Greek Architect Dimitris Pikionis

23
EMΠNEYΣMENOΣ αριτέκτνας, π- λεδμς, ωγράς, σκηνγράς αλλά και ιλσς υπήρε Δημή- τρης Πικιώνης. H μναδικτητα των σκέψεων, αναητήσεων, μελετών αλλά και τυ έργυ τυ γενικτερα, έυν σραγίσει την Eλλάδα. Aναέρεται ως κυριτερς πρασπιστής της ελληνι- κής τένης, η πία πήγαε απ την παράδση και την ιστρική μνήμη. Eψανε την ελληνικτητα στα αρ- ντικά τυ Πηλίυ και της Kαστριάς, γιατί πέρα απ τα κασκευαστικά τυς πρτερήματα διέθεταν ρώμα και δια- κσμηση ενσωματωμένα στην αριτε- κτνική τυς. Δυ τμι πυ θα περιλαμάνυν αυτιγραικά κείμενα τυ Πικιώνη, αλλά και τ μεγαλύτερ μέρς τυ αρ- ιτεκτνικύ και ωγραικύ έργυ τυ, θα κυκλρήσυν τ Nέμρι απ τις εκδσεις «Mπάστα-Πλέσσα», με την επιμέλεια της κρης τυ Aγνής, αριτέκτων και αυτή. Δυ τμι, πυ έρνται να καλύψυν ένα μεγάλ κε- ν στ ώρ της αριτεκτνικής, ωτί- ντας τις πικίλες πλευρές ενς επι- στήμνα και ιλσυ πυ επεδίωκε τη συνύπαρη της ύσης με την τένη και πυ πρσηλωμένς στην παράδ- ση ανάλωσε τη ωή τυ σε ιδεώδη... Oσ ύσε Πικιώνης, τ αριτεκτ- νικ και τ ωγραικ έργα τυ παρέ- μεναν ανέκδτα. Mέρς τυς εκδθη- κε τ 1987, απ τ Mρωτικ Iδρυμα της Eθνικής Tράπεας. H Aγνή Πικιώνη γρήγρα συνειδητ- πίησε τι τ συνλικ έργ τυ πατέ- ρα της θα έπρεπε να διασωθεί και να γίνει ευρύτερα γνωστ. Aσιώθηκε στην πρσπάθεια συγκέντρωσης, με- λέτης και ταινμησης τυ αρείυ τυ, αλλά και κάθε πρσιτής γραπτής αναράς στ έργ τυ. H έκδση θα περιλαμάνει εκτς α- π τ ωγραικ και αριτεκτνικ έρ- γ τυ και την εαιρετικύ ενδιαέρ- ντς λαγραική μελέτη τυ για την Aστική Aριτεκτνική της Xίυ. T αριτεκτνικ έργ τυ Πικιώνη παρυσιάεται σε δύ πλυτελείς τ- μυς πυ απτελύνται συνλικά απ κτώ τεύη των πίων την καλλιτε- νική επιμέλεια έει κάνει η Bυάλα Σκύρα. Στν πρώτ τμ, εκτς απ τα ιγραικά στιεία περιλαμάνε- ται και τ αριτεκτνικ έργ τυ της περιδυ 1912-’55, ενώ στν δεύτερ, σα έργα τυ εκτελέστηκαν στη διάρ- κεια των ετών 1949-’64. T ωγραικ τυ έργ περιέεται σ’ έναν άλλ τ- μ, πυ θα απτελείται και αυτ απ τέσσερα τεύη, τα πία αντιστιύν σε διαρετικές εικαστικές εντητες της δυλειάς τυ. Σ’ αυτ τ δημιυρ- γ, ι «Eπτά Hμέρες» αιερώνυν τις επμενες σελίδες τυς. Mέσα απ κεί- μενα των Zήσιμυ Λρεντάτυ, Aλέη Παπαγεωργίυ, Δημήτρη Φιλιππίδη, Παύλυ Kαλατπυλυ, Zήση Kτιώ- νη αλλά και των Γιάννη Tσαρύη και Xατηκυριάκυ - Γκίκα, σκιαγραείται η ωή και τ έργ τυ. KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 2-23 AΦIEPΩMA O Eλλην δημιυργς Δημήτρης Πικιώνης. O σταστής και ιλσς πυ άνιε νέυς ρί- ντες στην αισθητική της αριτεκτνικής της ώρας μας. Xρνλγι τυ Δημή- τρη Πικιώνη. Oι σημαντι- κτερι σταθμί στη ωή και τ πλύπλευρ έργ τυ σπυδαίυ δημιυρ- γύ. O αριτέκτνας και ι μντέρνι της επής τυ. Mρή και περιεμεν στ έργ τυ Πικιώνη. H λαϊκή τένη και Πι- κιώνης παδς της επι- στρής στη Φύση έερε στην Eλλάδα τις νέες ευ- ρωπαϊκές τάσεις. Mια «θραυσματική» α- ήγηση κάτω απ την Aκρπλη. Eργ τένης η διαρρύθμιση απ τν Πι- κιώνη των υπαίθριων ώ- ρων γύρω απ τν Iερ Bρά. H αριτεκτνική ως τέ- νη. O Πικιώνης έδωσε στα έργα τυ μια ατμ- σαιρα και ένα ραμα σεδν ωγραικ. Oι πλλαπλές γνώσεις τυ Πικιώνη. H δίψα για μάθηση τυ επέτρεψε να εμαθύνει τις ιλσι- κές και αισθητικές τυ α- ναητήσεις. H επίδραση τυ Πικιώ- νη. H απτίμηση τυ πρω- τπριακύ έργυ τυ σπυδαίυ αριτέκτνα και δάσκαλυ. O αριτέκτνας Δημή- τρης Πικιώνης. Tα έργα πυ σκάρωσε στεγάυν ή υπδένται τν σύγ- ρν άνθρωπ... 24 ΘEAMATA Kινηματγράι και θέα- τρα. 25-31 THΛEOPAΣH T πργραμμα της εδ- μάδας. Φωτγραία εωύλλυ: Πρτρέ- τ τυ Δημήτρη Πικιώνη (ωτ.: Eddy Morarro ’61) Yπεύθυνς «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ A ΦIEPΩMA 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 Eπιμέλεια αιερώματς: ΠEΓKY KOYNENAKH Δημιυργικς σ’ λη τυ τη ωή Δημήτρης Πικιώνης ασλήθηκε ι μν με την αριτεκτνική και τη ωγραική, αλλά και με τη ιλσία. Tα σταστικά κείμενά τυ παραμένυν ωντανά ακμη και σήμερα... O Eλλην δημιυργς Δημήτρης Πικιώνης O σταστής και ιλσς πυ άνιε νέυς ρίντες στην αισθητική της αριτεκτνικής στη ώρα μας

description

Feature from "Kathimerini" newspaper 16.10.1994, edited by Peggy Kounenaki. Texts by Alexandros Papageorgiou, Pavlos Kalatzopoulos, Zissis Kotionis, Yiannis Tsarouchis, Nikos Hatzikyriakos-Gkikas, Dimitris Philippides, Zisimos Lorentzatos.

Transcript of Greek Architect Dimitris Pikionis

Page 1: Greek Architect Dimitris Pikionis

EMΠNEYΣMENOΣ αρ�ιτέκτ�νας, π�-λε�δ�μ�ς, �ωγρά��ς, σκην�γρά��ςαλλά και �ιλ�σ���ς υπήρ�ε � Δημή-τρης Πικιώνης. H μ�ναδικ�τητα τωνσκέψεων, ανα�ητήσεων, μελετών αλλάκαι τ�υ έργ�υ τ�υ γενικ�τερα, έ��υνσ�ραγίσει την Eλλάδα. Aνα�έρεται ως� κυρι�τερ�ς πρ�ασπιστής της ελληνι-κής τέ�νης, η �π�ία πήγα�ε απ� τηνπαράδ�ση και την ιστ�ρική μνήμη.Eψα�νε την ελληνικ�τητα στα αρ��-ντικά τ�υ Πηλί�υ και της Kαστ�ριάς,γιατί πέρα απ� τα κασκευαστικά τ�υςπρ�τερήματα διέθεταν �ρώμα και δια-κ�σμηση ενσωματωμένα στην αρ�ιτε-κτ�νική τ�υς.

Δυ� τ�μ�ι π�υ θα περιλαμ#άν�υναυτ�#ι�γρα�ικά κείμενα τ�υ Πικιώνη,αλλά και τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υ αρ-�ιτεκτ�νικ�ύ και �ωγρα�ικ�ύ έργ�υτ�υ, θα κυκλ���ρήσ�υν τ� N�έμ#ρι�απ� τις εκδ�σεις «Mπάστα-Πλέσσα»,με την επιμέλεια της κ�ρης τ�υ Aγνής,αρ�ιτέκτων και αυτή. Δυ� τ�μ�ι, π�υέρ��νται να καλύψ�υν ένα μεγάλ� κε-ν� στ� �ώρ� της αρ�ιτεκτ�νικής, �ωτί-

��ντας τις π�ικίλες πλευρές εν�ς επι-στήμ�να και �ιλ�σ���υ π�υ επεδίωκετη συνύπαρ�η της �ύσης με την τέ�νηκαι π�υ πρ�σηλωμέν�ς στην παράδ�-

ση ανάλωσε τη �ωή τ�υ σε ιδεώδη...Oσ� ��ύσε � Πικιώνης, τ� αρ�ιτεκτ�-

νικ� και τ� �ωγρα�ικ� έργα τ�υ παρέ-μεναν ανέκδ�τα. Mέρ�ς τ�υς εκδ�θη-κε τ� 1987, απ� τ� M�ρ�ωτικ� Iδρυματης Eθνικής Tράπε�ας.

H Aγνή Πικιώνη γρήγ�ρα συνειδητ�-π�ίησε �τι τ� συν�λικ� έργ� τ�υ πατέ-ρα της θα έπρεπε να διασωθεί και ναγίνει ευρύτερα γνωστ�. A��σιώθηκεστην πρ�σπάθεια συγκέντρωσης, με-λέτης και τα�ιν�μησης τ�υ αρ�εί�υτ�υ, αλλά και κάθε πρ�σιτής γραπτήςανα��ράς στ� έργ� τ�υ.

H έκδ�ση θα περιλαμ#άνει εκτ�ς α-π� τ� �ωγρα�ικ� και αρ�ιτεκτ�νικ� έρ-γ� τ�υ και την ε�αιρετικ�ύ ενδια�έρ�-

ντ�ς λα�γρα�ική μελέτη τ�υ για τηνAστική Aρ�ιτεκτ�νική της Xί�υ.

T� αρ�ιτεκτ�νικ� έργ� τ�υ Πικιώνηπαρ�υσιά�εται σε δύ� π�λυτελείς τ�-μ�υς π�υ απ�τελ�ύνται συν�λικά απ��κτώ τεύ�η των �π�ίων την καλλιτε-�νική επιμέλεια έ�ει κάνει η B�υ#άλαΣκ�ύρα. Στ�ν πρώτ� τ�μ�, εκτ�ς απ�τα #ι�γρα�ικά στ�ι�εία περιλαμ#άνε-ται και τ� αρ�ιτεκτ�νικ� έργ� τ�υ τηςπερι�δ�υ 1912-’55, ενώ στ�ν δεύτερ�,�σα έργα τ�υ εκτελέστηκαν στη διάρ-κεια των ετών 1949-’64. T� �ωγρα�ικ�τ�υ έργ� περιέ�εται σ’ έναν άλλ� τ�-μ�, π�υ θα απ�τελείται και αυτ� απ�τέσσερα τεύ�η, τα �π�ία αντιστ�ι��ύνσε δια��ρετικές εικαστικές εν�τητεςτης δ�υλειάς τ�υ. Σ’ αυτ� τ� δημι�υρ-γ�, �ι «Eπτά Hμέρες» α�ιερών�υν τιςεπ�μενες σελίδες τ�υς. Mέσα απ� κεί-μενα των Zήσιμ�υ Λ�ρεντ�άτ�υ, Aλέ�ηΠαπαγεωργί�υ, Δημήτρη Φιλιππίδη,Παύλ�υ Kαλατ��π�υλ�υ, Zήση K�τιώ-νη αλλά και των Γιάννη Tσαρ�ύ�η καιXατ�ηκυριάκ�υ - Γκίκα, σκιαγρα�είταιη �ωή και τ� έργ� τ�υ.

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

2-23 AΦIEPΩMA� O Eλλην δημι�υργ�ςΔημήτρης Πικιώνης. Oστ��αστής και �ιλ�σ���ςπ�υ άν�ι�ε νέ�υς �ρί��-ντες στην αισθητική τηςαρ�ιτεκτ�νικής της �ώραςμας.� Xρ�ν�λ�γι� τ�υ Δημή-τρη Πικιώνη. Oι σημαντι-κ�τερ�ι σταθμ�ί στη �ωήκαι τ� π�λύπλευρ� έργ�τ�υ σπ�υδαί�υ δημι�υρ-γ�ύ.� O αρ�ιτέκτ�νας και �ιμ�ντέρν�ι της επ��ής τ�υ.M�ρ�ή και περιε��μεν�στ� έργ� τ�υ Πικιώνη.� H λαϊκή τέ�νη και � Πι-κιώνης �παδ�ς της επι-στρ��ής στη Φύση έ�ερεστην Eλλάδα τις νέες ευ-ρωπαϊκές τάσεις.� Mια «θραυσματική» α-�ήγηση κάτω απ� τηνAκρ�π�λη. Eργ� τέ�νης ηδιαρρύθμιση απ� τ�ν Πι-κιώνη των υπαίθριων �ώ-ρων γύρω απ� τ�ν Iερ�Bρά��.� H αρ�ιτεκτ�νική ως τέ-�νη. O Πικιώνης έδωσεστα έργα τ�υ μια ατμ�-σ�αιρα και ένα �ραμασ�εδ�ν �ωγρα�ικ�.� Oι π�λλαπλές γνώσειςτ�υ Πικιώνη. H δίψα γιαμάθηση τ�υ επέτρεψε ναεμ%αθύνει τις �ιλ�σ��ι-κές και αισθητικές τ�υ α-να�ητήσεις.� H επίδραση τ�υ Πικιώ-

νη. H απ�τίμηση τ�υ πρω-τ�π�ριακ�ύ έργ�υ τ�υσπ�υδαί�υ αρ�ιτέκτ�νακαι δάσκαλ�υ.� O αρ�ιτέκτ�νας Δημή-τρης Πικιώνης. Tα έργαπ�υ σκάρωσε στεγά��υνή υπ�δέ��νται τ�ν σύγ-�ρ�ν� άνθρωπ�...

24 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι και θέα-τρα.

25-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε%δ�-μάδας.

Φωτ�γραία ε ωύλλ�υ: Π�ρτρέ-τ� τ�υ Δημήτρη Πικιώνη (�ωτ.:Eddy Morarro ’61)

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

Δημι�υργικ�ς σ’ �λη τ�υ τη �ωή � Δημήτρης Πικιώνης ασ��λήθηκε ��ι μ�ν� με την αρ�ιτεκτ�νική και τη �ωγρα�ική, αλλάκαι με τη �ιλ�σ��ία. Tα στ��αστικά κείμενά τ�υ παραμέν�υν �ωντανά ακ�μη και σήμερα...

O Eλλην δημι�υργ�ςΔημήτρης Πικιώνης

O στ��αστής και �ιλ σ���ς π�υ άν�ι�ε νέ�υς �ρί��ντες

στην αισθητική της αρ�ιτεκτ�νικής στη �ώρα μας

Page 2: Greek Architect Dimitris Pikionis

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Xρ�ν�λ�γι� τ�υ Δημήτρη ΠικιώνηOι σημαντικ�τερ�ι σταθμ�ί στη �ωή και τ� π�λύπλευρ� έργ� τ�υ σπ�υδαί�υ δημι�υργ�ύ

1887 Γέννηση τ�υ Δημήτρη Πι-κιώνη στ�ν Πειραιά, γι�υ

τ�υ Πέτρ�υ και της Mαρίας, τ� γέ-ν�ς Συριώτη.

1903 Aπ���ιτά απ� τ� A΄ Γυμνά-σι� τ�υ Πειραιά.

1904 Πρωτ�ετής στ� Π�λυτε-�νεί�. Tαυτ��ρ�να, �ωγρα-

�ί�ει γυμνά και τ�πία. Συνδέεται�ιλικά με τ�υς Aναστάσι� Oρλάν-δ�, Iωσή� Πεσταρίνη, T��ρτ�ι�ντε Kίρικ�, Kαντ�ίκη, Δημ. Kα-μπ�ύρ�γλ�υς, Περ. Γιανν�π�υλ�.Γνωρί�εται με τ�ν Παρθένη και�ρ�ν�λ�γικά είναι � πρώτ�ς μα-θητής τ�υ.

1908 Aπ���ιτά απ� τ� Eθνικ�Mετσ�$ι� Π�λυτε�νεί� ως

διπλωματ�ύ��ς Π�λιτικ�ς Mη�ανι-κ�ς. Tην ίδια �ρ�νιά �εύγει για τ�M�να��. Kάνει σπ�υδές στ� ελεύ-θερ� σ�έδι� και τη γλυπτική. Γνω-ρί�εται και συνδέεται �ιλικά μετ�ν Γιώργ� Mπ�υ�ιάνη. Στ� τέλ�ςτης �ρ�νιάς, με α��ρμή κάπ�ιαέργα τ�υ Σε�άν π�υ είδε, ανα�ω-ρεί για τ� Παρίσι.

1909 - αρ�ές 1912: Aσ��λείταιστ� Παρίσι με τη σπ�υδή

σ�εδί�υ και �ωγρα�ικής στηνAcadémie de la Grande Chauniéreυπ� τ�ν L. Simon. Παράλληλαγρά�εται στ� εργαστήρι� τ�υ αρ-�ιτέκτ�να G. Chifflot και παρακ�-λ�υθεί τ� μάθημα των αρ�ιτεκτ�-νικών συνθέσεων στην Ecole desBeaux Arts.

1912 -18 Eπιστρ��ή στηνEλλάδα. Περί�δ�ς ε-

πιστρατεύσεων Bαλκανικών Π�λέ-μων. Aπ�στρατεύεται με τ� $αθμ�τ�υ λ��αγ�ύ. Aσ��λείται με τη �ω-γρα�ική και συμπληρώνει την αρ-�ιτεκτ�νική τ�υ μ�ρ�ωση, ταυτ�-�ρ�να, �μως, αρ�ί�ει και τις πρώ-τες μελέτες τ�υ πάνω στην αρ�ι-τεκτ�νική της νε�ελληνικής παρά-δ�σης.

Σ�εδιά�ει π�λλά σπίτια στην Aί-γινα. Aντιγρά�ει αγγεία απ� διά-��ρα μ�υσεία. Στις ��θες τ�υ Kη-�ισ�ύ �ωγρα�ί�ει και εκ�ρά�ει τιςπρώτες ιδέες και συμπεράσματα�σ�ν α��ρά τα αιτήματα της νε�-ελληνικής αρ�ιτεκτ�νικής.

1919 Διδάσκει στις νυ�τερινέςΣ��λές Tε�νιτών της Eλλη-

νικής Bι�τε�νικής Eταιρείας, στ�τμήμα επιπλ�π�ιών.

1921 -23 Δι�ρί�εται επιμελητήςτ�υ καθηγητή A.

Oρλάνδ�υ στ� μάθημα της μ�ρ-

Συνέ�εια στην 7η σελίδα

T� πατρικ� σπίτι τ�υ Πικιώνη στ�ν Πειραιά.

H μητέρα τ�υ Mαρία, τ� γέν�ς Συριώτη. O πατέρας τ�υ, Πέτρ�ς Πικιώνης.

Page 3: Greek Architect Dimitris Pikionis

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

O Δημήτρης Πικιώνης (αριστερά) με τ� συμμαθητή τ�υ, μετέπειτα στρατηγ� N�-τη Mπ�τσαρη.

O Πικιώνης (κέντρ�) με την �ικ�γένειά τ�υ και κάπ�ι� �ίλ� τ�υ.

O Πικιώνης με τη γυναίκα τ�υ (δε�ιά) και την Caresse Grosby (κέντρ�) στ�υς Δελ-��ύς.

Σ�έδι� τ�υ Πικιώνη για την �ικία Kαραμάν�υ στην �δ� Hρακλεί�υ, π�υ κτίστηκε τ� 1925. Σήμερα έ�ει κατε-δα�ιστεί.

Mετά την επιστρ��ή τ�υ απ� τ� Παρίσι � Πικιώνης υ-πηρετεί τη θητεία τ�υ. Aπ�στρατεύεται με τ�ν !αθμ�Λ��αγ�ύ Mη�ανικ�ύ.

Page 4: Greek Architect Dimitris Pikionis

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 5Σ�έδι� απ� δασικ� �ωρι� στ� Περτ�ύλι (1953-56), έργ� π�υ δεν �λ�κληρώθηκε.

Eπί τ� π�λύ πέλαγ�ς τετραμμέν�ς τ�υ καλ�ύ και θεωρών. Πλάτων (Συμπ�σι�).

Παιδικ� σ�έδι� τ�υ Πικιώνη.

O Πικιώνης με τη γυναίκα τ�υ Aλε�άνδρα στ� Φάληρ�.

Page 5: Greek Architect Dimitris Pikionis

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

O Δημήτρης Πικιώνης με τη γυναίκα τ�υ Aλε�άνδρα στ�ν Aγι� Aνδρέα. Kατά τη διάρκεια �μιλίας τ�υ ως πρ�εδρ�ς της K�σμητείας Eθνικ�ύ T�πί�υ.

T� 1956, � Kωνσταντίν�ς Kαραμανλής ως πρ�εδρ�ς της Kυ!έρνησης, συν�δευ�μεν�ς απ� τ�υς υπ�υργ�ύς τ�υ κ. Pάλλη και Tσάτσ�, επισκέ�θηκαν τ�ν περί την Aκρ�-π�λη �ώρ� και επιθεώρησαν τα εκτελ�ύμενα απ� τ�ν Πικιώνη έργα.

Page 6: Greek Architect Dimitris Pikionis

��λ�γίας της αρ�ιτεκτ�νικής καιτης ρυθμ�λ�γίας και παραμένειμέ�ρι τ� 1923.

1921 Kτί�ει τ� πρώτ� τ�υ σπίτι,την �ικία Φ. Mωραΐτ�υ, στις

T�ιτ�ι�ιές. O Φώτ�ς Π�λίτης στηνε�ημερίδα «Π�λιτεία» τ�ύ α�ιε-ρώνει τέσσερις επι�υλλίδες

1925 Παντρεύεται την Aλε'άν-δρα Aναστασί�υ. Eκπ�νεί

'υλ�γρα�ίες και σ�έδια για τ� Λα-�γρα�ικ� Aρ�εί�, κτί�ει τ� δεύτε-ρ� σπίτι τ�υ, την �ικία Kαραμάν�υστ� Hράκλει�. Oν�μά�εται έκτα-κτ�ς καθηγητής τ�υ E.M.Π. στηνέδρα της Διακ�σμητικής.

1926 Σε συνεργασία με τ�ν Eμ.Kριε�ή εκπ�νεί τα σ�έδια

σ��λεί�υ-�ικ�τρ��εί�υ στην Aίγι-να. Tην επ�μενη �ρ�νιά, �ι δυ�τ�υς κάν�υν τα σ�έδια για τ� Nα�των Aγ. Aναργύρων στη Nέα Iωνία.

1929 Mελετά επί τ�π�υ, για τρειςμήνες, τη λαϊκή αρ�ιτεκτ�-

νική της Xί�υ και συγγρά�ει, κατάπαραγγελίαν τ�υ Aργέντη, μελέτηστη γαλλική γλώσσα για την αστι-κή αρ�ιτεκτ�νική τ�υ νησι�ύ. Hμελέτη πρ��ρί�εται να απ�τελέσειμέρ�ς εν�ς συγγράμματ�ς για �-λ�κληρ� τ� νησί.

1930 M�νιμ�π�ιείται στην έκτα-κτη έδρα της Διακ�σμητι-

κής. Kτί�ει την �ικία Παπαϊωάνν�υ,στην �δ� Mαρκ�ρά.

1932 Kτί�ει τ� δημ�τικ� σ��λεί�στα Πευκάκια τ�υ Λυκα-

$ηττ�ύ.

1933 Aκ�λ�υθώντας πρ�τυπατ�υ αρ�αί�υ και τ�υ ιαπωνι-

κ�ύ θεάτρ�υ, κτί�ει τ� θεριν� Θέ-ατρ� Mαρίκας K�τ�π�ύλη στην �-δ� Xέϊδεν. Tαυτ��ρ�να, κάνει καιτα σκηνικά της πρώτης παράστα-σης τ�υ θεάτρ�υ K�τ�π�ύλη καιμερικών απ� τις επ�μενες, σε συ-νεργασία με τ�ν �ωγρά�� Στέρη.

1934 Kάνει τα σ�έδια για τ�ν τά-�� τ�υ π�ιητή Λ. Π�ρ�ύρα,

καθώς και της �ικ�γένειας Παυλήστ� νεκρ�τα�εί� τ�υ Πειραιά.Tαυτ��ρ�να, δ�υλεύει τα πρ�σ�έ-δια για τ� Δελ�ικ� Kέντρ�.

1935 Aπ� την επ��ή αυτή σημει-ώνεται μια στρ��ή στις αι-

σθητικές τ�υ αντιλήψεις. Στ��ά�ε-ται �τι τ� �ικ�υμενικ� πνεύμαπρέπει να συνδεθεί με τ� πνεύματης εθν�τητας. Στην αντίληψη αυ-τή $ασί��νται �λα τα αρ�ιτεκτ�νι-κά τ�υ έργα. Tην ίδια �ρ�νιά, σ�ε-διά�ει τ�ν τά�� της �ικ�γένειαςΓ�υναράκη στ� A΄ Nεκρ�τα�εί�,τρία σπίτια και τ� Πειραματικ�Σ��λεί� της Θεσσαλ�νίκης.

1936 Σ�εδιά�ει π�λυκατ�ικία επίτης �δ�ύ Xέυδεν με κάτ�-

ψη τ�υ αρ�ιτέκτ�να Mητσάκη.

1935 -37 Mε τ�ν Xατ�ηκυριάκ�-Γκίκα εκδίδει τ� περι�-

δικ� «Tρίτ� Mάτι».

1937 Για λ�γαριασμ� τ�υ Συλλ�-γ�υ «Eλληνική Λαϊκή Tέ�νη»

συμ$άλλει σε διά��ρες λα�γρα�ι-κές μελέτες. Aναλαμ$άνει την υ-πεύθυνη �ργάνωση λα�γρα�ικώναπ�στ�λών σε αστικά κέντρα τηςΔ. Mακεδ�νίας (Bέρ�ια, K��άνη,Σιάτιστα, Kαστ�ριά), σε συνεργασίαμε τ�υς αρ�ιτέκτ�νες Δ. Mωρέττη,A. Πασ�αλίδ�υ, Γ. Γιανν�υλέλη.

1940 Δ�υλεύει κυρίως τις εικαστι-κές εν�τητες της δ�υλειάς

τ�υ: «Aριάδνες», «Aττικά», «Λαϊκά».

1943 Eκλέγεται τακτικ�ς καθηγη-τής στ� EMΠ.

1946 -47 Eργά�εται στ� υπ�υρ-γεί� Aν�ικ�δ�μησης ε-

πικε�αλής �μάδας αρ�ιτεκτ�νωνγια την εκπ�νηση σ�εδίων πρ�τύ-πων λαϊκών π�λυκατ�ικιών στ�νΠειραιά και τη Λαμία.

Eπίσης, με εντ�λή τ�υ ίδι�υ υ-π�υργεί�υ πηγαίνει στη P�δ� γιατη μελέτη των πλαστικών πρ�$λη-μάτων της Δωδεκανήσ�υ εν �ψειτης μελλ�ντικής αν�ικ�δ�μησήςτης.

1948 Eκδίδει με τ�ν τίτλ� «Πινα-κ�θήκη της Tέ�νης τ�υ

Eλληνικ�ύ Λα�ύ» και με εντ�λή

τ�υ Συλλ�γ�υ «Eλληνική Λαϊκή Tέ-�νη», τα «Aρ��ντικά της Kαστ�-ριάς» και τα «Σπίτια της Zαγ�ράς»,τα �π�ία $ρα$εύτηκαν απ� τηνAκαδημία Aθηνών.

1950 -57 Στ� διάστημα αυτ�, σεσυνεργασία με τ�ν γα-

μπρ� τ�υ Aλ. Παπαγεωργί�υ, δ�υ-λεύει στην αρ�ιτεκτ�νική. Tα έργααυτής της περι�δ�υ θητεύ�υν στ�ίδι�, π�υ απ� την αρ�ή συνέλα$ε,ιδεώδες, π�υ �ητεί τ� �ικ�υμενικ�πνεύμα να συνδεθεί με τ� πνεύματης παράδ�σης.

Kάνει σ�έδια για τ� δασικ� �ωρι�στ� Περτ�ύλι, για τ�ν πρ�τυπ� ελ-ληνικ� �ικισμ� της Aι'ωνής, τ� 4ε-νία των Δελ�ών, την έπαυλη Π�τα-μιάν�υ στη Φιλ�θέη, διαμ�ρ�ώνειτ�ν αAρ�αι�λ�γικ� �ώρ� γύρω απ�την Aκρ�π�λη και τ�ν λ��� τ�υ Φι-λ�πάππ�υ, τ� τ�υριστικ� περίπτε-ρ� Aγί�υ Δημητρί�υ Λ�υρμπαδιά-ρη. T� ίδι� διάστημα δραστηρι�-π�ιείται στην Eθνική K�σμητείαEθνικ�ύ T�πί�υ.

1958 Mετά 35ετή θητεία στ� EMΠως καθηγητής απ�σύρεται.

1960 Eκλέγεται πρ�εδρ�ς τηςK�σμητείας T�πί�υ.

1961 Eκλέγεται �μ��ωνα αντε-πιστέλλ�ν μέλ�ς της Aκα-

δημίας Kαλών Tε�νών τ�υ M�νά-��υ ύστερα απ� πρ�ταση τ�υΓερμαν�ύ καθηγητή της Π�λυτε-�νικής Σ��λής M�νά��υ κ.Wiedeman.

Tην ίδια επ��ή σ�εδιά�ει τ�νΠαιδικ� Kήπ� της Φιλ�θέης, τ�Δημαρ�εί� B�λ�υ, τ� Aνώτερ�Eκκλησιαστικ� Φρ�ντιστήρι� Tή-ν�υ, τ� Nαΰδρι� τ�υ Aγ. Παύλ�υ,την �ικία Γ. Σταματ�π�υλ�υ και τηδιαμ�ρ�ωση τ�υ περι$άλλ�ντ�ς�ώρ�υ Aγ. Iωάνν�υ Pώσ�υ στ�Πρ�κ�πι της Eύ$�ιας (έργ� π�υδεν εκτελέστηκε).

1966 Eκλέγεται τακτικ� μέλ�ςτης Aκαδημίας Aθηνών (τά-

'η Γραμμάτων και Tε�νών) στην έ-δρα της Aρ�ιτεκτ�νικής.

Πηγαίνει στην Aμερική �π�υ πα-ραμένει επί �κτάμην� για λ�γ�υςυγείας της γυναίκας τ�υ. Tαυτ�-�ρ�να, εκπ�νεί μελέτη για τηντ�υριστική α'ι�π�ίηση τ�υ �ρ�υ-ρί�υ Φ�ρτέτ�α τ�υ Pεθύμν�υ.

1968 O Δημήτρης Πικιώνης πε-θαίνει στις 28 Aυγ�ύστ�υ,

στην Aθήνα.

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

O Πικιώνης στ�υς Δελ��ύς, έναν �ώρ� π�υ αγαπ�ύσε ιδιαίτερα.

Page 7: Greek Architect Dimitris Pikionis

AΦIEPΩMA

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

O αρ�ιτέκτναςκαι ι μντέρνιτης επ�ής τυ

M�ρ�ή και περιε �μεν� στ� έργ� τ�υ Πικιώνη

T�υ Aλέ�η Παπαγεωργί�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς - �μ�τιμ�υ καθηγητή τ�υ EMΠP.H.D. Xάρ�αρντ - IMT

O ΔHMHTPIOΣ Πικιώνης (1887 -1968) είναι ένας πηγαί�ς Eλληναςαρ�ιτέκτων τ�υ �π�ί�υ τ� αυτ�ν�μ�π�ιητικ� και καλλιτε�νικ� έργ�πραγματ�π�ιήθηκε κατά τη μετα�α-τική επ��ή της αν�δ�υ επικράτησηςκαι τελικά απ�δυνάμωσης τ�υ διε-θν�ύς κινήματ�ς τ�υ μ�ντερνισμ�ύ.Λίγα �ρ�νια νεώτερ�ι των WalterGropins και Mies van der Rohe καισυν�μήλικ�ς, τ�υ Le Corbusier � Πι-κιώνης ήταν μια σύνθετη πρ�σωπι-κ�τητα της �π�ίας τ� αρ�ιτεκτ�νικ�έργ� είναι συμπληρωμέν� με γ�νιμηδιδασκαλία, στ��αστικά κείμενα και"ωγρα#ικές συνθέσεις.

T� έργ� τ�υ Δ. Πικιώνη, ενώ �αρα-κτηρί"ει την επ��ή τ�υ, δεν είναι ε-πίκαιρ�, αλλά δια�ρ�νικ�. Eίναι έναέργ� εμπνευσμέν� απ� τη μνημ�σύ-νη της λαϊκής παράδ�σης τ�υ τ�π�υτ�υ. Περισσ�τερ� απ� είκ�σι �ρ�νιαμετά τ� θάνατ� τ�υ, τ� έργ� τ�υ Πι-κιώνη θεωρ�ύμεν� σήμερα #αίνεταινα απ�τελεί μια ενδια#έρ�υσα αντί-θεση στη διαλεκτική π�υ δημι�ύργη-σε η διεθνιστική θέση τ�υ μ�ντερνι-σμ�ύ.

Aπ� τις αρ�ές της δεκαετίας τ�υείκ�σι μέ�ρι τα μέσα της δεκαετίαςτ�υ ε%ήντα τ� κίνημα της μ�ντέρναςαρ�ιτεκτ�νικής πέτυ�ε ένα γιγά-ντει� αρ�ιτεκτ�νικ� κατ�ρθωμα. Nααμ#ισ�ητήσει τις α%ίες τ�υ θνήσκ�-ντ�ς νε�κλασικισμ�ύ και άλλων με-ταγενέστερων εκλεκτικιστικών εκ-#ράσεων π�υ εί�αν ήδη παγκ�σμιαεπίδραση.

Παράλληλα πρ�ς την ε%άπλωσητ�υ Δυτικ�ύ Δια#ωτισμ�ύ η επίδρα-ση των αρ�ιτεκτ�νικών αυτών κα-τευθύνσεων απλων�ταν απ� τα μέσατ�υ XVIII αιώνα απ� τη B�ρει�δυτικήEυρώπη στα πέρατα τ�υ κ�σμ�υ. Aυ-τές τις διεθνικιστικές τάσεις � μ�-ντερνισμ�ς υπ�κατέστησε με νέεςθέσεις, �ι �π�ίες �μως εί�αν επίσηςκαθ�λικ� και διεθνιστικ� περιε��με-ν�. T� έργ� τ�υ Πικιώνη έθεσε σεαμ#ισ�ήτηση τ� διεθνισμ� στην αρ-�ιτεκτ�νική σε �π�ιαδήπ�τε μ�ρ#ήκαι συνεπώς στην μ�ρ#ή τ�υ ανερ-��μεν�υ στην επ��ή τ�υ κινήματ�ςτης M�ντέρνας Aρ�ιτεκτ�νικής.

T� έργ� τ�υ Πικιώνη είναι συνδε-

δεμέν� με τ�ν τ�π� τ�υ. T� κύρι� έ-ρεισμα τ�υ συνδέσμ�υ αυτ�ύ δεν ή-ταν τ� ιστ�ρικ� ή εθνικ� περιε��με-ν� τ�υ τ�π�υ, αλλά τ� π�λιτισμικ�–τ� μ�ν� άλλωστε, περιε��μεν�, π�υεί�ε και μ�ρ#�πλαστική σημασία.Aλλά ενώ τ� ιστ�ρικ� και εθνικ� πε-ριε��μεν� της νεώτερης Eλλάδας�αρακτηρί"ει τ�ν τ�π� στην �λ�τητάτ�υ, τ� π�λιτισμικ� είναι, ακ�μη σή-μερα, διασπασμέν� σε μικρ�τερες ε-ν�τητες.

H Eλλάδα για τ�ν Πικιώνη δεν ήταν«τ�π�ς» αλλά μάλλ�ν «τ�π�ι» απ�τ�υς �π�ί�υς αντλ�ύσε την έμπνευ-ση και καλλιτε�νική τ�υ δημι�υργία.O B�ρράς ήταν δια#�ρετικ�ς απ� τ�N�τ� και η Στεριά απ� τα Nησιά. Oκαθένας απ� τ�υς τ�π�υς αυτ�ύς εί-�ε ιδιαίτερα αναπτυγμέν�υς τρ�-π�υς δ�μής ανάλ�γα με τις τ�πικέςσυνθήκες τ�υ περι�άλλ�ντ�ς και ταυλικά των κατασκευών.

Yπήρ�ε επίσης διακεκριμένη πα-ραγωγή έργων �ειρ�τε�νίας π�λλάτων �π�ίων απ�τελ�ύσαν απ�κρυ-σταλλωμέν�υς τύπ�υς συλλ�γικήςκαλλιτε�νικής έκ#ρασης. Tα ήθη καιτα έθιμα δεν ήσαν ενιαία αλλά πα-ρ�υσία"αν ενδια#έρ�υσες παραλλα-γές απ� τ�π�υ εις τ�π�ν. T� λαμπε-ρ� αυτ� μωσαϊκ� της �ώρας απ�τύ-πωνε και περιέγρα#ε με καθαρ�τητα� Πικιώνης στις εργασίες και τη δι-δασκαλία τ�υ. Mε την πρ�σπάθειάτ�υ αυτή απέκτησε π�λλ�ύς �πα-δ�ύς και μιμητές.

T� ενδια#έρ�ν τ�υ Πικιώνη για τηλαϊκή τέ�νη ήταν αδιάπτωτ� και �α-ρακτήρισε σημαντικ� μέρ�ς της πα-ραγωγής τ�υ μ��θ�υ τ�υ �ί�υ τ�υ.Στα αρ�ιτεκτ�νικά τ�υ κείμενα υ-πάρ��υν π�λλαπλές ανα#�ρές στηντέ�νη τ�υ λα�ύ. Tα κείμενά τ�υ,π�λλές #�ρές εμπνευσμένα �πως τακείμενα εν�ς π�ιητ�ύ, δεν έ��υν λα-�γρα#ική συστηματικ�τητα ή μεθ�-δευση ιστ�ρική. Aπ� την άλλη μεριά,δεν έ�λεπε τη λαϊκή τέ�νη, �πως τηνενν��ύσε � William Morris – ένα υ-γιές αισθητικ� #αιν�μεν�, σε αντίθε-ση πρ�ς τ�ν ακαδημαϊσμ�. Eπίσης,δεν ήταν �παδ�ς τ�υ ρ�μαντισμ�ύ ήμεθ�διστής των ρυθμών τ�υ παρελ-θ�ντ�ς, �πως � John Ruskin. O Πι-κιώνης ερευν�ύσε για να δημι�υρ-γήσει � ίδι�ς στ�ν τ�π� τ�υ, σανκαλλιτέ�νης, �ωρίς #�ρμ�υλες ή άλ-

Συνέ�εια στην 10η σελίδα

Oικία Π�ταμιάν�υ στη Φιλ�θέη (1953–55).

Σ�έδι� για τ�ν Aγι� Δημήτρι� Λ�υμπαδιάρη (1954–57). O Πικιώνης γρά!ει: «Nάρ-

Page 8: Greek Architect Dimitris Pikionis

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 9

T� πλακ"στρωτ� στ� δρ"μ� Φιλ�πάππ�υ (1954–57).

Σ�έδι� ναϋδρί�υ και κατ�ικίας ιερέως στ�ν πρ"τυπ� ελληνικ" �ικισμ" της Aι�ωνής (1950-55).μητρί�υ. Σκαρί!ημα μεσημ$ρινής "ψεως».

Page 9: Greek Architect Dimitris Pikionis

λες ε%ωτερικές μιμήσεις αλλά με α-πλ�τητα, �πως έκανε � λα�ς.

Eικαστικ�ς αντίλ�γ�ς

T� έργ� τ�υ Πικιώνη μπ�ρεί να θε-ωρηθεί σήμερα σαν ένας εικαστικ�ςαντίλ�γ�ς της επ��ής τ�υ μ�ντερνι-σμ�ύ, ��ι γιατί ήταν � ίδι�ς αντιμ�-ντέρν�ς, αλλά δι�τι πρ�είδε, σανπρωτ�π�ρ�ς και αντιστάθηκε με επι-τυ�ία στις αδυναμίες τ�υ μ�ντέρν�υκινήματ�ς και ιδιαίτερα στην αδυνα-μία της έλλειψης �π�ιασδήπ�τε σκέ-ψης ή ανα#�ράς της σημασίας τ�υτ�π�υ στην π�ιητική της τέ�νης καιτης αρ�ιτεκτ�νικής.

Παρά τη στ��αστική τ�υ �μωςσυγγένεια πρ�ς την τέ�νη των τ�-πων της νεώτερης Eλλάδας � Πικιώ-νης εδέ�ετ� ευμενώς, αλλά με ε-γκράτεια, την απλ�τητα έκ#ρασηςτ�υ μ�ντέρν�υ κινήματ�ς. Eτίθετ�,ασ#αλώς, με συνέπεια σύμ#ων�ςπρ�ς την ελευθερία και τη λειτ�υρ-γικ�τητα της κάτ�ψης π�υ ανέδει%εη μ�ντέρνα αρ�ιτεκτ�νική. H σύνθε-ση των κατ�ψεων αλλά και η αρ�ιτε-κτ�νική διάρθρωση των πλαγίων �-ψεων τ�υ Δημ�τικ�ύ Σ��λεί�υ σταΠευκάκια τ�υ Λυκα�ηττ�ύ, και τ�υΠειραματικ�ύ Σ��λεί�υ τ�υ Πανεπι-στημί�υ Θεσσαλ�νίκης απ�δεικνύ-�υν τη συγκρατημένη τ�υ αυτή απ�-δ��ή των αρ�ών τ�υ μ�ντέρν�υ κι-νήματ�ς στ�ν ελληνικ� �ώρ�.

O Πικιώνης, επίσης, εί�ε πρ�σωπι-κή επα#ή με τ�ν Walter Eropius, κα-θώς και αλληλ�γρα#ία. Yπάρ��υν α-να#�ρές τ�υ στ� έργ� τ�υ LeCorbusier και στη θετική σημασίαπ�υ εί�ε τ� τέταρτ� συνέδρι� τ�υCIAM στην Eλλάδα. Aπ� τ�υς συνερ-γάτες τ�υ Bauhaus εκτιμ�ύσε ιδιαί-

τερα τ� καλλιτε�νικ� έργ� και τη μέ-θ�δ� διδασκαλίας των Paul Klee καιVassily Kandinsky. Aλλά ήταν αντίθε-τ�ς πρ�ς τη ρητ�ρική της επ��ής ε-κείνης πάνω στην �π�ία �ασίστηκαν�λ�κληρωτικές ερμηνείες της μ�-ντέρνας αρ�ιτεκτ�νικής π�υ εί�αντ�τε διασπαρεί απ� τη ��ρει�δυτικήEυρώπη, στις αρ�ιτεκτ�νικές σ��λέςτων κυρι�τερων πανεπιστημίων τ�υκ�σμ�υ.

Pυθμ�ς και

περιε �μεν�

O ρυθμ�ς και τ� περιε��μεν� τηςαρ�ιτεκτ�νικής μ�ρ#ής απ�τέλεσαντ�υς δύ� #�ρείς διάδ�σης τ�υ M�-ντέρν�υ Kινήματ�ς στ�ν κ�σμ�. Oιτρεις ηγέτες τ�υ μ�ντερνισμ�ύ, τ�-σ� � Walter Gropius �σ� και �ι LeCorbusier και Mies - van - der - Rohe,αν και καταδίκασαν με καυστικήγλώσσα την ένν�ια τ�υ ρυθμ�ύ σαναρ�ιτεκτ�νικ� στ���, στην επ��ήτ�υς, εν τ�ύτ�ις, ενέδωσαν στην α-ναγκαστική �ρήση τ�υ περιε��μέν�υδι�τι έτσι επήρ�ετ� σα#ής και άμεσηεπικ�ινωνία με τ�υς μη ειδικ�ύς. Kαιη �ρήση αυτή �μως δεν ήταν απαλ-λαγμένη μει�νεκτημάτων.

Eνα απ� τα πι� διαδεδ�μένα στ�ι-�εία περιε��μέν�υ τ�υ μ�ντέρν�υκινήματ�ς, η λειτ�υργικ�τητα τηςκάτ�ψης, ήταν ήδη διασυνδεδεμέν�με τη διαμ�ρ#ωση των �ασικών μ�ρ-#ών τ�υ αρ�ιτεκτ�νικ�ύ έργ�υ, κι ε-π�μένως με τ� ρυθμ� π�υ τ� ε�αρα-κτήρι"ε, απ� την επ��ή τ�υ LouisSullivan. Oι μ�ντέρν�ι, π�υ επρ��αλ-λαν τη σημασία της λειτ�υργικ�τη-τας, γιατί μ’ αυτή τ�νι"�ταν η πρ�-σαρμ�γή της αρ�ιτεκτ�νικής τ�υςστις ανάγκες της επ��ής, δεν δίστα-σαν να απ�δε�θ�ύν στα λ�για μια

γραμμική σ�έση λειτ�υργίας - μ�ρ-#ής �πως εί�ε διατυπωθεί απ� παλιάμε τ� Δ�γμα Sullivan. H σ�έση �μως,αυτή, π�υ ενδυναμώθηκε και με πα-ραδείγματα απ� τη #ύση, �πως αυτάτ�υ επιστήμ�να-ανθρωπιστή D’ ArcyThompson, κατέρρευσε σαν επι�εί-ρημα κατά τη δεκαετία τ�υ ε%ήντα,μα"ί με την υπ��ώρηση τ�υ Kινήμα-τ�ς τ�υ M�ντερνισμ�ύ. E%ίσ�υ αμ#ί-��λες ως πρ�ς τη σ�έση π�ι�τηταςμ�ρ#ής και περιε��μέν�υ ήσαν άλ-λες ένθετες επιγρα#ές με τις �π�ίεςενισ�ύετ� λεκτικά η διάδ�ση τ�υ«International Style»: «Mη�ανικ�ςπ�λιτισμ�ς». «Eπ��ή τ�υ αυτ�κινή-τ�υ». «Eλευθερία - Σ�σιαλισμ�ς:Plan Libre» κ.�.κ. Στην �υσία με τηναπ�μάκρυνση �π�ι�υδήπ�τε περιε-��μέν�υ συνδεδεμέν�υ με τηνπνευματική καλλιέργεια και τις π�λι-τισμικές πληρ�#�ρίες των τ�πωνδημι�υργήθηκε ένα κεν� τ� �π�ί� η�#ελιμιστική, πρακτική και διεθνιστι-κή κατεύθυνση της νέας αρ�ιτεκτ�-νικής συμπλήρωσε με %ένα, πρ�ς τηνέκδηλη πνευματικ�τητα των νέωνέργων, περιε��μενα. H πάρ�δ�ς τ�υ�ρ�ν�υ έ#ερε #θ�ρά στα περιε��-μενα αυτά (των �π�ίων η δύναμις ή-ταν συνυ#ασμένη με την επικαιρ�-τητά τ�υς) κι έτσι �ι μ�ντέρνες μ�ρ-#ές #άνηκαν %α#νικά μετέωρες καιπεπαλαιωμένες.

Eπιστρ��ή στις ρί�εςO αντίλ�γ�ς τ�υ Πικιώνη στα πα-

ραγγέλματα αυτά ήταν «επιστρ�#ήστις ρί"ες». T� σ#ρίγ�ς της νέας δη-μι�υργίας, επίστευε, θα πηγάσει μέ-σα απ� την ελληνική γη. Oι διαδικα-σίες της καλλιτε�νικής δημι�υργίαςεί�αν κ�ινά, κι επ�μένως παγκ�σμια�αρακτηριστικά: H απλ�τητα στηνέκ#ραση ενώνει τ� έργ� τ�υ Le

Corbusier με τ� λαϊκ� σπίτι στη Mύ-κ�ν�. H κάθαρση στη μ�ρ#ή π�υ κα-τά#ερε τ� κίνημα της μ�ντέρνας αρ-�ιτεκτ�νικής ήταν ευπρ�σδεκτη κι α-π� τη νε�ελληνική πραγματικ�τητα.

Yπήρ�ε παραλληλισμ�ς στην έ-ρευνα των αρμ�νικών �αρά%εων σταεργαστήρια των Le Corbusier και Πι-κιώνη. Παρά �μως τις �μ�ι�τητεςαυτές στις διαδικασίες της καλλιτε-�νικής δημι�υργίας �ι συνέπειες τωνδιαδικασιών αυτών δεν μπ�ρ�ύσαννα �γ�υν με ενιαία μ�ρ#ή παγκ�-σμίως α#�ύ �ι π�λιτισμ�ί π�υ τιςδιαμ�ρ#ωναν εί�αν τ�πική πρ�έλευ-ση. Aπ� τ� σημεί� αυτ�, κι ��ι απ� ταπαραγγέλματα τ�υ InternationalStyle, αναπηδ�ύσε τ� αίνιγμα τ�υπεριε��μέν�υ.

Στις πρ�γραμματισμένες απ� πρα-κτικές σκ�πιμ�τητες αρ�ιτεκτ�νικέςτ�υ μεσ�π�λέμ�υ τ� έργ� τ� ίδι�παίρνει ν�ημα μη�ανιστικ�, �ργανω-τικ�, κ.λπ. και απ�μακρύνεται απ� τη#ύση. Kατά την περί�δ� ε%άπλωσηςτ�υ μη�ανιστικ�ύ πνεύματ�ς η δια-σύνδεση αυτή της αρ�ιτεκτ�νικής μεανθρώπινα επιτεύγματα εί�ε τ� πρ�-τέρημα της επικαιρ�τητας, ενώ αντί-θετα η θέση τ�υ �πτικ�ύ περιε��μέ-ν�υ ε#αίνετ� να παίρνει θέση δια-�ρ�νική. Mια τέτ�ια θέση άρμ�"εστ�υς π�λιτισμ�ύς της Aνατ�λής καιγι’ αυτ� η δημι�υργία τ�υ Πικιώνη εί-�ε μέσα της τ� στ��ασμ� της Aνατ�-λής. Oι επαναλαμ�αν�μενες αρ�ιτε-κτ�νικές μ�ρ#ές τ�υ τ�πικ�ύ συλλ�-γικ�ύ έργ�υ αν και εί�αν τις δυνατ�-τητες πρ�σαρμ�γής σε σύγ�ρ�νεςανάγκες δεν έ#ευγαν απ� τ� πρω-ταρ�ικ� τ�υς περιε��μεν� π�υ ήταν�αθύ και ανε%ι�νίαστ�, κ�ντά στη#ύση, �πως είναι � ρυθμικ�ς �ηματι-σμ�ς τ�υ ανθρώπ�υ πάνω στη γη, ήακ�μη, � κτύπ�ς της καρδιάς.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Συνέ�εια απ" την 9η σελίδα

O παιδικ"ς κήπ�ς της Φιλ�θέης (1960–64).

Page 10: Greek Architect Dimitris Pikionis

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 11

AΦIEPΩMA

H λαϊκή τένη και ΠικιώνηςOπαδ�ς της επιστρ��ής στη �ύση έ�ερε στην Eλλάδα τις νέες ευρωπαϊκές τάσεις

T�υ Παύλ�υ Kαλατπ�υλ�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς - �ωγρά��υ

MEPIKA σπίτια τ�υ περασμέν�υ αιώ-να και παλαι�τερα, �πως τα αρ��ντι-κά της Kαστ�ριάς, είναι τ�σ� μεγάλακαι τ�σ� πλ�ύσια στην κατασκευήτ�υς και είναι τ�σ� εκλεπτισμέναστη διακ�μηση και στην επίπλωσηπ�υ ν�μί�ω πως κανείς σημεριν�ςπλ�ύσι�ς δεν θα άντε�ε να τα συ-ντηρήσει και π�λύ περισσ�τερ� νατα �ήσει. Aλλά και αυτά αντί να ταπ�ύμε μεγαλ�αγρ�τική π.�. ή μεγα-λ�αστική αρ�ιτεκτ�νική τα λέμε λαϊ-κά, ενώ πι� λαϊκές, τ�υλά�ιστ�ν απ�την άπ�ψη τ�υ πλ�ύτ�υ, θα λέγαμετις επαύλεις της Π�λιτείας και τηςEκάλης.

H λαϊκή τέ�νη είναι ένα είδ�ς π�υσήμερα μπ�ρεί να σημαίνει τα πάντακαι !υσικά τη σύγ�υση. T� «παραδ�-σιακή» π�υ αντικατέστησε τ� «λαϊ-κή» έκανε τα πράγματα ακ�μη πι�νε!ελώδη γιατί μα�ί τ�υ εί�ε συ-σκευασμέν� και τ� μεταπαραδ�σια-κή τέ�νη. Σήμερα π.�. τ� «λαϊκ� τρα-γ�ύδι» και τ� «λαϊκ�ί ��ρ�ί» θα ήτανπι� κ�ντά στ� ν�ημά τ�υς αν τ� ένατ� λέγαμε εργ�λα#ικ� τραγ�ύδι καιτ� άλλ� τ�υριστικά μπαλέτα.

H λαϊκή τέ�νη λ�ιπ�ν δεν έ�ει πά-ντα να κάνει με τα υλικά μέσα και μετ�ν πλ�ύτ�, δεν έ�ει να κάνει με τηνκατεργασία. Tα αληθινά λαϊκά κ�-σμήματα π.�. είναι πι� λεπτ�δ�υλε-μένα και !ινιρισμένα απ� τα κ�σμή-ματα τ�υ Mπ�ύλγκαρι. Oύτε με τη�ρήση τ�υ πράγματ�ς έ�ει να κάνει.Π.�. στην περίπτωση της αρ�ιτεκτ�-νικής ένα εκκλησιαστικ� κτίσμα λ�-γω επ��ής και μ�ν� μπ�ρεί να λέγε-ται λαϊκ�.

A!ήν�ντας �μως �λα αυτά κατάμέρ�ς μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τι � α-νώνυμ�ς λαϊκ�ς τε�νίτης ήτανε πρ�-σωπ� κ�ινωνικ�. Kαλλιεργ�ύσε δη-λαδή με επίγνωση τη συλλ�γική συ-νείδηση, και ��ι σπάνια ανα!αιν�ταναπ� κει έως ελεύθερ�ς δημι�υργ�ς.Aντίθετα μ’ αυτ�ν � τωριν�ς, �σπ�υδασμέν�ς αρ�ιτέκτ�νας, ανώ-νυμ�ς κι’ αυτ�ς, π�υ πασ�ί�ει για τηνπρ�σωπική τ�υ έκ!ραση καταλήγειπρ�κάτ και ακ�ινώνητ�ς. Eτσι λ�ι-π�ν, ενώ τα �ιλιάδες μ�ν��ωρα, π�υυπήρ�αν στα νησιά τ�υ Aιγαί�υ, ήτανεκπληκτικά π�ικίλα, τα εκατ�ντάδες�ιλιάδες δυάρια και �ι �ιλιάδες επαύ-λεις τ�υ αττικ�ύ λεκαν�πεδί�υ είναιπαν�μ�ι�τυπα και πληκτικά. Δεν έ-��υν �ύτε μισή πρ�σωπική ιστ�ρίανα π�υν.

Eπιστρ��ή στη �ύση

Eνα τα%ίδι στην Eλλάδα μέ�ρι τατέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα δεν

Συνέ�εια στην 12η σελίδα Πίνακας τ�υ Πικιώνης με σα�είς πικασικές επιρρ�ές. Aπ τη σειρά «Λαϊκά». (1940-50)

Page 11: Greek Architect Dimitris Pikionis

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Πρ�σ�έδι� για τ� δελ�ικ κέντρ�. (1934)

σήμαινε άλλ� απ� περιέργεια γιατην ε%ωτική ανατ�λή. M�ν� μετάτ�ν πρώτ� παγκ�σμι� π�λεμ� αρ�ί-��υν κι έρ��νται σε μας �ι πρώτεςειδήσεις και στήν�νται �ι πρώτεςμικρές εστίες τ�υ #ι�μη�ανικ�ύ π�-λιτισμ�ύ στην Eλλάδα, και !υσικάμα�ί μ’ αυτές και τ� αίτημα της επι-στρ�!ής στη !ύση.

Δυ� απ� τ�υς κ�μιστές αυτ�ύτ�υ αιτήματ�ς είναι � � K�ντ�γλ�υκαι � Πικιώνης. O πρώτ�ς έ!ερε τ�Bυ�άντι� μέσω Γαλλίας και μέσωΓερμανίας � δεύτερ�ς έ!ερε τηλαϊκή τέ�νη. Oπως πρ�ηγ�υμένωςκατά τα μέσα τ�υ περασμέν�υ αιώ-να, Eλληνες πάλι, εί�αν !έρει τακλασικά ανθέμια και τ�υς ελληνι-κ�ύς μαιάνδρ�υς απ� τη δύση.

Kαι καλά ώς εδώ, μα τ� περίεργ�είναι �τι αυτή η επιστρ�!ή στη !ύ-ση και στ�ν ελληνικ� μεσαίωνα, �-πως και η συ�ήτηση π�υ ακ�λ�ύ-θησε για τ� τι είναι ελληνικ�, πα-ρ�υσιάστηκαν σαν αμιγώς ελληνι-κά !αιν�μενα, σαν πράγματα δη-λαδή δικά μας, αυτ�!υή. Kαι !�-#άμαι πως και σήμερα ακ�μη �ιEλληνες δεί�ν�υμε να μην έ��υμεκαταλά#ει �τι δίπλα στην κάθε ει-σαγ�μενη ελληνικ�τητα υπάρ�ει,στ�υς Oύγγρ�υς π.�. και μια ανά-λ�γη ή και απαράλλα�τη με την ελ-ληνικ�τητά μας �υγγρικ�τητα, �-πως και μια ιταλικ�τητα στ�υς Iτα-λ�ύς κ.λπ. κ.λπ.

Aν πράγματι υπάρ�ει αυτ� π�υ �-ν�μά�εται �ωγρα!ικ� σ�έδι� στιςνωπ�γρα!ίες τ�υ Bυ�αντί�υ και ανστ�ν αντίπ�δα #ρίσκεται τ� γλυπτι-κ� σ�έδι� τ�υ ιταλικ�ύ μπαρ�κ, τ�-τε θα πρέπει, �ταν μιλάμε για τη �ω-γρα!ική τ�υ K�ντ�γλ�υ στ� Δη-μαρ�εί� της Aθήνας, να μην παρα-#λέψ�υμε την italianita π�υ εκ!ρά-�ει με τ� γλυπτικ� τ�υ σ�έδι� στις#ίαιες στρ�!ές εκείνων των σωμά-

των. Mήπως �μως δεν υπάρ�ειDeutchtum στ� Παραμύθι της Πε-ντάμ�ρ!ης τ�υ Xαλεπά; Γερμανι-κ�τητα ��ι μ�ν� ενδυματ�λ�γικήαλλά και στ� τριγωνικ� γλυπτικ�στήσιμ�;

Kανείς δεν αμ!ι#άλλει για την α-%ία της κάθε εθν�τητας και μάλιστα�ταν αυτή μπ�ρεί μέσα απ� μακρι-νές περιπλανήσεις να κάνει τα #ή-ματά της πρ�ς την αυτ�γνωσία.Aμ!ι#άλλω μ�ν� για τα εθν�σωτή-ρια �ράματα, π�υ !υσικά κανένανδεν �!έλησαν και ανησυ�ώ �ταν!�ρτών�υμε τα πράγματα πέρα α-π� ’κει π�υ αντέ��υν.

O Πικιώνης θα μπ�ρ�ύσε ίσως ναήταν ένας �παδ�ς της μ�ντέρναςτέ�νης, �πως δεί�ν�υν �ι πρώτεςσ�εδιαστικές και αρ�ιτεκτ�νικέςδ�κιμές τ�υ. Aλλά η μ�ντέρνα τέ-�νη ά!ηνε λίγ� σκεπτικ�ύς τ�υς �-παδ�ύς της στην Eλλάδα, ακ�μηκαι τ�υς σημαντικ�τερ�υς, �πως �Γκίκας.

Eπειτα η παθ�λ�γική εικ�ν�λα-τρεία της !υλής δεν μπ�ρ�ύσε εύ-κ�λα να συμ#αδίσει με παραστά-σεις ανεικ�νικές. Aν λ�ιπ�ν � Πι-κιώνης �δηγήθηκε πρ�ς την λαϊκήτέ�νη, ένα ήταν γιατί �ι καλλιτε�νι-κές τάσεις της ανεπτυγμένης Eυ-ρώπης π�υ εί�ε συναντήσει πήγαι-ναν πρ�ς τα ’κει και δύ� απ� τη συ-νειδητ�π�ίηση εν�ς κεν�ύ π�υ έ-#λεπε στη μ�ντέρνα τέ�νη.

Aν σήμερα συ�ητάμε για τ�ν Πι-κιώνη είναι για να %ανακ�ιτά%�υμεκάπ�ια απ� τα �ητήματα π�υ αρ�ί-��υν με ’κείν�ν μα π�υ δεν τελειώ-ν�υν μα�ί τ�υ. Aλλιώς ας κλείσ�υμεκαι τ�ν Πικιώνη σε ένα #ι#λί� και αςπ�ύμε �τι η λαϊκή τέ�νη δεν είναιάλλ� απ� τα #�τσαλα και τα #ρα�ά-κια π�υ σ!ινών�υν �ι εργ�λά#�ιτων δήμων στ� τσιμέντ� και �ι κε-ραμ�σκεπείς π�λυκατ�ικίες τ�υTρίτση στην Kαστ�ριά.

Συνέ�εια απ την 11η σελίδα

«Eλπίς» απ τη σειρά ωγρα�ικών σ�εδίων «Λαϊκά». (1940-50) T� συγκεκριμέν�έργ� εί�ε κυκλ���ρήσει ως κάρτα απ τ�ν Δήμ� Aθηναίων.

Page 12: Greek Architect Dimitris Pikionis

T�υ Zήση K�τιώνη

Δρ. Aρ�ιτέκτνoς

ΓIA THN νεώτερη π�λη της Aθήναςέπρεπε να περάσει ένας περίπ�υ αι-ώνας απ� την επ��ή των νε�κλασι-κών αρ�ιτεκτ�νημάτων και της ρ�-μαντικής κηπ�τε�νίας τ�υ Eθνικ�ύKήπ�υ, για να �αναεμ�ανιστεί μέσαστη δεκαετία τ�υ 1950 ένα έργ� δη-μ�σι�υ υπαίθρι�υ �ώρ�υ, με ανα��-ρά στ� σύν�λ� της π�λης.

Eίναι τ� έργ� των διαμ�ρ�ώσεωνστην Aκρ�π�λη και τ�υ Φιλ�πάππ�υτ�υ αρ�ιτέκτ�να Δημήτρη Πικιώνη

π�υ κατά�ερε να τ� πρ�άγει σε έργ�τέ�νης και σημεί� αυτ�πρ�σδι�ρι-σμ�ύ των νεώτερων Eλλήνων.

T� έργ� είναι η διαμ�ρ�ωση δύ�σπειρ�ειδών διαδρ�μών, �π�υ η μιαστ� λ��� της Aκρ�π�λης πρ�σπελά-#ει τ�ν αρ�αι�λ�γικ� �ώρ� τ�υ ιερ�ύτης Aθηνάς, ενώ η άλλη διαδρ�μήστ� λ��� τ�υ Φιλιπ�πάππ�υ απ�μα-κρύνεται απ� τ�ν ιερ� $ρά��, για νακαταλή�ει συστρε��μενη σε έναπλάτωμα, τ� Aνδηρ�, απ� �π�υ � πε-ριπατητής, στ� τέλ�ς της διαδρ�μήςθεάται απέναντί τ�υ, τ�ν ιερ� $ρά��.Kατά τη διαδρ�μή αυτή, περνώνταςένα μικρ� �ύλιν� πρ�πυλ� παρεμ-

$άλλεται μια αυλή, γύρω απ� την �-π�ία $ρίσκεται τ� ανακατασκευα-σμέν� εκκλησάκι τ�υ Aγ. Δημητρί�υτ�υ Λ�υμπαρδιάρη και τ� κυλικεί�με τ�υς ημιυπαίθρι�ύς τ�υ �ώρ�υς.

Eνα αρ�ιτεκτ�νικ� έργ� –διαδρ�-μή πρ�ς τ� συγκρ�τημα της Aκρ�-π�λεως �αίνεται �τι δεν μπ�ρεί πα-ρά να καθ�ρίσει τις πρ�γραμματικέςτ�υ επιδιώ�εις και τη συμ$�λική τ�υδιάσταση σε διαρκή ανα��ρά πρ�ςτα αρ�αία μνημεία. O Πικιώνης εμε-τακίνησε τ� κέντρ� αυτής της $ασα-νιστικής για τη δυτική ιστ�ρία απαι-τήσεως. O αρ�ιτεκτ�νικ�ς τ�υ κ�-σμ�ς δεν �ρίστηκε σε ανα��ρά

πρ�ς τ� κλασικ� αλλά �ρίστηκε διάτης μεθέ�εώς τ�υ πρ�ς τ� τ�πί� συ-ν�λικά.

T�σ� τα αρ�αία μνημεία μακρύτε-ρα, �σ� και �ι πρ�τειν�μενες δια-μ�ρ�ώσεις εγγύτερα είναι απλώςμέρη αυτ�ύ τ�υ τ�πί�υ. O αρ�ιτέ-κτων στρέ�ει την πρ�σ��ή μας πρ�ςτα �υσικά �ρι#�μενα στ�ι�εία τ�υ,�π�υ τα δένδρα, �ι θάμν�ι, �ι πέ-τρες, �ι $ρά��ι, τα θραύσματα κάθεπαλαι�τερης κατ�ίκησης και τα μνη-μεία της αρ�αι�τητας, απ�τελ�ύν �-μ�ύ μια αντιληπτική και ν�ηματικήεν�τητα π�υ με �ίλιες δυ� μετα��-

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ εια στην 14η σελίδα

T� Aνδηρ� Φιλ�πάππ�υ διαμ�ρ�ωμέν� απ� τ�ν Δημήτρη Πικιώνη (1954-57).

Mια «θραυσματική» α�ήγησηκάτω απ� την Aκρ�π�λη

Eργ� τέ�νης η διαρρύθμιση απ� τ�ν Πικιώνη των υπαίθριων �ώρων γύρω απ� τ�ν Iερ� Bρά��

Page 13: Greek Architect Dimitris Pikionis

ρές �ανερώνει τ�ν μύθ� της Aττι-κής γης.

Mύθ�ς και τ�π�ς

Mπ�ρ�ύμε να σταθ�ύμε σε μερι-κές επιν�ήσεις π�υ ενεργ�π�ι�ύντην παρ�υσία τ�υ δια$άτη μέσα στ�τ�πί� και εγκαλ�ύν τη γη να ανα�α-νεί. Aλλ�τε επιλέγ�νται �ρισμένασημεία της διαδρ�μής, π�υ σαν κέ-ντρα της «π�λιτικής �ράσεως», τ�-π�θετ�ύν την ματιά σε σ�έση μεστ�ι�εία τ�υ �ώρ�υ, �πως ένα δέν-δρ� ή ένα πέρασμα ή � να�ς, σε μα-θηματική/αρμ�νική σ�έση. Aλλ�τε τα�υσικά στ�ι�εία, πέτρες και �υτά,περιγρά��νται απ� στ�ι�εία τ�υ έρ-γ�υ για να ανα�αν�ύν. Aλλ�τε πάλι,η ιδιαίτερη επε�εργασία τ�υ τρ�π�υπ�υ τ� νερ� της $ρ��ής θα διατρέ�ειτις παρυ�ές τ�υ �δ�στρώματ�ς γί-νεται ένα εκτενές α�ηγηματικ� ε-πεισ�δι� π�υ συν�δεύει με την συ-ναισθηματική τ�υ δράση την π�ρείατ�υ θεατή.

H διαδρ�μή μέσα στ�ν �ώρ� είναιε� �ρισμ�ύ α�ηγηματική ε��σ�ν ει-σάγει τη διαδ��ή επεισ�δίων κατά τηρ�ή τ�υ �ρ�ν�υ σε μια ν�ηματικήαλληλ�υ�ία. H α�ηγηματικ�τηταστις διαμ�ρ�ώσεις περί την Aκρ�π�-λη είναι κυρίαρ�η επιλ�γή τ�υ αρ�ι-τέκτ�να και η ιστ�ρία π�υ καλείταινα α�ηγηθεί, η ιστ�ρία της Γης, είναι� αδιάσπαστ�ς συγκερασμ�ς της�ύσης με την ιστ�ρία απ� την ισ�ύτ�υ μύθ�υ. Aν και � μυθ�λ�γικ�ς κ�-σμ�ς της Aττικής γης είναι τρ�μακτι-κά ισ�υρ�ς για να καταπιαστ�ύν μεαυτ�ν και να καταπ�ντιστ�ύν εντ�ςτ�υ κάθε μ�ρ�ής ν�ήματα, για τ�νΠικιώνη η γαι�κεντρική μετα�υσικήδεν θα μπ�ρ�ύσε να συγκρ�τηθεί με$άση ιδε�λ�γικές επιλ�γές δι�τι η ι-στ�ρία δεν μπ�ρεί να υπ�καταστήσειτη Φιλ�σ��ία στα ερωτήματα π�υαυτή θέτει για την καταγωγή τ�υ Eί-ναι. Γι’ αυτ� μπ�ρ�ύμε με σιγ�υριάνα τ�νίσ�υμε �τι η γαι�κεντρική με-τα�υσική τ�υ Πικιώνη παρ�λ�ν �τισυνδέθηκε με την λατρεία της Aττι-κής γης δεν ήταν ελλην�κεντρική.Σύμ�ωνα με την ιδέα π�υ καλλιέρ-γησε μεταπ�λεμικά για την «�ικ�υ-μενική παράδ�ση», με μια ενστικτώ-δη στρ�υκτ�υραλιστική �ρ�ιά, η γήι-νη καταγωγή τ�υ ανθρώπ�υ αληθεύ-ει ε�ίσ�υ εις την ιαπωνική, την κε-ντρ�αμερικανική ή την ελληνική πα-ράδ�ση.

O α�ηγηματικ�ς �αρακτήρας τ�υέργ�υ τ�υ Πικιώνη αλλά και η ίδια ηιστ�ρία π�υ εί�ε να διηγηθεί μ�ιραίατ�ν έ�ερνε σε αντίθεση με τ� κυ-ρίαρ�� μεταπ�λεμικ� πνεύμα τ�υ ε-�ηρμ�σμέν�υ μ�ντερνισμ�ύ. Hτανπρ��ανώς ασύμ$ατη η �ρήση τηςγης σαν ένα �υδέτερ� απ�θεματικ�για την �ικ�δ�μηση της νέας π�λης,με την καταν�ηση της γης σαν ένα�υδέτερ� απ�θεματικ� για την �ικ�-δ�μηση της νέας π�λης, με την κα-ταν�ηση της γης σαν μυθική επι$ε-$αίωση τ�υ ανθρώπιν�υ είναι.

T� ασύμ$ατ� τ�υ Πικιώνη με τηνεπ��ή τ�υ έ�ει ένα δραματικ� �αρα-κτήρα απ� �π�υ �μως αντλεί τηνπ�ιητική τ�υ διάσταση τ� έργ� τ�υ.Hδη απ� τ� 1927 έγρα�ε �τι «πρέπεινα σκύψ�υμε και να μα#έψ�υμε τατελευταία ψι��υλάκια π�υ έ��υν α-π�μείνει απ� τ� Σ�ήμα», σα να επρ�-

κειτ� με την ρήση τ�υ αυτή να πρ�-διαγράψει τ� ν�ημα εν�ς κατ�πιν�ύτ�υ έργ�υ �πως αυτ� της Aκρ�π�λε-ως. H δραματικ�τητα ευρίσκεται στ�«πεδί�ν ανάμεσα στην εκ�ρα#�μενηπρ�θεση για τη διάσωση της γήινηςυπ�στασής τ�υ Eίναι πεδί�ν και την-$�ύληση τ�υ κ�σμ�υ μέσω της τε-�νικ�π�ιήσεως να απ��ενωθεί απ�την καταγωγή τ�υ.

H δραματική αυτή ένταση στα έρ-γα της Aκρ�π�λεως εκ�ρά#εται μετην ευρεία �ρήση της απ�σπασματι-κής μ�ρ�ής, τ�υ θραύσματ�ς, π�υείτε είναι δ�μικ� υλικ� τ�υ έργ�υ (έ-νας ασ$εστ�λιθ�ς, ένα κεραμικ�κ�μμάτι, ένα νε�κλασικ� ��υρ�ύσι),είτε ακ�μη � αρ�ιτεκτ�νικ�ς τύπ�ςτων κτισμάτων, �πως τ� πρ�πυλ�π�υ πρ�$αίνει σαν θραύσμα απ� τ�νεν απωλεία κ�σμ� της «�ικ�υμενι-κής παράδ�σης».

H διάτα�η �μως τ�υ �ώρ�υ έ�ει καιαυτή έναν απ�σπασματικ� �αρακτή-ρα καθώς δεν ενν�είται τ� έργ� σανπρ�$�λή εν�ς �λ�κληρωμέν�υ σ�ε-

δί�υ σε έναν τ�π�, αλλά απ�τελεί τηδιαδ��ή σ�εδιαστικών και αυτ�σ�έ-διων επεισ�δίων π�υ τα συνέ�ει η ε-μπιστ�σύνη τ�υ αρ�ιτέκτ�να στηνπ�ιητική δε�ι�τητα της μαστ�ρικήςτέ�νης και της �ειρωνα�ίας.

Πρωταγωνιστής

� καλλιτέ�νηςIσως τ� έργ� τέ�νης να είναι μια

συνθήκη π�υ σιωπηλά εκτίθεται πί-σω της ένας ακατασίγαστ�ς π�λεμ�ςκαι αν είναι έτσι τ�τε η απ�λαυσητ�υ έργ�υ μπ�ρεί να είναι � π�λεμ�-�αρής εμ$απτισμ�ς στ�ν κ�σμ� τ�υ��ντ�υ πίσω απ� την σκηνή τ�υ έρ-γ�υ, �π�υ διε�άγ�νται �ι μά�ες μεπρωταγωνιστικ� τ� πρ�σωπ� τ�υκαλλιτέ�νη. O Πικιώνης, άνθρωπ�ςτων καλών πρ�θέσεων και μετρι�πα-θής μπ�ρ�ύσε να είναι τ� δ��εί� τωναπαράμιλλων μα�ών π�υ δε θα ��-δεύ�νταν σε ρητ�ρικές και ε�ήμε-ρες αναμετρήσεις με τ�ν περίγυρ�τ�υ. Mια απ� τις μά�ες ήταν αυτή

τ�υ #ωγρά��υ π�υ ήθελε να εί�ε γί-νει με τ�ν αρ�ιτέκτ�να π�υ τελικώςέγινε, και μα#ί με αυτήν η μά�η της#ωγρα�ικής να πάρει τη θέση τηςαρ�ιτεκτ�νικής, έτσι �πως αυτή εκ-δηλώθηκε στην Aκρ�π�λη. Eκεί, η α-�ηγηματική τε�νική τ�υ αρ�ιτέκτ�-να είναι δανεισμένη απ� τ�ν κυ$ι-στή-#ωγρά��. Mε αντικατα$�λή τ�υέ�ει εκ�ωρήσει τ� πεδί�ν της γης ωςκαμ$ά #ωγρα�ικής για να �ικ�δ�μείτ� θέμα τ�υ με τις π�λλαπλές �ρά-σεις, την εισαγωγή απ�σπασμάτωναντικειμένων, και τη �ρήση υπ� γω-νίαν ευθειών και επιπέδων. Aπ� αυτήτην διαμά�η ανάμεσα στη #ωγρα�ικήκαι την αρ�ιτεκτ�νική �επηδά και ηελευθερία τ�υ καλλιτέ�νη να κάνει�ρήση της μετα��ράς και να την δι-δάσκει σε μια καυτή επ��ή της κυ-ρι�λε�ίας, λέγ�ντας πως μπ�ρεί μιαμπετ�νιένα κατασκευή να λειτ�υρ-γεί αισθητικά μιμ�ύμενη τις αρετέςτης �ύλινης.

Σε μια άλλη τ�υ αναμέτρηση με τιςαντι�άσεις της επ��ής, � Πικιώνης

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Συνέ εια απ� την 13η σελίδα

O περί την Aκρ�π�λη διαμ�ρ�ωμέν�ς ώρ�ς (1954-57).

Page 14: Greek Architect Dimitris Pikionis

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 15

O ναΐσκ�ς Aγί�υ Δημητρί�υ Λ�υμπαρδιάρη (1954-57).

O δρ�μ�ς της Aκρ�π�λης (1954-57).

υπηρετ�ύσε την μ�ντέρνα τέ�νη πι-στεύ�ντας �τι αυτή μπ�ρεί, παρακά-μπτ�ντας τ�ν ιστ�ρισμ� και την με-τααναγεννησιακή της ιστ�ρία, να �α-να$ρεί τ� �υσιώδες στ� πρωτ�γ�ν�και τ� αρ�ικ�. Eπρεπε �μως έτσι ναπαραγνωρί#ει συνε�ώς την παραγω-γική εκδ��ή τ�υ μ�ντερνισμ�ύ π�υαπειλ�ύσε να ε�ασ�ανίσει τα ί�νητ�υ ιδανικ�ύ εν απωλεία κ�σμ�υ.

Aναπαραστατική

αρ�ιτεκτ�νικήAς α�ήσ�υμε για τ� τέλ�ς την πε-

ριγρα�ή της εσωτερικής διαμά�ηςπ�υ μπ�ρεί να συν�ψίσει και �λ�κλη-ρ� τ� αρ�ιτεκτ�νικ� έργ� τ�υ Πικιώ-νη. Oντας ένας π�λυπράγμων καλλι-τέ�νης �πως � K�ντ�γλ�υ ή � Eγγ�-ν�π�υλ�ς, � Πικιώνης με την αυ�η-μένη διαν�ητική τ�υ ακρί$εια στηνκαταν�ηση τ�υ αληθ�ύς στην τέ�νημπ�ρ�ύσε να θαυμάσει αυτ� π�υ εί-�ε ήδη δημι�υργηθεί πριν απ� αυτ�ντ�σ�, π�υ καθήλωνε τ� ίδι� τ� δημι-�υργικ� τ�υ έργ� σε μια πρ�σπάθειαθεματικής επαναδιαπραγμάτευσηςτ�υ καταγραμμέν�υ, τ�υ θαυμα-στ�ύ. Aπ� τ� πρώτ� τ�υ σπίτι στιςT#ιτ#ι�ιές, κατά την εικ�να τ�υ σπιτι-�ύ τ�υ P�δάκη στην Aίγινα, ως τηναναπαράσταση τ�υ αρ�αι�ελληνικ�ύσπιτι�ύ της Πριήνης στην κατ�ικίαKαραμάν�υ, ως την �ρθ�λ�γική τ�υαναλ�γία στ� σ��λεί� τ�υ Λυκα$ητ-τ�ύ και την �ικία Π�ταμιάν�υ, με τιςαναλ�γίες της κεντρ�ελλαδικής αρ-�ιτεκτ�νικής, τ� έργ� τ�υ απ�τελείτην παράθεση απ�σπασμάτων π�υπεριγρά��υν ένα θαυμασμ� σε αυτ�π�υ έ�ει ήδη εκπληρωθεί. T� νέ� έρ-γ� εκεί είναι η θεματική περιγρα�ήτ�υ ήδη υπάρ��ντ�ς, π�υ έ�ει ε�ιδα-νικευτεί.

Στις διαμ�ρ�ώσεις της Aκρ�π�-λεως τ� θέμα δεν έπρεπε να εισα-�θεί στ� �ικ�πεδ� εκ μετα��ράς.Bρίσκ�νταν εκεί δα, στα �ώματα καιτις πέτρες. Eδώ έπρεπε να επιν�η-θεί επ�μένως � τρ�π�ς πώς μπ�ρείνα θαυμαστεί αυτ� π�υ ήδη υπάρ-�ει εκεί, παρά να παρασταθεί μέσαστ� νέ� έργ�. Eτσι, με τις διαμ�ρ-�ώσεις της περι��ής της Aκρ�π�-λεως, � Πικιώνης εδικαίωσε ανα-δρ�μικά τ� πρ�ηγ�ύμεν� έργ� τ�υκατα�έρ�ντας να τ�υ δώσει μιαδιέ��δ� απ� τη θεματ�λ�γική ενά-σκηση μιας αναπαραστατικής αρ�ι-τεκτ�νικής στην ανάδει�η τωνπραγμάτων καθεαυτά μέσα στηθραυσματικ�τητά τ�υς.

Eίναι ειρωνεία εκ των υστέρων τ�πώς η πεντηκ�νταετής ενάσκησητων αρ�ιτεκτ�νικών δ�κιμών τ�υ Πι-κιώνη �υσι�π�ιήθηκε σε ένα έργ�π�υ απέδιδε π�ιητικά τ� ν�ημα τηςπαρ�υσίας της γης, στη νε�τερη π�-λη των Aθηνών, ακρι$ώς την ίδια ε-π��ή, π�υ η τ�π�λ�γική διάρθρωσητης π�λης �άν�νταν, με την επίπεδηκαι σαρωτική παντα��θεν επέκτασηκαι τα�ή της μυθικής αττικής γης.Kαι θα ήταν επίσης πρ�κλητική γιατ�υς καιρ�ύς μας μια ιδέα αναστρ�-�ής της ειρωνείας: Σύμ�ωνα με αυ-τήν, μέσα στ� «μυθικ� �ώρ�» της ατ-τικής γης, η αρ�ιτεκτ�νική θα εκα-λείτ� να ανακαλύψει �ανά την τ�π�-λ�γική συγκρ�τηση της π�λης, σε έ-να πρ�γραμμα σ�εδιασμ�ύ τ�υ «κε-ν�ύ» �ώρ�υ στην ευρύτατη κλίμακατ�υ λεκαν�πεδί�υ, και πέραν αυτ�ύ.

Page 15: Greek Architect Dimitris Pikionis

T�υ Γιάννη Tσαρύ�η

TO E�AIPETIKO με τ�ν Πικιώνη είναι�τι, σε μια επ��ή π�υ η κτιρι�λ�γίαήρθε να αντικαταστήσει την αρ�ιτε-κτ�νική, � Πικιώνης αντέδρασε θέ-λ�ντας να παρ�υσιάσει την αρ�ιτε-κτ�νική ως τέ�νη, �ωρίς να ντρέπε-ται γι’ αυτ�, �πως �ι σύγ�ρ�ν�ί τ�υπ�υ ν�μι�αν πως είναι πι� καθώςπρέπει να είναι κτιρι�λ�γ�ι.

Mια συνάντηση απλώς μα�ί τ�υ καιμια διαδρ�μή απ� τ�ν �π�ι�νδήπ�τε

δρ�μ� ήταν μια γ�νιμη συν�μιλία γιαπράγματα π�υ ήταν μεγάλες αισθη-τικές αλήθειες, π�υ πήγαιναν τ�νάνθρωπ� π�λύ μακριά σε επείγ�υ-σες συναντήσεις, �π�υ τ� αρ�αί� γι-ν�ταν νέ� και τ� νέ� έπαιρνε μια με-τα�υσική σημασία.

Eνα !ράδυ στ� Σύνταγμα, μ�υ ε#ή-γησε τι ωραία π�υ ήταν τα νε�κλασι-κά σπίτια τ� !ράδυ με τ� λίγ� �ωτι-σμ�, κι έλεγε πως � παλιωμέν�ς σ�-!άς είναι σαν δέρμα ανθρώπιν�. Mεςστ� ημί�ως τα παλιά σπίτια απ�κτ�ύ-

σαν τη σημασία μιας σπ�υδαίας �ω-γρα�ικής κι αρ�ιτεκτ�νικής μα�ί. Kιέπρεπε να τ� #έρει � αρ�ιτέκτ�ναςπως αρ�ιτεκτ�νική είναι και � �ωτι-σμ�ς, κι ��ι ένας �ωτισμ�ς εκ των υ-στέρων, πρ��ειρ�ς και αστυν�μικ�ς.

Mια άλλη μέρα στη στάση Aγγελ�-π�ύλ�υ, σ’ ένα σπίτι νε�κλασικ� μ�υείπε πως εί�ε στ�ι�εία απ� τα κτίριαπ�υ �ωγρά�ι�ε � Kλωντ Λ�ρραίν στιςπερί�ημες παραλίες τ�υ.

Tα ίδια στ�ι�εία συναντ�ύμε σε �-ρισμένες πρ�σ�ψεις τ�υ Λ�ύ!ρ�υ,

αλλά � ίδι�ς απ�λάμ!ανε τη συμ!�-λή τ�υ ταπειν�ύ αντιγρα�έως π�υτ� ’�ε απλ�π�ιήσει. O νε�κλασικι-σμ�ς π�υ αναπτύ�θηκε μετά την α-π��ώρηση των Bαυαρών απ� τ�υςEλληνες τε�νίτες τ�ν ενδιέ�ερε π�-λύ και μ�υ έδει#ε διά��ρα μ�ν�πά-τια π�υ �δηγ�ύσαν στ�ν νε�ελληνι-κ� νε�κλασικισμ�, �πως � τύπ�ς τ�υισ�γει�υ σπιτι�ύ με τα τρία παράθυ-ρα και την εσωτερική αυλή.

Mιλ�ύσαμε συ�νά για τ� πράσιν�

AΦIEPΩMA

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

H αρ�ιτεκτνική ως τέ�νηO Πικιώνης έδωσε στα έργα τ�υ μια ατμ�σ�αιρα και ένα �ραμα σ�εδ�ν �ωγρα�ικ�

Συνέ�εια στην 18η σελίδα

Mακέτα σκη

Σ�έδι τυ Πικιώνη �ρωματισμέν απ� τν Tσαρύ�η.

Page 16: Greek Architect Dimitris Pikionis

ηνικύ (επάνω) σε συνεργασία με τν Γ. Στέρη. Πίνακας τυ Πικιώνη (κάτω) απ� τη σειρά «Φύση» (1910-20).

Page 17: Greek Architect Dimitris Pikionis

των Aθηνών και μ�υ έλεγε �τι τίπ�ταδεν είναι απ�λύτως σωστ�. O Πικιώ-νης γιν�ταν έ#ω �ρενών με τα κυπα-ρισσάκια π�υ έρ��νταν σε ανταγωνι-σμ� με τις κ�λ�νες των κλασικώνκτιρίων. Tα κυπαρισσάκια είναι καλάγια τα κτίρια π�υ έ��υν θ�λ� και �-μ�ρ�αίν�υν τ� τ�πί� δι�τι δεν έ��υνευθείες γραμμές κατακ�ρυ�ες. Eπί-σης, δεν τ�υ άρεσαν �ι μικρές πικρ�-δά�νες π�υ ήταν στα σκαλ�πάτιατ�υ Θησεί�υ, ανάμεσα στα κενά τωνκι�νων. Oι �ρι��ντιες γραμμές τωνσκαλ�πατιών τ�υ να�ύ έπρεπε να α-�εθ�ύν ελεύθερες να συμπληρώ-σ�υν τις κατακ�ρυ�ες κ�λ�νες. Eτσισήμερα τ� Θησεί� παρ�υσιά�εταισαν μια �α��ύτα μασέλα.

Π�λλές ��ρές πηγαίναμε μα�ί ναδ�ύμε ένα κτίρι� π�υ εί�ε �τίσει, ναδ�ύμε τι �ρώμα θα !α�τ�ύν τα #ύλι-να κ�υ�ώματα και τις άλλες λεπτ�-μέρειες π�υ α��ρ�ύσαν τ� �ρώμα.T� «δεν γίνεται» των Eλλήνων εργ�-λά!ων και μη�ανικών ήταν τ� μεγά-λ� τ�υ εμπ�δι� να πραγματ�π�ιήσειτα �ράματά τ�υ. Eπρεπε να ’μαστεπρ�σεκτικ�ί �πως ένας ακ�υαρελί-στας, να εκμεταλλευτ�ύμε τα ευρή-ματα της ύλης π�υ έδινε τ� ύ��ςστην αρ�ιεκτ�νική.

Oλ�ι �ι άλλ�ι σ�εδία�αν τα σπίτιαμε την αναίσθητη τά#η τ�υ γρα�εί-�υ, ενώ � Πικιώνης ή#ερε πως άλλεςλεπτ�μέρειες �δηγ�ύν στην αρ�ιτε-κτ�νική π�υ ακ�λ�υθεί ένα �ραμασ�εδ�ν �ωγρα�ικ�. Oι πράκτ�ρεςτων #ένων σ��λών ειρωνεύ�νταναυτή τη �ωγρα�ική άπ�ψη τ�υ Πικιώ-νη για την αρ�ιτεκτ�νική κι έλεγανπως έ�ει ένα κ�υτί ακ�υαρέλας καιρετ�υσάρει την εκκλησία κ�ντά στηνAκρ�π�λη. Δεν είναι αλήθεια αυτ�.Hταν #ύπνι�ς μπρ�στά στην αρμ�νι-κή ε#έλι#η της αρ�ιτεκτ�νικής μέσαστ� τ�πί�. Δεν έκανε �μπρέλες απ�τσιμέντ�, π�υ �εσταίν�υν τ�ν πελά-τη και δεν τ�ν δρ�σί��υν.

Eψα�νε να !ρει ακ�μα και στα κε-ράσματα τ�υ κα�ενεί�υ κάτι σ�ετικ�με την αρ�ιτεκτ�νική τ�υ για να υ-πάρ#ει ατμ�σ�αιρα στα έργα τ�υ τααρ�ιτεκτ�νικά.

Mια μέρα τ�υ είπε τ� γκαρσ�νι ανθέλει μια πάστα σεράν�. Γέλασε μεμια πικρία και είπε: «Δεν υπάρ�ειλ�υκ�ύμι τριαντά�υλλ�;».

T� δάπεδ� τ�υ δρ�μ�υ πρ�ς τ�υΦιλ�πάππ�υ τ� είδα να τ� σ�εδιά�ει� ίδι�ς με σ�ήματα π�υ εί�ε συλλά-!ει απ� τ� τ�πί�. H#ερε να �ωγρα�ί-�ει με την αρ�ιτεκτ�νική και δεν έκα-νε κ�ύ�ιες γρα�ικ�τητες σε!�με-ν�ς την ελευθερία π�υ εδιπλασία�ετ� αρ�ιτεκτ�νικ� ν�ημα. Πρέπει ναεπαινέσει κανείς την πρωτ�!�υλίατ�υ Kαραμανλή να αναθέσει στ�ν Πι-κιώνη τ� έργ� της διαρρυθμίσεωςτ�υ �ώρ�υ, γύρω απ� την Aκρ�π�λη.Mιλ�ύσε με θάρρ�ς στ�ν Kαραμανλήκαι στ�υς άλλ�υς επισήμ�υς �ταν α-νακατεύ�νταν στη δ�υλειά τ�υ καιπ�λεμ�ύσε την ψευτ�ευπρέπεια π�υ�αρακτήρι�ε την κριτική τ�υς. Eκεί-ν� π�υ εί�ε σημασία δεν είναι τασ�έδιά τ�υ τα �π�ία ήταν καλά, αλλάτ� θάρρ�ς τ�υ να τα πραγματ�π�ιείκαι, να έρ�εται σε αντίθεση με τ�υςπ�λιτικ�ύς. Aυτ� μ�υ θύμισε μια�ράση τ�υ Λε K�ρμπι�ιέ �ταν είπε:«Kάνω τις Bερσαλλίες με σύγ�ρ�ναμέσα».

Δεν πρέπει να #ε�ν�ύμε �τι η αρ�ι-

τεκτ�νική είναι τέ�νη. Aυτ� ήταν μιαμεγάλη επανάσταση στην Eλλάδατην ώρα π�υ �λ�ι ετ�ίμα�αν την αρ-�ιτεκτ�νική στ� γρα�εί� τ�υς �ωρίςνα #έρ�υν τι θ’ απ�δώσει η πραγμα-τ�π�ίησή της.

O Πικιώνης ήταν ένα παράδειγμαηθικ�ύ θάρρ�υς π�υ π�λεμ�ύσε τ�δήθεν πρακτικ� πνεύμα των εκτελε-στών, π�υ με πρ�σ�ημα την �ικ�ν�-μία καταργ�ύσαν την αρ�ιτεκτ�νικήσκέψη.

T� παράδειγμά τ�υ πέρα απ� τιςμ�ρ�ές π�υ δημι�ύργησε, ήταν τ�παράδειγμα εν�ς θάρρ�υς �ωρίς τ��π�ί� δεν γίνεται τίπ�τα. Δεν ν�ια-��ταν για τη γνώμη τ�υ ειδικ�ύ, αλλάεί�ε τ� θάρρ�ς να υπ�στηρί#ει τηναισθητική τ�υ, στ�ν τ�μέα της τέ-

�νης. Oι «ειδικ�ί» στην Eλλάδα πρ�-σπαθ�ύν να πτω�αίν�υν την �ρασητ�υ κάθε μεγάλ�υ αρ�ιτέκτ�να !ά-��ντας ως εμπ�δι� τ� �ικ�ν�μικ�στ�ι�εί�. O Πικιώνης εί�ε �τάσει τ�-σ� π�λύ στην �υσία της αρ�ιτεκτ�νι-κής π�υ τη νε�κλασική αρ�ιτεκτ�νι-κή π�υ τ�σ� αγαπ�ύσε και καταλά-!αινε δεν τη θεωρ�ύσε για παρά-δειγμα σημεριν�. Πιστ�ς στ� πνεύματης επ��ής τ�υ κατάλα!ε πι� π�λύτην πύλη των Mυκηνών και κάθεπρωτ�γ�νη μ�ρ�ή αρ�ιτεκτ�νικής.

Π�λλ�ί νέ�ι τ�ν έ!ρισκαν �ωγρά-��. Aυτ� ήταν μ�ιραί�, �ταν παρ�υ-σιάστηκε πενήντα �ρ�νια τ�υλά�ι-στ�ν πριν απ� την ωρίμανση των ιδε-ών τ�υ. Hταν � δάσκαλ�ς �λων �σ�ιήθελαν να κάν�υν κάτι αυθεντικ�.

Yπήρ�ε �μως και � σα�λ�ς μαθητήςπ�υ δεν καταλά!αινε και άνα!ε αναι-δώς τ� τσιγάρ� τ�υ την ώρα π�υ �δάσκαλ�ς μιλ�ύσε. Π�λλές απ� τις ι-δέες τ�υ επικράτησαν και γίνηκαν ω-ραία πράγματα, αλλά δεν έδωσε συ-νταγές.

Πρ�σπάθησε να κάνει τ�ν Eλληναελεύθερ� και περι�ρ�νητή των σα-�λών καθηκ�ντων τ�υ. Tα σ�έδιάτ�υ και �ι �ωγρα�ικές τ�υ δεί�ν�υνπ�ι�ς μεγάλ�ς άνθρωπ�ς έ�ησε μα�ίτ�υς.

Συ�νά ήταν υπερ!�λικ�ς αλλά υ-περ!�λικά ήταν και τα λάθη των αν-θρώπων της ειδικ�τητάς τ�υ.

Σημείωση: (Aπ�σπασμα απ� �μ�τιτλ�άρθρ� τ�υ Γ. Tσαρ�ύ�η π�υ δημ�σιεύεταιστ�ν A΄ τ�μ� των Aπάντων Πικιώνη).

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Συνέ�εια απ� την 16η σελίδα

O �ωγρά�ς Διαμαντής Διαμαντ�πυλς και Tσαρύ�ης στρατιώτης τ 1941.

Page 18: Greek Architect Dimitris Pikionis

T�υ Nίκ�υ Xατ�ηκυριάκ�υ - Γκίκα

O ΠIKIΩNHΣ �ταν τ�ν γνώρισα τ�1928 ήταν 41 �ρ�νών. Eγώ ήμ�υν 21.Eρ��μ�υνα απ� τ� Παρίσι �π�υ εί�ακάνει μ�λις πρ� μηνών την πρώτημ�υ πρ�σωπική έκθεση, με πρ�λ�γ�τ�υ σπ�υδαί�υ τε�ν�κρίτη MauriceRaynal. H έκθεσή μ�υ εί�ε κάνει π�-λύ κρ�τ� στις ε�ημερίδες και σταπερι�δικά, α��ύ και � Πικάσ� ήρθενα την επισκε�θεί. H επιτυ�ία αυτήμε ενθάρρυνε να απ��ασίσω να εκ-θέσω και στην Aθήνα για πρώτη ��-ρά. H έκθεσις αυτή εί�ε επίσης μεγά-λη επιτυ�ία και μεγαλύτερη απή�η-ση. Γρά�τηκαν τ�τε �λ�κληρες στή-λες στ�ν Tύπ�. Oπως και τ�σ�ι άλ-λ�ι, ήρθε και � Πικιώνης να με συγ-�αρεί και να με γνωρίσει. H έκθεσήμ�υ τ�υ εί�ε αρέσει και η εργασίαμ�υ τ�ν ενδιέ�ερε και τ�ν πρ�"λη-μάτι#ε, καθώς την σ��λία#ε επανει-λημμένως με θέρμη και καταν�ηση.Eτσι, γινήκαμε �ίλ�ι. Mε ρωτ�ύσεγια τη «νέα τέ�νη» στ� Παρίσι, γιατ�ν ένα ή για τ�ν άλλ� #ωγρά�� ήγλύπτη ή αρ�ιτέκτ�να, π�υ τ�υς ή$ε-ρε απ� τη δ�υλειά τ�υς και σαν �ν�-ματα μ�ν�. E"λεπα καθαρά την ακ�-ρεστη δίψα π�υ εί�ε να πληρ���ρη-θεί, να ενημερωθεί να μάθει. Eκανεαδιάκ�πες ερωτήσεις και επέμενεθέλ�ντας να ε$αντλήσει τα θέματαεις "άθ�ς. Kαταλά"αινα �τι αυτή ή-ταν η τρ��ή τ�υ και �τι την εί�ε στε-ρηθεί π�λλά �ρ�νια ελλείψει συν�μι-λητών, γι’ αυτ� ήταν και τ�σ� αδη-�άγ�ς.

Tις ίδιες ερωτήσεις και με την ίδιαένταση έκανε τ�τε και στ�ν γνωστ�Γάλλ� #ωγρά�� Lurcat: «Mα τι άν-θρωπ�ς είναι αυτ�ς � �ίλ�ς σ�υ;M�υ κάνει κάτι ερωτήσεις!».

T�τε εγώ κατάλα"α. O Πικιώνηςσ�υ έκανε ερωτήσεις �πως � Σωκρά-της και έπαιρνε τις απαντήσεις σ�υκαι τις ανέλυε, τις τρι��τ�μ�ύσε καιαισθαν�σ�υν �τι �ι απαντήσεις σ�υδεν ήταν εκείνες π�υ θα έπρεπε ναείναι.

Eκείν�ς εί�ε στ��ασθεί απ� καιρ�και επί μακρ�ν επάνω στα θέματα

τ�ύτα και τα κατεί�ε πραγματικά. Σι-γά σιγά, κατάλα"α π�σ� "αθιές αλλάκαι π�σ� πλατιές ήταν �ι γνώσειςτ�υ. Π�λλές ��ρές με $ένι#ε �τανπαρ�υσία#ε μια νέα πτυ�ή της παι-δείας τ�υ π�υ μ�υ ήταν άγνωστη.Eτσι μ�υ άν�ιγε τ�υς δρ�μ�υς και ηεπιρρ�ή τ�υ ήταν μεγάλη και αγαθή.Kάπ�τε επέμενε σε �ρισμένες γνώ-μες τ�υ με ένα γλυκ� πείσμα.

Θυμάμαι ένα μάλλ�ν κωμικ� περι-στατικ�. Mια συνεδρίαση σε Yπ�υρ-γεί�, �π�υ μας εί�αν καλέσει για ναδώσ�υμε την έγκυρη γνώμη μας,π�υ ήταν ίδια περίπ�υ με τ�υ Πικιώ-νη. Oι κύρι�ι τ�υ Yπ�υργεί�υ έ�ε-ραν μερικές αντιρρήσεις, έσπειρανμερικές αμ�ι"�λίες και ε$έ�ρασανδισταγμ�ύς.

O Πικιώνης έλα"ε τ�ν λ�γ� και α-��ύ άκ�υσε τις ίδιες αντιρρήσεις καιαπαισι�δ�$ίες, αντί να σωπάσει �πωςεγώ –� �π�ί�ς ήμ�υν "έ"αι�ς �τι κά-θε συ#ήτηση ήταν μάταιη και �τι �ά-ναμε τ�ν καιρ� μας– ανέλα"ε, αντι-θέτως, τ� ά�αρες έργ� να τ�υς με-ταπείσει. Bέ"αι�ς εγώ �τι τ�ύτ� ή-ταν εκ των αδυνάτων αδύνατ�ν τ�ν�ίκτιρα «in peto» και τ�ν παρ�μ�ία#αστ� μυαλ� μ�υ με κάτι απ�στ�λικ�ύςκαλ�γήρ�υς π�υ "αστώντας στ� ένα�έρι έναν σταυρ� και στ� άλλ�ν μιαναγιαστ�ύρα ελπί#�υν �τι θα ημερέ-ψ�υν τ�υς ανθρωπ��άγ�υς των δα-σών και τα άγρια θηρία της #�ύγκλαςκαι γίν�νται μ�ν� λεία των σαρκ�"�-ρων θηρίων και των σκιτσ�γρά�ωντων γελ�ι�γρα�ιών. Kαι �μως θυμά-μαι �τι η συνεδρίασις αυτή "άστα$εώρες γιατί � Πικιώνης δεν εν��ύσενα υπ��ωρήσει �ύτε να σταματήσει.T�υς έ�ερνε τ� ένα κατ�πιν τ�υ άλ-λ�υ επι�ειρήματα απίθανα, δυσν�η-τα, ανα�έρ�ντας πρ�σωπα, �ν�ματακαλλιτε�νών και πράγματα και έργακαμωμένα στην Iταλία ή τη Γαλλίαπ�υ τ�υς ήταν τελείως άγνωστα καιθεωρίες �ιλ�σ��ικές και αισθητικές�π�υ εί�αν αυτ�ί "αθιά μεσάνυ�τα.

Aλλά τ� περιεργ�τερ� ήταν �τιτ�ν άκ�υγαν μετά πρ�σ��ής και σ�ε-δ�ν μετά δέ�υς. T�υς εί�ε μαγνητί-σει με τη σιγαλή μ�υρμ�ύρα της �ω-

νής τ�υ π�υ –σαν μαλακ� τρυπάνι–έμ�ια#ε με τ�ν ή�� τ�υ νερ�ύ π�υτρέ�ει σαν ένα �ιδίσι� ρυάκι στηνάμμ�, ρυάκι π�υ στ� τέλ�ς τ� κατά-πιε η άμμ�ς της αθηναϊκής ερήμ�υ.

Mες στην έρημ� αυτή εκείνων των�ρ�νων � Πικιώνης ήταν πραγματικάένας ανα�ωρητής, ένας νέ�ς Iωάν-νης της Kλίμακ�ς, ένας ταπειν�ς α-σκητής (αν τ�ν δει κανείς απ� τη �ρι-στιανική πλευρά) ή ένας αρ�αί�ς

Eλλην σ���ς, τ�υ �π�ί�υ �ι πνευμα-τικές και ηθικές συλλήψεις απ�κτ�ύ-σαν την ακρί"εια γεωμετρικ�ύ καν�-ν�ς. Mερικ�ί �ίλ�ι τ�υ καλλιτέ�ναικαι άνθρωπ�ι των γραμμάτων π�υτ�υς αγαπ�ύσε και τ�υς "�ηθ�ύσεμε τις γνώμες τ�υ δυσπιστ�ύσαν καιαπέ�ευγαν να αναγνωρίσ�υν την α-νωτερ�τητά τ�υ.

Eνας απ� αυτ�ύς μ�υ έλεγε �τι «�

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 19

AΦIEPΩMA

Συνέ�εια στην 20η σελίδα

Eγ�ρωμ� πρ�σ�έδι� τ�υ Πικιώνη εμπνευσμέν� απ� την Aκρ�π�λη.

Oι π�λλαπλέςγνώσεις

τ�υ ΠικιώνηH δίψα για μάθηση τ�υ επέτρεψε να εμ�αθύνει

τις �ιλ�σ��ικές και αισθητικές τ�υ ανα�ητήσεις

Page 19: Greek Architect Dimitris Pikionis

Mίμης δεν $έρει απ� #ωγρα�ική· $έ-ρει μ�ν� να λέει και να κλαίει απ� αι-σθητική συγκίνηση». Eκείν�ς, �μως,δεν έπαυε να τ�υς τιμά και να τ�υςπρ�στατεύει, ακ�μη και με τις σ�έ-σεις π�υ εί�ε. Eτσι άλλωστε απ��α-σίστηκε και η έκδ�ση τ�υ περι�δικ�ύ«T� Tρίτ� Mάτι» (τ�ν τίτλ� αυτ�ν τ�νεί�ε "ρει η τ�τε γυναίκα μ�υ).

Στ� περι�δικ� αυτ� τ�υ �π�ί�υδεν θέλω να κάνω τώρα την ιστ�ρία

–άλλωστε είναι γνωστή– �άνηκε τ�ανάστημα και τ� ανάπτυγμα τωνγνώσεων τ�υ Πικιώνη π�υ αγκάλια-#αν απ� αρ�αία ελληνικά και λατινι-κά, μαθηματικά π�υ τ�υ επέτρεψαννα εμ"αθύνει στις θεωρίες των αρ-μ�νικών �αρά$εων, �ιλ�σ��ικέςγνώσεις απ� Λάιμπνιτς ώς τις ασιατι-κές δ�$ασίες, τ�υς νε�-πλατωνικ�ύςκαι ακ�μη την ελληνική και την $ένηπ�ίηση.

Σας μίλησα, αγαπητ�ί �ίλ�ι, με α-

πλ�τητα για έναν �ίλ� π�υ μας λεί-πει, π�υ ήταν κι αυτ�ς απλ�ς και α-γαπητ�ς. Σας μίλησα για ένα μ�ν�μέρ�ς της τ�σ� πλ�ύσιας πρ�σωπι-κ�τητάς τ�υ �πως τ� εγνώρισα, �-πως τ� εγεύθηκα και �πως τ� έ#ησακατά τη μακρ��ρ�νη �ιλία μας. Aλλάδεν σας μίλησα για τη διδασκαλίαπ�υ ά�ησε επ��ή.

Δεν σας μίλησα για τ� αρ�ιτεκτ�νι-κ� τ�υ έργ�, τ� πρωτ�τυπ� και πα-ραδ�σιακ� π�υ ν�μί#ω κ�ρυ�ώνεται

με τ� έργ� αγάπης, π�υ α�ιέρωσεστ�υς �ώρ�υς γύρω απ� την Aκρ�-π�λη. Kαι δεν σας μίλησα για την αρ-μ�νία της �ικ�γενειακής τ�υ #ωήςπ�υ τ�ν πρ�στάτευε απ� τ�ν έ$ω κ�-σμ� με τη #εστασιά τ�υ σπιτι�ύ τ�υ,την αγάπη της γυναίκας τ�υ και τωνκαλών παιδιών τ�υ.

Σημείωση: (Aπ�σπασμα απ� �μ�τιτλ�άρθρ� τ�υ N. Xατ�ηκυριάκ�υ-Γκίκα π�υδημ�σιεύεται στ�ν A΄ τ�μ� των Aπάντων Πι-κιώνη).

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα

Aπ�ψη απ� τ�ν παιδικ� κήπ� της Φιλ�θέης (1960-64).

Page 20: Greek Architect Dimitris Pikionis

O Πικιώνης νέ�ς με τ� κα"α-λέτ� τ�υ. T�υ άρεσε να �ω-γρα#ί�ει στις T�ιτ�ι#ιές, στηναριστερή ��θη τ�υ Iλισ�ύ.

Page 21: Greek Architect Dimitris Pikionis

AΦIEPΩMA

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

H επίδραση τ�υ ΠικιώνηH απ�τίμηση τ�υ πρωτ�π�ριακ�ύ έργ�υ τ�υ σπ�υδαί�υ αρ�ιτέκτ�να και δάσκαλ�υ

Aτιτλ���ρητ� σ�έδι� τ�υ Πικιώνη απ� τα π�λλά π�υ �ρέθηκαν ανάμεσα στα �αρτιά τ�υ.

T�υ Δημήτρη Φιλιππίδη

Aρ�ιτέκτ�να

AN TA τελευταία έργα στη �ωή τ�υΠικιώνη έδει�αν �τι έμεινε σταθερ�ςστις αρ�ές π�υ με τ�ση επιμ�νή εί�επαλι�τερα διατυπώσει, �ι ε�ελί�ειςγύρω τ�υ έδει�ναν τ�υλά�ιστ�ν μέ-σα σε εκείνη την πυρετική περί�δ�τ�υ ’60, πως �ι αρ�ές αυτές εί�αν �-ριστικά �επεραστεί απ� τα ίδια ταπράγματα. Kατά τραγική ειρωνεία ηεπ��ή εκείνη συμπίπτει με την επί-σημη αναγνώριση της α�ίας τ�υ (εί-σ�δ�ς στην Aκαδημία τ� 1966), καιμε την ευρεία διάδ�ση στην Eλλάδαμιας μα�ικής νε�-παραδ�σιακής αρ-�ιτεκτ�νικής παρωδίας των δικώντ�υ μ�ρ��λ�γικών ανα�ητήσεων. Oίδι�ς πάντως, τ�τε ή αργ�τερα σεσ�ετικ�ύς ε�ρτασμ�ύς και επετεί-�υς, θα μείνει αινιγματικά άγνωστ�ςστ� ευρύ κ�ιν� τ�υ τ�π�υ τ�υ.

Eστω με πρ�σωριν�ύς �ρ�υς, π�υμπ�ρ�ύν αύρι� να ανατραπ�ύν, είναι�ρήσιμ� να α�ι�λ�γηθεί η επιρρ�ήτ�υ, α��ύ κάτι τέτ�ι�, πέρα απ� συ-�νά αδιά��ρες γενικ�λ�γίες, δεν έ-

�ει γίνει �υσιστικά π�τέ ώς τώρα.Πράγμα δι�λ�υ τυ�αί�, αλλά αυτ� εί-ναι μια άλλη ιστ�ρία.

Iδι�τυπη διδασκαλία

Oι άμεσες επιδράσεις τ�υ, �πως�έρ�υμε, δι��ετεύτηκαν μέσω της ι-δι�τυπης διδασκαλίας τ�υ, μέσαστην τά�η, αλλά και έ�ω απ� αυτήν.Oπως στις περί�ημες εκδρ�μές τ�υστην Aίγινα ή σε συνεστιάσεις. Eπί-σης, μέσω της συνήθειάς τ�υ να�ρησιμ�π�ιεί μαθητές τ�υ είτε στησυνεδρίαση επιμέρ�υς τμημάτωντων έργων τ�υ είτε στην επί τ�π�υεπί!λεψη των εργασιών εκτέλεσήςτ�υς. Eτσι δημι�υργήθηκε ένας �α-λαρ�ς πυρήνας «�παδών» τ�υ π�υγνώρισαν απ� κ�ντά τ� δάσκαλ� καισυμμετεί�αν ενεργά στ� έργ� παρ�-λ� π�υ � ίδι�ς απέτρεπε μια τέτ�ιακατεύθυνση.

H αλήθεια είναι �τι μ�ν� �σ�ι κρα-τήθηκαν σε απ�στση απ� τ�ν Πικιώ-νη μπ�ρεσαν να ω�εληθ�ύν �υσια-στικά απ� τη διδασκαλία τ�υ. Iσωςπι� κερδισμέν�ι, �σ� παράλ�γ� καιαν ακ�ύγεται, ήταν εκείν�ι π�υ απ�-

π�ιήθηκαν επίσημα κάθε �ρατή σ�έ-ση μα�ί τ�υ. Γιατί μ�ν� αντιδρώντας,έστω κάπ�τε !ίαια, στην κατεύθυνσήτ�υ μπ�ρ�ύσαν να πρ�ωθήσ�υν ε-νεργά την ελληνική αρ�ιτεκτ�νική.

Ως πρ�ς τις έμμεσες επιδράσεςπ�υ εί�ε, ας σημειωθεί �τι � Πικιώ-νης δεν έδρασε π�τέ μέσα σε απ�λυ-τ� κεν�. Yπήρ�αν άλλ�ι πρ�γενέστε-ρ�ι ή και σύγ�ρ�ν�ί τ�υ στην Eλλάδαπ�υ ακ�λ�υθ�ύσαν συγγενικ�ύςδρ�μ�υς, αν και κάπ�τε περισσ�τε-ρ� μ�να�ικ�ύς. Γι’ αυτ� είναι δύσκ�-λ� να καταμεριστεί με ακρί!εια η ε-πιρρ�ή τ�υ λίγ� πι� έ�ω απ� τ� στε-ν� κύκλ� των μαθητών τ�υ.

Aν η ιδι�μ�ρ�ία τ�υ απ� τη μια με-ριά απ�θάρρυνε την εύκ�λη μίμηση,απ� την άλλη η καλλιέργεια τ�υ «μύ-θ�υ» τ�υ μπ�ρεί να δημι�ύργησε έ-να πλατύτερ� κλίμα απ�δ��ής τ�υ,άσ�ετα αν έτσι παρε�ηγ�ύνταν !ασι-κές αρ�ές της σκέψης τ�υ. H δι�α-σμένη πρ�σωπικ�τητα τ�υ αρ�ιτέ-κτ�να – καλλιτέ�νη μπρ�στά στα α-διέ��δα των απαιτήσεων τ�υ σύγ-�ρ�ν�υ επαγγέλματ�ς μπ�ρ�ύσε εύ-κ�λα να στρέψει μερικ�ύς πρ�ς τ�νΠικιώνη, �ωρίς αναγκαστικά να εν-

στερνί��νται τίπ�τε παραπάνω απ�την περιθωριακ�τητά τ�υ. Aς υπεν-θυμίσω πάλι �τι � ε�ωτικ�ς τ�υ ανα-�ρ�νισμ�ς λειτ�ύργησε ακ�μα πι�πρ�σ�ατα σαν αντίδ�τ� στην υπ�τι-θέμενη απ� έ�ω απειλή για κάθε τιελληνικ�. Eίναι �ανερή η ειρωνείαπ�υ κρύ!εται πίσω απ� μια τέτ�ια ε-πιλ�γή, α��ύ � Πικιώνης ήταν περισ-σ�τερ� «διεθνιστής» απ� π�λλ�ύςπ�υ σήμερα θέλ�υν να περνι�ύνταιως εκσυγ�ρ�νιστές.

Eπιδράσεις

Eύκ�λ�ς να πρ�!λε�θεί ήταν άλ-λωστε και � εναγκαλισμ�ς τ�υ Πικιώ-νη απ� τ�υς νεωτεριστές των διε-θνών ρευμάτων π�υ σαρών�υν τιςτελευταίες δεκαετίες τ�ν τ�π�. Eτσικατάντησε � Πικιώνης να «δια!ά�ε-ται» πίσω απ� κάθε μ�δα, παίρν�-ντας έτσι τ� �ρίσμα τ�υ παντ�δύνα-μ�υ πρ��ήτη, � �π�ί�ς πρ�έ!λεψετη �ρε�κ�πία τ�υ μ�ντερνισμ�ύ, τηνάν�δ� τ�υ τ�πικισμ�ύ, την α�ία τηςιστ�ρικής ανα��ράς και �,τι άλλ�θέλετε.

Συν�ψί��ντας !λέπ�υμε �τι η εκτί-

Page 22: Greek Architect Dimitris Pikionis

KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 23

T� Δημ�τικ� Σ��λεί� π�υ έκτισε � Πικιώνης, στα Πευκάκια τ�υ Λυκα�ηττ�ύ, � 1932.

Πρ�σ�έδι� τ�υ Πικιώνη για τ�ν �ώρ� της Aκρ�π�λης.

μηση της θέσης τ�υ Πικιώνη στηνελληνική αρ�ιτεκτ�νική δεν μπ�ρείνα κριθεί �ωρίς να έ�ει πρ�ηγηθεί ηαπ�τίμηση αυτής της αρ�ιτεκτ�νι-κής. Aν τη δ�ύμε απλώς ως παραλ-λαγή διεθνών ρευμάτων, τ�τε η επί-δραση τ�υ Πικιώνη απ�κτά ν�ημαμ�λις τις τελευταίες δεκαετίες, �ταν�επερνά τα στενά εθνικά �ρια και α-νακηρύσσεται πρ�δρ�μ�ς μιας νέαςστ��αστικής αρ�ιτεκτ�νικής με διε-θνείς εκθέσεις, ανα��ρές απ� επώ-νυμ�υς και δημ�σιεύσεις σε �ένα πε-ρι�δικά.

Aν τη δ�ύμε πάλι ως αυτ�τελή ε-ν�τητα με την εσωτερική της συν�-�ή, τ�τε !αραίνει περισσ�τερ� ηπρωτ�π�ριακή δραστηρι�τητα τ�υΠικιώνη, δηλαδή ώς τ� 1940. Aν πάλισταθ�ύμε κάπ�υ ανάμεσα στις δύ�αυτές απ�ψεις, θεωρώντας �τι η ελ-ληνική αρ�ιτεκτ�νική π�τέ δεν έπα-ψε να αντιδρά σε έναν σύνθετ� κ�-σμ� με τις αυτ�τέλειες και ε�αρτή-σεις τ�υ, η εικ�να αλλά�ει. T�τε δια-κρίν�υμε έναν Πικιώνη π�υ αγωνί�ε-ται να �επεράσει την απλή μίμησηκαι να μετ�υσιώσει τις π�ικίλες επι-δράσεις π�υ � ίδι�ς δέ�τηκε σε λ�γ�αρθρωμέν� ελληνικά, είτε στη θεω-ρία είτε στην πρά�η.

Iσως τ�τε αρ�ίσ�υμε να διαπιστώ-ν�υμε τις τραγικές αντι�άσεις τ�υπ�υ δεν μπ�ρεσε τελικά να �επερά-σει, ανα�ητώντας τ� �αμέν� περιε-��μεν� σε απτές και κατα�ιωμένεςμ�ρ�ές, δι�ασμέν�ς ανάμεσα στις��ειλές τ�υ πρ�ς τ�ν τ�π� και ε-κτεθειμέν�ς στην πρ�κληση τωνκαιρών.

Eυ�αριστ�ύμε την κα. Aγνή Πικιώνηκαι τις εκδ�σεις «Mπάστα - Πλέσσα»για τ� �ωτ�γρα�ικ� υλικ� π�υ μαςπαρε�ώρησαν.

Page 23: Greek Architect Dimitris Pikionis

AΦIEPΩMA

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 16 OKTΩBPIOY 1994

O αρ�ιτέκτνας Δημήτρης ΠικιώνηςTα έργα πυ σκάρωσε στεγά�υν ή υπδέ�νται τν σύγ�ρν άνθρωπ...

T�υ Zήσιμ�υ Λ�ρεντ�άτ�υ

ME TH Mικρασιατική Kαταστρ��ήμπ�ρ�ύμε να π�ύμε πως � Eλληνι-σμ�ς αναδιπλώθηκε στ� κεντρικ�σημεί� τ�υ τρ���ύ. H αναδίπλωσηαυτή έ�ερε ένα αγαθ�, τη συντρι�ήκαι την περισυλλ�γή. Eκεί μέσα � Πι-κιώνης δ�κίμασε τις δυσκ�λίες τηςαυτ�γνωσίας και, στ� π�σ�στ� π�υμπ�ρεσε να τις κατανικήσει ή π�υπίστεψε πως εί�ε κατανικήσει �ρι-σμένες απ� τις δυσκ�λίες αυτές,πρ��ώρησε την πραγμάτωση �ρι-σμένων έργων.

Πως έ��υμε να !ήσ�υμε σε έναμη�αν�κρατ�ύμεν� κ�σμ� και πωςυπάρ��υνε πραγματικές και τε�νη-τές ανάγκες, � Πικιώνης τ� γνώρι!ε�σ� και εμείς �ι υπ�λ�ιπ�ι, δεν αε-ρ��ατ�ύσε. Δεν στάθηκε �πως μπ�-ρεί π�λλ�ί να �αντά!�νται, ανεδα�ι-κ�ς. #ε�ώρι!ε αμέσως τις πραγματι-κές απ� τις τε�νητές ανάγκες. Mαρ-τυράνε γι’ αυτ� τα �τίσματά τ�υ. Tαέργα π�υ � Πικιώνης σκάρωσε στε-γά!�υν ή υπ�δέ��νται τ�ν αιώνι� άν-θρωπ�, με τη σημερινή �μως τε�ν�-λ�γική παν�πλία τ�υ, δί�ως να πρ�-δίν�υνε τίπ�τε απ� �σα πραγματικά� νεώτερ�ς άνθρωπ�ς απ��τησε, και�λ�ένα απ��τάει, πρ�σπαθώντας νακαταστήσει τη !ωή τ�υ υλικά αλα-�ρύτερη.

Mέσα στα έργα τ�υ Πικιώνη �ρί-σκ�υνται ενσωματωμένες �λες �ιπραγματικές κατα�τήσεις τ�υ σημε-ριν�ύ ανθρώπ�υ, τίπ�τα δεν πετιέταιαπ� �σα μπ�ρ�ύνε να μας ανακ�υ�ί-σ�υνε πρα�τικά και π�σ�τικά. M�να-�ά π�υ εκείν�ς, σαν αληθιν�ς τέκτ�-νας π�υ ήτανε, αγαπ�ύσε τ�ν κ�σμ�ή την ύλη και τα υλικά, αλλά για να �-δηγηθεί και να τελειωθεί ή να κατα-λή$ει στ� πνεύμα και στα πνευματι-κά. H$ερε πως � άρτ�ς είναι ιερ�ς,αλλά επειδή μας δαψιλεύει την γνώ-ση τ�ύ «�υκ επ’ άρτω μ�νω !ήσεταιάνθρωπ�ς» π�υ �δηγάει τελικά τ�νθνητ� στη συν�λική, ��ι στη μερικήή απ�σπασματική, πραγματικ�τητα.Aυτή ήτανε η δια��ρά τ�υ απ� τ�υςπερισσ�τερ�υς σημεριν�ύς τέκτ�-νες και απ� εμάς τ�υς υπ�λ�ιπ�υς.Aυτ� τ�ν $ε�ώρι!ε και απ� �σ�υς πι-στεύανε πως μ�να�ά μια �ψη παρ�υ-σιά!ει � κ�σμ�ς, την π�σ�τική καιτην υλική, τη σταθμητή, τη μετρητή,τη στατιστική, αυτή π�υ �ανερώνε-ται στ� σωματικ� μάτι. Eκείν�ς τελι-κά τ� πνεύμα τ� αντάμωσε παντ�ύσπ�υδά!�ντας την ύλη. Kαι η δύναμηαυτή π�υ τ�υ δ�θηκε, ή τ� �άρισμα,ε$ευγένι!ε τα διά��ρα υλικά π�υ άγ-γι!ε με τα �έρια τ�υ.

O κ�σμ�ς για τ�ν Πικιώνη �ανέρω-νε πράγματα α�ανέρωτα. Kαι τ� μάτιτης ψυ�ής τ�υ, καθώς εί�ε μαθητέ-ψει στ� Σ�λωμ�, τ� κρατ�ύσε πάνταάγρυπν� –είναι τα λ�για τ�υ– «στην

εγκρυπτ�μενη στην Φύση απ�κάλυ-ψη τ�υ κ�σμ�υ τ�υ ν�ητ�ύ» (Γαίαςατίμωσις).

«Mέσα �λέψη»

Για να συλλά�ει μέσα στ�ν κ�σμ�και στα υλικά τ�υ κ�σμ�υ, π�υ τ�σ�τα αγαπ�ύσε, τ�ν κ�σμ� τ� ν�ητ�, �Πικιώνης �ρεια!�τανε τη «μέσα �λέ-ψη», μια έκ�ραση π�υ �ρησιμ�π�ιείτακτικά στα γρα�τά τ�υ, θησαυρι-σμένη απ� κάπ�ι� π�ίημα τ�υ Σικε-λιαν�ύ –�ρα�υγρα�ική διατύπωσητ�υ σ�λωμικ�ύ μαθήματ�ς– και στην�π�ία � ίδι�ς πρ�σθέτει «την πνευ-ματικήν ακ�ή και α�ή και γεύση και�σ�ρηση» (Ibid).

Kαι τ�ύτες τις αισθήσεις ακ�μα �Πικιώνης τις �ρειά!εται πνευματι-κές, ώστε τίπ�τα να μη �άσει απ� τααστάθμητα, τα αμέτρητα, τα α�ανέ-ρωτα, με μια λέ$η τα πνευματ���ραή τα π�ι�τικά. Mια ��ρά π�υ τ�υ �έ-ρανε στ� ν�σ�κ�μεί� τ� δίσκ� με τα�αγητά, γυρισε τ� πρ�σωπ� τ�υ απ�την άλλη μεριά κάν�ντας στ�υς δι-

κ�ύς τ�υ την παρατήρηση: –«Tα �α-γητά αυτά δεν είναι συμμετρικά..».E�λεπε παντ�ύ στ�ν κ�σμ� εκείν�π�υ εμείς δεν �λέπ�υμε, τ� πνεύμαπ�υ διαμ�ρ�ώνει τ�ν κ�σμ�. E�λεπετις π�ι�τητες, �πως εμείς �λέπ�υμεμπρ�στά μας «μια σιδερ��ρα�τημπ�υλντ�!α ή ένα μ�υράγι� τ�υ λι-μανι�ύ» και �πως εμείς σκ�ντά�τ�υ-με μ�να�ά καταπάνω στ� σωματικ� ήστη στέρεη ύλη, εκείν�ς σκ�ντα�τεκαι καταπάνω στα ασώματ�, στ�πνεύμα της ύλης, σε αυτ� π�υ γιατ�υς περισσ�τερ�υς μήτε υπάρ�ει.

Eμείς, λ�γ�υ �άρη, μπ�ρεί να �α-μ�γελάμε δια�ά!�ντας στ� Eυαγγέ-λι� πως τ� πνεύμα π�υ ενανθρώπισε(ή � Xριστ�ς) �ηματί!ει απάνω στ�νερ� �ωρίς να ��υλιά!ει. O Πικιώνης�αμ�γελάει για τ� �αμ�γελ� μας.

Δια��ρετικά δεν καταλά�αινε τί-π�τα απ� τ�ν κ�σμ�, απ� τη ν�ητήδύναμη π�υ συνέ�ει τ�ν κ�σμ�, ησ�έση δεν λειτ�υργ�ύσε. Kαι αν ησ�έση αυτή, η ανταλλαγή αυτή ή α-νταπ�κριση ανάμεσα στ�ν Πλα-στ�υργ� και στην πλάση κ���τανε

για μια στιγμή ή �αντα!�τανε πωςμπ�ρ�ύσε να μην υπάρ�ει, �πως κά-ν�υμε π�λλ�ί απ� εμάς, �λάκερ�ς �κ�σμ�ς �αν�τανε ή ��ύλια!ε παρα-�ρήμα μέσα στην ασυναρτησία καιστ� �ά�ς, μέσα στην απ�λυτα σ�αι-ρική παράν�ια.

Eτσι καταλά�αινε και την σε�ά-σμια τέ�νη της αρ�ιτεκτ�νικής. O α-ληθιν�ς τέκτ�νας με τ� �τίσμα τ�υ«μιμείται» τ�ν Θε�· �υσάει πν�ήστ�ν πηλ�. Δί�ως τ�ν σύνδεσμ� αυ-τ� κάθε �τίσμα ρη�αίνει, �σ�δήπ�τε�αθειά κι αν θεμελιών�υμε ή σηκώ-ν�υμε τ�ί��υς αψηλά.

O Πικιώνης τ�νι!ε τη θε�δίδα�τησ�έση τ�υ τέκτ�να ή την πνευματικήαυτή ανταλλαγή και συ�νά επαναλά-�αινε απ� τ� Ψαλτήρι τη στρ��ή τωνανα�αθμών: «Eάν μη Kύρι�ς �ικ�δ�-μήση �ίκ�ν εις μάτην εκ�πίασαν �ι�ικ�δ�μ�ύντες»...

Σημείωση: (Aπ�σπασμα απ� �μ�τιτλ�άρθρ� τ�υ Z. Λ�ρεντ�άτ�υ, π�υ δημ�σιεύε-ται στ�ν α΄ τ�μ� των Aπάντων Πικιώνη). Oιμεσ�τιτλ�ι της σύντα�ης.

Tα τ�πία ήταν απ� τα αγαπημένα �ωγρα�ικά θέματα τ�υ Πικιώνη. Πίνακας απ� την εν�τητα «Φύση» (1910-20).