Πολιτιστικό Πρόγραμμα

«Τα αρχαία θέατρα στον κύκλο του χρόνου:μια βιωματική προσέγγιση»

Κουβάτα Δήμητρα, Μπίγκα Μαγδαληνή

1ο Γυμνάσιο Χαλάστρας2016-2017

Για το σχολικό έτος 2016-2017 στο 1ο Γυμνάσιο Χαλάστρας υλοποιήθηκε πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα «Τα αρχαία θέατρα στον κύκλο του χρόνου: μια βιωματική προσέγγιση».

1

Το πρόγραμμα ανέλαβε η Koυβάτα Δήμητρα ΠΕ02 και συμμετείχε η Μπίγκα Μαγδαληνή ΠΕ02. Έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα 35 μαθητές και μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου.

Αφόρμηση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα στάθηκε η διδασκαλία της «Ελένης» του Ευρυπίδη στους μαθητές της Γ΄ γυμνασίου. Μεγάλη σημασία είχε για εμάς η συνέχεια και η σύνδεση με όσα είχαν προηγηθεί στη σχολική ύλη και με όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν, καθώς και η αξιοποίηση μεθόδων ενεργητικής μάθησης.

Το βάρος δόθηκε στην προσέγγιση των εξής δύο διαστάσεων του αρχαίου θεάτρου:

α) στην παιδαγωγική και ψυχαγωγική του διάσταση καιβ) στην πολιστιστική αξία των αρχαίων θεάτρων ως μνημείων

πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι παιδαγωγικοί στόχοι του προγράμματος ήταν οι μαθητές: Να αποκτήσουν δυνατότητες επαφής με την τέχνη και

ειδικότερα με τον κόσμο του αρχαίου ελληνικού θεάτρου όχι μόνο μέσα από τη μελέτη της δραματικής ποίησης αλλά και από την ερμηνεία των υλικών τεκμηρίων με τη βοήθεια της επιστήμης της αρχαιολογίας

Να γνωρίσουν διαφορετικές πτυχές του αρχαίου θεάτρου και να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική του αξία μέσω μεθόδων ενεργητικής μάθησης

Να ευαισθητοποιηθούν αισθητικά με την παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων

Να εκφραστούν μέσα από τη μιμική / δραματοποίηση αποσπασμάτων αρχαίου ελληνικού δράματος

Να καλλιεργήσουν τον προφορικό και γραπτό τους λόγο Να αναπτύξουν ικανοτήτες συνεργασίας και επικοινωνίας.

2

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιλάμβανε: Εργασία σε ομάδες και ατομικά για τη συλλογή

πληροφοριών – έρευνα πηγών Αξιοποίηση Τ.Π.Ε Αξιοποίηση του εκπαιδευτικού φακέλου «Αρχαίο θέατρο

στον κύκλο του χρόνου» από τη Διεύθυνση Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων (πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό)

Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ για την ιστορία και την αρχιτεκτονική των αρχαίων ελληνικών θεάτρων

Βιωματικές δραστηριότητες: α) Επιτόπια επίσκεψη και ξενάγηση στο αρχαίο θεάτρο της Δωδώνης στο πλαίσιο ολοήμερης εκδρομής, β) Επιτόπια επίσκεψη και μελέτη στο αρχαίο θέατρο του Διονύσου, στο ωδείο Ηρώδη του Αττικού και στο χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη στην οδό Τριπόδων στην Αθήνα στο πλαίσιο της τριήμερης εκπαιδευτικής εκδρομής της Γ΄τάξης και γ)

3

παρακολούθηση θεατρικής παράστασης στο Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης

Χρήση εποπτικών μέσων και δημιουργικές δραστηριότητες όπως φωτογράφηση του αρχαίου θεάτρου

Ανάγνωση της αρχαίας κωμωδίας «Όρνιθες» του Αριστοφάνη σε μορφή κόμικ

Δραματοποίηση επιλεγμένων αποσπασμάτων από την «Ελένη» του Ευριπίδη

Αλληλοδιδασκαλία

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ

4

1.Συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού-αξιοποίηση ΤΠΕ

Οι μαθητές εργαστήκαν σε επτά ομάδες των πέντε ατόμων με σκοπό να συλλέξουν και να παρουσιάσουν στην ολομέλεια των ομάδων πληροφορίες από το διαδίκτυο για τις ακόλουθες πτυχές του αρχαίου θεάτρου όπως:

Διόνυσος-Ο θεός του θεάτρου Η γέννηση και η ακμή του θεάτρου στη δημοκρατική Αθήνα

της κλασικής εποχής Η διαμόρφωση και εξέλιξη του θεατρικού οικοδομήματος

στην αρχαιότητα Θεατρικοί αγώνες και παραστάσεις στην αρχαιότητα Αρχαίοι Έλληνες τραγικοί ποιητές και υποθέσεις των έργων

τους Η προετοιμασία και ο εξοπλισμός μιας παράστασης στα

αρχαία χρόνια Η εξάπλωση θεάτρων και ωδείων στον αρχαίο κόσμο Η αναβίωση του αρχαίου δράματος στη νεότερη Ελλάδα

Βιβλιογραφία Εκπαιδευτικός φάκελος «Το αρχαίο θέατρο στον κύκλο του

χρόνου» (έντυπο υλικό και CD) Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ΟΕΔΒ

Δικτυογραφία

http :// www . diazoma . gr / GR / Page _01-01. asp ? Reset =1 https :// el . wikipedia . org / wiki /% CE %91% CF %81% CF %87% CE % B 1% CE % AF % CE % BF _% CE % B 5% CE % BB % CE % BB % CE % B 7% CE % BD % CE % B 9% CE % BA % CF %8 C _% CE % B 8% CE % AD % CE % B 1% CF %84% CF %81% CE % BF http :// greekworldhistory . blogspot . gr /2013/08/ blog - post _9. html https :// www . youtube . com / watch ? v =- l 0 FaPVdkVU https :// www . youtube . com / watch ? v = zs 1 pbQQ 2 yhM https :// www . youtube . com / watch ? v = n 1 Em 08 hwECw

5

https :// el . wikipedia . org / wiki /% CE %8 C % CF %81% CE % BD % CE % B 9% CE % B 8% CE % B 5% CF %82_(% CE % BA % CF %89% CE % BC % CF %89% CE % B 4% CE % AF % CE % B 1) http :// www . projethomere . com / travaux / bibliotheque _ homere / BD _ grecques / aristophanis _ ornithes . htm https :// www . youtube . com / watch ? v =1- F 3 Y 1 a 5 D 64

Οι μαθητές κλήθηκαν να συγκεντρώσουν πληροφοριακό υλικό απαντώντας σε ερωτήσεις όπως οι ακόλουθες:

o Στην περιοχή σας σώζεται κάποιο αρχαίο θέατρο ή ωδείο; ·o Τι γνωρίζετε γιa αυτό; o Από ποια μέρη αποτελείται; o Σε τι χρησίμευε το καθένα; o Τι υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του; o Άλλαξε καθόλου η μορφή του στη διάρκεια της

αρχαιότητας;o Πώς μπορεί να σχετίζεται η λατρεία του θεού Διόνυσου με

τη γέννηση του θεάτρου στην Αθήνα;o Με ποιο τρόπο συνδέεται η δημοκρατία με την άνθηση του

αρχαίου δράματος στην κλασική Αθήνα; o Ποιος ήταν ο ρόλος του θεάτρου στη ζωή των πολιτών και

κυρίως των Αθηναίων; o Ποια είδη δράματος παρουσιάζονταν στο αρχαίο θέατρο; o Ποιοι ήταν οι συντελεστές μιας θεατρικής παράστασης; o Ποιος ήταν ο απαραίτητος εξοπλισμός των υποκριτών; o Τι γνωρίζουμε για τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούνταν

σε θεατρικές παραστάσεις της αρχαιότητας;

6

o Τι ήταν οι δραματικοί αγώνες;o Τι γνωρίζετε για τη διοργάνωσή τους;o Ποιοι έπαιρναν μέρος;o Ποιος ήταν ο ρόλος των χορηγών;

Στη συνέχεια, κάθε ομάδα ανέλαβε να παρουσιάσει στις υπόλοιπες αρχαία ελληνικά θέατρα αλλά και ρωμαϊκά ωδεία, αφού άντλησε πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από έντυπες και διαδικτυακές πηγές. Έτσι παρουσιάστηκαν τα ακόλουθα θέατρα που βρίσκονται στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες:

Αρχαίο θέατρο του Ασκληπιείου της Επιδαύρου ( Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονoμιάς της Unesco)

Αρχαίο θέατρο της Δωδώνης Αρχαίο θέατρο του Δίου Αρχαίο θέατρο των Αιγών (Βεργίνας) Αρχαία θέατρα Λάρισας Αρχαίο θέατρο Ορχομενού Βοιωτίας Αρχαίο θέατρο Δελφών ( Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής

Κληρονoμιάς της Unesco) Αρχαίο θέατρο Φιλίππων Αρχαίο θέατρο του Διονύσου Αρχαίο θέατρο Συρακουσών Αρχαίο θέατρο Εφέσου Αρχαίο θέατρο Περγάμου Αρχαίο θέατρο Μιλήτου Ρωμαϊκό ωδείο Ηρώδη του Αττικού Ρωμαϊκό ωδείο Θεσσαλονίκης Χορηγικό μνημείο Λυσικράτη-Οδός Τριπόδων

7

Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εργασίες των μαθητών:

Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονoμιάς της Unesco)

8

Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του ιερού που ήταν αφιερωμένο στο θεραπευτή θεό της αρχαιότητας, τον Ασκληπιό, στο Ασκληπιείο Επιδαύρου. Είναι χτισμένο στη δυτική πλαγιά του Κυνόρτιου όρους. Βρίσκεται κοντά στο σημερινό Λυγουριό της Αργολίδας και ανήκει στο Δήμο Επιδαύρου. Θεωρείται το τελειότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο από άποψη ακουστικής και αισθητικής.

Το αρχαίο θέατρο κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Πολύκλειτο τον Νεότερο όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Ο Παυσανίας εξαίρει το θέατρο για τη συμμετρία και την ομορφιά του. Με μέγιστη χωρητικότητα 13.000 - 14.000 θεατών το θέατρο φιλοξενούσε τους μουσικούς, ωδικούς και δραματικούς αγώνες που συμπεριλαμβάνονταν στη λατρεία του Ασκληπιού. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο θεραπείας των ασθενών, καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως η παρακολούθηση δραματικών παραστάσεων είχε ευεργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και σωματική υγεία των ασθενών.

Το αρχαίο θέατρο των Δελφών (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονoμιάς της Unesco)

9

Το θέατρο των Δελφών είναι ένα από τα λίγα θέατρα της αρχαίας Ελλάδας, για το οποίο γνωρίζουμε τόσο την ακριβή χρονολόγηση όσο και τις μορφές που είχε στη διάρκεια των αιώνων, το συνολικό του σχέδιο και την όψη του κοίλου. Βρίσκεται μέσα στο ιερό του Απόλλωνα, στη βορειοδυτική γωνία και στη συνέχεια του περιβόλου του. Στην αρχαιότητα φιλοξενούσε τους αγώνες φωνητικής και ενόργανης μουσικής, που διεξάγονταν στο πλαίσιο των Πυθίων και άλλων θρησκευτικών εορτών και τελετουργιών, των οποίων η σημασία προσδίδει στο μνημείο πνευματική και καλλιτεχνική αξία ισότιμη με την αθλητική ιδέα που συμβολίζει το αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας. Η μορφή του πρώτου θεάτρου, που κατασκευάσθηκε στο χώρο, δεν μας είναι γνωστή. Είναι πιθανό ότι οι θεατές κάθονταν σε ξύλινα καθίσματα ή απ' ευθείας στο έδαφος. Αργότερα, τον 4ο αι. π.Χ., κτίσθηκε το πρώτο πέτρινο θέατρο και ακολούθησαν πολλές επισκευές του. Τη σημερινή του μορφή, με τη λιθόστρωτη ορχήστρα, τα λίθινα εδώλια και τη σκηνή, έλαβε κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους, το 160/159 π.Χ., όταν ο Ευμένης Β΄ της Περγάμου χρηματοδότησε τις κατασκευαστικές και επισκευαστικές εργασίες που έγιναν στο μνημείο

Το κοίλο του θεάτρου διαμορφώθηκε εν μέρει στο φυσικό έδαφος (στα βόρεια και δυτικά) και εν μέρει σε τεχνητή επίχωση (στα νότια και ανατολικά). Διαιρείται με το διάζωμα σε δύο ζώνες, από τις οποίες η ανώτερη έχει 8 σειρές εδωλίων και η κατώτερη 27. Οι δύο ζώνες χωρίζονται με ακτινωτές κλίμακες, σε έξι κερκίδες η

10

επάνω και σε επτά η κάτω, συνολικής χωρητικότητας 5.000 θεατών. Η πεταλοειδής ορχήστρα πλαισιώνεται από αποχετευτικό αγωγό, ενώ το πλακόστρωτο δάπεδό της και το θωράκιο προς την πλευρά του κοίλου ανήκουν στους ρωμαϊκούς χρόνους. Στους τοίχους των παρόδων είναι εντοιχισμένες απελευθερωτικές επιγραφές, το κείμενο των οποίων, όμως, έχει χαθεί λόγω της φθοράς που έχει υποστεί η επιφάνεια των λιθοπλίνθων. Από τη σκηνή σώζονται μόνο τα θεμέλια. Φαίνεται ότι χωριζόταν σε δύο μέρη, το προσκήνιο και την κυρίως σκηνή. Τον 1ο αι. μ.Χ. η πρόσοψη του προσκηνίου διακοσμήθηκε με ζωφόρο, στην οποία απεικονίζονταν οι άθλοι του Ηρακλή.  Στο θέατρο έχουν γίνει ανασκαφές και εργασίες συντήρησης, ωστόσο το μνημείο έχει υποστεί αρκετές φθορές και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη του (εδώλια και λιθόπλινθοι παρόδων) βρίσκονται ακόμη διάσπαρτα σε ολόκληρο το ιερό. Επί πλέον, το κοίλο παρουσιάζει φαινόμενα καθιζήσεων, ενώ έντονο είναι και το φαινόμενο των επιφανειακών απολεπίσεων και ρηγματώσεων των λίθων, που οδηγούν σε απώλεια μεγαλύτερων τμημάτων του ασβεστολιθικού υλικού.

Το αρχαίο θέατρο του Δίου

11

Στα νότια της πόλης του Δίου, έξω από τα όριά της και δυτικά του ιερού της Δήμητρας βρίσκεται το αρχαίο θέατρο. Η κατασκευή του τοποθετείται στην ελληνιστική εποχή, πιθανότατα στα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Ε´ (221-179 π.Χ.). Το θέατρο είναι κτισμένο στην πλαγιά χαμηλού φυσικού λόφου και έχει προσανατολισμό βορειανατολικό, τον πιο ενδεδειγμένο για τον καλό αερισμό του χώρου, όπως επεσήμανε αργότερα ο Βιτρούβιος.

Ο αρχιτέκτων του μνημείου, εκμεταλλευόμενος τη μορφολογία του εδάφους, διαμόρφωσε κατάλληλα τον χώρο με μερική αποχωμάτωση και τεχνητή επίχωση, με αποτέλεσμα το έργο του να είναι επίτευγμα προσωπικής επέμβασης και από τις επιτυχέστερες στο είδος της. Η ορχήστρα, με διάμετρο περίπου 26 μ., ορίζεται από ακάλυπτο πέτρινο αποχετευτικό αγωγό και είχε δάπεδο από πατημένο χώμα. Στον άξονα του θεάτρου και μέσα στην ορχήστρα ένας υπόγειος διάδρομος με δύο θαλάμους, ένα σε κάθε άκρο, ταυτίζεται ασφαλώς με την «χαρώνεια κλίμακα» των αρχαίων, το σημείο, δηλαδή, από όπου εμφανίζονταν οι ηθοποιοί που υποδύονταν πρόσωπα του Κάτω Κόσμου. Τα τελευταία χρόνια στο αρχαίο θέατρο τοποθετήθηκαν ξύλινες κερκίδες, χωρητικότητας 4.000 περίπου θεατών και πραγματοποιούνται σε αυτό κάθε καλοκαίρι οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Ολύμπου.

Ρωμαϊκό Ωδείο Ηρώδου του Αττικού

Το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού (ή Ηρώδειο, όπως λανθασμένα έχει επικρατήσει) είναι αρχαίο ωδείο της ρωμαϊκής περιόδου, που

12

βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλαγιά της Ακρόπολης των Αθηνών. Χτίστηκε με ταχύτατο ρυθμό με δαπάνες του Ηρώδη του Αττικού κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ., προς τιμήν της συζύγου του Ασπασίας Αννίας Ρηγίλλης, η οποία πέθανε το 160 μ.Χ.

Ο προορισμός του οικοδομήματος ήταν κατά κύριο λόγο οι μουσικές εκδηλώσεις και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Ωδείο. Ο χώρος που προοριζόταν για το κοινό είχε 32 σειρές από μαρμάρινες κερκίδες και η χωρητικότητά του ήταν της τάξης των 5000 περίπου θεατών. Όπως και στα θέατρα της ρωμαϊκής εποχής, η ορχήστρα είχε ημικυκλικό σχήμα. Το σκηνικό οικοδόμημα βρισκόταν υπερυψωμένο στο βάθος της σκηνής και είχε τρεις ορόφους, δύο εκ των οποίων διατηρούνται μέχρι σήμερα σε ύψος 28 μέτρων. Το ωδείο ήταν στεγασμένο με ξύλινη οροφή από ξύλο κέδρου. Από διάφορες ενδείξεις προκύπτει ότι το εν λόγω Ωδείο λειτούργησε μόνο 105 χρόνια, δεδομένου ότι τον 3ο αιώνα, δηλαδή το 267 μ.Χ., πολλά οικοδομήματα της Αθήνας, όπως και αυτό, καταστράφηκαν από τους Έρουλους επιδρομείς.

2. Βιωματικές δραστηριότητες

α) Επιτόπια επίσκεψη και ξενάγηση στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης στο πλαίσιο ολοήμερης εκδρομής

Οι μαθητές του προγράμματος επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης και ξεναγήθηκαν στο αρχαίο θέατρο από τον κ. Κων/νο Βέργο, διπλωματούχο ξεναγό. Επίσης ενημερώθηκαν για το μαντείο της Δωδώνης και την ιστορία του.

13

14

β) Επιτόπια επίσκεψη και μελέτη

15

στο αρχαίο θέατρο του Διονύσου, στο ωδείο Ηρώδη του Αττικού και στο χορηγικό μνημείο του Λυσικράτηστην οδό Τριπόδων και στην Ακρόπολη στην Αθήνα (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονoμιάς της

Unesco)στο πλαίσιο της τριήμερης εκπαιδευτικής εκδρομής της

Γ΄τάξης

16

γ) Αλληλοδιδασκαλία

Πριν την παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης «Όρνιθες», οι μαθητές του προγράμματος, αφού χωρίστηκαν σε ομάδες, ανέλαβαν να ενημερώσουν τους μαθητές όλων των τάξεων του σχολείου μας σχετικά με το περιεχόμενο και το ιστορικό πλαίσιο της συγκεκριμένης κωμωδίας.

Οι μαθητές λοιπόν του προγράμματος ανέλαβαν να «διδάξουν» όλους τους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου πηγαίνοντας από τάξη σε τάξη και να τους προετοιμάσουν για όσα επρόκειτο να παρακολουθήσουν στο Θέατρο Δάσους.

Διδάσκοντες και διδασκόμενοι μαθητές ενθουσιασμένοι από αυτή την εκπαιδευτική εμπειρία, απέδειξαν στην πράξη πως η αλληλοδιδασκαλία ωθεί τους μαθητές σε ενεργό συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία και βοηθά στην βαθύτερη κατανόηση του θέματος.

δ) Παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης «Όρνιθες» του Αριστοφάνη

στο Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης

Οι μαθητές του 1ου Γυμνασίου Χαλάστρας παρακολούθησαν στο θέατρο Δάσους την κωμωδία «Όρνιθες» σε διασκευή, αφού πρώτα ενημερώθηκαν από τον σκηνοθέτη και διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.Ν.Παροίκο σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο του έργου και το θέμα του.

17

18

Αξιοποιώντας την επίσκεψη και το εκπαιδευτικό υλικό

19

Επιστρέφοντας στο σχολείο, οι μαθητές συζήτησαν για την επίσκεψή τους στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης και μοιράστηκαν μεταξύ τους συναισθήματα και εντυπώσεις από την εμπειρία τους.

Ακόμη, διατύπωσαν την κριτική τους για την θεατρικό έργο που παρακολούθησαν και εξέφρασαν τις απόψεις τους για την ποιότητα της παράστασης.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

  Με το πέρας των εργασιών του προγράμματος  αισθανόμαστε την ανάγκη να αξιολογήσουμε τις δράσεις και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Εκτίμησή μας αποτελεί ότι  η υλοποίηση του προγράμματος  τελεσφόρησε, καθώς με την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών οι δράσεις εξελίχτηκαν με επιτυχία και οι εμπειρίες που τα ίδια αποκόμισαν, επαληθεύουν τους παιδαγωγικούς στόχους που θέσαμε εξ αρχής.

Αναμφισβήτητα, από την εμπλοκή μας στο συγκεκριμένο πρόγραμμα  απορρέει   η δημιουργική χαρά  να συνεργαζόμαστε  με τους μαθητές μας χωρίς  αυστηρά  γνωσιοθηρικό  προσανατολισμό, εκτός σχολικής τάξης και πιεστικού ωρολογίου προγράμματος. Έτσι, γνωριστήκαμε ουσιαστικότερα,  επικοινωνήσαμε βαθύτερα μαζί τους,  με αποτέλεσμα να αναδυθούν  εκατέρωθεν ευαισθησίες, δεξιότητες και ενδιαφέροντα,  που συχνά μένουν αναξιοποίητα  στο παρασκήνιο της σχολικής ζωής. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά  όλους όσοι ενθάρρυναν, στήριξαν και συνέβαλαν ο καθένας από τη  θέση του και με το δικό του τρόπο στην εκπόνηση, την εφαρμογή και την περάτωση του προγράμματός μας.

20