Godina X., Zagreb, 2006. - casopis.hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/120.pdf · 2 BBroj 120 • roj...

»asopis za popularizaciju πumarstva

Godina X.,Zagreb,prosinac

2006.

ISSN 1330-6480

broj

120

Sretan BoæiÊi uspjeπna 2007. godina

U obnovu πuma167 milijuna kuna 2

Kako spasiti kestenove πume 8

©umarska znanost u danaπnjim prilikama 3

Osam “zlatnih” medvjeda! 34

MjeseËnik flHrvatske πume« IzdavaË: flHrvatske πume« d.o.o. Zagreb

Predsjednik Uprave:Darko Beuk

Glavni urednik:Miroslav Mrkobrad

Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπei Ivica TomiÊ

UreivaËki odbor:predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker, »edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran

Adresa redakcije:Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb

tel.: 01/4804 169faks: 01/4804 101

e-mail: [email protected]@hrsume.hr

Uredniπtvo se ne mora uvijekslagati s miπljenjima autora teksta.

Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31

Naklada: 6200

CJENIK OGLASNOGPROSTORAJedna stranica (1/1) 3600 kn;pola stranice (1/2) 1800 kn;treÊina stranice (1/3) 1200 kn;Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn;osmina stranice (1/8) 450 kn.Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn;1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicunije moguÊe dijeliti).U ovu cijenu nije uraËunat PDVkoji plaÊa oglaπivaË.

Naslovna stranica:U oËekivanju bijelogpokrivaËaZadnja stranica:Crveni snijegMarinko BoπnjakoviÊ

1

2. - 3.2. - 3. OBNOVA ©UMA U obnovu πuma ove godine 167 milijuna kuna!3. - 5.3. - 5. ZNANOST ©umarska znanost Hrvatske u danaπnjim ekoloπkim i gospodarskim prilikama6. - 7.6. - 7. ZA©TITA ©UMA Mogu li pËele i pËelari pomoÊi u spaπavanju kestenovih πuma8. - 12.8. - 12. PRIRODNA BOGATSTVA Hrvatska je s aspekta bioloπke raznolikosti jedna od najbogatijih zemalja Europe12. - 13.12. - 13. ©UMARSKE DJELATNOSTI Od nevjerice i problema do dobrog posla14.14. BOÆI∆NO DRVO BoæiÊno drvo simbol je nade i radosti15. - 17.15. - 17. ©UMSKE RAZGLEDNICE Kako kontrolirati brojne tragaËe za tartufi ma u Motovunskoj πumi17.17. PODRIJETLO HRVATSKIH NAZIVA MJESECI Prosinac18.18. URE–IVANJE ©UMA Prvi vlasnici gospodarske jedinice bili su Frankopani19.19. ZAKONODAVSTVO Potpisan Kolektivni ugovor20. - 22.20. - 22. KRETA Kreta - tradicija pod naletom modernizacije22. - 25.22. - 25. MALA ENCIKLOPEDIJA ©UMARSTVA Imele (Loranthus; Viscum; Arceuthobium)25.25. ZA©TI∆ENE BILJNE VRSTE Mirisna ciklama (Cyclamen purpurascens)26. - 27.26. - 27. LEGENDE, MITOVI, VJEROVANJA Jela, sveto drvo28. - 29.28. - 29. POVIJEST ©UMARSTVA Jakovljev - πumar, statist, glazbenik, kolporter..!30. - 31.30. - 31. LICITACIJE Za treπnjev trupac 1761 euro po kubiku!32. - 34.32. - 34. POVIJEST LOVSTVA Lov - bogatima prestiæ, siromaπnima borba za preæivljavanje33.33. HRVATSKA Nova lovna regulativa34. - 35.34. - 35. LOVSTVO Osam “zlatnih” medvjeda35.35. ©to s neobraslim povrπinama “ostavljenim za potrebe lovstva”?36.36. LOVSTVO Pohvalno o loviπtima Hrvatskih πuma PODSJETNIK ZA LOVNIKA - Prosinac36. - 37.36. - 37. RIBOLOV Mrena ZDRAVI ÆIVOT ©to znate o prehladi?38.38. KULTURA O bisernici, braËu, ËeloviÊu...39.39. DOGA–AJI U pËeli je mudrost Proπlo je samo 45 godina!40.40. TURISTI»KA RAZGLEDNICA Nakon lova, odmor u mediteranskom okruæenju lugarnice Ubaπ

Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

u ovom broju

Broj 120 • Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UME2

Po sve mu ne ti piË na go di-na (s vruÊim pro ljeÊem, kiπ nim ko lo vo zom i iz-nad pro sjeË no to plom

je se ni) u πu mar stvu se po ka-za la iz nim no po god nom i do-bro doπ lom! Joπ viπe zbog iz-nim nog uro da æi ra - skup lje no je viπe od 3000 to na - ko ji πu-mar stvu znaËi æi vot (o to me poslije).

Ova kva je sen, sta ri ji πu ma-ri Êe reÊi da ta kvu i ne pam te, omo guÊi la je da se svi uz goj-ni ra do vi oba ve na vri je me i u pot pu no sti. Ta ko su Hr vat ske πu me u ob no vu πu ma uloæi le viπe od 61 mi li ju n ku na, od ukup no 167 mi li ju na ko li ko je bi lo pla ni ra no utroπi ti u razliËi-te uz goj ne za hva te ove go di-ne. Naj veÊi dio tih sred sta va

JE SENS KI RA DO VI

Naj veÊi dio od mah je vraÊen u πu mu, u za to pri prem lje ne sa-sto ji ne.

Naj viπe æi ra po si ja no je u upra va ma Vin kov ci, oko 700 to-na na 1000 ha, u Za gre bu oko 410 to na na za to pri prem lje nih 1040 ha, te u Bje lo va ru bl izu 520 to na na pribliæno 800 ha. I u Osi je ku je u sa sto ji ne i rasad-ni ke po si ja na veÊa ko liËi na æi-ra, oko 355 to na, a u Naπi ca ma bl izu 230 to na. Æir je ro dio i u Kar lov cu gdje je skup lje no oko 149 to na te s joπ na bav lje nih stoti njak to na po si ja no 260 to-na na 415 ha. Kit nja ka je ove go di ne bi lo ma nje.

Poπum lja va lo se i po pu -nja va lo i sa sad ni ca ma. Ove je-se ni po sae no je oko πest mi-li ju na sad ni ca razliËi tih vr sta dr veÊa, od Ëe ga oko 5,1 mil. bje lo go riË nih, te 900 ti suÊa ko-ma da cr no go riË nih vr sta u pre-bo ru i prio ba lju. Kao i sva ke go di ne, naj viπe se poπum lja va-lo hrastom luæ nja kom, oko dva mi li ju na sad ni ca, za tim kit nja-kom (1,3 mil.) te polj skim ja se-nom (1,4 mil.). U usporedbi s

po troπen je ti je kom je sen skih ra do va, na poπum lja va nje (pri-pre mu sta niπ ta, sje tvu æi ra na no vim povrπi na ma i pod sta re sa sto ji ne, na sad nju sad ni ca na Ëi stim povrπi na ma i po pu-nja va nje), te po d iza nje ogra-da za zaπ ti tu no vo poπum lje nih povrπi na od div ljaËi, a oko 21 mi li jun ku na is plaÊen je za æir. Ove go di ne dio sred sta va po-troπen je i za raz mi ni ra nje di-je la πum skih povrπi na.

Æir je po seb na priËa. On znaËi æi vot jer je na taj naËin osi gu ra na ob no va naj vrjed nije vr ste dr ve ta hr vat skih πu ma, hrasta luæ nja ka, u slje deÊih 3-5 go di na. Pi sa li smo o to me u proπ-lome bro ju, sa da sa mo ko naË ni po da tak da je do kra ja ot ku pa skup lje no viπe od 3000 to na.

Ove je se ni po sae no je oko πest mi li ju na sad ni ca razliËi tih vr sta dr veÊa, od Ëe ga oko 5,1 mil. bje lo go riË nih, te 900 ti suÊa ko ma da cr no go riË nih vr sta u pre bo ru i prio ba lju. Kao i sva ke go di ne, naj viπe se poπum lja va lo hrastom luæ nja kom, oko dva mi li ju na sad ni ca.

Iz nim no po god no vri je me omo guÊi lo je da se svi ra do vi poπum lja va nja i cje lo vi te ob no ve πu ma ove je se ni oba ve u pot pu no sti. Ti me je izvrπen, mo glo bi se reÊi, traj ni za da tak πu mar ske stru ke u odræa va nju pri rod no sti hr vat skih πu ma i opo naπa nju pri ro de u ob no vi, u πto su Hr vat ske πu me ove go di ne uloæi le 167 mi lij una ku na

Vae nje sad ni ca u rasad ni ku Haj de ro vac

Sad nja u no vo gra diπ koj Sad nja u no vo gra diπ koj Upra viUpra vi

obnova πumaobnova πuma

U ob no vu U ob no vu πu ma ove godineπu ma ove 167 mi li ju na ku na!167 mi li ju n

3Broj 120 • prosinac 2006.Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

proπ lom go di nom, viπe je po-sae no ja se na.

Kod cr no go riË nih vr sta naj-za stup lje ni ja je smre ka (la ni je to bio bor) s 320 ti suÊa sad ni-ca, dok je sad ni ca crno ga bo ra po sae no 140 ti suÊa ko ma da.

Iznim no li je po vri je me ti je-kom ci je le go di ne ima lo je svo-jih predno sti i ne do sta ta ka, kaæe struË ni su rad nik za rasad-niËar stvo Mi lan Æge la. Ve ge ta-ci ja je ka sni la joπ u pro ljeÊe, a zbog to plog vre me na to se pro dulji lo i u ka snu je sen pa se list na sad ni ca ma po seb no ne kih vr sta, npr. ja se na, du go zadræao. Zbog to ga je vae nje nje go vih sad ni ca iz rasad ni ka poËe lo tek po lo vi com stu de-noga. S dru ge stra ne, ve li ing. Æge la, ta kvo vri je me omo guÊi-lo je da se s pr vim da ni ma pro-sin ca zavrπi pla ni ra na sad nja. VeÊ du go se ni je do go di lo da ja sen, ko ji inaËe vo li moË var no tlo, sa di mo po su hom.

S Ëe ti njaËa ma se kao i obiË-no kre nu lo ra ni je pa je u pre-bo ru i prio ba lju sad nja obav lje-na u op ti mal nim uvje ti ma.

Piπe: Mi ro slav Mr ko bradFo to: I. To miÊ, Z. LonËa riÊ

S poπum lja va nja to po lom

Sa vje to va nje je odræa no u ju bi lar noj go di ni u ko joj hr vat sko πu mar stvo slavi znaËaj ne ob ljet ni ce - 160

go di na Hr vat skoga πu mar skog druπ tva i 130 go di na ©u mar-skog li sta.

Pri go dom otvo re nja sku pa B. Pr piÊ odræao je re fe rat u po-vodu 100. ob ljet ni ce roe nja aka de mi ka Mi la na AniÊa, du-go go diπ njeg pro fe so ra, pred-stoj ni ka Za vo da za uz ga ja nje πu ma i de ka na ©u mar skoga fa-kul te ta u Za gre bu.

- Aka de mik AniÊ priz na-ti je πu mar ski struË njak ko ji je sa se dam udæ be ni ka, 154 znan-stve na i struË na ra da, 220 na-slo va u πu mar skoj en ci klo pe di-

SAV JE TO VAN JE O PE TO GO DI©N JEM IST RAÆI VA» KOM RA DUSAV JE TO VAN JE O PE TO GO DI©N JEM IST RAÆI VA» KOM RA DU

Piπe: Ire na DevËiÊ Bu zov

U ob no vu πu ma ove godinegodine 167 mi li ju na ku na!a ku na!

znanost

Na ©u mar skom fa kul te tu u Za gre bu 19. je li sto pa da, u Na ©u mar skom fa kul te tu u Za gre bu 19. je li sto pa da, u or ga n iza ci ji Fa kul te ta, ©u mar skog in sti tu ta Ja stre bar sko, or ga n iza ci ji Fa kul te ta, ©u mar skog in sti tu ta Ja stre bar sko, Aka de mi je πu mar skih zna no sti, Hr vat skih πu ma i Hr vat skoga Aka de mi je πu mar skih zna no sti, Hr vat skih πu ma i Hr vat skoga πu mar skog druπ tva, odræa no znan stve no sa vje to va nje o πu mar skog druπ tva, odræa no znan stve no sa vje to va nje o obav lje nom pro gra mu istraæi vaË kih ra do va za raz dob lje obav lje nom pro gra mu istraæi vaË kih ra do va za raz dob lje 2001.-2005., pod na zi vom “©u mar ska zna nost Hr vat ske u 2001.-2005., pod na zi vom “©u mar ska zna nost Hr vat ske u da naπ njim eko loπ kim i go spo dar skim pri li ka ma”. Ova kva se da naπ njim eko loπ kim i go spo dar skim pri li ka ma”. Ova kva se sa vje to va nja or ga n izi ra ju po iste ku pe to go diπ njeg raz dob lja sa vje to va nja or ga n izi ra ju po iste ku pe to go diπ njeg raz dob lja znan stve noi straæi vaË ke dje lat no sti u πu mar stvu ra di znan stve noi straæi vaË ke dje lat no sti u πu mar stvu ra di pred stav lja nja re zul ta ta istraæi va nja znan stve noj i struË noj pred stav lja nja re zul ta ta istraæi va nja znan stve noj i struË noj jav no sti, a u ovo go diπ nje se uklo pi lo i obi ljeæa va nje jav no sti, a u ovo go diπ nje se uklo pi lo i obi ljeæa va nje 100. ob ljet ni ce roe nja aka de mi ka Mi la na AniÊa100. ob ljet ni ce roe nja aka de mi ka Mi la na AniÊa

©u mar ska zna nost ©u mar ska zna nost Hr vat ske u da naπ njim Hr vat ske u da naπ njim eko loπ kim i eko loπ kim i go spo dar skim go spo dar skim pri li ka mapri li ka ma


ji te pre da va nji ma πest ko le gi ja dao ve li ki pri nos sveuËi liπ noj πu-mar skoj nao braz bi, istak nuo je prof. dr. Bra nimir Pr piÊ go vo-reÊi u po vo du 100. ob ljet ni ce roe nja aka de mi ka, du go go-diπ njeg pro fe so ra, pred stoj ni-ka Za vo da za uz ga ja nje πu ma i de ka na ©u mar skog fa kul te ta u Za gre bu. Aka de mik AniÊ od go-jio je 28 ge ne ra ci ja πu mar skih struË nja ka, a za sluæan je i za raz voj za gre baË ke πko le uz ga ja-nja πu ma ko ja se te me lji na nji-hovoj pri rod no sti. Za hva lju juÊi nje go voj iz nim noj hra bro sti i ve li koj za ljub lje no sti u pri ro du, ti je kom Dru goga svjet skog ra-ta uspio je spri jeËi ti nje maË ku voj sku u na mje ri da se da naπ-nji spo me nik par kov ne ar hi tek-tu re Mak si mir po sjeËe zbog po-tre be za og rjev nim dr vom. Za svoj rad pri mio je viπe od liË ja i priz na nja, a meu osta lim i Or-den ra da 1966.go di ne. Na dva-de se to go diπ nji cu nje go ve smr-ti 1988. go di ne, u Za vo du za uz ga ja nje πu ma te u Osnov noj πko li u K rasnu ko ja no si nje go-vo ime po dig nu ta mu je bi sta πto ju je izra dio aka dem ski ki-par Lo vro Fin drik.

Izla ga nja na zan stve nom sa vje to va nju, ko je je bi lo iz-nim no do bro po sjeÊe no, odræa-na su u Ëe ti ri sek ci je. Sek ci ja “A” obu hva ti la je pot pro jekt Osi gu ra nje ob no ve kao mjere sta bil no sti i po traj ne proizvod-nje fi to ma se u pri rod nim πum-skim eko su sta vi ma. O ak tual-nim pro ble mi ma go spo da re nja obiË nom je lom (Abies al ba Mill.) u Re pu bli ci Hr vat skoj go vo rio je aka demik Slav ko Ma tiÊ. U ra du su iz ni je ti po da ci o da naπ njem sta nju pre bor nih je lo vo-bu ko-vih πu ma u Gor skome ko ta ru. U nji ma se uoËa va ju pro mje ne ko je su na j izraæe ni je u nji ho voj mor fo lo gi ji, a po seb no se istiËe loπe pri rod no po mlai va nje, od-stu pa nje od nor ma le, gub lje nje pre bor ne struk tu re, opa da nje prirasta, fi zio loπ ko slab lje nje i suπe nje do mi nat nih je lo vih sta-

va i sje me na gr ma ste Ëi vit njaËe (Amorp ha fru ti co sa L.), istak-nuvπi da ovaj grm pred stav lja ve li ki pro blem πu mar stvu po sav-ske Sla vo ni je gdje se na se lio u po sl jed njih ne ko li ko de set ljeÊa. Po sl jed nji re fe rat sek ci je “A” u pr vom di je lu za sje da nja bio je onaj doc. dr. sc. Ivi ce Ti kviÊa (Od nos raz vo ja fe no for mi hras-ta luæ nja ka i mi kro kli me πum-skog tla).

U sek ci ji “B” pred stav lje-na su dva pot pro jek ta: pr vi, Po-veÊa nje proiz vod nje i sta bil no-sti πum skih eko su sta va i dru gi, Osi gu ra nje odræi vog asor ti ma-na proiz vod nje i upo ra be pri-rod nih sa sto ji na po EGT πu ma. Za sje da nje ove skupine otvo rio je doc. dr. sc. Ju re »a vlo viÊ s te-mom Mo guÊ no sti uspo sta ve po traj nog go spo da re nja πu ma-ma hrasta luæ nja ka u bu duÊim go spo dar skim raz dob lji ma. Pri ne po sred nom pla ni ra nju go-spo da re nja i go spo da re nju πu-ma ma hrasta luæ nja ka, s ob-zi rom na po sto jeÊe sta nje i

Po rast broj no sti po pu la ci je pot kor nja ka moæe se tu maËi ti porastom ko liËi ne do stup ne hra ne na ne kom po druË ju. Poz na ti su ne dav ni pri mje ri drastiË nog porasta gu stoÊe po pu la ci je ne kih vr sta pot kor nja ka u sre diπ njoj i za pad noj Eu ro pi po ve za ni s ka ta stro fal nim vje troiz va la ma uzro ko va nim or kan skim vje tro vi ma

U Hr vat skoj se sjeËa i izrad ba od ra nih 60-ih go di na do da nas iz vo di mo tor nim pi la ma. Snaæan utje caj ljud skog Ëim be ni ka na proiz vod nost ta kva naËi na ra da Ëi ni do seg nu te pro sjeË ne uËin ke na razi ni Hr vat ske ni ski ma te nas, u usporedbi sa zem ljama raz vi je nih teh no lo gi ja , u raz vo ju vraÊa ju po la sto ljeÊa una trag

bala. Pre ni ski in ten zi te ti sjeËe, ko ji da nas na tom po druË ju iz-no se 15,2 posto umje sto nor-mal nih 25 posto, uzro kom su struk tur nih pro mje na ko je su lanËa no po vu kle sve ne ga tiv-ne pro mje ne u pre bor nim sa-sto ji na ma. Usli je di li su re fe ra ti doc. dr. sc. Igo ra AniÊa, Struk-tur ni od no si i πum skouz goj ni po stup ci u raz no dob nim bu ko-vim sa sto ji na ma hr vat skih Di na-ri da, za tim dr. sc. To mi sla va Du-brav ca, Pri rod na ob no va πu ma hrasta luæ nja ka vlaæ nog ti pa na-ruπe nih stoj bin skih uvje ta u Po-kup skom ba ze nu i Pri rod na ob-no va u sa sto ji na ma alep skog bo ra na kon poæa ra. Doc. dr. sc. Mi lan Orπa niÊ izla gao je na te-mu Pri log poz na va nju mor fo-loπ ko-bio loπ kih znaËaj ki plo do-

Doc. dr. Igor AniÊ

Prof. dr. Bra ni mir Pr piÊ

Prof. dr. Mi lan Gla vaπ

5Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

struk tu ru πu ma i sa sto ji na, te odred be Pra vil ni ka za urei va-nje πu ma, kljuË no je pi ta nje odrei va nje povrπin skog eta-ta glav nog pri ho da oda bi rom sa sto ji na za ob no vu. U na ve de-nom ra du raz mo tre ni su osnov-ni ele men ti pla ni ra nja go spo-da re nja te na te me lju pri ka za i ana l ize po sto jeÊeg sta nja πu-ma hrasta luæ nja ka i ogra niËa-va juÊih Ëim be ni ka go spo da re-nja, utvre na je mo guÊ nost uspo sta ve po traj nog go spo da-re nja u bu duÊim raz dob lji ma. Usli je dio je re fe rat dr. sc. Ma-ri jan Ben ka, Pri mje na fo to gra-me trij skih me to da urei va nja πu ma, dr. sc. Ma rija BoæiÊa (Mo-de li ra nje prirasta je lo vih sta-ba la na te me lju sa sto jin skih Ëim be ni ka), doc. dr. sc. Re na te Per nar (Pri log po veÊa nju in ter-pre ta bil no sti ae ro-i sa te lit skih sni ma ka za po re be urei va nja πu ma), mr. sc. An te Se let ko viÊa (Viπe faz ni uzo rak u in ven ta r iza-ci ji πum skog pro sto ra) i mr. sc. Æelj ka Ga liÊa (Utje caj naËi na iz-

mje re pr snih pro mje ra sta ba-la na pro cje nu te melj ni ce sa-sto ji ne).

Sek ci ja “C” obu hva ti la je pot pro jekt Izloæe nost πu ma πtet nim utje ca ji ma i po veÊa-nje nji ho ve zaπ ti te. Sek ci jom je pred sje dao prof. dr. sc. Mi-lan Gla vaπ, ko ji je otvo rio za-sje da nje re fe ra tom Ro sel li nia my cop hi la (Fr.:Fr)Sacc.– uzroË-nik opa sne bo le sti smre ko vih sad ni ca. Rod Ro sel li nia De Not. obu hvaÊa oko 100 vr sta glji va na li staËa ma i Ëe ti njaËa ma. U nas je pr vi pu t utvre na na je-lo vim (4+0) i smre ko vim (3+3) sad ni ca ma u rasad ni ku Kuæelj 2002. go di ne. U sl je deÊim go-di na ma bo lest je po pri mi la oz-bilj ne raz mje re, πto je bio ra-zlog da se de talj ni je pri kaæe.

uzro ko va nim or kan skim vje tro-vi ma. Doc. dr. sc. Dan ko Di mi-niÊ iz nio je po dat ke o za raæe no-sti sta ba la obiË ne je le bi je lom ime lom u Gor skom ko ta ru, ko-ja je sve veÊi pro blem cr no go-riË nih πu ma, a pro te klih go di na pro cje nom zdrav stve nog sta nja πto ju je na pra vio Odjel za eko-lo gi ju U©P-a Del ni ce, za bi ljeæe-na je znatna za raæe nost bi je-lom ime lom. Istraæi va njem je utvre no da s po veÊa njem osu-to sti je lo vih kroπa nja raste broj ime la i nji ho va bio ma sa. U raz-dob lju od 2002. do 2005. go di-ne na po druË ju πu ma ri ja OkuËa-ni i No va Gra diπ ka istraæi va ni su sit ni glo dav ci kao re zer voa-ri i pri je no sni ci han ta vi ru sa i lep to spi ra, ko je je pre zen ti rao doc. dr. sc. Jo sip Mar ga le tiÊ. Istraæi va nja lep to spi ra i han ta-vi ru sa u po sli jed njih de set go di-na po ka za la su da je veÊi dio Hr-vat ske, osim oto ka i prio ba lja, en dem sko po druË je za te uzroË-ni ke. Oni pred stav lja ju glo bal-ni zdrav stve ni pro blem, a ne ki od uzroË ni ka mo gu se ko ri sti ti u bio te ro ri stiË ke svr he. Kraj pr-vog ci klu sa pre da va nja unu tar ove sek ci je za kljuËi li su prof.dr. sc. Ma ri jan Gru beπiÊ i mr. sc. Kreπi mir Kra pi nec s re fe ra ti ma Utvri va nje op ti mal nog bro ja krup ne div ljaËi u otvo re nom i ograe nom lo viπ tu i Uspo red-ba tro fej nih vri jed no sti mu flo-na s tri lo ka li te ta sre do zem nog di je la Hr vat ske.

Po sl jed nja sek ci ja, sek ci-ja “D” obu hva ti la je ne ko li ko pot pro je ka ta. Pr vi od njih bio je Isko riπ ta va nje bio ma se, za-tim Raz voj i ko riπ te nje eko loπ-ki pri hvat lji vih teh ni ka i teh no-lo gi ja, pa te ma Vred no va nje ka pi tal nih do ba ra i gu bi ta ka uzro ko va nih utje ca jem πtet nih Ëi ni te lja te Uspo stav lja nje su-sta va eko no mi ke po slo va nja. U pri je pod nev nom za sje da nju pred sje da o je prof. dr. sc. An-te P. B. Kr pan, ko ji je i otvo rio ovu sek ci ju re fe ra tom Proiz vod-nost sjeËe i izrad be dr va u Hr-vat skoj - ili da li nam je nuæan teh no loπ ki skok? U ovom ra du ana l izi ra la se dje lo tvor nost ruË-no-stroj ne sjeËe i izrad be dr va u tr go vaË kom druπ tvu Hr vat-ske πu me. U Hr vat skoj se sjeËa

Re zul ta te jed no go diπ njeg mo-tre nja po pu la ci je pot kor nja ka na πi rem po druË ju Ri snjaË kog ma si va su sta vom fe ro mon skih klop ki te vaænost za prak su i mo guÊ no sti pri mje ne iz nio je doc. dr. sc. Bo ris Hraπo vec. U ra du se ko men ti ra se zon ska di-na mi ka mo tre nih po pu la ci ja pot kor nja ka. Za nim lji va je Ëi-nje ni ca da su naj ma nji ulo vi u go spo dar skim sa sto ji na ma Ëak Ëe tve ro stru ko niæi od naj veÊih ulo va u go to vo praπum skim sa-sto ji na ma u sre diπ njem ma si-vu Ve li kog Ri snja ka. Po rast u broj no sti po pu la ci je pot kor nja-ka moæe se tu maËi ti porastom ko liËi ne do stup ne hra ne na ne-kom po druË ju. Poz na ti su ne-dav ni pri mje ri drastiË nog po-rasta gu stoÊe po pu la ci je ne kih vr sta pot kor nja ka u sre diπ njoj i za pad noj Eu ro pi po ve za ni s ka ta stro fal nim vje troiz va la ma

i izrad ba od ra nih 60-ih go-di na do da nas iz vo di mo tor-nim pi la ma. Snaæan utje caj ljud skog Ëim be ni ka na proiz-vod nost ta kva naËi na ra da Ëi ni do seg nu te pro sjeË ne uËin ke na razi ni Hr vat ske ni-ski ma te nas, u usporedbi sa zem ljma raz vi je nih teh no lo-gi ja , u raz vo ju vraÊa ju po la sto ljeÊa una trag. Za kljuËak je istraæi va nja da ne po sto-ji objek tiv ni razlog zbog ko-jeg bi se i na da lje iz bje ga vao stroj ni rad pri do bi va nju dr-va u hr va tskom πu mar stvu. Usli je dio je re fe rat dr. sc. Æelj-ka ZeËiÊa, Uspo red ba dje lo-tvor no sti trak to ra Eco trac 120 V pri pri vlaËe nju dr va u brd skim i gor skim uvje ti-ma, za tim dr. sc. To mi sla va Porπin skog (Oko liπ na po god-nost for var de ra Tim be rjack 1710B pri iz voæe nju oblo vi ne iz nizin skih πu ma Hr vat ske), dr. sc. Du brav ka Hor va ta (Po-sto ji li po du dar nost ocje na teh niË ke i oko liπ ne po god no-sti πum skih stro je va?), doc.dr. sc. Dar ka PiË ma na (Ka ta-star πum skih pro met ni ca - po-sto jeÊe sta nje, me to do lo gi ja izrad be i po luËe ne ko ri sti) te doc. dr. sc. Ti bo ra Pen te-ka (De fi ni ra nje fa za po stup-ka op ti m izi ra nja mreæe ©C-a s dizaj ni ra nim di ja gra mi ma to ka po da ta ka).

Svi na bro je ni ra do vi pre-zen ti ra ni su unu tar Ëe ti ri sek-ci je u pr vom di je lu pri je pod-nev nog izla ga nja.

U na stav ku pro gra ma pre-zen ti ra ni su broj ni dru gi ra-do vi znan stve ni ka sa ©u mar-skog fa kul te ta i In sti tu ta Ja stre bar sko, no zbog zai sta ve li kog bro ja na slo va i izla-gaËa ni su naæa lost svi spo-me nu ti u ovom Ëlan ku. Pri-go dom ovog znan stve nog sa vje to va nja iz da ne su dvi-je knji ge ra do va - Gla snik za πum ske po ku se, ©u mar-skog fa kul te ta u Za gre bu, po seb no iz da nje br. 5 i Ra-do vi, ©u mar skog in sti tu ta u Ja stre bar skom, iz van red no iz da nje 9, u ko je mu se na la-ze ra do vi svih znan stve ni ka i nji ho va istraæi va nja ko ja su bi la pre zen ti ra na na pro te-klom sa vje to va nju.

Aka de mik Slav ko Ma tiÊ

zaπtita πuma

Pi to mi ke sten (Ca sta nea sa ti va Mill.) viπe stru ko je ko ri sna, ali iznim no ugroæe na vr sta. U πum skogo spo dar skome su sta vu Hr vat ske oko 130.000 ha ke ste no vih πu ma (u za jed ni ci s dru gim vr sta ma) Ëi ne nez na tan dio, jed na ko kao i nji ho va drv na za li ha s tek 1,44 mi li ju na ku bi ka, od Ëe ga je oko 50 posto na si saË kome po druË ju. Sto ga ni je Ëud no πto su si saË ki πu ma ri, upra vo zbog viπe stru ke ko ri sti ke ste no va dr va, viπe pu ta ini ci ra li ras pra ve o spaπava nju ke ste no vih πu ma (2003., 2004.), a s ovog po druË ja do la zi i naj no vi ja ta kva ini ci ja ti va. Si saË ko-mo sla vaË ka æu pa ni ja na po ti caj je PËe lar ske udru ge Pe tri nja or ga n izi ra la ras pra vu o zaπ ti ti pi to moga ke ste na i od no su πu mar stva i pËe lar stva na Ba no vi ni

Broj 120 •Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME6

KAKO SA»U VA TI ©U ME PI TO MO GA KES TE NA U

Eu ro pi se pi to mi ke-sten pro sti re na prib-liæno 1,7 mi li ju na hek-ta ra mjeπo vi tih πu ma,

a nje gov je areal Sre do zem lje, Azi ja, Sj. Afri ka, SAD. Traæi umje-re no to plu kli mu (ne pod no si mraz!) i po jav lju je se na vi si na-ma od 50 do 1000 m nad mor ske vi si ne. Od eu rop skih dræa va naj-viπe ga je u Ita li ji (oko 600.000 ha mjeπo vi tih sa sto ji na), za tim u Fran cu skoj (500.000 ha), ©pa-njol skoj (110.000 ha), GrË koj (20.000 ha) itd.

zbog vi so kog se sadræa ja ta ni-na, pek ti na i K-vi ta mi na te dru-gih sa sto ja ka u far ma ci ji ko ri sti za proiz vod nju li je ko va i li jeËe-nje diπ nih i æe luËa nih pro ble-

S ob zi rom na razliËi te iz vo re, pro cje nju je se da u Hr vat skoj da nas ima 9-12.000 pËe la ra. Njih 67 posto u kon ti ne n tal nom je di je lu Hr vat ske, 72 posto su sta cio ni ra ni pËe la ri. Proiz vod nja me da u svije tu raste, ci je na (na ve li ko) pa da, dok je ma lo pro daj na ci je na re la tiv no kon stant na. Eu ro pa je naj veÊi uvoz nik me da i to je pri li ka i za hr vat ske pËe la re.

Kao voÊ ka ri ca ke sten se uz ga ja po neg dje u Istri, na pri vat nim po sje di ma, i to kao ci jep lje ni ke sten - ma run.

Piπe: Mi ro slav Mr ko bradFoto: M. Mr ko brad

S ras pra ve u Pe tri nji

Dipl. ing. Zvon ko RoæiÊ

- Iz nim no je vaæan za pËe lar-stvo jer cva te obil no, u poËet ku cvat nje da je pe lud, posli je ne-k tar. Po koπ ni ci moæe da ti 20 i viπe ki lo gra ma me da - istiËe prof. dr. Mi lan Gla vaπ sa ©u mar-skoga fa kul te ta u Za gre bu.

Ke sten je jed na od ri jet-kih vr sta dr veÊa od ko je se mo gu ko ri sti ti cvi jet, plod, list i dr vo! Cvi jet za proiz vod nju me-da spe ci fi Ë na (gor ka sta) oku sa; plod ima hra nji vu i di je tet sku vri jed nost s obi ljem mi ne ra la, vi ta mi na, bje lanËe vi na, πeÊe ra. Iz nimn o je po go dan za pre hra-nu na razliËi te naËi ne, te pri-premanje sla sti ca. List ke ste na

ZABILJEÆENO• ©u ma ri podræa va ju sva ku ini ci ja ti vu i su rad nju, pa i ovu pe-

trinj skih pËe la ra, ko jom bi se pri je sve ga re dovitim go spo da re-njem, πto po d razu mi je va i sve po treb ne mje re zaπ ti te u sklopu Za-ko na o πu ma ma, saËu va le sa sto ji ne pi to moga ke ste na i po veÊa la ukup na bio raz no li kost πu ma, vr lo bit na i za pËe lar stvo (mr. Pe tar Ju rje viÊ, pred sjed nik Hr vat skoga πu mar skog druπ tva).

• ©u me su u ru ka ma πu ma ra si gur no eko loπ ko upo riπ te i sto-ga su oni po ma lo ne za dovolj ni tret ma nom u sfe ri pro glaπava nja zaπ tiÊe nih pri rod nih obje ka ta. Bi lo bi do bro ka da bi se zaπ tiÊe ne πum ske povrπi ne u Hrvatskoj pre da le na uprav lja nje i go spo da re-nje πu ma ri ma ko ji su ti je kom dva i pol sto ljeÊa us pjeπ no uz ga ja li i oËu va li πu me (prof. dr. Bra ni mir Pr piÊ).

• Bi lo bi do bro izra di ti kar te pËe li njih ispaπa, πto je pre du vjet odrei va nja geo graf skog po dri je tla me da jer 70 posto pri rod nog me da u Hr vat skoj do la zi od πum skog bi lja (mr. Ja dran ka Roπa, Nad zor na sta ni ca Hr vat skih πu ma).

Mo gu li pËe le i pËe la ri po moÊi Mo gu li pËe le u spaπa va nju ke ste no vih πu mau spaπa va nju

Æupanija je i te kako zainteresirana za opstanak kestenovih πuma na dobrobit i πumarstva i pËelarstva koje ovdje, posebno oko Petrinje, ima dobre izglede.

(Zoran VasiÊ, predstojnik Ureda Æupanije

sisaËko-moslavaËke)

7Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEKE ©UME

ma. Ko naË no, dr vo se zbog teh-niË kih i teh no loπ kih svoj sta va (la ko je obra di vo i ot por no) prije uvelike ko ristilo za pro-izvod nju ga lan te ri je, u baË var-stvu, za proiz vod nju ta ni na i ce-lu lo ze. Ke sten je ta koer zbog svoga li je pog ha bi tu sa, cvi je ta i plo da iz nim no traæe no de ko ra-tiv no dr vo u naπim par ko vi ma.

A ci je ni li su ga joπ sta ri Gr ci, osobito nje gov plod ko ji su oz-naËa va li kao Dios ba la nos (æir bo go va), na glaπa va juÊi ti me nje-go vo znaËe nje za pre hra nu, a i ca ri ca Ma ri ja Te re zi ja mno go je sto ljeÊa posli je u ©um skome re-du, iz da nom 1769. go di ne, pre-poz na la vri jed nost ke ste no vih πu ma i pro pi sa la dræav ni mo no-pol u ko riπ te nju ke ste ni ka.

Pa ipak, ni ta ko ve li ka upo-rab na vri jed nost pi to moga ke-ste na ni je tu vr stu spa si la od pro pa da nja. Rak ke ste no ve ko-re (Cryp ho nec tria parasti ca) bio je jaËi od mo guÊ no sti zaπ ti-te i ke ste no ve πu me, po seb no de gra di ra ne pa njaËe na Ba no vi-ni svje doËe o pro pa da nju. Ri jeË je o vr lo agre siv noj glji vi ko ja kroz ko ru ula zi u sta blo i raza-ra ga, a po ja vi la se u Azi ji, bi la po tom pre ni je ta u Ame ri ku, a 1938. go di ne i u Ita li ju. Oda tle je, pre po stav lja se, 1955. go di-ne dos pje la i u Hr vat sku, naj pri-je u Opa ti ju.

- Ne ma je din stve nog li je ka ni za hva ta ko jim bi se spa si le preo sta le πu me pi to moga ke ste-na u Hr vat skoj od dalj njeg pro-pa da nja i ne moæe se oËe ki va ti da Êe (sa mo) πu ma ri i πu mar ska stru ka od ma hom de gra di ra nih pa njaËa na sta lih kroz tri ge ne-ra ci je, odje d nom na pra vi ti kon-ver zi ju u eko nom ski vri jed ne sa-sto ji ne - kaæe upra vi telj sisaË ke Upra ve Zvon ko RoæiÊ. S ob zi rom na to da je Ëak 47 posto ovih πu-ma u pri vat nom vla sniπ tvu, u nji-

ho vu zaπ ti tu tre ba le bi se ukljuËi-ti i opÊi ne i æu pa ni je, te osta le in sti tu ci je. ©u mar ska stru ka sma-tra da se ra di po boljπa nja sta bil-no sti i ka kvoÊe, sa sto ji ne pi to-moga ke ste na tre ba ob nav lja ti kao mjeπo vi te πu me sa znatnim udje lom dru gih vr sta, po naj pri-je kit nja ka, bu kve, gra ba, ja vo-ra, div lje treπ nje. Ta kvu ob no-vu tre ba vo di ti kao sa na ci ju, a uz goj i go spo da re nje ke ste no-vim πu ma ma tre ba po ve za ti s eko loπ kim i so cioeko nomskim

Mla da sa sto ji na ke ste na ko ju joπ ni je za hva ti la bo lest

kre ta nji ma i pri li ka ma na ne-kom po druË ju.

U tom kon tek stu po jav-lju ju se i pËe la ri kao ini ci ja-to ri zaπ ti te ke ste na, a pred-sjed nik pe trinj ske pËe lar ske udru ge –u ro JuiÊ kaæe ka ko sta nov ni ci to ga po druË ja æi-ve s ke ste nom sto ljeÊi ma i da ga kao ta moπ nju spe ci fi Ë nost i pri rod ni re surs tre ba saËu va-ti. No ni je ova pe trinj ska ini ci-ja ti va ni ka kva no vost, po tre-

Mo gu li pËe le i pËe la ri po moÊi i pËe la ri po moÊi u spaπa va nju ke ste no vih πu make ste no vih πu ma


Sta blo ke ste na naËe to ra kom ke ste no ve ko re

bu za su rad njom s pËe la ri ma πu ma ri su iska za li joπ pri je dvi-je go di ne ka da su, uzimajuÊi u obzir Ëi nje ni cu da oko 70 posto pri rod nog me da (oko 31.000 to na) do la zi od πum-skog bi lja, Hr vat ske πu me i Hr vat ski pËe lar ski sa vez pot pi-sa li Pi smo razu mi je va nja u ko-jem su oz naËe ni osnov ni smje-rovi su rad nje. Pa i no vi Za kon o πu ma ma, ka ko is tiËe prof. Ni-ko la Ke ziÊ s Agro nom skog fa-kul te ta, raz ve se lio je pËe la re jer je med pre poz nao kao spo-red ni πum ski proiz vod.

I pri prijaπnjim struË nim πu mar skim ras pra vama, kao i na ovoj po sljed njoj ko ju su kao okru gli sto l u Pe tri-nji po tak nu li ta moπ nji pËe la-ri, a u sve se, πto ni je ne vaæ-no, ukljuËi la i Æu pa ni ja, svi se slaæu da je ke ste no ve πu-me po treb no spa si ti! Ka ko, za to bi stru ka mo gla pro naÊi rjeπe nje, ali s Ëim, za sad ne-ma od go vo ra - kaæe Zvonko RoæiÊ, voditelj sisaËke Uprave πuma.

Od ukup nih povrπi na pod ke ste nom u πum sko go-spo dar skome su sta vu Hr vat-ske, po la je u Si saË ko-mo sla-vaË koj æu pa ni ji (49 posto), a znaËaj ni je povrπi ne joπ su u

upra va ma πu ma Kar lo vac, Ko-priv ni ca, Za greb, neπ to u Poæe-gi. Tu su da kle kon cen tri ra ni i pro ble mi, πto se po seb no od-no si na Go spo dar sku je di ni cu VuËjak-Tjeπ njak u ©u ma ri ji Pe-tri nja, ko ja je sa 6700 ha naj-veÊi areal Ëi ste ke ste no ve πu me u Hr vat skoj. Sto ga je i razum-lji vo πto se u rjeπa va nje ovo ga pro ble ma ukljuËi la i Æu pa ni ja. No moæ da bi se ono mo glo po-traæi ti kroz pro jek te, ka ko ih je naz vao poz na ti poæeπ ki πu mar i pËe lar Da vo rin Kra kar, “kroz ko je tre ba ure di ti in te re se ko ri-sni ka ke ste no vih πu ma”. Jed no-stav no reËe no, uoËi ula ska u EU Hr vat ska ima mo guÊ nost kroz razliËi te re gio nal ne ope ra tiv ne pro gra me i kon kret ne pro jek te na lo kal noj razi ni ko ri sti ti sred-stva iz razliËi tih pret pri stup nih fon do va. Da kle i za una pree-nje ke ste no vih (kao me do no-snih) πu ma, to viπe πto je pre ma uvri jeæe nom miπ lje nju ulo ga pËe le ko ju ona odra di u pri ro di 20-ak pu ta vrjed ni ja i od sa mog me da, kao nus pro izvoda.

Cje lo vi to rjeπe nje tre balo bi pred loæi ti po vje ren stvo od de-vet struË nja ka razliËi tih pro fi la, a u tom smje ru ide i pred loæe-no osni va nje Cen tra za πlji vu i ke sten u Pe tri nji.

prirodna bogatstvaU Rio de Ja nei ru 1992. odræa na je Kon fe ren ci ja Uje di nje nih na ro da o oko liπu i raz vit ku, na ko joj su pot pi sa na dva ob ve zu juÊa sporazu ma - Kon ven ci ja o kli mat skim pro mje na ma i Kon ven ci ja o bio loπ koj raz no li ko sti. Kao pr vi glo bal ni sporazum o oËu va nju i odræi vom ko riπ te nju bio loπ ke raz no li ko sti, Kon ven ci ju je pot pi sa lo 150 ze ma lja svi je ta. Ra ti fi ci ra na je u 175 ze ma lja. Ka kva je bio loπ ka raz no li kost Hr vat ske i ka ko se ona bri ne da je zaπ ti ti?

Kon ven ci ja o bio loπ koj raz no li ko sti iz Rio de Ja nei ra (1992.) je dan je od naj vaæ ni jih meu na-

rod nih pro pi sa iz po druË ja zaπ-ti te pri ro de, Ëi ji je cilj oËu va ti i una pri je di ti sve ko li ku bio loπ-ku raz no li kost, uz razum no ko-riπ te nje pri rod nih do ba ra, na naËelima odræi vo sti, ka ko bi i bu duÊe ge ne ra ci je mo gle ko ri-sti ti pri rod ne po ten ci ja le pla ne-ta Zem lje. Do sa da su na istim naËeli ma u Eu ro pi odræa ne Ëe ti-ri kon fe ren ci je na te mu Bio loπ-ke raz no li ko sti u Eu ro pi, u Ri gi, Bu dim peπ ti, Ma dri du i Ëetvr ta u ve ljaËi ove go di ne na Pli tviË-kim je ze ri ma. Na Pli tviË koj kon-ven ci ji su dje lo va le su 54 zem lje pot pi sni ce sveeu rop ske stra te-gi je o bio loπ koj i kra jo braz noj raz no li ko sti.

Za ko nom o zaπ ti ti pri ro de, ko ji je do nio Sa bor RH 20. svib-nja 2005., zaπ tiÊe na po druË ja u Re pu bli ci Hr vat skoj razvr sta na su u de vet pro stor nih ka te go ri-ja: stro gi re zer vat (2), na cio nal ni park (9), po seb ni re zer vat (78), park pri ro de (10), re gio nal ni park (ne ma), spo me nik pri ro de (103), znaËaj ni kra jo braz (70),

park πu ma (38), spo me nik par-kov ne ar hi tek tu re (135). Ukup-na povrπi na zaπ tiÊe nih povrπi na u naπoj je zem lji 5124,80 km, πto je 9,05 po sto kop ne nog po druË-ja Re pu bli ke Hr vat ske.

Hr vat ska je s aspek ta bio-loπ ke raz no li ko sti jed na od naj-bo ga ti jih ze ma lja Eu ro pe za-hva lju juÊi svome spe ci fi Ë nom geo graf skom po loæa ju na raz-mei ne ko li ko bio geo graf skih re gi ja, te ka rak te ri stiË nim kli-mat skim i geo mor fo loπ kim uvje ti ma. Ka rak te ri stiË na je po to me πto se od li ku je vi so kim stup njem oËu va no sti pri ro de.

Bio loπ ka raz no li kost sve-u kup nost je svih æi vih or ga n i-za ma ko ji su sa stav ni di je lo vi eko loπ kih su sta va. UkljuËu ju raz-no li kost unu tar vr sta, iz meu vr sta, æi vot nih za jed ni ca te raz-no li kost iz meu eko loπ kih su-sta va.

Iz broπu re Bio loπ ka raz no-li kost, ko ju je iz dao Za vod za zaπ ti tu pri ro de Hr vat ske, saz na-je mo da je u nas poz na to ukup-no 36.955 svoj ti bi lja ka i æi vo ti-nja. Poz na te su 8582 bi ljke, od ko jih su 485 en de miË ne. Glji-va je poz na to 3800 svoj ti, liπa-

Hr vat ska je s aspek ta bio loπ ke raz no li ko sti Hr vat ska je s ajed na od naj bo ga ti jih jed na od naj bo ze ma lja Eu ro pe

9Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEKE ©UME

na znan stve noj osno vi i pre ma utvre nim kri te ri ji ma pro cje-nju je ugroæe nost vr sta na svjet-skoj razi ni, od ukup no 1,8 mi li-ju na poz na tih vrsta, u Svjet ski cr ve ni po pis upi sa no je 2003. godine 12.557 vrsta, 6774 bilj-ke i 5483 æi vo ti nje. Sto pa izu mi-ra nja vr sta da nas je de set ti suÊa pu ta veÊa ne goli πto bi bi lo pri-rod no. Ljud ski utje caj stal no se po veÊa va u ne ga tiv nom smi slu, Ëo vjek uniπ ta va sta niπ ta ugroæe-nih vr sta. Eko loπ ki su sta vi gu be sta bil nost i zbog kli mat skih pro-mje na, oneËiπÊe nja, unoπe nja in va nziv nih stra nih vr sta i dru-gih Ëim be ni ka. Svjet ski cr ve ni po pis pri reu je Po vje ren stvo za op sta nak vr sta Svjet ske udru ge za zaπ ti tu pri ro de, sa stav lje no od 7000 struË nja ka spe ci ja l izi-ra nih za po je di ne vr ste. Rad na sa stav lja nju Cr ve nog po pi sa za-poËeo je 1963., te se us pjeπ no raz vi ja do da naπ njih da na te me-ljeÊi svo je spoznaje na znan stve-nim osno va ma.

Cr ve ni po pis Re pu bli ke Hr vat ske meu ana l izi ra nim ugroæe nim vr sta ma bi lja ka i æi-vo ti nja (kra ljeæ nja ci, da nji lep-ti ri, pod zem na fau na, va sku lar-na flo ra i glji ve) na vo di 1131

ugroæe nu svoj tu. Sve te svoj-te stro go su zaπ tiÊe ne Pra vil ni-kom ko ji je stu pio na sna gu u si jeË nju 2005. NajËeπÊi razlo zi i pri jet nje div ljim svoj ta ma u Hr-vat skoj jesu: gu bi tak sta niπ ta, pre tva ra nje sta niπ ta u grae-vin ska i po ljo pri vred na zem ljiπ-ta, isko riπ ta va nja kroz lov stvo, ri bo lov, πu mar stvo, in ten ziv-nu po ljo pri vre du, oneËiπÊe nja zra ka i unos aloh to nih vr sta. Ugroæe no je 314 poz na tih svoj-ti glji va, 19 svoj ti si sa va ca, 86 svoj ti pti ca gnjez da ri ca,de set svoj ti gma zo va, πest svoj ti vo do-ze ma ca, 76 svoj ti slat ko vod nih ri ba, 73 svoj te mor skih ri ba. Od poz na ta 15.474 kop ne na bes-kra ljeæ nja ka ugroæe na je 351 svoj ta, slat ko vod nih bes kra ljeæ-nja ka od 1780 ugroæe ne su 172 svoj te i od mor skih bes kra ljeæ-nja ka od 5647 jed na svoj ta. Od 5374 svoj te va sku lar nih bi lja ka ugroæe no je 574, da njih lep ti-ra od 180 svoj ti ugroæe no je 28 i vre ten ca od 71 svoj te ugroæe-na je 31.

Ima mo i udo maÊe ne svoj-te ko je su na cio nal na i kul tur-na baπ ti na, zbog golemog tru-da i zna nja ko je su ge ne ra ci je

Hr vat ska je s aspek ta bio loπ ke raz no li ko sti spek ta bio loπ ke raz no li ko sti jed na od naj bo ga ti jih ga ti jih ze ma lja Eu ro peze ma lja Eu ro pe

je va 930 (en de miË nih 82), si sa-va ca 101 svoj ta (en de miË nih 5), pti ca gnjez da ri ca 375 svoj-ti, gma zo va 38 (en de miË nih 9), vo do ze ma ca 20 (en de miË nih 8), slat ko vod nih ri ba 150 svoj ti (en de miË nih 18) i mor skih ri ba 433 svoj te (6 en de ma).

Cr ve ni po pis ili Cr ve na knji ga je dna je od te melj nih struË nih pod lo ga u zaπ ti ti pri-ro de. Po ka zu je ko je su vr ste ili podvr ste bi lja ka, glji va i æi-vo ti nja u opa sno sti od izu mi ra-nja, ili u ko joj im mje ri ta opa-snost pri je ti. Za bri nja va πto broj ugroæe nih vr sta raste iz da na u dan. Pre ma po da ci ma Svjet ske udru ge za zaπ ti tu pri ro de, ko ja

Piπe: Vesna PleπeFo to: B. Pleπe, D. Maj na riÊ i Ar hi v

Na cio nal ni park Kr ka

©um ska sta niπ ta


uloæi le u nji hov uz goj. Za vod za zaπ ti tu pri ro de uveo je ne dav no i ka te go ri ju zaπ tiÊe ne udo maÊe-ne svoj te bi lja ka i æi vo ti nja. Pre ma po da ci ma Hr vat skoga stoËar skog cen tra iz 2004., na popisu su kri tiË no ugroæe nih svoj ti do maÊih æi vo ti nja mei-mur ski konj, tu ro polj ska svi nja, sla von ski po do lac, a od svoj ti ma gar ci, istar sko go ve do boπ-ka rin, cr na sla von ska svi nja. U sku pi ni su ugroæe nih do maÊih svoj ti i do maÊe pa smi ne pa sa kao πto su istar ski krat kod la ki go niË, po sav ski go niË i hr vat ski ovËar. U ti je ku je priz na nje to-ga sta tu sa i za psa tor nja ka.

Su stav ko ji vo di evi den ci ju o sta rim vr sta ma bi lja ka ustro jit Êe se kroz ak tiv no sti ko je pro vo-di Agro nom ski fa kul tet u Za gre-bu u sklopu pro jekta Hr vat ske ban ke bilj nih ge na.

Pre ma Cr ve nom po pi su, zbog gu bit ka pri rod nog sta niπ-ta u Hr vat skoj je ugroæe no 62 po sto bilj nih svoj ti, a Za ko nom o zaπ ti ti pri ro de zaπ tiÊe no je 809 bilj nih svoj ti.

U si jeË nju 2006. do nijet je i Pra vil nik o zaπ ti ti ugroæe nih i ri-jet kih vr sta sta niπ ta u Hr vat skoj. Hr vat ska je u skladu s eu rop-skom po dje lom sta niπ ta raz vi-la vla sti tu na cio nal nu kla si fi ka-ci ju sta niπ ta, ka ko bi na gla si la raz no li kost sta niπ ta na svome te ri to ri ju te ne ke spe ci fi Ë no sti ve za ne uz mo re, pod zem lje i po druË ja krπa.

Pre ma toj kla si fi ka ci ji sta niπ-ta se di je le na:

1. Sta niπ ta povrπin skih kop ne nih vo da i moË var na sta niπ ta. Meu na ju groæe ni ja pripa da ju ri jeË ni πljun ci, pi je sci i mu lje vi u do li na ma nizin skih ri je ka Dra ve, Mu re i di je lo va Sa-ve. Ugroæe ni su i se dro tvor ni vo-do to ci krπ kih ri je ka. Kom plek si vlaæ nih moË var nih sta niπ ta vaæ-ni su i za oËu va nje bio loπ ke raz-no li ko sti u Hr vat skoj i naj viπe su ugroæe ni. U Hr vat skoj su Ëe ti ri lo ka li te ta ukljuËe na na Ram sar-ski po pis vlaæ nih sta niπ ta: dva par ka pri ro de - Lonj sko po lje i Ko paË ki rit, do nji tok ri je ke Ne-re tve i Or ni to loπ ki re zer vat Cr-na Mla ka kod Ja stre bar skoga.

Vlaæ na sta niπ ta iznim no su vaæ na za oËu va nje bio raz no li-ko sti, jer je oko 40 bilj nih i æi-

vo tinj skih vr sta ve za no uz njih. Na ju groæe ni ja su zbog me lio ra-ci ja, oneËiπÊe nih vo do to ka i pre-ko mjer nog isko riπ ta va nja vo da. I u svi je tu su uniπ te na golema moË var na sta niπ ta. Od 1985. u Eu ro pi i Sje ver noj Ame ri ci uniπ-te no je 65 po sto vlaæ nih sta niπ-ta. Ta sta niπ ta zau zi ma ju oko πest po sto povrπi ne pla ne ta.

2. Sta niπ ta na neo b ra-slim i sla bo ob raslim kop ne-nim povrπi na ma - to su ki fo vi, toËi la i go le vap ne naË ke sti je-ne ob rasle en de miË nim i re likt-nim bilj nim za jed ni ca ma. ToËi-la na sta ju na mje sti ma gdje se od lom lje ni di je lo vi sti je na i πljun ka skup lja ju na dnu. Tu primjerice rastu i bilj ke po put ve le bit ske de ge ni je. Ki fo vi i go-le vap ne naË ke sti je ne bo ga ti su ve ge ta ci jom ko ja raste u pu-ko ti na ma sti je na i Ëe sto su en-de miË nog po dri je tla.

3. Cre to vi, trav nja ci i vi-so ke ze le ni. Cre to vi su moË var-na sta niπ ta sa za jed ni ca ma ma-lih πaπe va i cret nih ma ho vi na, na sta li pod utje ca jem po dvir-nih vo da si ro maπ nih nu tri jen ti-ma, Ëi ja je razi na ispod ili ma lo iz nad povrπi ne tla. Tim sta niπ ti-ma i me di te ran skim trav nja ci-ma pri je ti izu mi ra nje.

4. ©i ka re - ugroæe ne su ne-ke vr ste πi ka ra po put vr ba uz ri-je ke, ili ga le ri je olean da ra u juæ-noj Dal ma ci ji.

5. ©um ska sta niπ ta. U Hr-vat skoj gu ste πu me po kri va ju 44 po sto povrπi ne. Poz na to je viπe od 60 πum skih za jed ni ca, a Ëak 95 po sto πum skih sa sto ji-na pri rod nog je sa sta va.

6. Obal na sta niπ ta di je-le se na mu lje vi te, pje sko vi te, πljun ko vi te i stje no vi te oba-le. Meu na ju groæe ni ji ma su pliËi ne u sje ver noj Dal ma ci ji, mjeπo vi ta sta niπ ta uz del tu Ne-re tve, te pje sko vi te i πljun ko vi-te plaæe ko je zau zi ma ju 5,4 po-sto ja dran ske oba le.

7. Mor ska sta niπ ta - do sta su ri jet ka na naπoj oba li. Tu su ukljuËe na krπ ka mor ska je ze ra po put Zma je va oka (Ro goz ni-ca) i je ze ra Mir (Te laπÊi ca na Du-gom oto ku), po top lje ne πpi lje i ja me, te po top lje ni ka njo ni krπ-kih ri je ka Zr ma nje i Kr ke vid lji vi i da nas na mor skome dnu.

8. Pod zem na sta niπ ta od-no sno geo lo gi ja krπa zau zi ma 46 po sto kop ne nog di je la Hr vat-ske. Istraæe no je oko 7000 πpi lja i krπ kih ja ma. U nji ma obi ta va oko 500 svoj ti kop ne nih i vo de-nih πpilj skih bes kra ljeæ nja ka, od Ëe ga je 70 po sto en de ma.

Sa bor Re pu bli ke Hr vat ske do nio je u lip nju 1999. Stra te gi-ju i ak cij ski plan zaπ ti te bio loπ-ke i kra jo braz ne raz no li ko sti. Stra te gi ja zaπ ti tu pri ro de de fi -ni ra kao oËu va nje i odræi vo ko-riπ te nje ukup ne bio loπ ke i kra-jo braz ne raz no li ko sti. Odræi vo ko riπ te nje po d razu mi je va go-spo dar sko ko riπ te nje pri rod nih do ba ra na naËin ko ji m se ona neÊe du go roË no osi ro maπi ti, na-pro tiv, pri rod ni po ten ci ja li os-tat Êe na ko riπ te nje bu duÊim ge-ne ra ci ja ma.

Stra te gi jom zaπ ti te obu hva-Êe ni su:

- po sto jeÊe sta nje bio loπ ke raz no li ko sti s pre gle dom za-π ti te,

- razlo zi ugroæe no sti i pro ble-mi zaπ ti te bio loπ ke raz no li ko sti,

Zaπ tiÊe na po druË ja u Re pu bli ci Hr vat skoj razvr sta na su u de vet pro stor nih ka te go ri ja: stro gi re zer vat (2), na cio nal ni park (9), po seb ni re zer vat (78), park pri ro de (10), re gio nal ni park (ne ma), spo me nik pri ro de (103), znaËaj ni kra jo braz (70), park πu ma (38), spo me nik par kov ne ar hi tek tu re (135). Ukup na povrπi na zaπ tiÊe nih povrπi na u naπoj zem lji je 5124,80 km, πto je 9,05 po sto kop ne nog po druË ja Re pu bli ke Hr vat ske.

Ve le bitVe le bit


- stra teπ ka opre dje lje nja i smjer ni ce zaπ ti te,

- pro gram zaπ ti te pre ma prio ri te ti ma, uz utvre ne ak ci-je ko je tre ba po du ze ti.

Utvre ni su osnov ni razlo-zi ugroæe no sti bio loπ ke raz no-li ko sti: pro mje ne sta niπ ta (uniπ-ta va nje), oneËiπÊe nje oko liπa (tla, vo de i zra ka), pre ko mjer-no isko riπ ta va nje pri rod nih iz-vo ra (izlov, sjeËa, kri vo lov i sl.), te unoπe nje stra nih vr sta u eko-loπ ke su sta ve.

Tre nutaË ni su pro ble mi ve-za ni uz zaπ ti tu:

- ne do stat ni in sti tu cio nal ni okvir zaπ ti te pri ro de na uprav-noj i struË no-znan stve noj razi-ni,

- ne do sta tak po da ta ka o bio loπ koj raz no li ko sti,

- ma njak fi nan cij skih sred-sta va za fi nan ci ra nje iz van dræav nog pro raËu na,

- manj ka vost i neus klae-nost za ko na,

- ne do stat na koor di na ci ja i su rad nja meu re sor nim ti je li-ma dræav ne upra ve,

- ne do volj na in for mi ra nost jav no sti o pro ble mi ma,

- ne do volj no pro voe nje zaπ ti te bio raz no li ko sti na te-re nu i ne do vo ljan in spek cij ski nad zor.

Utvre ni su i prio ri te ti zaπ-ti te bio loπ ke i kra jo braz ne raz-no li ko sti. Tu su pri je sve ga krπ ki eko loπ ki su sta vi ko ji su iznim-na pri rod na vri jed nost u eu rop-skim i svjet skim raz mje ri ma. Krπ ki eko su sta vi u Hr vat skoj obu hvaÊa ju 3500 svoj ti flo re (283 en dem ske), 12 svoj ti vo do-ze ma ca, 36 svoj ti rep ti la, 200 svoj ti pti ca sta na ri ca, 79 svoj ti si sa va ca, 64 svoj te slat ko vod nih ri ba (11 en dem skih). Pro jekt KEC OËu va nje eko loπ kih su sta-va znatno Êe pridonijeti ostva re-nju ovoga stra teπ kog ci lja.

Je dan je od prio ri te ta i zaπ-ti ta vo de nih i moË var nih eko-su sta va, u skladu s ob ve za ma Ram sar ske kon ven ci je o zaπ ti ti vlaæ nih sta niπ ta.

Prio ri tet noj zaπ ti ti pod li jeæu i uπÊa krπ kih ri je ka, ri jet ka sla na je ze ra i str me sti je ne vanj skih oto ka, zbog oËu va nja broj nih æi vo tinj skih vr sta. U prio ri te te zaπ ti te pripa da ju i ma la po druË-ja ko ja su pro stor no na ju groæe-ni ja zbog dje lo va nja an tro po-ge nih Ëim be ni ka (pje sko vi te i πljunËa ne plaæe, lo kve na oto ci-ma, ma le moË va re i sl.), te vr ste i podvr ste ko je su glo bal no ili na-cio nal no ugroæe ne, en de miË ne svoj te, te one ko je ima ju go spo-dar sko ili pouË no znaËe nje.

Stra teπ ki su ci lje vi na po druË-ju bio loπ ke raz no li ko sti u RH:

- pro ve sti cje lo vi tu in ven ta-r iza ci ju di je lo va bio loπ ke raz-no li ko sti,

- kar ti ra ti ras pro stra nje nost di je lo va bio loπ ke raz no li ko sti,

- pro ci je ni ti sta nje ugroæe-no sti tih di je lo va,

- izra di ti i pro ve sti ak cij ske pla no ve zaπ ti te ugroæe nih di-je lo va,

- mo ni to rin gom pra ti ti pro-mje ne ti je kom vre me na i mje ri-ti uËin ke pro ved be pla no va,

- raz vi ti me ha niz me pro ved-be (ukljuËi ti u to za ko no dav ne i znan stve ne in sti tu ci je, iz vjeπ ta-va nje i edu ka ci ju jav no sti, te ri-jeπi ti pro ble me fi nan ci ra nja).

Kao prio ri te ti u iduÊem raz-dob lju, uz KEC pro jekt, do nije-

Do li na ri je ke Ku pe

Kranj ski lji ljan

Ve le bit ska de ge ni ja

Del ta Ne re tve


te su i stu di je o zaπ ti ti ri je ka Ku-pe, Dra ve, Sa ve, Une, Ne re tve, te Mu re kao pre ko gra niË ni pro-jekt, ali i o iz grad nji su sta va za proËiπÊa va nje ot pad nih vo da i uprav lja nje ot pa dom u na cio-nal nim par ko vi ma (prio ri tet NP Kr ka i Pli tviË ka je ze ra te del ta ri-je ke Ne re tve).

Za vod za zaπ ti tu pri ro de 2005. zavrπio je pro jekt pod na zi-vom Uspo sta va na cio nal ne eko-loπ ke mreæe, ko ji se fi nan ci ra iz fon da Li fe III Eu rop ske ko mi si je. Osno va je za izra dbu Ured be o na cio nal noj eko loπ koj mreæi ko-ju je duæ na do nije ti Vla da RH na te me lju Za ko na o zaπ ti ti pri ro-

nim kon ven ci ja ma, Di rek ti va ma EU i Crve nom knj igom vr sta.

U sklo pu tog pro gra ma, u Hr vat skoj su do sa d naz naËe na po druË ja ras pro stra nje no sti vr-sta kao πto su vuk, smei med-vjed, sre do zem na med vje di ca, Ëo vjeË ja ri bi ca i sl. Meu ugroæe-nim sta niπ nim ti po vi ma de fi ni-ra ni su prio ri te ti zaπ ti te: li va de mor ske cvjet ni ce vo ge, pa non-ske di ne, po vre me ne sre do zem-ne lo kve, se dro tvor ni iz vo ri, po plav ne πu me jo he i sl. U su-rad nji sa Za vo dom za or ni to lo gi-ju HA ZU de fi ni ra na su po druË ja ugroæe nih i zaπ tiÊe nih vr sta pti-ca s pre gled nim kar ta ma.

de. Pr vi je ko rak u pri pre mi pri-jed lo ga Na tu ra 2000 ukljuËi va-nja u eu rop sku eko loπ ku mreæu, ko ja je i dio ob ve za naπe zem lje u pri stu pu EU. NaËin i me to do-lo gi ja izradbe eko loπ ke mreæe te me lji se na izra dbi od go va ra-juÊih ka ra ta ras pro stra nje no sti vr sta i ti po va sta niπ ta, od no sno vrsta i sta niπ nih ti po va ugroæe-nih na na cio nal noj i meu na cio-nal noj razi ni. Eko loπ ka mreæa mo ra bi ti or ga n izi ra na tako da du go roË no omo guÊuje oËu va-nje vr sta i sta niπ nih ti po va na na cio nal noj i meu na cio nal noj razi ni, u skladu s meu na rod-

Zaπ ti ta pri ro de u Hr vat skoj ima du go roË ne ci lje ve i smjer ni-ce u oËu va nju bio loπ ke i kra jo-braz ne raz no li ko sti zaπ tiÊe nih pri rod nih vri jed no sti. NaËi ni nje-zina pro voe nja i da lje Êe biti u skladu s ukup nim go spo dar skim i kul tur nim raz vo jem zem lje. Prito m Êe bi ti osobito vaæ na i su rad nja ze ma lja na meudræav-noj razi ni, poπ tu juÊi sve pot pi sa-ne meu na rod ne kon ven ci je o zaπ ti ti oko liπa, jer sa mo sa saËu-va nim pri rod nim kra jo b razom i bio raz no li koπÊu moæe mo osi gu-ra ti na pre dak i raz voj bu duÊim ge ne ra ci ja ma.

Bio loπ ka raz no li kost sveu kup nost je svih æi vih or ga n iza ma ko ji su sa stav ni di je lo vi eko loπ kih su sta va. UkljuËu ju raz no li kost unu tar vr sta, iz meu vr sta, æi vot nih za jed ni ca te raz no li kost iz meu eko loπ kih su sta va.

Kor na ti

PROIZVODN JA CIJE PA NOG OGR JE VA U ©U MA RI JI VE LI KA GO RI CA

Cije pa ni og rjev πto ga proiz vo di ©u ma ri ja V. Go ri ca u za gre baËkoj Upra vi tek se u treÊoj go di ni ra da po ka zao do brom in ve sti ci jom i pro fi ta bil nim. Pro fi t je u sva kom po slu vaæan, on po kreÊe svi jet, no u dje lat no sti πu mar stva i svim iz ve de ni ca ma iz osnov ne dje lat no sti bar jed na ko vaæ no je dræa ti se naËe la odræi voga go spo da re nja πu ma ma i nji ho va oËu va nja. Jer πu me su neπ to viπe od pu ke eko nom ske vri jed no sti dr va

Cje paË ka li ni ja u Cje paË ka li ni ja u Oku ja maOku ja ma


Od ne vje ri ce i pro ble ma do do brog po slaP

ri je ne pu ne tri go di ne za-gre baË ka je Upra va po kre-nu la proiz vod nju og rjev-noga cije pa nog dr va ko je

je kup ci ma ispo ruËi va la u rin fu zi ili am ba laæi ra no, u pa le ta ma. Bi-le su to go di ne “po roaj nih mu-ka” ove ta da no ve dje lat no sti, go di ne uho da va nja, traæe nja, suoËa va nja s pro ble mi ma.

- Mi smo ne ka ko i pre dvi dje-li da Êe ta ko bi ti, da dje lat nost u poËet ku neÊe bi ti po zi tiv na - kaæe Kru no slav Ja kupËiÊ, ru ko vo-di telj ko mer ci ja le u za gre baË koj Upra vi i je dan od ini ci ja to ra cje-lo ga pro jek ta. Tek ova go di na, treÊa ot ka ko cje paË ra di, po ka za-la je da je to bi la do bra in ve sti ci-ja. Rad ni ci ko ji ra de na cje paËu u tom su vrem nu ste kli po treb-no isku stvo, usavrπi li se i uho da-li po sao.

Cje paË je lo ci ran u mje stu Oku je u ©u ma ri ji V.Go ri ca, ne da-le ko od sa mo ga gra da na glav-noj pro met ni ci pre ma Po kup-skom. To se po ka za lo do brim iz bo rom s ob zi rom na mo guÊ-nost pri stu pa ve li kim ka mio ni ma i πle pe ri ma. Cije li po sao i ovla sti spuπ te ne su na razi nu ©u ma ri je V.Go ri ca, i za pra vo je de cen tra-l izi ran i kom plet no tim ski jer u nje mu su dje lu ju i ko mer ci ja la,

©u ma ri ja V. Go ri ca, tran sport ali i osta le πu ma ri je ko je osi gu ra va ju do volj ne ko liËi ne si ro vi ne.

- Ove go di ne cje paË je proiz-veo 4.500 ku bi ka og rjev nog cije-pa nog dr va, od Ëe ga veÊi dio, oko 3000 ku bi ka u rin fu zi. Na li-ni ji su za po sle na Ëe ti ri rad ni ka ve li ko go riË ke πu ma ri je, ko ji ra-de u dvi je smje ne. Ka da se ra di am ba laæi ra no dr vo u pa le ta ma, nji ma se do da ju joπ dva rad ni ka - po jaπ nja va naËin ra da cje paËa upra vi telj ©u ma ri je V. Go ri ca Da-mir Miπ ku lin.

- Uho da va njem po sla kroz pro te klo vri je me ko naË no smo ove go di ne ostva ri li veÊu proiz-vod nost i eko no miË nost. Dru-gim ri jeËi ma, isti broj rad ni ka proiz veo je viπe ku bi ka po rad-ni ku ne go pro te klih go di na, te je ostva ren veÊi pri hod, di je lom i zbog kon tro le troπ ko va - go vo-ri Ja kupËiÊ.

Go to vo cje lo kup na proiz vod-nja pla si ra se na inoz me no træiπ-te, naj viπe u Ita li ju. Pro da ja se odvi ja pre ko ne ko li ko ve letr go-va ca ko ji drvo di stri buira ju na zah tjev no træiπ te, do kraj njeg po troπaËa. Hr vat sko træiπ te cije-pa nog og rjev nog dr va joπ je ne-raz vi je no i ni je bi lo osobitog za-nimanja za njega. No ne tre ba

sum nja ti, kaæu u ©u ma ri ji, da Êe ubr zo ono naÊi kup ce i u naπim ve li kim gra do vi ma.

Proiz vod nja cije pa nog og-rje va kao ri jet ko ko ja πu mar ska dje lat nost izloæe na je svim zah-tje vi ma ali i hi ro vi ma træiπ ta. To znaËi da stal no mo ramo istraæi-va ti træiπ te, bi ti flek si bi lni i, πto je moæ da naj vaæ ni je, ima ti mo-guÊ nost br ze reak ci je.

Zbog stalne po traæ nje, ko ja je veÊa od po nu de, Upra va πu-ma Za greb od luËi la je na ba vi ti joπ jed nu cje paË ku li ni ju veÊeg ka pa ci te ta i po veÊa ti pro izvod-nju cije pa nog og rjev nog dr va na bl izu 10.000 ku bi ka go diπ-nje. I ona Êe bi ti po stav lje nja u Oku ja ma, no bit Êe po treb na do dat na ula ga nja u in f rastruk-tu ru (proπi re nje dvo riπ ta, stru ja i dru go). Ti me Êe i ©u ma ri ja V. Go ri ca ima ti mo guÊ nost za poπ-lja va nja no vih rad ni ka s ovo ga po druË ja. Pla ni ra se i uvoe nje no vo ga proiz vo da, pa ki ra nja

og rjev nog dr va u vreÊe od po 15 kg, po god ne za pla-sman u ma lo pro da ji.

- Proiz vod njom cije pa nog og rje va proπi ru je mo dje lat-nost i otva ra mo mo guÊ nost stje ca ja do hot ka, πto ni je za-ne ma ri vo. ©u ma ri ja je ta ko ove go di ne od pro izo vod nje cije pa nog og rje va upri ho do-va la oko 1,8 mi li ju na ku na, od Ëe ga je 10 posto do bi ti, πto dræi mo do brim re zul ta-tom - kaæe upra vi telj.

U Za gre bu sma tra ju da je ovo mo del ka ko se mo gu raz vi ja ti razliËi te dru ge dje-lat no sti (rasad ni ci, ho tri kul-tu ra, tran sport i dru go), uz uvjet da se ra di strp lji vo i “na du ge sta ze”, i πto je iz nim-no vaæ no, s do brim ka drov-skim rjeπe nji ma. Pro fi ta u sve-mu mo ra bi ti, kaæe Ja kupËiÊ, no u πu mar stvu on je nus pro-dukt od liË no sti u go spo da re-nju πu ma ma.

Kru no slav Ja kupËiÊ i Da mir Miπ ku lin is pred pa le ta s og rje vom

Na sto va riπ tu mo ra bi ti si ro vi ne

Piπe: Mi roslav Mr ko bradFoto: M. Mr ko brad

πumarske djelatnosti

Broj 120 •Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UME14

Pu no pri je ne go πto je drvo po sta lo dio BoæiÊa, ono je bi lo sim-bol na de i ra do sti. U

drev nim po gan skim re li gi ja-ma dr vo je ima lo vaæ nu ulo-gu. EgipÊa ni su Ëu va li i oboæa-va li zim ze le no dr veÊe. U vri je me do la ska zim skog sol-sti ci ja (naj du lja noÊ u go di ni), oni bi u svo je do mo ve uno si li ze le ne pal mi ne gra ne ko je su sim bo l izi ra le po bje du æi vo ta nad smrÊu.

Sta ri su Rim lja ni sla vi-li zim ski sol sti cij pro sla vom zva nom “Sa tur na lia” u Ëast Sa tur na, bo ga po ljo djel stva. Na rod je ukraπa vao dr veÊe na-ki tom i svi jeÊa ma, a kuÊe ze le-nim granËi ca ma, svje tli ma, a iz mje nji va li su se i darovi. Da-va li su novËiÊe za na pre dak, ko laËiÊe za sreÊu i svje tilj ke ka ko bi ne ko me osvi je tli li æi-vot ni put.

U mno gim po gan skim re-li gi ja ma vje ro va lo se da je dr-veÊe dom bo go va i du ho va.

Za Vi kin ge sje ver ne Eu-ro pe zim ze len je bio pod sjet-nik da zavrπa va zim ska ta ma

PO VI JEST, TRA DI CI JA, OBI»A JI

boæiÊno drvo

Uza sve dvojbe oko ku pnje darova, jav lja se i ona da li ku pi ti æi vo drv ce, po sjeËe no, ili moæ da ono du go vjeË no, pla stiË no. I od ku da uopÊe taj obiËaj kiÊe nja jel ke za BoæiÊ i No vu go di nu? Ovo je ma len po gled u po vi jest

Ko mer ci jal no træiπ te bo-æiÊ nih dr va ca ro di lo se 1851. ka da je far mer Mark Carr iz Cat-skil la na sanj ka ma ko je su vu-kli vo lo vi do vu kao u New York zim ze le no dr veÊe i uspio sve pro da ti. Usko ro su se po ja vi li i rasad ni ci boæiÊ nih dr va ca. Uz ga-ja na drv ca bi la su na veÊoj ci je ni zbog svog pra vil nog obli ka.

Sre di nom 20. sto ljeÊa poËe la su se po jav lji va ti umjet na boæiÊ-na drv ca. Umjet na su drv ca du-go vjeË na, moæe ih se ku pi ti u razliËi tim bo ja ma, ve liËi na ma i sa ma po se bi su de ko ra tiv na. Mno gi lju bi te lji pri ro de za go va-ra ju ku pnju umjet nih ka ko bi se na taj naËin spri jeËi la sjeËa æi vih sta ba la. No, tre ba ima ti na umu ka ko se ta sta bla uz ga ja ju upra-vo u te svr he, dok su umjet ni bo-ro vi izrae ni od pla sti ke ko ja Êe se joπ du go, du go vre me na raz-grai va ti u pri ro di. Mislim kako je naj bo lja va ri jan ta, ia ko ma lo skup lja, ku pnja æi vog sta bla u “te gli” ko je se na kon blag da na moæe po sa di ti u vr tu. Do bro je zna ti da za gre baË ki Zri nje vac po zavrπet ku blag da na ukla nja sve de ko ra ci je di ljem Za gre ba. Uklo nje ni bo ro vi odvo ze se na kom po siπ ta gdje se pre rau ju u kom post.

(Iz vor: Ralph F. Wil son)

æi vo ta i pred stav lja vjeË ni Kri-stov æi vot.

U 16. sto ljeÊu tra di ci ja bo-æiÊ nog drv ca naj pri je je po sta la po pu lar na u Nje maË koj. KrπÊa ni bi okiÊe no dr vo do ni je li u svo je do mo ve. U po druË ji ma gdje je dr vo bi lo ri jet ko, obi te lji bi gra-di le ma lene dr ve ne pi ra mi de ukraπe ne zim ze le nim granËi ca-ma i svi jeÊa ma. Usko ro je bo ziÊ-no drv ce po sta lo po pu lar no i u dru gim eu rop skim dræa va ma.

Sre di nom 19. sto ljeÊa nje maË-ki princ Al bert, su prug en gle ske kra lji ce Vik to ri je, po pu la r izi rao je bo ziÊ no drv ce u En gle skoj. Go di ne 1841. kra ljev ski je par uk rasio pr vo en gle sko bo ziÊ no drv ce u dvor cu Wind sor svi jeÊa-ma, raz nim slat kiπi ma, voÊem i ko laËi ma.

Ka ko je drv ce po sta ja lo mo-der no, u En gle skoj su bo ga te obi te lji ko ri sti le sve vr ste ek s-tra va gant nih pred me ta kao uk rase. Char les Dic kens je opi-sao en gle sko drv ce ko je je bi lo okiÊe no lut ka ma, mi ni ja tur nim na mjeπ ta jem, siÊu πnim glaz be-nim in stru men ti ma, na ki tom za odjeÊu, igraË ka ma i maËe vi ma, voÊem i slat kiπi ma. Bo ziÊ na su se drv ca iz En gle ske πi ri la u dru ge di je lo ve bri tan skoga car stva, po-naj pri je u Ka na du.

BoæiÊ no dr vo sim bol je na de i ra do sti

i hlad noÊa te da se pri bliæa va pro ljeÊe. Pri je mno go sto ljeÊa drui di, sveÊe ni ci u Ve li koj Brita-ni ji i Fran cu skoj, ko ri sti li su zim-ze len za vri je me mi ste rioz nih ri-tua la zim skog sol sti ci ja. Ko ri sti li su ze le ni ku i ime lu kao sim bo le vjeË nog æi vo ta i stav lja li granËi-ce zim ze le na iz nad vra ta da otje-ra ju zle du ho ve. Ukraπa va li su i hrasto va sta bla voÊem i svi jeÊa-ma u znak πto va nja bo go va æe-tve i svje tla.

U sred njem su vi je ku Ni jem ci i Skan di nav ci uno si li zim ze le no dr veÊe u kuÊe ili pred kuÊ na vra-ta ka ko bi iska za li svo ju na du u sko ro pro ljeÊe.

Ne zna se toË no ka ko i ka-da je za poËeo obiËaj kiÊe nja bo-ziÊ nog drv ca, no pra ti ga ne ko-li ko le gen di. Jed na go vo ri o sv. Bo ni fa ci ju, en gle skom re dov ni-ku ko ji je or ga n izi rao krπÊan sku Cr kvu u Fran cu skoj i Nje maË koj. Jed no ga je da na na svom pu to-va nju naiπao na sku pi nu po ga-na. Oni su bi li okup lje ni oko ve-li kog hrasta ka ko bi ær tvo va li di je te bo gu Tho ru. Sve tac je zau-sta vio ær tvo va nje i spa sio dje te-tu æi vot, a dr vo je jed nim udar-cem πa ke srav nio sa zem ljom. Na mje stu sruπe nog sta bla ni-kla je ma la je la. Sve tac je re kao po ga ni ma da je vit ka je la dr vo

Piπe: Ire na DevËiÊ Bu zov

BoæiÊ na smre ka ko ju su 2002. Hr vat ske πu me da ro va le Va ti ka nu (Pa pi na smre ka)

Go spo da reÊi s neπ to viπe od 2800 ha πu ma i πum sko ga zem ljiπ ta, osnov ni za da tak pet nae te ro za po sle nih ©u ma ri je Bu zet izvrπa va nje je uz goj nih ra do va ob no ve, ËiπÊe nja i nje ge sa sto ji na. Eko nom skih πu ma ov dje ne ma, no ima niz po seb no sti zbog ko jih ovo po druË je pri vlaËi mno go broj ne tu ri ste - od Mo to vun ske πu me, tar tu fa i eu rop skog se la tar tu fa Li va da, do Bu ze ta, Istar skih to pli ca...


BoæiÊ no dr vo sim bol je na de i ra do sti

©U MA RI JA BU ZET

©u ma ri ja Bu zet ko ja po slu-je u sa sta vu bu zet ske po-druæ ni ce povrπi nom je ma la, ali zanimljiva zbog

raz no li ko sti dvi ju go spo dar skih je di ni ca ko ji ma go spo da ri, GJ Mir na i GJ Kras.

Go spo dar ska je di ni ca Mirna cje lo vit je kom pleks ukup ne povrπi ne od 1186 ha, od Ëe ga je ob raslo 1065 ha, a osta tak je neo b raslo proiz vod-no, ne proiz vod no i ne plod no zem ljiπ te. Ukup na drv na za li ha go spo dar ske je di ni ce iz no si oko 214.432 m3. Prema udjelu drv ne za li he naj za stup lje ni ji je hrast luæ njak s 48,5 po sto, polj ski ja-sen s 36, te to po la s 12 po sto. Unu tar go spo dar ske je di ni ce, na povrπi ni od 266 ha pro sti re se po seb ni re zer vat πum ske ve ge ta-ci je Mo to vun ska πu ma.

Go spo dar ska je di ni ca Kras ka rak te ri stiË na je po to-me πto njezi na povrπi na ni je cje-lo vi ti kom pleks. Nje zi nih 1741 ha „raz ba ca no” je na povrπi ni od 3.500 ha(!), od Ëe ga na ob-rasli dio ot pa da 1557 ha. Ukup-na drv na za li ha iz no si 126.587 m3. Po vr sta ma naj za stup lje ni-ji su bu kva, cr ni bor i cer. Go-diπ nji teËaj ni pri rast iz no si 3559 m3. Unu tar go spo dar ske je di ni-ce, na 50 ha pro sti re se Park pri-ro de UË ka.

Go spo da re nje πu ma ma na po druË ju ©u ma ri je naj veÊim je di je lom ve za no uz izvrπa va-nje uz goj nih ra do va, kaæe upra-

Ka ko kon tro li ra ti broj ne tra gaËe za tar tu fi ma u Mo to vun skoj πu mi

Bu ko va πu ma u GJ Kras Bu ko va πu ma u GJ Kras Upra vi telj Chri stian Gal lo (dru gi sli je va) s rad ni ci ma

Piπe: V.PleπeFo to: V. Pleπe i C. Gal lo

Mo to vun ska πu ma poz na ta je po glji va ma tar tu fi ma, ko ji su zbog vi so ke ci je ne πto je po stiæu na træiπ tu po sta li pra va me ka za s kup ljaËe. Uz oma sov lje nje s kup lja nja ove vri jed ne glji ve, po ja vi li su se pro ble mi ka ko kon tro li ra tiskup lja nje

U Oprt lju se sva ke go di ne u srp nju odræa va skup Al pe Adria Folk Fest na kojem na stu pa ju folk or ke stri iz Ita li je, Slo ve ni je, Au stri je i Hr vat ske. Je din stven je to do gaaj πto okup lja iz voaËe iz raz nih kra je va ko ji nje gu ju isti glaz be ni izriËaj (tru ba, kla ri net, bom bar di na, har mo ni ka...)

πumske razgledniceπumske razglednice

Broj 120 • prosinac 2006.Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME16

vi telj ©u ma ri je Chri stian Gal lo. Od uz goj nih ra do va naj viπe se oba vi ËiπÊe nja i nje ga sa sto ji na. Zbog na bu ja log ko ro va, u ne-kim sa sto ji na ma oba ve se i po dvi je nje ge go diπ nje.

U GJ Mir na op seæ ni ji su i ra-do vi na ËiπÊe nju odvod nih ka na-la, ko ji se pro teæu u duæi ni od 70 km. Ka na le Ëi ste naj veÊim di je lom rad ni ci ©u ma ri je, a po-katkad i uz po moÊ vanj ske rad-ne sna ge. Sve ra do ve na sjeËi i uz go ju obav lja ju vla sti tim sna-ga ma, a dva trak to ra je di na su me ha n iza ci ja s ko jom raspo laæu πu ma ri.

Od 15 za po sle nih dva su re-vir ni ka, tri Ëu va ra πu ma, je dan ad mi ni stra tor i osam rad ni ka u proiz vod nji.

- To je pre ma lo da bi se mo-gli oba vi ti svi pla ni ra ni po slo-vi i bi lo bi do bro da moæe mo za po sli ti joπ ne ko li ko rad ni ka, po gla vi to u proiz vod nji - istiËe upra vi telj.

Ove je se ni u jed nom od odje-la Mo to vun ske πu me ©u ma ri ja je kre nu la s po ku snom sad njom hrasta luæ nja ka uz po moÊ po li-pro pi len skih πtit ni ka. Sad nja Êe bi ti obav lje na na povrπi ni od jed-nog hek ta ra i u ti je ku je njiho-va pri pre ma za sad nju. »i stom sjeËom po sjeÊi Êe se sta bla to po-le ko ja su tu pri je rasla. Sad nja upo tre bom po li pro pi len skih πtit-ni ka ima svo je pred no sti - sad ni-ce ne tre ba posli je tre ti ra ti od pe pel ni ce, a do bro su zaπ tiÊe ne od mraze va, ko ro va i div ljaËi. ©te-di se i na ke mij skim sred stvi ma ko ja su se pri je mo ra la ko ri sti ti za zaπtitu sad ni ca. Ta kvim naËi-ni ma sad nje sma nju je se i broj po treb nih nje ga na odree noj povrπi ni. Sad nje na ovaj naËin po ka za le su se uËin ko vi te, od-no sno eko no miË ni je na veÊim povrπi na ma, na te re ni ma si saË ke po druæ ni ce. Za sad nju Êe se ko ri-sti ti vla sti to sje me hrasta luæ nja-ka iz Mo to vun ske πu me.

Mo to vun ska πu ma osta-tak je ne ka daπ njih sre do zem-nih nizin skih πu ma, ko jih je bi lo u do li na ma ja dran skih ri je ka. Naj niæa joj je ko ta na 6 me ta ra nad mor ske vi si ne, a naj viπa na 34 me tra. U niæim di je lo vi ma naj za stup lje ni je vr ste dr veÊa su ja sen i to po la. Na povrπi ni ma-njoj od jed nog ha u dva na vra-

ta sae na je i vr sta moË var ni tak-so dij, pod ri jetlom iz Sje ver ne Ame ri ke. To je vr sta dr veÊa ko-ja raz vi ja zraË no ko ri je nje - ko-ljeniËa ste iz rasli ne tje ra ne iz æi-lja do jed nog me tra vi so ke, ko je sluæe za pro zraËi va nje. U viπim pre dje li ma rastu hrast luæ njak, obiË ni grab i bri jest. Uz povrπin-sku, za rast hrasta luæ nja ka vaæ-na je i pod zem na vo da. Ako je ne ma ili je na pre ve li koj du bi ni, hrast luæ njak ne moæe uspi je va-ti. Bri je sta ima u ma njim ko liËi-na ma. Po ha ra la ga je ho land ska bo lest bri je sta - ko ja se πi ri pot-po mog nu ta kuk cem bri je sto vim pot kor nja kom. Cilj je go spo da-re nja ovim po druË jem da u bu-duÊ no sti naj za stup lje ni je dr ve-na ste vr ste bu du hrast luæ njak i obiË ni grab.

Potkraj pe de se tih i poËet-kom πez de se tih go di na proπ-loga sto ljeÊa, na oko 220 ha po-sae ne su kul tu re to po la kao br zorastuÊih vr sta za po tre be pa-pir ne in du stri je. Ka ko su to po le u vr lo loπem sta nju, pre zre le su i loπe kva li te te, priπ lo se nji ho voj sjeËi i po nov nom po d iza nju au-toh to nih sa sto ji na hrasta luæ nja-ka i polj skog ja se na.

- Mo to vun ska πu ma poz na-ta je po glji va ma tar tu fi ma,

Po gled na Li va de

Sta ro ko ri to ri je ke Mir neSta ro ko ri to ri je ke Mir ne

Vi no gra di u bl izi ni Oprt lja

Mo to vun ska πu ma


ko ji su zbog vi so ke ci je ne πto je po stiæu na træiπ tu po sta li pra va me ka za s kup ljaËe. Uz oma sov lje nje skup lja nja ove vri jed ne glji ve, po ja vi li su se pro ble mi ka ko kon tro li ra ti s kup lja nje? Nai me kroz Mo to-vun sku πu mu pro la ze gra ni ce opÊi na i gra do va, a i nad leæ-no sti tri ju po li cij skih po sta ja - iz Bu ze ta, Bu ja i Pa zi na, pa to joπ do dat no kom pli ci ra io na-ko sloæe nu si tua ci ju oko kon-tro le s kup ljaËa, kaæe dipl. ing. Gal lo. Pri je je bi lo sve pu no jed no stav ni je, jer je po treb ne doz vo le za s kup lja nje iz da va la ©u ma ri ja Bu zet.

ZnaËajka je GJ Kras, kao πto smo veÊ spo me nu li, raz di-je lje nost na niz ma njih Ëe sti-ca, ko je se kao en kla ve pro sti-ru unu tar pri vat nih po sje da. To, ali i ve li ka uda lje nost od sa mog mje sta do dat no oteæa-va go spo da re nje ovim πu ma-ma. Naj veÊim di je lom iz vo de se uz goj ni ra do vi, po put nje ge, ËiπÊe nja i sa na ci je poæa riπ ta. Je-di ni pra vi vred ni ji πum ski kom-pleks u Go spo dar skoj je di ni ci ko jim se moæe do bro go spo da-ri ti bu ko va je πu ma na pribliæ-no 50 ha. Po druË je je poz na to i po to me πto kat kad zbog grm-

lja vi ne, od no sno uda ra gro ma iz bi jaju poæa ri. U ovoj go di ni bi-lo je oko pet ta kvih poæa ra, ali su br zo stav lje ni pod kon tro lu, kaæe upra vi telj.

Uz kra jo lik ko ji oËa ra va, u ovom di je lu Istre na la ze se broj-ni ma nji gra diÊi, ali i veÊa mje-sta s bo ga tom kul tur no-po vi je-snom baπ ti nom, ko ja su pra va me ka za tu ri ste ko ji po sjeÊu ju ovaj dio Istre.

Jed no od ta kvih mje sta su Li va de. Raz vi le su se pri je sto ti njak go di na za hva lju juÊi “Pa ren za ni”, vin skoj pru zi ko-ja se kre ta la od Po reËa pre ma Tr stu. To su bi la vre me na ka-da je mje sto bi lo poz na to kao pro met no i tr go vaË ko srediπte za vi no, ma sli no vo ulje i osta-le po ljo pri vred ne proiz vo de. Ot ka ko su tri de se tih go di na proπ log sto ljeÊa u do li ni Mir ne ot kri ve ni bi je li tar tu fi , mje sto po sta je srediπte za pri kup lja-nje i di stri bu ci ju ove sku po cje-ne glji ve. Osim bi je lih, moæe se naÊi i cr ni tar tuf. Sva ke go di-ne u mje se cu li sto pa du u Li va-da ma se odræa va “Tu ber fest”, ma ni fe sta ci ja na ko joj se uz de gu sta ci ju je la od istar skog bi je log tar tu fa nu de i do maÊa vi na, ma sli no vo ulje, si re vi, ra-ki ja, ali i dru gi po ljo pri vred ni proiz vo di.

U sa mome na se lju smjeπ te-na je i cr kva sv. Iva na iz 17. sto-ljeÊa. Na ce sti od Li va da pre ma Istar skim to pli ca ma, u se lu Gra-di nje smjeπ te na je cr kva sv. An-tu na Pu sti nja ka iz 17. sto ljeÊa.

Ako su Li va de se lo, Bu zet je grad tar tu fa - i du ge po vi je sti. Za vri je me Rim lja na tu je na br-du bi lo utvre no na se lje, a s ve li kom seo bom na ro da ov dje pri sti goπe Sla ve ni. U 6. sto ljeÊu grad je pod Bizan tom, kao Bu-zet pr vi se put spo mi nje 804. go-di ne, a od 1420. pod vlaπÊu je MleËa na. Obiljeæava ju ga dvo-ja grad ska vra ta, Ve la i Ma la, Ëe ti ri tr ga, broj ni sa kral ni spo-me ni ci (æup na cr kva Uz ne se nja Blaæe ne Dje vi ce Ma ri je, sv. Jur-ja), a od sred njo vjek ov ne ar hi-tek tu re istiËu se pa laËa kape ta-na, grad ska ci ster na s bar ok nim uk rasi ma i dru gi. Da nas je Bu-zet sa svo jih viπe od 6000 æi te-lja vaæno go spo dar sko sre diπ te Bu zeπ ti ne.

U bl izi ni Mo to vun ske πu me - πu me sv. Mar ka, ispod oko mi-te sti je ne (85 me ta ra) na la zi se iz vor lje ko vi te vo de Sv. Stje-pan, u Istar skim to pli ca ma. Iz-vor je poz nat po vi so ko sum-por no op ti mal no ra dioak tiv noj i to ploj vo di pu noj mi ne ra la (13 vr sta) za ko ju je znan stve-no do ka za no da li jeËi kro niË-ne reu mat ske bo le sti, der ma-to loπ ke bo le sti, bo le sti gor njih diπ nih pu to va, gi ne ko loπ ke bo-le sti i sl. Pri rod na lje ko vi tost ove vo de iz dva ja Istar ske to-pli ce od osta lih ter mal nih iz vo-ra u Hr vat skoj i svr sta va ih na treÊe mje sto u Eu ro pi po kva li-te ti vo de i lje ko vi to sti. Na vr hu sti je ne na la zi se i sta ra cr kva sv. Stje pa na.

Na vi so kom breæulj ku iz-nad do li ne Mir ne, na 378 me-ta ra nad mor ske vi si ne na la zi se Opr talj, mje sto bo ga te kul tur-no-povijesne baπ ti ne. Na se lje je saËu va lo sred njo vje kov ni iz-gled za hva lju juÊi ma lim tr go vi-ma i nat kri ve nim pro la zi ma. Na glav nom grad skom tr gu na la zi se cr kva sv. Ju rja iz 15. sto ljeÊa, a na su prot njoj zvo nik ko ji je dovrπen 1740. U cr kvi sv. Ro ka iz 16. sto ljeÊa na la ze se dje lo-miË no saËu va ne fre ske ko je je osli kao do maÊi maj stor An tun iz Pa do ve. Po nad mje sta uz ce-stu na la zi se cr kva sv. Ce ci li je iz 19. sto ljeÊa i cr kva Blaæe ne Dje-vi ce Ma ri je iz 15. sto ljeÊa, ko ju je osli kao maj stor Kle ri gin iz Ko-pra. U bliæoj oko li ci mje sta joπ su dvi je cr kvi ce, sv. Leo nar da i sv. Sil ve st ra, te cr kva sv. Lu ci je iz 17. sto ljeÊa.

Sva ke go di ne u srp nju, u mje stu se odræa va skup Al pe Adria Folk Fest na kome na stu-pa ju folk or ke stri iz Ita li je, Slo-ve ni je, Au stri je i Hr vat ske. Je din-stven je to do gaaj πto okup lja iz voaËe iz raz nih kra je va ko ji nje gu ju isti glaz be ni izriËaj (tru-ba, kla ri net, bom bar di na, har-mo ni ka...).

Isto dob no se or ga n izi ra i sa-jam cr nog ljet nog tar tu fa gdje se pred stav lja ju broj ni proiz voaËi s proiz vo di ma ovog pod neb lja (vi no, ma sli no vo ulje, med), a u veËer njim sa ti ma odræa va se pro mo ci ja de gu sta ci je cr nog ljet-nog tar tu fa pri prem lje nog u ve-li koj ta vi.

Pro si nac

»e sto Êe mo Ëu ti da je mje-sec pro si nac do bio ime po pro sja ci ma ko ji naj viπe oko

BoæiÊa pro se, no na zi vi mje se ci na sta li su joπ u po gan skim vre-me ni ma dok na rod ni je ni znao za BoæiÊ. Gla gol pro si ti (mo li ti, traæi ti) iz ve den je iz ime ni ce pro-so ko ja oz naËa va vr stu æi ta ri ce vr lo sit no ga zr na. Ta ko bi pro si ti znaËi lo traæi ti zr no pro sa, da kle naj ma nju mo guÊu ko liËi nu hra-ne. Po sto je i tvrd nje da ta da mla-diÊi pro se dje voj ke, ali svad be su na se lu bi le obiË no u je sen ka da je u kuÊi naj viπe hra ne. Od pro sin-ca do je se ni bi lo bi mla den ci ma du go Ëe ka ti svad bu, pa su se vje-ro jat no pro sid be obav lja le viπe u pro ljeÊe.

Iz gle da da je pje snik Jo sip Sti-pan Rel ko viÊ toË ni je odre dio po-dri je tlo na zi va mje se ca pro sin ca u ovim sti ho vi ma:

Naπi ve le πto sun ce pro si va da pro sin cu otud ime bi va. Ime pro sin cu iz ve de no je iz

gla go la pro si nu ti, si nu ti, u znaËe-nju za sja ti. U je sen skim mje se-ci ma sun ce se pri vid no sva kod-nev no spuπ ta sve niæe pre ma ho r izon tu, ali na pr vi dan zi me 21. pro sin ca to spuπ ta nje pre sta-je. Sun ce se zau stav lja i ta po ja-va se zo ve zim ski sun co staj ili solsti cij. Za tim se poË ne pri vid no uz d iza ti nebeskim svo dom. Pro-si nac je, da kle, mje sec ka da se sun ce po nov no raa, ka da opet poËi nje sja ti, pro si ja va ti. Sun ce je mno gim na ro di ma bilo glav-no boæan stvo, pri mje ri ce EgipÊa-ni ma bog Ra, pa su sla vi li nje go-vo raa nje u pro sin cu, radovali su se πto sun ce ni je pa lo ispod ho rizon ta. Sla vi li su i sta ri Rim lja-ni, a na nji ho vo slav lje na slo ni li su se krπÊa ni ko ji upra vo ta da sla-ve raa nje ma lo ga Isu sa, ma lo ga Bo ga, BoæiÊa.

Po sto ji i bilj ka pro si nac kao i se lo isto ga na zi va kod Va raæ di-na. Na oto ku Ra bu za BoæiÊ peËe ko laË pro si nac, pret po stav lja se da se ne ka da pe kao od pro sa.

U Hr vat skom za go rju pro-si nec je bio na ziv za mje sec si-jeËanj.

Osta li na zi vi: pro si nec, de-cem ber, de cem bre, deËem bar, de kem bar.

Meu na rod ni na ziv de cem-bar po tjeËe iz la tin sko ga je zi ka od bro ja de set jer je bio de se ti mje sec rim sko ga ka len da ra.

Mi lan Paun

POD RI JET LO HR VATS KIH NA ZI VA MJE SE CI

Cr ni kaCr ni ka


GOS PO DARS KA JE DI NI CA SU HO

Pr vi vla sni ci go spo dar ske Pr vi vla sni ci go spo dar ske je di ni ce bi li su Fran ko pa nije di ni ce bi li su Fran ko pa niViπe od 5000 ha πu ma Go spo dar ske je di ni ce Su ho, ko ji ma go spo da ri ©u ma ri ja Viπe od 5000 ha πu ma Go spo dar ske je di ni ce Su ho, ko ji ma go spo da ri ©u ma ri ja Kla na, ima du gu i bo ga tu po vi jest ko ja seæe u 17. sto ljeÊe. Re dov ita re v izi ja Kla na, ima du gu i bo ga tu po vi jest ko ja seæe u 17. sto ljeÊe. Re dov ita re v izi ja Osno ve go spo da re nja pri goda je da se po bliæe upoz na ova je di ni ca, i te ka ko Osno ve go spo da re nja pri goda je da se po bliæe upoz na ova je di ni ca, i te ka ko vaæna za ukup no po slo va nje ©u ma ri je Kla na vaæna za ukup no po slo va nje ©u ma ri je Kla na

No vom su osno vom pro pi-sa ni i πum skouz goj ni ra do vi u jed no stav noj bio loπ koj re pro-duk ci ji, a od vaæ ni jih bi se po pu-nja va nje sad njom sad ni ca tre-ba lo oba vi ti na 1,5 ha, nje ga mla di ka na 24 ha, nje ga mla di-ka kul tu re na 5,24 ha, ËiπÊe nje sasto ji na na 35 ha.

Ukup na duæi na πum skih pro-met ni ca u GJ iz no si 89 km, od no-sno 17,38 km/1000 ha, πto go vo-ri o do broj otvo re no sti πu ma. Osno va go spo da re nja us klae-na je i s pro stor nim pla nom Pri-mor sko-go ran ske æu pa ni je, a pla ni ra se i iz grad nja πum skih pro met ni ca u duæi ni od 22 km.

StruË no po vje ren stvo Mi-nistar stva po ljo pri vre de, πu-mar stva i vod noga go spo dar-stva, u sa sta vu Ivi ca VuËe tiÊ, dipl. ing., pred sjed nik, te Ëla no-vi Emil Mu drovËiÊ, dipl. ing., i Arin ka PaviÊ, dipl. ing., sa sta lo se i ti je kom dvod nev noga ra-da u ure du i na te re nu (9. i 10. stu de no ga) pre gle da lo Osno vu go spo da renja te utvr di lo da je izrae na u skladu sa Za ko nom o πu ma ma. Uz odree ne pri mjed-be i pri jedloge ko ji su ugrae ni u ela borat, pred loæi lo ju je Mi ni-star stvu na prihvaÊanje, s ro kom va lja no sti od 1. si jeË nja 2006. do 31. prosin ca 2015.

Ra du Po vje ren stva bi li su na-zoË ni i mr. sc. Bo ris Pleπe, ru ko-vo di telj Odje la za urei va nje πu-ma, Ti ja na Gr gu riÊ, dipl. ing., sa mo stal ni tak sa tor, Æelj ko Per-ko viÊ, dipl. ing., upra vi telj ©u ma-ri je Kla na, te re vir ni ci Jo sip ©tem-ber ger, Ma ti ja La gi nja, An ton Suπ nik i Alen Suπ nik, dipl. ing.

ureivanje πuma

Po sli je II. svjet skog ra ta no-va ju go sla ven sko-ta li jan ska gra-ni ca pre si je ca la je po sjed Thurn-Taxi sa na dva di je la. Je dan je bio pod upra vom Ita li je (ku pio ga je erar dræa ve Ita li je), a dio ko-ji je bio u vla sniπ tvu Ju go sla vi je eks pro pri ran je. S vre me nom su πu me GJ doπ le pod upra vu no-voo sno va ne πu ma ri je u Suπa ku (Upra va Opa ti ja), a opÊin ske πu-me Kla na i Zem ljiπ na za jed ni ca Grob nik pod upra vu Ko tar skoga πu mar skog re fe ren ta u Suπa ku.

Pr va osno va go spo da re nja po sli je II. svjet skog ra ta za ovu GJ vrijedila je od 1953. do 1962., ka da πu ma ma uprav lja no vo-osnova na ©u ma ri ja Kla na.

Go spo dar ska je di ni ca Su ho smjeπ te na je u za pad nome di je-lu del niË ke po druæ ni ce. Na sje-ve ru i sje ve ro za pa du gra niËi s Re pu bli kom Slo ve ni jom, a na sje-ve roi sto ku s GJ Smre ko va dra ga i Bre sti ca ©u ma ri je TrπÊe. Na ju-goi sto ku i isto ku πu me su ©u ma-ri je Ri je ka, a na ju go za pa du i za pa du pri vat ni po sje di mjeπ ta-na Grob niË koga po lja i Kla ne. Mee su pre ma su sjed nim go-spo dar skim je di ni ca ma gre be ni, pro sje ke, jar ci, sta ze i pu to vi.

Ob rasla povrπi na je di ni ce iz-no si 5130 ha, na pre bor ne πu me ot pa da 5063 ha, a re gu lar ne 67 ha. Pre ma na mje ni, πu me su po-di je lje ne na go spo dar ske (4678 ha) i zaπ tit ne (452 ha), s ukup-no 127 odje la. Ukup na drv na za-li ha iz no si 1,350.940 ku bi ka ili 263,30 m3/ha, a go diπ nji pri rast je 25.099 m3. De set ogo diπ nji etat za raz dob lje od 2006. do 2015. pre dvien je na 190.675 m3.

©u me Go spo dar ske je di ni-ce Su ho, ko ji ma go spo da-ri ©u ma ri ja Kla na u sa sta-vu del niË ke po druæ ni ce,

u proπ lo sti su pri pa da le kneæev-skoj obi te lji Fran ko pa na, do 1671. Po sli je nji ho ve smr ti πu me je kon fi sci rao au strij ski dvor te je osno va no ko mor sko do bro ko je posli je do la zi u vla sniπ tvo maar skoga gro fa Batthyany-ja, te nje maË koga kne za Thurn-Taxi sa ko ji ku pu je veÊi dio πu ma u istoË nome di je lu go spo dar ske je di ni ce. Ma nji dio πu ma u za pad-nome di je lu pri pa dao je pri vat-nom vla sni ku Ne go ve tiÊu.

Pro ce som se gre ga ci je 1872. go di ne, od πu ma se odvo ji la zem ljiπ na za jed ni ca Grob nik, a Ne go ve tiÊev dio ku pu ju sta nov-ni ci Kla ne. Od ta da je go spo-da re nje πu mom po di je lje no na zem ljiπ nu za jed ni cu Grob nik, opÊi nu Kla na i kneæev sko do bro Thurn-Taxis.

Piπe: Ve sna Pleπe Fo to: B. Pleπe

Ko mi si ja na te re nu


Pr vi vla sni ci go spo dar ske je di ni ce bi li su Fran ko pa ni

Piπe: Miroslav MrkobradFoto: M. Mrkobrad

Na kon dvoi po mje seË nih pre go vo ra, 7. pro sin ca je u pro sto ri ja ma Hr vat-skog πu mar skog druπ-

tva pot pi san no vi Ko lek tiv ni ugo-vor za πu mar stvo, treÊi ot ka ko po sto je Hr vat ske πu me kao je-din stve no po du zeÊe (pr vi da ti ra iz 1996.go di ne, dru gi iz 2003.). Pot pi sujuÊi Ugo vor, pred sjed nik Upra ve Hr vat skih πu ma Dar ko Beuk istak nuo je da je na kon po-vre me no teπ kih i na por nih pre-go vo ra po stig nu ta su gla snost oko naj vaæ ni jih pi ta nja te da Êe se svi mo ra ti za loæi ti i na svo jim rad nim mje sti ma ra cio nal no i πted lji vo po naπa ti kako bi se on mo gao i pro ve sti. U ime sin di ka-ta Ugo vor je pot pi sa la Gor da na Col nar, pred sjed ni ca Hr vat skog sin di ka ta πu mar stva, na jveÊeg meu πu mar skim sin di ka ti ma, ko ja je ta koer iz razi la za do volj-stvo okonËa nim pre go vo ri ma i Ugo vo rom u ko jem su, re kla je, zadræa na do sa daπ nja pra va rad-ni ka, a uve de ne i ne ke no ve in-sti tu ci je i po boljπa nja.

Pri sut ni ma se obra tio i dræav-ni taj nik za πu mar stvo Her man Suπ nik re kavπi da je ugo vor do-bro po la ziπe za sve po slo ve ko-ji oËe ku ju πu mar stvo, po naj pri je re struk tu ri ra nje tvrt ke. Pred stoj-nik vla di na Ure da za so ci jal no part ner stvo Vi to mir Be go viÊ istak nuo je da je ugo vor po ti ca-jan i da bi tre bao dje lo va ti sti mu-

Pot pi su juÊi no vi Ko lek tiv ni ugo vor ipo slo da vac i sin di kat iz razi li su za do volj stvo “obav lje nim po slom”, ali i na gla si li da on ob ve zu je sve seg men te u tvr ki na πted lji vo i kraj nje ra cio nal no po naπa nje u izvrπa va nju sva kod nev nih za da ta ka

la tiv no na sve da se do bro ra di i rea l izi ra ju pla no vi.

©to do no si no vi Ko lek tiv ni ugo vor i ko je su nje go ve naj vaæ-ni je no vosti? Za sve za po sle ne sva ka ko je naj za nim lji vi ja no va, po veÊa na vri jed nost bo da, od no-sno po rast plaÊa od oko 8,7 pos-to. Od „fi nan cij skih” no vosti spo-mi nje mo da je po veÊan i do da tak na plaÊu s 500 na 550 kn (bivπi to-pli obrok), da re gres ne moæe bi-ti ma nji od 50%-tnog izno sa pro-sjeË ne plaÊe te da je dnev ni ca vraÊe na na prijaπnji iz nos, kao i u svim osta lim tvrt ka ma.

- S ob zi rom na to da je πu mar-stvo iz nim no opa sna dje lat nost, da lju di stra da va ju na svom rad-nom mje stu, u πu mi, no vim smo do go vo rom æe lje li mak si mal no zaπ ti titi rad ni ka, istiËe pred sjed ni-ca Col nar. Po seb no do bro obrae-na je si gur nost i zaπ ti ta na ra du, zaπ ti ta rad ni ka ko ji ma je utvre-na pro fe sio nal na ne spo sob nost

za rad, opa snost od in va lid no sti, i rad ni ka pred mi ro vi nom.

Za bo ljim uree njem od no sa idu i odred be o drukËi jem rjeπa va-nju ne kih Ëi sto teh niË kih pi ta nja, npr. kiπ nog da na ko ji Êe se po no-vom mo ra ti odra di ti ti je kom te-kuÊeg mje se ca, a sa mo dan iz zad njeg tjed na u mje se cu moæe pri jeÊi u slje deÊi mje sec. Prije se to raz vlaËi lo Ëe ti ri mje se ca.

Ima pro mje na i u obraËu nu bo lo va nja ko je idu za tim da se sma nje nak na de za ona krat ka bo lo va nja, do se dam da na, a po-veÊa ju za oz bilj no bo le sne, iz-nad mje sec da na. No vost je da Êe rad nik ko ji za mje nju je dru-gog do bi ti nje go vu plaÊu (ako je po volj ni ja) veÊ na kon se dam ka-len dar skih da na na no vom rad-nom mje stu (pri je je taj rok iz no-sio mje sec da na).

Utvre na su i pra va na sti pen-di je za dje cu po gi nu lih ro di te lja i bra ni te lja. Ko riπ te nje od ma ra-liπ ra re gu li rat Êe se po seb nim sporazu mom po slo dav ca i sin-di ka ta.

Osta ju veÊ utvre na pra va na boæiÊ ni cu, uskr sni cu, da ro ve dje-ci (sada do 15 go di na).

Uve de na je i no va in sti tu ci-ja mi re nja u sluËa ju spo ra rad ni-ka i po slo dav ca u sklopu ko je bi se, pri je ne go se ide na sud, po-kuπa lo pro naÊi rjeπe nje za ob-je stra ne.

Ko lek tiv ni ugo vor pot pi san je na tri go di ne, a poËi nje se pri-mje nji va ti od 1. pro sin ca.

Ko li ko god teπ ki bi li raz go vo-ri oko no vog Ko lek tiv nog ugo vo-ra, on je pot pi san. I po slo da vac i sin di kat slaæu se da Êe bar jed na-ko teπ ko bi ti pro ve sti ga ako se svi su bjek ti na svom rad nom mje-stu ne bu du po naπa li πted lji vo i kraj nje ra cio nal no. Zbog to ga se pre dvia i je dan sa sta nak svih ru-ko vod nih struk tu ra, i sin di kal nih pred stav ni ka, s de telj nom pre ze-na ta ci jom no vo ga Ugo vo ra i πto je u nje mu Ëi ja za daÊa.

Pre dvien je po rast plaÊa od 8,7 posto,a od „fi nan cij skih”no vosti spo mi nje mo da je po veÊan i do da tak na plaÊu s 500 na 550 kn (bivπi to pli obrok), da re gres ne moæe bi tima nji od 50%-tnogizno sa pro sjeË ne plaÊete da je dnev ni cavraÊe na na prijaπnjiiz nos kao i u svimosta lim tvrt ka ma.

Pri mje nju je sena sve za po sle ne

Ko lek tiv ni ugo vor pri mje nju-je se na sve za po sle ne u Hr-vat skim πu ma ma, bez ob zi ra ko jem od pet sin di ka ta pri pa-da li, kao i na one ko ji uopÊe ni su ni ti u jed nom sin di ka tu. Osta li sin di ka ti mo gu pri stu pi-ti Ko lek tiv nom ugo vo ru

Pred sjed ni ca HS©-a Gord ana Col nar i pred sjed nik Upra ve H©-a Dar ko Beuk

S pot pi si va nja Ko lek tiv nogugo vo ra

NA KON VI©EM JE SE» NIH PRE GO VO RA

Pot pi sanPot pi sanKo lek tiv niKo lek tiv niugo vorugo vor

zakonodavstvo

kreta


Otok Kreta (grË. Kriti) posljednja je toËka GrËke i cijele Europe, podjednako udaljena

od Azije, Afrike i Europe, svo-jevrsni most na ras kriæju gdje se spajaju tri kontinenta. U toj kolijevci zapadne civi lizacije, u pala Ëi Knosos stolovao je le-gendarni kralj Minos, a zlat-no razdoblje minojske kulture, negdje od 2600. do 1100. go-dine prije Krista, πirilo je svo-je blagodati i daleko izvan otoËnih granica. Golemi aero-drom u Heraklionu (Iraklio), najve Êemu otoËnom gradu (150 tisu Êa stanovnika), na ko-ji svakodnevno, posebice od travnja do listopada, slije Êu najve Êi avioni iz cijeloga svi-

ZAPIS S KRETE

KretaKreta - tradicija pod naletom modernizacije - tradicija pod

Najve Êi grËki i peti po veli Ëini otok u Sredozemnome moru, Kreta, jedna je od 13 grËkih regija. Dug je 260 km, πirok 60-ak km,povr πine je 8336 km2, a na njemu æivi 650.000 stanovnika. Na otoku su nedavno boravili Ëlanovi Planinarskoga druπtva ©u mar, popeli se na najvi πi vrh i imali priliku upoznati dana π njicu nekada π njega izvori π ta europske civilizacije. Ovo je mali podsjetnik na to putovanje.

jeta s mnogobrojnim turistima, svjedo Ëi o novom „osvajanju” Krete. No ovovjekovni moder-ni osvaja Ëi dolaze s druk Ëijim oruæjem, fotoaparatima, kame-rama, i iz sasvim drugih pobuda - danas, nekoliko tisu Êa godina poslije, oni se na iskopinama u Knososu dive ostacima pala Ëe, hramovima, velikim Êupovima od pe Ëene gline u kojima se Ëu-valo vino i ulje, slikama po zi-dovima... Ili se razmile po otoku gdje u nedalekom Festosu mo-gu vidjeti iste takve povijesne ostatke (iskopine su manje) mi-nojske kulture. Turiste Êe ovdje

do Ëekati sva sila prodava Ëa su-venira s nezaobilaznim diskom iz Festosa, do dandanas nede-πifriranim hijeroglifskim zapi-som iz onda π njeg æivota, koji budi radoznalost i ma π tu. Je-dan od njih re Ëe da subotom i nedjeljom bude i 8000 pos-jetitelja!

No to je daleka pro π lost, a Ëlanovi Planinarskoga druπtva ©u mar proljetos su, borave Êi na Kreti i osvojiv πi najvi πi vrh toga iz razito planinskog otoka, Psi-loritis (2456 m), o Ëemu smo veÊ pisali, u tjedan dana imali pri-godu do æivjeti trenutak sada π-njosti Krete (i GrËke) - kupanje u toplome moru najjuænijega otoËnog sela, Kali Limenesa, potkraj svibnja, obi Êi Ëudesne Meteore, povijesno proro Ëi π-te u Delfi ma. Ovo je, s malim

vremenskim odmakom, osobni podsjetnik na neke trenutke.

UnatoË silnoj komercijali-zaciji, Kreta i Kre Êani us pjeli su sa Ëuvati autentiËnost i izvor-nu prepoznatljivot. Tradicio-nalni na Ëin æivota i tradiciona-lne vrijednosti ne uzmi Ëu pred novim vremenom. Na trgovi-ma u malim mjestima ili selima kroz koja smo prolazili, brkati, suncem opaljeni mje π tani ne-zainteresirano su ispijali svoju kavu ili uzo. Tu su u bilo koje doba dana. Pa Ëak i kad je naπ autobus, jedva se provla Ëe Êi us-

kom ulicom, okrznuo nemarno parkirani automobil gotovo na pola ulice, nitko se nije previ πe uzbudio! Nekoliko rije Ëi obja π-njenja i po π li smo dalje. U dana-π njoj uæurbanosti, opu π tenost i Ëekanje (neki bi to nazvali i druk-Ëije!) ovdje su na Ëin æivota.

Ipak, moderni razvoj neza-ustavljivo kro Ëi, πto se najbolje

Knosos obilaze tisu Êe turista Masline na svakom koraku

Heraklion


Piπe: Mi ro slav Mr ko bradFoto: M. Mrkobrad

Kreta - tradicija pod naletom modernizacijed naletom modernizacije

vidi u velikim gradovima i turi-stiËkim sredi π tima. Heraklion je danas moderno, neure e no, golemo gradili π te na kojem nove zgrade ni Ëu nevjerojatnom brzi-nom. U vrijeme na πeg boravka potpuno je bio raskopan sredi-π nji Trg lavova (Sqare of Lions), a kranovi, kamioni i buldozeri krasili su sredi π te grada. Ov dje

se moæda najbolje na cijelom otoku mo æe vidjeti dosegnuta visina standarda. U dijelu gra-da ek s kluzivne su prodavaonice vrhunskih svjetskih dizajnera u kojima npr. nema cipela ispod 300 eura, ili lokali is klju Ëivo za one s dubljim dæepom. Postoji i onaj drugi „va πarski” dio, gdje se na ulici mo æe kupiti sve po prihvatljivim cijenama. Ko æa je jeftina, solidan remen za hla Ëe mo æe se dobiti za tri eura! Hera-klion je i vaæna pomorska luka i sveu Ëiliπni centar.

Petnaestak kilometara od grada u u zaljevu Malia, u zele-nom su okru æenju, nekoliko stotina metara od obale, pore-dana turistiËka hotelska i apart-manska naselja. U jednom smo od njih, Your memories, pre-spavali; no Êenje je do po Ëetka

lipnja u apartmanu s dvije sobe, kuhinjom, terasom, u dvori π tu sa zajedniËkim bazenom, staja-lo 50 eura. Recepcionarka Ste-la na grËkom engleskom ponav-lja pri Ëu o poskupljenju nakon uvo e nja eura. Ka æe da pros-jeËna grËka pla Êa iznosi oko 600 eura. Za one koji ne rade socijalna pomoÊ iznosi 300-400 eura mjeseËno.

Pri Ëu o turistiËkom uz-letu spojenom s doma Êom tradicijom potvr u ju i u Ma-tali, malenome, moæda najeks -kluzivnijem mjestu na obali

s velikom pje πËanom pla æom kao za π titnim znakom. Is pred restorana, poredanih na samoj pla æi, jednostavno vas vuku za rukav da kuπate neko izvorno grËko jelo (suvlaki, giros, mu-saka, janjetina na porcije, op-Êenito se mo æete najesti za 6-7 eura). A ovdje ih doista ima. Konobar Luciano je iz Rumunj-ske. Stajao je is pred restorana Syrtaki i odu πevio se kad je Ëuo da smo ih Hrvatske. A, Kroate jako dobri nogometa πi, veli, a Kroatia jako lijepa zemlja! Zara-u je oko 700 eura mjeseËno, πtedi i jednoga Êe se dana vrati-ti u Rumunjsku. Jedan braËni par iz Srbije, konobari, zara u-ju po 750 eura, πto i nije lo πe uzme li se u obzir „da gazda pla Êa stan i da je hrana i sve pi-Êe koje popiju bes platno”.

Za Matalu se zapravo πire Ëulo kasnih 60-ih godina pro-π loga stolje Êa, kada su ovdje (zadnje) uto Ëi π te na π la „djeca cvije Êa”, hipici iz brojnih ze-malja. Spavali su u velikim πpiljama u stijenama, u kojima su nekada Rimljani pokapali svoje mrtve, a vide se s prek-rasne glavne pla æe. I danas uli-cama Matale luta jedan hipik iz toga doba, 67-godi π nji gospo-din duge sijede kose, odjeven u πarenu odje Êu, potomak, ka-æu, ©kota i Njemice. TuristiËka je atrakcija grada, rado Êe sjesti

s vama i popiti pi Êe, no svaki poku πaj razgovora zavr πava na nerazumnom ponavlja nju „one euro, one euro”! I on se eto komercijalizirao i tra-æi jedan euro da bi se s va-ma slikao, sjeo u kafi Ê, ili da biste mu platili pi Êe!

S 300 sun Ëanih dana godi π nje, poljoprivreda je uz turizam osnovna gospo-darska djelatnost. Voze Êi se autobusom kroz sredi π nju GrËku (πto i nije Ëesta turis-tiËka tura) i po Kreti, neupu-Êenog Êe turista, pa i onog upu Êenijeg fascinirati neko-liko stvari. Pri Ëa broj jedan masline su i maslinovo ulje.

Prave „πume” maslina, to-ga svetog i viπestruko koris-nog drva, di æu se na svakom praznom proplanku i mjes-tu gdje se mo æe saditi. GrË-ka je me u vode Êim proizvo-aËima maslinova u lja (tro πi 20 l po stanovniku, Hrvat ska 1,5 litru!), na Kreti se po-πumljava s maslinama! S po-vijesnih is kopina u Festosu jedva se dose æe pogledom novozasa e no polje masli-na, a maslinarstvom se bave svi. U Matali vlasnik jed-nog restorana ka æe da u vri-jeme kada se beru, zatvore

Apartmanska naselja visoke su kategorije -Your memories Æivot se odvija na ulici


u na πim krajevima, elementarnu nepogodu (su πu, poplavu) da bi brzo zatra æio pomoÊ od dr æave za nastalu πtetu!

Tre Êa pri Ëa ti Ëe se ovaca. Njih Êete na otoku susretati kamo god po π li, po cestama, poljima, one su neizbjeæni dio otoËnoga kolorita, i meso i mli-jeko i ko æa vrlo su cijenjeni. U brdskim se predjelima mlijeko skuplja na tradicionalan na Ëin - kamion Ëi Êem πto nekoliko puta na dan odlazi planinskim puto-vima „gore” po mlijeko i pre-vozi ga na preradbu.

Borave Êi nekoliko dana u Kali Limenesu, malenome selu na juænome dijelu otoka, uæiva-li smo u miru predsezone. Opu-π tenost onih nekoliko Kre Êana s kojima smo kontaktirali (a svi su ljubazni), posebno vlasnika restorana, kao da je pre π la na nas. Vlasnica taverne Kara vovrisi u Kali Limenesu, gdje su neki spavali, nije ni Ëula za Hrvatsku, no drugi je dan veÊ razgovarala s nama - rukama, uz nekoliko rije Ëi engleskoga i njemaËko-ga! I ras plakala se kad smo od-lazili. I to je Kreta.

Povijesna razdoblja

Di æu Êi se usred mora, izoli-rana od matice zemlje

GrËke i ostalih otoka, Kreta je u geografskome, povijes-nome i kulturnom smislu raz-vila i zadr æala vlastitu samo-opstojnost i prepoznatljivost. Zbog toga je katkad opisu-ju kao zaseban kontinent. Otok na kojem je ro en Zeus kolijevka je civilizacije sa zapanju juÊom pro π lo πÊu, onom dalekom kao i onom nedavnom, πto se odra æava i na svakodnevicu Kre Êana.

U osnovnoj podjeli po vijest otoka dijeli se na neolitiËko razdoblje (6000.-2600. prije Krista), minojsko razdoblje (2600.-1100.), geometrijsko razdoblje do grËko-rim skoga doba (1100.-330. novog do-ba), bizantsko doba (330.-1204.), mletaËko razdoblje (1204.-1669.), tursko vrijeme (1669.-1898.), te nedavnu po-vijest (1898. do dana π njih da-na).

Plave djevojke - slika na zidu u Knososu (1600. g. pr. Kr.)

Glasoviti disk iz Festosa

Hipik iz Matale

restoran i idu u berbu masli-na! I ina Ëe, kad mine turistiË-ka sezona, Kre Êani se okre Êu poljoprivredi, rade ono πto ne stignu ljeti. Æene se (!), vesele, rado ple πu, glazba je sastavni dio æivljenja.

Bez obzira na toliki broj sun-Ëanih dana, nema su πa. Nema ih

jer su na sva-kih nekoliko k i lometara nepreglednih polja posta-vljeni susta-vi za navod-njavanje. Vrlo su jednostav-ni i uËinkovi-ti. Voda se iz bunara gume-n im crijevima namota nima na veliku drve-nu koloturu rasprskava po poljima. I tako u nedogled!

Nitko ne Ëeka, kako je to obi Ëaj

Ime le pri pa da ju po ro di ci ime lov ki (Lo rant ha ceae), ko ja je ka rak te ri stiË na po gr ma stim po lu parazit skim i

viπe go diπ njim cvjet njaËa ma, na-sta nje nim na razliËi tom grm lju i dr veÊu, pa ta ko i πum skom, na no seÊi znat ne eko nom ske πte te πum sko me go spo da re-nju. Ri jeË je o po seb noj sku pi-ni æi vih ili biot skih uzroË ni ka bilj nih bo le sti ko ji ima ju klo-ro fi l, ali su bez ko rjen skog su-sta va. Od bilj ke do maÊi na ko-ri ste vo du i mi ne ral ne tva ri, a sa mo stal no proiz vo de ug lji ko-hi dra te u ze le nom liπÊu i sta-blu. Li sto vi su koæa sti i na pr-vi po gled bez æi la, kod ne kih vr sta lju ska vi, unakr sno-na su-

IME LA - PO LUGR MAS TA PA RA ZIT

©te te od ime la u πu mar stvu oËi tu ju se u fi zio loπ kom slab lje nju sta ba la, sma nji va nju prirasta i plo do noπe nja, dje lo miË nom ili pot pu nom suπe nju za raæe nih sta ba la, teh niË kom oπ teÊi va nju dr ve ta i sma nji va nju nje go ve ot por no sti.

Ime le (Lo rant hus; Vi scum; (LAr ceut ho bium)Ar ceut h


prot ni, cje lo vi ta ru ba, jed no-stav ni, du gu lja sti ili obr nu to ja-jo li ki. Cvje to vi su jed no dom ni ili dvo dom ni, skup lje ni u sit ne cva to ve na vr hu iz bo ja ka.

Ovoj po ro di ci pri pa da 36 ro-do va s pri bliæ no 1300 vr sta, pre-teæi to trop skih i sup trop skih po druË ja, gdje su πte te na bilj-ka ma do maÊi ni ma i na j izraæe-ni je. ©te te se u πu mar stvu oËi-tu ju u fi zio loπ ko me slab lje nju sta ba la, sma nje nju prirasta i plo do noπe nja, dje lo miË nom ili pot pu nom suπe nju za raæe nih sta ba la, teh niË kim oπ teÊe nji-ma dr ve ta i sma nji va nju nje-go ve ot por no sti, op te reÊe nju kroπ nje te po ja vi parazi ta i se-kun dar nih πtet ni ka. U Eu ro pi su za stup lje na tri ro da (Lo rant-hus, Vi scum i Ar ceut ho bium), sa sa mo Ëe ti ri vr ste: æu ta ime la (Lo rant hus eu ro paeus), bi je la ime la (Vi scum al bum), ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri) i Vi s-cum cru tia tum. Za ni ma ju nas sa mo æu ta i bi je la ime la te ime-li ca, a od ime la iz van eu rop sko-ga kon ti nen ta usput spo mi nje-mo Pho ra den dron fla ve scens, jed nu od sje ver noa me riË kih i juæ noa me riË kih vr sta zim ze le-nih gr mo va.

Æu ta ime la ili li je pak (Lo-rant hus eu ro paeus) ni ski je

li sto pad ni gr miÊ, ko ji obiË no naraste u vi si nu oko 50 cm (kat-ka da i do 100 cm). Ras pro stra-njen je u sred njoj i juæ noj Eu ro-pi, istoË nom Sre do zem lju, na Kri mu i u ju go za pad noj Azi ji. Kao po lu parazit na sta nju je vr-ste iz po ro di ce bu kov ki (Fa ga-ceae): hrasto ve (me du nac, cer, luæ njak, kit njak i sla dun), pi to-mi ke sten i bu kvu, a doæi vi sta-rost do 100 go di na. Gra na se pri vid no vi liËa sto (di ho tom ski), a ko ra je tan ka, tam no smea i go to vo cr na. Iz boj ci su smei, ne jed no li ko obo je ni, sa svije tli-jim i tam ni jim po lji ma, ne ri jet-ko ispu ca li. Plod je svije tloæu ta, jed no sje me na, soË na i me ka na bo ba, sa slu za vim me som i ljep-lji vim me sna tim ovo jem. Ve liËi-ne je zr na graπ ka, a ra do ga je du pti ce u je sen i zi mi, pri do-no seÊi na taj naËin razm noæa-va nju. Za nim lji vo je da se od bo bi ca izrau je li je pak (otu da na rod ni na ziv ime le!) za hva ta-nje pti ca. Æu ta ime la u Hr vat-skoj do la zi na hrasto vi ma i pi to-mo me ke ste nu, a znan stve ni ci za gre baË ko ga ©u mar skog fa-kul te ta istraæi va li su njezi nu po ja vu i in ten zi tet zaraze na za raæe nim sta bli ma, na bje lo-var skom i poæeπ kom po druË-ju. Na po druË ju bje lo var ske po druæ ni ce Hr vat skih πu ma, 3 po sto pre gle da nih kit nja ko vih i 7 po sto luæ nja ko vih sta ba la bi-lo je za raæe no ovom ime lom. Do maÊi ni æu te ime le na po druË-ju Poæeπ ti ne au toh to ne su vr ste hrasto va: kit njak, sla dun, luæ-njak, cer i me du nac. Do maÊin s naj veÊim po stot kom za raæe nih sta ba la je sla dun (22,7 posto), a sli je de luæ njak (13,7 posto) i kit njak (13,3 posto), me du nac (12,5 posto) i cer (3,1 posto). Na pi to mo me ke ste nu i cr ve no me hrastu ime la ni je za bi ljeæe na.

TS KA VI©E GO DI©N JA CV JETN JA»A

Ako je broj gr mo va na sta blu pre ko mje ran, ime la po sta je opa sna, ne ga tiv no dje lu juÊi na vi tal nost i ukup-no zdrav stve no sta nje bilj ke do maÊi na.

Una toË otrov no sti svo jih plo do va, bi je la ime la je lje-ko vi ta bilj ka jer po maæe kod mno gih bo le sti, a naj ko ri sni-je su mla de gra ne s liπÊem, ko je se be ru ti je kom zi me.

Lo rant hus; Vi scum; Ar ceut ho bium)ho bium)

mala enciklopedija πumarstva

Piπe: Ivica TomiÊFoto: Arhiv

Bje lo go riË na bi je la ime la(Vi scum al bum ssp. al bum)

Æu ta ime la (Lo rant hus eu ro paeus)

Ame riË ka ime la(Pho ra den dron

fla ve scens)


Bi je la ime la (Vi scum al-bum) zim ze le ni je, vr lo raz gra-nat okru gla sti grm, krh kih gra-na, ko ji naraste u vi si nu do 1m. Ras pro stra njen je na pro sto ru go to vo ci je le Eu ro pe, na Kav-ka zu, u Ma loj Azi ji, sje ver noj Afri ci, in do hi ma laj skom i ja pan-sko-ki ne skom po druË ju te u Ma-le zi ji. Kao po lu na met nik raste u kroπ nja ma dr veÊa te moæe parazi ti ra ti na viπe od 50 razliËi-tih vr sta li sto pad nog i cr no go-riË no ga dr veÊa, po se bi ce na vr sta ma iz po ro di ca ruæa (Ro sa-ceae) i vr bov ki (Sa li ca ceae). Ko-ra joj je tan ka, glat ka, æuÊ ka-sto ze le ne ili ma sli na sto ze le ne bo je. Cvje to vi su ze len ka sti, sit-ni i je dva pri mjet ni, a raz vi ja ju se na mje sti ma raË va nja gra na dvo go diπ nje bilj ke. Jed no spol-ni su i dvo dom ni, a sto je 3-5 u pa zuπ ci ma li sto va. Cvat nja je od oæuj ka do trav nja. Plod je ku gla sta i soË na, bi je la ili æuÊ-ka sto bi je la bo bi ca, pro mje ra 6-9 mm, u ko joj su smjeπ te ne 1-3 sr co li ke, ze le no bjel ka ste sje-men ke. One su oba vi je ne slu za-vom, ljep lji vom ma som. Plo do-noπe nje tra je od stu de no ga do si jeË nja. Bo bi ce su otrov ne jer sadræe al ka loid vi sko tok sin, ko-ji dje lu je na draæu juÊe na sluz ni-

ce, ali se ne upi ja (re sor bi ra) u pro bav nom trak tu. Tre ba istak-nu ti ka ko stu panj otrov no sti bo bi ca ovi si o vr sti dr ve ta na ko je mu ova ime la parazi ti ra. Ta ko su, pri mje ri ce, ime le s ja-bu ke i je le otrov ni je od ime la s to po le.

Razm noæa va nje po moÊu pti ca - Zbog li je pog iz gle da, bo bi ce pri vlaËe pti ce, ko je je-du sje men ke, no za jed no ih sa slu zi iz ba cu ju na ne za raæe na sta bla. Po sli je odree no ga vre-me na sje men ka is kli je i u raste pu tem ko re sve do dr va. Ti je-kom kli ja nja sje men ke naj pri je se raz vi je or gan za priËvrπÊi va-nje bilj ke na gra nu do maÊi na, a poslije na sta je stoæa sta si salj-ka (crp ka), ko ja izluËu je en zi-me te rastva ra sta ni ce ko re. Si-salj ka pro di re kroz pe riderm u pa ren him ko re te ci je lim su-sta vom crp ki (hau sto ri ja) upi ja vo du s otop lje nim mi ne ral nim tva ri ma iz dr ve ta na pad nu te bilj ke. Meu tim, po moÊu klo-ro fi la sa mo stal no stva ra hra-nu (asi mi la te) fo to sin te zom, æi veÊi kao po lu na met nik. Na mje stu na pa da obli ku je se za-deb lja nje na lik na kvr gu, iz ko je ga po stup no naraste grm ime le. Ako je broj gr mo va na do maÊi nu pre ko mje ran, ime-la po sta je opa sna, ne ga tiv no dje lu juÊi na vi tal nost i ukup-no zdrav stve no sta nje bilj ke do maÊi na.

Tri podvr ste bi je le ime-le - Ova ime la ima tri opi sa ne podvr ste: bje lo go riË na bi je la ime la (Vi scum al bum ssp. al-bum; V. al bum ssp. platy sper-mum), je li na ime la (V. al bum ssp. abie tis) i bo ro va ime la (V. al bum ssp. au stria cum; V. al-bum ssp. laxum).

Bje lo go riË na podvr sta jav lja se na viπe od 50 razliËi tih vr sta li staËa, meu ko ji ma istiËe mo kruπ ke, ja bu ke, bre ze, vr be, to-po le, ba grem, li pe. Ri jet ko je su sreÊe mo na jo ha ma, ja se ni-ma, gra bo vi ma, ja vo ri ma, o rasi-ma, tre pet lji ci i ke ste nu, a vr lo ri jet ko na hrasto vi ma. Ne po-jav lju je se na bu kvi i brije sto vi-ma. Istraæi va nji ma na bje lo var-skom po druË ju Hr vat skih πu ma

za bi ljeæe na je ova podvr sta na 36 posto pre gle da nih sta ba la bi je le to po le, na 12 posto sta-ba la obiË no ga ba gre ma te na 2,4 posto pre gle da nih sta ba la kit nja ka. Je li na ime la do la zi is-kljuËi vo na obiË noj je li, rjee i na ne kim dru gim je la ma, pri-mje ri ce kav ka skoj, grË koj i dru-gim. UzroË nik je oso bi to ve li-kih πte ta. Plo do vi su joj neπ to iz duæe ni, sje men ke du gu lja ste i ze le ne bo je, s bi je lim mreæa-stim cr ta ma. U Hr vat skoj je pro-ve de no istraæi va nje ras pro stra-nje no sti i in ten zi te ta zaraze obiË ne je le ovom podvr stom na go spiÊ kom, bje lo var skom, kar-lo vaË kom, ko priv niË kom, naπiË-kom, ogu lin skom, senj skom i za gre baË kom po druË ju Hr vat-skih πu ma. Usta nov lje no je da je za raæe no go to vo 28 po sto sta ba la. Na veÊi ni sta ba la pro-nae no je do 10 gr mo va ovo-ga po lu na met ni ka. U gu stim je lo vim sa sto ji na ma po treb no je ime lom ja ko na pad nu ta i ob rasla sta bla po sjeÊi i iz ve sti. Bo ro va ime la zna ko vi ta je po uæem liπÊu te duæim ne go πi-rim bi je lim ili æuÊ ka stim plo do-vi ma. Parazi ti ra na razliËi tim cr no go riË nim vr sta ma dr veÊa, pri mje ri ce na obiË nom i cr nom bo ru, mu nji ki, je li, ariπu, a ri jet-ko se po jav lju je na pla nin skom bo ru i smre ki.

U ci lju bio loπ ko ga suz bi ja-nja bi je le ime le, u su sjed noj Bo-sni i Her ce go vi ni pro ve de na su znan stve na istraæi va nja, ko ji ma je usta nov lje no da se na ovo me po lu na met ni ku na la zi 27 vr sta parazit skih i sa pro fi t skih glji va. Sa mo ne ko li ko njih ima veÊe znaËenje, a najËeπÊa je Sp ha -erop sis vi sci. Re zul ta ti istraæi va-nja po ka za li su da parazit ske glji ve sa me ne mo gu uniπ ti ti i suz bi ti je li nu ime lu. Nai me, mo-ra ju se kom bi ni ra ti do sa daπ nje me ha niË ke mje re s uz goj nim (op ti mal ni uz goj ni tip sa sto ji ne i oËu va nje sklo pa) i ke mij skim. Naj ma nje πte te od je li ne ime-le za bi ljeæe ne su u pre bor nim πu ma ma.

Bi je la ime la je, una toË otrov-no sti svo jih plo do va, lje ko vi ta bilj ka jer po maæe kod mno gih bo le sti (krv ni tlak, gla vo bo lja, pro tiv unu traπ nje utr nu lo sti,

Ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri)

Bo ro va ime la (Vi scum al bum ssp. au stria cum)

Je li na ime la (Vi scum al bum ssp. abie tis)


kod loπe cir ku la ci je, za æivËa ne bo le sti). Za pri pra vu li je ko va upo treb lja va se ci je la bilj ka, a naj ko ri sni je su mla de granËi ce s liπÊem ko je se be re ti je kom zi-me. U obli ku Ëa ja i ek strak ta ko-ri sti se za jaËa nje sr ca i krv nih æi la, a u kom bi na ci ji s va le ri ja-nom dje lu je kao to nik za smi re-nje. U na ro du je poz nat obiËaj da se reæe uoËi boæiÊ nih blag da-na te se na taj naËin obi ljeæa va poËe tak zi me.

Ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri) zim ze le ni je, vr lo raz-gra nje ni gr miÊ, ko ji naraste u vi-si nu do 20 cm. Ima je u juæ noj Eu ro pi, Ma loj Azi ji, sred njoj Azi-ji i na Hi ma la ja ma, a ras pro stra-nje na je od Sre do zem lja sve do Ira na. GranËi ce su zbi je ne, krat-ke i Ëlan ko vi te, gra na ju se pri-vid no vi liËa sto, a ko ra je æu to-ze le ne bo je. Li sto vi su iz razi to sit ni i lju ska vi, do 5 mm du gi, na su prot ni, æuÊ ka sto ze le ni, s nez nat nom ko liËi nom klo ro fi la. Sto ga ime li ca svo jim si salj ka ma (hau sto ri ja ma) cr pi iz bilj ke do-maÊi na dio or gan ske hra nji ve tva ri (mi ne ra li i vo da), a or gan-sku tvar za svoj op sta nak dje lo-mi ce stva ra vla sti tim asi mi la cij-skim dje lo va njem. Cvje to vi su dvo dom ni, jed no spol ni i uglav-nom po je di naË ni, s jed no stav-nim ocvi jeÊem, sa stav lje nim od 2-6 li stiÊa. Sta niπ te ime li ce je u ter mo fi l nim za jed ni ca ma, u ko ji-ma parazi ti ra na ne kim vr sta ma ro da bo ro vi ca (Ju ni pe rus), pre-teæi to na πmri ki (J. oxy ce drus), pa joj otu da ime, i pu ki nji (J. ma-cro car pa), a rjee do la zi na obiË-noj bo ro vi ci (J. com mu nis), pla-nin skoj so mi ni (J. sa bi na) i dr. Bu duÊi da uzro ku je suπe nje gra-na i ci je lih bi lja ka, vr lo je πte tan na met nik, a suz bi ja nje se pro vo-di me ha niË ki, od si je ca njem gra-na i bi lja ka.

Pho ra den dron fla ve scens najËeπÊa je vr sta iz ro da ame-riË kih ime la (Pho ra den dron), ko ji ka rak te r izi ra ju sje ver no -a me riË ki i juæ noa me riË ki po lu-na met niË ki zim ze le ni gr mo vi. Naraste u vi si nu do 1 m, æi vi na razliËi tom li sto pad nom dr veÊu, granËi ce su okru gle, liπÊe du gu-lja sto, na krat koj pe telj ci. Plo-do vi su bi je li, osta ju na sta blu ti je kom ci je le zi me.

zaπtiÊene biljne vrstezaπtiÊene biljne vrste

Piπe: Ivica TomiÊFoto: Arhiv

Mi ri sna ci kla ma (Cyc la-men pur purascens) traj na je ze lja sta bilj-

ka iz po ro di ce ja gla ca (Pri mu la-ceae), ko ja je ras pro stra nje na na po druË ju eu rop skog kon ti-nen ta, u ju goi stoË nim Al pa ma, na Bal kan skom po luo to ku i Kar-pa ti ma, te na go rju Kav kaz, u Pred njoj Azi ji. Ima odeb lja-lu i me sna tu ku gla stu pod zem-nu stab lji ku (go molj), pro mje ra 1,5-5 cm, ob raslu tan kim ko ri-je njem. Iz go mo lja se raz vi ja ju zim ze le ni li sto vi ko ji su bu breæa-stog ili sr ca stog obli ka, ri jet ko la po vi ti, a na la ze se na du gim pe telj ka ma. Ploj ka je odoz go tam no ze le na, s po ja som srebr-na stih mr lja i æi la, a na na liË ju pre teæi to crven ka ste bo je. Cvje-to vi su po je di naË ni, ja kog i ugod-no ga mi ri sa, du gi oko 1,5 cm, ruæiËa sti ili cr ven ka sti, na du gim stap ka ma, nez nat no duæim od li-sto va. Ti je kom do zri je va nja plo-do va stap ke su spi ral no uvi je ne i po li jeæu po tlu. Li stiÊi vjenËiÊa iz duæe ni su ili ja ja sti, 2,2 do 4

ZA© TI∆E NE, RI JET KE I UG ROÆE NE BILJ NE VRS TE

Mi ri sna ci kla maMi ri sna ci kla ma(Cyc la men pur purascens)Ova ze lja sta traj ni ca raste u svi je tlim ili po lu sje no vi tim ter mo fi l nim πu ma ma i πi ka ra ma, od brd skog do su balp skog ve ge ta cij skog po ja sa. Na la zi mo je u ve li kom bro ju bo ro vih za jed ni ca te u za jed ni ca ma cr no ga gra ba i bje lo gra biÊa

pu ta duæi od ci je vi vjenËiÊa. Cvat-nja je od svib nja do ruj na. Plod je okru glasti to bo lac (Ëa hu ra), su hi plod pu ca vac s veÊim bro-jem sje men ki, ko ji se otva ra po-rama i pu ko ti nama. Pro mje ra je pri bliæ no 9 mm, a sje men ke su du ge oko 2,5 mm. Kli ja nac ima jed nu sup ku (ko ti le don).

Naj broj ni ja na do lo mi-ti ma - Mi ri sna ci kla ma raste na svjeæem, rastre si tom hu mus-nom tlu, neu tral ne do bla go ki-se le reak ci je. Naj buj ni ja je na do lo mi tu, a na la zi mo je u svi-je tlim ili po lu sje no vi tim ter mo-fi l nim πu ma ma, πi ka ra ma, od brd skog do su balp skog ve ge ta-cij skog po ja sa, rjee na vi si ni i do 2000 m. Do la zi u πum skim za jed ni ca ma razre da Quer co-Fa ge tea, u mno gim bo ro vim za jed ni ca ma obu hvaÊe nim sve-zom Or no-Eri cion (u nas pri-mje ri ce u pr izem nom rasli nju u smre ko voj πu mi na do lo mi ti-ma), te u za jed ni ca ma cr no ga gra ba i bje lo gra biÊa, u sklo pu sve ze Ostryo-Car pi nion orien-ta lis. U Hr vat skoj uspi je va na broj nim lo ka li te ti ma u unu traπ-njo sti i Hr vat sko me pri mo rju, a na la zi mo je i na oto ci ma Kr ku i Cre su.

Lje ko vi tost i otrov nost go mo lja - U sluæ be noj i puË-koj me di ci ni po se bi ce se upo-

treb lja va go molj (Cyc la mi nis tu ber) ove ze lja ste traj ni ce. On sadræi ci kla min, tri ter pen-ski sa po nin ski gli ko zid, a u cvje to vi ma se na la zi ete riË-no ulje s ne ro lom i far ne so-lom. Po treb no je na gla si ti ka-ko ci kla min iz go mo lja veÊ u vr lo ma lim kon cen tra ci ja ma uzro ku je upa lu koæe i sluz ni-ca, po vraÊa nje i ja ki pro ljev. VeÊe ko liËi ne iza zi va ju grËe-ve i odu ze tost sre diπ nje ga æivËa nog su sta va te kli je nut diπ no ga su sta va. Zbog de ko ra tiv nih svoj sta-va, mi ri sna ci kla ma po se bi ce je ci je nje na u cvjeÊar stvu te se nje zine broj ne for me uz-ga ja ju kao sob ne bilj ke. Vr-lo je osjet lji va vr sta, a broj-nost joj se sma nju je jer se be ru oso bi to li je pi cvje to vi, skup lja ju go mo lji i uniπ ta va-ju nje zina sta niπ ta.

U πum skoj sa sto ji ni

Di je lo vi bilj ke

Mi ri sna ci kla ma u Hr vat-skoj uspi je va na broj nim lo-ka li te ti ma u unu traπ njo sti i Hr vat sko me pri mo rju, a na-la zi mo je i na oto ci ma Kr ku i Cre su

legende, mitovi, vjerovanja


Piπe: Antun Zlatko LonËariÊFoto: A. Z. LonËariÊ

Heraklion

VJE RO VAN JA O DR VE∆U U HR VA TA Je la, sve to dr voJe la, svJe la je sve to dr vo kod mno gih slaven skih na ro da, a posta la je to na kon pokrπ ta va nja i pri hvaÊa nja krπÊan stva. U naπim πu ma ma najËeπÊa je od svih cr no go riË nih vr sta, a u Park-πu mi Go lu bi njak kod Del ni ca na la zi mo i do sa d naj veÊi pri mje rak pro naen u nas

kroπ nje (Abies gran dis com pac-ta), vi seÊih gra na (Abies gran-dis pen du la), te joπ i Abies pro-ce ra glau ka pro stra ta.

ObiË na je la vi so ko je i rav-no sta blo do 40 m, ali u ne kim πu ma ma praπum skog ti pa moæe do seÊi vi si nu Ëak i do 60 m. De-blo je valj ka sto, pri liË no glat ko, tek poslije pu ca u ve li kim kva-drat nim lju ska ma, Ëeπe ri su us-prav ni i valj ka sti, do 15 cm vi so ki i 3-5 cm de be li. Vr lo je osjet lji va na zim sku stu den i mraz, ali do-bro pod no si snijeg, inje, ro su i ma glu te za sje nu i moæe du go æi vje ti u sje ni veÊeg sta bla. Uspi-je va na raz liËitim tli ma, ali je osjet lji va na πtet ne pli no ve iz in-du strij skih po stro je nja, a u nas znat no stra da va od ki se lih kiπa.

Una toË ugroæe no sti je la od ki se lih kiπa, u Gor skome ko ta-ru na la zi mo i do sa da naj veÊi pri mje rak. U Park-πu mi Go lu-bi njak, po kraj Del ni ca, na po-druË ju ©u ma ri je Lo kve na la zi se Kra lji ca je la, spo me nik pri ro-de, ko ja je zaπ tiÊe na joπ 1984. go di ne. Nje zine su di men zi je doi sta im pre siv ne - vi si na iz nad 37 m, pr sni pro mjer sta bla 140 cm, op seg sta bla 441 cm, a pro-cje na je na 28,46 kub iËnih me-tara drv ne ma se. Sta rost je teπ-ko utvr di ti, ali se pro c je nju je na iz nad 200 go di na. Na la zi se na sa mom ula zu u Park-πu mu Go-lu bi njak, a iz rasla je na ka me-nom blo ku, pa je pra va atrak-ci ja za broj ne po sje ti te lje toga naπeg izle tiπ ta.

Zbog svo je ve liËi ne, du go-vjeË no sti i lje po te, za je lu su ve-za na i re li gij ska πto va nja. Je la je stan gor ske vi le, u Li ci i sje-ver noj Hr vat skoj, u Slo ve ni ji, a u po je di nim kra je vi ma u Bo sni, Sr bi ji, Cr noj Go ri i Ma ke do ni ji ona je sret no dr vo.

U svim sla ven skim je zi ci ma za je lu po sto je isti ili sliË ni na zi-vi: slo ven ski jel, je la, jel va, ja la, jed la, jel ko ve, jeu, jeu ka, ru ski el ka, Ëeπ ki jed le, polj ski jod la...

U po gan ska vre me na kod Sla ve na sve to dr vo bio je hrast ispod ko jeg su se obav lja li raz ni

Je la, obiË na je la (Abies al-ba), dr vo umje re nih pre-dje la Sje ver ne po lut ke, treÊa je naj ras pro stra nje-

ni ja πum ska vr sta u Hr vat skoj, od mah po sli je bu kve i hrasta luæ nja ka. A u naπim cr no go riË-nim πu ma ma za stup lje na je sa Ëak 50 po sto u sa sto ji na ma.

U umje re nom po ja su Eu-ro pe, Azi je i Sje ver ne Ame-ri ke raste ukup no 40 vr sta, dok je kod nas obiË na je la

je di na au toh to na. Po par ko vi-ma i hor ti kul tur nim pro sto ri-ma u nas su sreÊe mo i srebr nu je lu (Abies bal sa mea), ko lo rad-sku ili du goi gliËa stu je lu (Abies

con co lor), ko rean sku je lu (Ab-ies ko rea na), di vov sku ili go ro-sta snu je lu (Abies gran dis), ko-ja moæe bi ti zlat noæu tih igli ca (Abies gran dis au rea), gu ste


Je la, sve to dr vove to dr voobre di, a tek pre la skom Hr va ta na krπÊan stvo je la po stup no isti-sku je hrast.

Pre ma jed noj le gen di, kad je sve ti Bo ni fa cio spa sio æi vot dje te tu ko je su htje li ær tvo va-ti u po gan skom obre du ispod hrasta, i to ta ko πto je udar cem πa ke srav nio sa zem ljom hrast oko ko jeg se odvi jao obred, na tome mje stu ubr zo je iz ni kla je-la, kao sim bol vjeË nog æi vo ta.

Ne ko li ko je razliËi tih ver zi-ja tih le gen di, ovi sno o zem ljo-pi snom po loæa ju i utje ca ju dru-gih re li gij skih kul tu ra, ali jedan od svi ma na ma naj draæih i naj-ljepπih obiËa ja iz naj ra ni jeg dje-tinj stva, ve zan je uz do la zak BoæiÊa i boæiÊ nih blag da na. To je upra vo kiÊe nje boæiÊ ne jel e!

Prem da se obiËaj kiÊe nja sta ba la jav lja u Hr va ta re la tiv no ka sno, ukraπavanje do ma ze le ni-lom od dav ni na je uvri jeæeno i

duæ nost je ko ju su obiË no obav lja-la dje ca. Sim bo li ka kiÊe nja do ma ze le ni lom oz naËa va æi vot nu sna-gu su prot nu zim skom umrtv lje-nju pri ro de. ObiËaj u pri mor skim kra je vi ma bio je da dje ca kuÊu krase granËi ca ma ka du lje, brπ lja-na ili bo ro vim granËi ca ma.

Sve do 1850. go di ne, u Hr-vat skoj se ni je obiËa va lo ki ti ti drv ce, prem da je to bio obiËaj u sred njoj Eu ro pi joπ iz 16. sto-ljeÊa, i ta da su to bi la bje lo go riË-na sta bal ca. Broj ni jim do se lja va-njem nje maË kog stanovniπtva u naπe kra je ve, na rod sve viπe pri hvaÊa kiÊe nje boæiÊ nog drv-ca od cr no go riË nih vr sta, a je-la preu zi ma najËeπÊu i naj vaæ ni-ju ulo gu. Sta bal ca se u poËet ku ki te je sen skim plo do vi ma - ja-bu ka ma, su him πlji va ma, kruπ ka-ma, po zlaÊe nim o rasi ma, ljeπ nja-ci ma, te sla sti ca ma od πeÊe ra, umo ta nim u raz no boj ne pa pi-

riÊe, sta niol, ali i sta kle nim ku-gla ma i fi gu ri ca ma, veÊ pre ma to me πto je tko imao. Za tim se stav lja ju pa pir na ti lan ËiÊi, svjeÊi-ce, lam pio ni, zlat ne i srebr ne ni-

ti i dru gi uk rasi. Ta ko je je la po sta la ne zao bi lazan boæiÊ ni sim bol u Bad njoj noÊi, ko ji je po ti snuo veÊ dav no za bo rav-lje ni ba danj, hrastov panj.


RU SI I UK RA JIN CI NA ©U MARS KOM FA KUL TE TU U ZAG RE BU

Od 12 πu mar skih inæe nje ra iz Ru si je i Ukra ji ne ko ji su u raz dob lju iz meu dva ra ta Od 12 πu mar skih inæe nje ra iz Ru si je i Ukra ji ne ko ji su u raz dob lju iz meu dva ra ta æi vje li i ra di li u Hr vat skoj (od 35 ko li ko ih se ukup no πko lo va lo na za gre baË kom æi vje li i ra di li u Hr vat skoj (od 35 ko li ko ih se ukup no πko lo va lo na za gre baË kom ©u mar skom fa kul te tu, o Ëe mu smo pi sa li u bro ju 115), ose bu jan je i ne vje ro ja tan ©u mar skom fa kul te tu, o Ëe mu smo pi sa li u bro ju 115), ose bu jan je i ne vje ro ja tan bio ci je li æi vot Iva na Gri go ri je viËa Ja kov lje va (1903.-1997.). Pi sa li smo da je, meu bio ci je li æi vot Iva na Gri go ri je viËa Ja kov lje va (1903.-1997.). Pi sa li smo da je, meu osta lim, kao stu dent πu mar stva u Za gre bu bio mo del zna me ni tom hr vat skom osta lim, kao stu dent πu mar stva u Za gre bu bio mo del zna me ni tom hr vat skom ki pa ru Iva nu Meπ tro viÊu (1883.-1962.) pri izra di dva ju spo me ni ka In di ja na ca ki pa ru Iva nu Meπ tro viÊu (1883.-1962.) pri izra di dva ju spo me ni ka In di ja na ca na ko nju, ko ji su 1928. po stav lje ni u Grant par ku u Chi ca gu (SAD). U ovom na ko nju, ko ji su 1928. po stav lje ni u Grant par ku u Chi ca gu (SAD). U ovom bro ju objav lju je mo ci je li in ter vju s Ja kov lje vom, iz valj da je di nog saËu va nog bro ju objav lju je mo ci je li in ter vju s Ja kov lje vom, iz valj da je di nog saËu va nog pri mjer ka no vi na pri mjer ka no vi na VeËerVeËer iz 1935., o to me ka ko je sta ti rao ve li kom ki pa ru, ali i o iz 1935., o to me ka ko je sta ti rao ve li kom ki pa ru, ali i o sve mu osta lom po ma lo. Osim πto je do kaz ci je loj priËi o sta ti ra nju, raz go vor je i sve mu osta lom po ma lo. Osim πto je do kaz ci je loj priËi o sta ti ra nju, raz go vor je i svo jevr sni do ku ment jed nog vre me na i obiËa ja. Vri je di proËi ta ti!svo jevr sni do ku ment jed nog vre me na i obiËa ja. Vri je di proËi ta ti!

U raz go vo ru sa struË nja-ci ma i poz na va te lji ma æi vo ta i ra da ki pa ra I. Meπ tro viÊa oba vi jeπ-

te ni smo kako, pre ma nji ho-vim spoz najama, ne po sto ji do-ku men ta ci ja ko ja bi ko naË no potvr di la toË nost naπih po da ta-ka da je I. Ja kov ljev bio mo del za nje go ve In di jan ce u »i ka gu, od ko jih je dan oda pi nje luk, a dru gi ba ca kop lje. U meu vre-me nu, tra ga juÊi da lje, pro naπ-li smo vje ro do sto jan iz vor ko ji

to ko naË no potvru je. Saz na-li smo da je u za gre baË kome dnev nom li stu “VeËer” od 24. pro sin ca 1935. objav ljen vr lo zanimljiv i za naπa istraæi va nja vrijedan Ëla nak “In te lek tual ci kao ko no ba ri, πo fe ri, sta ti sti, straæa ri i tram vaj ski kon duk te-ri”, u ko je mu na la zi mo i tekst o “ap sol ven tu πu mar skog fa kul te-ta, Iva nu Gri go ri je viËu Ja kov lje-vu kao Meπ tro viÊe vom mo de lu, kol por te ru VeËe ri i ka za liπ nom staæi stu”. U na ve de nom tek stu uz po dat ke o I. Ja kov lje vu, naÊi Êe mo i za nim lji ve seg men te iz ka za liπ nog æi vo ta tog vre me na u Za gre bu, pa tekst ci ti ra mo u ci je lo sti.

“Naπ li smo ga na nje go-vom po slu iza ku li sa u ve li-koj ka za liπ noj zgra di. Da va la se “Lak me”, De libeso va ope ra, i upra vo je bi la stan ka iz meu pr vog i dru gog Ëi na. Po stav lja-la se sce na: Trg ne kog in dij skog gra da.

Re da telj Bi niË ki sto ji u sre-di ni po zor ni ce. Rad ni ci po du pi-

Ja kov ljev - πu mar, sta tist, glaz be nik, kol por ter..!Ja kov ljev - πu mar, sta tist

I. G. Ja kov ljevIvan Gri go ri je viÊ Ja kov ljev (Niæ ne »irsk, Ru si ja, 1903.-Taπ kent, Uz be ki stan 1957.) kao ru ski emi grant 1920. do la zi u Kra lje vi nu SHS, gdje u Bi leÊi 1924. zavrπa va ru sku sred nju πko lu (Don ski ka det ski kor pus). ©u mar stvo je stu di rao u Za gre bu, a za vri je-me stu di ja ra dio i kao sta tist, pro da vaË no vi na, ko no bar, svi-rao je ba la laj ku i pje vao u ∆i ri lome to do vu zbo ru. Ap sol vi rao je 1932., a di plo mi rao 1939. Kao ap sol vent ra dio je u BiH, a od 1939.-1950. u Hr vat skoj (Cri kve ni ca, Rab, Suπak, Mi ni star stvo πu mar stva u Za gre bu, Go spiÊ, Ga reπ ni ca). God. 1950. na puπ ta Hr vat sku i od la zi u Maar sku, a 1956. u Taπ kent (Uz be ki stan) gdje je go di nu da na posli je naπao svoj vjeË ni mir.

Piπe: Mla den Sko ko, dipl. ing. πum.Fo to: Pri vat na ar hi va

Ivan Ja kov ljev u πet nji uli ca ma Za gre ba (Ju riπiÊe va ul.) povijest πumarstva


kol por ter “VeËe ri” - sve to pri-po vi je da Ivan Ja kov ljev uz pot-pu no op ti mi stiË ki smi jeπak pun æi vot nog ela na.

- A sad ste sta ti sta? - pitamo.- Du go veÊ ja sta tist - od go-

va ra “Bu kaπ ka” sa ru skim ak-cen tom. - Ima nas tu joπ pu no ru skih i ov daπ njih stu de na ta. No joπ pri je tea tra ja doπel u ve-zu s umjet noπÊu. Na Sa vi, zna-te, opa zi li me nja, i re kli: Gle, ka kav ogrom ni i ja ki Ëe lo vjek! I br zo po stal mo del u Umjet-niË koj aka de mi ji. Tam me vi-del naπ ve li ki maj stor i pro fe-sor g. Meπ tro viÊ i poz val me da do djem u nje gov ate lier u Gor njem gra du.

- Vi ste da kle ima li sreÊu da vi di te naπeg pro slav lje nog maj-sto ra kod ra da? Mo ra lo je to bi-ti vr lo za nim lji vo, zar ne?

- Bi lo je to Ëi sto jed no stav-no. Ja do la zil go re u ate lier obiË-no oko je da naest sa ti pri je pod-ne. Svu kal se do go la, sel i Ëi tal no vi ne. On da je doπel go spon

ru πa re ne kuÊe sa ti piË nim istoË-njaË kim za sto ri ma nad vra ti ma. Iz vi si ne spuπ ta se “ho r izont”. Na nje mu sli ko vi ta i “au ten tiË-na” In di ja. In spi ci jent Muæe viÊ pri tiπ te na dug mad zvo na ca, ma le æa ru lji ce pa le se i ga se. Do sko ra Êe poËe ti Ëin. Sa stra-ne veÊ sto je sprem ni: okrut ni Ni la kant ha Griff, Ëa rob na istoË-njaË ka lje po ti ca Na da TonËiÊ i joπ ljepπa Mal li ka Mi lin ko viÊka, i po mor ski ofi ci ri Ri ja vec i Gr ba. Do bro raspo loæe ni Joæa pri po vi-je da neπ to ve se lo i svi se smi ju. »ak je i fa na tiË ni in dij ski sveÊe-nik Ni la kant ha za bo ra vio da Êe do sko ra ubi ti ne sret nog Ri-jav ca, i pri ja telj ski ga po tapπa po ra me nu.

U po za di ni su oni ma li. Oni po 12 di na ra na veËer. Sta ti sti. Oni ne vaæ ni, no bez ko jih ipak ne moæe bi ti pred sta ve. Da nas su obi je sni en gle ski ma tro zi, a u treÊoj sli ci obuÊi Êe du ge ha lje, pri li je pi ti bra de i po sta ti ta jan-stve ni sveÊe ni ci Bud he.

Ja kov ljev - πu mar, sta tist, glaz be nik, kol por ter..!t, glaz be nik, kol por ter..!Meu nji ma je naj po pu lar ni-

ji, naj viπi i svi ma dra gi Rus “Bu-kaπ ka”. Bu kaπ ka znaËi neπ to sit-no, ma lo, kao nez nat ni ku kac ili ma la bu bi ca. To je opÊe poz na ti “πpic na me” naj veÊeg i oko dva me tra vi so kog Ru sa Iva na Gri-go ri je viËa Ja kov lje va, ap sol ven-ta πu mar skog fa kul te ta i oper-nog sta ti ste.

Na da sve in te re san tan je æi vot ni put tog ru skog iz bje-gli ce iz Njiæ neg »ir ska. Go di ne 1924. kao dva de set go diπ nji mla-diÊ do la zi u Za greb, za pi su je se na πu mar ski fa kul tet, svi ra ba-la laj ku i pje va bas (“Bu kaπ kin” glas je vri jed no Ëu ti i on je vr lo ci je nje ni Ëlan ∆i ri lo me tod skog zbo ra) u on daπ njoj “Mos kvi” pre ko pu ta Me sniË ke uli ce.

Po noÊi svi ra ba la laj ku, pri-je pod ne po la zi na pre da va-nje, a po sli je pod ne - pro da je “VeËer”. Ba la lajËik - stu dent -

pro fe sor, i mje od poz dra vil: Zdrav stvuj te, Bu kaπ ka! Na to ja uzel luk i stre li cu i za jaπil na ve-li kog dr ve nog ko nja.

Na teg nul sam luk, na pel miπiÊe i se del, a go spon pro fe-sor de lal svo je In di jan ce.

- Je ste li πto god raz go va ra-li?

- Ka ko da ne. Ja πu til, ali go-spon pro fe sor sam poËel raz go-va rat. On vr lo fi n i jed no sta van go spo din.

Do la zil sam ce li mje sec da na sva ki dan po pol sa ta.

- I ta ko vaπ lik sa da sje di u Chi ca gu i Ame ri kan ci di veÊi se Meπ tro viÊu gle da ju Vas.

- Da. No to ni je sve. Za pu no skulp tu ra ja bil mo del.

Jed no vri je me mo del, on da ma lo stu di je na πu mar stvu, on-da ba la laj ka, on da kol por ter, on da opet mo del, pa sta ti ste ri-ja, pa opet ma lo stu di je i ne ka-ko se æi vi.

Go di ne 1932. ap sol vi ral a po-sli je BoæiÊa bu det po la gat zad-nje ispi te.

Ivan Ja kov ljev saËu vao je do svo je smr ti je dan pri mje rak spo me nu tog li sta VeËer iz 1935., ko ji nam je poËet kom 2006. po sla la ga Al la Pro ho ro va iz Taπ ken ta, za jed no s vr lo vri jed nom do ku men ta ci jom Ja kov lje va (pi sma, sli ke, svje dodæ be, potvr de, raz gled ni ce iz biv. Ju go sla vi je, Eu ro pe, Azi je i dr.). Nai me s A. Pro ho ro vom su rau je mo una trag ne ko li ko go di na i ta je su rad nja prerasla u pri ja telj stvo.

- A ka da po sta ne te inæe-njer, πta Êe te on da?

- Ne bri nem se pu no za to. VeÊ se na dje πto god.

“Bu kaπ ka” se ne bo ji ra-da, pa za to ...

Ni je zavrπio reËe ni cu. Di-ri gent Jo ze fo viÊ poπao je na svo je mje sto. Re da telj Bi niË ki plje sne ru ka ma:

- Ide mo go spo do! Æe ljez-ni za stor go re! Ma tro zi na svo ja mje sta! Viπe svi je tla ram pi! Vi dak, Vi dak, daj te cr ve no ...

Me lo dioz na De libeso va glaz ba zaz vuËi. Na da TonËiÊ po rav na va svo je zvonËiÊe. Ni-la kant ha se iskaπ lja va. Ri ja vec na mjeπ ta ka pu i pri teæe bi je lu uni for mu. “Bu kaπ ka” i osta-li po stav lja ju se u odre dje ne gru pe. Do la zi nji hov na stup. Pi ja ni ma tro zi na tr gu in dij-skog gra da. Tre ba te tu ra ti. Tre ba bi ti uvjer ljiv. 12 di na ra na veËer ...”

Bi leÊa (Her ce go vi na) 1924. g. - Don ski ka det ski kor pus (Ja kovlj kev 2. sli je va, go re)

Ja kov ljev (Ëetvr ti s li je va) pje vao je i svi rao ba la laj ku u za gre baË kom noÊ nom lo ka lu Mos kva

Na slov ni ca VeËe ri u ko joj je objav ljen raz go vor

Broj 120 • prosinac 2006.Broj 120 • prosinac 2006. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME30

Na meu na rod nim nad me ta nji ma za ku po pro da ju tru pa ca u Naπi ca ma i Bje lo va ru naj viπe ci je ne po ku bi ku po stig nu te su za fur nir ske trup ce treπ nje, a ap so lut ni re kor der po ci je ni je tru pac luæ nja ka ko ji je na bje lo var skoj li ci ta ci ji do se gao 4.964 eu ra. Naj veÊi pre maπaj poËet ne ci je ne ostva ri li su trup ci bu kve

LI CI TA CI JE U NA©I CA MA I BJE LO VA RU

U naπiË kom ho te lu Park odræa no je 7. stu de-noga 45. meu na rod-no nad me ta nje za ku-

po pro da ju tru pa ca iz upra va πu ma Naπi ce i Poæe ga. Zain te re si-ra ni kup ci mo gli su ku pi ti 24,54 m3 fur nir skih tru pa ca hrasta luæ-nja ka (F1, F2), 37,80 m3 tru pa ca obiË ne bu kve (F i L), 31,68 m3 polj sko ga ja se na ( F, I) i 18,61 m3 fur nir skih tru pa ca ma lo li sne li-pe, ko ji su bi li izloæe ni na pri vre-me nom glav nom sto va riπ tu u rasad ni ku Ga jiÊ ©u ma ri je Naπice. Trup ci div lje treπ nje (201,19 m3) izloæe ni su na glav no me stova riπ-tu ©u ma ri je »a glin. Trup ci su po-je di naË no pri ka za ni na ve li kom ekra nu (vi deo zid), s fo to gra fi ja-ma, red nim bro jem, sluæ be nom oz na kom i na zi vom vr ste, duæi-nom, pro mje rom i vo lu me nom,

Piπu: Ivi ca To miÊ, Ma ri na Ma miÊFo to: I. To miÊ, Z. DevËiÊ, Ko mer ci jal ni odjel U©P Naπi ce, D. Kau zla riÊ

Na sto va riπ tu u Bje lo va ru Na sto va riπ tu u Bje lo va ru (RJ PSG)(RJ PSG)

Trup ci polj sko ga ja se naTrup ci polj sko ga ja se na1761 eu ro/m1761 eu ro/m33 za ovaj za ovaj fur nir ski tru pac fur nir ski tru pac div lje treπ nje Bje lo va ru!div lje treπ nje Bje lo va ru!

Za treπ njev tru pacZa treπ njev tru pac 1761 eu ro po ku bi ku!

pro da va ni su po ci je na ma veÊim od poËet ne i 62 po sto. Pri mje ri-ce, F2 tru pac duæi ne 46 dm, pro-mje ra 68 cm i vo lu me na 1,67 m3 pro dan je za 511,01 eu ra/m3 (poËet na ci je na 316,24 eu ra/m3). Fur nir ski trup ci polj sko ga ja se na pro da ni su za ci je nu ko ja je pre-maπi va la poËet nu i 41 po sto. Ako se ostva re ne (po nue ne) ci je ne uspo reu ju sa ci je na ma iz Cje ni-ka Hr vat skih πu ma, bez poveÊa-nja za 20 posto (fran ko glav no sto va riπ te i fran ko va gon), ta da je od nos joπ po volj ni ji, a naj veÊe se pre maπe ne ci je ne u ku na ma po ku biË nom me tru kreÊu od 68 posto za polj ski ja sen, 93 posto za hrast luæ njak, 127 posto za div-lju treπ nju, do 217 posto za obiË-nu bu kvu.

I ovom li ci ta ci jom po stig nu-te su ci je ne od po volj nih do iz-nim no do brih, a osnov ni je cilj bio ispi ti va nje træiπ ta tru pa ca i in te re sa ku pa ca, ko ji je di no ni-

iz no si la 355,55 - /m3, a za fur-nir sku li pu 253,00 - /m3. Jed an tru pac hrasta luæ nja ka od 6,12 m3 po sti gao je veÊ spo me nu tih 4.964,00 - od no sno 36.200 kn. Ci je lo nad me ta nje s kom pju tor-ski pri ka za nim fo to gra fi ja ma i di men zi ja ma tru pa ca, kup ci su mo gli pra ti ti na ve li kom vi deo-zi du, za πto su svo jim an gaæ ma-nom za sluæ ni dje lat ni ci In for ma-tiË ke sluæ be, te Ko mer ci jal nog i In for ma tiË kog odje la.

poËet nom i naj bo ljom po nue-nom ci je nom.

Od ukup no 112,63 m3 tru-pa ca iz naπiË ke po druæ ni ce pro-da no je 82,77 m3 za 25.885 eu-ra, a od 201,19 m3 div lje treπ nje iz poæeπ ke po druæ ni ce pro da no je 168,15 m3 za 62.719 eu ra. Za ukup no pro da nu ko liËi nu tru-pa ca (250,92 m3) ostva ren je pri hod 88.604,94 eu ra. Za cje lo-kup nu ko liËi nu ma lo li sne li pe (18,61 m3) iz ©u ma ri je Sla ti na ni-je bi lo zain te re si ra nih ku pa ca. Ukup no gle da juÊi, na ovo me nad me ta nju ostva re ne su do-bre ci je ne, a naj bo lje po nue ne za po je di ne tru pce pre maπi va le su poËet nu i viπe od dvo stru ko. Ta ko je fur nir ski tru pac div lje treπ nje du æi ne 50 dm, pro mje-ra 67 cm i vo lu me na 1,76 m3, imao poËet nu ci je nu 670,34 eu-ra/m3, a za nje ga je za gre baË ki Li nus po nu dio Ëak 1393,01 eu-ra/m3 (208%). Ukup no su po je-

di naË ni trup ci treπ nje (fur nir ski i pi lan ski I. kla se) pro da ni za 47 posto, a dva sloæa ja treπ nje vih pi lan skih tru pa ca I. i II. kla se (123,95 m3) za 25,57 posto veÊu ci je nu od poËet ne.

Naj veÊi pre maπaj za bu-ko ve tru pce - Od liË ne su ci je-ne ostva ri li F i L trup ci bu kve, pa je ta ko bu kov L-tru pac duæi-ne 60 dm, pro mje ra 62 cm i vo-lu me na 1,81 m3 pro dan za 340 eu ra/m3 (poËet na ci je na 127 eu-ra/m3). Fur nir ski trup ci luæ nja ka

su po ka za li za ni ma nje za trup-ce ma lo li sne li pe.

Re kord na ci je na za fur nir-ski tru pac treπ nje po stig nu ta je i na nad me ta nju u bje lo var skoj Upra vi, u rasadni ku Sje ver nja ci ©u ma ri je Ivan ska, 23. stu de no ga, i iz no si la je 1761,99 - /m3 (12.863 kn). A je dan tru pac luæ nja ka po-sti gao je ci je nu od 4.964 eu ra! Izloæe ne trup ce kup ci su mo gli vi dje ti i oda bra ti na pri vre me-nom glav nom sto va riπ tu u kru-gu RJ “PMG” u Bje lo va ru. Od 24 pri kup lje ne po nu de pr vi put se na ta kvom nad me ta nju po ja-vi la i jed na ino zem na tvrt ka iz Ru munj ske. Na razli ci u ci je na-ma (cje nik - ostva re ne ci je ne), U©P Bje lo var za ra di la je ukup no 566.810,00 ku na.

Po je di naË no je objav lje no 180,07 m3 hrasta luæ nja ka F1 i F2, 97 m3 bu kve F, 15,15 m3 treπ nje F, 39,71 m3 li pe F, te dvi je gru pe treπ nje vih tru pa ca od 20,06 m3 F1 i 120,73 m3 F1 i F2. Od osta lih ci je na spo mi nje-mo i onu za fur nir hrasta luæ-nja ka od 873,00 - /m3, za bu-kvu F kla se po nue na je ci je na


Na nad me ta nju su ostva re ne do bre ci je ne, a naj bo lje po-nue ne kod po je di nih tru pa-ca pre maπi va le su poËet nu i za viπe od dvo stru ko.

I ovaj put su znaËaj nu ulo gu u or ga n iza ci ji meu na rod no ga mad me ta nja ima li πu mar ski i in for ma tiË ki struË nja ci Hr vat-skih πu ma.

Jed nan tru pac hrasta luæ njaka od 6.12 m3 na nad me ta nju u Bje lo va ru po sti gao je 4.964,00 - od no sno 36.200 kn.

licitacije

Ti je kom meu na rod no ga nad me ta nja u naπiË ko me ho te lu Park (gore)

In for ma tiË ka sluæ ba do bro jer oba vi la po sao (nad me ta nje 2) (u sredini)

S nad me ta nja u rasad ni ku u Ivan skoj (nad me ta nje 1) (dolje)

Za treπ njev tru pac 1761 eu ro1761 eu ro po ku bi ku!po ku bi ku!


Zbog ne pro hod nih πu-ma, u bl izi ni ljud skih na se lja mnoæi le su se mno ge æi vo tinj ske

vrste po put med vje da i vu ka, ko je su Ëini le znat ne πte te na sto ci, ali i u na se lji ma. Iz do stup nih pi sa nih po da ta ka vid lji vo je da je u ovim kra je-vi ma sta nov niπ tvo lo vi lo div-ljaË, slo bod no i neo gra niËe-no, pri je sve ga zbog krz na i me sa za pre hra nu, ali i za odræa nje æi vo ta. Ta ko je bi lo sve do sred njeg vi je ka.

Ka da su ovaj kraj u 16. sto ljeÊu zau ze li feu dal ni go-spo da ri Zrin ski i Fran ko pa ni, pri svo ji li su si pra vo lo va na dla ka vu i per na tu div ljaË u skladu s vrijedeÊim hr vat sko-ugar skim Za ko nom o lo vu. Za nim lji vo je da je lov bio za-bra njen se lja ci ma, jedino su ma lo broj ni go ran ski kme to vi

LOVST VO GORS KOGA KO TA RA KROZ PO VI JEST

povijest lovstva

Lov - bo ga ti ma pre stiæ, si ro maπni ma bor ba za preæiv lja va njeLov - bo ga ti ma pre stiæ, si ro ma

Kroz po vi jest lov je Ëo vje ku uvi jek bio nuæan za æi vot i op sta nak. Pre ma ar heo loπ kim na la zi ma u πpilja ma Bu ko vac i Med vjea (pokraj Lo ka va u Gors kome ko ta ru), ve li ka je vje ro jat nost da je na tim lo ka li te ti ma æivio pretpovijesni lo vac. Lo vio je div lje æi vo ti nje kao πto su πpiljski med vjed, snjeæ ni zec, snjeæ na ja re bi ca, ali i sve osta le vr ste ko je su æi vje le na ovim po druË ji ma. Ka ko se lov da lje raz vi jao kroz sto ljeÊa, opisuje ovaj ma li po vi je sni pri ka z

da, od Ëe ga treÊi na na po druË-ju Gor skoga ko ta ra.

Kako bi se uve lo re da u lov ne od no se, Za ko nom o lo vu iz 1893. pra vo lo va mo gle su do-bi ti sa mo uprav ne opÊi ne i vla-sni ci zem ljiπ ta ko ji su ima li cje-lo vi te zem ljiπ ne par ce le od 400 ka ta star skih ju ta ra.OpÊin ska lo-viπ ta za ko je je bio za kon ski mi-ni mum povrπi ne 1000 ka ta star-skih ju ta ra, da va na su u za kup na draæ ba ma.

Na ve li kim vla ste lin stvi ma istodob no za poËi nje uz goj ple-me ni te div ljaËi. U Gor skome ko ta ru u to me je pred njaËi lo vla ste lin stvo obi te lji Ghyczy u »a bru, ko je je uprav lja lo izluËe-nim lo viπ tem povrπi ne 30.700 ka ta star skih ra li. Po seb nu po-zor nost po sveÊi va li su uz go ju i zaπ ti ti sr neÊe div ljaËi, a te tri jeb se od stre lji vao sa mo u vri je me pro ljet nog pje va nja. Do nesena

ta ve liËi ne do 20 ra li dopuπten slo bo dan lov. No usko ro je doπlo do ne kon tro li ra nog lo-va na div ljaË i kri vo lo va. To je na ne kim po druË ji ma Gor-skoga ko ta ra re zul ti ra lo pot pu-nim istreb lje njem odree nih vr sta div ljaËi. Uz ple me ni tu ta-ma ni la se i gra beæ lji va zvje rad po put vu ko va i li si ca. Vuk se poËeo lo vi ti u haj ka ma, zam-kama i otro vom. U gra niË nim po druË ji ma Gor skoga ko ta ra i u Voj noj kra ji ni to je bio u 18. sto ljeÊu naj raπi re ni ji naËin lo va na vu ko ve.

Potkraj 19. i poËet kom 20. sto ljeÊa poËe li su se ma sov-no ubi ja ti i med vje di. Omi ljen je bio lov na med vje da pred br lo gom zi mi. Iz knji ge Gor ski ko tar saz na je mo da je na po-druË ju liË ko-kr bav ske i mo druπ-ko-ri jeË ke æu pa ni je od 1895. do 1910. od stri je lje no 136 med vje-

mo gli slo bod no lo vi ti pu ho ve po bu ko vim πu ma ma. Gro fo vi Ni ko la i Pe tar Zrin ski za poπ lja-va li su svo je lov ce, od no sno osob lje ko je je za to pri ma lo plaÊu, a bri nu li su se i o nji ho-voj odjeÊi, hra ni i uzdræa va nju lo vaË kih pa sa. Za hr vat ske feu-dal ce lov je u ko naË ni ci znaËio pre stiæ i bo gat stvo, a za si ro ma-he pu ko preæiv lja va nje.

De kre tom ca ra Kar la III. iz 1729., lov se za bra nji vao ne sa-mo se lja ci ma i kme to vi ma veÊ i svim osta lim graa ni ma. Za-bra nje no je i noπe nje oruæ ja i dræa nje lo vaË kih pa sa, svim po-da ni ci ma.

Ta ko je bi lo sve do 7. li sto-pa da 1848. ka da su Car skim pa-ten tom opÊi ne do bi le pra vo da uprav lja ju lo viπ ti ma, a Lov nim pa ten tom do nije tim 7. oæuj ka 1849. uki nu ta je lov na tla ka, pa je sva kom vla sni ku zem ljiπ-

Piπe: Ve sna PleπeFo to: Ar hi vJe len na za preæ nim ko li maJe len na za preæ nim ko li ma

Lov ci i sta ra Ëe kaLov ci i sta ra Ëe ka


Lov - bo ga ti ma pre stiæ, si ro maπni ma bor ba za preæiv lja va njeπni ma bor ba za preæiv lja va nje

HR VATS KA

No va lov na re gu la ti vaNo va lov na re gu la ti va Do noπe njem Za ko na o lo vu (NN 10/94) stvo re ne su no ve za kon ske pret po stav ke za usta nov-

lje nje lo viπ ta u Re pu bli ci Hr vat skoj, te na puπ ta nje re gal nog su sta va u lov stvu. Re gal ni su stav u lov stvu pri mje nji van je viπe od 60 go di na, te je uko ri je nio odree ne na vi ke u lov stvu i kod lo va-ca u Re pu bli ci Hr vat skoj.

Do mi nal ni su stav, pro pi san Za ko nom o lo vu 1994. kao uvjet za for mi ra nje lo viπ ta, pret po stav-lja vla sniπ tvo nad zem ljom na ko joj se na mje ra va usta no vi ti lo viπ te, da ka ko uz poπto va nje sta niπ-no-eko loπ kih pri li ka. Do mi nal nim su sta vom pro pi sa no je da ovlaπ te ni ci pra va lo va mo gu bi ti do-maÊe i stra ne prav ne i fi ziË ke oso be, a do 1994. lo vo za kup nik je prak tiË no mo gla bi ti sa mo mje sna lo vaË ka udru ga (jed na opÊi na - jed no lo viπ te - jed no lo vaË ko druπ tvo). Da nas od ukup noga bro-ja lo viπ ta lo vaË ke udru ge go spo da re s oko 70 po sto lo viπ ta, a sve dru ge prav ne i fi ziË ke oso be s pribliæno 30 po sto lo viπ ta. Pre ma vr sta ma, isti za kon razli ku je vla sti ta i za jed niË ka lo viπ ta. Vla sti-ta lo viπ ta for mi ra ju se ako vla snik ima naj ma nje 1000 ha ne pre ki nu tih povrπi na. Na osta lim povrπi-na ma for mi ra ju se za jed niË ka lo viπ ta. S do noπe njem no vog za ko na, dræa va je bi la go to vo je di ni vla snik ko ji je mo gao za do vo lji ti uvje te pro pi sa ne Za ko nom. Zbog to ga su se i vla sti ta lo viπ ta poi-sto vjeÊi va la i na zi va la dræav nim lo viπ ti ma, a usta no vio ih je mi ni star. Za jed niË ka lo viπ ta usta nov-lju je æu pa nij ska skupπ ti na, te se stoga Ëe sto na zi va ju i æu pa nij skim lo viπ ti ma.

U skladu s no vim za kon skim pret po stav ka ma, i na po druË ju Gor skoga ko ta ra usta nov lje na su lo viπ ta u vla sniπ tvu dræa ve, a po tom i za jed niË ka lo viπ ta. Usta nov lje no je 19 lo viπ ta, 9 vla sti tih i 10 za jed niË kih. Ti je kom 2006. iz ma njeg di je la lo viπ ta Bje lo la si ca for mi ra no je lo viπ te Do bra. Ta ko da nas na po druË ju Gor skoga ko ta ra ima 20 lo viπ ta, 10 vla sti tih i 10 za jed niË kih. Pre ma naËi nu da-va nja lo viπ ta na go spo da re nje razli ku je mo lo viπ ta u ko ji ma po sto ji kon ce si ja pra va lo va, te lo viπ-ta da na u za kup. Pr vot no su lo viπ ta Bje lo la si ca i Smre ko va dra ga isprav no do di je lje na na go spo-da re nje Hr vat skim πu ma ma d.o.o., ali od 2006. i u tim lo viπ ti ma po sto ji kon ce si ja pra va lo va. Na po druË ju Gor skoga ko ta ra 6 lo viπ ta je u kon ce si ji, a 14 u za ku pu. Tre ba na po me nu ti da je lo viπ te Zavrπ je tek od 2005. u kon ce si ji, dok je pri je bi lo u za ku pu.

Da rio Maj na riÊ

je i za bra na lo va na med vje da, a po uzo ru na Ghyczy jeve sliË-ne za bra ne do nije la su i vla ste-lin stva u su sjed noj Kranj skoj te kne zo vi Thurn-Taxis.

Pr vi svjet ski rat do nio je no ve ne vo lje i ka ta stro fu za div ljaË u Gor skome ko ta ru. Lo-viπ ta su osta ja la bez nad zo ra, po veÊa vao se broj gra beæ lji ve zvje ra di i zvje ro kra di ca. Zbog gla di, u ne do stat ku hra ne po-se bi ce je stra da la sr neÊa div-ljaË.

Ni Ëe tve ro go diπ nja za bra na lo va na sr neÊu div ljaË od 1925. do 1929., Ge ne ral ne di rek ci je πu ma Mi ni star stva πu ma i rud ni-ka Kra lje vi ne Ju go sla vi je, ni ka-ko se ni je pro vo di la, a pot pu ni neus pjeh doæiv lja va i Za kon o lo vu do nijet 1931.

U II. svjet skom ra tu, teπ-ko sta nje u lov stvu joπ se viπe po gorπa lo, a rat je preæi vje lo ma lo div ljaËi. U ta kvim uvje ti-ma osno va no je 1944. Ko tar-sko lo vaË ko druπ tvo Del ni ce, sa svr hom uzi ma nja lo viπ ta u za kup, zbog spr jeËa va nja kri-vo lo va, pro mi ca nja lov stva kao vaæ ne go spo dar ske gra ne, a za-

Lo vac Lo vac Ma ti ja Ma ti ja Pe tra no viÊPe tra no viÊ

Sta ra krz na Sta ra krz na (snim lje no 1941.)(snim lje no 1941.)Krπ te nje te tri je baKrπ te nje te tri je ba


li su pod Lov nu upra vu Po vje re-niπ tva za πu mar stvo obla snog NO Ri je ka. Or ga n iza ci ja je uje-di nja va la rad pet dræav nih uz-goj nih lo viπ ta na 115.000 ha i 50 za kup nih lo viπ ta na 615.000 ha, s ukup no 3143 lov ca s te ri-to ri ja Gor skoga ko ta ra, Hr vat-skoga pri mo rja i Istre. Upra va je do bi la za da tak pla ni ra nja, uz ga ja nja i zaπ ti te ple me ni te div ljaËi, or ga n izi ra nja ta ma nje-nja vu ko va, te struË noga i kul-tur nog uz d iza nja lo va ca.

U po sli je rat nom raz dob lju or ga n izi ra ju se za lov ce se mi-na ri o uz ga ja nju, zaπ ti ti, lo vu i ko riπ te nju div ljaËi. Mno gi od ova ko ospo sob lje nih lo va ca za-poπ lja va ju se u πu ma ri ja ma kao lo voËu va ri, ia ko su i pri je taj dio po sla obav lja li kao lu ga ri.

Lo vaË ka druπ tva po jaËa la su ak tiv no sti ne sa mo struË nog i etiË kog uz d iza nja Ëla no va veÊ i re do vi tu pri hra nu div ljaËi ti je-kom zi me, grad njom hra ni liπta, po ji liπ ta i dru gih obje ka ta u lo-viπ ti ma, pa je pe de se tih go di na proπ loga sto ljeÊa to bio pr vi or-ga n izi ra ni izla zak go ran skih lo-va ca u lo viπ ta bez puπa ka.

Cje lo kup no sta nje u lov nom go spo da re nju lo viπ ti ma Gor-skoga ko ta ra ureeno je 1962. Ta da su utvre ni bo ni te ti i eko-nom ski ka pa ci te ti za sva lo viπ ta lo vaË kih druπ ta va, a 1967. i za lo viπ ta πum skogo spo dar skih or-ga n iza ci ja. Do noπe njem no vih za ko na o lov stvu, 1965. Osnov-nog i 1966. Re pu bliË kog, za sva lo viπ ta izrae ne su lov no go spo-dar ske osno ve. U nji ma su uz opis trenutaËnog sta nja dane i smjer ni ce go spo da re nja za de-set ogo diπ nje raz dob lje.

Rad lo vaË kih druπ ta va po-sli je uki da nja Ko tar skoga lo vaË-kog sa ve za Ri je ka preu zi ma ju sa ve zi lo vaË kih druπ ta va opÊi-na u Del ni ca ma (1964.), »a bru (1965.) i Vr bov skome (1969.). Broj Ëla no va ne pre kid no raste, a po veÊa va se i nji ho vo struË no zna nje i lo vaË ka eti ka. Lov stvo se stal no una preu je, a lov ci i lo-vaË ke or ga n iza ci je po tiËu da uz-ga ja ju i πti te div ljaË, ureu ju lo-viπ ta, bri nu se o zaπ ti ti pri ro de. »esto se or ga n izi ra ju se mi na ri za lov ce staæi ste, lov ce tro vaËe i odræa va ju lo vaË ki ispi ti.

De kre tom ca ra Kar la III. iz 1729., lov se za bra nji vao ne sa mo se lja ci ma i kme to vi ma veÊ i svim osta lim graa ni ma. Za bra nje no je i noπe nje oruæ ja i dræa nje lo vaË kih pa sa, svim po da ni ci ma.

Ti je kom 1947. go ran ska lo vaË ka druπ tva go spo da ri la su sa 64.000 ha lov nih povrπi na, od no sno pri bliæ no s 47 po sto ta daπ njega po druË ja Gor skoga ko ta ra. Osta tak od 75.000 ha lo viπ ta bio je u sa sta vu dræav nih uz goj nih lo viπ ta Ve li ka Ka pe la.

bra nje no je hva ta nje i ta ma nje-nje div ljaËi...

Na red bom Mi ni star stva po-ljo pri vre de i πu mar stva Fe de-ral ne Dræa ve Hr vat ske od 11. ruj na 1945., kako bi se zaπ ti ti-le po je di ne ugroæe ne vr ste div-ljaËi, u ci je lome Gor skom ko-ta ru za bra njen je od strjel svih vr sta div ljaËi. Do nije ti su i za-kon ski pro pi si ko ji ma se mo gu osni va ti lo viπ ta i lo vaË ke or ga-n iza ci je. Poπ tu juÊi odred bu ko-jom se na te ri to ri ju jed ne bivπe uprav ne opÊi ne moæe osno va ti jed no lo vaË ko druπ tvo, od no-sno da broj Ëla no va bu de raz-mje ran povrπi ni lo viπ ta (je dan lo vac na 200 ha povrπi ne), ti je-kom 1945. i 1946. osni va ju se lo vaË ka druπ tva u go to vo svim go ran skim mje sti ma. U no vo os-no va nim lo vaË kim druπ tvi ma, njih pet nae stak, bi lo je 247 lo-va ca, 65 po sto viπe ne goli pri je ra ta. U lo vaË ka druπ tva Ëla no-vi su se pri ma li bez ogra niËe-nja, ali su ob vez no mo ra li ima ti oruæ ni list i lo vaË ki ispit.

Na osno vi OpÊeg za kona o lo vu FNRJ, ti je kom 1947. go-ran ska lo vaË ka druπ tva go spo-da ri la su sa 64.000 ha lov nih povrπi na, od no sno pri bliæ no s 47 po sto ta daπ njega po druË ja Gor skoga ko ta ra. Osta tak od 75.000 ha lo viπ ta bio je u sa sta-vu dræav nih uz goj nih lo viπ ta Ve-li ka Ka pe la, ko je 1948. mi je nja na ziv u Bje lo la si ca i Kla na-Ri-snjak (od 1951. do biva na ziv lo-viπ te Ri snjak). To su bi la lo viπ ta od re pu bliË kog znaËe nja.

Ti je kom 1949. sva lo viπ ta Gor skoga ko ta ra i or ga n iza ci je ko je su nji ma go spo da ri le doπ-

USP JE© NA LOV NA SE ZO NA U

lovstvo OsamOsam “zlat nih” “z

med vje da!med v

P otkraj go di ne zbra ja ju se re zul ta ti lov ne se zo-ne. U Del ni ca ma su i te ka ko za do volj ni - lov-

na se zo na na med vje da bi la je iznimno us pjeπ na, od stri je-lje no je 13 gr la, od to ga osam u zlat noj me da lji! Uz tra di-cio nal ne go ste ko ji do la ze iz eu rop skih ze ma lja po put Au-stri je, Ita li je, Nje maË ke, ©vi-car ske, ©pa njol ske, Dan ske, Ru si je, Maar ske, »eπ ke i Lih-tenπ taj na, ove su go di ne u lo-vu na med vje da su dje lo va la dvo ji ca lo va ca iz SAD-a.

- Po veÊa njem bro ja ze ma-lja i πi re njem na no ve iz ko jih do la ze lov ci u lo viπ ta del niË-ke po druæ ni ce, te re zul ta ti ma lov ne se zo ne, iznimno smo za-do volj ni - kaæe mr. sc. Da rio Maj na riÊ, ru ko vo di telj Odje-la za lov stvo. Po seb no istiËe za nim lji vost ka ko su sa mo ti-je kom jed ne noÊi, 2. stu de no-

Sa mo ti je kom jed ne noÊi, 2. stu de no ga, od stri je lje-na su tri med vje da od 300, 352 i 385 CIC toËa ka! Us-pjeπan je bio i lov na je le-na. U ko mer ci jal nom lo vu od stri je lje no je 15 gr la.

Sta ra lu gar ni caSta ra lu gar ni ca


©to s neo b raslim povrπi nama “ostav lje nim za po tre be lov stva”?

DEL NI CA MA

Osam “zlat nih”zlat nih” med vje da!vje da!

ga, od stri je lje na tri med vje da od 300, 352 i 385 CIC toËa ka. VeÊ sa da su u ti je ku pri pre me i do go vo ri za pro ljet ni lov na med vje da, ko ji je go spo dar ski gle da no naj vrjed ni ja div ljaË u lo viπ ti ma del niË ke po druæ-ni ce. S ob zi rom na ci je ne ods-trje la med vje da, ni je la gan po-sao pro naÊi go ste, pa se ulaæu iznim ni na po ri da se pro nae do vo ljan broj go sti ju za taj lov, kaæe Maj na riÊ.

Us pjeπan je bio i lov na je-le na. U ko mer ci jal nom lo vu od stri je lje no je 15 gr la. Pet je-le na od stri je lje no je u vri jed-no sti bronËa ne me da lje, πto je uo biËa je na struk tu ra u pla nin-skim lo viπ ti ma ko ji ma go spo-da ri del niË ka po druæ ni ca.

Rea l izi ran je i plan odstrje-la sr nja ka od 20 gr la.

U je sen sko-zim skom raz-dob lju slijedi joπ lov na div lje svi nje i na ne tro fej nu div ljaË.

S do la skom zi me i kad snjeæ ni pre kri vaË za bi je li tlo, bit Êe i ma nje lov nih ak tiv no sti u lo viπ ti ma, a veÊi na njih bit Êe us mje re na na pri hra nu div ljaËi. Hra na je na bav lje na, ima je u do volj nim ko liËi na ma, pa Êe ta-ko i div ljaË lakπe pre bro di ti naj-hlad ni je zim ske mje se ce.

Od stri je lje ni Od stri je lje ni med vje dimed vje di

Piπe: Ve sna PleπeFo to: D. Maj na riÊ

Za ko nom o lov stvu (Ëla-nak 43. sta vak 2.) pre d-vie no je ob vez no za-kljuËi va nje ugo vo ra o

meu sob nim od no si ma iz meu Hr vat skih πu ma i ovlaπ te ni ka pra va lo va, ko ji bi pra va i ob-ve ze obi ju stra na re gu li rao na pri hvat ljiv naËin. Izra du pri jed-lo ga ugo vo ra preu ze lo je nad-leæ no mi ni star stvo i ona je u ti-je ku. Isto dob no, sva kod nev ni po slo vi na laæu rjeπa va nje pi ta-nja ko ja ne mo gu Ëe ka ti une do-gled, pa je Ëest sluËaj da za istu stvar po sto je pot pu no razliËi ta rjeπe nja.

Jed no je od pi ta nja ko ja si gur no zah ti je va ju istovr sno rjeπe nje i je su li ovlaπ te ni ci pra-va lo va u lo viπ ti ma πto se na la-ze na po druË ju πu ma i πum skih zem ljiπ ta ko ji ma go spo da re Hr-vat ske πu me duæ ni unaj mi ti, uz nak na du na rav no, povrπi-ne ko je se u πum sko go spo-dar skim osno va ma vo de kao “neo b raslo proiz vod no”, uz smjer ni ce bu duÊeg go spo da-re nja “osta vi ti za po tre be lov-stva”, ili ta kve povrπi ne mo gu ko ri sti ti bes plat no. NajËeπÊe je rijeË o povrπi na ma na ko ji ma se proiz vo di hra na za div ljaË. S ob zi rom na to da smo unu tar Druπ tva ima li razliËit pri stup rjeπa va nju to ga pi ta nja, na izra-van upit od go vo ri lo je nad leæ-no mi ni star stvo. Od go vor je dao Da vor Zec, dipl. ing. πum., i on gla si:

LO VOOV LA© TE NI CI I PRO PI SI

“Lo voo vlaπ te nik pra va lo-va ni je duæan plaÊa ti ni ka kvu nak na du Hr vat skim πu ma ma d.o.o., Za greb, za ko riπ te nje πum skog zem ljiπ ta ko je je πum-sko go spo dar skom osno vom pre dvie no za po tre be lov stva. Lo voo vlaπ te nik ostva ru je pra vo lo va pu tem jav nog na tjeËa ja za za kup ili kon ce si ju pra va lo va. Pod pra vom lo va po d razu mi je-va se ovlast da se na odree noj povrπi ni zem ljiπ ta i vo da pro vo-de rad nje uz go ja, zaπ ti te, lo va i ko riπ te nja div ljaËi i nje zi nih di je lo va. U ovo me sluËa ju ra-di se o ovla sti uz go ja i zaπ ti te div ljaËi na πum skom zem ljiπ tu u vla sniπ tvu Re pu bli ke Hr vat-ske, a za istu ovlast lo voo vlaπ-te nik je jav nim na tjeËa jem za-ku pom ili kon ce si jom ste kao pra vo od istog vla sni ka, tj. Re-pu bli ke Hr vat ske, tim viπe πto je pred met no πum sko zem ljiπ-te πum sko go spo dar skom osno-vom pre dvie no za po tre be lov-stva” (sve na gla sio D.Z.).

Na dam se kako Êe ovaj ja-san od go vor bi ti smjer ni ca da se tom pi ta nju pri stu pi na je-din stven naËin. Ono πto osta-je otvo re no sva ka ko je rok do ka da je zem ljiπ te na mi je nje no lov stvu, s ob zi rom na to da se pro pi si πum sko go spo dar skih osno va mo gu mi je nja ti. Sma-tram da zem ljiπ tu, ko je je u tre nut ku izra de lov no go spo-dar ske osno ve πum sko go spo-dar skom osno vom bi lo na mi-

je nje no lov stvu, a ko je je u lov no go spo dar skoj osno vi izri je kom na ve de no, uz pro-pis da Êe se ko ri sti ti za proiz-vod nju hra ne za div ljaË, ne bi bi lo mo guÊe pro mi je ni ti smjer ni ce bu duÊeg go spo da-re nja, te ga primjerice pre-dvi dje ti za poπum lja va nje. Rok do ka da bi to tre ba lo vri je di ti sva ka ko je do kra-ja lo vo za kup nog raz dob lja. Ovo bi oso bi to na umu tre-ba li ima ti izrai vaËi lov no go-spo dar skih osno va, uz do go-vor s odje li ma za urei va nje πu ma.

Lo voo vlaπ te nik pra va lo va ni je duæan plaÊa ti ni ka kvu nak na du Hr vat skim πu ma ma d.o.o., Za greb, za ko riπ te nje πum skoga zem ljiπ ta ko je je πum sko go spo dar skom osno vom pre dvie no za po tre be lov stva.

Piπe: mr. sp. Æelj ko Mar man

©to s neo b raslim ©to s neo b raslim povrπi nama povrπi nama “ostav lje nim za “ostav lje nim za po tre be lov stva”?po tre be lov stva”?


Poz na ti i u lo vaË kim kru go vi ma ci je nje ni ame riË ki mje seË nik za lov ce “The Hun ting

Report”, za mje sec stu de ni obja vio je meu osta lim i na pis o lo vu na med vje da u Hrvat skoj. U Ëa so pi su poz na ti lov ci iz SAD-a ocje nju ju lo vo-ve di ljem svi je ta. Na te me lju svo jih isku sta va pre po ru Ëu ju lo vo ve ili upo zo ra va ju lov ce da ne idu u lov na odree na odre di πta.

Po Ëet kom trav nja ove go di ne ame riË ki ki rurg dr. Yaj ko Dou glas do πao je u lov

AME RI»KI »ASO PIS ZA LOVST VO

Po hval no Po hval no o lo vi πti ma o lo vi πti ma Hr vat skih Hr vat skih πu maπu ma

na med vje da u lo vi-πta ko ji ma go spo da-ri del niË ka po druæ ni-ca. Ina Ëe, on je biv πi pred sjed nik Sa fa ri Club In ter na tio na-la, po mno gi ma naj-ja Ëeg udru æe nja lo-va ca na svi je tu.

Med vje da je lo-vio na te re ni ma πu-ma ri ja Rav na Go ra i Go mi rje. Tu je za-pazio ne ko li ko med-vje da, ali zbog sla-be vid lji vo sti ni je imao pri li ku pu ca ti. Ko naË no ga je od-stri je lio na po dru-Ëju ©u ma ri je Pre zid 4. trav nja 2006.

Za do vo ljan us-pje πno obav lje nim

lo vom, svo je dojmove obja vio je u go re spo me nu tom na pi su. Meu osta lim spo mi nje i “Hr-vat ske πu me”, kao ve li ku kom-pa ni ju ko ja go spo da ri πu ma ma i lo vi πti ma na po dru Ëju Hr vat-ske. ©ume opi su je kao Ëa rob no li je pe i iskon ske, a i sve ocje ne o lo vu bi le su mu od liË ne. U na-pi su spo mi nje i web stra ni cu „Hr vat skih πu ma”, te le fon ski broj tvrt ke i elektroniËku poπtu put niË ke agen ci je Tours.

Na daj mo se da Êe i ovaj na-pis objav ljen u pre stiæ nom lo-vaË kome mje seË ni ku bi ti do bra pro midæ ba za do la zak go sti ju - lo va ca u Hr vat sku, ne sa mo iz SAD-a veÊ i iz dru gih svjet skih odre di πta. (v.)

Ske ni ra ni na pis iz ame riË kog Ëa so pi sa

PODS JETNIK ZA LOV NI KA

Pro si nac

Ovo je mje sec u ko jem za st rastve ne lov ce kao da ima pre ma lo da na! Lov na se-zo na je u pu nom je ku. Ci je li mje sec stu de ni pro te kao je s iz nad pro sjeË no vi so kim tem-pe ra tu ra ma i lov ci s nestrp-lje njem oËe ku ju da ma lo “sti-sne”! Ako neÊe u pro sin cu, kad Êe pra va zi ma! To je vri je-me za or ga n izi ra nje skup nih (i atrak tiv nih!) lo vo va na div-lje svi nje, ko jih u naπim lo viπ ti-ma ima do volj no. Dok se one joπ pa re - bu ca ju, zavrπa va pa-re nje di vo ko za, a oËe ku je se poËe tak pa re nja vu ko va.

Ako je zi ma jaËa, med vje-di se po vlaËe u br log na ne-pra vi lan zim ski san, πto znaËi da se po vre me no i bude, a med vje di ce u br lo gu do no-se mla de na svi jet - meËe se. Kod nas se to do gaa sva ke dru ge go di ne. Pre ma istraæi-va nji ma lov nog struË nja ka Da ri ja Maj na riÊa, dipl. ing. πum. iz Del ni ca, med vje di ca pro sjeË no ot hra ni 2,15 mla-dunËa di (pre bro ja va nje obav-lje no u je sen, u sta ro snoj do-bi mla dunËa di od 9 do 10 mje se ci). Pro cje nju je se da u Hr vat skoj ima oko 850 gr-la med vje da, a pri rast iz no si oko 250 gr la go diπ nje. To je ujed no ka pa ci tet Hr vat ske za med vje da, Ëi ja je po pu la ci ja sta bil na, πto viπe, s ten den ci-jom porasta broj nog sta nja.

Pap kar ska div ljaË odva ja se u kr da po spo lo vi ma. Sr-neÊa div ljaË stva ra tzv. so ci-jal na kr da pa je to i pri li ka da mo tre njem utvr di mo broj-nu, spol nu i dob nu struk tu-ru u lo viπ tu. U pro sin cu hra-ni liπ ta mo ra ju bi ti pu na. Ako pad ne du bo ki sni jeg i stvo ri se po ko ri ca, za sr neÊu je div-ljaË po treb no uz pu to ve i na pro sje ka ma izla ga ti kva li tet-nu ka ba stu hra nu. SoË nu hra-nu va lja izla ga ti sa mo u dnev-nim ko liËi na ma. Uz glav nu vr stu div ljaËi, sa da je nuæ no hraniti i osta le vr ste - fa za ne, trË ke, pat ke, gu ske i dru ge.

Lo vo ve ne smi je mo odræa-va ti bl izu mje sta zim ske pri-hra ne div ljaËi. Pro si nac je zad nji mje sec u ko jem odræa-va mo skup ne lo vo ve na div-lje svi nje i pri li ka da se ispu-ni plan od stre la za ovu lov nu go di nu.

Meu sport skim ri bo-lov ci ma veÊih i ve li-kih nizin skih te kuÊi-ca, ci je nje na ri ba je

i mre na. Ri jeË je o ri bi iz duæe-na, vre te na sta ti je la, pre kri ve-nog gu stim, sit nim kr ljuπ ti ma. Si vo ma sli na stih je lea, srebr-no-bronËa nih, svi je tli jih bo ko-va. Pre poz nat lji va je po dva pa ra br ko va, smjeπ te nih na gor-njoj me sna toj usni. Mri je sti se od svib nja do srp nja. Æi vi u ja-ti ma.

Piπe: Draæen Ser tiÊ, dipl. ing. πum.

Da nas do no si mo je dan ma li kviz u ko jem moæe te pro vje ri ti svo je zna nje o no su, kaπ lju i diπ-nim pu to vi ma, to jest o pre hla-di. Oci je ni te sva ku od sl je deÊih tvrd nji s toË no ili po greπ no:

1. U ne kim se obi te lji ma pre-hla da ËeπÊe jav lja;

2. Æe ne ËeπÊe do bi ju pre hla-du ne go muπ kar ci;

3. Puπe nje Ëi ni Ëo vje ka osjet-lji vi jim na pre hla de;

4. Sta ra izre ka “Na hra ni pre-hla du - iz glad ni tem pe ra tu ru” do bar je sa vjet;

5. Ne ma li je ka za pre hla-du;

6. Jed na pre hla da spri jeËa-va dru gu;

7. Pre hla de su isto to li ko Ëe-ste lje ti kao i za vri je me dru gih go diπ njih do ba;

8. Kaπalj i ki ha nje uvi jek su zna ko vi pre hla de;

©to zna te o pre hla di?zdravi æivot


SLAT KO VOD NE RI BE

Mre na je ri ba iz duæe na ti je la pre kri ve nog gu stim, sit nim kr ljuπ ti ma, pre poz nat lji va je po dva pa ra br ko va na gor njoj me sna toj usni. I ni je ne vaæ no - ikra mre ne je otrov na!

ribolov

Eto, to bi bi li „teh niË ki” po-da ci o ovoj za nim lji voj ri bi. No ono πto k njoj pri vlaËi sport ske ri-bo lov ce jest njezi na bor be nost. Mre na je Ëvr sta i snaæ na ri ba, ko-ja do bro zna isko ri sti ti stru ju vo-de, pa i za ma ra nje ma njih pri-mje ra ka pra vi je iza zov. U naπim vo da ma lo ve se mre ne pro sjeË ne ve liËi ne od 300 do 700 gra ma. No ona moæe narasti i do 10 kg teæi ne i 60 cm duæi ne.

Mre nu tre ba traæi ti u gor njim di je lo vi ma sred njeg to ka ri je ke. Ci je li taj dio vo do to ka po njoj se i na zi va „mren skim di je lom”. Na la zi mo je u br za ci ma s ja kom stru jom, na di je lo vi ma sa πljun ko-vi tim dnom. Mje sta gdje mre na

ra do boravi str me su, pod lo ka ne oba le, u du bo kim di je lo vi ma, Ëe-sto s ja kom stru jom.

Se zo na ri bo lo va na ovu ri bu tra je od pro ljeÊa pa sve do ka sne je se ni. Naj bo lje se lo vi ti je kom ko-lo vo za i ruj na, za to plih noÊi i ni-ska vo do sta ja. Ia ko se moæe lo vi ti ti je kom ci je log da na, a bo lje uju-tro i uveËe, naj bo lje se ipak lo vi ti je kom noÊi.

Na udi cu uda ra snaæ no, neoËe ki va no, pa ako se lo vi s plov kom, isto ta ko br zo tre ba uz vra ti ti kon trom.

Od ri bo lov nih teh ni ka naj-viπe se ko ri ste one du bin ske - Ëe-ka juÊe, du bin ci ma, bez plov ka. Pritom se ko ri ste sred nje teπ ke,

pa i teπ ke kom bi na ci je (ovi sno o jaËi ni stru je ri je ke) bez plov ka. Da se veo ma us pjeπ no moæe lo-vi ti plov kom, po ka za li su na tje-ca te lji. Ta ko se je stvo ri la i ci je la voj ska plov ka roπa na mre nu. Ia-ko se rjee ko ri ste, po ne ki je lo-ve du gim di rek taπi ma i πte ka ma s de be lim gu ma ma u vr hu πta pa (top se tu), ko ri steÊi sustave od osnov nog naj lo na pro mje ra do 0,18 mm. U tu vrstu ri bo lo va ide i ona bo log ne se πta po vi ma.

U sva kom sluËa ju, osnov ni naj lon, pri sred nje teπ kom du-bin skom ri bo lo vu, ne bi tre bao bi ti jaËi od 0,30 mm, s olo vom teæi ne 40-50 gra ma (moæe i jaËi u jaËim stru ja ma).

Mam ci za ta kav ri bo lov najËeπÊe su gu ja vi ce, koc ki ca si ra, cr vi, rov ci, lar va vo de nog cvi je ta.

Mre na se us pjeπ no lo vi i spin teh ni kom. Blin ka raπi ko-ji je lo ve, tvr de da ne ma pa ra mre ni na va ra li ci. Ia ko su mre-ne lov lje ne na raz ne va ra li ce, na juËin ko vi ti jim su se po ka za-li ma nji to nuÊi vo ble ri.

U hr vat skim se vo da ma naj-viπe ve li kih mre na sva ke go di-ne ulo vi u Dra vi i Du na vu. No mre na se moæe us pjeπ no lo-vi ti i u Sa vi, Ku pi, Bed nji, te dru gim naπim ri je ka ma. Hr vat-ski re kord, s mre nom teπ kom 6,10 kg, dræi Zdrav ko Mi leπe-viÊ, ko ji je tu mre nu ulo vio 2005. u Dra vi. Sli je di mre na Ti ho mi ra Ko fi jaËa, teπ ka 5,65 kg, ulov ostva ren 2001., dok je na treÊoj po zi ci ji ona teπ ka 5,60 kg, Ti ho mi ra Re vi sa (obje ulov lje ne u Dra vi).

I za kraj - imaj te na umu: ikra mre ne je otrov na! Iza zi va grËe ve i pro ljev. No, i ter mo la-bil na, ali ipak, od stra ni te je i ne kon zu mi raj te!

9. Vje ro jat ni je je da Êe se lju-di pre hla di ti kad su pod emo cio-nal nim stre som ne go kad doæiv-lja va ju kli mat ske pro mje ne;

10. Li je ko vi skraÊu ju vri je-me pre hla de;

11. Mi stvar no “uhva ti mo” pre hla du.

Od go vo ri1. ToË no. Iz gle da da se Ëla no-

vi ne kih obi te lji ËeπÊe pre hlau-ju ne go dru gi. Ta koer, jed na πe sto go diπ nja stu di ja obav lje na na In sti tu tu za jav no zdrav stvo sveuËi liπ ta Mic hi gan, utvr di la je da od rasle oso be ko je u obi te lji ima ju ma lu dje cu - ko ja Ëe sto do no se kuÊi vi ru se pre hla de - tr-pe od pre hla da go to vo dvo stru-ko ËeπÊe ne go one oso be ko je kod kuÊe ne ma ju dje cu.

2. ToË no. Spo me nu to je ispi-ti va nje po ka za lo da dje vojËi ce

me di cin skog fa kul te ta u Vir gi ni-ji, poka zu je da pre hla da ne ma ne ki meuod nos s puπe njem.

4. Po greπ no. I kod pre hla de i kod groz ni ce pre po ruËu je se nor-mal na ili la ga na pre hra na, s do-sta te kuÊi ne.

5. ToË no. Istraæi va nja na po-druË ju bor be pro tiv vi ru sa stalna su, meu tim, pot pu no dje lo tvo-ran li jek joπ ni je na vi di ku.

6. Po greπ no. Pre hla da moæe pruæi ti pri vre me ni imu ni tet za po nov lje nu in fek ci ju istim vi ru-som, meu tim, ne pruæa imu ni-tet pre ma dru gim vi ru si ma pre-hla de, ta ko da jed nu pre hla du moæe sli je di ti dru ga unu tar mje-sec da na.

7. Po greπ no. Prem da mno-ge vr ste vi ru sa pre hla de ne priz-na ju geo graf ske gra ni ce ili kli-mat ske uvje te, ipak pre hla de obiË no “na stu pa ju” u je sen i u

zi mu, ka da su lju di viπe u za tvo-re nim pro sto ri ma i u bli skom kon tak tu.

8. Po greπ no. Aler gi je mo gu proiz ve sti prak tiË ki iste simp to-me.

9. To moæe bi ti toË no. StruË-nja ci sa da mi sle da emo ci je mo-gu ima ti veÊu ulo gu pri stva ra-nju osjet lji vo sti na pre hla du ne go kli mat ske pro mje ne, ko je uzro ku ju za hlae nje ili pre ko-mjer no za top lje nje.

10. Po greπ no. Pre hla da nor-mal no tra je dva do se dam da na, a li je ko vi sa mo mo gu olakπa ti simp to me.

11. ToË no. Izrav ni kon takt s oso bom ko ja ima pre hla du najËeπÊi je naËin da se do bi je bo-lest. VeÊi na poz na tih vi ru sa pre-hla de pre no se se kaπ ljem, ki ha-njem i ru ko va njem.

dr. Ivo BE LAN

sta ri je od tri go di ne tr pe od pre-hla de ËeπÊe ne go djeËa ci. Ta je razli ka osobito vid lji va u do bi od 20. do 29. go di ne.

3. Po greπ no. Istraæi va nje ko-je je pro veo dr. Jack Walt ney, s

©to zna te o pre hla di?©to zna te o pre hla di?

Mre naMre na

Piπe: Si niπa Sla vi niÊ

kultura


Piπe: dipl. ing. Davorin Kapec

ve za. To glaz ba lu da je pre poz-nat lji vu or na ment sku au ten-tiË nost. S ob zi rom na su sta ve tam bu ra, bi ser ni ce na la zi mo u dvo gla snom, tro gla snom i Ëe tve ro gla snom su sta vu. U Sri-je mu bi ser ni cu 1 zo vu pri ma ili prim, bi ser ni cu 2 terc pri ma ili terc prim. To na ziv lje je stra-nog po dri jetla i ne bi ga tre ba-lo uze ti kao stan dard. Ima 4 - 6 æi ca ugoe nih ta ko da da ju 2,3 ili 4 razliËi ta to na ovi sno o su sta vu.

BraË je tam bu ri ca kruπ-ko li kog ili gi tarastog obli ka, s okru glim zvuË nim otvo rom u sre di ni gla snjaËe pro mje ra 4-5 cm i po koc ka nom hva talj kom s 14-23 koc ke duæi ne 12- 36 cm. Na rav no, i gla snjaËa je po svo-joj ve liËi ni pro por cio nal no pri la-goe na ovi sno o to me je li rijeË o braËu 1, braËu 2 ili braËu 3 u od go va ra juÊem su sta vu tam bu-ri ca. Na mi je nje ni su da svi ra ju sred nje to no ve i ima ju svo jeg

O bi ser ni ci, braËu, Ëe lo viÊu...

glaz be nog srod ni ka u or ke stru vio li nu. BraË je do bio na ziv po sla ven skoj ri jeËi braË ka ili breËa-ti zbog svo jeg spe ci fi Ë nog pro-dor nog to na. U Sri je mu braË 1 zo vu bas prim, braË 2 terc bas-prim ili bas prim terc. Ti su na zi-

vi isto stra nog pod ri jetla pa bi ih tre ba lo iz bje ga va ti u struË-noj no men kla tu ri. Ima ju 5-6 æi ca ugoe nih ta ko da da ju 4 razliËi ta to na ako svi ra mo po slo bod nim æi ca ma.

»e lo viÊ - Ova tam bu ri ca obli kom sliËi braËu 1 i braËu 2, sa mo πto je po di men zi ja ma neπ to veÊa. Ima duæu hva talj ku, 37,5 cm, po koc ka nu s 14 koc ki i s jed nim veÊim zvuË nim okru-glim otvo rom u sre di ni pro mje-ra 7 cm i gla snjaËom duæi ne 51 cm, πi ro kom 37,5 cm, suæe-nom u na juæem di je lu na 24,7 cm. Kao i bi ser ni ca 3, spa da u tran spo ni ra juËe in stru men te

i zvuËi dub lje, a upo treb lja va se za svi ra nje onih to no va ko ji se u par ti tu ra ma na la ze smjeπ-te ni ispod cr tov lja u G-kljuËu i iz nad cr tov lja u F-kljuËu, pa se za lakπe Ëi ta nje tran spo ni ra ju u nor mal no cr tov lje. Po glaz-be nim znaËaj ka ma ima svo jeg srod ni ka u or ke stru - vio lu.

Do sa da opi sa na tam bu raπ-ka glaz ba la sluæe ka ko bi πto pot pu ni je i cje lo vi ti je iz vo di la viπe gla sno me lo di ju, bi lo da se ona pje va ili sa mo svi ra. Sl je deÊi tam bu raπ ki in stru men ti spa da ju u pra teÊe, jer pra te obiË no akor-di ma i uda ra njem rit ma me lo di-ju πto ih svi ra ju do sa da opi sa ne tam bu ri ce u zbo ru.

Sve bi ser ni ce ima ju kao ukras na gla snjaËa ma od 15 do 26 sit nih zvuË nih otvo ra u obli ku ru pi ca πto pod sjeÊa ju ta koer na bi se rju sliË ne ma lene ku gli ce na n iza ne u obli ku si me triË noga na rod nog ve za. To glaz ba lu da je pre poz nat lji vu or na ment sku au ten tiË nost.

Stan dard ni na zi vi tam bu raπ kih glaz ba la uve de ni su vr lo ra no, usporedno s raz vo jem or ke stral nog mu zi ci ra nja. Oni su odree ni s ob zi rom na ve liËi nu i ulo gu ka kvu ima ju u or ke stru. Ta ko razli ku je mo glaz ba la ko ja no se na ziv bi ser ni ca, braË, Ëe lo viÊ, Ëe lo-braË, Ëe lo-ber de i ber da. Da nas neπ to viπe o bi ser ni ci, braËu i Ëe lo viÊu

OS NOV NE ZNA»AJKE TAM BU RA© KIH GLAZ BA LA

Bi ser ni ca je naj ma nja od obi te lji tam bu ri ca za to πto da je naj viπe ili πkol ski reËe no naj-

sit ni je to no ve. Po koc ka na je sa 16-22 koc ke na vra tu hva-talj ke u duæi ni od 18 do 28 cm. Ve liËi na je gla snjaËa kod ma njeg vra ta pro por cio nal-no ma nja, pa da je naj viπe to-no ve i sto ga je ta kva bi ser ni-ca do bi la ime BI SER NI CA 1, za razli ku od onih duæeg vra-ta ko je na zi va mo BI SER NI CA 2, od no sno onih naj duæeg vra ta po koc ka nih sa 24 koc-ke i s naj veÊom gla snjaËom naz va nih BI SER NI CA 3. Ova se treÊa bi ser ni ca ubraja u tran s po ni ra juÊe in stru men-te zbog do di je lje ne ulo ge u svi ra nju niæih to no va me lo-di je. Do bi la je na ziv po bo ji vi so kih to no va πto pod sjeÊa-ju na to no ve rasprπe nih bi se-ra na sta kle noj ili por cu lan-skoj pod lo zi ko ji od skaËu i proiz vo de tzv. bi ser ni ton. Po svo joj na mje ni, bi ser ni ca 1 naj bliæa je or ke stral nom in-stru men tu pic co lo, bi ser ni ca 2 flau ti, a bi ser ni ca 3 oboi.

Sve bi ser ni ce ima ju kao ukras na gla snjaËa ma od 15 do 26 sit nih zvuË nih otvo ra u obli ku ru pi ca πto pod sjeÊa ju ta koer na bi se rju sliË ne ma-lene ku gli ce na n iza ne u obli-ku si me triË noga na rod nog

Bi ser ni ca 1 tro gla sna i bi se ri ca 1 Ëe tve ro gla sna (fi le BI SER NI CE)

BraËe vi (fi le BRA»)

O bi ser ni ci, braËu, Ëe lo viÊu...

Ma ni fe sta ci ju je, u pri-sut no sti broj nih go-sti ju i uz va ni ka te pËe la ra iz Za gre ba i

oko li ce, u ho te lu The Re gent (Es pla na de) u Za gre bu otvo rio proËel nik Grad skog ure da Dar-ko Vu le tiÊ, ko ji je tom pri li kom ka zao ka ko je æe lja Gra da da i na ovaj naËin po tak ne joπ veÊu proiz vod nju me da na po druË ju Za gre baË ke æu pa ni je te isto dob-no omo guÊi kup ci ma da lakπe dou do nje ga. U Za gre bu dje lu-je pet pËe lar skih udru ga, ne ke s du go go go diπ njim isku stvom, ko je o kup lja ju oko 300 pËe la ra s oko 15000 koπ ni ca. U svr hu po-ti ca ja proiz vod nje me da, istak-

nuo je Vu le tiÊ, ide i od lu ka o po ti ca ju od 40 ku na po pËe li-njoj za jed ni ci. Po moÊ nik u Mi-ni star stvu go spo dar stva, ra da i po du zet niπ tva Ivan BraËiÊ istak-nuo je da u Hr vat skoj ima do-volj no pri rod nih i znan stve nih pret po stav ki da se pËe lar stvo i proiz vod nja me da po dig nu na joπ viπu razi nu i da je zbog to ga

Skupina od 19 ap sol ve na-ta iz 1961. sa πum sko go-spo dar skog odje la ©u mar-skog fa kul te ta u Za gre bu

pro sla vi la 16. stu de noga 45. ob-ljet ni cu!

Te go di ne ap sol vi ra lo je 65 stu de na ta, a ge ne ra ci ja je da-la osam ma gi sta ra, Ëe ti ri dok to-ra znanosti, jed nog re do vi tog i dva iz van red na Ëla na Aka de mi-je πu mar skih zna no sti, jed nog sveuËi liπ nog pro fe so ra, te mno-ge dru ge istak nu te πu ma re - pri-vred ni ke.

Kako smo saznali, dvadeset-Ëetve ro ko le gi ca i ko le ga ni je

viπe meu æi vi ma, dok su osta li bi-li spri jeËe ni ili se na la ze na ne poz-na tim adre sa ma. Ni pro fe so ra ko-ji su pre da va li viπe ne ma, pro sla vi je pri su stvo vao sa mo prof. dr. sc. Ivo Kneæe viÊ, ko ji je s tom ge ne ra-ci jom kao asi stent za poËeo svoj na stav niË ko-znan stve ni put.

Slav lje ni ke je u zgra di ©u mar-skog fa kul te ta pri mio de kan prof. dr. sc. Jo zo Fra njiÊ sa svo-jim pro de ka ni ma dr. sc. Mi la nom Orπa niÊem, dr. sc. Ruæi com Be ljo-LuËiÊ, dr. sc. Ti bo rom Pen te kom i dr. sc. Dar kom Mo ti kom. Oni su pred sta vi li sadræa je na stav nog pro gra ma i pro mje ne ve za ne za

Da ni me da u Za gre bu, od 24.-26. stu de noga, po nov no su raz ve se li li Za grepËa ne i nji ho ve go ste, ali i proiz voaËe ove “najz dra vi je na mir ni ce.” VeÊ tra di cio nal na, peta po re du ma ni fe sta ci ja πto ju je i ove go di ne or ga n izi rao Grad ski ured za po ljo pri vre du i πu mar stvo Za gre ba oku pi la je 52. pËe la ra iz tri æu pa ni je - Za gre baË ke, Bje lo var sko-bi lo gor ske i Ko priv niË ko-kriæe vaË ke, ko ji su na Tr gu ba na Je laËiÊa tri da na izla ga li svo je proiz vo de.

potr eb no razra di ti mo del po ti-ca ja. Tom pri li kom pred stav lje-na je i no va knji ga doa je na za-gre baË kog pËe lar stva Stje pa na Maj se ca, „PËe la re nje LR i AZ koπ ni ca ma”, a dr. sc. Do na te-la Ver ba nac odræa la je za nim-lji vo pre da va nje o me du kao najz dra vi joj na mir ni ci. De se te-ro po je di na ca i usta no va pri mi-


dogaajidogaaji

DA NI ME DA U ZAG RE BU, 24.-26. STU DE NOGA

U U pËe lipËe li je mu drost je mu drostS otvo re nja Da na me daDar ko Vu le tiÊ za sluæ nim pËe la ri ma pre dao je priz na nja

Proπ lo je sa mo45 go di na!

pri mje nu Bo lonj skog sporazu-ma, te ne ka daπ nje stu den te upoz na li sa sadræa ji ma no vih fa kul tet skih pro sto ra, ko ji Êe omo guÊi ti mo der no ob razo va-nje, us klae no s osta lim fa kul-te ti ma EU.

Bivπi stu den ti pri sje ti li su se stu dent skih da na, prak se i ek skur zi ja, te uz do mje nak u ugod noj at mo sfe ri pro ve li ne-za bo rav ne tre nu ke.

Po nov ni sa sta nak na jav-ljen je za 50. ob ljet ni cu!

Piπe: Frane GrospiÊ, dipl. ing.

Piπe: Miroslav MrkobradFoto: M. Mrkobrad

lo je i priz na nja za do pri nos raz vo ju pËe lar stva „Mu drost je u pËe li”.

Na kra ju trod nev ne ma ni-fe sta ci je, 26. stu de noga, na Tr gu ba na Je laËiÊa odræa na je od 12 do 14 sa ti i hu ma ni-tar na pro da ja me da u ko rist Udru ge za te ra pij sko ja ha nje „Kri la”. (m)

Pro sla vi su pri su stvo va li di plo mi ra ni inæe nje ri Jo sip Blaæe ko viÊ, Jo sip Cvit ko viÊ, Kar lo DevËiÊ, Fra ne Gro spiÊ, Dra gu tin Jam bro viÊ, Da vo rin Ka pec, Zvo ni mir KoπËe viÊ, Ma to Mi ha niÊ, Fra njo Mli na riÊ, MomËi lo Osto jiÊ, Sran Po po viÊ, Gra cia no Ru biÊ, Da mir RuæiÊ, To mi slav Sti gleit ner , Mla den Ton ko viÊ, Bran ko Tr bo viÊ, Jan ko Va si lje viÊ, te dok to ri zna no sti Vic ko IvanËe viÊ i Ju raj Me dve do viÊ.

Sa su sre ta ap sol ve na ta ge ne ra ci je 61.


Na kon lo va, od mor u me di te ran skom okruæe nju lu gar ni ce Ubaπ

PutniËka agencija Hrvatske πume

ID COD: HR-AB-01-080251008Lj. F. VukotinoviÊa 2, 10000 ZagrebTel. 01/4804 231, faks 4804 241www.hrsume.hre-mail: [email protected]

Uz ga ja liπ te div ljaËi “Ubaπ” na-la zi se na po druË ju ©u ma ri je La bin i je di no je lo viπ te u Istri ko jim go spo da re Hr vat ske πu-me. Zau zi ma povrπi nu od 486 ha i smjeπ te no je na ma lenom po luo to ku s tri stra ne okruæe-no mo rem, pa je ideal no pri-rod no uz ga ja liπ te je le na lo pa-ta ra i sr ne. Lo viπ te je ob raslo gu stom πu mom hrasta cr ni ke i ti piË nom me di te ran skom ve-ge ta ci jom.

Hr vat ske πu me, Upra va πu-ma Bu zet i ©u ma ri ja La bin po-

LO VI© TE UBA©

Na kon lo va, od mor u me di te ran skom okruæe nju lu gar ni ce Ubaπ

turistiËka razglednicaturistiËka razglednica

UP RA VA ©U MA POD RUÆ NI CA BU ZET Na se lje Go riËi ca 252420 BU ZET©U MA RI JA LA BIN 052-855-513098-439-880

sljed njih su go di na pu no ula ga-li u lo viπ te, osobito u lo vaË ku kuÊu (lu gar ni cu) ko ja se uklo pi-la u pri rod ni am bi jent pre dje la Ubaπ. Ta ko lov ci i go sti na kon lo va i bo rav ka u pre k rasnoj me-di te ran skoj pri ro di mo gu uæi va-ti u mi ru i dobroj hrani u lo vaË-koj kuÊi za od mor.

Da nas je za hva lju juÊi br zim i mo der nim cestama i au to mo-bi li ma sva ko lo viπ te bl izu. Ta ko od Pu le do Ubaπa ne ma viπe od 30-ak km, a od Za gre ba je do lo-viπ ta ma nje od 200 km.

æivot

Re pu bli ka Hr vat ska pot-pi sa la je Stock holm sku kon ven ci ju o po sto ja-nim or gan skim oneËiπÊu-

juÊim tva ri ma 23. svib nja 2001. go di ne. Mi ni star stvo zaπ ti te oko liπa, pro stor nog uree nja i gra di telj stva (MZO PUG) nad-leæ no je ti je lo za pro ved bu svih ak tiv no sti ve za nih za po sto ja ne or gan ske oneËiπÊu juÊe tva ri pre-ma ovoj kon ven ci ji.

Potvri va njem Stock holm-ske kon ven ci je o po sto ja nim or-gan skim oneËiπÊu juÊim tva ri ma,

STOCKH OLMS KA KON VEN CI JA

©to do no si ©to do no si Stock holm ska Stock holm ska kon ven ci ja o kon ven ci ja o po sto ja nim po sto ja nim oneËiπÊu juÊim oneËiπÊu juÊim tva ri matva ri ma

Na dnev nom re du po sljed njeovo go diπ nje, 23. sjed ni ce Hr vat sko ga sa bo ra naπao se i Pri jed log za ko na o potvri va nju Stock holm ske kon ven ci je o po sto ja nim or gan skim oneËiπÊu juÊim tva ri ma. Tu je kon ven ci ju Re pu bli ka Hr vat ska pot pi sa la joπ 2001. go di ne, a ka ko je rijeË o zaπ tit nim sred stvi ma ko ja se neizravno do tiËu i πu mar stva, pre no si mo priopÊe nje Mi ni star stvazaπ ti te oko liπa, pro stor nog uree njai gra di telj stva, nad leæ noga zapro voe nje Kon ven ci je. InaËe, in te gral ni tekst Kon ven ci je moæe se naÊi na web stra ni ciMi ni star stva www.mzopu.hr

Re pu bli ka Hr vat ska ispu nja va svo ju ob ve zu pre ma Na cio nal-nom pro gra mu Re pu bli ke Hr vat-ske za pri druæi va nje Eu rop skoj uni ji za 2006. go di nu.

Po sto ja ne or gan ske one-ËiπÊu juÊe tva ri obu hvaÊa ju iznimno ve li k broj spo je va ko ji se mo gu svr sta ti u Ëe ti ri glav ne sku pi ne, na te me lju nji ho va πtet-nog utje ca ja na oko liπ:

- pe sti ci de - sred stva ko ja se ko ri ste za zaπ ti tu bi lja od πte-toËi na, suz bi ja nje na met ni ka na lju di ma i æi vo ti nja ma te πtet ni ka

u ur ba nom okruæe nju, za zaπ ti tu dr va i tek sti la i dru go,

- ha lo ge ne de ri va te ug lji ko-vo di ka (PCB) - sred stva ko ja se ko ri ste za ËiπÊe nje i od maπÊi va-nje u me tal noj, me ta lo pre rai-vaË koj i tek stil noj in du stri ji,

- po li ci kliË ke aro mat ske ug-lji ko vo di ke ko ji se ispuπ ta ju u at mo sfe ru iz pro ce sa iz ga ra nja go ri va, te

- diok si ne i fu ra ne ko ji se ispuπ ta ju u at mo sfe ru pri ne pot-pu nom iz ga ra nju go ri va iz sta-cio nar nih ili mo bil nih iz vo ra te pri ter miË koj obra dbi ot pa da.

Kon ven ci jom se ureu je zaπ ti ta zdrav lja lju di i oko liπa mje rama ko ji ma Êe se sma nji ti ili uklo ni ti ispuπ ta nje po sto ja nih or gan skih oneËiπÊu juÊih tva ri za 12 vr sta pe sti ci da od no sno ke mi-ka li ja na ve de nih u Do da ci ma A, B i C Kon ven ci je.

Mje re iz Kon ven ci je obu-hvaÊa ju za bra nu proiz vod nje i po troπ nje, od no sno ogra niËe nje stav lja nja u pro met za po je di ne vr ste ke mi ka li ja pre ma do da-ci ma A, B i C Kon ven ci je, te nji ho vo od la ga nje na oko liπ no pri hvat ljiv naËin jer je rijeË o opa snom ot pa du.

Kon ven ci jom se stran ke ob ve zu ju:

- do ni je ti na cio nal ne pro-ved be ne pla no ve za sma nje nje ispuπ ta nja emi si ja ovih tva ri u at mo sfe ru, u ro ku dvi je go di ne od stu pa nja na sna gu ove kon-ven ci je,

- pri mi je ni ti naj bo lje raspo-loæi ve teh ni ke za sve no ve iz vo re i iz vo re ko ji Êe se mo der-n izi ra ti,

- do ni je ti stra te gi ju go spo-da re nja ot pa dom na sta lim od-la ga njem ot pad nih po sto ja nih or gan skih oneËiπÊu juÊih tva ri,

- po ti ca ti pro mi ca nje pruæa-nja in for ma ci ja pu tem ob razov-nih pro gra ma, se mi na ra i ra dio-ni ca o pro cje ni opa sno sti i rizi ka, o sma nje nju opa sno sti, o mo guÊ-no sti ma ukla nja nja ovih tva ri ili sma nji va nja nji ho ve upo ra be te o mo guÊim al ter na ti va ma sve ko-li koj jav no sti,

- po ti ca ti istraæi va nje, raz voj i praÊe nje sta nja.

Pe sti ci di - Upo ra ba pe sti ci -da u Hr vat skoj je uree na Za ko-nom o zaπ ti ti bi lja (1994.) te se

pe sti ci di smi ju stav lja ti u pro-met i pri mje nji va ti sa mo ako ima ju odo bre nje Mi ni star stva po ljo pri vre de, πu mar stva i vod noga go spo dar stva.

Pe sti ci di ko ji su pred met uree nja Stock holm ske kon-ven ci je ne ko ri ste se u Re pu-bli ci Hr vat skoj.

Po li klo ri ra ni bi fe ni li (PCB) - Stock holm skom kon-ven ci jom de talj no se ureu je pi ta nje po stu pa nja s po sto-jeÊim urea ji ma ko ji sadræe PCB, te se da je mo guÊ nost dræa va ma da traj no uklo ne ova kve urea je do 2025. go di ne.

Pre ma po da ci ma pri kup-lje nim ti je kom in ven ta r iza ci je u 2003. go di ni, te na te me lju pro vje re in ven ta ra ko ja je obav lje na u 2005. go di ni, u Hr vat skoj su iden ti fi ci ra ne slje deÊe ko liËi ne urea ja s PCB spo je vi ma:

- 22.859 kon den za to ra ukup ne teæi ne 655.705 kg te

- 311 tran sfor ma to ra ukup ne teæi ne 735.900 kg,

od no sno ukup no se u Hr-vat skoj ko ri sti opre ma ukup-ne teæi ne 1,391.605 kg.

U skladu sa Za ko nom o ke mi ka li ja ma (NN 150/2005) i Popisom opa snih ke mi ka li ja Ëi ji je pro met za bra njen, od-no sno ogra niËen (NN 17/06), u Hr vat skoj je dopuπte na upo ra ba PCB-a smo za po-tre be odræa va nja po sto jeÊe opre me do kra ja nji ho va ra-da, od no sno dok opre ma ne po sta ne ot pad.

Na te me lju Za ko na o ot-padu, u 2007. do ni jet Êe se pro ved be ni pro pis ko jim Êe se pro pi sa ti po stu pa nje s PCB otpa dom te us kla di ti hr vat sko za ko no dav stvo s prav nom steËe vi nom Eu rop ske uni je.

Pro ved ba ove kon ven ci je zah ti je vat Êe do dat na fi nan cij-ska sred stva iz Dræav nog pro-raËu na Re pu bli ke Hr vat ske za izra dbu plan skih i prav nih do-ku me na ta (stra te gi je, na cio-nal noga pro ved be nog pla na s ak cij skim pla nom dje lo va nja, pro ved be nih pro pi sa) te po-boljπa nja mo ni to rin ga po sto-ja nih or gan skih oneËiπÊu juÊih tva ri u oko liπu.

Godina X., Zagreb, 2006. - casopis.hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/120.pdf · 2 BBroj 120 • roj...

Documents

Transcript of Godina X., Zagreb, 2006. - casopis.hrsume.hrcasopis.hrsume.hr/pdf/120.pdf · 2 BBroj 120 • roj...