Godina XI., Zagreb, 2007. - hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/124.pdf · 2008. 12. 16. · Godina XI.,...

»asopis za popularizaciju πumarstva

Godina XI.,Zagreb,travanj2007.

ISSN 1330-6480

broj

124

HoÊe li πume usporiti ili ubrzatiglobalno zagrijavanje 2

Treba li vuka πtititi? 30

U Goi, posljednjem hippie uporiπtu 20

MjeseËnik flHrvatske πume« IzdavaË: flHrvatske πume« d.o.o. Zagreb

Predsjednik Uprave:Darko Beuk

Glavni urednik:Miroslav Mrkobrad

Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπei Ivica TomiÊ

UreivaËki odbor:predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker, »edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran

Adresa redakcije:Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb

tel.: 01/4804 169faks: 01/4804 101

e-mail: [email protected]@hrsume.hr

Uredniπtvo se ne mora uvijekslagati s miπljenjima autora teksta.

Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31

Naklada: 6200

CJENIK OGLASNOGPROSTORAJedna stranica (1/1) 3600 kn;pola stranice (1/2) 1800 kn;treÊina stranice (1/3) 1200 kn;Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn;osmina stranice (1/8) 450 kn.Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn;1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicunije moguÊe dijeliti).U ovu cijenu nije uraËunat PDVkoji plaÊa oglaπivaË.

Naslovna stranica:U gnijezdu crne rodeÆeljko GubijanZadnja stranica:Proljetno protezanjeÆeljko Gubijan

2. - 4.2. - 4. PLANET ZEMLJA HoÊe li πume usporiti ili ubrzati globalno zagrijavanje?5. - 6.5. - 6. ©to je to trikontinentalno Ëvoriπte, zaπto padaju blatnjave kiπe i æuti snijeg... 7. - 8.7. - 8. ZA©TITA ©UMA Velika pozornost zaπtiti πuma od bolesti i πtetnika8. - 10.8. - 10. URE–IVANJE ©UMA DelniËki ureivaËi u privatnim πumama10. - 13.10. - 13. ©UMSKA RAZGLEDNICA Ostatci πuma medunca tek podsjeÊaju na nekadaπnju πumovitost “kamenog otoka”13.13. GOSPODARSTVO Bolja startna pozicija14.14. INFORMATIKA Kako koristiti Polar help desk15. - 16.15. - 16. ZAKONODAVSTVO HoÊe li mirenje smanjiti broj sudskih sporova i troπkove nastale u njima17. - 18.17. - 18. HRVATSKI KRAJOLICI Petehovac, mjesto vjeËne ljubavi19.19. EKSKURZIJE Sjemenarstvo SlovaËkih πuma20. - 22.20. - 22. PUTOPIS / INDIJA U Goi, posljednjem hippie uporiπtu23. - 24.23. - 24. MALA ENCIKLOPEDIJA ©UMARSTVA Mukinje i brekinje (Sorbus)25.25. LJEKOVITO BILJE Bosiljak - kraljevska biljka26. -27.26. -27. ©UMSKO DRVEΔE Lipa nas πtiti, lijeËi, ona je simbol ljubavi i mira28. - 29.28. - 29. ©UME U KNJIÆEVNOSTI Bor teπkim treskom udari o zemlju, sve se umiri, konji ustuknuπe i zarzaπe...30. - 32.30. - 32. LOVSTVO Treba li vuka πtititi i koliko, ili ga veÊ im previπe33.33. LOVA»KI PSI Engleski πpringer πpanijel, ustrajan tragaË34.34. RIBOLOV Sabljarka35.35. ©UMSKA MEHANIZACIJA Novosti iz tvornice Hittner36. - 37.36. - 37. KULTURNO-POVIJESNA BA©TINA Zidine samostana iz 14. stoljeÊa svjedoËe o bogatoj povijesti ovoga kraja38.38. IZLOÆBE “Korak do novog stoljeÊa”39.39. ZDRAVI ÆIVOT Hobiji su zdravi za duπu i tijelo DOGA–AJI Hrvatski πumari Ëetvrti40.40. TURISTI»KA RAZGLEDNICA Ureen lovaËki dom Leπtat Ëeka goste u loviπtu ZveËevo

Broj 124 • travanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME 1

u ovom broju

Broj 124 Broj 124 • • travanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME2

HoÊe li πu meHoÊe li πu meuspo ri ti ili ubr za ti uspo ri ti ili ubr za ti

Piπe: Ivica TomiÊFoto: Arhiv

OpÊe poz na to je da se s raz vo jem in du stri-je uniπ ta va pri rod na rav no teæa na Zem-

lji ko ja se od osta lih pla ne-ta SunËe va su sta va razli ku je po obil no sti vo de i at mo sfer-skom omo taËu bo ga tom duπi-kom, ki si kom te po raz no li koj i bo ga toj flo ri i fau ni. Zad njih sto ti njak go di na do gaa ju se br ze i ne pri rod ne pro mje-ne, ko je ne ga tiv no utjeËu na povrπi nu, pod zem ni svi jet i at mo sfe ru naπe ga pla ne ta u ko ju se sve viπe ispuπ ta ju ve li-ke ko liËi ne razliËi tih otrov nih tva ri. Po sljed njih smo go di na svje do ci ek strem nih kli mat-skih pro mje na, od ne sno snih vruÊi na do razor nih uËi na ka po pla va i or kan skih vje tro-va, a one bi do kraja 21. sto-ljeÊa mo gle bi ti Ëe sta po ja va. Zbog za top lje nja kli me mi je-nja se i ve ge ta ci ja, a pre ma ne-kim znan stve nim stu di ja ma, li sto pad ne Êe πu me po stup no ustu pi ti mje sto bilj ka ma pri la-goe nim vruÊoj i su hoj kli mi, πto Êe ima ti utje ca ja na raz-mje nu iz meu vlaæ nog zra ka i at mo sfe re. Kao naj veÊi pro-blem na glaπa va se br zi na ko-jom se glo bal no za gri ja va nje do gaa.

©U ME I ÆI VOT NA ZEML JI

HoÊe li πu meHoÊe li πu meuspo ri ti ili ubr za ti uspo ri ti ili ubr za ti

Znan stve ni ci pro cje nju ju da Êe pri bliæ no 25 po sto ispuπ te nih sta kle niË kih pli no va u at mo sfe ru do la zi ti iz πu ma ko je su po sjeËe ne ili iz go rje le od no sno u sta di ju su pro pa da nja te u at mo sfe ru ispuπ ta ju ug ljiË ni diok sid

Za gae na at mo sfe ra - Po je di ni struË nja ci sma tra ju da je glo bal no za top lje nje re zul tat pro mje ne SunËe ve ak tiv no sti, a ne ki to objaπ-nja va ju iz mje na ma hlad nih i to plih raz dob lja, ka kva su bi-la u dav noj po vi je sti Zem lje. VeÊina znan stve ni ka ne po di-je lje na je u miπ lje nju da su na-ve de ne kli mat ske pro mje ne po slje di ca emi si je ug lji ko va diok si da i me ta na, zbog Ëe ga na sta je ta koz va ni efekt sta-kle ni ka. Nai me, ovi su pli no vi æi vot no vaæ ni, jer ima ju funk-ci ju Zem lji na omo taËa, bez ko je ga bi povrπi na naπe ga pla ne ta bi la oko 30 stup nje-va Cel zi je vih hlad ni ja ne go πto je da nas. Po seb no je vaæ-no na gla si ti i upo zo ri ti da je, na sta vi li se po jaËa no ispuπ ta-nje πtet nih tva ri u at mo sfe ru, mo guÊe da Êe se razi na sta-kle niË kih pli no va do 2100. go di ne tro stru ko po veÊa ti. Da nas je u at mo sfe ri pri sut-no i do 5000 razliËi tih Ëe sti ca, ko je ne pri pa da ju di je lu nje-zina pri rod nog sa sta va. Ri jeË je, pri mje ri ce, o pli no vi ma i ae ro so li ma, ne pri rod nim Ëe-sti ca ma Ëi ji pro mjer ni je veÊi od sto to ga di je la mi li me tra. Stva ra se ta ko nji ho va ve li-

ka kon cen tra ci ja u pri rod no obli ko va nome Zem lji nu omo-taËu, πto ne ga tiv no utjeËe na pri rod ne eko loπ ke su sta ve na naπem pla ne tu: na flo ru, fau-nu, li va de, mo ra, ri je ke, je-ze ra i dr. UopÊe, otrov nost na ve de nih Ëe sti ca ne ga tiv no dje lu je na æi vi i neæi vi svi jet, s po gub nim i ne ri jet ko ne-sa gle di vim po slje di ca ma. Ne-kon tro li ra no ispuπ ta nje pli-no va pre tvo ri lo je Zem lju u ne ku vr stu to plin ske zam ke pa je pro sjeË na tem pe ra tu ra na naπem pla ne tu u zad njih 100 go di na porasla za je dan Cel zi jev stu panj. Glo bal no za-top lje nje iza zi va top lje nje le-de nja ka od no sno po veÊa nje razi ne mo ra, koja bi do 2100. mo gla porasti za 140 cm. U slje deÊih 50 do 100 go di na tem pe ra tu ra bi tre ba la po-rasti od 3 do 5 Cel zi je vih stup-nje va. Pro mje ne kli me ne mo-gu se zau sta vi ti, ali se mo gu uspo ri ti.

Ugroæe nost bilj nog i æi-vo tinj skog svi je ta - Ono πto po seb no za bri nja va jest ne sta ja nje po je di nih eko loπ-kih su sta va, oso bi to πum skih eko loπ kih su sta va i moË va-ra, od no sno znat no ga bro-ja bilj nih i æi vo tinj skih vr sta.

Stal no za gai va nje oko liπa Stal no za gai va nje oko liπa iz tvor niË kih dim nja kaiz tvor niË kih dim nja ka

planet zemljaplanet zemlja

Po sljed njih smo go di na svje do ci ek strem nih kli mat skih pro mje na, od ne sno snih vruÊi na do razor nih uËi na ka po pla va i or kan skih vje tro va, a one bi do kraja 21. sto ljeÊa mo gle bi ti Ëe sta po ja va.

3Broj 124 • travanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

ti glo bal no za gri ja va nje?glo bal no za gri ja va nje? ti glo bal no za gri ja va nje?glo bal no za gri ja va nje?Sva ke go di ne ne sta ne 40 ti-suÊa poz na tih bilj nih i æi vo-tinj skih vr sta, a pre ma pro cje-na ma bio lo ga, u slje deÊih 30 go di na ne stat Êe ih joπ 20 po-sto, πto je po slje di ca ne ga tiv-no ga Ëo vje ko va dje lo va nja i sve agre siv ni je in du stri ja - l iza ci je. Pre dvia se da Êe do kra ja 2100. go di ne izu mri je ti mno ge vr ste, a na ju groæe ni-ja su sje ver na po druË ja, gdje bi, pre ma znan stve nim pro-cje na ma, mo glo ne sta ti 70 po sto æi vo ta.Oso bi to je oz bi-ljan pro blem, na ko je ga struË-nja ci upo zo ra va ju, top lje nje le da na An tark ti ku, naj veÊe od kra ja zad nje ga le de nog do ba, pri je pri bliæ no 12.000 go di na. Nai me, An tar tik je u zad njih pe de se tak go di na po-stao to pli ji za 25 Cel zi je vih stup nje va, a ukup na ko liËi-na le da sma nje na je Ëak 40 po sto. Po slje di ca je to ozon-ske ru pe na sta le zbog dje lo-va nja sta kle niË kih pli no va. Rast tem pe ra tu re od jed no-ga Cel zi je va stup nja, vje ro jat-no do 2025. go di ne, mo gao bi ugro zi ti ko ralj ne gre be ne u In dij skom ocea nu, u opa-sno sti su i trop ske πu me u au stral skome Queen slan du, a pri je ti i po veÊan broj poæa-

ra na Sredozemlju. Po je di ni znan stve ni ci tvr de ka ko Êe se do 2020. naj veÊi eu rop ski gra do vi naÊi pod vo dom, a u sje ver noj po lut ki za vla dat Êe si bir ska zi ma. Utje caj Golf-ske stru je, vaæ ne za kli mat-ske pri li ke na eu rop skome kon ti nen tu te uz sje ver no-a me riË ku atlant sku oba lu, bit Êe sma njen, πto bi mo glo do-ve sti do ka ta kliz miË nog le de-no ga do ba.

Pro pa da nje πu ma i “ke-mij ska kli ma” - StruË nja ci tvr de da je da naπ nje pro pa da-nje πu ma po naj viπe po ve za no s “ke mij skom kli mom”, pret-po stav lja juÊi da oneËiπÊe nje sum por nim i duπiË nim spo je vi-ma te teπ kim ko vi na ma znat-no op te reÊu ju naπe πum ske eko su sta ve, sma nju juÊi nji ho-vu vi tal nost. Oso bi to je ne ga-tiv no dje lo va nje oneËiπÊe ne at mo sfe re na raz voj πu ma i πum skih eko su sta va - ve li kih pluÊa naπe ga pla ne ta. Poz na-to je ka ko bi se ne sta nak πu-ma ne ga tiv no od razio na ri je-ke, ko je bi ta koer ne sta le ili pro mi je ni le svoj tok. Vaæna ulo ga πu ma u zaπ ti ti oko liπa ogle da se u Ëi nje ni ci da one ublaæa va ju kli mat ske ek stre-me u su sjed nim na se lji ma i

na po ljo pri vred nim povrπi na-ma, a na veÊim po druË ji ma omo guÊu ju iz mje nu zra ka, sp rjeËa va juÊi po ja vu hlad nih zraË nih stru ja nja. ©u me u ljet-nom di je lu go di ne po veÊa va-ju vlaæ nost zra ka, ali i nje-go vo stru ja nje u viπe slo je ve at mo sfe re. Imi sij ska funk ci-ja πu me je ne pro cje nji va, jer se u kroπ nja ma dr veÊa na kup-lja ju leb deÊe Ëe sti ce, meu ko ji ma je mno go razliËi tih otro va.

Poz na to je da su πu me svo jim po zi tiv nim utje ca-jem na “uËi nak sta kle ni ka” znaËaj no ukljuËe ne u sve-opÊu zaπ ti tu bio sfe re i je dan su od vaæ nih Ëi ni te lja u bor-bi za spas Zem lje. Meu tim, una toË toj Ëi nje ni ci, znan stve-ni ci u po sljed nje vri je me po-stav lja ju pi ta nje hoÊe li πu me uspo ri ti ili ubr za ti glo bal no za gri ja va nje? Pi ta nje se u pr-vi mah Ëi ni besmi sle nim i pa-ra dok sal nim, jer je i osmoπ-kol ci ma poz na to da bilj ke ap sor bi ra ju ug ljiË ni diok sid ko ji je glav ni uzroË nik glo-bal no ga za gri ja va nja, a ak-ci je poπum lja va nja iz gle da ju kao naj bo lji naËin ublaæa-va nja kli mat skih pro mje na.

Po pla ve su po slje di ca Po pla ve su po slje di ca kli mat skih pro mje nakli mat skih pro mje na

Pro pa da nje πu ma po naj viπe je po-Pro pa da nje πu ma po naj viπe je po-ve za no s “ke mij skom” kli momve za no s “ke mij skom” kli mom

Zbog za top lje nja kli me mi je nja se i ve ge ta ci ja, a pre ma ne kim znan stve nim stu di ja ma, li sto pad ne Êe πu me po stup no ustu pa ti mje sto bilj ka ma pri la goe nim vruÊoj i su hoj kli mi, πto Êe ima ti utje ca ja na raz mje nu iz meu vlaæ nog zra ka i at mo sfe re.


Struk tu ra Zem lji nog omo taËa

Pla net Zem lja

No ta kvo tu maËe nje ipak ni je ko naË no i po sta je dvoj be no. Nai me, pro cje nju je se da oko 50 po sto svih vr sta na Zem lji æi vi u πum sko me po kro vu, a

pre teæit dio vr sta nam je ne poz nat. Ljud sko nez na nje o bio loπ koj raz no-li ko sti do la zi do izraæa ja po se bi ce u Ëi nje ni ci da ne zna mo ni ko je su najËeπÊe vr ste sta-ba la u ama zon skoj praπu mi. Znan stve-ni ci se pri bo ja va-ju mo guÊ no sti da se ve li ka sta bla, gu taËi ug lj iË nog diok si da, pre tvo re

u nje go va rasprπi vaËa. Ta se mo guÊ nost te me lji na to me da Êe zbog glo bal no ga za gri-ja va nja u mno gim πu ma ma po sta ti to pli je, a sta bla Êe

doæi vje ti stres. No vo na sta la si tua ci ja po go do vat Êe razm-noæa va nju ku ka ca ko ji Êe je-sti liπÊe te ogo lja va ti i, ko-naË no, ubi ja ti mno ga sta bla ko ja Êe u at mo sfe ru ispuπ ta-ti ug ljiË ni diok sid. Pro cje nju-je se da Êe pri bliæ no 25 po sto ispuπ te nih sta kle niË kih pli no-va u Zem ljin omo taË do la zi ti iz πu ma ko je su po sjeËe ne ili iz go rje le.

Eko lo zi, zaπ tit ni ci i lju-bi te lji pri ro de πi rom svi je ta tra di cio nal no Êe i pri go dom

ovo go diπ njega 38. obi ljeæa va nja Da-na pla ne ta Zem-l je upo zo r i t i svjet sku jav nost i po li tiËa re na opa snost od sve veÊeg oneËiπÊe-nja oko liπa. Uje-di nje ni na ro di taj su dan pr vi put obi ljeæi li na meu na rod noj razi ni 1970. go di-ne, sa ci ljem da se istak ne nuæ-nost oËu va nja pri-rod nih re sur sa, a to mu je pret ho-dio Pro gram o oËu va nju Zem lje, po kre nut mje sec da na prije. Mno-go broj ne or ga n i-za ci je di ljem svi je-ta na taj dan æe le upozoriti sve ko-li ku jav no st na za gae nost zra-ka, vo de i tla, ra-dioak tiv no zraËe-nje, iscrp lji va nje ne na dok na di vih ener ge na ta, pro-pa da nje i uniπ-te nje sta niπ ta, krËe nje i pa lje-nje πu ma te ne-sta nak bilj nih i æi-vo tinj skih vr sta. I ovo go diπ njom ma ni fe sta ci jom

æe li se svi je tu skre nu ti po zor-nost na opa snost ko ja pri je ti æi vo tu na naπe mu pla ne tu te po moÊi Ëo vje ku da po nov no uspo sta vi ve zu s pri ro dom.

Pro cje nju je se da oko 50 po sto svih vr sta na Zem lji æi vi u πum sko me po kro vu, no pre teæit dio njih nam je ne poz nat.


Kamere raketoplana Space Shuttle 2000. snimile su ovaj za-nimljiv detalj Zem-

ljine povrπine i njezine atmos-fere. Snimka je vrlo precizna i pouËna. Vidimo veÊi dio Eu-rope, cijelo Sredozemlje, Crno more, Malu Aziju, Bliski istok i sjevernu Afriku. Ovdje je tzv. trikontinentalno Ëvoriπte, je-dinstvena pojava na Zem-ljinoj kugli gdje se dodiruju tri kontinenta: Europa, Azi-ja i Afrika. VeÊ na prvi po-gled moæemo uoËiti kako Eu-ropa zapravo ima malo πume.

KLIMA, VEGETACIJA, PROMJENE

©to je to trikontinentalno ©to je to trikontinentalno Ëvoriπte,Ëvoriπte, zaπto padaju zaπto padaju blatnjave kiπeblatnjave kiπei æuti snijeg...i æuti snijeg...

Piπe: prof. Zdenko MarkoviÊFoto: prof. Z. MarkoviÊ

U ovom sluËaju i malo zele-nila, jer je snimka naËinjena potkraj ljeta kad su polja ug-lavnom æuto-smee boje.

Pogledajmo, iduÊi od ju-ga prema sjeveru, sliku ma-lo detaljnije. U sjevernoj Af-rici nazire se gorje Atlas na zapadu te slabo razvedena obala prema istoku. U Sahari se izmjenjuju tamnija podruË-ja - kamenite pustinje hama-de i svjetlije pjeπËane pustinje ergovi koje se pruæaju preko Nila i poluotoka Sinaja i Sirij-ske pustinje na sjeverois-toku.

Saharsku finu praπinu vjetrovi katkad diæu i do de-setak kilometara visine (pije-sak tek do pribliæno dva me-tra), te je raznose na sjever i sjeveroistok. Perjanice praπine vidimo iznad obale Alæira, ko-je privlaËi ciklona koja se up-ravo stvara iznad Biskajskoga zaljeva. Te vruÊe pustinjske vjetrove u ovim krajevima zovu gibli odnosno hamsin. VeÊi dio atmosfere iznad Sre-dozemlja, kako vidimo, ispu-njava æuta praπina. Tada u nas mogu padati tzv. blatnjave kiπe, katkad i æuti snijeg. Cik-

Vegetacijska slika Europe ogledalo je klime i ljudske djelatnosti. Klima se mijenjala tijekom dugih eona i danas se polagano mijenja. Na sjevernoj Zemljinoj polutki oËito zatopljava.

VeÊa su kontinuirana πumska podruËja (tamno i svijetlozeleno) u Pirenejima, susjednom Akvitanskom bazenu, Centralnom francuskom masivu, Juri, Ardenima, Vogezima, Alpama, »eπkoj, Tatrama. Zatim vidimo πumski Karpatsko-balkanski luk koji postupno nastaje u stepama uz Crno more.


lona iznad sjeveroistoËne Eu-rope tipiËan je primjer ciklone na sjevernoj polutki, odnosno vrtloænog gibanja zraka obr-nuto od kazaljke na satu. U svome prednjem dijelu dono-si nam topli zrak (jugozapad-njak), a u straænjem (hladna fronta) svjeæi zrak, kada u nas na Jadranu puπe bura, a po kopnu sjeveroistoËnjak.

Slikovite su obale Azovs-koga, Crnoga, Mramornoga i Egejskoga mora. Otrantska vra-ta odjeljuju Jonsko od Jadran-skoga mora koje se najdublje uvlaËi u europsko kopno. Za-padno su joπ Tirensko i Ligur-sko more. Maπtoviti æitelji is-toËne obale Jadrana imaju joπ i Novigradsko, Karinsko, Virsko i Murtersko more, valjda naj-manja mora na svijetu! Ti hi-dronimi upuÊuju ne samo na razvedenost obale nego i na oËito burnu i zanimljivu po-vijest ovih krajeva.

Vegetacijska slika Eu-rope ogledalo je klime i ljud-ske djelatnosti. Klima se mi-jenjala tijekom dugih eona i danas se polagano mijenja. Na sjevernoj Zemljinoj polutki oËito zatopljava. Danas se vrlo vjerojatno nalazimo u jednom interglacijalu, meuledenom dobu. Posljednja oledba odvi-jala se u diluviju (pleistocenu) kojoj je vrhunac bio prije ot-prilike 20.000 godina. Imala je Ëetiri glacijala i tri intergla-cijala. Tada je ledeni pokrov prekrivao Britanske otoke, sjevernu Europu, sjeverni dio srednje i istoËne Europe, zatim Pireneje, Alpe, Karpate, Orjen, Durmitor, Prokletije i dr. Stal-ni hladni vjetrovi od ledenih pustoπi nanosili su sitne Ëes-tice tla i praπinu stvarajuÊi le-sne (praporne) naslage. Na toj podlozi stvorilo se plodno tlo, stepska crnica ili Ëernozem juæne Rusije, Ukrajine, Rumu-njske, Bugarske, Panonske za-vale. U nas je ovo tlo zastuplje-no u Baranji i istoËnoj Slavoniji. U srediπtu slike, sjeveroistoËno od Jadranskoga mora, izmeu oblaka, otkriva nam se veÊi dio Panonske zavale. Spomi-njemo joπ jednu zanimljivost - u Maarskoj je i Hortogaby

puszta, jedina iskonska oËuva-na stepa u srednjoj Europi, da-nas nacionalni park.

VeÊa su kontinuira-na πum ska podruËja (tam-no i svijetlozeleno) u Pirene-jima, susjednom Akvitanskom bazenu, Centralnom francus-kom masivu, Juri, Ardenima, Vogezima, Alpama, »eπkoj, Tatrama. Zatim vidimo πumski Karpatsko-balkanski luk koji postupno nastaje u stepama uz Crno more. Oblaci na sjeverois-toku djelomice skrivaju bore-alne πume sjeverne Rusije te Polesje, najveÊi neprekinuti po-jas πume istoËne Europe u por-jeËju rijeke Pripjata u Bjelo-rusiji. Zelene povrπine sjeverne Engleske i ©kotske gdje je gor-nja granica πume niska zbog svjeæe i vlaæne oceanske klime, uglavnom prekriva vrijesak i klekovina. VeÊa neprekinuta πumska podruËja u Hrvatskoj su UËka, Gorski kotar, Vele-bit, Lika, Velika i Mala Kapela te Pljeπevica u gorskoj Hrvat-skoj. U panonskoj i peripanon-skoj Hrvatskoj spomenimo Æum berak i Samoborsko gorje, Crnu Mlaku, Petrovu i Zrinsku goru, MoslavaËku goru, pla-ninski niz IvanπËice i Kalnika. Duæ Bilogore πuma se pruæa prema jugoistoku prekrivajuÊi i Slavonsko gorje koje okruæu-je Poæeπku kotlinu.

Slavonska hrastova πuma koja je svoje dostojno mjesto naπla u hrvatskoj knjiæevnosti, pa i svjetskoj literaturi, moæe se potpuno doæivjeti joπ samo u SpaËvanskom bazenu. Va-lja spomenuti i tzv. galerijske πume koje se proteæu duæ ri-jeka.

Joπ jedna geografska za-nimljivost vezana je uz prostor na naπoj slici. To su pojmovi koji su i danas u uporabi - „geograf-ska πirina i duæina”. Tadaπnji poznati svijet - ekumena, bio je, kako vidimo, „izduæen” smje-rom istok-zapad, a „πirok” u smjeru sjever-jug.

I na kraju, nije sluËajno da su u πirem podruËju ovo-ga trikontinentalnog Ëvoriπta niknule stare sjajne civilizacije - egipatska, babilonska, hetits-ka, u Maloj Aziji, i naravno one sredozemne.

Predjel JovanoviÊa padeæ na srednjem Velebitu

PovlaËenje ledenjaka u istoËnim Alpama

©ume na juænom Velebitu


U proπ loj go di ni u kar lo-vaË koj je Upra vi izvrπe-no tre ti ra nje pe pel ni ce na 330 ha, mrazov ca

na 1200 ha, a hrasto ve ose li sta ri-ce na 880 ha, dok je u svr hu zaπ-ti te sta ba la od div ljaËi po dig nu-to 13 km ogra da. Evi den ti ran je i jak in ten zi tet uπi na ko ri ame-riË koga bo rov ca, te po ja ve ra ka hrasto ve ko re.

- Osim praÊe nja sta nja ni je bi lo po treb no po du zi ma ti jaËe mje re zaπ ti te. Za bi ljeæe na je i po-ja va pot kor nja ka na smre ko vim sta bli ma, a taj pro blem rjeπa vao se sjeËom za raæe nih sta ba la - pod sjeÊa na osnov ne po ka za te-lje i smjerove dje lo va nja proπ le go di ne mr. sc. Ivan Gr ginËiÊ, ru-ko vo di telj Odje la. Prog no za za ovu go di nu pre dvia jaËi na pad mrazov ca, a ako bu de po treb-no po du zet Êe se mje re zaπ ti te avio-za praπi va njem. Istodob no, ne oËe ku je se veÊi na pad gu ba-ra ti je kom go di ne.

UP RA VA ©U MA KAR LO VAC

Ve li ka po zor nostVe li ka po zor nost zaπ ti ti πu ma od zaπ ti ti πu ma od bo le sti i πtet ni ka bo le sti i πtet ni ka

Uz pro ble ma ti ku zaπ ti te πu ma u ko joj se uz ana l izu bo le sti i πtet ni ka pro vo de mje re nji ho va suz bi ja nja te pre ven ci ja,Odjel za eko lo gi ju kar lo vaË ke Upra ve bri ne se i o zbri nja va nju opa sno ga ot pa da, pro tu poæar noj pre ven ti vi i zaπ ti ti i dru gim po slo vi ma iz svo ga dje lo kru ga

Zbri nja va nje opa snoga i neo pa snog ot pa da ta koer je jed na od ak tiv no sti Upra ve na Ëi jem se po druË ju veÊ pu nih se-

dam go di na vo di bri ga o razvr-sta va nju ot pa da ko ji na sta je u proiz vod nji, u s klad u s vri-jedeÊim za kon skim pro pi si ma.

Kar lovËa ni su meu pr vi ma iz gra di li skla diπ te za po hra nji-va nje pe sti ci da. Uz pe sti ci de u nje mu se po hra nju je i sva praz na am ba laæa na sta la upo-ra bom pe sti ci da. Skla diπ te je na prav lje no ta ko da u pot pu-no sti za do vo lja va sve za kon ske nor ma ti ve iz po druË ja go spo-da re nja ot pa dom i zaπ ti te oko-liπa. Za po tre be ra da s pe sti ci di-ma ime no va ni su i osposobljeni odree ni rad ni ci, ali i od go vor-ne oso be po πu ma ri ja ma. Da bi

Piπe: Vesna PleπePiπe: Vesna PleπeFoto: V. PleπeFoto: V. Pleπe

mr. sc. Ivan Gr ginËiÊ

Šu me na po druË ju kar lo vaË ke Šu me na po druË ju kar lo vaË ke po druæ ni cepo druæ ni ce

se ta vr sta po sla mo gla od go-vor no i kva li tet no obav lja ti, po treb no je ima ti cer ti fi kat.

Pro tu poæar na zaπ ti ta i izra dba ope ra tiv nih pla no-va zaπ ti te od poæa ra je dan je od po slo va u Odje lu ko-ji izi sku je do sta tru da i vre-me na. Kar lo vaË ka je jed na od kon ti nen tal nih upra va s najveÊim bro jem poæa ra. Go-to vo 90 po sto svih poæa ra iz-bi ja u pro ljeÊe kad su u ti je ku po ljo pri vred ni ra do vi i ËiπÊe-nje po ljo pri vred nih povrπi na. No za razli ku od pri jaπ njih go di na, u 2006. evi den ti ra-na su tri poæa ra na 1,75 ha, πto je da le ko ispod pro sje ka

zaπtita πumazaπtita πuma

Broj 124 •Broj 124 • travanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME8

(2005., uspo red be ra di, evi den-ti ra no je 11 poæa ra s ma te ri jal-nom πte tom od mi li jun i pol ku na). Ne ko li ko go di na pri-je, 1998., bi lo je 30 poæa ra, s pro ci je nje nom ma te ri jal nom πte tom od dva i pol mi li ju na ku na, a joπ dvi je go di ne pri je, 1996., πte te od poæa ra iz no si le su Ëe ti ri mi li ju na ku na. U pro-sje ku πte ta po jed nom poæa ru pro cje nju je se na pribliæno sto ti suÊa ku na.

- Po du zi ma ju se sve mje re kako bismo bi li πto uËin ko vi ti ji u nji ho vu suz bi ja nju - kaæe mr. Gr ginËiÊ. - Donijeli smo ope ra tiv-ne pla no ve zaπ ti te od poæa ra, razraen je i naËin oba vjeπ ta va-nja va tro ga snih po stroj ba i po li-ci je u sluËa ju iz bi ja nja poæa ra.

Upra va πu ma ima dvje sto ti-njak oso ba ospo sob lje nih za po-slo ve na zaπ ti ti πu ma od poæa-ra. Dio po slo va od no si se i na pre ven ci ju, gdje se pro midæ be-nim ma te ri ja lima (pla ka tima i le tcima) jav nost upo zo ra va na rad nje ko je mo gu po go do va ti nji ho vu iz bi ja nju, ali i naËi ni ma nji ho va sp rjeËa va nja.

U 2006. oËiπÊe no je oko 23 ha pro tu poæar nih pro sje ka. Ove go di ne do dat no Êe se oËi sti ti joπ 8 ha pro sje ka ko je su ob rasle dr-veÊem, a sve to zbog lakπe do-stup no sti te re na va tro ga snim vo zi li ma u sluËa ju poæa ra.

Pra ti se i sta nje oπ teÊe-no sti πu ma od 1987. pu tem vizual ne pro cje ne oπ teÊe no sti kroπa nja, pre ma Pro gra mu IPC Fo re stes, u ko ji su ukljuËe ne po eu rop skom mo de lu i ci je le Hr-vat ske πu me.

Na po druË ju Po druæ ni ce opaæa nja se obavljaju na Ëe ti-ri bioin di ka cij ske plo he (16x16 km) i na je da naest osnov nih plo ha (mreæa 4x4 km). Na ukup-no je da naest plo ha pro cje nom je obu hvaÊe no ukup no 360 sta-ba la razliËi tih vr sta, od Ëe ga su tek dva sta bla cr no go ri ce.

Re zul ta ti pro cje na po hra-nju ju se i obrau ju u ba zi po-da ta ka ©u mar skoga in sti tu ta Ja stre bar sko za ci je lu Hr vat sku. Tre ba na po me nu ti da je na po-druË ju Po druæ ni ce u omje ru smje sa bje lo go ri ca za stup lje na s 95 po sto, a cr no go ri ca s pet po sto.

Proπ le je go di ne po dva de-se ti put pro ve de na go diπ nja pro cje na oπ teÊe no sti πu ma, a iz do bi ve nih re zul ta ta vid lji vo je po veÊa nje znatne oπ teÊe no-sti kod hrasta luæ nja ka i kit nja-ka, ko ja u pro sje ku iz no si 21 po sto. Naj za stup lje ni ja vr sta u drv noj za li hi, obiË na bu kva, ima ma li udio znat ne oπ teÊe-no sti sta ba la ko ja iz no si tek je-dan po sto.

- Se dam de se tih go di na proπ-loga sto ljeÊa grad njom au to-ceste i pro ko pa va njem ka na la Ku pa-Ku pa do dat no je na ruπen vod ni reæim, a sve se to ne ga-tiv no od razi lo na sa sto ji ne u Po kup skom ba ze nu. Naj viπe su stra da le sa sto ji ne hrasta luæ nja-ka, i to na po druË ji ma πu ma ri ja Ja stre bar sko i Dra ga niÊ - kaæe Gr ginËiÊ.

Mje re su zaπ ti te i sa ni tar-ne sjeËe, ko ji ma se iz sa sto ji-na ukla nja ju za raæe na i oπ teÊe-na sta bla. Od go diπ njeg eta ta kar lo vaË ke po druæ ni ce ko ji je u 2006. iz no sio 300.000 m3, po-sjeËe no je 30.000 m3 sa ni ta ra. Pre ma vr sta ma dr veÊa po sjeËe-no je kroz sa ni tar ne sjeËe: 4200 m3 je le, 3600 m3 smre ke, 4300 m3 hrasta kit nja ka, 11.900 m3 hrasta luæ nja ka i 1300 m3 ame-riË koga bo rov ca.

U su rad nji sa ©u mar skim in-sti tu tom iz Ja stre bar skoga pro-vo di se i zdrav stve ni nad zor sje-men skih sa sto ji na, te kva li te te sje me na. Na po druË ju Po druæ-ni ce na la zi se ne ko li ko sje men-skih sa sto ji na hrasta kit nja ka i hrasta luæ nja ka, polj skoga ja se-na, jo he, te obiË ne bu kve. Ti je-kom proπ le go di ne s kup lje no je 14.800 kg æi ra hrasta luæ nja ka, a u trav nju proπ le go di ne u svr-hu zaπ ti te æi ra izvrπe no je tro va-nje glo da va ca.

Kar lo vaË ka Upra va go-spo da ri di je lom i Par kom pri ro-de Æum be rak ko ji se pro sti re na te re ni ma πu ma ri ja Ozalj, KraπiÊ i Ja stre bar sko, i te πu me zau zi ma-ju 10.000 ha. ©u me po seb ne na-mje ne zau zi ma ju 858 ha. Tu su zaπ tit ne πu me ko je u ukup noj povrπi ni zau zi ma ju sedam po sto povrπi ne. U go spo da re nju ovim πu ma ma po sveÊu je se, u s klad u sa za kon skim pro pi si ma, po seb-na bri ga i vr sta zaπ ti te.

U 2006. oËiπÊe no je oko 23 ha pro tu poæar nih pro sje ka. Ove go di ne do dat no Êe se oËi sti ti joπ 8 ha pro sje ka ko je su ob rasle dr veÊem.

Odjel za eko lo gi ju kar lo vaË ke po druæ ni ce osno van je 1998. go di ne. Uz ru ko vo di te lja, u nje mu ra di dvo je struË nih su rad ni ka, za zaπ ti tu πu ma i eko lo gi ju.

Od go diπ njeg eta ta kar lo vaË ke po druæ ni ce ko ji je u 2006. iz no sio 300.000 m3, po sjeËe no je 30.000 m3 sa ni ta ra.

VeÊ go di na ma za po sle ni ci Odje la za urei va nje πu ma del niË ke po druæ ni ce uz dræav ne ureuju i pri vat ne πu me na po druË ju Gor skoga ko ta ra. Za hva lju juÊi isku stvu u to me po slu, ureivali su pri vat ne πu me i u ne kim dru gim kra je vi ma, po sljed nje u opÊi ni Ma tu lji, gdje se izra dbom pro gra ma go spo da re nja htje lo uvesti re da u go spo da re nje pri vat nim πu ma ma

©u ma u GJ Br gud

Ogr jev iz pri vat ne πu me


Piπe: Vesna PleπeFoto: B. Pleπe

URE–I VAN JE PRI VAT NIH ©U MA / OPΔI NA MA TUL JI

Del niË ki urei vaËi u pri vat nimDel niË ki urei vaËi u pri vat nimπu ma maπu ma ma

Pro gram go spo da re nja πu-ma ma i πum skim zem ljiπ tem za GJ Mu ne izra di li su u ci je-lo sti del niË ki urei vaËi, dok je osta la dva pro gra ma na pra vi-la pri vat na tvrtka Pan pro jekt iz Ri je ke, uz po moÊ urei vaËa iz Del ni ca.

Po vi je sno gle da no, πu-me sve tri go spo dar ske je di ni-

le su i u osta lim kra je vi ma Hr-vat ske pod na zi vom zem ljiπ ne za jed ni ce (npr. u Gor skome ko ta ru). Zem ljiπ ne za jed ni ce i ko mu na le uki nu te su 1947. No zbog si ro maπ tva ko mu na le su 1949. vraÊe ne sta nov niπ tvu ovoga kra ja (je di no na tom po-druË ju Hr vat ske). Tre ba istak-nu ti da su πu me ko mu na la de-talj no po di je lje ne povrπin ski i

ce odu vi jek su bi le u pri vat-nom vla sniπ tvu, ali su im se Ëe sto mi je nja li i go spo da ri. Do 1394. bi le su u sklo pu go spoπ-ti je Raπ por i pri pa da le su pa-zin skim gro fo vi ma. Po sli je to-ga doπ le su pod vlast Ve ne ci je i osta le su pod tom vlaπÊu do 1509. Ka da je 1514. grof Kr sto Fran ko pan Brinj ski do bio u po-sjed feud Po stoj nu i Kras, do-nio je od lu ku da et niË ki ojaËa svo je no ve po sje de na se lja va-njem Ëa kav skoga puËan stva u Ve le i Ma le Mu ne, Br gud i Æe-ja ne. Obra di vo zem ljiπ te bi lo je po di je lje no meu opÊi na ri-ma na utvre ni broj par ce la, tzv. Se liπ te, ta ko da se ob ve za da va la na osno vi bro ja par ce-la. Sta nov niπ tvo je obrai va lo zem ljiπ te, te ga je do bi lo u traj-ni i na sljed ni za kup.

U meu vre me nu mi je nja-ju se vla sni ci na tom po druË-ju, Fran cu zi i Au stri jan ci. Go di-ne 1848., uki da njem kmet stva, kme to vi ko ji su ima li pra vo sluæ no sti u vla ste lin skim πu ma-ma i paπ nja ci ma do bi li su u po-sjed dio vla ste lin skih πu ma i paπ nja ka.

Dio ovih πu ma za jed niË ko je vla sniπ tvo (tzv. ko mu na le) i ko ri sti ih sta nov niπ tvo pro por-cio nal no za stup lje no sti u se lu. SliË ne ta kve za jed ni ce po sto ja-

Zbog bl izi ne mor ske oba le, πu me u sve tri go spo dar ske je di ni ce odu vi jek su se isko riπ ta va le. Pret po stav lja se da se u nji ma uglav nom obavljala pre bor na sjeËa. Sje kla su se naj ljepπa bu ko va, hrasto va i gra bo va sta bla. Od njih su se izrai va la ve sla, duæi ce, di je lo vi za ko la, a od sit ni jeg ma te ri ja la pa lio dr ve ni ug ljen.

Vla ka u pri vat noj πu mi

Povrπi nom je naj veÊa GJ Br gud s 1997 ha,GJ Æe ja ne ima 1498 ha, a GJ Mu ne 1815 ha.

Pr vi Pro gram go spo da re-nja pri vat nim πu ma ma na po druË ju opÊi ne Ma-tu lji na prav ljen je za Go-

spo dar sku je di ni cu Mu ne joπ 2001. go di ne i vri je di do 2010. Dru ga dva pro gra ma izrae na su za GJ Æe ja ne (2005.-2014.) i po sljed nji, proπ le go di ne, za GJ Br gud za raz dob lje 2006.-2015.

ureivanje πumaureivanje πuma


sva ki sta nov nik zna ko ji je nje gov dio i gdje se na la zi. Po je di ne ko mu na le na po-druË ju ΔiÊa ri je bi le su i geo-det ski snim lje ne (ispar ce li-ra ne), ali zbog si ro maπ tva lo kal noga sta nov niπ tva ta par ce la ci ja ni ka da ni je pro-ve de na u grun tov ni ci.

Zbog bl izi ne mor ske oba le, πu me u sve tri go spo-dar ske je di ni ce odu vi jek su se isko riπ ta va le. Pret po stav-lja se da se u nji ma uglav-nom obavljala pre bor na sjeËa. Sje kla su se naj ljepπa bu ko va, hrasto va i gra bo va sta bla. Od njih su se izrai-va la ve sla, duæi ce, di je lo vi za ko la, a od sit ni jeg ma te-ri ja la pa lio dr ve ni ug ljen. Dr-ve ni ug ljen na taj se naËin pri pre mao po seb no iz meu dva svjet ska ra ta, pa sve do 1950. U vreÊa ma se sa ma-ri com ili vo lov skom za pre-gom vo zio u Ita li ju i pro da-vao na ta moπ njem træiπ tu. Zbog tr go vi ne ug lje nom raz-vi la se do bro i mreæa kol-skih pu to va, ko je je odræa-va lo lo kal no sta nov niπ tvo. Bi li su izrae ni vr lo kva li tet-no (s ka me nim pod zi di ma), πto se i da nas vi di na te re nu. VeÊi na drv nih sor ti me na ta pro da va la se u Ri je ci ili iz vo-zi la u zem lje oko Sre do zem-noga mo ra.

Sve tri go spo dar ske je di-ni ce na la ze se na po druË ju opÊi ne Ma tu lji. Povrπi nom je naj veÊa GJ Br gud s 1997 ha, GJ Æe ja ne ima 1498 ha, a GJ Mu ne 1815 ha.

U svim se tim go spo dar-skim je di ni ca ma do izra dbe pro gra ma ra di lo sti hij ski. Go spo da ri lo se od Ëe sti ce do Ëe sti ce, razliËi to pre ma po tre ba ma i mo guÊ no sti-ma πu mo vla sni ka. In ten ziv-ni je se go spo da ri lo πu ma-ma uz pro met ni ce, dok je osta tak po druË ja pod πu-mom bio za ne ma ri van, zbog veÊih troπ ko va sjeËa i iz vlaËe nja drv nih sor ti me-na ta. Go spo da ri lo se ta ko da se obav ljala sa mo nuæ-na doz na ka, od no sno sje klo

og rjev no drvo. Go spo da re nje su oteæa va li i ne sree ni imo-vin skoprav ni od no si, usit nje-ne Ëe sti ce, ne sreen ka ta star i grun tov ni ca, te viπe vla sni ka na jed noj Ëe sti ci.

U æe lji da se si tua ci ja pro-mi je ni, u opÊi ni Ma tu lji kre nu-li su uz po moÊ πu ma ra u srei-va nje sta nja na te re nu. Pr vo je uree na GJ Mu ne, za ko ju su te ren ski ra do vi obav lje ni ti je-kom 2000.,a za Br gud i Æe ja ne neπ to poslije. Da bi se na pra vi-li kva li tet ni pro gra mi go spo-da re nja za sve tri go spo dar ske je di ni ce, tre ba lo je aæu ri ra ti po dat ke. Pri te ren skim ra do-vima opi sa sa sto ji na i pri kup-lja nja tak sa cij skih ele me na ta, te uredske obra dbe po da ta ka, for mi ra ni su i ureaj ni razre di u s klad u s Pra vil ni kom o urei-va nju πu ma.

U tim pro gra mi ma go spo-da re nja posebno su istak nu ti ci lje vi go spo da re nja ovim πu-ma ma, na naËin da se po ten-ci ra ju eko loπ ke funk ci je uz po-d iza nje nji ho vih proiz vod nih mo guÊ no sti. Iznimno su vaæ ni struË no voe ni πum skouz goj ni za hva ti ko ji Êe ima ti za cilj:

- proiz vod nju kva li tet ni jih drv nih sor ti me na ta,

- pri voe nje sa sto ji na u nji-ho vo op ti mal no sta nje,

- omo guÊa va nje pri rod ne ob no ve sa sto ji na,

- pot po ma ga nje raz vo ja poæelj nih i go spo dar ski vrjed-ni jih vr sta dr veÊa,

- πum skouz goj nim za hva ti-ma u ma nje vri jed nim sa sto ji-na ma tre ba ubr za ti pri je laz u vrjed ni je sa sto ji ne,

- u mlaim sa sto ji na ma omo guÊi ti in ten ziv ni ji i kva li-tet ni ji pri rast drv ne ma se,

- sve to uz oËu va nje i po-boljπa nje eko loπ ke rav no teæe.

U pro gra mi ma go spo da re-nja de fi ni ra na je opÊa osno va sjeËa i pro pi sa ni πum skouz goj-ni ra do vi u sve tri go spo dar-ske je di ni ce, πto je no vost u usporedbi s prijaπnjim go spo-da re njem. Svi pro gra mi us-klae ni su sa ©um skogo spo-dar skom osno vom po druË ja i pro stor nim pla nom Pri mor-sko-go ran ske æu pa ni je.

Ve lo i Ma lo bla to te Ko-lan sko bla to pra ve su ma le oa ze usred ove ka me ne pu sti nje te su

ujed no i sta niπ te iznim no ri jet-kih moË var nih pti ca. Ova su „bla ta” i zaπ tiÊe ni or ni to loπ ki re zer va ti zbog svo je iz nim ne vri jed no sti. No taj po ve liËi ni pe ti otok na Ja dra nu skri va joπ mno go to ga. Kre ne mo li od kraj njeg sje ve ra i mje sta Luna, naiÊi Êe mo na ma sli ne, ka ko

Otok Pag zvao se u rim sko do ba, zbog svoga buj nog ze le ni la, „zlat ni otok” (In su la au rea). Da nas je od svih ja dran skih oto ka naj go li ji. No taj ka me ni ti otok svo jevr sna je po seb nost. U „mo ru” ka me na i lju toga krπa, ma lo tko bi po vje ro vao da Pag skri va po sljed nja „otoË na bla ta”, ka ko se na oto ci ma na zi va ju moË va re. Usred svo je ka me ne pu sti nje skri va i jed nu od naj bo lje oËu va nih sa sto ji na hrasta me dun ca, πu mu Du bra va

kaæu do maÊi lju di, sta re oko ti-suÊu go di na. Ne znam ko li ko su za pra vo sta re, no ti di vo vi uli-je va ju stra ho poπ to va nje svi ma ko ji pro la ze ce stom od Lu na pre ma No va lji. Du go go diπ nju tra di ci ju ma sli nar stva do ka zu-je i Lunj ska ma sli na da ko ja se odræa va u trav nju ove go di ne. Joπ jed na je po seb nost ovoga sred njo dal ma tin skog oto ka i nje go va po di je lje nost na dvi-je æu pa ni je, pa ta ko sje ver ni

πumska razglednicaπumska razglednica©U MA RI JA PAG (UP RA VA ©U MA SENJ)

Ostat ci Ostat ci πu maπu ma mmne ka daπ nju πu mne ka daπ nju πu

Piπe: Irena DevËiÊ BuzovFoto: M. Babajko

dio oto ka i grad No va lja pripa-da ju pod LiË ko-senj sku æu pa ni-ju, a juæ ni dio oto ka s gra dom Pa gom na la zi se u Za dar skoj æu pa ni ji.

©u ma ma i πum skim zem-ljiπ tem oto ka go spo da ri ©u ma-ri ja Pag, jed na od naj mlaih πu ma ri ja senj ske Upra ve. Ut e-me lje na je 1991. go di ne, na sli je-divπi nekadaπnji OOUR iz 1981. go di ne. Po dat ci o πu mar stvu

oto ka Pa ga i inaËe su vr lo oskud-ni. Do 1963. go di ne ne po sto je ni ka kvi za pi si. Te je go di ne Pag pot pao pod sa stav ri jeË ke re gi-je pa su tim sli je dom πu me oto-ka Pa ga bi le pri po je ne ©u ma ri ji Rab u sa stav ©um skoga go spo-dar stva Senj. ©u ma ri ja Rab s paπ-kim je πu ma ma go spo da ri la do 1976. g., ka da je OpÊin ska skupπ-ti na Pag od bi la pre ni je ti πum-ska zem ljiπ ta na ©u ma ri ju Rab. Na kon to ga πu mar stvo na Pa gu

ukljuËu je se u do me nu mje snih za jed ni ca, a 1981. godine for mi-ran je OOUR ©u ma ri ja Pag.

Da nas πu ma ri ja go spo da ri s dvi je go spo dar ske je di ni ce, GJ No va lja i GJ Pag, ukup ne povrπi-ne 10.677 ha. VeÊi dio tih povrπi-na, 4324 ha, ne plod no je πum-sko zem ljiπ te, ob raslo je 758 ha (od to ga 347 ha ma ki je i pa njaËe hrasta cr ni ke, 21 ha pa njaËa hrasta me dun ca i 389 ha alep-skog bo ra). Upra vo su u izra dbi no ve osno ve za te dvi je go spo-dar ske je di ni ce. ©u ma ri ja Pag za-poπ lja va de set rad ni ka; uz upra-vi te lji cu Lji lja nu LonËar (ko ju tre nu taË no za mje nju je Saπa Pe-tro viÊ iz U©P-a Senj), tu je re vir-nik An te DevËiÊ, tri Ëu va ra πu me te pet rad ni ka. U sklo pu ©u ma-ri je u No va lji se na la zi rasad nik

hor ti kul tur nog bi lja. Ukup na drv-na za li ha iz no si 16 918 m³, dok je go diπ nji teËaj ni pri rast 723 m³.

Osnov ni su ci lje vi go spo da re-nja πum skim po kro vom osi gu ra-nje sta bil no sti eko su sta va, odræa-va nje i po boljπa nje opÊe ko ri snih funk ci ja, pro gre siv no po traj no go spo da re nje, uprav lja nje i isko-riπ ta va nje πu ma i πum skih ta la na naËin i u ta kvoj mje ri da se odræa va nji ho va bio loπ ka raz no li-kost, pro duk tiv nost, spo sob nost

Osnov ni su ci lje vi go spo da re nja πum skim po kro vom osi gu ra nje sta bil no sti eko su sta va, odræa va nje i po boljπa nje opÊe ko ri snih funk ci ja, pro gre siv no po traj no go spo da re nje, uprav lja nje i isko riπ ta va nje πu ma i πum skih ta la na naËin i u ta kvoj mje ri da se odræa va nji ho va bio loπ ka raz no li kost.

Na oto ku da nas ima oko 45 000 ova ca, a go diπ nja je proiz vod nja paπ koga si raoko 80 to na. Na Pa gu se go diπ nje proiz ve de 33 000 to na so li, πto iz no si dvi je treÊi ne od ci je le proiz vod nje u Hr vat skoj. Sol se na zi va la bi je lim zla tom i bi la je stra teπ ki proiz vod.

Ko lan sko bla to


a me dun came dun ca tek pod sjeÊa ju na tek pod sjeÊa ju na πu mo vi tost „ka me nog oto ka” mo vi tost „ka me nog oto ka”

Ma lo je ze le nih povrπi naMa lo je ze le nih povrπi nana Pa gu - alep ski borna Pa gu - alep ski bor

Du bra va - Han zi na


ob nav lja nja, vi tal nost i po ten ci-jal ka ko bi se ispu nja va le bit ne eko loπ ke, go spo dar ske i so ci jal-ne funk ci je bez πte te za dru ge eko su sta ve.

Naj viπi vrh oto ka Pa ga je Sv. Vid s 348 m n. v., dok su osta li vr ho vi u raspo nu od 20 m do 245 m. Ia ko je da-nas naj go li ji od svih ja dran-skih oto ka, usred svo je ka-me ne pu sti nje skri va jed nu od naj bo lje oËu va nih sa sto-ji na hrasta me dun ca, πu mu Du bra va-Han zi ne. Da nas je to, do duπe, sa mo ma li osta-tak vri jed nih πu ma ko je su u dav na vre me na pre kri va le otok Pag. Ta ko u istraæ nim ra do vi ma ar heo lo ga don Fra-ne Bu liÊa sto ji da su ne ka daπ-nje vri jed ne πu me hrasta me-dun ca ne sta le pod sje ki rom MleËa na Ëi ji je drv ni ma te ri-

pan, du go tra jan i pre c izan po-sao ko ji zah ti je va pu no strp lje-nja, do bro oko i uvi jek mir ne i Ëi ste ru ke.

Pag je od 16. sto ljeÊa naj-sje ver ni ja so la na u Hr vat skoj. U sa mome mje stu na la ze se go-le ma ka me na skla diπ ta so li - Pro-si ka. Proiz vod nja so li do no si la je Pa gu i u proπ lo sti bo gat stvo, ali i pro ble me. Zbog so li su Paæa-ni Ëe sto ra to va li, ali su jed na ko ta ko zbog nje i uglav nom do-bro æi vje li. Sol se na zi va la bi-je lim zla tom i bi la je stra teπ ki proiz vod bez ko jeg je sto ljeÊi-ma æi vot bio ne za mi sliv. Upra-vo je proiz vod nja so li Pa gu da-va la ve li ko znaËenje ti je kom nje go ve du ge po vi je sti. Tra di ci-ja proiz vod nje so li naj vje ro jat-ni je po tjeËe iz do ba pr vog na-se lja va nja na ovim po druË ji ma. Na Pa gu se go diπ nje proiz ve de 33 000 to na so li, πto iz no si dvi-je treÊi ne od ci je le proiz vod nje u Hr vat skoj. Ba ze ni so li pro sti-ru se na tri Ëe tvor na ki lo me tra. Raz vo ju so lar stva u Pa gu pri do-ni je li su, pri je sve ga, geo mor-fo loπ ki i kli mat ski uvje ti. Nai-me, ba ze ni so li smjeπ te ni su u pri rod nom pliÊa ku u ko jem je stru ja nje mo ra vr lo sla bo. Dno je po kri ve no pri rod no ne pro pu-snim mu ljem (po pla ti), pa su ta-ko, uz stal ni vje tar ko ji puπe ti je-kom pro ljet nih i ljet nih mje se ci, stvo re ni uvje ti za br zo ispa ra va-nje mo ra i la ko pri kup lja nje so-li. Uz to, so lar stvu po go du je i Ëi nje ni ca da u Pa gu ne ma ve-li kih i obil ni jih oborina. Ne ka-da se sol proiz vo di la is kljuËi vo u ba ze ni ma so li, i to priprav lja-njem sa la mu re (mo re vi so ke sla no sti). Ka da bi se na dnu ba-ze na pri ku pi la sol, ona se zgri-ba njem (pri kup lja nje lo pa tom) stav lja la na hr pe te po tom uba-ci va la na va go ne te. Va go ne ti su bi li di je lo vi kom po zi ci je ma-log te ret nog vla ka ko ji je sol do vo zio u skla diπ ta. Pri je va go-ne ta, sol se s ba ze na pre vo zi la pe ni ca ma (ma lim te ret nim bro-do vi ma) i je dre nja ci ma. Da nas se sol proiz vo di za gri ja va njem mor ske vo de, a ba ze ni so li iz-gu bi li su go to vo sva ko go spo-dar sko znaËe nje te su zadræa ni is kljuËi vo u spo me niË ko-tu ri stiË-ke svr he.

pi ti ne go Êe se pot pu no stvrd-nu ti.

Paπ ka sol i paπ ka Ëip ka ta koer su zna me ni to sti oto-ka. »ip kar ska πko la osno va na je u gra du Pa gu 1906. go di ne. Pr vot na Ëip ka “na iglu” ve za na je uz pod lo gu na stan ka i sto ga je uvi jek stro go geo me trij skih uzo ra ka. Je dan je od osnov nih obli ka pr vot ne paπ ke Ëip ke ko-ju na la zi mo na fol klor nome ru-hu re tiËe la. To je kva drat ni pro-stor ure zan u plat nu i ispu njen ni ti ma po put pau ko ve mreæe po ko joj se bo dom oba me ta πi-va ju æe lje ni mo ti vi uk rasa. Rad u pr vot noj re tiËe li Paæanke na-zi va ju „paπ ki teg”, πto znaËi æen ski ruË ni rad. To je mu kotr-

Bur na je i du ga po vi jest gra da Pa ga. Na mje stu na ko-jem se da nas na la zi, po dig-nut je u raz dob lju od 1443. do 1474. go di ne. U an tiË ko do-ba grad se dva pu ta se lio. Do kra ja 4. sto ljeÊa po sto jao je na mje stu ko je se zva lo Ca ska (lat. Ki ssa ili Ci ssa). Ca ska je po to-nu la zbog po tre sa (pre ma le-gen di, Ca sku je po to pio sam Bog zbog raz vrat no sti i bo go-hu lje nja u tom bo ga tom gra-du). U 10. sto ljeÊu grad Pag u pot pu no sti je ur ba ni zi ran; ima grad ske zi di ne, ku le, for ti ce, tr-go ve, cr kve, sa mo sta ne, puË ke na seo bi ne i pa laËe. Sta nov ni ci su se ba vi li tr go vi nom, ri bo lo-vom, stoËar stvom, bi li su mor-na ri i proiz voaËi so li. Go di ne 976. kralj Stje pan Dræi slav oslo-baa Pag od bizant ske vla sti i za upra vi te lja gra da po stav lja hr vat skog æu pa na. Po put veÊi-ne sre do zem nih gra do va i Pag je, ovi sno o po vi je snim pri li ka-ma, doæiv lja vao svo je uspo ne i pa do ve. Je dan je od najvaæni-jih do gaa ja u po vi je sti gra da Pa ga do bi va nje Bu le kra lja Be-le IV. ko jom se Pa gu do dje lju je sta tus slo bod noga kra ljev skoga gra da 1244. go di ne. Na kon to-ga ubr za no se go spo dar ski raz-vio. U Pa gu se sto ljeÊi ma æi vot te me ljio na ko dek su obiËaj nog pra va. Paæa ni su æe lje li au to no-mi ju za ko ju su se bo ri li svim prav nim sred stvi ma. Hr vat ski kralj Lu do vik I. go di ne 1376.

vi na - mli je ko paπ ke ov ce. Ono je oso bi ta oku sa, ima sa stoj ke ko je ovË je mli je ko s dru gih po-druË ja ne ma. Ka ko je otok Pag iz razi to krπo vit, πkrt je tra vom te po kri ven slo je vi ma po so li ce ko je bu ra raz ba cu je ti je kom zi me. Upra vo zbog te mjeπa vi-ne tra va raz nih oku sa s pri mje-som mor ske so li, mli je ko paπ-ke ov ce iznim no je, spe ci fi Ë no i ne moæe se do bi ti ni ka kvim umjet nim naËi nom. U to me je bit ono ga πto paπ ki sir Ëi ni po-seb nim u sva kom smi slu.

Paπ ki sir pripa da u ka te go-ri ju tvr dih si re va. Kr hak je, to-pi se u usti ma, ali ne moæe se, kao dru gi si re vi, ko ri sti ti za pri-pra vu je la ko ja zah ti je va ju top-lje nje si ra na vi so kim tem pe-ra tu ra ma. Nai me, paπ ki se sir, stav ljen na vi so ku tem pe ra tu ru (na ta vu, na pri mjer), neÊe oto-

jal ugraen u te me lje Ve ne-ci je, ne ka daπ nje „kra lji ce” Ja-dra na.

PeËat pot pu noj go le ti uda rio je pa stir sko-ovËar ski naËin æi vo ta naπih pre da ka, uvelike pri su tan i da nas. To nas do vo di do iduÊe po seb-no sti ovo ga kra ja, a to je paπ-ka ja nje ti na i paπ ki sir. Na oto ku da nas ima oko 45 000 ova ca, a go diπ nja je proiz-vod nja paπ koga si ra oko 80 to na. U po stup ku proiz vod-nje paπ koga si ra do da nas su se zadræa le drev ne li burn ske teh no lo gi je. Po seb nost paπ -kome si ru da je osnov na si ro-

U πu mi me dun ca

Elek tra ne na vje tar


HR VATS KOJ ODOB RE NE DO DAT NE EMI SI JE UGL JI KO VA DIOK SI DA

Bo lja start na Bo lja start na po zi ci japo zi ci jaProπ lo go diπ nja UN-ova kon fe ren ci ja o kli mat skim pro mje na ma, odræa na od 6. do 17. stu de no ga u Nai ro bi ju, za Hr vat sku je bi la iznim no vaæ na. U zad njim da ni ma kon fe ren ci je Hr vat skoj su odo bre ne do dat ne emi si je ug lji ko va diok si da za polaznu, 1990. go di nu od 3,5 mi li ju na to na

Ia ko Hr vat ska ne utjeËe znatni je na kli mat ske pro-mje ne, naπ la se u po seb no de li kat nom po loæa ju zbog

na met nu tog ogra niËe nja emi-si ja CO2. Polazna go di na za Hr vat sku uze ta je 1990., ka da su naπe emi si je bi le iz razi to ni-ske i ni su odraæa va le stvar no sta nje. Od ta da pa sve do da-nas Hr vat ska je na sto ja la kroz razliËi te raz voj ne pro jek ci je do bi ti po veÊa nje emi si ja u po-laznoj go di ni za 4,46 mi lju na to na CO2-eq. Na kon fe ren ci ji Hr vat skoj ni su odo bre ne traæe-ne ko liËi ne emi si ja, ipak odo-bre ne ko liËi ne od 3,5 mi li ju na to na CO2 omo guÊit Êe nor ma-lan go spo dar ski raz vi tak. Bez priz na nja tih no vih kvo ta Hr-vat ska bi ima la velike troπ ko-ve ko ji se pro cje nju ju na 200 do 300 mi li ju na eu ra na go di-nu. Ta Êe od lu ka Hr vat skoj osi-gu ra ti i znat no bo lju start nu po zi ci ju pri odrei va nju ob ve-za na kon 2012. go di ne ka da Êe se sma nje nju emi si ja sta kle-niË kih pli no va pri stu pi ti mno-go drastiË ni je.

Ko li ka se vaæ nost da-je kli mat skim pro mje na-ma po ka zu je i iza bra no mje-sto odræa va nja kon fe ren ci je u sup sa har skoj Afri ci, kao po-

seb no osjet lji voj na kli mat ske pro mje ne. Da nas se kli mat ske pro mje ne sma tra ju na joz bilj ni-jom pri jet njom Ëo vjeËan stvu, a po veÊa nje ug lji ko va diok si da glav nim razlo gom. Ako se emi-si je sta kle niË kih pli no va na sta-ve ovim tem pom, pret po stav lja se da Êe nji ho va ko liËi na u at mo-sfe ri porasti 50 posto. U tom po-veÊa nju naj viπe Êe su dje lo va ti Ki-na i In di ja, sa 70 posto. Da naπ nji je naj veÊi oneËiπÊi vaË SAD ko ji ni-je ra ti fi ci rao Kyo to pro to kol.

Na UN-ovoj kon fe ren ci ji po-seb no je istak nu ta vaæ nost po-du zi ma nja drastiË nih mje ra zaπ ti-te ra di sp rjeËa va nja za gri ja va nja ocea na, po d iza nja razi ne mo ra i ugroæe no sti mor skih eko su sta-va. Glo bal no za gri ja va nje pla ne-ta viπe od dva stup nja ti je kom de set ljeÊa bi razi nu mo ra po di-glo oko pet cen ti me ta ra. Bu duÊi da su po mor ski su sta vi osjet lji vi-ji ne go kop ne ni, u Nai ro bi ju je pred loæe no da se 20 do 30 posto mor skih eko su sta va pro gla si zaπ-tiÊe nim zo na ma. U skla du s tim pri jed lo gom u bu duÊ no sti Êe se da ti i no ve pre po ru ke za dræa-ve Ëla ni ce. Kako Hr vat ska æe li bi ti Ëla ni ca Eu rop ske uni je, duæ-na je pro vo di ti sve mje re zaπ ti te u sprje Ëa va nju glo bal nih kli mat-skih pro mje na.

potvr dio je Pa gu pra vo slo bod-noga kra ljev skoga gra da i dao mu, uz po sto jeÊe, i ne ke no ve pri vi le gi je. Kralj La di slav, 1403. go di ne, pro da je Ve ne ci ji svoj dio Dal ma ci je ukljuËu juÊi i grad Pag. Na taj je naËin, za viπe sto-ljeÊa, Pag pri pa dao Mle taË koj Re pu bli ci. Go di ne 1433. Pag do-bi va svoj Grad ski sta tut, je dan od pr vih do ku me na ta ta kve vr-ste u Hr vat skoj. Zbog so la na, grad Pag Ëe sto je bio me ta na-pa da, a upra vo se na ovom po-druË ju, od 11. do 15. sto ljeÊa, vo di la bor ba iz meu dva ja ka cr-kve na, go spo dar ska i voj na sre-

Piπe: Jadranka Roπa

diπ ta, Za dra i Ra ba. Uz to, Pag je stal no vo dio bor bu za vla sti tu au to no mi ju, pa se upra vo u Sta-rome gra du do go dio niz bi ta ka. Sre di nom 15. sto ljeÊa opa snost od Tu ra ka bi la je sve veÊa, pa su Paæa ni 18. svib nja 1443. go-di ne za poËe li grad nju no voga gra da, na mje stu na ko jem se on i da nas na la zi. Ur ba ni stiË ka rjeπe nja no vo ga gra da poπ to va-la su naËela on daπ nje ar hi tek tu-re i ur ba niz ma, a pla no vi su se izrai va li u Ve ne ci ji. U izra dbi ur ba ni stiË kih pla no va su dje lo-vao je ve li ki gra di telj i ki par Ju-raj Ma te jev Dal ma ti nac.

gospodarstvogospodarstvo

So la naSo la na


Ka ko ko ri sti tiPo lar help desk

Piπe: Marija VekiÊFoto: M. VekiÊ

Svr ha Help de ska je pru -æa nje πto kva-

li tet ni jeg i bræeg rjeπe nja izrav-nim rjeπa va njem pro ble ma ili nje go vim preus mje ra va njem struË nja ku za odree no po druË-je, ali isto ta ko i ospo sob lja va nje ko ri sni ka da ubu duÊe sa mi ri jeπe iste ili sliË ne pro ble me pri kup lja-njem i objav lji va njem od go vo ra na najËeπÊe po stav lja na pi ta nja. Sto ga je lo giË no da se sve πto ko-ri sni ci in for ma cij skog su sta va Hr-vat skih πu ma traæe od in for ma-tiË ke podrπ ke pri kup lja, rjeπa va i kon tro li ra na jed nome mje stu. Kao podrπ ku ova kvom naËi nu ra-da, In for ma tiË ka sluæ ba ne dav no je uve la u funk ci ju sof tver za evi-den ti ra nje ko ri sniË kih upi ta i zah-tje va - Po lar help desk. Pri stup Po la ru vr lo je jed no sta van: Ëim ko ri snik u adre snu li ni ju In ter net ex plo re ra upiπe http://podrska.hrsume.hr/helpdesk, po ja vit Êe se poËet na stra ni ca Po lar help de ska na ko joj su upi ti ko je je even tual-no do sa da upuÊi vao i od go vo ri na njih. Smi sao re gi sti ra nja svih in ci de na ta (pro ble mi, kva ro vi) na jed nome mje stu pri je sve ga je na-sto ja nje da se sva ki pro blem ri jeπi na najbræi i naj bo lji naËin, te lo ci-ra nje i ot kla nja nje najËeπÊih pro-ble ma i za sto ja u funk cio ni ra nju in for ma cij skog su sta va.

Ve li ka vri jed nost Po la ra je ba za zna nja u ko ju Êe in for ma-tiËa ri upi si va ti od go vo re na ko ri-sniË ke upi te ka ko bi te iste za pi se bi lo mo guÊe poslije pre traæi va ti i ko ri sti ti. Ba za zna nja sadræi od go-vo re na pi ta nja ko ja su veÊ pri je

po sta vi li ne ki dru gi ko ri sni ci, pa je sto ga uput no pri je po stav lja-nja upi ta pro vje ri ti po sto ji li veÊ u ba zi zna nja rjeπe nje pro ble ma za ko ji se traæi in ter ven ci ja in for-ma tiËa ra. Tre nutaË no se u ba zi zna nja ne na la zi mno go po da ta-ka jer je su stav u fa zi uvoe nja, no ba za Êe se po stup no pu ni ti i bit no je da ko ri sni ci stek nu na vi-ku pre traæi va nja ba ze. U po lje za pre traæi va nje upi su je se jed na ili viπe kljuË nih ri jeËi, a na kon kli-ka na op ci ju „pre traæi va nje” ko-ri snik Êe u re zul ta tu pre traæi va-nja - nizu Ëla na ka iz ba ze zna nja - moÊi pro vje ri ti moæe li ko ji od po nue nih od go vo ra ri jeπi ti nje-gov pro blem.

Ako u Ba zi zna nja ipak ne ma rjeπe nja za na sta li pro-blem, ko ri snik po stav lja upit krei-ra juÊi in ci dent. In ci dent je na ziv za ko ri sniË ki upit ili zah tjev ko ji se po stav lja Help de sku. Na slov in ci den ta tre ba na pi sa ti ta ko da upuÊuje na pro blem (npr. HsP-RO, greπ ka u knj izi pri ma nja) jer Êe ta ko ope ra ter od mah zna ti ko-me Êe iz Help de ska do di je li ti in ci-dent. U po lju opis tre ba πto toË ni-je i de talj ni je opi sa ti pro blem, a ako je po treb no pri loæi ti uz opis i sli ku ekra na ili neis prav nu li stu. Ta ko krei ran in ci dent u Po la ru ini ci jal no do bi va sta tus “no vi”, a ko ri snik ko ji ga je krei rao od mah do bi va oba vi je sni e-mail. Ka ko bi mo gao pra ti ti πto se do gaa s nje go vim upi tom, sa sva kom pro-mje nom sta tu sa in ci den ta (u ti je-ku, na Ëe ka nju, zavrπen) ko ri snik Êe bi ti oba vi jeπ ten e-mail po ru-kom da u Po la ru moæe po gle da-

ti de ta lje: tko rjeπa va nje gov upit i ti jek rjeπa va nja.

Pre ko una pri jed krei ra-nih ob raza ca ko ri sni kov in ci-dent upuÊu je se in for ma tiËa ri-ma nje go ve U©P. Pre ma na put ku Upra ve Druπ tva, tek ako oni ne mo gu ri jeπi ti pro blem, us mje ra va-ju ga Help de sku ka ko bi ga rjeπa-va li spe ci ja li sti za po je di no pro-blem sko po druË je. A ko je ri jeË o pogreπ ci u ne koj H© apli ka ci ji, pro gra mer Êe za pro blem doz na-ti tek ako bu de po treb na in ter-ven ci ja u pro gram skome ko du. U tom Êe sluËa ju od Help de ska do bi ti potanku ana l izu pro ble-ma i toË no spe ci fi ci ran zah tjev za iz mje nu. Radi kva li tet ni je i uËin ko vi ti je pro gram ske podrπ ke i raz vo ja no vih apli ka ci ja, na ovaj naËin In for ma tiË ka sluæ ba na sto ji odvo ji ti raz voj ne od ope ra tiv nih po slo va. Ia ko je bi lo pla ni ra no da ko ri sni ci sa mi krei ra ju ko ri sniË-ke pro fi le za Po lar (re gi stra ci ja), veÊ na kon dva tjed na po ka za-lo se da to ni je do bro rjeπe nje. Dio ko ri sni ka ni je poπ to vao pro-ce du ru pri ja ve, pa su ubr zo su-stav poËe li ome ta ti neis prav no krei ra ni ko ri sniË ki pro fi li. Sto ga Êe se svi ko ri sni ci ko ji ni su re gi-stri ra ni u su sta vu mo ra ti obra ti ti svom in for ma tiË kom odje lu ka-ko bi im in for ma tiËar krei rao ko-ri sniË ki pro fi l.

In for ma tiËa ri su ob vez ni re-dov ito pro vje ra va ti ima li nji-ho va skupina no vih i ne ri jeπe-nih in ci de na ta, te preu zi ma ti i rjeπa va ti in ci den te ko ji su u nji ho voj do me ni. Kon tro lu ra-da Help de ska i in ci de na ta na Po la ru obav lja ju ru ko vo di telj In for ma tiË ke sluæ be Ivi ca Ni ko-liÊ i vo di telj Help de ska Ma ri ja Ve kiÊ, a ad mi ni stra ci ju po da-ta ka za Po lar vo de Ma ri ja Ve-kiÊ i glav ni si stem inæe njer Rat-ko Pa ca di. Sve in for ma ci je o Help de sku i Po la ru na la ze se na adre si http://intranet.hrsume.hr/itr/help/.

Ba za zna nja sadræi od go vo re na pi ta nja ko ja su veÊ pri je po sta vi li ne ki dru gi ko ri sni ci, pa je sto ga uput no pri je po stav lja nja upi ta pro vje ri ti po sto ji liveÊ u ba zi zna nja rjeπe nje pro ble ma za ko ji se traæi in ter ven ci ja in for ma tiËa ra.

In ci dent je na ziv za ko ri sniË ki upit ili zah tjev ko ji se po stav lja Help de sku.

Ka ko bi se omo guÊi lo ko riπ te nje apli ka ci ja, in f rastruk tu re, ser vi sa i uslu ga πto ih je po stav ila In for ma tiË ka sluæ ba, i pro ble ma ko ji se po jav lju ju, pri je tri go di ne u okvi ru in for ma tiË ke podrπ ke for mi ran je Help desk.

Ka ko ko ri sti tiKa ko ko ri sti tiPo lar help deskPo lar help desk

informatika


Piπe: Kreπimir StojakoviÊ, dipl. iur.

zakonodavstvozakonodavstvo

jal nih part ne ra od no sno Upra ve Druπ tva i Hr vat skog sin di ka ta πu-mar stva za ak tiv no su dje lo va nje u ovom pro jek tu, te su za jed no s Hr vat skim poπ ta ma d.d, KonËar Gru pom i Mi ni star stvom unu-tar njih po slo va iza bra ne meu pr va Ëe ti ri su bjek ta u ko ji ma Êe se pro vo di ti taj pi lot-pro jekt ka ko bi se u iduÊem raz dob lju stvo ri li svi po treb ni uvje ti za pri-mje nu ovog in sti tu ta u prak si na po druË ju ci je le Re pu bli ke Hr-vat ske.

©to je mi re nje - U smi slu Ëlan-ka 2. Za ko na o mi re nju („Na rod-ne no vi ne”, br. 163/03) mi re nje (po sre do va nje, me di ja ci ja, kon ci li-ja ci ja) sva ki je po stu pak, bez ob zi-ra na nje gov na ziv, u ko jem stran-ke na sto je sporazum no ri jeπi ti svoj spor uz po moÊ jed nog ili viπe mi ri te lja ko ji stran ka ma po maæu po stiÊi na god bu, bez ovla sti da im na met nu ob ve zu juÊe rjeπe nje.

Glav ne su znaËajke mi re nja ne for mal nost i flek si bil nost, do-bro volj nost i neob ve zat nost, πi-ro ki krug mo guÊih rjeπe nja, te veÊa br zi na po stu pa nja uz ma-nje troπ ko ve.

Bit ne pred no sti po stup ka mi re nja kao al ter na tiv nog naËi-na rjeπa va nja spo ro va u uspored-

MI REN JE U IN DI VI DUAL NIM RAD NIM SPO RO VI MA

HoÊe li mi re nje sma nji ti HoÊe li mi re nje sma nji ti broj sud skih spo ro vabroj sud skih spo ro vai troπ ko ve na sta le u nji mai troπ ko ve na sta le u nji ma

Ia ko mi re nje kao al ter na tiv ni naËin rjeπa va nja spo ro va meu stran ka ma ima u zem lja ma raz vi je ne de mo kra ci je i træiπ noga go spo dar stva du gu tra di ci ju, u Re pu bli ci Hr vat skoj po sto ji uspo stav ljen tek mo del mi re nja u

ko lek tiv nim rad nim spo ro vi ma. S dru ge stra ne, mo del mi renja u in di vi dual nim spo ro vi ma ia ko razraen u po sljed nje dvi je go di ne i uz osi gu ra no or ga n iza cij sko, ka drov sko i lo gi stiË ko funk cio ni ra nje u sklopu ra da Ure da Vla de RH za so ci jal no part ner stvo, joπ ni je saæi vio u prak si

bi s drugim naËi nima rjeπa va nja spo ro va (par niË ni po stu pak, ar bi-traæa) ogle da ju se u Ëi nje ni ci da je mi re nje mnogo bræi i jef ti ni ji naËin rjeπa va nja spor nog od no sa meu stran ka ma od sud skog po-stup ka, u ko jem mi ri telj, za razli-ku od su ca, sa mo po sre du je da stran ke, s ob zi rom na svo je in te re-se, dou do od go va ra juÊeg rjeπe-nja, i to bez ob zi ra na vaæeÊe pro-pi se ko ji ma se ru ko vo di su dac.

Svr ha mi re nja ni je utvr di-ti tko je od stra na ka u pra vu, veÊ pro naÊi pri hvat lji vo rjeπe nje od za jed niË kog in te re sa za ob-je stran ke.

U po stup ku mi re nja ne do no-si se pra vo ri jek, πto je bit na razli-ka u usporedbi sa sue njem i ar bi traæom gdje se stro go pri mje-nju ju odred be za ko na i dru gih pro pi sa te po sto ji jed no mo guÊe rjeπe nje, dok po stu pak mi re nja pruæa mnogo πi re mo guÊ no sti i rjeπe nja ko ja mo gu za do vo lji ti obje stra ne u spo ru. Ov dje da kle, umje sto du go traj nih sud skih po-stu pa ka, stran ke u spo ru su rau-ju s mi ri te ljem ka ko bi πto bræe doπ le do za jed niË kog rjeπe nja, pri hvat lji vog za obje stra ne.

Po stig nu ta na god ba u mi-re nju uz kom pro mi sno rjeπe nje

naËin zaπ tiÊu je po slov na re pu-ta ci ja stra na ka, od no sno one-mo guÊu je izla ga nje stra na ka u spo ru loπem utje ca ju u jav-no sti.

Osim to ga, sve πto je ti je-kom po stup ka mi re nja reËe-no ili na pi sa no ne moæe se ko-ri sti ti u ka sni jem even tual nom sud skom po stup ku, πto omo-guÊu je stran ka ma u spo ru da ne po sred no i slo bod no iz mje-nju ju svo je sta vo ve i po gle de o pred me tu spo ra. Ta ko se iz-bje ga va i emo cio nal na fru stra-ci ja stra na ka, ko ja ih uo biËa je-no pra ti ti je kom spo re nja pred su dom.

Bit no je ta koer na gla si ti da mi re njem ni ti jed na stra na u spo ru ne ma πto iz gu bi ti, jer isto kao πto su stran ke slo bod-ne sva ko dob no za poËe ti (pri-je ili ti je kom sud skog po stup-ka) s po stup kom mi re nja, ta ko su slo bod ne i sva ko dob no ga okonËa ti zbog ne mo guÊ no sti po st iza nja za do vo lja va juÊeg rjeπe nja od no sno na god be, bez gu bit ka bi lo ko jeg pra va od no sno bez po slje di ca za nji-hov prav ni po loæaj u na stav-ku even tual nog sud skog po-stup ka.

zadræa va i da lje ko rekt ne od-no se meu stran ka ma, bez osjeÊa ja po bjed ni ka i po bijee-nog, ko ji na sta je okonËa njem sud skog spo ra, ali uz to vr lo Ëe sto i ne mo guÊ noπÊu dalj nje po slov ne su rad nje. Ta koer tre ba na po me nu ti da je po-stu pak mi re nja po vjer ljiv i sve πto se iz no si u po stup ku mi re-nja stran ke i mi ri telj duæ ni su Ëu va ti kao taj nu, te se na taj

Ko lek tiv nim ugo vo rom za rad ni ke Hr vat skih πu ma ko ji se pri mje nju je od 1. pro sin ca 2006. go di ne u

su stav Hr vat skih πu ma ugraen je in sti tut mi re nja u in di vi dual-nim rad nim spo ro vi ma.

Ti me Êe Hr vat ske πu me po-sta ti je dan od pr vih su bje ka ta u Re pu bli ci Hr vat skoj u ko jem Êe se prak tiË no pri mijeniti na ve de-ni in sti tu t.

Nai me, Ured Vla de RH za so-ci jal no part ner stvo u su rad nji sa nizo zem skom vla dom pro vo di tzv. MAT RA pro jekt mi re nja u

in di vi dual nim rad nim spo ro vi-ma, ko jem je cilj sma nji va nje ve-li kog bro ja rad nih spo ro va pri re-dovitim su do vi ma, te pri mje na mi re nja kao al ter na tivng naËi na rjeπa va nja spo ro va iz meu rad ni-ka i po slo dav ca.

U pro ved bi na ve de nog pro-jek ta Hr vat ske πu me su pre poz-na te kao vr lo znaËa jan su bjekt, s ob zi rom na go to vo 10.000 za-po sle nih, dje lo va nje na po druË ju ci je le RH, te opre dije lje nost so ci-


sma tra ju da im je po vri jee no ne-ko pra vo iz rad nog od no sa. Pri-jed log za po kre ta nje po stup ka mi re nja pod no si se taj ni ku za mi-re nje u ro ku 8 da na od iste ka ro-ka od 15 da na za rjeπa va nje zah-tje va za zaπ ti tu pra va od stra ne po slo dav ca, od no sno u ro ku 8 da na od da na do sta ve od lu ke o od bi ja nju zah tje va za zaπ ti tu pra-va rad ni ka, osim u sluËa ju novËa-nog po traæi va nja te ka da je veÊ po kre nut sud ski po stu pak, ka da se po stu pak mi re nja moæe po kre-nu ti neo vi sno o go re na ved enim ro ko vi ma.

Taj ni kom za mi re nje u in di-vi dual nim rad nim spo ro vi ma u H©-u ime no van je, uz pret hod no sa vje to va nje s Glav nim rad niË kim vi jeÊem i Hr vat skim sin di ka tom πu mar stva, Kreπi mir Sto ja ko viÊ, dipl.iur, struË ni su rad nik za prav-ne po slo ve u Di rek ci ji H©-a.

U pri jed lo gu za mi re nje stran-ka je duæ na od mah pred loæi ti oso bu mi ri te lja. Ov dje na po mi-nje mo da se opis mi ri te lja u in di-vi du la nim rad nim spo ro vi ma vo-di pri Go spo dar skom so ci jal nom vi jeÊu, a sadræi imena oso ba ko je su zavrπi le ob razo va nje za mi ri te-lje u in di vi dual nim rad nim spo ro-vi ma i ste kle potvr du o ovlaπ te-nju za mi re nje.

S ob zi rom na Ëi nje ni cu da dvo je rad ni ka H©-a ima ju ovlaπ-te nje za mi re nje i na la ze se na po-pisu mi ri te lja za in di vi dual ne rad-ne spo ro ve pri Go spo dar skome so ci jal nom vi jeÊu, u vrijeme pi lot- pro jek ta u H©-u, za mi ri te lje Êe se moÊi pred loæi ti is kljuËi vo rad ni ci H©-a, i to: mr. sc. Blaæen ka Ro gan, di pi. ing., vo di te lji ca pro jek ta za uprav lja nje ljud skim re sur si ma u Di rek ci ji H©-a i Mir ko Ke la va, dipl. ing. πum., struË ni su rad nik u Proiz-vod nom odje lu U©P-a Vin kov ci.

Na kon πto za pri mi pri jed log za mi re nje s pre doæe nim mi ri te-

ljem, taj nik ga je duæan do sta-vi ti na iz jaπ nje nje dru goj stra ni, te ako dru ga sta na pi smeno pri-hva ti pri jed log, mi re nje moæe za poËe ti.

Ti je kom po stup ka mi re-nja mi ri telj je duæan, u okvi ru svo jih ovla sti, po du ze ti sve da se spor meu stran ka ma ri jeπi skla-pa njem na god be, uzi ma juÊi u ob zir okol no sti sluËa ja, izraæe ne æe lje i oËe ki va nja stra na ka te in-te res da se spor meu stran ka ma br zo i traj no okonËa.

Po stu pak mi re nja sma tra se okonËa nim ako su stran ke skla-pa njem na god be u ci je lo sti ri-jeπi le sva spor na pi ta nja ko ja

lo kup nim pra vo sud nim su sta-vom, te su jednostavno nuæna no va rjeπe nja.

Mi re nje kao spe ci fi Ë an oblik po sre do va nja u spo ru iz meu stra na ka zbog svo jih velikih pred no sti u usporedbi s dru gim obli cima rjeπa va nja spo ro va iz-van red no je rjeπe nje.

Ne sum nji vo je da Êe Re pu-bli ka Hr vat ska u skladu s done-senom Stra te gi jom re for me pra-vo sua po sve ti ti osobitu paæ nju raz vo ju mi re nja i dru gih alter na-tiv nih naËi na rjeπa va nja spo ro va ra di raste reÊe nja su do va i stva ra-nja po zi tiv nog go spo dar sko-so-ci jal nog okruæe nja.

Prito m se kao jed na od glav nih odred ni ca raz vo ja mi re nja na meÊe πi ro ka edu-ka ci ja i in for mi ra nje rad ni ka, ali i sve ko li ke jav no sti o to me da spo re nje pred su dom u par-niË nom po stup ku viπe ni je je-di na so lu ci ja, veÊ da ima ju na raspo la ga nju i po stu pak mi re-nja, sa svim nje go vim po god-no sti ma.

Na da mo se da Êe uvoenje in sti tu ta mi re nja u in di vi dual-nim rad nim spo ro vi ma u Ko lek-tiv ni ugo vor za rad ni ke H©-a, kao i nje go va prak tiË na pri mje-na u H©-u, na kra ju kra je va i

Za ko no dav ni okvir - Za-kon o mi re nju do ne sen je u li-sto pa du 2003. go di ne i ti me je Re pu bli ka Hr vat ska po sta la jed na od ma lo broj nih ze ma lja ko je su za kon ski ko di fi ci ra le po stu pak mi re nja.

Pri mje na Za ko na o mi re-nju ogra niËe na je na spo ro ve imo vin sko prav ne na ra vi, a po-seb no na graan sko prav ne, tr-go vaË ke i rad ne spo ro ve, te se moæe reÊi da na ve de ni Za kon sadræi odred be ko je se mo gu sma tra ti uni ver zal nim naËe li-ma za sva ko mi re nje.

Za kon o ra du ureu je mo-guÊ nost do bro volj nog i ob vez-nog mi re nja u ko lek tiv nim rad nim spo ro vi ma, ali sadræi i odred bu o mo guÊ no sti mir-nog rjeπa va nja in di vi dual nih rad nih spo ro va a ko je ta kva mo guÊ nost pre dvie na za ko-nom, dru gim pro pi som, ko lek-tiv nim ugo vo rom ili pra vil ni-kom o ra du.

Upra vo na ve de na odred ba Za ko na o ra du osnova je za pri-mje nu ovog in sti tu ta u Hr vat-skim πu ma ma, jer je, kao πto je to reËeno na poËet ku ovog tek sta, u Ko lek tiv ni ugo vor za rad ni ke H©-a, na pri jed log Hr-vat skog sin di ka ta πu mar stva, ugrae na mo guÊ nost mi re nja u in di vi dual nim rad nim spo-ro vi ma, dok Êe se sam po stu-pak mi re nja pro vo di ti na te-me lju Pra vil ni ka o mi re nju u in di vi dual nim rad nim spo ro vi-ma u H©-u.

Na ve de nim Pra vil ni kom potanko se ureu je po stu pak mi re nja, ob ve ze mi ri te lja, pra-vi la i voe nje po stup ka, naËi ni okonËa nja mi re nja, na god ba u po stup ku mi re nja, taj nost i po vjer lji vost iz ne se nih do ka-za i Ëi nje ni ca, kao i obav lja nje ad mi ni stra tiv nih po slo va za po-tre be po stup ka mi re nja.

Ka ko bi se obje stra ne even tual nog rad nog spo ra, a prije svega rad ni ci H©-a upu ti-li na pri mje nu na ved nog in sti-tu ta, do no si mo kra tak pri kaz naËi na po kre ta nja po stup ka mi re nja u in di vi dual nim rad-nim spo ro vi ma u H©-u.

Po stu pak mi re nja po-kreÊe se pi sa nim pri jed lo-gom jed ne ili viπe sta na ka koje

Po stig nu ta na god ba u mi re nju uz kom pro mi sno rjeπe nje zadræa va i da lje ko rekt ne od no se meu stran ka ma, bez osjeÊa ja po bjed ni ka i po bijee nog.

Bit ne pred no sti po stup ka mi re nja ogle da ju se u Ëi nje ni ci da je ono mnogo bræi i jef ti ni ji naËin rjeπa va nja spor nog od no sa.

Pri jed log za po kre ta nje po stup ka mi re nja pod no si se taj ni ku za mi re nje u ro ku 8 da na od iste ka ro ka od 15 da na za rjeπa va nje zah tje va za zaπ ti tu pra va od stra ne po slo dav ca, od no sno u ro ku 8 da na od da na do sta ve od lu ke o od bi ja nju zah tje va za zaπ ti tu pra va rad ni ka.

su bi la pred me tom mi re nja, a mo guÊe je i skla pa nje dje lo miË-ne na god be a ko su se stran ke sloæile sa mo oko di je la spor nih pi ta nja.

U skla du s Ëlan kom 10. stav kom 2. Za ko na o mi re nju, na god ba ko ja se sklo pi u po stup-ku mi re nja ima t Êe obiljeæje ovrπ-ne is pra ve ako pot pi se stra na ka na njoj ovje ri jav ni bi ljeæ nik.

Ako pro ve de ni po stu pak mi-re nja ne re zul ti ra skla pa njem na god be, okonËa t Êe se ili od-lu kom mi ri te lja - ako mi ri telj u tijeku po stup ka utvr di kako nje-go va na sto ja nja da se po stig ne mir no rjeπe nje spo ra ne ma ju iz-gle da za us pjeh, ili jed no stra-nim odu stan kom bi lo ko je stran-ke ili pak pro te kom ro ka od 60 da na od da na pri hva ta pri jed-lo ga za po kre ta nje po stup ka mi re nja a da na god ba ni je po-stig nu ta.

Umje sto za kljuË ka - Preop-te reÊe nost hr vat skih su do va broj nim pred me ti ma i sa mim tim nji ho va neuËin ko vi tost i spo rost u pruæa nju prav ne zaπ-ti te, te vi so ki troπ ko vi sud skih po stu pa ka, re zul ti ra ju snaæ-nim ne za do volj stvom stra na ka u po stup ku ra dom su do va i cje-

ovaj i sliË ni in for ma tiv ni Ëlan-ci, bi ti ba rem ma len ko taËiÊ u raz vo ju su sta va al ter na tiv nih naËi na rjeπa va nja spo ro va u Re pu bli ci Hr vat skoj, jed nom od pre du vje ta za us pjeπ no pro-voe nje re for me naπeg pra vo-sua.


Piπe: V. PleπeFoto: B. Pleπe i arhiva

Sta ra go spo dar ska zgra da na Po la na ma

Po gled na Po la ne, De din ski vrh i Ri snjak

hrvatski krajolicihrvatski krajolici

ZA© TIΔE NI KRA JO LI CI - PE TE HO VAC

Pe te ho vac, mje sto vjeË ne lju ba viPe te ho vac, izle tiπ te po nad Del ni ca, u po vi je sti i da nas naj poz na ti je je meu Go ra ni ma, ali i πi re kao jed na od naj poæelj ni jih ski jaπ kih de sti na ci ja u Hr vat skoj. Za Del ni ce ovaj lo ka li tet ima i iznimno turistiËko te po vi je sno-et no loπ ko znaËenje. Osobito je poz nat po bo gat stvu flo re i fau ne

uæi va nja u pri ro di tu na la zi li svoj mir.

Lje po tu kra jo li ku da ju li-je pe i oËu va ne mjeπo vi te πu-me bje lo go ri ce i cr no go ri ce. Po druË je Pe te hov ca pri pa da u gor ski (mon ta ni) po jas ko-ji obu hvaÊa viπi pot po jas po-druË ja bu ko vo-je lo vih πu ma. Zbog ve li ke raz ve de no sti re-lje fa i razliËi to sti ti po loπ kog sa sta va, gra ni ca iz meu po je-di nih ve ge ta cij skih zo na vr lo je di fuz na. Uz pret pla nin sku πu mu bu kve, na la zi mo πu me bu kve i je le, πu me bu kve s ku ku ri je kom i brd sku πu mu bu kve.

Uz dr veÊe jav lja ju se i gr-mo li ke vr ste mu ki nje, bra-da viËa ste ku ri ke, dri je na i mli jeËi (u πu ma ma bu kve s ku ku ri je kom), te zaπ tiÊe ne bilj ne vr ste po put zvonËiÊa, re su lje, ja gorËe vi ne, ku ka-viËi ce, πu ma ri ce, pa vi ti i sl. U brd skoj πu mi bu kve, uz do-mi nant nu bu kvu rastu gor-ski ja vor i gor ski bri jest, a od grm lja li kov ci, li je ska, ku pi-ne, glo go vi i sl. Od bi lja ka na pla nin skim li va da ma na la zi-mo πu ma ri cu, la zar ki nju, pluÊ-njak, ci kla mu, πi ro ko li snu ve-pri nu i sl.

Krπ ki je kraj bo gat broj-nim vr taËa ma, πkra pa ma, ja-ma ma, ali i uz vi si na ma, s broj-nim vr ho vima i vi di kov cima. Uz Pe te ho vac, tu su Je zer ski

ili ©timËev vrh, »r maæov vrh, svi viπi od 1000 me ta ra, s ko jih se pruæa pre -k rasan po gled ne sa mo na Del-ni ce i obliæ nja go ran ska na se-lja veÊ i na vrh Ri snja ka, Dr-gom lja, Skrad-ski vrh te na slo ven ske Ka ra-van ke.

Do dat nu lje-po tu ovom krπ-kom kra jo li ku daju iz vo ri po-put SoËov ke, Je-zer ke i Maπu na.

©u me su uglav nom u pri vat-nome vla sniπ tvu. Zbog bl izi ne mor ske oba le ko ri sti le su se i u dav noj proπ lo sti. VeÊ ta da obavljala se pre bor na sjeËa. Sje-kla su se naj ljepπa bu ko va i je lo-va sta bla i od njih se izrai va la ve sla, vra ti la i duæi ce. Od sit ni-jeg ma te ri ja la pa lio se dr ve ni ug ljen. VeÊi na sor ti me na ta iz-vo zi la se i pro da va la u zem lja-ma Sre do zem lja.

Do bio je ime po pe te hu (lo kal ni na ziv za pi je tla). Pret-po stav lja mo kako je rijeË o te-tri je bu ko ji je ne kad æivio u tim πu ma ma.

DoÊi do Pe te hov ca da nas je vr lo jed no stav no. Od Za gre ba do Del ni ca samo je sat vre me na voæ nje au to mo bi lom, a od Ri je ke tek po la. Od Del ni ca do pla ni nar skog do ma asfal ti ra nom ce stom de se tak je mi nu ta voæ nje.

Smjeπ ten u ju go za pad-nome di je lu Del ni ca, odu vi jek je svo jom ne-tak nu tom pri ro dom pri-

vlaËio broj ne po sje ti te lje, pla-ni na re, ali i one ko ji su æelj ni

Broj 124 •Broj 124 • travanj 2007. HRVATSKE ©UME18

Na Po la na ma, vi so rav ni ko-ja se na la zi na 950 me tra nad mo rem, da nas je vi kend-na se-lje. U proπ lo sti tu su sta ri Del-niËa ni ima li svo je ko li be u ko-ji ma su bo ra vi li ljeti, ba veÊi se po ljo pri vre dom i stoËar-stvom.

Po stao je poz nat kao ski ja liπ te i tu ri stiË ka de sti na-ci ja 1954. grad njom pla ni nar-skog do ma i πez de se tih go-

di na iz grad njom æiËa re. Za ski jaπe su kroz πu mu bi le na-prav lje ne dvi je zah tjev ni je staze za sla lom i jed na lakπa, „tu ri stiË ka”. Mno gi ski jaπi iz Gor skoga ko ta ra, ali i gra do-va po put Ri je ke i Za gre ba, nauËi li su ov dje svo ja pr va ski-jaπ ka umi jeÊa. Poslije je uz pla ni nar ski dom iz grae no i pre noÊiπ te, ko je je za jed no s pla ni nar skim do mom i æiËa-

rom pro pa lo zbog za puπ te no-sti.

PoËet kom ovog sto ljeÊa pla ni nar ski cen tar u pot pu no-sti se ob nav lja. Na te me lji ma sta roga gra di se no vi pla ni nar-ski dom. U njegovoj ne po sred-noj bl izi ni uree na je ski jaπ-ka sta za duæi ne 350 me ta ra s mo guÊ noπÊu noÊ nog ski ja-nja. Re kli bismo, æi vot se po-no vno vra tio u ovaj pre li je pi dio Gor skoga ko ta ra. Broj ni

izlet ni ci, ski jaπi, pla ni na ri vra ti li su se ne za bo rav-nom Pe te hu.

PriËe iz po vi-je sti ovog kra jo-li ka po seb no su zanim lji ve. Jed na od njih go vo ri o rjeËi ci Je zir ki, Ëi ji se iz vor na la zio na de set mi nu ta ho da od pla ni nar-skog do ma. Iz vi-ra la je iz ma log kraπ kog do la zva-nog Je ze ro, ispod se dam de set me-ta ra vi so kih sti je-na. RuπeÊi se pre-ko njih niz str me pla nin ske obron-ke i pro bi ja juÊi se ko ri tom kroz del-niË ko po lje, uli je-va la se u del niË ki po tok.

Pi sa ne tra go-ve o po sto ja nju Je-ze ra osta vio nam je gla so vi ti pla ni-nar i pri rod njak Bal ta zar Hacquet u 18. sto ljeÊu. Je-ze rom je bio za-div ljen i poz na ti pu to pi sac Dra gu-tin Hirc. Svo ja za-

paæa nja obja vio je u beË kome bo ta niË kom Ëa so pi su.

Je ze ra i vo de u nje mu viπe ne ma. Ka ko je iz vor pre suπio, ne zna se. Si gur no je sa mo jed-no, da je u proπ lo sti bio dra go-cjen iz vor vo de za sta nov niπ-tvo Del ni ca.

Po seb na le gen da ve zu je se uz Ja go di nu sti je nu. Zbog ne sret ne lju ba vi, mla da dje-

voj ka skoËi la je sa sti je ne i okonËa la svoj æi vot. Po njoj je sti je na do bi la ime, a ci je lu tu priËu o ne sret noj lju ba vi obja vio je 1934. u svo joj knj i -zi „Ja go di na lju bav” Mi li voj Mag diÊ, uËi telj. Ja go di na sti-je na uda lje na je od pla ni nar-skog do ma pet nae stak mi nu-ta ho da.

Ispod Ja go di ne sti je ne na-la zi se krπ ka ja ma (po nor) naz-vana Gri ja li ca, ne ve li kog otvo-ra i ne poz na te du bi ne. Ime je do bi la po to plom zra ku ko-ji stru jeÊi iz njezi ne unu traπ-njo sti to pi sni jeg oko otvo ra. Mno gi spe leo lo zi spuπ ta li su se u nju da bi je istraæi li, ali naæa lost, re zul ta ti tih istraæi-va nja za sa da ni su poz na ti πi-roj jav no sti.

DoÊi do Pe te hov ca da-nas je vr lo jed no stav no. Od Za gre ba do Del ni ca samo je sat voæ nje au to mo bi lom, a od Ri je ke tek po la. Od Del-ni ca do pla ni nar skog do ma asfal ti ra nom ce stom de se tak je mi nu ta voæ nje. Za one ko ji vo le pla ni na ri ti po sto ji ne ko-li ko mar ki ra nih sta za, ko je iz Del ni ca vo de pre ma Pe te-hov cu.

Na Pe te hov cu, od no sno Po la na ma ti je kom go di ne odræa va ju se broj ne ma ni fe-sta ci je.

Jed na od naj ljepπih je kul-tur na ma ni fe sta ci ja „Po la ne na tra gu go ran ske sta ri ne”. Odræa va se 24. lip nja uz Dan gra da, ka da se ob nav lja ju sta-ri obiËa ji po put koπe nja tra-ve, pi lje nja dr va pi la ma ame-ri kan ka ma, izra de do maÊeg si ra i sl. Lju di se oblaËe u sta re na rod ne noπ nje, a na stu pa ju i mno ga kul tur no-umjet niË ka druπ tva iz Gor skoga ko ta ra, ali i ci je le Hr vat ske.

Za nim lji ve su i ti je kom zi-me, obiË no u ve ljaËi, zim sko-brd ske utr ke bi ci kli sta. Ta da na snjeæ nim sta za ma po ka zu-ju svo ja umi jeÊa po naj bo lji hr-vat ski bi ci kli sti.

Or ga n izi ra ju se i na tje ca-nja naj bo ljih svi raËa na he li-gon ka ma (har mo ni ka ma), te raz na dru ga sport ska i lo vaË-ka na tje ca nja.

Krπ ki je kraj bo gat broj nim vr taËa ma, πkra pa ma, ja ma ma, ali i uz vi si na ma s brojnim vr ho vima i vi di kov cima. Uz Pe te ho vac, tu su Je zer ski ili ©timËev vrh, »r maæov vrh, svi viπi od 1000 me ta ra, s ko jih se pruæa pre k rasan po gled ne sa mo na Del ni ce i obliæ nja go ran ska na se lja.

Jed na od naj ljepπih je kul tur na ma ni fe sta ci ja „Po la ne na tra gu go ran ske sta ri ne”, 24. lip nja uz Dan gra da, ka da se ob nav lja ju sta ri obiËa ji po put koπe nja tra ve, pi lje nja dr va pi la ma ame ri kan ka ma, izra di do maÊeg si ra i sl. Lju di se oblaËe u sta re na rod ne noπ nje.

Smre ka na Pe te hov cu

Ku ku ri jek Ku ku ri jek Vi ken di ca na Po la na maVi ken di ca na Po la na ma

19Broj 124 • travanj 2007.travanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

SLO VA» KA Piπe: Ivica TomiÊFoto: Poæeπki ogranak H©D-a

U Ban skoj Bi stri ci

Bu ko vo sje me Bu ko vo sje me u pla stiË nim u pla stiË nim vreÊa mavreÊa ma

Ti je kom se pa ra ci-Ti je kom se pa ra ci-je kit nja ko va æi raje kit nja ko va æi ra

U po go nu za truπe nje U po go nu za truπe nje sje me nasje me na

ekskurzijeekskurzije

Poæeπ ki ogra nak Hr vat sko-ga πu mar skog druπ tva or-ga n izi rao je od 19. do 25. ve ljaËe struË no-tu ri-

stiË ku ek skur zi ju u Slo vaË ku. »la no vi ogran ka pre dvoe ni pred sjed ni kom dipl. ing. Stje pa-nom BlaæiËe viÊem bi li su go sti rad ne or ga n iza ci je Se me no les u Lip tov skom Hra do ku (Odπ-tepny za vod Se me no les), na sje ve ru ove eu rop ske dræa ve. Za vod za sje me nar stvo jed na je od 10 rad nih or ga n iza ci ja Slo-vaË kih πu ma (Lesy Slo ven skej Re pu bliky, π.p.), Ëi ja je osnov na dje lat nost skup lja nje i pre ra da sje me na te op sluæi va nje rasad-ni ka. Za vod je osno van 1921. go di ne, do 1981. po slu je sa mo-stal no, poslije u sklo pu Slo vaË-kih πu ma, a u oËu va nju πum-skoga ge no fon da iza se be ima tra di ci ju du gu 86 go di na.

Proiz vod nja pre teæi to cr-no go riË no ga sje me na - Vo-di telj Za vo da go spo din Jan So-hor, ko ji ima de set za po sle ni ka, poæeπ kim je πu ma ri ma ukrat ko obja snio cje lo kup ni po stu pak

Poæeπ ki su πu ma ri po sje ti li Za vod za sje me nar stvo u Lip tov skom Hra do ku,tra di ci je du ge86 go di na, Ëi ja je osnov na dje lat nost skup lja nje i pre ra da πum sko ga sje me na te op sluæi va nje rasad ni ka

Sje me nar stvoSje me nar stvo Slo vaË kih πu maSlo vaË kih πu mado bi va nja kva li tet no ga sje me-na, istak nuvπi da se ba ve proiz-vod njom pre teæi to cr no go riË-no ga (97 posto) te nez nat no bje lo go riË nog sje me na (3 pos-to). »eπe ri se skup lja ju na za to pre dvie nim plo ha ma te tran s por ti ra ju u truπ ni ce, gdje se mlje ve njem i truπe njem do-bi va ne pre rae no sje me. Po sli-je pro la ska kroz gra vi ta cij ski se pa ra tor, ispu hi va nje i tri jaæu (odva ja nje praz nih od pu nih sje men ki), na raspo la ga nju je Ëi sto sje me, a od ukup ne se ma-se, na kon truπe nja, do bi va tek 3 posto sje me na, ko je se do-suπu je na odree nu stal nu vlaæ-nost (10 posto, kod bje lo go ri ce 15-17 posto). Go sti iz Poæe ge bi-li su u skla diπ ti ma u ko ji ma se sje me Ëu va na tem pe ra tu ra ma od -7 do -3 stup nja Cel zi je vih. Za Ëe ti njaËe je vri je me us kla-diπ te nja naj viπe 3, a za li staËe 5 go di na.

Go diπ nje 15 to na sje me-na - U istom objek tu go sti su upoz na ti i s pri pre mom sje-me na za kli ja nje. Sje me nu se po vi su je vlaæ nost do 30 po sto, a ovaj pro ces tra je 12 do 16 tje da na. U ban ci sje me na na-la zi se sje me svih znaËaj nih vr-sta dr veÊa u Slo vaË koj, sje me li staËa naj viπe se moæe dræa-ti 5, a sje me Ëe ti njaËa 20 go-di na. Go diπ nje se proiz ve de

Poæeπ ki su πu ma ri na-kon obi la ska po go na na-sta vi li druæe nje sa svo jim lju baz nim do maÊi ni ma u re sto ra nu ho te la Bo ro va Si hot. Za tim su pro duæi li u Pod ban ske u ho tel Per-mon, gdje su bi li smjeπ te-ni. U tu ri stiË ko me di je lu ek skur zi je pro vo di li su vri-je me u ski ja nju u Vi so kim Ta tra ma, na sta za ma Strp-ske Ple so i Lom niË ki ©tit te u bl izi ni ho te la. Uz po-moÊ slo vaË kih in struk to ra us pjeπ no su zavrπi li πko lu ski ja nja.

Za vod se ba vi proiz vod-njom pre teæi to cr no go-riË nog (97 posto) te nez-nat no bje lo go riË no ga sjeme na (3 posto), a go-diπ nje se proiz ve de pri-bliæ no 15 to na

pri bliæ no 15 to na sje-me na, a ci je na mu se kreÊe od 350 kru na za bu kvu do 20.000 kru na za ariπe vo sje me sto po-stot ne Ëi stoÊe.

Us pjeπ no s vla da naUs pjeπ no s vla da naπko la ski ja njaπko la ski ja nja


OD OSI JE KA DO DEL HIA ZA 160 EURA (3)OD OSI JE KA DO DEL HIA ZA 160 EURA (3)

Piπe: Goran VincencFoto: Dejan PinteroviÊ

oto ku Jag ni wasu, na ko jem se na la zi gla so vi ta pa la Ëa ko ja je slu æi la kao ku li sa za film Oc to-pu s sy iz se ri ja la o Ja me su Bon-du. Iznim no su πna go di na go-to vo je isu πi la je ze ro ta ko da

Na kon svih pe ri pe ti ja Ëe zne mo za pra vim od mo rom. Do go vor je pao da to bu de Goa, naj ma nja in dij ska dræa va smje πte na na oba la ma Arap sko ga mo ra. Da bismo do πli do Goe tre ba li smo pro Êi Uda i pur i Bom bay, pa bi bi la pra va πte ta ne vi dje ti ta dva po zna ta gra da

se do oto Ëi Êa mo æe pje πi ce, πto sva ka ko sma nju je do æiv-ljaj ovo ga mje sta.

No Bom bay ili Mum bay ka ko ga zo vu In dij ci, ni je ni bli zu ugod no mje sto kao Uda i pur. Kao prvo, Bom bay je golem, za pra vo pre golem! Smje πten na isto i me nom oto-ku na oba li Arap skoga mo ra, za gu πen gu stim pro me tom u uskim uli ca ma, pre pun si ro ti-nje i be skuÊ ni ka s jed ne i su-lu dih bo ga ta πa s dru ge stra-ne, s enor mnom fil mskom in du s tri jom, po zna tim Bol-lywo o dom, Bom bay je pra-vi ljud ski mra vi njak. Po lo vi-ca sta nov ni π tva pre æiv lja va pro se Êi, za ga e no st je odav-no pre πla alar man tne okvi-re, a at mo sfe ra u gra du vjeË-no je ispu nje na ner vo zom. Polije sam u ra zgo vo ru s dru-gim stran ci ma shva tio da u Bom bay tre ba do Êi najman-je Ëe ti ri pu ta da bi ga Ëov jek po Ëeo vo lje ti. Na kon kra Êeg za dræa va nja uhva ti li smo au-to bus za Gou.

Goa je naj ma nja in dij-ska dræa va, du gaË ka 100-ti-njak ki lo me ta ra, a πi ro ka 80.

Ti je kom πe zde se tih go di na po sta la je sv jet ski po pu lar na kao odre di πte pri pad ni ka hip-pie kul tu re, od ko jih su mno-gi osta li u Goi i za sno va li obi-te lji te ih se joπ mo æe su sres ti na uli ca ma. Kao biv πoj por tu-gal skoj ko lo ni ji, u Goi prev-la da va krπÊan s tvo, πto se naj-bo lje mo æe vi dje ti u ve li kom bro ju crkvi, po ko ji ma je naj-po zna ti ja Goa Vel ha ili Sta ra Goa. Ne koÊ glav ni grad ove biv πe por tu gal ske ko lo ni je ko-ji je po svo joj ve li Ëan s tve no sti nad ma πi vao i sa mi Li sa bon, da nas je tek se o ce s ve li kim bro jem ka te dra la, joπ uvi jek me u naj ve Êi ma u Azi ji. Naj-po zna ti ja me u nji ma sva ka-ko je ka te dra la Bom Je sus ko-ja sa dræi po s mrtne ostat ke sve tog Fra nje Ksa ver skog, mi-si o na ra ko ji je πi rio krπÊan s-tvo u ovim kra je vi ma, a Ëi je se tijelo nakon smrti uop Êe ni-je ra spa lo veÊ se mu mi fi ci ra lo pri rod nim pu tem.

Goa ta ko er obi lu je ve li-kim bro jem trop skih pla æa, ko je u kom bi na ci ji s ko ko so-vim pal ma ma i va lo vi tim Arap-skim mo rem te ve li kim bro-

Smje πten na oba li Arap skoga mo ra, za gu πen gu stim pro me tom u uskim uli ca ma, pre pun si ro ti nje i be skuÊ ni ka s jed ne i su lu dih bo ga ta πa s dru ge stra ne, s enor mnom fi l mskom in du s tri jom, po zna tim Bol lywo o dom, Bom bay je pra vi ljud ski mra vi njak.

Uda i pur, smje πten na oba la ma je ze ra Pic-ho la, po znat je kao omi lje no mje sto za

æe nid bu in dij ske eli te, ko ja svo je do mjen ke pri re u je na

©a re ni sa jam u Anj u ni©a re ni sa jam u Anj u ni

Ja mes Bond spa πa vao je Ja

Godina XI., Zagreb, 2007. - hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/124.pdf · 2008. 12. 16. · Godina XI.,...

Documents

Transcript of Godina XI., Zagreb, 2007. - hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/124.pdf · 2008. 12. 16. · Godina XI.,...