GEORGE LUCAKS - Ο ΧΙΤΛΕΡ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

7 4 2 Ο Χίτλερ της Ιστορίας

ψη της εξουσίας. Στις 14 Οκτωβρίου 1933 (σε μια ομιλία που

δικαιολογούσε την αποχώρηση της Γερμανίας από την Κοινω

νία των Εθνών), είπε: «Η ερυθρά επανάσταση θα μπορούσε

να εξαπλωθεί στη Γερμανία σαν πυρκαγιά... Επί οκτώ, όμως,

μήνες διεξάγουμε μια ηρωική μάχη εναντίον της κομουνιστι

κής απειλής για χάρη του λαού μας...» (Αυτά σε μια εποχή που

οι κομουνιστές της Γερμανίας είχαν εκμηδενιστεί και οι ηγέ-

τες τους βρίσκονταν είτε στη φυλακή είτε στην εξορία.) Στις

27 Ιουνίου 1934 (τρεις ημέρες πριν από την ενέργεια του ενα

ντίον του Ρεμ, τη «Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών»), δέχτηκε

τρεις καθολικούς επισκόπους, προς τους οποίους δήλωσε: «Η

άμυνα της Ευρώπης εναντίον του μπολσεβικισμού είναι το έρ

γο μας για τα επόμενα διακόσια ή τριακόσια χρόνια».17.

Ή ξ ε ρ ε πώς να απευθύνεται στους συντηρητικούς. Ή δ η

στο Mein Kampf επαινούσε τον χριστιανο-λαϊκιστή Καρλ Λί-

γκερ, «που ήξερε να εκμεταλλεύεται τις υφιστάμενες δομές ι

σχύος και εξουσίας, χρησιμοποιώντας παλιά στοιχεία και θε

σμούς προς όφελος του κινήματος του». Είδαμε ότι επεδίωξε

- κ α ι κ α τ ά φ ε ρ ε - να μπει στους συντηρητικούς κύκλους του

Μονάχου από το 1920-21. Το 1926 αγωνίστηκε και επιβλήθη

κε του ριζοσπάστη Γκρέγκορ Στράσερ μέσα στο κόμμα, συμ

φωνώντας να ψηφίσει υπέρ της επιστροφής των περιουσιών

που είχαν αφαιρεθεί από τους πρώην Γερμανούς πρίγκιπες το

1918 - κάτι που ικανοποίησε απολύτως τους περισσότερο ηλι-

17. Ό π ω ς αναφέρει ο Κλάους Σόλντερ στο Die Kirchen and das Dritte Reich,

B, 1985, I, σελ. 246. Θα μπορούσε, φυσικά, να επανέλθει σε παρόμοια επι

χειρήματα μετά την εισβολή του στη Σοβιετική Έ ν ω σ η τον Ιούνιο του 1941,

αλλά εκείνη την εποχή δεν ήθελε να τα θέσει στην υπηρεσία της εσωτερι

κής πολιτικής του αλλά να τα χρησιμοποιήσει σαν ό ρ γ α ν α της εξουσίας

του· ταυτοχρόνως (ιδιωτικά) εξέφραζε συχνά τον θαυμασμό του γ ι α τον

Στάλιν μαζί με το περιφρονητικό μίσος του για τους παραδοσιακούς κεφα-

λαιοκράτες Τσόρτσιλ και Ρούζβελτ. (Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ.

κεφ. 5.)

Αντιδραστικός ή Επαναστάτης; 143

κιωμένους μεταξύ των Γερμανών συντηρητικών. Το 1930 είπε:

«Απέναντι μας στέκεται μια παλιά Γερμανία. Δεν αποτελεί

πλέον τον κόσμο μας, αλλά δεν θέλουμε να αποσχισθούμε από

αυτήν επειδή έχει στους κόλπους της εκατομμύρια ευυπόλη

πτων ατόμων...»18 Το 1934 ο Χίτλερ είπε: «Έχουμε τελειώσει

με τον ταραγμένο 19ο αιώνα. Στα επόμενα χίλια χρόνια δεν

θα υπάρξουν επαναστάσεις στη Γερμανία»". Χάρη σε αυτές

πς δηλώσεις -και όχι μόνο λόγω των καιροσκοπικών πολιτι-

κιόν υπολογισμών- ο Μάγος κέρδισε την υποστήριξη των πρε

σβύτερων και παραδοσιακότερων μαθητών του, όπως ο Πά-

πεν, συνοδοιπόρους των οποίων οι τάσεις αντικατόπτριζαν ε

κείνες των συνοδοιπόρων του κομουνισμού («Δεν έχουμε ε

χθρούς στην Αριστερά».) Για τους πρώτους, δεν υπήρχαν ε

χθροί στη Δεξιά και έβλεπαν τον Χίτλερ σαν άνθρωπο της Δε

ξιάς, όπως ακριβώς επεδίωκε κι ο ίδιος να τον βλέπουν.

Εξίσου καλά γνώριζε ο αντιθρησκευτικός και αντικαθολι-

κός Χίτλερ να κερδίζει την -τουλάχιστον μερική και περιστα

σιακή- υποστήριξη της γερμανικής καθολικής ιεραρχίας, κα-

θώς και τη μερική υποστήριξη των γερμανικών καθολικών μα-

I ών. Ο Φρίντριχ Χέερ έκανε λάθος, όταν υπερτόνιζε τη σημα-

Οία των καθολικών στοιχείων που είχαν απομείνει στο μυαλό

18. Ό π ω ς αναφέρει ο Χάιντεν, HD, σελ. 228. Σε αυτό ας προσθέσουμε και

τη σημαντική του οξυδέρκεια: « Έ ν α είναι βέβαιο: ο Χίτλερ σαν ομιλητής δί

νει την εντύπωση έντιμου ανθρώπου. Στα κυριότερα σημεία των λόγων του

Ισως να εξαπατά τον εαυτό του αλλά, ανεξαρτήτως αν λέει αλήθειες ή ψέ

ματα, πιστεύει σε όσα λέει, [είναι] ειλικρινείς εκφράσεις του εαυτού του... Η

ταύτιση του ανθρώπου και των λόγων του είναι το [δεύτερο] μυστικό της ε

πιτυχίας του». (HD, σελ. 101-2.) Επίσης: «Ανεξαρτήτως πόσο ασήμαντες

μπορεί να είναι οι ιδέες του, η επιτυχία του είναι απόδειξη του παλιού απο

φθέγματος: η ιδιοφυΐα προέρχεται από τη φιλοπονία [das Genie fleiss ist]. Ο

Χίτλερ κατάφερε να νικήσει τους αντιπάλους του χάρη στην ακατάβλητη ε-

νι ογητικότητάτου». (HD, σελ. 103.)

'1 < )πως αναφέρει ο Χέερ, HR, σελ. 273.

144 Ο Χίτλερ της Ιστορίας

του Χίτλερ. Αυτό που διατηρούσε ήταν η συνειδητή εκτίμηση

-και κατάλληλη εκμετάλλευση- του θρησκευτικού παράγοντα

στην ιδεολογία και στην πολιτική. Στο Mein Kampf ανέφερε

με λεπτομέρειες τον θαυμασμό του για τον Γκέοργκ φον Σένε-

ρερ, τον αντικληρικό ηγέτη του αυστριακοί) Παγγερμανικοί")

Κινήματος· υποστήριζε, όμως, ότι ο Σένερερ, αντιθέτως προς

τον καθολικό Λίγκερ, είχε κάνει το λάθος να εκφράσει δημο

σίως τον αντιθρησκευτισμό του. Από αυτή την άποψη, επίσης,

η τραυματική εμπειρία του Χίτλερ τον Νοέμβριο του 1923 α

ποτέλεσε μια σημαντική καμπή. Απομακρύνθηκε από τον α-

ντικαθολικό Λούντεντορφ (και, εμμέσως, από τις αναμνήσεις

της π ε ρ ι ό δ ο υ του Μ π ί σ μ α ρ κ ) : Στο μέλλον δεν θα υπήρχε

«Kulturkampf» στη Γερμανία. Στο Mein Kampf υπάρχουν πολ

λά σημεία που αντιτίθενται σε μια εκστρατεία εναντίων των

θρησκευόμενων στη Γερμανία. Έ ν α ς πολιτικός ηγέτης δεν

πρέπει να θίγει το θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων

του: «Επειδή, αν γίνει αυτό, δεν θα είναι πολιτικός αλλά θρη

σκευτικός μεταρρυθμιστής, κάτι που πρέπει να το έχει μέσα

του!»20 Και αργότερα: «Στις τάξεις του κινήματος μας υπάρχει

χώρος για τους πιστούς προτεστάντες δίπλα στους πιστούς κα

θολικούς, χωρίς την παραμικρή αντιπαράθεση της συνείδησης

20. HR, σελ. 235. Επίσης σελ. 220-21: «Ξαναδιαβάζοντας το Mein Kampf το

1938 βρήκα κάτι πολύ σημαντικό: Ο Άντολφ Χίτλερ δείχνει εξαιρετική εκτί

μηση στους χριστιανούς, καθολικούς, κληρικούς, Βαυαρούς, συντηρητικούς

οπαδούς του. Αυτή είναι η πραγματική αλήθεια: πολλά από όσα υπάρχουν

στο Mein Kampf θα μπορούσαν να γίνουν αναντιρρήτως δεκτά από εκείνους

τους πιστούς χριστιανούς, διαμαρτυρόμενους, καθολικούς και συντηρητι

κούς: οι επιθε'σεις εναντίον των Εβραίων, των ελευθεροτεκτόνων και της

δημοκρατίας, η επίκληση για καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης, η «ανα

γκαία» πάλη με τη Γαλλία». Και: «Στο Mein Kampf ο Χίτλερ αποστασιοποι

είται σαφώς από τις... νεοπαγανιστικε'ς ιδε'ες της «γερμανικής θρησκείας. Σε

πολλές περιπτώσεις, ένα δεύτερο διάβασμα αυτού του βιβλίου δίνει την ε

ντύπωση της επιθυμίας του να καθησυχάσει και να ηρεμήσει τους χριστια

νούς οπαδούς του».


τους με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις». Ο Σπέερ αναφέ

ρει ότι, όταν ο Χίτλερ άκουσε το 1937 ότι πολλοί οπαδοί του

ι ίχαν εγκαταλείψει την εκκλησία μετά από πιέσεις των ηγε-

[ών του κόμματος και των Ε ς - Ε ς , απαγόρεψε στους στενούς

συνεργάτες του, μεταξύ των οποίων ο Γκέρινγκ και ο Γκέ-

μιιελς, να κάνουν το ίδιο, και ότι το 1942 επέμεινε στην απόλυ

τη ανάγκη της διατήρησης των εκκλησιών. «Καταδίκαζε πλή

ρως την πάλη κατά της εκκλησίας: θεωρούσε έγκλημα ενα

ντίον του μέλλοντος του λαού την αντικατάσταση της με μια

"κομματική ιδεολογία"»2 1.

Αυτή η χιτλερική πολιτική εξηγεί -τουλάχιστον εν μέρει-

την αρχικά απρόθυμη και αργότερα συγκαταβατική υποστή

ριξη του Χίτλερ όχι μόνο από τον καθολικό Π ά π ε ν , αλλά

και από το κεντρώο καθολικό κόμμα το 1933. Ή τ α ν το μο

ναδικό κόμμα, είπε αργότερα ο Χίτλερ, του οποίου φοβόταν

την έντονη πολεμική· το μοναδικό κόμμα από το οποίο δεν

είχαν φύγει μεγάλες μάζες ψ η φ ο φ ό ρ ω ν για να ενταχθούν

στους εθνικοσοσιαλιστές στις προηγούμενες εκλογές2 2. Πριν

ιχπό τις εθνικές εκλογές του Μαρτίου του 1933 -ουσιαστικά

αμέσως μετά την ανάληψη της καγκελαρίας- ο Χίτλερ ήξερε

τι έπρεπε να πει: «Η εθνική κυβέρνηση θα διατηρήσει και

θα υπερασπιστεί τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται το

έθνος μας. Θα είναι ο ισχυρός προστάτης του χριστιανι-

21. SP, σελ. 95. «Αναμφιβόλως... η εκκλησία θα μάθει τελικά να ευθυγραμμί

ζεται με τους πολιτικούς στόχους του εθνικοσοσιαλισμού, όπως έκανε πάντα

σε κάθε περίσταση της ιστορίας της. Μια νέα κοματική θρησκεία θα ανα

βίωνε μόνο τον μεσαιωνικό μυστικισμό. Αυτό φάνηκε σύντομα από τον διο

γκούμενο μύθο των SS, όπως και α π ό το πληκτικό Myth of the Twentieth

Century του Ρόζενμπεργκ.

22. Ο Χίτλερ σε μια από τις επιτραπέζιες συνομιλίες του, στις 18 Σεπτεμβρί

ου 1941 (σημειώσεις του Κέπεν, σελ. 13): «Ο Μπρούνινγκ, άνθρωπος με αρ

κετές ικανότητες... Ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος μου ήταν χωρίς αμφιβολία

το Κεντρώο Κόμμα».


23. Ό π ω ς αναφέρεται στο ZIT/PR, σελ. 13.

24. Ό π ω ς αναφέρεται στο HR, σελ. 250, 262.


σμού, η βάση της κοινής ηθικής μας τάξης και της οικογένει

ας σαν βασικού κυττάρου του λαού και του κορμού του έ

θνους»2 3. Και στις 15 Φεβρουαρίου 1933 στη Στουτγκάρδη:

«Λένε σήμερα ότι ο χριστιανισμός απειλείται, ότι η καθολι

κή πίστη βρίσκεται εν κινδύνω. Σε αυτό απαντώ: "Τελικά,

αυτοί που κυβερνούν τη Γερμανία είναι χριστιανοί και όχι

διεθνείς άθεοι"». Μετά την εκλογική του επικράτηση, συνέ

χισε να αναφέρεται στο ίδιο θέμα. Μίλησε για τα «χριστια

νικά θεμέλια της πολιτείας». Την 1η Μαΐου 1933 είπε: «Δεν

απευθυνόμαστε στον Παντοδύναμο με την προσευχή: "Κύ

ριε, ελευθέρωσε μας!" Θέλουμε να δουλέψουμε, με αδελφι

κή κ α τ α ν ό η σ η , με κοινό α γ ώ ν α , ώστε να φτάσει κ ά π ο ι α

στιγμή που θα μπορέσουμε να κοιτάξουμε τον Θεό και να

πούμε: "Κύριε , α λ λ ά ξ α μ ε ! " » 2 4 Αυτός είναι ο λόγος που ο

Πάπεν -ίσως ειλικρινά αλλά εσφαλμένα- έλεγε ότι το Τρίτο

Ράιχ ήταν «το χριστιανικό αντικίνημα στο 1789», δηλαδή η

αντεπανάσταση απέναντι στον Γαλλικό Διαφωτισμό.

Ο χώρος δεν είναι κατάλληλος για να αναπτύξουμε λεπτο

μερειακά την πολύπλοκη και μελαγχολική ιστορία των σχέσε

ων του Χίτλερ με τους ηγέτες των γερμανικών εκκλησιών. Το

θέμα έχει μελετηθεί αρκετά και έχει περιγραφεί κατά και

ρούς με προσοχή και ακρίβεια. Αυτό που χρειαζόμαστε εδώ

είναι μερικά παραδείγματα της σαφούς κατανόησης του Χίτ

λερ σχετικά με τη σημασία αυτής της σχέσης. Στη διάρκεια της

προαναφερθείσης συνάντησης του Ιουνίου του 1934 με τρεις

αρχιεπισκόπους (του Γκρέμπερ από το Φράιμπουργκ, του

Μπέρνινγκ από το Όσναμπρικ και του Μπάρες από το Βερο

λίνο) ο Χίτλερ είπε: «Ποτέ στη ζωή μου δεν θα ηγηθώ ενός

Kulturkampf». Κατάφερε επίσης να εντυπωσιάσει τους αντι-

ναζιστές ηγέτες της εκκλησίας. (Έτσι ο καρδινάλιος Φαουλ-

χάμπερ του Μονάχου είπε μετά τη συνάντηση του με τον Χίτ

λερ το 1936: «Ο Φίρερ είναι δεξιοτέχνης των διπλωματικών

και κοινωνικών τρόπων σαν να ήταν γεννημένος μονάρχης, αν

όχι και ακόμα καλύτερος».)25 Τον Αύγουστο του 1941 ο Χίτλερ

διέταξε να μη γίνει καμιά κίνηση κατά του αρχιεπισκόπου

ψον Γκάλεν του Μίνστερ, ο οποίος είχε επιτεθεί δημοσίως κα

τά των απόψεων της κυβέρνησης περί ευθανασίας σε ένα κυ

ριακάτικο κήρυγμα. Τον ίδιο μήνα απείλησε τον γκαουλάιτερ

της Βαυαρίας με έκπτωση και φυλάκιση εξαιτίας της ανόητης

προσπάθειας του τελευταίου να απομακρύνει τους σταυρούς

από τις σχολικές αίθουσες της περιοχής του. Εκείνον τον χρό

νο, σε μια εγκύκλιο του κόμματος, ο Μπόρμαν περιέλαβε τη

φράση: «Ο χριστιανισμός και ο εθνικοσοσιαλισμός είναι α

συμβίβαστα πράγματα». Ο Χίτλερ διέταξε να απαλειφθεί αυ

τή η φράση και να ανακληθεί αμέσως η εγκύκλιος26. Παραλλή

λως, όμως, και αρκετά συχνά στη διάρκεια του πολέμου, έλεγε

στον κύκλο του ότι το έργο του περιορισμού των εκκλησιών έ

πρεπε να περιμένει το τέλος των εχθροπραξιών. Τότε θα μπο

ρούσαν να ασχοληθούν κατάλληλα μαζί τους και η γερμανική

νεολαία θα απαλλασσόταν από την επιρροή τους.

Ή ξ ε ρ ε τι έκανε και μιλούσε αναλόγως. Ανεξαρτήτως του

δυαδισμού που ενυπήρχε μέσα του, καταλάβαινε τον δυαδι-

ιτμό του γερμανικού λαού. Άλλωστε, ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος

(και αργότερα καρδινάλιος) φον Γκάλεν -που μερικές φορές

θεωρείται ακόμα σαν κυριαρχική φυσιογνωμία της χριστιανι

κής αντίστασης κατά του Χίτλερ- στο ίδιο πανηγυρικό κήρυγ

μα του Αυγούστου του 1941 επιδοκίμασε τη γερμανική σταυ-

25. D, σελ. 119. Ο καρδινάλιος Φαουλχάμπερ στο πρωτοχρονιάτικο κήρυγ

μα του το 1938 επαίνεσε το «παράδειγμα που έδινε ο Χίτλερ μιας απλής και

σοβαρής ζωής, απαλλαγμένης από το αλκοόλ και τη νικοτίνη...» Αναφέρεται

στο «Korruption im Dritten Reich» του Λόταρ Γκρουχμαν, VFZ, Οκτώβριος

1994, σελ. 577.

26. FR, σελ. 33.


ροφορία εναντίον της Ρωσίας και του μπολσεβικισμού. Εδώ,

πάντως, το ενδιαφέρον μας δεν στρέφεται προς τις ιδέες -πε

ριλαμβανομένων και των θρησκευτικών- του λαοΰ της Γερμα

νίας· στρέφεται προς τις ιδέες (τη ρητορική και την πολιτική)

του Άντολφ Χίτλερ.

Το 1934, μετά την έξωση του από το κόμμα και την εξορία του

από τη Γερμανία, ο Ό τ ο Στράσερ προέβλεψε ότι ο Χίτλερ «θα

ριχνόταν στον πόλεμο» για να αποφύγει την επιλογή μεταξύ

«αντίδρασης» και «επανάστασης»2 7. Η προφητεία του Στρά

σερ ήταν σωστή, όχι όμως και η ανάλυση των προθέσεων του

Χίτλερ. Ό σ ο κι αν φαίνεται παράξενο, η διεθνής πολιτική εί

χε δευτερεύουσα σημασία για τον Φίρερ - ή, τουλάχιστον,

συμφωνούσε με τους πρωταρχικούς και κυριότερους στόχους

του: τη σφυρηλάτηση ενός νέου είδους ενότητας του γερμανι

κού λαού. Σε αυτό το θέμα το όραμα του ήταν διαφορετικό α

πό εκείνο του μεγάλου Γερμανού ιστορικού Λέοπολντ φον

Ράνκε, που έγραψε το Das Primat der Aussenpolitik (Η πρω

τεύουσα σημασία της διεθνούς πολιτικής στην ιστορία των ε

θνών)211. Διέφερε επίσης από τον Μπίσμαρκ του οποίου η ανη

συχία για μια πιθανή εθνική διάσπαση εμφανίστηκε μετά από

το μεγάλο του επίτευγμα να δημιουργήσει ένα ισχυρό γερμα

νικό κράτος. Ο Χίτλερ θεωρούσε από το 1923 (και είχε δώσει

σχετικές οδηγίες στο κόμμα) ότι η πάλη εναντίον της γαλλικής

κατοχής της Ρουρ ήταν δευτερεύον θέμα - πρώτος στόχος ήταν

η επιτυχία της εθνικής επανάστασης μέσα στη Γερμανία και

ακολούθως η έξωση του ξένου κατακτητή - και όχι μόνο επει-

27. SCHRB, σελ. 152.

28. Το σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η άποψη του Ράνκε (καθώς και του Χε-

γκελ) γ ια την πρωταρχική σημασία του κράτους - η οποία για τον Χίτλερ

προηγείτο της σημασίας του ε'θνους. (Βλ. κεφ. 4.)


29. Ο Μπούλοκ (BU, σελ. 314) αναγνωρίζε ι τον ρεαλισμό του Χίτλερ το

1923: Η επιμονή του ότι πρώτο με'λημα ήταν η ανατροπή της δημοκρατίας

Βαρά η σπατάλη του γερμανικού δυναμικού σε μια αναμέτρηση με τη Γαλ

λία, στην οποία θα έχανε η Γερμανία» ήταν σωστή. Κάνει, όμως, λάθος

(σελ. 93, σημ. 1) όταν επιχειρεί έναν παραλληλισμό μεταξύ Χίτλερ και Λέ

νιν («και οι δυο ήθελαν να κάνουν επανάσταση στην πατρίδα τους πριν διώ-

!;ουν τον ξένο εισβολέα»). Στο F, σελ. 430, ο Φεστ παρατηρεί την προτεραι

ότητα της εσωτερικής πολιτικής, αν και δεν τονίζει επαρκώς την επιτυχημέ-

νΐ| αντικομουνιστική προπαγάνδα του Χίτλερ.

10 Σημειώσεις του Κέπεν, 18 Σεπτεμβρίου 1941, σελ. 13.

δή το 1923 η Γερμανία ήταν πολύ ανίσχυρη για να διακινδυνέ

ψει έναν πόλεμο με τη Γαλλία. Ο πολιτικός ρεαλισμός του, ι

δίως μετά το 192329, ήταν εμφανής στη διαρκή προτεραιότητα

του για «Innenpolitik». Αναφερόμενος στα χρόνια 1930-32 εί

πε ότι ο καγκελάριος Μπροΰνινγκ ήταν «άνθρωπος με ταλέ

ντο- το μεγάλο λάθος του, όμως, ήταν ότι επεδίωξε να επιτύχει

ιττη διεθνή πολιτική και να αυξήσει έτσι τη δημοτικότητα του,

ενώ ο ίδιος (ο Φίρερ) ακολούθησε τον ακριβώς αντίθετο δρό

μο, ξέροντας ότι η διεθνής πολιτική δεν μπορεί ποτέ να είναι

επιτυχής όταν οι εσωτερικές πολιτικές συνθήκες δεν είναι κα

τάλληλες»30.

Παρ' όλες τις αναγκαίες επιφυλάξεις σχετικά με την αυθε

ντικότητα του Ράουσνινγκ, η απόδοση στον Χίτλερ της ακόλου

θης δήλωσης μοιάζει με αληθινή και σαφή αντανάκλαση των

ακέψεων του Φίρερ. Στην ερώτηση αν ετοιμαζόταν να εθνικο

ποιήσει τη γερμανική βιομηχανία, ο Χίτλερ υποτίθεται ότι είπε:

«Γιατί να εθνικοποιήσω τη βιομηχανία; Θα εθνικοποιήσω τον

λαό» - μια αποκαλυπτική έκφραση των πολιτικών αρχών του.

Στη συγκέντρωση των βιομηχάνων που έγινε στο Ντίσελντορφ

οτις 27 Ιανουαρίου 1932, είπε: «Δεν προηγήθηκε ο παγκόσμιος

θρίαμβος της γερμανικής βιομηχανίας για να ακολουθήσει στη

συνέχεια η ανάπτυξη της δύναμης του γερμανικού κράτους

| Machtentwicklung]- η γερμανική ισχύς ήταν εκείνη που είχε


31. Η πρώτη παρατήρηση είναι του Χέερ στο HR- η δεύτερη του Τσίτελμαν

στο ΖΙΤ/Α, σελ. 118.

32.1/W, σελ. 21.

33. Χάφνερ, HF/AN, σελ. 28-29: « Ή τ α ν πραγματικά το οικονομικό γερμανι

κό θαύμα της δεκαετίας του 1930 έργο του Χίτλερ; Π α ρ ' όλες τις κατανοη

τές αντιρρήσεις, θα πρέπει να δώσουμε καταφατική απάντηση. Είναι απο

λύτως αληθές ότι τα οικονομικά θέματα πριν από το 1933 δεν είχαν παίξει

σχεδόν κανένα ρόλο στα σχέδια ή στην πολιτική σκέψη του». Και το οικονο

μικό θαΰμα δεν οφειλόταν απλώς στους επανεξοπλισμούς. HF/AN, σελ. 31:

«Στην πραγματικότητα, το Τρίτο Ράιχ παρήγαγε κανόνια, αλλά και βούτυρο,

και πολλά άλλα σημαντικά πράγματα».

δημιουργήσει τις βασικές προϋποθέσεις για τη μεταγενέστερη

άνθηση της γερμανικής βιομηχανίας». Και σε μια ομιλία του

1937: «Αν μου έλεγαν οι Γερμανοί βιομήχανοι: "Δεν μπορούμε

να το κάνουμε αυτό", θα τους απαντούσα: "Ωραία, θα το ανα

λάβω λοιπόν εγώ, επειδή πρέπει να γίνει". Ό τ α ν όμως μου λέ

νε: "Μπορούμε να το κάνουμε", τότε είμαι πολύ ευχαριστημέ

νος που δεν χρειάζεται να το αναλάβω ο ίδιος»31. Με δυο λόγια:

Δεν είχε καμιά σημασία αν εθνικοποιούσε τη βιομηχανία

Κρουπ. Ο Ί ρ β ι ν είχε πιθανώς δίκιο όταν έλεγε ότι ο Χίτλερ

«είχε σαφέστερη εικόνα της οικονομίας από όσο πίστευε ο κό

σμος», αν και πρόσθετε, με μια δόση υπερβολής, όπως συνήθι

ζε: «Μέσα σε ελάχιστους μήνες ο Σαχτ και το υπουργικό συμ

βούλιο του Ράιχ θεώρησαν τον Χίτλερ μεγαλοφυία»3 2. Ο Τσί-

τελμαν, περισσότερο πειστικός, προσφέρει σημαντικές αποδεί

ξεις ότι ο Χίτλερ δεν αγνοούσε την οικονομία- και προσθέτει ό

τι η πεποίθηση πως η εκπληκτικά γρήγορη εξαφάνιση της γερ

μανικής ανεργίας κατέστη δυνατή μόνο χάρη σε «ένα γιγάντιο

πρόγραμμα εξοπλισμών, είναι κατά ένα μόνο μέρος αληθινή»33.

Ό λ α αυτά έγιναν σαφώς αντιληπτά από την Σιμόν Βέιλ, η ο

ποία ανέφερε σε ένα ανέκδοτο έγγραφο το 1942: «Αν ο Χίτλερ

αντιπαθεί την οικονομία, ίσως αυτό να μην οφείλεται απλά και

μόνο στο γεγονός ότι δεν την καταλαβαίνει. Οφείλεται στο ότι

Πολιτικός και στρατιωτικός 151

34. Σιμόν Πετρμάν, Simone Weil: A Life, NY, 1976, σελ. 510-11. Βλ. επίσης

Πίτερ Ντράκερ, The End of Economic Man, L, 1939, ένα βιβλίο που υποτίθε

ται ότι διάβασε ο Τσόρτσιλ με ενδιαφε'ρον.

35. «Δεν είμαι, και δεν θα γίνω ποτε' δικτάτωρ... οποιοσδήποτε λιμοκοντό

ρος μπορεί να κυβερνήσει σαν δικτάτωρ». Φεστ, F, σελ. 572.

36. Το ΖΙΤ/Α δίνει πολλά παραδείγματα από παρόμοιες δηλώσεις του Χίτ

λερ: σελ. 569, σημ. 189. Βλ. επίσης στο BU, σελ. 191 την «ανοικτή επιστολή»

ξέρει (είναι μια από τις απόψεις του κοινοί) νου την οποία κατέ-

χει πλήρως και μπορεί να θεωρηθεί εμπνευσμένος επειδή πα

ρόμοιες ιδέες είναι ελάχιστα κατανοητές) ότι η οικονομία δεν

είναι μια ανεξάρτητη πραγματικότητα και, σαν αποτέλεσμα,

δεν έχει αληθινούς νόμους, δεδομένου ότι κυβερνάται από τη

βία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με όλες τις άλλες πλευρές των

ανθρωπίνων δραστηριοτήτων... Μου φαίνεται δύσκολο να αρ

νηθώ ότι ο Χίτλερ έχει συλλάβει και μάλιστα με σαφήνεια... ένα

είδος φυσικής της ανθρώπινης υπόστασης... Διαθέτει ακριβή

γνώση της δύναμης της βίας»34.

Από τον περιπλανώμενο επαναστάτη μέχρι τον πολιτικό

αρχηγό και ακολούθως μέχρι τον ηγέτη του κράτους που έριξε

τις ένοπλες δυνάμεις του στον πόλεμο, αυτά είναι τα σκαλοπά

τια στη σταδιοδρομία του Χίτλερ. Πολλοί πίστευαν και ήλπι

ζαν ότι, μετά την άνοδο του στην εξουσία, θα γινόταν περισ

σότερο μετριοπαθής λόγω των ιδιομορφιών της διακυβέρνη

σης και της άσκησης της πολιτικής. Είδαμε ότι επιθυμούσε να

υποστηρίξει τέτοιες ελπίδες και πεποιθήσεις - αυτό, όμως, δεν

σημαίνει ότι είχε μεταβάλει τις ριζοσπαστικές και επαναστα

τικές απόψεις του. Ή τ α ν κάτι παραπάνω από δημαγωγός: ή

ταν λάίκιστής. Ο ίδιος επέμενε συχνά ότι δεν ήταν δικτάτωρ.

Οι δικτάτορες ήταν τυραννίσκοι35, που συχνά εξαρτώνταν από

μικρές κλίκες οι οποίες τους υποστήριζαν με τη δύναμη της

βίας. Έ β λ ε π ε τον εαυτό του ως τον ηγέτη όχι μιας αποφασι

στικής μειοψηφίας, αλλά της πλειοψηφίας του λαού. «Εμείς οι

εθνικοσοσιαλιστές είμαστε οι καλύτεροι δημοκράτες»3", είπε


αρκετές φορές στη διάρκεια των ετών 1933-35. Συμφώνησε με

τον Γκέμπελς όταν ο τελευταίος ανήγγειλε (το 1934) την ύπαρ

ξη μιας «νέας γερμανικής δημοκρατίας». Ενώ περιφρονούσε

και απέρριπτε την κοινοβουλευτική δημοκρατία και τις δημο

κρατικές «υποκρισίες» της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνω

μένων Πολιτειών στη διάρκεια του πολέμου, στην ομιλία του

της 30ής Ιανουαρίου 1941 είπε ότι «η εθνικοσοσιαλιστική επα

νάσταση νίκησε τη δημοκρατία μέσω της δημοκρατίας!»

Μολονότι εξεπλάγη και συγκλονίστηκε το 1918 όταν υπήρ

ξε μάρτυρας και έζησε εκ του σύνεγγυς την κατάρρευση της

γερμανικής αυτοκρατορίας, ο Χίτλερ δεν ήταν μοναρχικός -

αν και πριν από το 1918 δεν έχουμε αποδείξεις για εχθρότητα

προς τους Χοεντσόλερν (σε αντίθεση με τη διαρκή εχθρότητα

του προς τους Αψβούργους). Λόγω της ανάγκης του για συντη

ρητική υποστήριξη υπήρξαν πολύ λίγες -ίσως ελάχιστες- αντι

μοναρχικές δηλώσεις εκ μέρους του στην περίοδο 1929-33 ή

πολύ μετά την ανάληψη της καγκελαρίας. Υπήρχαν Γερμανοί

(κυρίως βόρειοι) συντηρητικοί που μέχρι το 1934 ήλπιζαν ότι ο

Χίτλερ θα συμφωνούσε στην αποκατάσταση της μοναρχίας στη

Γερμανία. Μετά, όμως, από τον θάνατο του Χίντενμπουργκ, με

τη συνένωση της καγκελαρίας και της προεδρίας, άρχισαν να

αυξάνουν οι αντιρρήσεις του για την -απαρχαιωμένη, κατά την

άποψη του- κληρονομική μοναρχία (και όχι μόνο στη Γερμα

νία). Έ ν α σημαντικό -και, για τον ίδιο, αποκαλυπτικό- γεγο

νός ήταν η επίσημη επίσκεψη του στην Ιταλία τον Μάιο του

1938. Ένιωσε αποστροφή για όσα είδε στις εορτές του ετοι

μόρροπου ιταλικού βασιλικού οίκου, για τα προνόμια της αυλι

κής κοινωνίας, για τη διαφθορά της ρωμαϊκής αριστοκρατίας

του Χίτλερ προς τον Μπροίίνινγκ στις 13 Δεκεμβρίου 1931: «Αρνηθήκατε,

ως "πολιτικός", να παραδεχθείτε ότι, εφόσον αναλάβουμε την εξουσία νομί

μως, θα μπορε'σουμε στη συνέχεια να περάσουμε στη νομιμότητα. Κΰριε κα

γκελάριε, η βασική αρχή της δημοκρατίας είναι: " Ό λ η η δύναμη προε'ρχεται

από τον λαό"».


και για τις προσωπικές αδυναμίες του Ιταλού άνακτα. Επιτρέ

ποντας τη διατήρηση τους και μετέχοντας στη διακυβέρνηση

της Ιταλίας μαζί με τη μοναρχία, ο φίλος του ο Μουσολίνι είχε

διαπράξει ένα σοβαρότατο σφάλμα. Ο Χίτλερ θεώρησε σωστό

να εκφράσει τις απόψεις του σε πολλούς από τους ανθρώπους

του στενού περιβάλλοντος του σχετικά με όσα είδε και άκουσε

εκεί. Ύστερα αποφάσισε να αυξήσει τις συντάξεις των επιζώ

ντων σοσιαλδημοκρατών υπουργών από την περίοδο της Βαϊ-

μάρης. Στο κάτω-κάτω είχαν καταφέρει, είπε, να απαλλάξουν

τη Γερμανία από τους Χοεντσόλερν το 191837.

Ο κάιζερ Γουλιέλμος Β' ζούσε εξόριστος στο Ντορν της Ολ

λανδίας, όταν ο γερμανικός στρατός εισέβαλε εκεί τον Μάιο

του 1940. Ο Τσόρτσιλ του πρόσφερε καταφύγιο στην Αγγλία,

αλλά ο Γουλιέλμος αρνήθηκε. Δεν έδειξε, όμως, την παραμι

κρή συμπόνια προς τους Ολλανδούς οικοδεσπότες του ούτε με

μια απλή ενέργεια (ή λέξη) στη διάρκεια της γερμανικής κα

τοχής. Ό τ α ν συνθηκολόγησε η Γαλλία, ο Γουλιέλμος έστειλε

ένα συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Χίτλερ, επαναλαμβάνο

ντας την υποκριτική συναισθηματική φράση που είχε διατυπώ

σει ο παππούς του το 1870: «Welche Wendung durch Gottes

Fiigung!» («Πώς αλλάζει τα πράγματα ο Θεός!») Ο Χίτλερ

τον αντιμετώπισε με περιφρόνηση: «Δεν έμαθε τίποτα καινού

ριο;»38 Από την πλευρά του, ο κάιζερ ήταν ελεύθερος να επι

στρέψει στη Γερμανία εφόσον το επιθυμούσε. Ο Γουλιέλμος

πέθανε τον Ιούνιο του 1941. Ο Χίτλερ παραχώρησε ένα ειδικό

τρένο στους βασιλικούς συγγενείς γ ια να τ α ξ ι δ έ ψ ο υ ν στο

Ντορν και να παραστούν στην κηδεία του.

37. HR, σελ. 417. Στο I/W, σελ. 65, ο Ί ρ β ι ν αναφέρει τα λόγια του Χίτλερ

στις 23 Νοεμβρίου 1937: «Οι μοναρχίες είναι ικανε'ς στη διατήρηση όσων έ

χουν κατακτήσει. Οι παγκόσμιες αυτοκρατορίες νικήθηκαν μόνο από επα

ναστατικά κινήματα».

38. Χέρμαν Γκίσλερ, Ein anderer Hitler, Λεόνι αμ Στάρνμπεργκερ Ζέε, 1977

(στο εξής: GR), σελ. 393.


39. F, σελ. 25.

40. Ιδίως από μια γερμανική γενιά προς την οποία απευθυνόταν φυσικά το

βιβλίο του Φεστ, αλλά και από πολλούς βιογράφους που είχαν προηγηθεί

(Χάιμπερ, Ντοϊερλάιν και άλλοι)· ή, αργότερα, από τον Χάφνερ και, πολΰ

πιο προσφάτως, από τον Τσίτελμαν.

Στον πρόλογο της μεγάλης βιογραφίας του 1973, ο Γιόαχιμ

Φεστ κάνει μια υπόθεση: αν ο Χίτλερ είχε πεθάνει ξαφνικά το

1938, θα εθεωρείτο -και ίσως να ήταν- ένας από τους σημα

ντικότερους Γερμανούς της ιστορίας3 9. Μια τέτοια δήλωση ί

σως να εκπλήξει δυσμενώς ορισμένους αναγνώστες, αλλά θα

υπάρξουν και πολλοί οι οποίοι θα αντιληφθούν την πραγματι

κότητα40. Τα επιτεύγματα του Χίτλερ -κυρίως εθνικά και όχι

διεθνή- στη διάρκεια των έξι χρόνων της μέχρι τότε διακυβέρ

νησης του ήταν πράγματι εκπληκτικά. Ό χ ι μόνο έκανε τη Γερ

μανία μεγαλύτερη -περισσότερο σεβαστή και επίφοβη- δύνα

μη στην Ευρώπη, όχι μόνο έφερε τους Γερμανούς της Αυ

στρίας, της Βοημίας και της Μοραβίας, (κάτι που ήθελαν με

ενθουσιασμό) σε μια Μεγάλη Γερμανία - ξεπερνώντας τα κα

τορθώματα του Μπίσμαρκ χωρίς να ρίξει ούτε έναν πυροβολι

σμό, χωρίς να κάνει πόλεμο, αλλά πρόσφερε επίσης ευημερία

και αυτοπεποίθηση στους Γερμανούς, μια ευημερία που είναι

όντως αποτέλεσμα αυτοπεποίθησης. Μετά το 1933, τα χρόνια

που ακολούθησαν τη δεκαετία αυτή ήταν χρόνια ευημερίας για

τους περισσότερους Γερμανούς κι αυτό ήταν κάτι που έμεινε

στη μνήμη μιας ολόκληρης γενιάς. Τα στρατόπεδα συγκεντρώ

σεως, η καταπίεση των Γερμανοεβραίων, η θορυβώδης προπα

γάνδα των Ναζί ήταν όλα παρόντα, ίσως και οδυνηρά στο μυα

λό μιας πικραμένης μειοψηφίας· πώς όμως μπορούσε κανείς

να τα παραβάλει με την Ευημερία, το Μεγαλείο και την Ε

νότητα που είχε προσφέρει ο Χίτλερ; Μετά τον πόλεμο, λίγο

πριν από τον απαγχονισμό του, ο Χανς Φρανκ έγραψε στο η

μερολόγιο του σχετικά με τη δεκαετία του 1930: «Uber alles


lagen Sonne, Gluck, Jubel und Freude»4 1. («Υπεράνω όλων υ

πήρχε λιακάδα, ευτυχία, χαρά και αγαλλίαση».) Μια συναι

σθηματική υπερβολή, όχι όμως χωρίς κάποιο περιεχόμενο.

Αυτό το βιβλίο δεν είναι ιστορία του Τρίτου Ράιχ οΰτε βιο

γραφία του Χίτλερ. Ειδικά αυτό το κεφάλαιο οδηγεί στο ερώ

τημα αν ο Χίτλερ ήταν πραγματικά επαναστάτης· δηλαδή στον

χαρακτήρα των ιδεών του και στον τρόπο με τον οποίο τις εί

δαν οι ιστορικοί. Δεν υπάρχουν, όμως, ιδέες στο κενό - ταυτί

ζονται με τις ανθρώπινες υπάρξεις (αντιθέτως όχι μόνο προς

τις απόψεις πολλών διανοουμένων αλλά, επίσης, αντιθέτως

προς τον Χέγκελ ή τον Ντοστογιέφσκι, αυτό που οι άνθρωποι

κάνουν στις ιδέες είναι πιο σημαντικό από αυτό που κάνουν οι

ιδέες στους ανθρώπους). Το περίφημο «Zeitgeist» του Χέγκελ

ίσως να βοήθησε στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, τελικά,

όμως, εκείνος δημιούργησε το δικό του Zeitgeist, κάτι που α

ποτελεί μια αναμφισβήτητη αλήθεια4 2.

41.FR, σελ. 320.

42. Φεστ (F, σελ. 370): «Η εξαιρετική ικανότητα του Χίτλερ να αντιλαμβά

νεται τις καταστάσεις, να βλέπει μέσα από συγκρουόμενα συμφέροντα, να

διαισθάνεται τις αδυναμίες... η αίσθηση της τακτικής [ήταν τουλάχιστον εξί

σου σημαντική] με τις ρητορικές του ικανότητες να πείθει τον κόσμο...» Το

θεωρώ περισσότερο πειστικό από τον κατά τα άλλα οξυδερκή Κέρσο, KER,

σελ. 37: [Το 1932-33] «ο προσωπικός ρόλος που έπαιξε ο Χίτλερ σκιάστηκε

από θέματα και γεγονότα που βρίσκονταν εκτός του ελέγχου του». Επίσης

KER, σελ. 38, 45, 52: «Εξωτερικά γεγονότα -το Σχέδιο Γιανγκ για την κατα

βολή αποζημιώσεων, το κραχ της Γουόλ Στριτ και η εντελώς μη αναγκαία α

πόφαση του Μπροΰνινγκ να κάνει εκλογές το καλοκαίρι του 1930- έβαλαν

τους ναζί στο πολιτικό παιχνίδι». Και: «...χωρίς την αρχή της παγκόσμιας οι

κονομικής κρίσης το 1929» η άκρα Δεξιά, «περιορισμένη σε ένα μικρό τμή

μα εκλογικής υποστήριξης.. . ίσως να π α ρ έ μ ε ν ε στην α φ ά ν ε ι α » . Επίσης:

«Χωρίς την ύφεση [ο Χίτλερ] θα εξακολουθούσε να είναι ασήμαντη μειοψη

φία ενός παράλογου περιθωρίου» Δεν πιστεύω ότι θα γινόταν έτσι. Ο Κερ

ί» έχει δίκιο στο KER, σελ. 46-47: «Ο Χίτλερ συνδύαζε τη σταθερότητα βα

σικών στοιχείων του δόγματος με έναν τεράστιο ρεαλισμό σε πολιτικούς ε

λιγμούς...» Και, στη σελ. 112: «...κάθε άλλο π α ρ ά αποκαλύπτοντας αφέλεια

7 5 6 Ο Χίτλερ της Ιστορίας

και, ανικανότητα που θα τον έκαναν έρμαιο στα χέρια των παραδοσιακών ο

μάδων δύναμης και θα τον μετέτρεπαν ταχύτατα σε αναλώσιμο υλικό, έδει

ξε μια γρήγορη και οξύτατη αντίληψη του ρεαλισμού της κυβερνητικής δύ

ναμης».

43. ΖΙΤ/Α, σελ. 87, 122. Αυτό που παραμένει συζητήσιμο: «Δυστυχώς ο τομέ

ας της [χιτλερικής] κοινωνικής πολιτικής, αντιθέτως προς την εθνικοσοσια-

λιστική εξωτερική πολιτική, δεν έχει ακόμα ερευνηθεί [μελετηθεί] ικανοποι

ητικά. Αυτό, όπως και ορισμένες άλλες δηλώσεις του Τσίτελμαν, δείχνει

τουλάχιστον κάποια ειδική τάση υπεράσπισης· δεν συμβαίνει το ίδιο με τον

Τόλαντ. Για παράδειγμα, ΤΟ, σελ. 405: «Η φυματίωση και άλλες ασθένειες

έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Τα ποινικά δικαστήρια δεν έχουν δουλειά και οι

φυλακές ποτέ δεν είχαν τόσο λίγους κρατουμένους. Είναι ευχάριστο να βλέ

πει κανείς τις ικανότητες της γερμανικής νεολαίας. Ακόμα και τα πιο φτωχά

άτομα είναι καλύτερα ντυμένα από πριν και τα χαρούμενα πρόσωπα τους

πιστοποιούν την ψυχολογική βελτίωση τους». Ό χ ι εντελώς αναληθές - προ

σέξτε, όμως, ότι πρόκειται για απόσπασμα από ένα γερμανικό προπαγανδι

στικό βιβλίο του 1938, το οποίο χρησιμοποίησε ο σερ Άρνολντ Γουίλσον, μέ

λος του κοινοβουλίου. Ο Τόλαντ, πάντως, δεν αναφέρει ότι ο Γουίλσον ήταν

διαβόητος Βρετανός φιλοναζιστής.

Ακολούθως μπορούσε να καυχάται ότι ο δικός του «Ενερ

γητικός Σοσιαλισμός» είχε αντικαταστήσει τον πρώην «Φρα

στικό Σοσιαλισμό» των αντιπάλων του. Ό π ω ς έγραψε ο Τσί-

τελμαν (σχετικά με την απόφαση του Χίτλερ να κάνει την 1η

Μαΐου γερμανική εργατική εορτή): «Δεν ήταν η πρώτη φορά

που οι εθνικοσοσιαλιστές πραγματοποίησαν απαιτήσεις για

τις οποίες το εργατικό κίνημα είχε αγωνιστεί ματαίως επί με

γάλο χρονικό διάστημα». Επίσης: «Είναι αναμφισβήτητο ότι

σε διάφορα κοινωνικά θε'ματα ο εθνικοσοσιαλισμός έκανε ση

μαντική πρόοδο, για παράδειγμα στη βελτίωση της προστα

σίας της νεολαίας και στην κοινωνική ασφάλιση»43.

Αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση: σε κάθε δυο παιδιά που

γεννήθηκαν στη Γερμανία το 1932 αντιστοιχούσαν τρία μετά

από τέσσερα χρόνια. Το υψηλότερο ποσοστό γάμων σε ολό

κληρη την Ευρώπη παρατηρήθηκε στη Γερμανία το 1938 και


44. LEW, σελ. 175, 176, 177. Επίσης 177, σημ. 5: «Είναι επίσης σημαντικό ότι

το 1939, μεταξύ των γερμανικών πόλεων, το Ντάντσιχ και το Γκλάιβιτς, στα

πολωνικά σύνορα, εμφάνισαν εντυπωσιακά υψηλά ποσοστά γεννήσεων, πά

νω από 24,%ο (ο μέσος όρος γερμανικών πόλεων παρόμοιου μεγέθους ήταν

17,5%ο)' ακόμα πιο εντυπωσιακός ήταν ο μέσος όρος γάμων στο Λιντς, πόλη

πρότυπο του ναζισμού εκείνη την εποχή, λίκνο του Χίτλερ και του Αιχμαν, με

25,8%ο γάμους, περισσότερους από το διπλάσιο του εθνικού επιπέδου».

45. Υπάρχει μια πολύ καλή γενική περίληψη στο ΗΒ, σελ. 96-97.

1939, ξεπερνώντας ακόμα και εκείνους μεταξύ των γόνιμων

λαών της ανατολικής Ευρώπης. Η εκπληκτική αύξηση των

γεννήσεων στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1930 ήταν α

κόμα μεγαλύτερη και από την αύξηση του ποσοστού των γά

μων. Θα ήταν παράλογο να αγνοήσουμε αυτούς τους αριθ

μούς αναφερόμενοι απλώς στη λαϊκιστική πολιτική του Χίτ

λερ. Φυσικά ευνόησε τις πολυμελείς οικογένειες, προσφέ

ροντας τους κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Κανένας, ω

στόσο, εθνικός ηγέτης δεν μπορεί να αναγκάσει τους γονείς

να αποκτήσουν παιδιά (ή τις μητέρες να τα γεννήσουν)· και

η εμπιστοσύνη στο μέλλον είχε μεγαλύτερη σχέση με τις ε

θνικές προοπτικές π α ρ ά με την οικονομία. Οι κοινωνικές

συνθήκες δεν είναι υλικές, όπως ακριβώς η κοινωνική ιστο

ρία δεν είναι οικονομική 4 4. Από το 1932 μέχρι το 1939 ο α

ριθμός των αυτοκτονιών από Γερμανούς κάτω των 20 ετών

μειώθηκε κατά 80% τα έξι πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης

του Χίτλερ (από 1.212 το 1932 σε 290 το 1939). Πρέπει επί

σης να λάβουμε υπ ' όψιν όχι μόνο τους εθνικούς αυτοκινη

τόδρομους, αλλά τις αγροτικές του μεταρρυθμίσεις, την εκ

πληκτική λαϊκή ανταπόκριση στην υποστήριξη του «Winter-

hilfe» ( « Κ α ν έ ν α ς Γ ε ρ μ α ν ό ς δεν π ρ έ π ε ι να π ε ι ν ά ε ι ή να

κρυώνει») και το ειδικό ενδιαφέρον του για την παροχή δω

ρεάν διακοπών στους εργάτες4". Η εθνικοσοσιαλιστική Γερ

μανία του Χίτλερ απέδειξε ότι ήταν δυνατόν να επιτευχθεί

ένα υψηλό επίπεδο ζωής κάτω από μια σκληρή δικτατορία.


46. SCH, σελ. 86. ΤΟ, σελ. 405. Επίσης σημειώσεις του Κε'πεν, σελ. 41.

Ί σ ω ς να αντιτείνει κανείς ότι αυτά τα επιτεύγματα δεν ή

ταν «επαναστατικά»· χωρίς αμφιβολία, όμως, ήταν σύγχρονα.

Το ενδιαφέρον του Χίτλερ από κάθε άποψη για την τεχνολο

γία ήταν σημαντικό. Ο Σραμ ανέφερε σχετικά: «Όπως τα πτη

νά εκπροσωπούν, σε σύγκριση με τα ψάρια, ένα υψηλότερο ε

πίπεδο ανάπτυξης, έτσι και το πλοίο είναι το πρωταρχικό στά

διο για την κατασκευή του αεροπλάνου. Το μέλλον ανήκει στο

δεύτερο». Στις 3 Οκτωβρίου πρόσθεσε: [Ο Χίτλερ] πιστεύει ό

τι το αυτοκίνητο είναι η ωραιότερη εφεύρεση του ανθρώπου,

εφόσον το χρησιμοποιεί για να διασκεδάζει...» Ο Τόλαντ πάλι

έγραψε σχετικά με τα πολεοδομικά σχέδια του Φίρερ: «...θα

υπάρχει υπόγειο παρκάρισμα, ένα κέντρο χωρίς τροχαία κίνη

ση, πολυάριθμα άλση και περιοχές πρασίνου, καθώς και συνε

χής έλεγχος για την ατμοσφαιρική ρύπανση»46. Ορισμένα από

αυτά είναι ανακριβή. Αναπτύχθηκαν αργότερα με πλήρεις λε

πτομέρειες από τον Τσίτελμαν, σαν απάνθισμα από γραπτές

και προφορικές δηλώσεις του Χίτλερ στην περίοδο 1926-30.

Στον τόμο ZIT/PR των μελετών του, ο Χανς Ντίτριχ Σέφερ πα

ρουσιάζει δυο ενδιαφέρουσες απόψεις. Η μία υποστηρίζει έ

να είδος ιστορικής συνέχειας: «Στην εναρμόνιση [των κοινω

νικών διαφορών] το καθεστώς πέτυχε περισσότερα από την

κοινωνική πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης... Υπήρχε

εξίσωση των τάξεων, σχηματισμός μιας ευρείας μεσοαστικής

κοινωνίας την οποία οι προηγούμενες έρευνες απέδιδαν μόνο

στο "Οικονομικό Θαύμα" [της Δυτικής Γερμανίας] της δεκαε

τίας του 1950». Η άλλη ήταν η παρουσίαση του «αμερικανι

σμού» του Χίτλερ από τον Τσίτελμαν και τον Σέφερ. Ο πρώ

τος αναφέρει ότι: «Ο Χίτλερ δεν παρασύρθηκε από τα οπι

σθοδρομικά [δηλαδή αντιδραστικά] οράματα ενός μεσαιωνι

κού κοινωνικού συστήματος. Από πολλές απόψεις πρότυπο

του ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μολονότι απέρριπτε την κε-


47. ZIT/PR, σελ. 214 (Σέφερ)· σελ. 16 (Τσίτελμαν)· σελ. 210-11 (Σέφερ). Ο

τελευταίος αναφέρει ένα βιβλίο σχετικά με τη διαφήμιση που εκδόθηκε το

1939 στο Βερολίνο: «Για να έχει συνολικό αποτέλεσμα η διαφήμιση... είναι

αναγκαίο να βλέπουμε τον κόσμο συνολικά». Ή δ η , όμως, ο Βίκτορ Κλέμπε-

ρερ στο LTI: Notizbuch eines Philologen (Λειψία, 1960) παρατηρεί πολλούς

αμερικανισμούς στη ναζιστική γλώσσα του Τρίτου Ράιχ.

48. F, σελ. 399, 410.

49. Κλέμπερερ, σελ. 126, 191.

φαλαιοκρατική οικονομία και το δημοκρατικό σύστημα των

IΙΠΑ, θαύμαζε πάντως την τεχνολογική και βιομηχανική τους

ανάπτυξη τις οποίες συχνά θεωρούσε ιδανικές για τη Γερμα

νία». Σε αυτά περιλαμβάνονταν επίσης οι αμερικανικές μέθο

δοι διαφήμισης. Ο δεύτερος, ο Σέφερ, αναφέρει άτι: «Ο εθνι-

κοσοσιαλισμός υπολόγιζε λογικά τις ελπίδες και τις ανησυχίες

της πλειοψηφίας, κατευθύνοντας τον ψυχισμό του λαού χωρίς

να το αντιληφθεί κανείς. Ή ξ ε ρ ε πώς ακριβώς να προσελκύει

και να κατευθύνει τους Γερμανούς να απαλλαγούν από την

ταξική τους συνείδηση»47. Ορισμένα από αυτά είχαν ήδη γίνει

αντιληπτά από τον Φεστ. Περιγράφει την ισχυρή επίδραση

που είχαν οι ναζιστικές παρελάσεις και επιδείξεις σε σχέση

με εκείνες των Γερμανών κομουνιστών πριν από το 1933, και

επίσης ότι ο Χίτλερ καταλάβαινε τη λαϊκή επιρροή που δημι

ουργούσε η λατρεία ενός «συμβόλου»· ενσαρκώνοντας αυτόν

τον ρόλο, «ήταν ασφαλώς το πλέον σύγχρονο φαινόμενο της

πολιτικής της εποχής του»48. Νωρίτερα ο γλωσσολόγος Κλέ-

μπερερ είχε παρατηρήσει την προτίμηση του εθνικοσοσιαλι-

σμού για τις λέξεις «οργάνωση» και «οργανώνω», που εντυ

πωσίαζαν τους νεαρούς Γερμανούς. «Η υπεραπλουστευμένη

μηχανοποίηση του ατόμου ήταν χαρακτηριστική μιας [νέας]

γλώσσας»4". Επηρέαζε την καθημερινή ζωή και είχε τεράστια

έλξη σε πολλούς νέους.

Εκσυγχρονισμός δεν σημαίνει απαραιτήτως λατρεία της νε

ότητας· για τον Χίτλερ, ωστόσο, αυτό είχε πολύ μεγάλη σημα-


σία. Οι επαναστάτες ισχυρίζονται συνήθως ότι εκπροσωπούν τη

νεολαία- το ίδιο έκαναν τόσο οι φασίστες όσο και οι εθνικοσο-

σιαλιστές, συμπεριλαμβανομένου του Μουσολίνι και του Ισπα

νού Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα, των οποίων το ενδιαφέ

ρον για τη νεολαία ήταν μεγαλύτερο από εκείνο του Χίτλερ. Ο

τελευταίος, όμως, είχε ενεργοποιήσει τη λατρεία της νεότητας

πολύ περισσότερο από τον Μουσολίνι. Είναι αρκετά παράξενο,

αλλά η εντύπωση που έδινε για τον εαυτό του σπάνια θύμιζε (ό

χι όμως μετά το 1923) την εικόνα ενός ιδιαιτέρως νεαρού ατό

μου. Αλλά το κόμμα και το κίνημα του ήταν νεανικά: Το 1931

στο Βερολίνο το 70% των εθνικοσοσιαλιστών ήταν κάτω των 30

ετών και στο Ράιχσταγκ του 1930 το 60% των εκπροσώπων τους

δεν ξεπερνούσαν τα 40, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των σοσιαλ

δημοκρατών ήταν μόλις 10%. Ο εξόριστος Γερμανός Καρλ

Ό τ ε ν έγραψε μια εντυπωσιακή παράγραφο για την απήχηση

που είχε ο Χίτλερ στη γερμανική νεολαία: «Οι νέοι αγαπούν

πραγματικά τον Χίτλερ με σχεδόν απεριόριστο εκστατικό θαυ

μασμό. Ό χ ι μόνο επειδή καταλαβαίνει τις νεανικές διαθέσεις

τους αλλά και επειδή τις ενθαρρύνει. Τα παιχνίδια της Άγριας

Δύσης [Indianerspiele] των νέων τους προετοιμάζουν για τον

πόλεμο»50. Ο Χίτλερ έδειχνε ότι ήταν ο δημιουργός μιας ελεύ

θερης χώρας για τη νεολαία. Έπαιζε μπροστά τους τον ρόλο ό

χι ενός αυστηρού πατέρα αλλά μιας μητέρας, πηγής απολαύσε

ων και αγάπης. Τους επέτρεπε ψευτοεπαναστατικές ελευθερίες

για τις βιολογικές και σεξουαλικές τους δραστηριότητες, γεγο

νός που αύξανε την επιρροή του51.

Το σημαντικότερο μέρος της νέας τάξης βασιζόταν ωστόσο

στην ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, που αποτελούσε τη θρη

σκεία των νέων. Το 1939 ο Χίτλερ ήθελε να ασχολείται κάθε

νεαρός Γερμανός έναν τουλάχιστον μήνα με χειρωνακτική ερ-

50. Για τον Χίτλερ και την αμερικανική Δΰση βλ. σελ. 155.

51. Αναφε'ρεται από τον Σολτ, SCHO, σελ. 660.


(α,οία, κατά προτίμηση αγροτική - ένα σαφές ρήγμα στη γρα-

q ηοκρατική μεσοαστική εποχή. Η αναλογία, όμως, των ατόμων

που ζούσαν στο ύπαιθρο και ασχολούνταν με τη γεωργία μειω

νόταν συνεχώς (ήταν 30,5% το 1925 και μόλις 26,1% το 1939).

11 αναλογία εκείνων που εργάζονταν στη βιομηχανία ήταν α-

.Ί >ιβώς ίδια το 1939 και το 1925 (42,1%)· αυτό που αυξήθηκε ή-

tuv το τμήμα του πληθυσμού που εργαζόταν στη διοίκηση και

στις δημόσιες υπηρεσίες, από 6,6 % το 1925 σε 10,4% το 1939.

I ϊίχε αρχίσει να σχηματίζεται μια νέα άμορφη μέση τάξη, της ο

ικίας οι ικανότητες δεν ήταν σαφώς προσδιορισμένες· ο τρό-

ΐΐος ζωής της, πάντως, γινόταν όλο και πιο σύγχρονος.

Υπήρχε δυαδισμός στην ιστορία του Τρίτου Ράιχ, όπως ακρι-

Ι'κός υπήρχε δυαδισμός στον ίδιο τον Χίτλερ. Αυτό είναι επί

σης μια φυσιολογική κατάσταση (κάτι που κατανοείται και πε

ριγράφεται καλύτερα από τους ευφυείς βιογράφους παρά από

τους ψυχαναλυτές). Ο βασικός δυαδισμός του Χίτλερ εδραζό

ταν στη διττότητα των φιλοδοξιών του: Ο Ηγέτης και ο Καλλι

τέχνης. Ή, ακριβέστερα, ο εθνικός ηγέτης και ο εθνικός καλ

λιτέχνης52. Δεν ήταν Νέρων, για τον οποίο η τέχνη αποτελούσε

ένα παιχνίδι που κολάκευε τη ματαιοδοξία του. Έ π α ι ρ ν ε την

τέχνη πολύ σοβαρά. Στις καλλιτεχνικές προτιμήσεις του μπο

ρούμε να διακρίνουμε συγχρόνως νεωτεριστικά και συντηρη

τικά, επαναστατικά και αντιδραστικά στοιχεία.

Το ενδιαφέρον του Χίτλερ για την τέχνη ήταν εμφανές σε ό

λη τη ζωή του. Ή θ ε λ ε να γίνει ζωγράφος και, στη συνέχεια, αρ

χιτέκτων, αντίθετα με τον μεγάλο αντίπαλο του, τον Τσόρτσιλ,

που ανακάλυψε ξαφνικά το χόμπι της ζωγραφικής μετά από σύ

σταση κάποιας φίλης του, σε ηλικία 40 ετών, όταν βρισκόταν σε

μια απογοητευτική στιγμή της σταδιοδρομίας του, και για τον ο-

52. Βλ. επίσης Γκερτ Κάλοφ, Hitler-das deutsche Trauma, Μ, 1976.


53. Αυτό το θέμα είναι, φυσικά, αξεχιόριστο από τα απομνημονεύματα και

από τα εκτεταμένα κατάλοιπα των στοιχείων του Σπέερ (αλλά και του Τρο

οστ επίσης), συμπεριλαμβανομένης της πολύπλοκης σχέσης του Σ π έ ε ρ με

τον Χίτλερ. Βλ. σχετικά το SP και την Γκίτα Σερένι, Albert Speer: His Battli

with the Truth, L, 1995.

54. Χιλντεγκάρντε Μπρένερ, Die Kunstpolitik des Nationalsozialismus, Λμ

βούργο, 1963, σελ. 118.

ποίο αυτή η απασχόληση μετετράπη σε μανία, μέσο χαλάρωσης

και απόλαυση συγχρόνως. (Ο Τσόρτσιλ ενδιαφερόταν επίσης

για τη λογοτεχνία και την ποίηση, αλλά καθόλου για τη μουσι

κή.) Με δυο λόγια, αντιθέτως προς έναν πολιτικό του οποίου η

ζωγραφική ήταν απλό χόμπι, ο Χίτλερ θεωρούσε τον εαυτό του

πολιτικό και καλλιτέχνη (η λέξη «Kunstler» έχει, επίσης, στα

γερμανικά πολΰ σοβαρότερη σημασία από τον αγγλικό όρο

«artist»). Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Χίτλερ παραπονιόταν

επειδή το μεγάλο φορτίο των υποχρεώσεων του ως εθνικού η

γέτη δεν του επέτρεπε να ασχοληθεί με την ανοικοδόμηση.

Μπορούσε να καταστρέψει ανθρώπους και πόλεις, αν χρει

αζόταν. Ο τομέας, όμως, στον οποίο τόσο ο ίδιος όσο και το

Τρίτο Ράιχ έκαναν μερικά αξιόλογα πράγματα, ήταν η αρχιτε

κτονική και μόνο η αρχιτεκτονική - όχι η λογοτεχνία, η ζωγρα

φική ή η μουσική". Ξέρω ότι αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να

προκαλέσει διαφωνίες ή να απορριφθεί και ότι δεν είναι εδο')

το κατάλληλο σημείο για να τον αναπτύξουμε περισσότερο.

Επιτρέψτε μου μόνο να καταφύγω σε μια σπουδαία ιστορικό

της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ζωής του Τρίτου Ράιχ, τη

Χιλντεγκάρντε Μπένερ: «Στο διάστημα μεταξύ 1934 και 1940...

κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί την «ιστορική μοναδικότητα»...

στην αρχιτεκτονική. Σε αυτόν τον τομέα ο εθνικοσοσιαλισμός

κατάφερε να φτάσει σε μια μορφή αυτοέκφρασης που δεν

μπορεί να αμφισβητηθεί»54. (Εις επίρρωσιν αυτής της περιλη

πτικής δήλωσης, η Μπρένερ αναφέρει επίσης τα έργα Poeiicn

dell' architectura neoplastica [Μιλάνο, 1953] και Europaischc


VS. «Η οδοποιία ήταν πάντα σημάδι ισχυρών κυβερνήσεων, έλεγε, από τους

Ι Ί ι ι μ α ι ' ο υ ς και τους Ί ν κ α ς με'χρι τον Μεγάλο Ναπολε'οντα». ( I / W , σελ. 22-

2.V)

Η, Κριρ, Κ, σελ. 213, όπου αναφέρεται ο Σ π έ ε ρ . Σχετικά με τη σύγκριση

Ί/ινητοδρόμων και Παρθενώνα, βλ. F, σελ. 527. Επίσης ο Χίτλερ προς

Τον Λμπέλ Μπονάρ (έναν Γάλλο διανοούμενο θαυμαστή του) το 1937: «'Ε-

I άνθρωπος π ρ έ π ε ι να εκφράζεται όχι μόνο επαγγελματικά αλλά και

ι νι υματικά... Δεν είναι αρκετό να του χτίσεις ένα σπίτι, αλλά να υπάρχει

στο εσωτερικό του». (HR, σελ. 319.)

\nhitektur [Μ, 1957] των Μπρούνο Τσέβι και Νικολάους Πέφ-

(ίνερ αντιστοίχως, δυο από τους διαπρεπέστερους ιστορικούς

της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής οι οποίοι, κατά σύμπτωση, ή

ταν σοβαροί και σεβαστοί λόγιοι εβραϊκής καταγωγής.)

Στις καλλιτεχνικε'ς προτιμήσεις και τάσεις του Χίτλερ -πε

ρισσότερο από τις ιδεολογικές και λογοτεχνικές προτιμήσεις

Ton- μπορούμε να ανιχνεύσουμε τόσο μεσοαστικά-συντηρητι-

/<< οσο και σύγχρονα-επαναστατικά στοιχεία, ειδικότερα μά-

Μστα στις μουσικές, στις εικαστικές, στις γλυπτικές και στις

•ρχιτεκτονικές προτιμήσεις του. Αυτός ο δυαδισμός υπάρχει

στις δηλώσεις του. Στην ομιλία του την 1η Σεπτεμβρίου 1933

(ττη Νυρεμβέργη είπε: «Είναι καλύτερα να μιμούμεθα τα καλά

•βρά να δημιουργούμε καινούρια άσχημα πράγματα». (Θυμη-

• ι π , πάντως, ότι αυτή ήταν η πολιτική περίοδος που θεώρησε

αναγκαίο να κάνει έκκληση στον γερμανικό συντηρητισμό.)

I "ΐ 'τοχρόνως σεβόταν και θαύμαζε την υπερσύγχρονη τεχνο

λογία. Έλεγε στον Σπεερ ότι οι μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι θα

• K X V ο Παρθενώνας του55. Ο τελευταίος αναφέρει: «Οι πάπες

της Αναγέννησης και οι ηγεμόνες της εποχής του μπαρόκ θεω

ρούσαν τα κτίρια ένα απλό χόμπι. Για τον Χίτλερ, όμως, ήταν

Ιέρος της πολιτικής βούλησης του Εθνικοσοσιαλιστικού Κινή-

Ιατος»56. Θεωρούσε ότι ο ίδιος και οι αρχιτέκτονες του μπό

ι Η ΜΗκχν να πετύχουν έναν νέο συνδυασμό από τα καλύτερα

ιποιχεία του παλιού και του σύγχρονου. Από εκεί προέρχεται


57. Κ, σελ. 226.

58. Μ/Α, σελ. 103.

η προτίμηση του για τον νεοκλασικισμό των αρχιτεκτόνων Τέ-

σενοφ, Τρόοστ και Σπέερ, που ήταν διαφορετικοί και καλύτε

ροι από τους νεοκλασικούς συναδέλφους τους στην υπηρεσία

του Μουσολίνι και του Στάλιν: «Τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Σπέ

ερ είχαν εκφράσει την απόφαση τους να μην αντιγράψουν ι

στορικές τεχνοτροπίες αλλά να δημιουργήσουν καινούριες

που κάποτε θα γίνονταν και αυτές ιστορικές»57. Ό τ α ν ο αρχι

τέκτων Γκίσλερ (αντίπαλος και ανταγωνιστής του Σπέερ) πα

ρουσίασε στον Χίτλερ το σχέδιο του για την ανοικοδόμηση

του κέντρου του Μονάχου (το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Σπέ

ερ ήταν η ανοικοδόμηση του κέντρου του Βερολίνου), ο Φίρερ

είπε ότι το έβλεπε «σαν μνημείο της νέας τεχνολογίας της

εποχής μας - και προσθέτω ότι η "Grosse Strasse" [η Μεγάλη

Λεωφόρος]... θα είναι η πλέον σύγχρονη λεωφόρος του και

ρού μας!» Προέβλεψε την ανάγκη να αποφευχθούν οι τερά

στιοι αριθμοί αυτοκινήτων μέσα στις πόλεις και να δημιουργη

θούν γιγαντιαία υπόγεια γκαράζ. Το κτίριο του πρώτου υπό

γειου σιδηροδρόμου στο Μόναχο άρχισε με εντολή του Χίτ

λερ (ήταν η βάση ενός σύγχρονου συστήματος δημόσιας συ

γκοινωνίας που συγκαταλέγεται σήμερα ανάμεσα στα καλύτε

ρα της Ευρώπης). Ο Χίτλερ χρησιμοποιούσε συχνά τη λέξη

«σύγχρονος». Σύμφωνα με τον Μάζερ, υπάρχουν αποδείξεις

ότι, αντιθέτως προς τον Μουσολίνι και τον Στάλιν, δεν απέρ

ριπτε εντελώς την αφηρημένη ζωγραφική (αν και ο Μάζερ

δεν μας δίνει καμιά τέτοια απόδειξη) - από το άλλο μέρος, ό

μως, έχει δίκιο: «Ο Χίτλερ δεν ήταν συντηρητικός και παρα

δοσιακός σε όλους τους τομείς της παραγωγικής τέχνης»58.

Ο δυαδισμός του ήταν εμφανής σε πολλές άλλες απόψεις

του. Σχετικά με τις γυναίκες, για παράδειγμα, η επιμονή του

στην αναβίωση των παραδοσιακών συνηθειών των Γερμανί-


59. Βόλφγκανγκ Βίπερμαν, «Nationalismus u n a Preussentum», Das Parla-

ment (26 Δεκεμβρίου 1981), σελ. 127. «Σε αυτό διε'φερε απολύτως από τους

περισσότερους Πρώσους και προτεστάντες συντηρητικούς της Δημοκρατίας

της Βαϊμάρης».

()(). Αντιθέτως προς την περίφημη ιδε'α «Να καεί το Παρίσι;» του 1944, δεν

διέταξε την καταστροφή της γαλλικής πρωτεύουσας. Τη στιγμή της γερμανι

κής υποχώρησης από τη Ρώμη τον ίδιο χρόνο, έδωσε εντολή να μείνει άθι-

δων μητέρων, στις αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ γυναικών και

ανδρών (και στην αναπόφευκτη ανωτερότητα των τελευταίων

or ορισμένους τομείς της ζωής) συμβάδιζε με την προώθηση

της σωματικής αγωγής των νεαρών Γερμανίδων ώστε να εξι-

σωθεί με εκείνη των αγοριών κάτω από σύγχρονη και αθλητι

κή εκπαίδευση. Παρά ταύτα, όταν αργότερα, στη διάρκεια του

ιολέμου, ο Γκέμπελς πρότεινε την πλήρη κινητοποίηση των

ΙΥρμανίδων, ο Χίτλερ υπήρξε διστακτικός και τελικά δεν την

ι νέκρινε. Θαύμαζε αλλά συγχρόνως απέρριπτε πολλά στοι

χεία από την πρωσική παράδοση. Κέντρο της πολιτικής στα

διοδρομίας του ήταν η Βαυαρία και το Μόναχο, απέρριπτε ό-

μως τον αντιπρωσισμό των Βαυαρών, μολονότι η ιδεολογία

του δεν ήταν πρωσική. Η Πρωσία και ο πρωσισμός δεν ήταν

τα πρότυπα του στα οράματα που είχε για μια νέα Γερμανία5 9.

Ούτε η συνήθης απόρριψη των διανοουμένων και των ορθολο-

γιστών («Verstandesmenschen») ήταν χαρακτηριστική των πα

λιών, αντιδιαφωτιστικών παραδόσεων της γερμανικής σκέψης.

Ήταν μετά-(αν όχι αντί)-συντηρητικός, μετα-λαϊκιστής, και

μετα-νεωτεριστής. Στο μυαλό του τουλάχιστον δεν υπήρχε κα

μιά σύγκρουση μεταξύ των παλιών και των νεότερων διαθέσι

μων στοιχείων. Αντιθέτως, πίστευε ότι εκπροσωπούσε και εν

σάρκωνε ένα νέο είδος γερμανικής ενότητας. Έ δ ε ι χ ν ε σεβα

σμό σε ορισμένα παλιά πράγματα, αλλά δεν ήταν καθόλου συ

ντηρητικός και αντιδραστικός60.


Ο Άντολφ Χίτλερ δεν ήταν εφευρέτης του εθνικοσοσιαλισμού,

αλλά αντιλήφθηκε τη συμβατότητα -στην πραγματικότητα, τη

στενή συγγένεια- των δυο μεγάλων κινημάτων. Αποτελούσαν

ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Επί πολύ χρόνο, ο εθνικισμός και

ο σοσιαλισμός φαίνονταν ασύμβατοι και αρκετά εχθρικοί ο έ

νας προς τον άλλο. Στο κάτω-κάτω ο σοσιαλισμός ήταν διε

θνής, με δεδομένη την πεποίθηση του ότι ενδιαφέρον παρου

σίαζαν ολόκληρες τάξεις και όχι ολόκληρα κράτη, και ότι η

πάλη των τάξεων προωθούσε την ιστορία. Σε πολλά μέρη μετά

το 1870 οι αντιθέσεις και οι διαμάχες του 19ου αιώνα μεταξύ

συντηρητικών και φιλελευθέρων είχαν αρχίσει να χάνουν το

νόημα τους για δυο λόγους: εξαιτίας του αναπτυσσόμενου εκ

δημοκρατισμού των κοινωνιών, οι συντηρητικοί γίνονταν πιο

φιλελεύθεροι και ορισμένοι φιλελεύθεροι πιο συντηρητικοί.

Αυτό, όμως, που είχε σημασία εδώ δεν ήταν η ανάπτυξη κά

ποιου είδους υπερβατικής εγελιανής λύσης. Οι εναλλακτικές

λύσεις δεν μπορούσαν να αντικατασταθούν από κάποια σύν

θεση. Σκιάζονταν όλο και περισσότερο από δυο νέες δυνάμεις

σε άλλα επίπεδα: τον εθνικισμό και τον σοσιαλισμό. Σε όλη τη

διάρκεια του 20ού αιώνα η σχέση (ή σύνθεση, ή μείξη) του ε

θνικισμού και του σοσιαλισμού θα αποδεικνυόταν κυρίαρχη

πολιτική σύνθεση σε όλον τον κόσμο61.

κτη και αβλαβής· η εντολή αυτή, όμως, δόθηκε για προπαγανδιστικούς σκο

πούς, για τον εντυπωσιασμό ορισμένων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο, συ

μπεριλαμβανομένων και των καθολικών. Ωστόσο, η καταστροφή του Λονδί

νου ή της Βουδαπέστης δεν τον ενοχλούσε καθόλου. Δεν διέταξε, φυσικά,

την καταστροφή των μεγάλων πόλεων της Γερμανίας -αυτό έγινε από τον ε

ναέριο πόλεμο των «βαρβάρων» Αγγλοαμερικανών εχθρών τ ο υ - αλλά αρ

νήθηκε απολύτως να επισκεφθεί ή ακόμα και να δει τις κατεστραμμένες πό

λεις. Συμφωνούσε με τον ισχυρισμό του Γκέμπελς ότι αυτό ίσως να είχε και

μια θετική πλευρά - δηλαδή την καταστροφή των τελευταίων υπολειμμάτων

μιας παλιάς αστικής τάξης. Σε κάποια περίπτωση είπε επίσης ότι οι κατε

στραμμένες πόλεις θα ανοικοδομούνταν μέσα σε τριάντα χρόνια.

61. Σχετικά με αυτό βλ. κεφ. 9 (Επίσης το άρθρο μου «Αμερικανική ιστορία:


co πρόβλημα της ορολογίας» στο The American Scholar, χειμώνας του 1992.)

θυμηθείτε ακόμα την καμπή στη ζωή του Μουσολίνι. Αντιθέτως προς τον

Χίτλερ, ο Μουσολίνι υπήρξε ιδρυτής του «φασισμού» το 1929. Νωρίτερα, το

1911-12, είχε ανακαλύψει ότι ήταν εθνικιστής σοσιαλιστής. Θυμηθείτε εξάλ

λου ότι, με μικρές διαφορές, το ίδιο ισχύει και για τον Στάλιν (ένας από

τους λόγους για τους οποίους απαγόρεψε γύρω στο 1932 τη χρησιμοποίηση

του όρου «εθνικοσοσιαλισμός», επιμένοντας να χρησιμοποιούν οι κομουνι-

ιπέςτον όρο «φασίστες» ή «χιτλερικοί»).

()2. «Ο εργάτης είναι επίσης και μάχιμος στρατιώτης [Frontsoldat]. Κοιτάζο

ντας πίσω έναν αιώνα γερμανικής ιστορίας, μπορούμε να υποστηρίξουμε με

υπερηφάνεια ότι ήμαστε bad Burger...» (Γιούνγκερ, Essays II, σελ. 17, S,

1965.) Βλ. επίσης το χρήσιμο επίτομο έργο του Άρμιν Μόλερ, Die konserva-

tive Revolution in Deutschland 1918-1932, S, 1950.

Φυσικά, ο γερμανικός - κ α ι χ ιτλερικός- εθνικοσοσιαλι-

σμός ήταν σχεδόν μοναδικός. Ο Χίτλερ δεν πίστευε απλώς ό

τι ο εθνικισμός ήταν το κυρίαρχο στοιχείο σε αυτόν τον συν

δυασμό- ήταν πεπεισμένος ότι ο σύγχρονος λαϊκιστικός εθνι

κισμός μπορούσε -στην πραγματικότητα, έ π ρ ε π ε - να είναι

σοσιαλιστικός. Υπήρχαν επίσης οι συνθήκες ώστε η πράγμα -

ιοποίηση αυτού του συνδυασμού να αποκτήσει βαθύτερες ρί-

I ι ς στη Γερμανία από οπουδήποτε αλλού. Πολλοί οπαδοί και

ιουλάχιστον ορισμένοι μεταγενέστεροι αντίπαλοι του Χίτλερ

πίστευαν ότι ήταν επιθυμητός. Έ ν α ς Γερμανός, συγχρόνως ε

θνικιστής και σοσιαλιστής (με την ειδική έννοια του γερμανι

κού όρου σοσιαλιστής), ήταν συχνά αναγκαίος για τους συ

ντηρητικούς πολιτικούς φιλοσόφους της δεκαετίας του 1920,

με απόψεις που ποίκιλαν από το Preussentum una Soziali-

s inus (1923) του Όσβαλντ Σπρένγκλερ μέχρι το ίσως πιο δι

εισδυτικό και σημαντικό βιβλίο DerArbeiter (1932) του Ερνστ

Γιούνγκερ62. Ό μ ω ς , αυτοί οι πάντα αντιφιλελεύθεροι, συχνά

συντηρητικοί και μερικές φορές (ελάχιστες) παραδοσιακοί

(ριλόσοφοι αποτελούσαν ένα πράγμα - ο επαναστάτης Χίτλερ

ήταν κάτι άλλο.

Η αποτυχία του διεθνούς σοσιαλισμού ήταν ήδη απολύτως


63. Η κατά τα άλλα προσεκτική Μαρλίς Στάινερτ, αναφέρε ι στο ST, σελ.

174: «Σε σύγκριση με την περιεκτικότητα των ιδεών του Μαρξ, οι ιδε'ες του

[Χίτλερ] φαίνονταν πολΰ αόριστες...» Δεν είναι σωστά διατυπωμε'νο. Βλ. ε-

εμφανής στη Γερμανία από το 1914. Ό τ α ν ο κάιζερ εμφανί

στηκε στο Ράιχσταγκ στις 2 Αυγούστου ζητώντας εθνική ενό

τητα, η συντριπτική πλειοψηφία των Γερμανών σοσιαλιστών

αντιπροσώπων σηκώθηκαν μαζί με τους άλλους και ψήφισαν

υπέρ των πολεμικών πιστώσεων. Η ουσία του διεθνούς σοσια

λισμού διαλύθηκε μέσα στο καυτό τηγάνι των εθνικιστικών

συναισθημάτων σαν ένα κομμάτι κρύας μαργαρίνης. (Το ίδιο

συνέβη επίσης και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, τουλάχιστον εν

μέρει λόγω του εκδημοκρατισμού των κοινωνιών η δημοκρα

τία εθνικοποιεί μάλλον παρά διεθνοποιεί τα συμφέροντα και

το 1914 ένας Γερμανός εργοστασιάρχης είχε περισσότερα

κοινά σημεία με τους εργάτες του παρά με έναν Γάλλο συνά

δελφο του.) Το 1917 έγινε η πρώτη κομουνιστική επανάσταση

στη Ρωσία- αντιθέτως, όμως, προς τη γαλλική ή την αμερικανι

κή ή πολλές άλλες μεγάλες επαναστάσεις, απέτυχε να πάρει

την εξουσία σε οποιοδήποτε άλλο μέρος έξω από την -ηττημέ

νη και μειωμένη- ρωσική αυτοκρατορία. (Αν η πρώτη κομου

νιστική επανάσταση της Ευρώπης πετύχαινε στη Γερμανία και

όχι στη Ρωσία, η επίδραση της θα ήταν απείρως μεγαλύτερη -

αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.) Ο χώρος δεν είναι κατάλ

ληλος για να περιγράψουμε τις αποτυχίες του μαρξισμού (για

να μην αναφέρουμε και τις αποτυχίες του διεθνούς κομουνι-

σμού), αλλά πρέπει να πούμε ότι η μαρξιστική -καθώς και η

φιλελεύθερη-κεφαλαιοκρατική- πεποίθηση σε έναν αιτιοκρα

τικό υλισμό, στον Οικονομικό Άνθρωπο, βασιζόταν σε μια ά

ποψη της ανθρώπινης φύσης που ήταν εσφαλμένη εξ αρχής -

πέρα από το γεγονός ότι ο Μαρξ, καθώς και πολλοί από τους

οπαδούς του, ήταν τυφλός απέναντι στη σημασία του έθνους

(το οποίο αγνοούσε πλήρως, συγχέοντάς το με το κράτος)6 3.


πίσης Κλάους Ντίτμαρ Χένκε, Die amerikanische Besetzung Deutschlands, Μ,

1995, σελ. 624-25 και 819-21: «Η φυσική αντίθεση του Κεφαλαίου και του

Προλεταριάτου εξαφανίστηκε από τη χιτλερική προπαγάνδα· οι μάζες δεν

αντιδρούσαν πλέον...» Πολλά πράγματα οδηγούσαν «σε μια αρχική αποδο

χή του χιτλερικού καθεστώτος από την εργατική τάξη».

64. HF/AN, 58: «Οι μοναδικοί αντίπαλοι τους οποίους έπρεπε να λάβει σο

βαρά υπ' όψιν του ο Χίτλερ και να τους πολεμήσει κατά καιρούς στην πολι

τική αρένα μεταξύ 1930 και 1934 ήταν οι συντηρητικοί. Οι φιλελεύθεροι, οι

κεντρώοι και οι σοσιαλδημοκράτες δεν του προκάλεσαν το παραμικρό πρό

βλημα, όπως επίσης και οι κομουνιστές». (Αυτό ήταν παγκόσμιο φαινόμενο.

Το ίδιο ίσχυε και για τον Φράνκλιν Ρούζβελτ στη δεκαετία του 1930, του ο

ποίου ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος ήταν ο Χιούι Λονγκ και ορισμένοι άλλοι,

όπως ο πατήρ Κόφλιν. Βλ. επίσης «Οι δυο Δεξιές» στο LEW, σελ. 286-96.)

Ο Χίτλερ, όμως, το είχε αντιληφθεί πολύ καλά. Καταλά

βαινε τις αδυναμίες της μαρξιστικής άποψης σχετικά με την

ανθρώπινη φύση και την κοινωνία, καθώς επίσης ήξερε πώς

(και γιατί) να κηρύξει τους κινδύνους της. Πρέπει να εκφρά

σουμε την εκτίμηση μας στους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες

που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ το 1933 (ήταν το μοναδικό

κόμμα που ψήφισε εναντίον της παροχής πλήρους εξουσίας σε

αυτόν κατά την αξιομνημόνευτη συνεδρίαση του Ράιχσταγκ

της 21ης Μαρτίου 1933). Εκείνη, ωστόσο, την εποχή ο Χίτλερ

ήξερε ότι μεγάλες μάζες σοσιαλιστών και κομουνιστών εργα

τών εγκατέλειπαν ομαδικά τα κόμματα τους, πολλοί από τους

οποίους εντάσσονταν στο δικό του εύκολα και γρήγορα, και

ότι η μοναδική σοβαρή απειλή εναντίον του υπήρχε στη «Δε

ξιά» και όχι στην «Αριστερά»64.

Αυτό που προσήλκυσε πολλά άτομα στον Χίτλερ ήταν μια

εθνική νοοτροπία και όχι μια ταξική συνείδηση. Εν τούτοις υ

πήρχε κάτι ιδιαίτερα γερμανικό σε αυτήν την ενέργεια - αλ

λά και κάτι περισσότερο γενικό, επίσης. Το γερμανικό στοι

χείο ήταν συγχρόνως εμφανές και εγγενές στη λέξη (στον ο

ρισμό, στην ιδεολογία και στην πίστη) Volk, και το οποίο υφί-

στατο περισσότερο από έναν αιώνα πριν α π ό τον Χίτλερ.


65. Μπούλοκ, BU, σελ 123, σημ. I: To Volk είναι «δύσκολο να μεταφραστεί:

συνδυάζει την ιδε'α του εθνικισμού με εκείνη της φυλής και του αντισημιτι

σμού - κάτι στο οποίο πρέπει να προσθέσουμε το στοιχείο της λαϊκιστικής ι

δέας.

66. Στις λατινικές γλώσσες δεν υπάρχει η λέξη «folk». Θυμηθείτε επίσης την

υποτιμητική γερμανική λέξη του 19ου α ι ώ ν α «Pobel» (που σημαίνει «ό

χλος») και προέρχεται από τη γαλλική «peuple».

Εδώ απαιτούνται ορισμένες διευκρινίσεις. Οι λέξεις «Volk»

και «volkisch» δεν είναι ταυτόσημες με τις αγγλικές «folk»

και «folkish»65. Η έννοια τους είναι επίσης κάπως διαφορετι

κή από το σκανδιναβικό «folk» και από το γαλλικό «ρευρίε»6 6

(αν και, κατά παράξενο τρόπο, όχι πολΰ διαφορετικές από τη

ρωσική λέξη «narod»). Ωστόσο, στη διάρκεια του 19ου και

του μεγαλυτέρου μέρους του 20οΰ αιώνα, το «Volk» και το

«volkisch» στη Γερμανία (και στην Αυστρία) ήταν συντηρητι

κοί όροι - αντιδιεθνιστικοί, αντιμαρξιστικοί, αντιεβραϊκοί, α-

ντιγαλλικοί και «χριστιανικοί». Ί σ ω ς μπορεί ακόμα να λεχθεί

ότι σε πολλά μέρη τον 19ο αιώνα το «volkisch» μπορούσε να

είναι τόσο πατριωτικό όσο και εθνικιστικό. (Γι' αυτή τη σοβα

ρή και βασική δ ι α φ ο ρ ά βλέπε κεφ.4.) Μετά, όμως, από το

1890, υπήρξε κάποια αλλαγή τόσο στην Αυστρία όσο και στη

Γερμανία. Η συντηρητική (και περιστασιακά πατριωτική) έν

νοια και έλξη του «volkisch» άρχισε να μειώνεται, ενώ ταυτο

χρόνως αναπτυσσόταν η ριζοσπαστική και εθνικιστική έννοια

του.

Στην ιστορία του 20οΰ αιώνα αυτό ήταν κάτι περισσότερο

από γερμανικό φαινόμενο. Στα τέλη του 18ου είχε αρχίσει η

λατρεία «του λαού». Σε όλον τον 19ο αιώνα το «λαός» και το

«λαϊκός» ήταν «αριστερές» λέξεις, τίτλοι και πολιτικά συνθή

ματα. Στις αρχές, όμως, του 20ού αιώνα άλλαξαν όλα. Ο Μου

σολίνι χρησιμοποίησε κάτι παραπάνω από ένα απλό ρητορικό

σχήμα το 1914 όταν -έχοντας εγκαταλείψει τους σοσιαλιστές-

τιτλοφόρησε την καθημερινή ε φ η μ ε ρ ί δ α του // Popolo d'


67. L'Ami du Peuple ονομαζόταν η ριζοσπαστική εφημερίδα του Μ α ρ ά το

1791 που ξεσήκωνε τον όχλο. Στη δεκαετία του 1930 ο τίτλος αυτός ανήκε

σε ένα εβδομαδιαίο γαλλικό φασιστικό έντυπο.

68. Για λίγο, οι κομουνιστές ξ ά φ ν ι α σ α ν με τη λαϊκιστική ορολογία τους:

«Λαϊκές Δημοκρατίες», γ ια παράδειγμα (σε αντιδιαστολή με τις «Καπιταλι-

(ττικές Δημοκρατίες»). Συχνά, όμως, δεν ήταν τίποτα π α ρ α π ά ν ω από κατά

λοιπα μιας παλιότερης πολιτικής ορολογίας.

69. Βλ. σχετικά Λούκατς, HC, σελ. 69.

70. Αυτό είναι εμφανές στην πολιτική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών τον

20ό αιώνα, αν και δυστυχώς σπανίως αναγνωρίζεται: ο λαϊκισμός είναι εθνι

κισμός από αρκετές απόψεις. Ο λαϊκισμός και ο (αληθινός) συντηρητισμός

είναι εντελώς ασύμβατοι (ασχέτως με το τι λένε οι πρόσφατοι «συντηρητι

κοί»). Αυτό το αντιλήφθηκε ένας συντηρητικός και αντιδημοκρατικός εθνι

κιστής όπως ο Ερνστ Γιοΰνγκερ, αν και μόνο μετά την απογοήτευση του από

CO Τρίτο Ράιχ. Ο λαϊκισμός που άρχισε με τη δημοκρατική προπαγάνδα της

Γαλλικής Επανάστασης -όπως έγραφε στη διάρκεια του πολέμου- έχει δη

μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι σ ή μ ε ρ α «όλα τ α ε ί δ η ν έ ο υ π ν ε ύ μ α τ ο ς κ α ι ν έ ω ν δ ε ι ν ώ ν »

Italia". Σημαντικότερη επίσης εφημερίδα του Χίτλερ ήταν η

Volkischer Beobachter. Το γεγονός αυτό ξεφεύγει από τα όρια

του τίτλου μιας εφημερίδας. Σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώ

να τα λαϊκά κόμματα έγιναν περισσότερο δεξιά παρά αριστε

ρά: αντιδιεθνιστικά, αντικαπιταλιστικά και, κατά περίπτωση,

αντισημιτικά. Με ελάχιστες εξαιρέσεις6 8, ο λαϊκισμός μετακι

νήθηκε από την Αριστερά στη Δεξιά - συμπεριλαμβανομένων

και των ΗΠΑ.

Ο Χίτλερ ήταν επίσης λαϊκιστής - πίστευε στην εξουσία

του λαού - ήταν ένας σύγχρονος λάϊκιστής και όχι ένας παρα

δοσιακός δημαγωγός. Φυσικά, υπήρξαν κι άλλοι πριν από αυ

τόν. Η ιδέα, όμως, ποιος ήταν «ο λαός» άλλαξε στη διάρκεια

των τελευταίων αιώνων 6 9. Μεταξύ των πρώτων λαϊκιστών, ο

καθαρός εθνικισμός εμφανίστηκε αρκετά αργά. Ο Χίτλερ α

ντιλήφθηκε -μεταξύ άλλων πραγμάτων- ότι ο σύγχρονος λαϊ

κισμός πρέπει να είναι εκ φύσεως εθνικιστικός και -ακόμα

σημαντικότερο- ότι ο εθνικισμός πρέπει να είναι λαϊκός7 0.Οι


(Strahlungen - τ α ημερολόγια τ ο υ - 27 Μαρτίου 1944, τα οποία αναφέρει ο

Σολτ, SCHO, σελ. 542). Επίσης στο βιβλίο του Auf den Marmorklippen (που

εκδόθηκε στο Βερολίνο το 1939!): «Τι συμβαίνει όταν οι αδύνατοι παρερμη

νεύουν τους νόμους [της ιστορίας] και, μισοτυφλωμένοι, ανοίγουν με τα ίδια

τους τα χέρια τις πύλες που ήταν κλειστές για δική τους προστασία;»

71. Λόταρ Κετενάκερ, «Sozialpsychologische Aspekte der Fiihrer-Herrs-

chaft» στο Der Fuhrerstaat: Mythos und Realitat. Studien zur Stmktur und Poli

tic des Dritten Reiches, S, 1981, σελ. 124, 130.

72. F, σελ. 1035,1037.

λέξεις «Volksgemeinschaft» και «Volkgsgenossen» («λαϊκή

κοινότητα» και «συναδελφικότητα», που όμως αποδίδουν ανε

παρκώς το πλήρες νόημα τους) είχαν βασική σημασία στις αρ

χές του Χίτλερ. Η σχέση μεταξύ του Φίρερ και του λαοΰ ήταν

εντελώς διαφορετική από εκείνη ανάμεσα στον κάιζερ και

στους υπηκόους του: «Όχι μια αποδοχή της ιεραρχίας γεμάτη

σεβασμό, αλλά η εκούσια και απεριόριστη συγκατάθεση του

λαού». Επίσης: «Στο κίνημα του Χίτλερ η Γερμανία γνώρισε

τη μοναδική γνήσια επανάσταση της, έστω και αν δεν ταυτίζε

ται απολύτως με το θεωρητικό πρότυπο των «επαναστάσε

ων»71. Ή, όπως λέει ο Φεστ: «Απορρίπτοντας την Επανάστα

ση, [ο Χίτλερ] έγινε στην πραγματικότητα το γερμανικό φαι

νόμενο [Erscheinung] της Επανάστασης». Και ακόμα: «Η θέ

ση του στην ιστορία είναι πολύ πλησιέστερα στους μεγάλους

επαναστάτες παρά στους συντηρητικούς μονάρχες». Και: «Ί

σως να φαινόταν αναχρονιστικός, ήταν, όμως, πιο σύγχρονος

και πιο αφοσιωμένος στον νεωτερισμό από όλους τους εγχώ

ριους πολιτικούς αντιπάλους του»7 2. Το γεγονός ότι κατά τη

διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών του ο Χίτλερ δεν

σκιαγραφούσε ένα πρόγραμμα για τη μελλοντική του κυβέρ

νηση δεν οφειλόταν ούτε σε προσεκτικούς υπολογισμούς ούτε

στην υπόθεση ότι δεν είχε συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμ

μα. Εναρμονιζόταν με τα σχέδια του να προσελκύσει όλα τα

κοινωνικά στρώματα «εν ονόματι του Volksgemeinschaft, ολό-


73. Μ. Ράινερ Λέπσιους, Extremer Nationalismus. Strukturbedingungen zu der

national sozialistischen Machtergreifung, S, 1966, σελ. II.

74. Χειρόγραφα του Κέπεν, σελ. 23-24.

75. HR, σελ. 343, όπου ο FR αναφε'ρει: Ο Χίτλερ είπε στον Φρανκ ότι στο

νοσοκομείο είχε αποθέσει τις ελπίδες του στη Θ ε ί α Πρόνοια. Αν γινόταν

καλά, θα το θεωρούσε θεϊκό σημείο για να γίνει πολιτικός, και όταν ανέκτη

σε την όραση του δήλωσε: «Έμεινα έκπληκτος και πίστεψα ότι ήταν θέλημα

Θεού». Ο Σ π έ ε ρ (SP, σελ. 570, σημ. 19) α ν α φ έ ρ ε ι την ομιλία του Χίτλερ

προς τους βιομηχάνους στις 26 Ιουνίου 1944: «Μου φαίνεται ότι πρέπει να

υπομείνουμε όλες τις δοκιμασίες του Διαβόλου και του Σατανά και της Κό

λασης μέχρι να φτάσουμε στην τελική νίκη. Δεν είμαι ευσεβής πιστός της

εκκλησίας. Βαθιά μέσα μου όμως είμαι πεπεισμένος [ein frommer Mensch]

ότι οι νόμοι της φύσης που έφτιαξε ο Θεός αντιστοιχούν σε αυτόν τον κό

σμο: όποιος μάχεται γενναία και δεν συμβιβάζεται, αλλά συνέρχεται ξανά

και ξανά, και παίρνει καινούριους δρόμους δεν θα εγκαταλειφθεί από τον

κληρης της λαϊκής κοινότητας»73. Ακόμα και εκείνη την εποχή

τΐ|ς τεράστιας ανεργίας και της κοινωνικής δυστυχίας, ο λαϊ

κός εθνικισμός του ασκούσε μεγαλύτερη επίδραση από οποια

δήποτε αναφορά στην οικονομική κατάσταση.

Μετέφερε την επανάσταση στον πόλεμο. Στις 8 Νοεμβρίου

1940, είπε σε μια ομιλία του: «Κάθε στρατιώτης ξέρει και πρέ

πει να ξέρει ότι οι στρατιές που βαδίζουν σήμερα κάτω από

τις σημαίες μας είναι οι επαναστατικές στρατιές του Τρίτου

Ράιχ». Και σε έναν λόγο προς τους συνδαιτυμόνες του (21 Σε

πτεμβρίου 1941) είπε ότι ο Γουλιέλμος Β' έπρεπε να είχε κα

ταργήσει τη μοναρχία των Αψβούργων: «Αφού ούτε ο αυτο

κράτωρ, ούτε ο κύκλος του, ούτε ο γερμανικός λαός είχε ανα

γνωρίσει αυτή την αποστολή, δεν απέμεινε καμιά ιστορική δι

καίωση για την ύπαρξη της μοναρχίας των Χοεντσόλερν και η

πτώση της ήταν ιστορική αναγκαιότητα. Ο Φίρερ θεωρεί δώρο

του Πεπρωμένου το γεγονός ότι οι μοναρχίες τερματίστηκαν

από τους μαρξιστές... και όχι από τους Εθνικοσοσιαλιστές»7 4.

Το Πεπρωμένο... Ο Χίτλερ πίστευε στον Θεό, σε έναν Θεό

(κάτι που ίσως να συνέβαινε και με τον Στάλιν)7 5. Ή τ α ν ένα


Παντοδύναμο, αλλά τελικά θα δεχτεί τις ευλογίες της Θείας Πρόνοιας. Αυ

τή είναι η μοίρα των γενναίων ψυχών [Geister] του κόσμου».

Ο Μάζερ (Μ/Α, σελ. 279, σημ. 401) αναφε'ρει τη συνε'ντευξη που πήρε το

1971 από την αδελφή της Εύας Μπράουν: Ο Χίτλερ και η Μπράουν προσευ

χήθηκαν μαζί πριν από την αυτοκτονία τους. Εδώ η άποψη του Χάφνερ εί

ναι κατά ε'να με'ρος εσφαλμένη. HF/AN, σελ. 92: «[Ο Χίτλερ] ήταν, παρά τις

συνηθισμένες ρητορικές εκκλήσεις του στη "Θεία Πρόνοια" και στον "Πα

ντοδύναμο" όχι μόνο άθρησκος [σωστό] αλλά επίσης δεν καταλάβαινε τι σή

μαινε η θρησκεία για τους άλλους [λάθος]. (Σχετικά με τον Στάλιν, βλ. την

α ν α φ ο ρ ά του στον Θεό στη συνομιλία του με τον Τσόρτσιλ τον Αύγουστο

του 1941. Επίσης τη μεταγενέστερη στάση του απέναντι στην ορθόδοξη ρω

σική εκκλησία.) Ο Χίτλερ δεν ήταν άθεος. Εδώ μπορεί πάλι να αντιμετωπί

σουμε τον ιδιαίτερο κίνδυνο της μισής αλήθειας και ίσως επίσης τον Άγιο

Ιωάννη της Αποκαλύι|)εως ο οποίος προέβλεψε ότι ο Αντίχριστος δεν θα εμ

φανιστεί με τη μορφή του Σατανά ή του Εωσφόρου, ούτε σαν άθεος, αλλά

σαν κάποιος που ενεργεί και εμφανίζεται με πολλούς τρόπους σαν πιστός

και καλός χριστιανός. (Για περαιτέρω συζήτηση, βλ. κεφ. 9.)

νέο είδος επαναστάτη, ξεπερνώντας (και, κατά κάποιο τρόπο,

συγχωνεύοντας) τους γερμανικούς μύθους και τον γερμανικό

χριστιανισμό (καθώς επίσης τη «Δεξιά» και την «Αριστερά»),

ενώνοντας ορισμε'να δόγματα τους με τη δική του επαναστατι

κή ιδεολογία. Είναι, όμως, πολΰ σημαντικό το γεγονός ότι, κα

θώς εξελισσόταν το Τρίτο Ράιχ, η δύναμη έγινε πιο αποφασι

στική από την ιδεολογία. Αυτό το ήξερε ο Χίτλερ. Πολΰ πριν

από αυτόν, ο Προυντόν είχε δει βαθύτερα από τον Μαρξ: «Ο

λαός», έγραφε ο Προυντόν, «αντιδρά λιγότερο στις ιδέες σχε

τικά με τα κοινωνικά συμβόλαια από όσο στην πραγματικότη

τα της ισχύος». Δυο περιστατικά αντίδρασης στη διάρκεια της

σταδιοδρομίας του Χίτλερ έχουν, νομίζω, μεγάλη σημασία. Ό

ταν τον Νοέμβριο του 1923 η επιθετική μειοψηφία των εθνικο-

σοσιαλιστών του αυξήθηκε στο Μόναχο, είναι αξιοσημείωτο

ότι ούτε οι κομουνιστές ούτε οι σοσιαλδημοκράτες έκαναν τί

ποτα: «Δεν υπάρχει καμιά αναφορά ότι ξεσηκώθηκε έστω και

ένας οπλισμένος αριστερός στη διάρκεια του πραξικοπήματος


στη Βαυαρία»7 6. Ακόμα σημαντικότερο γεγονός για μένα ήταν

)] αντίδραση του γερμανικού λαού, μαζί με την πλειοψηφία

των αντικομουνιστών και των συντηρητικών, στις ειδήσεις για

τη συνθήκη του Χίτλερ με τον Στάλιν, τον Αύγουστο του 1939.

Δεν υπήρξε ούτε μια παραίτηση από το κόμμα, οΰτε μια απλή

ε'κφραση αποδοκιμασίας από τους συντηρητικούς, από τα ε

κατομμύρια τα οποία μετά το 1932-33 είχαν ταχθεί με το μέ

ρος του Χίτλερ λόγω του αντικομουνισμού του. Αντιθέτως, υ

πήρξαν πολλές εκφράσεις θαυμασμού και συγχαρητηρίων για

C O V αναμφισβήτητο θρίαμβο της διπλωματίας του Τρίτου Ράιχ.

(Το ίδ ιο έ γ ι ν ε κ α ι με τ ο υ ς υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς του Ε-

Ονικοσοσιαλισμού σε ολόκληρο τον κόσμο.) Και όλα αυτά ενώ

χιλιάδες κομουνιστές της υφηλίου ένιωσαν έκπληξη, σύγχυση

και απογοήτευση. Ναι, σε σύγκριση με τον κομουνισμό, ο χιτ

λερισμός ήταν πιο σύγχρονο ρεύμα. Και λαϊκό, επίσης.

I ίπιτρέψτε μου να επανέλθω στον Τοκβίλ (τον οποίο ο Χίτλερ

οιγουρα δεν είχε διαβάσει και ασφαλώς θα αναθεμάτιζε) .

Τρία είναι τα βασικά στοιχεία των απόψεων και των έργων

mi* Τοκβίλ που σχετίζονται με το θέμα μας. Το πρώτο είναι η

προφητική διαίσθηση του για ένα νέο είδος ιδιόρρυθμης τυ

ραννίας στους επερχόμενους δημοκρατικούς αιώνες, μιας τυ

ραννίας όχι πλέον της μειοψηφίας αλλά της πλειοψηφίας· μια

ι ΐ 'ραννία επιβεβλημένη όχι μόνο με τη συγκατάθεση αλλά και

ασκούμενη από την κατά περίπτωση πλειοψηφία. Αυτό το νέο

είδος «καισαρισμού» (όπως το ονόμαζε πότε-πότε ο Τοκβίλ)

ήταν ήδη εμφανές, εδώ κι εκεί, στη διάρκεια του 20ού αιώνα,

αν και όχι στη Γερμανία. Είκοσι χρόνια μετά τη δημοσίευση

αυτών των απόψεων στο έργο του Η δημοκρατία στην Αμερι-

Ii Χάρολντ Γκόρντον, Hitler and the Beer Hall Putsch, Πρίνστον, 1972, σελ.

•107-8 και 449.


κή, επικράτησε στη Γαλλία με το θριαμβευτικό δημοψήφισμα

του Λουδοβίκου Ναπολέοντα. Το ημιαυταρχικό όμως καθε

στώς του Ναπολέοντα Γ' ήταν πολΰ διαφορετικό από εκείνο

του Χίτλερ. Στο Τρίτο Ράιχ η πλειοψηφία δεν πρόσφερε μόνο

την παθητική αλλά και την ενεργητική συγκατάθεση της στον

Φίρερ. Ο Χίτλερ ήταν κάτι παραπάνω από λαϊκιστής (και, με

την ευρύτερη έννοια του όρου, περισσότερο δημοκράτης) από

τον Ναπολέοντα Γ' και από άλλους δικτάτορες όπως εκείνοι

της Νότιας Αμερικής, ο Μουσολίνι ή ο Κεμάλ Ατατούρκ. Στην

πραγματικότητα (όπως έλεγε ο ίδιος) δεν ήταν τυπικός δικτά

τωρ - αλλά αυτό δεν οφειλόταν, όπως υποστηρίζουν ορισμέ

νοι φανξιοναλιστές ιστορικοί, στο γεγονός ότι ήταν διστακτι

κός, περιορισμένος από τη γραφειοκρατία του ή «αδύναμος».

Αποτελούσε κάτι περισσότερο από έναν δικτάτορα, κάτι δια

φορετικό. «Οι παλιοί τύραννοι», λέει ο Τσέστερτον, «επικα

λούνται το π α ρ ε λ θ ό ν οι καινούριοι θα επικαλούνται το μέλ

λον».

Το δεύτερο στοιχείο στις απόψεις του Τοκβίλ είναι η εκ

πληκτική δήλωση του, που επίσης έγινε στο βιβλίο Η δημο

κρατία στην Αμερική, ότι η εποχή των μεγάλων επαναστάσε

ων ίσως να ανήκει πλέον στο παρελθόν, επειδή σε μια δημο

κρατική κοινωνία η πλειοψηφία του λαού δεν θέλει να ενο

χλείται από επαναστατικές ιδέες, αν και είναι επιρρεπής

στην αποδοχή της ύπαρξης μιας τεράστιας γραφειοκρατίας

στην καθημερινή του ζωή. Αυτό ισχύει και για τον Χίτλερ - έ

στω και σε μικρή μόνο έκταση. Η δήλωση του το 1934 ότι δεν

θα υπάρξουν επαναστάσεις στη Γερμανία επί χίλια χρόνια ή

ταν κάτι περισσότερο από απλός κατευνασμός του λανθάνο

ντος φόβου τόσο των συντηρητικών όσο και των απλών αν

θρώπων της Γερμανίας. Από καιρού εις καιρόν συνέχιζε να

χρησιμοποιεί τον όρο «επαναστάτης» με θετική έννοια - με

την έννοια ότι αυτό που είχε εγκαθιδρύσει ήταν μια επανα-


στατική «Νέα Τάξη», σε αντίθεση με την αταξία. Εδώ επίσης

11 ναι χαρακτηριστικό ένα αντιμαρξιστικό επίγραμμα της εμ

βριθούς Σιμόν Βέιλ (1942): «Η επανάσταση και όχι η θρη-

σκεία είναι το όπιο του λαοΰ» - και η χρησιμοποίηση του ό-

ρου «επανάσταση» από τον Χίτλερ ήταν ένα είδος οπίου για

ι ΐ | Νέα Τάξη.

Το τρίτο στοιχείο είναι η άποψη του Τοκβίλ για τα τελευ

ταία χίλια χρόνια. Γνώστης και καλός μελετητής της κλασικής

διαίρεσης της ευρωπαϊκής ιστορίας σε αρχαία, μεσαιωνική

και νεότερη, είχε μια άποψη που υπερέβαινε αυτές τις τρεις

κατηγορίες. Ή τ α ν η μετάβαση από την αριστοκρατική στη

δημοκρατική εποχή· από ολόκληρες κοινωνίες στις οποίες δέ

σποζαν οι μειοψηφίες σε κοινωνίες όπου κυβερνούσαν οι

μειοψηφίες τους (ή, τουλάχιστον, στο όνομα των πλειοψη

φιών τους). Πίστευε ότι αυτή ήταν η σημαντικότερη μεταβολή

στην ιστορία των τελευταίων χιλίων ετών. Εκείνο που διαπι

στώνουμε σήμερα, στο τέλος της ονομαζόμενης Σύγχρονης Ε

ποχής, είναι ότι αυτή η τελευταία περίοδος, που άρχισε πριν

από 500 περίπου χρόνια, ίσως να χαρακτηρίζεται α π ό την

-μερικές φορές ανησυχητική, αλλά πολιτιστικά και πνευματι

κά παραγωγική- σύγκλιση της παράδοσης και της μεταρρύθ

μισης, της αριστοκρατίας και της δημοκρατίας, με διαρκή υ

ποχώρηση της πρώτης και αντίστοιχη αύξηση της δεύτερης,

μέχρι τις ημέρες μας, που διακρίνονται από ένα σαρωτικό δη

μοκρατικό πνεύμα (και που ίσως θα πρέπει να ξανασκεφτού

με τους πολιτικούς όρους οι οποίοι συνδέονται με τη δημο

κρατία). Δεν ξέρω τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το μέλλον

ίσως να εμφανιστούν νέες κατηγορίες και νέες ιεραρχίες .

Έ ν α ς ιστορικός όμως μπορεί - κ α ι π ρ έ π ε ι - να διακρίνει τ ι

σημαίνει για το πρόσφατο παρελθόν: ότι ο Χίτλερ ήταν ένα

νέο είδος επαναστάτη· ένας λαϊκιστής επαναστάτης σε μια

δημοκρατική εποχή, παρ ' όλα τα μέχρι τότε υφιστάμενα πα-


77. Μια γενική τάση των περισσοτέρων ιστορικών -και ίσως ειδικότερα των

Γερμανών- είναι να βλέπουν το κεφάλαιο Χίτλερ της γερμανικής ιστορίας

φρικτό μεν, αλλά μεταβατικό: κάτι μεταξύ στο (ή αποτελούμενο από το) πα

λιό και το νέο, εν μέρει λόγω των εμφανών αμφιβολιών στον χαρακτήρα και

στις ιδέες του Χίτλερ. Υπάρχει αρκετή αλήθεια σε αυτή την άποψη, αν και,

κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ιδιαιτέρως σημαντική.

λιά στοιχεία των γερμανικών θεσμών και της γερμανικής κοι

νωνίας, πολλά από τα οποία γνώριζε να χρησιμοποιεί επωφε

λώς για τους σκοπούς του7 7.

4

Κράτος, λαός, φυλή, έθνος

Η ανεπαρκής κατηγορία τον «ολοκληρωτισμού» - Ο Χίτλερ

και το κράτος - Ο ρατσισμός του - Πατριώτες και εθνικιστές

Ο Χίτλερ ακραίο παράδειγμα των τελευταίων

ΟΟ Ρ Ο Σ « Ο Λ Ο Κ Λ Η Ρ Ω Τ Ι Σ Μ Ο Ι » έχει μια περίεργη ιστο

ρία. Δεν περιλαμβάνεται στο Oxford English Dictio

nary, αν και υπάρχει στο συμπλήρωμα του. Φαίνεται

ότι η λέξη εμφανίστηκε αρχικά στα τέλη της δεκαετίας του

1920 για τον προσδιορισμό του μονοκομματικού κράτους της

φασιστικής Ιταλίας. Τη συναντάμε περιστασιακά στη διάρκεια

της δεκαετίας του 1930 για τη φασιστική Ιταλία ή την εθνικο-

σοσιαλιστική Γερμανία, αλλά σπανίως για την κομουνιστική

Ρωσία, έστω και αν η τελευταία ήταν εκείνη την εποχή το πιο

«ολοκληρωτικό» κράτος του κόσμου. Μετά τον Β' Παγκόσμιο

Πόλεμο ο «ολοκληροπισμός» έγινε ένας όρος συχνής και ευ

ρείας χρήσης, ειδικά για τα κομουνιστικά κράτη αλλά επίσης

-αδιακρίτως και, όπως θα δοΰμε, ανακριβώς- και για τις πε

ρισσότερες δικτατορίες του 20ού αιώνα 1. Ωστόσο, πέρα από

I. Έ ν α χαρακτηριστικό παράδειγμα της χρήσης του όρου υπάρχει στο βι-


βλίο της Χόνα Άρεντ The Origins of Totalitarianism, που κυκλοφόρησε το

1951 και είχε σημαντική επίδραση στους διανοουμένους, κυρίως στη Νέα

Υόρκη, πολλοί από τους οποίους επεδίωξαν για πρώτη φορά (αν και με κα-

θυστε'ρηση) να διαπιστώσουν τα ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά της δικτατο

ρίας του Στάλιν. Αυτό το παραπλανητικό και ανέντιμο βιβλίο (βλ. το δοκίμιο

μου «Vital Works Reconsidered», Απρίλιος 1990 στο New Oxford Review) εί

χε γ ρ α φ ε ί στα μέσα της δεκαετίας του 1940 και αρχικά αναφερόταν μόνο

στις πηγές και στις πρακτικές του ναζισμού· ανιστόρητο και άκρως φλύαρο,

τόνιζε τις απόψεις του με αποσπάσματα που είχαν ληφθεί από μια ασαφή

ποικιλία βιβλίων. Μετά το 1948, όταν τα χειρόγραφα είχαν πλέον απορρι

φθεί από διάφορους Νεοϋορκέζους εκδότες, η Άρεντ είχε την ευστροφία να

προσθέσει δυο, απολύτως επιφανειακά, κεφάλαια που ερμήνευαν τα ολο

κληρωτικά χαρακτηριστικά του σταλινισμού. Υπήρχαν επίσης αποσπάσματα

από μόλις δύο (τότε πρόσφατα) βιβλία που περιέγραφαν τα εγκλήματα του

Στάλιν.

την αργοπορημένη ταύτιση του χιτλερισμού με τον σταλινισμό,

αυτό που πρέπει να λάβουμε τώρα υπόψη μας είναι η εσφαλ

μένη απόδοση του όρου «ολοκληρωτισμός» -με την έννοια της

απόλυτης επιβολής του κράτους- όχι μόνο στο Τρίτο Ράιχ, αλ

λά και στις ιδέες (καθώς και σε ορισμένες ενέργειες) του Ά-

ντολφ Χίτλερ.

Ας αρχίσουμε με κάτι που είναι (ή που θα έπρεπε να είναι)

προφανές: η απόλυτη επιβολή του κράτους είναι αδύνατη. Α

κόμα και στο αποκορύφωμα, και στη μέγιστη έκταση μιας

σύγχρονης τυραννικής διακυβέρνησης, υπάρχουν άνθρωποι

και νησίδες ζωής που παραμένουν εκπληκτικά άθικτα από την

αστυνομική οργάνωση του κράτους. Ο όρος «ολοκληρωτι

σμός» μπορεί να φαίνεται λογικός όταν αποτελεί την πρακτι

κή πρόθεση του τυράννου ή των τυράννων που κυβερνούν μια

πολιτεία να ασκήσουν πλήρη έλεγχο επί των κατοίκων της. Υ

π ά ρ χ ο υ ν , όμως, σοβαρότατες επιφυλάξεις αν αυτός ήταν

πράγματι ο σκοπός του Χίτλερ. Πρόθεση του ήταν να κυβερ

νήσει με την ενεργό συγκατάθεση της πλειοψηφίας του λαού

Κράτος, Λαός, Φυλή, Έθνος 181

τον, εντός του οποίου η πιθανή αντίθεση μερικών -μικρών-

μειοψηφιών θα ήταν ασήμαντη και εντελώς μάταιη. Μπορεί ε

πίσης να λεχθεί ότι, ενώ ο Στάλιν (όπως και πολλοί άλλοι ανα

τολικοί ηγέτες) αντιμετώπιζε τον κίνδυνο ισχυρών αντιπάλων,

εξ ου και οι εκκαθαρίσεις του, ο Χίτλερ (καθώς επίσης ο Χίμ-

λερ, τα SD και η Γκεστάπο), αν και γνώριζαν την ύπαρξη και

τα κε'ντρα δράσης των αντιπάλων τους, ενδιαφέρονταν κυρίως

για την ανακάλυψη στοιχείων σχετικά με οποιαδήποτε ενεργη

τική αντίδραση. Για τον Χίτλερ, μοναδικοί και αναμφισβήτη

τοι αντίπαλοι -άνθρωποι των οποίων οι όρκοι πίστεως και οι

αποδείξεις υπακοής έπεφταν στο κενό αφοΰ τους θεωρούσε

a priori εχθρούς- ήταν οι Εβραίοι. Σε αυτήν την έμμονη ιδέα

του θα επανέλθω αργότερα (κεφ. 6).

Φυσικά, η Γερμανία δεν ήταν Ρωσία, και η επανάσταση

του Χίτλερ στη Γερμανία δεν έμοιαζε καθόλου με τη μπολ-

σεβικική επανάσταση στη Ρωσία. Με εξαίρεση τους Εβραί

ους, υπήρχαν περισσότερες ατομικές αλλά και πολιτικές ε

λευθερίες στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία π α ρ ά στην κο

μουνιστική Ρωσία - μεγαλύτερη ποικιλία επιστημονικών και

καλλιτεχνικών εκδόσεων, καθώς και περισσότερος χώρος

για ατομικές πρωτοβουλίες. Παρατηρώντας την ανασύσταση

διαφόρων γερμανικών αντιπολιτευτικών ομάδων εναντίον

του Χίτλερ ξαφνιαζόμαστε από τη σχετική ελευθερία κινή

σεων μέσα σε εκείνο το αστυνομικό κράτος - από τη σχετική

ευκολία με την οποία ορισμένοι άνθρωποι πηγαινοέρχονταν

μεταξύ Γερμανίας και εξωτερικού ή συναντούσαν ξένους δι

πλωμάτες στο Βερολίνο και μιλούσαν μαζί τους προσεκτικά

μεν αλλά σχεδόν ελεύθερα. Αυτό το είδος συμπεριφοράς θα

ήταν αδιανόητο στη Σοβιετική Έ ν ω σ η (καθώς και σε μερικά

άλλα αστυνομικά κράτη). Τότε όμως, π α ρ ά τη Γκεστάπο και

τα SD, η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία ήταν συγχρόνως κάτι

περισσότερο και κάτι λιγότερο από ένα αστυνομικό κράτος 2.


2. Σραμ, SCH, σελ. 95: «Θα ήταν υπεραπλούστευση αν χαρακτηρίζαμε τον

Χίτλερ σαν ε'ναν υπερ-Μακιαβέλι που δεν τον συγκρατούσε ο νόμος. Η ά

ποψη του περί ισότητας προήλθε από αυτό που έβλεπε σαν «αιώνιους νό

μους φυσικών γεγονότων». Ο Κε'ρσο, KER, σελ. 194, αναφε'ρει: «Ο Χίτλερ

δεν ήταν τύραννος που επιβλήθηκε στη Γερμανία. Από πολλές απόψεις ή

ταν, μέχρι τον πόλεμο, ένας πολύ δημοφιλής εθνικός ηγέτης». Ταυτοχρόνως

ο Σπέερ (SP, σελ. 359), αναφορικά με το θέμα του ρεαλισμού του Χίτλερ, α

ναφέρει ότι ο Φίρερ έλεγε: «Υπάρχει μόνο ένας απλός κανόνας που, με δυο

λόγια, είναι ο εξής: Σωστό είναι αυτό που είναι χρήσιμο».

3. Βλ. Λούκατς, LEW, σελ. 324. Προσέξτε επίσης τη διαφορά από τον Σπέν-

γκλερ στο The Decline of the West: «Το κράτος είναι η έκφραση ενός λαού».

Ο «ελιτιστής» Σπένγκλερ έβλεπε το κράτος σε μια ανώτερη βαθμίδα σε σχέ

ση με «τον λαό»' το ίδιο και ο Σμιτ μερικές φορές. Ο Χίτλερ, όμως, ποτέ -ε

κτός εάν οι περιστάσεις τον ανάγκαζαν να το κάνει (βλ. σχετικά κεφ. 5).

4. Αυτή είναι η βάση του σημαντικού επιχειρήματος του Έντουαρντ Πίτερ-

σον στο The Limits of Hitler's Power, Σικάγο, 1968.

Ο διορατικός Καρλ Σμιτ, ο σημαντικότερος θεωρητικός συ

νταγματολόγος του Τρίτου Ράιχ, έγραψε το 1935 ότι το εθνι-

κοσοσιαλιστικό καθεστώς σήμανε το τέλος του πρωσικοΰ

«ΒεΒίηίβηβίΒΒΐ:», με την εγελιανή αντίληψη ενός κράτους που

κυβερνάται από αξιωματούχους. Αντιθέτως, ήταν ένα « ν ο ί -

1 ί8§6ηο58βη8ΐ33ΐ» , ένα κράτος συναδέλφωσης των πολιτών:

«Το κράτος είναι όργανο στην υπηρεσία του λαού»3. Αυτό

ακριβώς πίστευε ο Χίτλερ. Μεταξύ άλλων, η γερμανική ερ

γατική τάξη ένιωθε επίσης το ίδιο: πολλοί εργάτες στα χα

λυβουργεία Κρουπ ήταν πιο αξιόπιστοι οπαδοί του Χίτλερ

από ορισμένους παλιούς Πρώσους δημοσίους υπαλλήλους.

Στα τέλη Μαρτίου 1945 ο Σ π έ ε ρ απελπίστηκε ακούγοντας

τυχαία τη συζήτηση μερικών Γερμανών εργατών οι οποίοι,

αντίθετα με τον ίδιο, εξακολουθούσαν να πιστεύουν στον

Χίτλερ και στην τελική νίκη.

Στην πραγματικότητα, το Τρίτο Ράιχ ήταν ένας συνδυα

σμός « ν ο Ι Ι ^ ε η ο β β ε η Β ί Β Η ΐ : » και « Ε ^ π ι ΐ ε η β ί β α ΐ : » 4 . Εμείς, όμως,

ενδιαφερόμαστε για την ιστορία του Χίτλερ και όχι για εκείνη

Kelsos

Cross-Out

Kelsos

Replacement Text

Beamtenstaat

Kelsos

Cross-Out

Kelsos

Replacement Text

Volksgenossenstaat

Kelsos

Cross-Out

Kelsos

Replacement Text

Beamtenstaat

Kelsos

Cross-Out

Kelsos

Replacement Text

Volksgenossenstaat


του Τρίτου Ράιχ. Ο Φίρερ -αντιθέτως προς τον Μουσολίνι ή

και τον ίδιο τον Γκέμπελς- σπανίως χρησιμοποιούσε τη λέξη

«ολοκληρωτικός». Ο Μπούλοκ αναφέρεται σχετικά στην ομι

λία του στο Μόναχο τον Νοέμβριο του 1934: «Οι λόγχες δεν

τρομοκρατούν τον κόσμο στη Γερμανία. Εδώ η κυβέρνηση στη

ρίζεται στην εμπιστοσύνη ολόκληρου του λαού... Κανένας δεν

με επέβαλε σε αυτούς τους ανθρώπους. Μεγάλωσα ανάμεσα

τους, έμεινα μαζί τους και θα παραμείνω μαζί τους. Μπορώ να

καυχηθώ ότι δεν γνωρίζω κανέναν πολιτικό στον κόσμο που έ

χει μεγαλύτερο δικαίωμα από εμένα να πει ότι εκπροσωπεί

τον λαό του»5. Σημαντική είναι επίσης η διορατικότητα του

Φεστ: «Ο Χίτλερ ποτέ δεν ήθελε να εγκαθιδρύσει μια τυραν

νία [Gewaltherrschaft]». Και, επίσης: «Μια απλή δίψα για ε

ξουσία δεν είναι επαρκής για να εξηγήσει το φαινόμενο Χίτ

λερ, το οποίο δεν μπορεί να μελετηθεί σαν άλλο ένα είδος

σύγχρονης τυραννίας»6. Είδαμε ότι ο ίδιος ο Χίτλερ έλεγε ότι

δεν ήταν -και δεν ήθελε να ε ίναι- δικτάτωρ. Ο Κέρσο εξέ

φρασε αυτή την άποψη σε μια σοφή πρόταση: «Υποστηρίζο

ντας ότι η ισχύς του Χίτλερ βασιζόταν σε «ολοκληρωτικό τρό

μο» -παραβλέποντας τις δυσκολίες της έννοιας του «ολοκληρω

τικού»- είναι σαν να λέμε μόνο τη μισή αλήθεια7. Στο HF/ΑΝ, ο

Χάφνερ διατύπωσε την τολμηρή πρόταση ότι τουλάχιστον μέ

χρι το 1938 το Τρίτο Ράιχ δεν ήταν ένα ολοκληρωτικό και αυ

ταρχικό κράτος, σε σύγκριση τουλάχιστον με άλλες δικτατο

ρίες στην Ευρώπη της δεκαετίας του 1930, περιλαμβανομένης

και της Ιταλίας.

Φυσικά υπάρχει (ή, μάλλον, υπήρχε) διαφορά μεταξύ «ολο

κληρωτικών» και «αυταρχικών» καθεστώτων, όπως, ας πούμε,

5. BU, σελ. 404.

6. F, σελ. 571. Επίσης, σελ. 572.

7. KER, σελ. 62.


8. Ο Τσίτελμαν (ΖΙΤ/Β, σελ. 85) μνημονεύει τον Χάφνερ: Το 1933 υπήρχε

στην πλειοψηφία των Γερμανών μεγάλη αίσθηση ελευθερίας, μια «απαλλα

γή από την [κοινοβουλευτική] δημοκρατία». Προσθε'τει: «Οι ελπίδες γ ι α

την αναβίωση του εθνικού μεγαλείου ενώθηκαν με τις ουτοπιστικε'ς προσ

δοκίες για μια καλύτερη, πιο κοινωνικοποιημένη κοινωνία. Ί σ ω ς να φαίνε

ται παράδοξο: το τε'λος, όμως, της [κοινοβουλευτικής] δημοκρατίας φαινό

ταν να σημαίνει γ ια πολλούς την αρχή της αληθινής λαϊκής διακυβέρνη

σης».

του Χίτλερ από το ένα μέρος και του Φράνκο ή του Σαλαζάρ ή

του Πιλσοΰντσκι ή του Μεταξά από το άλλο - μια διαφορά με

πολύ λεπτή χροιά. Οι περισσότερες από αυτές τις δικτατορίες

δεν σκόπευαν να επιβάλουν απόλυτο έλεγχο στην ατομική και

στην οικογενειακή ζωή των πολιτών τους. Επικεντρώνοντας,

όμως, την προσοχή μας στο κράτος, χάνουμε τη βασική διαφο

ρά που χωρίζει τις απόψεις -και τις προθέσεις- του Χίτλερ α

πό εκείνες όλων των άλλων συγχρόνων του δικτατόρων, συ

μπεριλαμβανομένων του Μουσολίνι και του Στάλιν.

Θυμηθείτε ότι το κράτος, όπως το ξέρουμε, ήταν δημιούρ

γημα της ονομαζόμενης Σύγχρονης Εποχής που ξεκίνησε αρ

χικά από την Ιταλία της Αναγέννησης και στη συνέχεια από τη

Δυτική Ευρώπη πριν από πεντακόσια περίπου χρόνια σε μια

εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από την εκνευριστική και αδιά

κοπη μείξη μοναρχίας, αριστοκρατίας και δημοκρατίας - και

ότι οι απόψεις του Χίτλερ για την ιστορία και το μέλλον απαι

τούσαν μια ριζοσπαστική ρήξη με τους θεσμούς της Σύγχρο

νης Εποχής. Θα συμφωνούσε με τον Τοκβίλ σε ένα πράγμα: ό

τι η εποχή της δημοκρατίας δεν ήταν πλέον αναστρέψιμη.

Εκατό χρόνια πριν από την ανάληψη της εξουσίας από τον

Χίτλερ, ο Τοκβίλ παρουσίασε ένα νέο είδος τυραννίας, ασυ

νήθιστο για τη δημοκρατική εποχή: την τυραννία της πλειοψη

φίας. Αυτό που ίσως ήταν ασυνήθιστο με τον Χίτλερ ήταν η ε

γκαθίδρυση μιας τυραννίας όχι τόσο της όσο διά της πλειοψη

φίας11. «Το κράτος -δηλαδή το συμφέρον και η ασφάλεια του


9. Ο όρος κράτος, αρχικά απορριπτέος όχι μόνο από τον Μαρξ αλλά επίσης

και από τον Λένιν, είχε γίνει ιερός για τη Σοβιετική Έ ν ω σ η μετά το 1939.

(Μπορεί ίσως να υποστηριχθεί ότι οι σταλινικές εκκαθαρίσεις μεταξύ 1936-

39 σηματοδότησαν σε μεγάλο βαθμό τη μετατροπή της κομματικής γραφειο

κρατίας σε κρατική γραφειοκρατία.) Ό π ω ς και να έχει το πράγμα, ο Στάλιν

(που, αντιθέτως προς τον Λένιν, δεν ήταν επαναστάτης αλλά πολιτικός) α

νακάλυψε την υπέρτατη σημασία του κράτους ακριβώς την εποχή που ο Χίτ

λερ ανακάλυψε ότι αυτή η υπέρτατη σημασία ήταν απαρχαιωμένη - άλλο έ

να παράδειγμα της οπισθοδρομικότητας του σταλινικού κομουνισμού σε σύ

γκριση με τον χιτλερικό εθνικοσοσιαλισμό.

10. Ο Γιέκελ (]ΗΜ, σελ. 99) αναφέρει επίσης τον ΜΚ: «Το θέμα της εξωτε

ρικής δομής του κράτους... δεν είναι πρωταρχικής σημασίας, αλλά εξυπηρε

τεί ορισμένους πρακτικούς σκοπούς». Ο Χάφνερ (ΗΡ/ΑΝ, σελ. 80) προχωρεί

ακόμα περισσότερο -κατά τη γνώμη μου, σωστά- αναγνωρίζοντας το νόημα

της φράσης «στο πολιτικό σύστημα του Χίτλερ το κράτος παίζε ι εντελώς

δευτερεύοντα ρόλο».

κράτους- ήταν ένας ιερός και απαραβίαστος όρος στον σύγ

χρονο κόσμο, ακόμα και στη Σοβιετική Ρωσία του Στάλιν το

αργότερο μετά το 1939". Ή δ η , όμως, ο Χίτλερ είχε γράψει στο

Mein Kampf ότι «το κράτος δεν είναι τίποτα άλλο π α ρ ά ένα

μέσο για την επιτυχία του σκοπού» [«Der Staat ist ein Mittel

zum Zweck»]. Και παρ' όλους τους συμβιβασμούς που ήταν υ

ποχρεωμένος να κάνει για το καλό του κράτους παρέμεινε

σταθερός σε αυτή την άποψη μέχρι το τέλος. Τον Μάρτιο του

1929 είπε: «Για μας η ιδέα του λαού βρίσκεται υψηλότερα από

την ιδέα του κράτους». Και στις 10 Μαΐου 1933: «Δεν είναι τυ

χαίο το γεγονός ότι οι θρησκείες είναι πιο σταθερές από οποι

αδήποτε μορφή πολιτείας». Στις 6 Απριλίου 1938 το έθεσε α

κόμα πιο λακωνικά σε μια ομιλία του στο Ζάλτσμπουργκ: «Εν

αρχή ην ο λαός και ακολούθως εμφανίστηκε το κράτος». Ή,

στη βαρυσήμαντη ομιλία του προς τους αξιωματικούς στο

Πλάτερχοφ τον Μάιο του 1944: «Η πολιτεία είναι μια αναγκα

στική υποδομή» [eine Zwangsform»] 1 0. Στις 5 Σεπτεμβρίου

1934, στη Νυρεμβέργη: «Οι ξένοι ίσως πουν ότι μας δημιούρ-


11. Αναφέρεται σε μια μελέτη του Χορστ Τσίμερμαν στο Deutschland und

die Mächte. Materialien zur Aussenpolitik des III Reiches, D, 1977, σελ. 817.

12. Χάφνερ, HF/AN, σελ. 60: «Τίποτα δεν είναι περισσότερο παραπλανητικό

από τον χαρακτηρισμό του Χίτλερ ως φασίστα». Ο Φεστ, που συμπαθεί τον

Νόλτε, χρησιμοποιεί περιστασιακά τον όρο «φασίστας» στο F* όπως, όμως,

έγραψε ο Μπράχερ στη συμπληρωματική κριτική του για το F, αυτό συμβαί

νει σπανίως και δεν έχει καμιά επίδραση στην ερμηνεία του Φεστ, συμφωνά

με την οποία ο Χίτλερ, αντιθέτως προς τους άλλους «φασίστες», δεν βασιζό

ταν στις ιστορικές αναμνήσεις αλλά εργαζόταν για επαναστατικές αλλαγές.

γησε το κράτος. Ό χ ι ! Το κράτος είμαστε εμείς! Δεν ακολου

θούμε τις εντολές καμιάς γήινης δύναμης παρά μόνο εκείνες

του Θεού ο οποίος δημιούργησε τον γερμανικό λαό! Η πολι

τεία εξαρτάται από εμάς!»

Εδώ υπήρχε μια από τις διαφορές μεταξύ Μουσολίνι και

Χίτλερ, ή μεταξύ του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού

εθνικοσοσιαλισμού. Στο φασιστικό μανιφέστο του 1932 ο

Μουσολίνι είπε, «Δεν φτιάχνει ο λαός το κράτος αλλά το κρά

τος τον λαό»". Ο Μουσολίνι ήταν λαϊκιστής, αλλά λιγότερο α

πό τον Χίτλερ. Εκστρατεύοντας εναντίον του ατομικισμού του

ιταλικού λαού, ο Ντούτσε προσπάθησε να θεσμοθετήσει και

να επιβάλει την υποταγή του ατόμου στην πολιτεία - ανατρέ

χοντας, τουλάχιστον κατά κάποιον τρόπο, στα ιδανικά της πο

λιτείας της ιταλικής Αναγέννησης. Συχνά χρησιμοποιούσε τον

όρο «ολοκληρωτικός» σαν επίθετο. Το καθεστώς του, όμως, ή

ταν περισσότερο αυταρχικό παρά ολοκληρωτικό, και αυτό όχι

μόνο λόγω της εκ μέρους του αποδοχής της μοναρχίας, της εκ

κλησίας και πολλών άλλων δευτερευουσών εξαιρέσεων απέ

ναντι στον φασιστικό «ολοκληρωτισμό». Η περιγραφή του

Χίτλερ και του εθνικοσοσιαλισμού σαν μια μορφή φασισμού,

όπως έκανε ο Ερνστ Νόλτε, είναι λανθασμένη - όπως επίσης

η ανακριβής και εσφαλμένη αριστεριστική συνήθεια να απο

δίδεται το επίθετο «φασιστικός» σε όλα τα κινήματα και κα

θεστώτα της ριζοσπαστικής δεξιάς1 2.


Ταυτοχρόνως, ο πολιτικός ρεαλισμός του Χίτλερ τον υπο

χρέωνε σε πολλές περιπτώσεις να υπολογίζει την προτεραιότη

τα των κρατικών συμφερόντων. Ή δ η το 1926 έθεσε την ανάγκη

για καλές σχέσεις με τον Μουσολίνι υπεράνω των εθνικιστικών

πόθων πολλών Αυστριακών και Γερμανών του νότου να διεκδι

κήσουν το νότιο Τιρόλο, όπου επικρατούσαν οι Γερμανοί, το ο

ποίο η Συνθήκη Ειρήνης του Παρισιού είχε παραχωρήσει στην

Ιταλία. Στο θέμα αυτό αντιμετοδπισε ορισμένες δυσκολίες για

να πείσει μερικούς οπαδούς του. Η απόφαση να μη θέσει σε

κίνδυνο τις καλές σχέσεις του με τον Μουσολίνι, τον οποίο θαύ

μαζε και σεβόταν εκείνη την εποχή, ίσως να ήταν τόσο ιδεαλι

στική όσο και ρεαλιστική. Θεωρώ την αντίδραση του στη συναί

νεση του Μουσολίνι για την κατοχή της Αυστρίας τον Μάρτιο

του 1938 ίσως ακόμα πιο σημαντική: «Μουσολίνι, αυτό δεν θα

το ξεχάσω ποτέ!» Ο Χίτλερ έστειλε αυτό το συναισθηματικό

και αποκαλυπτικό μήνυμα στον Ντούτσε, όταν ο τελευταίος α

ποδέχτηκε το Άνσλους, το οποίο σήμαινε επίσης την παρουσία

μιας Μεγάλης Γερμανίας στα όρια των Άλπεων. Αυτό συνέβη

πολλούς μήνες, ίσως χρόνια, μετά την ανακοίνωση του Μουσο

λίνι για τη δημιουργία του άξονα Ρώμης-Βερολίνου και τη φιλία

του με τον Χίτλερ, και μετά από μια μεγάλη συσσώρευση πολύ

αξιόπιστων αποδείξεων για την εκ μέρους του αποδοχή της ι

δέας για κατάργηση της ανεξαρτησίας της Αυστρίας. Ο Χίτλερ

ένιωσε ανακούφιση. Είχε φοβηθεί ότι σε κάποιο σημείο -είτε

στο τέλος είτε στην κρίσιμη στιγμή- το ιταλικό Staatsräson, το

raison d 'état του Μουσολίνι, θα αντιδρούσε, κάτι σημαντικότε

ρο από την ιδεολογική τους ταύτιση.

Ο Χίτλερ κινήθηκε εναντίον του Ρεμ με το αιματηρό πρα

ξικόπημα του Ιουνίου του 1934 για να σταθεροποιήσει τη θέση

και την εξουσία του μέσα στο γερμανικό κράτος (και όχι μόνο

μέσα στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα) και στη συνέχεια έκανε

μια από τις ελάχιστες ομιλίες του που δικαίωναν τον λόγο ύ

παρξης της πολιτείας: «Το κράτος πρέπει να γνωρίζει ότι η ύ-


13. Αναφέρεται από τον Φεστ, F, σελ. 644. Προσθέτει: «Αν και οι συνθήκες

της δολοφονίας του Ρεμ είναι αποκρουστικές, πρέπει πάντως να αναρωτη

θούμε αν ο Χίτλερ είχε άλλη επιλογή...» Ο διάδοχος του Φίρερ, ο Ντένιτς,

δεν το αντιλήφθηκε αυτό απολύτως. Το 1945 (στην αιχμαλωσία) είπε, ότι

τον Ιούνιο του 1934 ο Χίτλερ χρειάστηκε να πλεύσει ανάμεσα σε δυο αντί

θετα στοιχεία: Σύμφωνα με τους ριζοσπάστες ναζιστές (Ρεμ), η εθνικοσο-

σιαλιστική επανάσταση δεν είχε προχωρήσει αρκετά. Σύμφωνα με τους συ

ντηρητικούς (Πάπεν), είχε φτάσει πολύ μακριά. Υπήρχε, ωστόσο, κάτι πα

ραπάνω από αυτό το είδος υπολογισμού πλεύσης στο μυαλό του Χίτλερ. Ό

σο ζούσε ο Ρεμ, ο Χίτλερ δεν μπορούσε να υπολογίζει στην τυφλή υπακοή

των ηγετών του στρατού, που ήταν το μόνο ισχυρό στοιχείο στη δομή του

κράτους το οποίο δεν είχε ακόμα υποταχθεί πλήρως σε αυτόν.

14. BU, σελ. 257.

15. Der Arbeiter, Β, 1932, σελ. 270.

παρξή του -η οποία πρέπει να εξασφαλίζεται από την εσωτε

ρική τάξη και ασφάλεια τ ο υ - δεν θα επιτρέψει την ατιμωρη

σία κανενός! Και όλοι πρέπει να γνωρίζουν ότι, αν στο μέλλον

σηκώσουν το χέρι τους για να χτυπήσουν την πολιτεία, τότε η

τύχη τους θα είναι ο βέβαιος θάνατος»1 3. Υπήρχε -προφανώς-

κάποιος πολιτικός υπολογισμός πίσω από αυτή τη δήλωση, κά

τι που δεν βρισκόταν σε αντίθεση με τις ρεαλιστικές του πε

ποιθήσεις. Ο Μποΰλοκ έγραψε προσφυώς ότι «η πρωτοτυπία

[του Χίτλερ] βρισκόταν στην κατανόηση εκ μέρους του ότι, υ

πό τις σύγχρονες συνθήκες, οι αποτελεσματικές επαναστάσεις

γίνονται με τη δύναμη της πολιτείας και όχι εναντίον της: η

σωστή σειρά των ενεργειών ήταν να εξασφαλιστεί αρχικά η

πρόσβαση σε αυτή τη δύναμη και μετά να αρχίσει την επανά

σταση του»14. Ή δ η , όμως, το 1932 ο Ερνστ Γιούνγκερ έγραφε:

«Δεν υπάρχει καμιά διαφορά αν η δύναμη αποκτάται στα ο

δοφράγματα [δηλαδή με μια επανάσταση] ή με τη μορφή της

ανάληψης της διοίκησης του κράτους»15.

Τον Φεβρουάριο του 1945 ήρθε κάποιος φίλος για να δει τον

Άλμπερτ Σπέερ. Έβαλε πάνω στο γραφείο του δυο αποσπάσμα

τα από το Mein Kampf: «Έργο της διπλωματίας είναι να μην α-


16. Τα αποσπάσματα είναι από την έκδοση του ΜΚ, II του 1935, σελ. 603.

17. Άξιες αναφοράς -και πολΰ ενθαρρυντικές- είναι οι αναμνήσεις του Δυ-

τικογερμανού Χάιντς Κρέκελερ, όπως εκφράστηκαν στην ακαδημαϊκή ανά

λυση του IFZ, Deutscher Sonderweg: Mythos oder Realität?, Μόναχο/Βιέννη,

1982, σελ. 65. Ο Κρέκελερ ήταν μέλος του δυτικογερμανικού κοινοβουλίου

και της συνταγματικής επιτροπής του κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας-Βε-

στφαλίας μεταξύ 1946-50. Ή τ α ν αντίθετος προς τη βασική πρόταση: «Όλη η

κρατική ισχύς προέρχεται α π ό τον λαό», στο δυτικογερμανικό σύνταγμα,

«ενθέρμως... και τα κατάφερα με ένα απλό επιχείρημα που οι συνάδελφοι

μου βρήκαν πειστικό. Η απόλυτη λαϊκή κυριαρχία -αξίζει να αναφερθεί ότι

μόνο η κομουνιστική πλευρά την ήθελε- σημαίνει ότι ο κυρίαρχος λαός μπο

ρεί να καταλύσει τη δημοκρατία και να επιβάλει δικτατορία. Πρέπει να υ

πάρχει κάτι που περιορίζει τη λαϊκή κυριαρχία και αυτό είναι οι βασικές α

ξίες και τα βασικά δικαιώματα [του Συντάγματος μας]». Έ ν α εποικοδομητι

κό παράδειγμα αληθινού συντηρητισμού, που προκλήθηκε από τις τότε πρό

σφατες αναμνήσεις του Χίτλερ και του Τρίτου Ράιχ.

φήνει έναν λαό να αποτυγχάνει ηρωικά, αλλά να διατηρεί την α

ξιοπρέπεια του. Για να το πετύχει αυτό επιτρέπονται τα πάντα

και η έλλειψη μιας τέτοιας προσπάθειας πρέπει να αντιμετωπίζε

ται σαν εγκληματική αμέλεια». Και: «Δεν μπορεί να υφίσταται η

εξουσία του κράτους ως υπέρτατος σκοπός [«Selbstzweck»] επει

δή, σε μια τέτοια περίπτωση, όλες οι τυραννίες της γης θα ήταν

ιερές και απαραβίαστες. Ό τ α ν ένας λαός οδηγείται στην κατα

στροφή μέσω της κυβερνητικής δύναμης, τότε η επανάσταση ό

λων των μελών μιας τέτοιας πολιτείας δεν είναι μόνο δικαίωμα

αλλά και καθήκον»16. Εκείνο το βράδυ, όταν διάβασε αυτά τα α

ποσπάσματα, ο Σπέερ -αν, φυσικά, πιστέψουμε στα λεγόμενα

του- σκέφτηκε για πρώτη φορά να βρει τρόπο να σκοτώσει τον

Χίτλερ (διοχετεύοντας, ίσως, κάποιο δηλητηριώδες αέριο μέσα

στο σύστημα εξαερισμού του καταφυγίου του)· νομίζω, όμως, ότι

είχε ερμηνεύσει τον Φίρερ με εσφαλμένο τρόπο. Προτεραιότητα

του Χίτλερ δεν ήταν η διατήρηση του κράτους· ήταν η διατήρηση

του γερμανικού λαού και ακριβέστερα, της δικής τον αντίληψης

περί τον γερμανικού λαού μέχρι το τέλος17.


Και τώρα τίθεται το ερώτημα: Ή τ α ν για τον Χίτλερ η έννοια

του γερμανικού λαού ταυτόσημη με την έννοια της φυλής; Α

σφαλώς όχι. Ο Χίτλερ ήταν ρατσιστής - με τη λογική που πολ

λοί άνθρωποι (όλα τα είδη ανθρώπων, περιλαμβανομένου και

του Μπέντζαμιν Ντισραέλι) αντιλαμβάνονται την αναπόφευ

κτη επίδραση της φυλής στις συγκρούσεις της ανθρωπότητας.

Στο Mein Kampf έγραψε ότι «το φυλετικό ζήτημα ήταν το κλει

δί της παγκόσμιας ιστορίας». Είναι, όμως, προφανές ότι δεν υ

πήρξε σταθερός στις φυλετικές του προτιμήσεις. Ό τ α ν το α

παιτούσαν οι περιστάσεις αποφάσιζε ή επεδίωκε συμμαχίες

με Ιάπωνες, Κινέζους, Ρουμάνους, Άραβες και ούτω καθ ' ε

ξής, ενώ συγχρόνως παρέμενε αποφασισμένος να πολεμήσει ή

ακόμα και να καταστρέψει τους αντιπάλους των «Βορείων» ή

«Αρίων». Αυτό φυσικά, ίσως, να οφείλεται στις ανάγκες της

πολιτικής του, προπάντων στη διάρκεια του πολέμου. Δεν ή

ταν όμως το μόνο. Δεν έχουμε αποδείξεις ότι ο Χίτλερ, ακόμα

και στη διάρκεια των χρόνων της διαμόρφωσης των ιδεών του

στη Βιέννη, διάβασε ή πήρε στα σοβαρά τους Γάλλους ή Γερ

μανούς ρατσιστές φιλοσόφους του τέλους του 19ου αιώνα ό

πως ο Γκομπινό, ο Βασέ ντε Λαπόγκ και ο Λαγκάρντ - ή ότι τα

υστερικά ρατσιστικά φυλλάδια του τύπου «Οστάρα» είχαν ι

σχυρή ή αποφασιστική επίδραση πάνω του. Αυτό είναι κάτι

που έχουν αντιληφθεί ή τονίσει ορισμένοι από τους βιογρά

φους του. Έ ν α ς από αυτούς είναι ο Χάφνερ. Καταλαβαίνο

ντας τα παραπάνω αποσπάσματα από το Mein Kampf σχετικά

με τη φυλή, ο Χάφνερ αναφέρει ότι «δεν είχαν ποτέ διευκρινι

στεί από τον ίδιο και συχνά συγχέονταν με την έννοια του έ

θνους... Κατά τον Χίτλερ, μια ανώτερη φυλή θα κυβερνούσε

μια ημέρα ολόκληρο τον κόσμο σαν κυρίαρχο έθνος - μια φυ

λή όμως ή ένα έθνος; Οι Γερμανοί ή οι "Άριοι"; Αυτό δεν υ

πήρξε ποτέ σαφές από πλευράς Χίτλερ. Εξίσου ασαφές είναι

ποιους θεωρεί Αρίους. Μόνο τα λίγο-πολύ γερμανικά έθνη;

Ή όλους τους λευκούς εκτός των Εβραίων; Αυτό δεν διευκρι-


νίστηκε ποτέ από τον Χίτλερ». Οι πραγματικές φυλετικές δια

φορές μεταξύ λευκών, μαύρων και κίτρινων δεν είχαν μεγάλη

(Τημασία γι' αυτόν. Εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν «ο αγώνας

εντός της λευκής φυλής, μεταξύ των " Α ρ ί ω ν " και των Ε

βραίων»18. Το μόνο στο οποίο έμεινε σταθερός μέχρι το τέλος

της ζωής του ήταν το θέμα των Εβραίων. Ακόμα, όμως, και

στο ζήτημα τι σήμαινε η εβραϊκή φυλή άλλαξε γνώμη, όπως θα

δούμε αμέσως.

Και αυτό επειδή, ανεξαρτήτως αν η φυλή ήταν το κλειδί

της ιστορίας ή όχι, υπήρξε μια εξέλιξη των απόψεων του πάνω

στο θέμα. Μεταξύ των πρώτων συμμάχων και οπαδών του υ

πήρχαν πολλοί φανατικοί και άκαμπτοι ρατσιστές και φυλετι

κοί δογματιστές. Οι τελευταίοι ήταν πολυάριθμοι και σημαντι

κοί μεταξύ των ανωτέρων στελεχών της ιεραρχίας του Τρίτου

Ράιχ, όπως για παράδειγμα ο Χίμλερ. Η φυλετική τους φιλο

σοφία οδήγησε στη δημιουργία διαφόρων κανόνων. Ο Χίτλερ,

όμως, δεν συμμεριζόταν τον «πρωτόγονο βιολογισμό» (όπως

τον ονόμασε εύστοχα η Μαρλίς Στάινερτ) του Χίμλερ. Ο

Σραμ σημειώνει ότι «είχε σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την

εξύμνηση της πρώτης περιόδου των γερμανικών λαών - σε α

ντίθεση με πολλούς από τους οπαδούς του»". Ο Σπέερ αναφέ

ρει την απόρριψη του φυλετικού μυστικισμού του Χίμλερ από

τον Φίρερ: «Τι ανοησία! Έχουμε.. . φτάσει σε μια εποχή που

έχει αφήσει πίσω της όλους τους μυστικισμούς και θέλει τώρα

να αρχίσει πάλι... Θα έπρεπε να είχαμε παραμείνει κοντά

στην εκκλησία. Τουλάχιστον εκείνη είχε παράδοση». Ορισμέ-

18. Η/ΑΝ, σελ.80, 82. Αυτό είναι πιο βάσιμο από την αναφορά του Φεστ στον

συχνά αναξιόπιστο Ράουσνινγκ στο Ρ, σελ. 939. Λέγεται ότι ο Χίτλερ είπε

στον τελευταίο: «Η φυλή είναι ανώτερη έννοια από το έθνος. Με την ιδέα

του έθνους οι Γάλλοι οδήγησαν την επανάσταση τους πέρα από τα συνορά

τους. Με την ιδέα της φυλής ο εθνικοσοσιαλισμός θα μεταφέρει την επανά

σταση του σε έναν καινούριο κόσμο».

19. βΟΗ, σελ. 77.


20. SP, σελ. 94, 95.

21. HR, σελ. 406.

22. Βλ. LEW, σελ. 397.

voi ιστορικοί αναφέρουν ότι ο Χίτλερ δεν έπαιρνε καθόλου

στα σοβαρά τον Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ και ότι περιφρονούσε

το νεφελώδες βιβλίο του Μύθοι του 20ού αιώνα. Κατά τον

Σπέερ, ο Χίτλερ το θεωρούσε «επιστροφή στον μυστικισμό

του Μεσαίωνα» 2 0. Ο Χέερ αναφέρει μια από τις ομιλίες του

Χίτλερ το 1942, στην οποία εκδήλωσε την ευχαρίστηση του για

τις δημόσιες διαμαρτυρίες του καρδιναλίου Φαουλχάμπερ ενα

ντίον των φλυαριών του Ρόζενμπεργκ21.

Οι πολλές - κ α ι πραγματικά ήταν πολλές- δηλώσεις του

Χίτλερ σχετικά με τις φυλές είναι ουσιαστικά δηλώσεις σχετι

κά με αυτά που έβλεπε σαν εθνικά χαρακτηριστικά. Ασφαλώς

υπήρχαν ρατσιστικά στοιχεία στη σκέψη του (όπως άλλωστε

συμβαίνει με όλους τους εθνικιστές), αλλά οι κυρίαρχες ιδέες

του δεν ήταν βιολογικές. Γνώριζε τη σχετική έλλειψη ανταπό

κρισης του γερμανικού λαού στην πλημμυρίδα της ρατσιστικής

προπαγάνδας που διέδιδαν ο Ρόζενμπεργκ και ο Χίμλερ. Τα

εθνικά συναισθήματα υπεροχής, όπου και όταν υπήρχαν μετα

ξύ των Γερμανών, ήταν μάλλον πολιτιστικά παρά φυλετικά.

Είναι θέμα τεράστιας σπουδαιότητας και ευαισθησίας το ο

ποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο. Υπήρχε (και

υπάρχει) μια υπερβολικά λεπτή αλλά πρωταρχικής σημασίας

διαφορά μεταξύ ενός λαϊκιστικού και ενός φασιστικού τρόπου

σκέψης22. Η ανταπόκριση που ήθελε να προκαλέσει ο Χίτλερ

ήταν αποτέλεσμα της πρώτης και όχι της δεύτερης. Αυτό αντα

νακλούσε επίσης την εξέλιξη -εφόσον υπήρχε, και όχι απλώς

μια βαθμηδόν αποκρυσταλλωμένη αναγνώριση- των πεποιθή

σεων του.

Τον Μάιο του 1944 ο Χίτλερ είπε σε μια συγκέντρωση α

ξιωματικών στο Π λ ά τ ε ρ χ ο φ : «Είμαστε ένας λαός που δεν


23. Ομιλία της 26ης Μαΐου 1944, που δημοσιεύθηκε σχολιασμένη από τον

Χανς Χάινριχ Βίλχελμ στο Militärgeschichtlich Mitteilungen, 1976 (2), σελ.

149-50. Σε αυτή την ομιλία ο Χίτλερ δεν επέμεινε στην ανωτερότητα του Βό

ρειου φυλετικού «πυρήνα»: «Ο ισχυρότερος από αυτούς τους φυλετικούς

πυρήνες ανάμεσα μας, με εμπορικό αλλά όχι παραγωγικό ταλε'ντο, θα γίνει

τελικά ο εβραϊκός, με τη διαφορά ότι αυτός ο εβραϊσμός δεν θα απορροφη

θεί φυλετικά από τον γερμανικό λαό, αλλά θα καταστρέψει το γερμανικό

Volk βαθμηδόν, βήμα-βήμα».

24. Η διαθήκη του Άντολφ Χίτλερ. Έ γ γ ρ α φ α Χίτλερ-Μπόρμαν, L, 1961 (στο

εξής θα αναφέρεται ως ΑΗ/Β). Σε αυτούς τους τελευταίους μονολόγους, ο

Χίτλερ αναφέρθηκε επίσης στους Εβραίους σαν «θρησκευτική φυλή».

προσδιορίζεται από τη φυλή, κάτι που έχει γίνει πλέον σαφές

σε εκατομμύρια κόσμου... Ό τ α ν όμως άρχισα [να μιλάω] πριν

από 25 περίπου χρόνια, τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Διάφοροι

[αντεπαναστατικοί-burgerlich] κύκλοι μου είπαν: "Ναι, ο λαός

και η φυλή είναι ένα και το αυτό ! " Ό χ ι ! Ο λαός και η φυλή

δεν είναι το ίδιο. Η φυλή είναι δεσμός αίματος, ένας αιματο

λογικός [blutmassig] πυρήνας, ο λαός, όμως, συχνά δεν συντί

θεται από μια μόνο φυλή αλλά από δυο, τρεις, τέσσερεις ή πέ

ντε διαφορετικούς φυλετικούς πυρήνες... Καθένας από αυτούς

τους φυλετικούς πυρήνες έχει ειδικά χαρίσματα» 2 3. Και στα

αρχεία του Μπόρμαν υπάρχουν τα εξής λόγια του Χίτλερ στις

13 Φεβρουαρίου 1945: «Η φυλετική υπερηφάνεια είναι μια ι

διότητα που, κατά βάση, δεν διαθέτουν οι Γερμανοί. Χρησιμο

ποιούμε τον όρο εβραϊκή φυλή για ευκολία, αλλά στην πραγ

ματικότητα και από γενετική άποψη δεν υπάρχει τέτοια φυ

λή». Λεν υπάρχει εβραϊκή φυλή...24

Ο εθνικισμός και ο ρατσισμός είναι όροι που δεν εξηγούνται

εύκολα. (Ούτε υπάρχει κάποια γενική ιστορία του εθνικισμού

ή του ρατσισμού. Έ ν α ς από τους λόγους είναι ότι ο εθνικι

σμός διαφέρει από χώρα σε χώρα περισσότερο από τον διε-


25. Ελάχιστοι, ασφαλώς ρατσιστές, Νότιοι θα αρνούνταν ότι οι γεννημένοι

στην Αμερική μαύροι είναι Αμερικανοί. Πολλοί Γερμανοί ναζιστές αρνού

νταν ότι οι γεννημένοι στη Γερμανία Εβραίοι ήταν Γερμανοί. (Άλλα παρα

δείγματα: το Οιίλστερ, Γιουγκοσλαβία.)

θνισμό ή τον σοσιαλισμό.) Ο χώρος δεν είναι κατάλληλος για

να μακρυγορήσουμε πάνω στις διαφορές ή στην προέλευση

τους, πρέπει, όμως, να τονίσουμε τρία θέματα: (α) ότι ο Ά-

ντολφ Χίτλερ ήταν περισσότερο εθνικιστής παρά ρατσιστής,

(β) ότι ο εθνικισμός είναι πολύ πιο περιοριστικός όρος από

τον ρατσισμό - κυρίως λόγω της ύπαρξης πολιτιστικών, γλωσ

σολογικών ή ακόμα και θρησκευτικών στοιχείων25, και, (γ), ότι

ο εθνικισμός, περισσότερο από τον ρατσισμό, είναι ένα σύγ

χρονο λαϊκό φαινόμενο.

Σύγχρονο και λαϊκό. Ό τ α ν ο Σάμιουελ Τζόνσον έκανε τη

γνωστή δήλωση του «Η φιλοπατρία είναι το καταφύγιο των

παλιανθρώπων», εννοούσε τον εθνικισμό, δεδομένου ότι αυτή

η λέξη δεν υπήρχε ακόμα στα αγγλικά. «Η φιλοπατρία», όπως

παρατηρεί ο Τζορτζ Όργουελ σε ένα από τα ελάχιστα σωζό

μενα δοκίμια του για τις διαφορές της από τον εθνικισμό, «εί

ναι αμυντική, ενώ ο εθνικισμός είναι επιθετικός· η φιλοπατρία

είναι ριζωμένη στη γη, σε μια συγκεκριμένη χώρα, ενώ ο εθνι

κισμός ενυπάρχει στη μυθολογία ενός λαού (σε μια υποτιθέ

μενη πλειοψηφία)· η φιλοπατρία είναι παραδοσιοκρατική, ε

νώ ο εθνικισμός είναι λαϊκιστικός. Ο λαϊκισμός είναι λαϊκός, η

φιλοπατρία όχι». Αυτό το φαινόμενο -ή, μάλλον, η τάση- είναι

σχεδόν παγκόσμιο στον 20ό αιώνα. Ο 19ος αιώνας ήταν γεμά

τος φιλελεύθερους εθνικιστές, μερικοί από τους οποίους ήταν

εμπνευσμένες και ευγενικές προσωπικότητες. Στον 20ό αιώ

να, όμως, αυτό συμβαίνει σπανίως. Πριν από εκατό χρόνια, η

διάκριση του Όργουελ (1943) μεταξύ εθνικισμού και φιλοπα

τρίας θα φαινόταν επιτηδευμένη και πιθανότατα θα έκανε

σχετικά μικρή αίσθηση. Ακόμα και τώρα ο εθνικισμός και η


φιλοπατρία συχνά επικαλύπτονται στη σκέψη και στην καρδιά

του ίδιου ατόμου. Πρέπει, όμως, να διακρίνουμε τις διαφορές

μεταξύ τους - λόγω του φαινομένου του λαϊκιστικού εθνικι

σμού το οποίο, αντιθέτως προς την παραδοσιακή φιλοπατρία,

είναι ταυτισμένο με τη μυθολογία ενός λαού. Κάποιος άνθρω

πος μπορεί να είναι φιλόπατρις και, τουλάχιστον πολιτιστικά,

κοσμοπολίτης. Ο λαϊκιστής, όμως, είναι αποκλειστικά εθνικι

στής. Επίσης, η φιλοπατρία είναι λιγότερο ρατσιστική από τον

λαϊκισμό. Ο φιλόπατρις δεν θα αποβάλει κάποιο άτομο δια

φορετικής φυλής από την κοινότητα όπου ζουν μαζί επί πολλά

χρόνια - ο εθνικιστής, όμως, θα είναι πάντα καχύποπτος απέ

ναντι σε κάποιον που δεν του φαίνεται να ανήκει στον ίδιο

λαό με εκείνον -ή, ακόμα περισσότερο- στον δικό του τρόπο

σκέψης. «Ο υπερεθνικιστής», όπως το έθεσε θαυμάσια ο Άλ-

φρεντ Νταφ Κούπερ, «είναι πάντα ο πρώτος που θα θεωρήσει

προδότες τους συμπατριώτες του».

Αυτή η διαφορά μεταξύ φιλοπατρίας και εθνικισμού αποτε

λούσε χαρακτηριστικό του Χίτλερ. Ή τ α ν απολύτως σαφής

σχετικά με την έννοια της. Γράφει στο Mein Kampf: «Όταν ή

μουν νέος, ήμουν εθνικιστής, αλλά όχι φιλόπατρις». Ή θ ε λ ε να

ενώσει τους Γερμανούς της Αυστρίας σε μια Μεγάλη Γερμανία

σε βάρος του πολυεθνικού και καταπιεστικού αυτοκρατορικού

κράτους των Αψβούργων, το οποίο ευχόταν να δει να διαλύε

ται. Ανέπτυξε πολλές φορές αυτή την άποψη. Έτσι, ένας ελά

χιστα γνωστός λόγος του στο Μόναχο, στις 6 Απριλίου 1927, ο

οποίος δημοσιεύθηκε ολόκληρος στη Völkischer Beobachter δυο

ημέρες αργότερα, είχε τίτλο «Εθνικισμός και Φιλοπατρία»2 6.

Μερικά αποσπάσματα έχουν ως εξής: «Δεν είμαστε [απλά] πα-

26. Οι υπότιτλοι των κυρίων άρθρων (τα οποία συνέταξε ο ίδιος ο Χίτλερ)

είναι περίληψη της ομιλίας του: «Η κατάρα των μικρών γερμανικών κρατι

δίων - Ο δυναστικός πατριωτισμός - Η ενοχή του Bürgertum - Ο διεθνής

κοσμοπολιτισμός των ανωτέρων δέκα χιλιάδων - Το εθνικιστικό κράτος».


27. Παράδειγμα: Το 1932 στο κυρίως καθολικό Σάαρ οι ναζιστές πήραν λι

γότερο από 7% των ψήφων, ενώ το 1935 -υποστηριζόμενοι από τον κλήρο-

το 9 1 % ψήφισε υπε'ρ της ε'νωσης με το Τρίτο Ράιχ. Στην Αυστρία, οι πιο

σκληροί και κτηνώδεις ηγέτες των -Άιχμαν, Γκλόμποτσνικ, Καλτεν-

μπροΰνερ- ταυτίστηκαν με τη Γερμανία, ενώ ο Αυστριακός εθνικοσοσιαλι-

στής Λέοπολντ απορρίφθηκε από τον Χίτλερ το 1938-39. Είναι επίσης χαρα

κτηριστικό ότι το 1940 ο Χίτλερ ονόμαζε τους δεξιούς «απομονωτιστές» των

ΗΠΑ, «ριζοσπάστες εθνικιστές» - ένας όρος πολύ ακριβέστερος από τον

προηγούμενο.

τριώτες, είμαστε εθνικιστές!» «Μια αποφασιστική τακτοποίη

ση λογαριασμών με τα εθνικά αισθήματα του γερμανικού

Bürgertum που έχουν μετατραπεί σε φιλοπατρία». «Ο νεανι

κός και κοινωνικός εθνικισμός μας δεν έχει τίποτα κοινό με

την παλιά παρωχημένη φιλοπατρία». «Το γερμανικό Bürger

tum δεν έχει ακόμα έναν πραγματικό εθνικό στόχο. Ο [δικός

του και ο δικός μας] εθνικισμός είναι δυο εντελώς διαφορετικά

πράγματα. Ο εθνικισμός τους είναι, στην καλύτερη περίπτωση,

ένας τρόπος που θα επιτρέψει στο παρελθόν να διαρκέσει λίγο

ακόμα». Σε όλη την πολιτική του σταδιοδρομία ο Χίτλερ γνώ

ριζε την τρομακτική έλξη του εθνικισμού και τη χρησιμοποιού

σε με τον καλύτερο τρόπο. Καταλάβαινε, για παράδειγμα, την

απροθυμία και την περιστασιακή αντίθεση της γερμανικής κα

θολικής ιεραρχίας, του κλήρου και των πιστών απέναντι στην

εθνικοσοσιαλιστική ρατσιστική προπαγάνδα και τις ρατσιστι

κές πρακτικές, ενώ ταυτοχρόνως ήξερε πώς να επωφελείται α

πό τα συγκεχυμένα εθνικιστικά συναισθήματα27.

Η φιλοπατρία δεν είναι υποκατάστατο της θρησκευτικής

πίστης, σε αντίθεση με τον εθνικισμό· ο τελευταίος καλύπτει

τις συναισθηματικές -και τουλάχιστον τις υπερφυσικά πνευ

ματικές- ανάγκες του λαού. Ί σ ω ς μάλιστα να συνδυάζεται

και με το μίσος. Οι Γκέρλιτς και Κβιντ έκαναν θαυμάσιες πα

ρατηρήσεις πάνω σε αυτό το θέμα: «Το μίσος σαν βασική πα

ρόρμηση [Ausgangspunkt]... ήταν χαρακτηριστικό [του Χίτ-


ι \ <>| και του κινήματος του, το οποίο αναπτύχθηκε στα πεζο

ί^ ι ό μ ι α των μεγάλων πόλεων... Τα ανθρώπινα αποθέματα του

ι ιΐνικοσοσιαλισμοΰ ήταν στρατιώτες, εργάτες, απόκληροι της

ΚΗνωνίας, χειρώνακτες και άτομα από την κατώτερη μεσοα-

(Γτική τάξη... [αλλά] οι αγρότες έμεναν εντελώς εχθρικοί απέ-

ν ν ι ι στον Χίτλερ. Ό λ α αυτά τα μεταγενέστερα ιδανικά για

Την αναζωογόνηση της επαρχίας και τη δημιουργία μιας νέας

κ' ;ης γεωργών με "αίμα και μόχθο" δεν υπήρχαν στις αρχι

κές ιδέες του και δεν είχαν σχέση με τις αρχές του κινήματος

ιο οποίο δεν προήλθε από αίμα και μόχθο αλλά από τις μάζες

ιιον πόλεων»2 9. Αντίθετα με πολλούς από τους λαϊκιστές του

Βου αιώνα που είχαν αναδειχτεί μέσα από την αγροτική τά-

ίξη, οι εθνικιστές του 20οΰ αιώνα συχνά κήρυσσαν μια αφηρη-

I νη αγάπη για τη γεωργία και την ύπαιθρο. Οι πρώτες ομι

λίες του Χίτλερ και η αρχική εθνικοσοσιαλιστική προπαγάν

δα περιείχαν ελάχιστα ή και απολύτως τίποτα για τους αγρό

τες και τη γεωργία. Το αναφέρει, άλλωστε, ο Χάιντεν: «Είναι

ένα πρόγραμμα για την κάλυψη των βιοτικών αναγκών των α

στών...»30 Προσθέτει ότι ο Χίτλερ το αντιλήφθηκε και άρχισε

να απευθύνεται με επιτυχία στους Γερμανούς αγρότες μόνο

μι ιά το 1928, στη διάρκεια της μεγάλης αγροτικής ύφεσης.

Κ(,ς 10 Απριλίου 1923 είπε στο Μόναχο: «Για την οικονομική

απελευθέρωση του λαού χρειάζεται κάτι περισσότερο από

μια οικονομική πολιτική, κάτι περισσότερο από τη βιομηχα

ν ί α : (χν ένας λαός θέλει να είναι ελεύθερος, χρειάζεται υπε

ρηφάνεια και θέληση, περιφρόνηση, μίσος, μίσος και πάλι μί-

οος». Ό π ο ι α και αν ήταν η εσωτερική πηγή του μίσους του

Χίτλερ, την προώθησε εξωτερικά, στην υπηρεσία του άκρα-

0 Ι!λ. κεφάλαιο 2 για μια ανάλυση σχετικά με την καλλιέργεια του μίσους

" ί ο rov Χίτλερ.

29. OQ, σελ. 126-27.

ΚΙ. IIO, σελ. 88.


ηνπ εζληθηζκνύ θαη ξαηζηζκνύ ηνπ1. Ίζσο λα είρε αληηιεθζεί θάηη πνπ

ήμεξε ν Τζέζηεξηνλ όηαλ έγξαθε όηη, ελώ ε αγάπε είλαη πάληα

πξνζσπηθή θαη ηδηαίηεξε, ην κίζνο είλαη εθείλν πνπ ελώλεη ηνπο θαηά

ηα άιια αλόκνηνπο αλζξώπνπο.

Ούηε ν όξνο «ξαηζηζηήο» νύηε ν πξνζδηνξηζκόο «θνηλσληθόο

δαξβηληζηήο» εμεγνύλ επαξθώο ηνλ Φίηιεξ. Πίζηεπε ζηελ επηβίσζε

ησλ ηζρπξώλ, αιιά απηό δελ ήηαλ θάηη θαηλνύξην. Ζ αξρή ηνπ

ζξηάκβνπ ησλ ζθιεξώλ έλαληη ησλ αδπλάησλ θηάλεη πίζσ ζηελ επνρή

ηνπ Μαθηαβέιη, ίζσο κάιηζηα κέρξη ηνλ Κάηλ θαη ηνλ Άβει2. Ο Φίηιεξ

είρε αληηιεθζεί όηη νη άλζξσπνη αληαπνθξίλνληαη -ζηελ νπζία,

ζέβνληαη- ηελ ηζρύ3. Δπηπιένλ, αληηζέησο πξνο πνιινύο θνηλσληθνύο

δαξβηληζηέο, δελ ήηαλ π-ιηζηήο, δεδνκέλνπ όηη πίζηεπε αθξάδαληα ζηε

δύλακε ησλ ηδεώλ.

Ήηαλ έλαο αθξαίνο εζληθηζηήο - ίζσο ν πιένλ αθξαίνο ό-

1Υπάξρνπλ καξηπξίεο γηα πεξηπησζηαθά ζπλαηζζήκαηα θαησηεξόηεηαο (ή,

αθξηβέζηεξα, ε ςπρνινγία γηα παξόκνηα ζπλαηζζήκαηα) ζε νξηζκε'λεο εθθξάζεηο ηνπ

Φίηιεξ. (Ο Τζόξηζηι γλώξηδε ζαπκάζηα νξηζκέλα από απηά: Βι. DL, ζει. 41-42.) Βι.

επίζεο ηελ νκηιία ηνπ Φίηιεξ ζην Κάζει, ζηηο 4 Ηνπλίνπ 1939: «Γελ ζα δερηώ νύηε γηα

κηα ζηηγκή όηη νη δπηηθνί αληίπαινη καο έρνπλ δηθαίσκα λα ζθέθηνληαη ή λα ζεσξνύλ ηνπο εαπηνύο ηνπο αλώηεξνπο... Γελ πάζρσ νύηε θαη' ειάρηζηνλ από νπνηνδήπνηε είδνο

αηζζήκαηνο θαησηεξόηεηαο». (LEW, ζει. 390.) Οη παξαηεξήζεηο ηνπ (9 Ηαλνπαξίνπ

1939) ζηνπο ζπγθεληξσκέλνπο εξγάηεο θαη αξρηηέθηνλεο ζηε Νέα Καγθειαξία, όπσο α-λαθέξνληαη από ηνλ Σπέεξ (SP, θεθ. 5): «Γηαηί πάληα ην κεγαιύηεξν; Τν θάλσ απηό γηα

λα απνθαηαζηήζσ ηνλ απηνζεβαζκό κέζα ζε θάζε Γεξκαλό μερσξηζηά... Θέισ λα πσ

ζε όινπο: Γελ είκαζηε θαηώηεξνη· αληηζέησο, είκαζηε απνιύησο ίζνη κε όια ηα άιια θξάηε». Κξηξ, Κ, ζει. 214: «Τα γηγαληηαία θηίξηα ηνπ Φίηιεξ απνζθνπνύζαλ ζηνλ

εληππσζηαζκό ηνπ ιανύ κε ηε δύλακε ηνπο».

2Ο Τζίηεικαλ -θαζώο θαη άιινη- ππεξηόληδαλ ηνλ θνηλσληθό δαξβηληζκό ηνπ Φίηιεξ. Ο Φίξεξ αλαθεξόηαλ ζπρλά ζηνλ Μαξμ, αιιά ζπαλίσο, αλ όρη πνηέ, ζηνλ Γαξβίλν.

3Τνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1924, είπε: «Ζ ηξπρή ηνπ ιανύ είλαη ηέηνηα ώζηε πξώηα από όια

ζέβεηαη ηελ ύπαξμε ηεο δύλακεο». ΕΗΤ/Α, ζει. 47.

Κράτος, Λαός, Φσλή, Έθνος 199

ισλ ησλ ζεκαληηθώλ πξνζσπηθνηήησλ ηνπ 20νύ αηώλα. Καη ελώ ν

εζληθηζκόο είλαη θιεξνλνκηθά αλζξώπηλνο, βαζύηεξνο θαη η-

ζρπξόηεξνο από ηελ ηαμηθή ζπλείδεζε, ην πξόβιεκα δελ είλαη κόλν ε

έκθπηε βαξβαξόηεηα ηνπ, αιιά ε -εθπιεθηηθή- ανξηζηία ησλ

ππνζέζεσλ ηνπ αλαθνξηθά κε ηελ ίδηα ηελ αλζξώπηλε θύζε. «Αγάπε

ηνπ ιανύ»: πνηνο, όκσο, είλαη ν ιαόο; Ο εζληθηζκόο είλαη ηόζν

εγσθεληξηθόο θαη εγσηζηηθόο, επεηδή ε αλζξώπηλε αγάπε δελ

απεπζύλεηαη ζηνλ εαπηό καο, αιιά ζε κάποιον άλλον. Ζ θηινπαηξία

είλαη παξαδνζηαθή θαη όρη απιώο βηνινγηθή, επεηδή ε θηιάλζξσπε

αγάπε είλαη αλζξώπηλε θαη όρη απιά «θπζηθή». Ζ θύζε δελ έρεη -θαη

δελ δείρλεη- επζπιαρλία4. Απηό πίζηεπε ν Φίηιεξ. Πίζηεπε επίζεο όηη ε

επζπιαρλία δελ έρεη θακηά ζέζε ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπόηεηαο.

Δίλαη, σζηόζν, ζπδεηήζηκν αλ όια απηά έθηαλαλ κέρξη ηνπ ζεκείνπ

λα πηζηεύεη ζηνλ θνηλσληθό δαξβηληζκό. Δθείλν πνπ δελ ακθηζβεηείηαη

είλαη όηη ην κίζνο γηα ηνπο αληηπάινπο ηνπ ήηαλ ηαπηνρξόλσο η-

ζρπξόηεξν θαη ιηγόηεξν αόξηζην από ηελ αγάπε γηα ηνλ ιαό ηνπ5.

Απηό ήηαλ (θαη παξακέλεη) έλα επδηάθξηην ραξαθηεξηζηηθό ζηε ζθέςε

θάζε αθξαίνπ εζληθηζηή.

4Σπλεπώο ε αμηνπξέπεηα ηεο αλζξώπηλεο δσήο πξέπεη λα πξνέξρεηαη από ηελ άξλεζε

ηνπ δαξβηληζκνύ θαη από ηελ αλαγλώξηζε όηη, αλεμαξηήησο πόζν κηθξή είλαη βηνινγηθά, ππάξρεη πάλησο κηα βαζηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηα αλζξώπηλα πιάζκαηα θαη ζε όια ηα

άιια όληα. Τόζν ν ρξηζηηαληζκόο όζν θαη ν δπηηθόο πνιηηηζκόο είλαη αλζξσπηζηηθνί κε

απηή ηελ έλλνηα ηεο αλαγθαίαο άξλεζεο ηεο επηβίσζεο ησλ θαηαιιειόηεξσλ ζαλ κηα αξρή πνπ δηέπεη ηελ αλζξσπόηεηα.

5Σθεθζείηε όκσο: Τν κίζνο είλαη κηα αλζξώπηλε ηάζε, όπσο αθξηβώο θαη ε αγάπε.

πσο ε αγάπε, είλαη θάηη πεξηζζόηεξν θαη δηαθνξεηηθό από ηελ ελζηηθηώδε ζηνξγή ησλ δώσλ ην αλζξώπηλν κίζνο είλαη θάηη δηαθνξεηηθό από «ηα θνθηεξά δόληηα θαη λύρηα»

ηεο θύζεο. Καη ελώ ε αλζξώπηλε αγάπε είλαη πάληα αγάπε πνπ απεπζύλεηαη ζηνπο

άιινπο, ην αλζξώπηλν κίζνο είλαη αλακθηβόισο εγσθεληξηθό- ζπρλά κηζνύκε ζηνπο άιινπο θάηη πνπ κηζνύκε ζηνλ εαπηό καο. (Απηό επίζεο ηζρύεη ιηγόηεξν γηα ηνλ

ξαηζηζκό ζε ζρέζε κε ηνλ εζληθηζκό.) Καη ηη, άξαγε, κηζνύζε ν Φίηιεξ ζηνλ εαπηό ηνπ;

Πξόθεηηαη γηα έλα κπζηηθό ην νπνίν πέζαλε καδί ηνπ.

5

Πνιηηηθόο θαη ζηξαηηωηηθόο

Η προζοτή ποσ έτει δοθεί ζηην πολιηική ηοσ Χίηλερ είναι γενικά αζήμανηη - Οι ικανόηηηες ηον ως πολιηικού και ζηραηιωηικού -

Ερωηημαηικά ζτεηικά με ηα αινίγμαηα ηοσ Μονάτοσ και ηης Ρωζίας - Οι ζηότοι ηοσ ζηη διάρκεια ηοσ πολέμοσ - Η απόθαζη ηοσ να

επιηεθεί ζηη Ρωζία -Οι σπολογιζμοί ηοσ ζτεηικά με ηις Ηνωμένες Πολιηείες 111 «θρειδερίκειο» ορόζημο - Η ικανόηηηα ηοσ να ανανήπηει -

Ο ζηότος ηον να διαλύζει ηον ζσναζπιζμό ηων σμμάτων -Ανηιμέηωπος με ηην ηελική ήηηα: ιζτνρογνωμοζύνη ή ζηαθερόηηηα, ή και ηα

δύο;

ΕΑ ΣΟΝ ΣΕΡΑΣΙΟ ΟΓΚΟ ηωλ βηνγξαθηώλ πνπ έρνπλ γξαθηεί γηα ηνλ Χίηιεξ, ε ελαζρόιεζε κε ηνλ εζληθό εγέηε είλαη πνιύ

κεγαιύηεξε από εθείλε κε ηνλ πνιηηηθό θαη ηνλ ζηξαηηωηηθό. Η δηαίξεζε ηεο δωήο θαη ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ ζε δπν πεξηόδνπο θαίλεηαη

ζαθήο θαη ινγηθή: είλαη ε εθπιεθηηθά επηηπρήο άλνδνο ηνπ κέρξη ην 1939 θαη ηα έμη ρξόληα ηνπ πνιέκνπ, πνπ ηειείωζαλ κε ηελ θαηα-

ζηξνθή θαη ηελ απηνθηνλία - κηα θαηάιεμε πνπ, αλ θαη δξακαηηθή, ήηαλ κάιινλ εύθνιν λα πξνδηαγξαθεί. Απηή είλαη πη-

Μ

202 Ο Χίηλερ ηης Ιζηορίας

εακόκ δ αζηία βζα ηδκ ηάζδ πμθθώκ αζμβνάθςκ ημο κα αθζενώκμοκ

εθάπζζημ πώνμ ζηα έλζ ηεθεοηαία πνόκζα ηδξ γςήξ ημο1. Γεκ είκαζ

όιςξ αδζηαζμθόβδηδ. Γίκμοκ ε'ιθαζδ ζηδ ζηαδζμδνμιία ημο Υίηθεν

πμο ημκ μδήβδζε ζε έκακ πόθειμ ημκ μπμίμ δεκ ιπμνμύζε πανά κα

πάζεζ, ζηέθκμκηαξ εηαημιιύνζα ακενώπμοξ ζημκ εάκαημ ηαζ ζηδκ

ηαηαζηνμθή πμθύ πνζκ από ημ ηέθμξ ημο. Αοηή δ εονεία ηαζ βεκζηή

άπμρδ ελαημθμοεεί κα είκαζ απμδεηηή, εηηόξ από δομ ζδιεία. Σμ έκα

είκαζ όηζ ημ 1940 ηαζ ημ 1941 μ Υίηθεν έθηαζε πμθύ ημκηά ζηδ κίηδ.

Σμ άθθμ είκαζ όηζ δ ηεθζηή ήηηα ίζςξ κα είπε πνμδζαβναθεί (έζης ηαζ

ακ αοηή δ θέλδ παναπέιπεζ ζε έκακ κηεηενιζκζζιό ημκ μζ. Ο Μάγεν, βζα

πανάδεζβια, δεκ δζαεε'ηεζ πανά ιόκμ ιζα πανάβναθμ (Αν. 9: «Der Feldherr und

Stratege») ζημ Μ/Α. Ο Γζε'ηεθ ζημ JHH ηαζ ζημ JH δεκ πνμπςνά πένα από ημ 1941. To

GQ, ακ ηαζ δζμναηζηό ηαηά ηα άθθα, οζηενεί ζηδκ ελςηενζηή πμθζηζηή ημο Υίηθεν. Ο

Σζίηεθιακ, ηόζμ ζημ ΖΘΣ/Α όζμ ηαζ ζημ ΖΘΣ/Β είκαζ πενζζζόηενμ θεπημιενεζαηόξ ηαζ

πεζζηζηόξ ζπεηζηά ιε ηδκ εζςηενζηή πανά ιε ηδκ ελςηενζηή πμθζηζηή ημο Υίηθεν (όηακ

πενζβνάθεζ ηδκ απόθαζδ ημο βζα επίεεζδ εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ ααζίγεηαζ ζπεδόκ απμ-

ηθεζζηζηά ζηα Ηιενμθόβζα ημο Γηέιπεθξ, ιμθμκόηζ μ ηεθεοηαίμξ δεν είχε, εηείκδ ηδκ

επμπή, ζηεκή επαθή ιε ηα ζπε'δζα ημο Υίηθεν). ημ ΖΘΣ/Α, ζεθ. 103, μ Σζίηεθιακ

ανκείηαζ όηζ μ Υίηθεν ήεεθε κα ηονζανπήζεζ ζημκ ηόζιμ. Αοηό είκαζ ζςζηό, αθθά ζηδ

ζοκέπεζα δεκ ακαθένεζ ηίπμηα βζα ηα όνζα ηςκ βεςπμθζηζηώκ ζηόπςκ ημο Γενιακμύ

δβέηδ. ημ F, ζεθ. 186, μ Φεζη δζηαίςξ πνμεζδμπμζεί βζα ηδ «ιέπνζ ζήιενα ειθάκζζδ

ημο [Υίηθεν] ζακ ακενώπμο ηςκ εκζηίηηςκ... αβκμώκηαξ ηδ θμβζηή ηαζ ηδκ ηόθιδ ημο

ζπεδζαζιμύ πμο απμηεθμύζακ ηδ αάζδ ηδξ ζοιπενζθμνάξ ημο ηαζ επδνέαγακ ηδκ άκμδμ

ημο όπζ θζβόηενμ από όθεξ ηζξ άθθεξ θακενέξ ζηακόηδηεξ ημο» - απμθύηςξ αθδεζκό, αθθά

αημθμύεςξ μ Φεμη δεν εκθράζει ηδκ ίδζα ηνίζδ βζα ηα πνόκζα ημο πμθέιμο ηαζ βζα ηδκ

ελςηενζηή πμθζηζηή ημο Υίηθεν (ζπεηζηά ιε ηα μπμία ίζςξ οπάνπμοκ μνζζιέκα θάεδ ζημ

ηαηά ηα άθθα εαοιάζζμ αζαθίμ ημο). Ο ηάζκενη, πμο είκαζ πμθύ ηαθόξ ιε ημκ

βενιακζηό θαό ζηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο (ζημ ST/KH/D), οζηενεί ζημ ST ζπεηζηά ιε

ηδκ πμθζηζηή ηαζ ηδ ζηναηδβζηή ημο Υίηθεν, ακαθένμκηαξ εθάπζζηα ιόκμ από ηα θάεδ

ημο· ααζίγεηαζ επίζδξ πμθύ ζημκ Γηέιπεθξ. Η ζδιακηζηόηενδ δοζακαθμβία ιεηαλύ ημο

δζαζηήιαημξ ηαζ ηςκ πεζνζζιώκ ζπεηζηά ιε ημκ πόθειμ ηαζ ιε ηα πνμπμθειζηά πνόκζα

οπάνπεζ ζημκ Νηέζαζκηζμκ. (Βθ. ηεθ. 1, ζεθ. 22.)

Πολιηικός και ζηραηιωηικός 203

πμίμ πνέπεζ κα απμθεύβμοκ μζ ζζημνζημί) θόβς ηδξ οπεναμθζηήξ

οπενμρίαξ ημο· δ οπενμρία, όιςξ, είκαζ ιάθθμκ εθάηηςια ημο

παναηηήνα ηαζ όπζ ηδξ πνόαθερδξ, ηαζ μ Υίηθεν δεκ ήηακ ηοθθόξ2.

Όπςξ ακαθένεζ μ Παζηάθ, δ αβάπδ δεκ είκαζ ζη' αθήεεζα ηοθθή - μύηε

ηαζ ηα άθθα είδδ πάεμοξ. οκήεςξ είκαζ άενμζζια ιζαξ εηπθδηηζηήξ

δζμναηζηόηδηαξ ιαγί ιε ιζα ελίζμο εηπθδηηζηή ηύθθςζδ (έκα

άενμζζια ημ μπμίμ, όπςξ δ «ιζ-ζμαθήεεζα», δεκ ιπμνεί κα

ημπμεεηδεεί ζε ηάπμζα ηαηδβμνία ιαεδιαηζηώκ). Καζ επεζδή δ

δζμναηζηόηδηα πενζθαιαάκεζ ζημπμύξ ακηί ηζκήηνςκ, πνέπεζ κα

δμδζμοιε ζδζαίηενδ πνμζμπή ζημοξ ζημπμύξ ημο Άκημθθ Υίηθεν ηόζμ

πνζκ όζμ ηαζ, ηονίςξ, ζηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο.

Αοηό δεκ είκαζ εύημθμ κα ελαηνζαςεεί3. (Ή ιάθθμκ εα έπνεπε κα

βνάρς «κα ηαηακμδεεί» ηαζ όπζ «κα ελαηνζαςεεί» -επεζδή, ακηζεέηςξ

πνμξ ηζξ θοζζηέξ επζζηήιεξ, ζημπόξ ηδξ ζζημνζηήξ βκώζδξ είκαζ

πενζζζόηενμ δ ηαηακόδζδ πανά δ «αεααζόηδηα».) Τπάνπεζ μ

ζδιακηζηόξ όβημξ ηςκ δδθώζεςκ ημο ζπεηζηά ιε αοημύξ ημοξ

ζημπμύξ - όπζ ιόκμ ζηζξ δδιόζζεξ μιζ-

2. Ο Κένζμ ζημ KER, βζα πανάδεζβια, ακαθε'νεζ ζηδ ζεθ. 121: «...ιζα ααεζά οπενμρία

δύκαιδξ, ηα πνώηα ζηάδζα ηδξ μπμίαξ ήηακ κα επεηηαεεί ζε ηαηα-(πνεπηζηή

ιεβαθμιακία, ζε ιζα folie de grandeur, ηαζ ζηδκ απμιάηνοκζδ από ηδκ

πναβιαηζηόηδηα». (Όπζ εκηεθώξ ακαθδεέξ, αθθά ζογδηήζζιμ.) Σμ KER επίζδξ ηείκεζ κα

ιεβαθμπμζήζεζ ηδκ επζννμή ημο Ρίιπεκηνμπ επί ημο Υίηθεν (ζεθ. 144, 146). Γεκ

αζπμθείηαζ ιε ημοξ ζηόπμοξ ημο Φίνεν ηαζ εύπεηαζ κα δζαζπάζεζ ημοξ επενμύξ ημο ιεηά

ημ 1941. Ο Κένζμ, όιςξ, ε'πεζ δίηζμ όηακ δδθώκεζ (ζεθ. 177): «Οζ απμθάζεζξ ημο

Υίηθεν ζηδ ζηναηζςηζηή ανε'κα δεκ ήηακ ηόζμ πανάθμβεξ όζμ πανμοζζάζηδηακ ιενζηέξ

θμνε'ξ ακαδνμιζηά».

3. ναι, ζημ SCH, ζεθ. 31: «Ο Υίηθεν ζπακίςξ έπακε εκηεθώξ ημκ αοημέθεβπμ ημο,

αηόια ηαζ όηακ ιε ημκ ηαζνό ηα κεΰνα ημο είπακ ηεκηςεεί ζε ηέημζα έηηαζδ πμο μζ

πενζζζόηενμζ άκενςπμζ, εκενβώκηαξ ηάης από πανόιμζμ θμνηίμ, δεκ δείπκμοκ ζηακμί κα

ηα αβάθμοκ πένα. οκεπώξ, είκαζ πμθύ δύζημθμ κα ακηζθδθεμύιε ηζ αηνζαώξ ζηεθηόηακ

ηαζ πίζηεοε, πμθύ δύζημθμ κα δζαπζζηώζμοιε ζε πμζα έηηαζδ θεζημονβμύζε αάζεζ ηδξ

θμβζηήξ ή επδνεαγόηακ από ημ έκζηζηημ».


θίεξ ηαζ ζηζξ «ζδζςηζηέξ» επζηναπέγζεξ ζοκμιζθίεξ ημο, αθθά πμθΰ πζμ

πνζκ, ζηζξ εηαημκηάδεξ ζεθίδεξ ημο Mein Kampf ηαζ ημο Μσστικού

βιβλίοσ τοσ Χίτλερ, πμο δείπκμοκ πμζμζ ήηακ μζ ζηόπμζ ηδξ βενιακζηήξ

ελςηενζηήξ πμθζηζηήξ ηαζ ελάπθςζδξ, ηαεώξ ηαζ ζηα πμθθά άνενα ηα

μπμία οπαβόνεοζε ή έβναρε ζηα πνόκζα πνζκ από ηδκ άκμδμ ημο ζηδκ

ελμοζία4. Δδώ,όιςξ, ίζςξ οπάνπεζ δ πενίπηςζδ κα πάζμοιε ημ δάζμξ

αθέπμκηαξ ημ δέκηνμ. Δίκαζ πμθΰ αθεθέξ κα πζζηέρμοιε (όπςξ ηάκεζ,

βζα πανάδεζβια, μ Μπμύθμη) όηζ μζ ζηόπμζ ημο Υίηθεν είπακ ηεεεί ιε

ζαθήκεζα ζημ Mein Kampf ηαζ όηζ, επμιέκςξ, οπήνπε ηνμιενή

ζοκέπεζα ζημοξ ζημπμύξ ημο ηαζ ζηδκ πναβιαημπμίδζδ ημοξ.

Θοιδεείηε, αηόια, όηζ ήηακ πμθΰ ηνορίκμοξ5. Όπμζεξ ηαζ ακ ήηακ μζ

ααζζηέξ ζηέρεζξ ημο (ηαζ έπμοιε επίζδξ δεζ όηζ οπήνλε, ημοθάπζζημκ

ζε μνζζιέκεξ απ' αοηέξ, ζδιακηζηή ελέθζλδ), ένπμκηακ πενζπηώζεζξ

ζηζξ μπμίεξ, όπςξ ηάεε ακενώπζκμ πθάζια (βζα κα ιδκ ακαθενεμύιε

ζε έκακ πμθζηζηό ή ζηναηζςηζηό) ήηακ ακαβηαζιέκμξ κα ηζξ

πνμζανιόγεζ ζε πενζζηάζεζξ πμο ανίζημκηακ πένα από ημκ άιεζμ

έθεβπμ ημο. Έπμοιε, μιμίςξ, δεζ όηζ πμθθέξ από ηζξ δδθώζεζξ ημο

βίκμκηακ βζα

4. Το μσστικό βιβλίο τοσ Χίτλερ, ΝΤ, 1961 (ζημ ελήξ Η2Β). Ο Νημσενθάζκ είκαζ πμθΰ

εύζημπμξ ζηδκ ηνίζδ ημο βζ' αοηό (D, ζεθ. 76): «...ημ Mein Kampf δεκ είκαζ...

"πνμκμδζάβναιια εκόξ παβηόζιζμο ηαηαηηδηή", αθθά ιάθθμκ πενίθδρδ όζςκ είπε μ

Υίηθεν ηαζ ιζα ζύκμρδ ηςκ ζδιακηζηόηενςκ άνενςκ βζα ημ "Völkischer Beobachter"».

5. Σγε'ναθκη Φθε'ιζκβη, Hitler and the Final Solution, Μπε'νηθζ, 1982 (εκ ζοκεπεία:

FL), ζεθ. 18, ακαθε'νεζ ηα θόβζα ημο Υίηθεν πνμξ ημκ ζηναηδβό Υάθ-κηεν όηακ ημκ

δζόνζζε ανπδβό ημο επζηεθείμο ημκ επηέιανζμ ημο 1938: «Θα πνε'πεζ κα λε'νεζξ ηαη'

ανπήκ όηζ δεκ εα ιπμνέζεζξ πμηε' κα ακαηαθύρεζξ ηζξ ζηε'ρεζξ ηαζ ηζξ πνμεέζεζξ ιμο

πανά ιόκμ όηακ ηζξ εηθνάζς ζακ δζαηαβέξ... ηδκ πμθζηζηή ηα πνάβιαηα είκαζ εκηεθώξ

δζαθμνεηζηά. Γεκ εα ιάεεζξ πμηέ ηζ οπάνπεζ ζημ ιοαθό ιμο...» (Ο Υάθκηεν επζαεααίςζε

ηα παναπάκς ζημκ Φθέιζκβη.) Βθ. επίζδξ ζημκ ναι (SCH, ζεθ. 130) ηα θόβζα ημο

Υίηθεν πνμξ ημκ καύανπμ Ρέκηεν, όπμο παναδέπεηαζ όηζ έπεζ ηνεζξ ηνόπμοξ βζα κα ηνα-

ηάεζ ηα ιοζηζηά» ημο.


δδιόζζμοξ θόβμοξ - ιε ηδκ επζδίςλδ, ιεηαλύ άθθςκ, κα επδνεάζεζ όπζ

ιόκμ ηζξ ιεβάθεξ μιάδεξ ηςκ αηνμαηώκ ημο, αθθά επίζδξ ηόζμ ημοξ

ακενώπμοξ πμο ανίζημκηακ βύνς ημο όζμ ηαζ ημοξ εζδήιμκεξ.

Φοζζηά, ηακέκαξ ζζημνζηόξ -ηαζ, αζθαθώξ, ηακέκαξ αζμβνάθμξ- δεκ

δζαεέηεζ ηδκ πκεοιαηζηή δύκαιδ (ηαζ, ζοκεπώξ, δεκ ιπμνεί κα έπεζ ηδκ

οπενμρία) κα πνμζδζμνίζεζ, κα ηαηαηάλεζ ηαζ κα ηαεμνίζεζ δομ

ηαηδβμνίεξ απμδείλεςκ: (α) ηζ αηνζαώξ έθεβε όηζ πίζηεοε, ηαζ, (α) ηζ

πναβιαηζηά ζηεθηόηακ μ ήνςαξ ημο.

Μπμνμύιε κα πμύιε -ιε ηίκδοκμ κα μδδβδεμύιε ζε ηάπμζεξ

ακαηνίαεζεξ- όηζ ζηόπμξ ημο Υίηθεν ήηακ κα ηάκεζ ηδ Γενιακία ιζα

από ηζξ ιεβαθύηενεξ δοκάιεζξ ημο ηόζιμο ηαζ αζθαθώξ ηδ

ιεβαθύηενδ ζηδκ Δονώπδ. Βάζδ βζ' αοηό ήηακ δ επζηοπία ιζαξ κέαξ

ηαζ άκεο πνμδβμοιέκμο εκόηδηαξ ημο βενιακζημύ θαμύ (πμο

πενζθάιαακε ηδκ έλςζδ ηςκ Δαναίςκ), ηαεώξ ηαζ δ ηεθζηή εκόηδηα

όθςκ ζπεδόκ ηςκ βενιακόθςκςκ θαώκ ηδξ Δονώπδξ ζε έκα ηαζ ιόκμ

Ράζπ. Μπμνμύιε κα οπμζηδνίλμοιε ηδκ άπμρδ όηζ αοηόξ ήηακ, ίζςξ, μ

εθάπζζημξ ζηόπμξ ημο6, έζης ηαζ ακ δεκ ημκ επεδίςλε (ηαζ δεκ ιπόνεζε

κα ημκ επζηύπεζ) ιε απόθοηδ ζηαεενόηδηα. Δζδζηά ζηδ δζάνηεζα ημο

πμθέιμο, δ πμθζηζηή ημο ελεθίπεδηε ηαζ άθθαλε. Θα δμύιε, βζα

πανάδεζβια, όηζ δ πμθζηζηή ηδξ έλςζδξ ηςκ Δαναίςκ από ηδ Γενιακία

ελεθίπεδηε (ημ 1940) ζε πνμζπάεεζα βζα ηδκ έλς-

6. «Ο Θεόξ βνάθεζ ηαεανά ιε πανάλεκμ ηνόπμ». Πενζε'νβςξ, αοηό πναβιαημπμζήεδηε

ιε ηδκ ήηηα ηαζ ημκ εάκαημ ημο (εηηόξ από ηδκ Αοζηνία ηαζ ημ κόηζμ Σζνόθμ). Σμκ

ηεθεοηαίμ πνόκμ ημο πμθέιμο εηαημιιύνζα Γενιακμί εβηαηέθεζρακ ηδ βδ ημοξ ηαζ

ζηνάθδηακ δοηζηά, ζε αοηό πμο είπε απμιείκεζ από ηδ Γενιακία' ιεηά ημκ πόθειμ,

πενζζζόηενα εηαημιιύνζα δζώπηδηακ από ηδκ Πμθςκία, ηδκ Σζεπμζθμααηία, ηδκ

Οοββανία, ηδ Ρμοιακία ηαζ ηδ Γζμοβημζθααία. Έηζζ, βζα πνώηδ θμνά ιεηά από 800

πνόκζα, απέιεζκακ εθάπζζημζ Γενιακμί ζηδκ Ακαημθζηή Δονώπδ πένα από ημκ πμηαιό

Όκηεν - ηάηζ πμο ήηακ, ίζςξ, δ ιμκζιόηενδ ηαζ ζζημνζηόηενδ ζοκέπεζα ημο πμθέιμο ημο

Υίηθεν.


ζή ηνπο από ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο Δπξώπεο, αλ όρη από όιεο ηηο

ρώξεο ηεο· ύζηεξα (ην 1941), όηαλ ε αλαγθαζηηθή κεηαλάζηεπζε θαη

ε έμσζε δελ ήηαλ πιένλ δπλαηέο, πξνέβε ζηελ εμόλησζε κεγάισλ

καδώλ Δβξαίσλ θαη, θαηόπηλ (ζηα ηέιε ηνπ 1944), ζηελ αλαβνιή ηεο

καδηθήο εμόλησζεο ησλ εθαηνκκπξίσλ πνπ είραλ απνκείλεη ζηα

ζηξαηόπεδα ζπγθεληξώζεσλ (έλα πνιύπινθν ζέκα ζην νπνίν ζα

επαλέιζσ ζην θεθάιαην 6). Υπάξρνπλ, θπζηθά, αξθεηέο καξηπξίεο όηη

ε παξνπζία Δβξαίσλ (ηνπιάρηζηνλ ζηε Γεξκαλία θαη ζηελ Δπξώπε)

ήηαλ κηα από ηηο πιένλ έκκνλεο ηδέεο ηνπ Χίηιεξ. Υπάξρνπλ επίζεο

αξθεηέο καξηπξίεο ηνπ πόζνπ ηνπ γηα «Labensraum»: λα απνθηήζεη ή

λα θαηαθηήζεη, αλ ήηαλ αλαγθαίν, πεξηζζόηεξε γε γηα εγθαηάζηαζε

Γεξκαλώλ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο

Ρσζίαο. Δλώ, όκσο, νη εκκνλέο θαη νη πξνζέζεηο κπνξεί λα

αιιεινεπηθαιύπηνληαη, δελ είλαη απαξαηηήησο ην ίδην πξάγκα- θαη,

παξά ηηο ακέηξεηεο θαη ζπρλά θαηεγνξεκαηηθέο δειώζεηο θαη νδεγίεο

ηνπ Χίηιεξ αλαθνξηθά κε ηηο ηειεπηαίεο, ε πνιηηηθή ηνπ γηα

Ι^&ΐβ,τ&χχτα ήηαλ ιηγόηεξν ζηαζεξή από ηελ εβξαηνθνβία ηνπ7.

Απηόο είλαη ν ζεκαληηθόηεξνο ιόγνο πνπ πξέπεη λα πξνζ-

δηνξίζνπκε ηελ επξέσο απνδεθηή άπνςε, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ν

αληηεβξατζκόο θαη ε θαηάθηεζε ηεο επξσπατθήο Ρσζίαο πνπ ζα

νδεγνύζε ζην Γενεη^ΓΒΐηπη, δελ ήηαλ κόλν ηα δπν βαζηθά, αιιά θαη ηα

δπν ακεηάβιεηα ζηνηρεία ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ Χίηιεξ. Μεηαμύ ησλ

πνιιώλ ηζηνξηθώλ θαη βηνγξάθσλ ηνπ, δπν πνιπδηαβαζκέλνη

ζπγγξαθείο (ν έλαο από ηνπο νπνίνπο είλαη ζνβαξόο επαγγεικαηίαο

ηζηνξηθόο), ν Νηέηβηλη Ίξ-βηλ θαη ν Αληξέαο Χηιγθξνύκπεξ, έρνπλ

αθηεξώζεη ην θπξίσο ελδηαθέξνλ ηνπο ζηε ζηξαηεγηθή θαη ζηελ

πνιηηηθή ηνπ Χίηιεξ

7. Ο ξάηκπεξ (8(311*13, ζει. 65) αλαθε'ξεη όηη ν Χίηιεξ ρξεζηκνπνίεζε ηνλ όξν

«Η^εηβταιίΓη» κόλν δπν θνξέο ζην ΜΚ. (Ο όξνο δεκηνπξγήζεθε από ηνλ Γεξκαλό

γεσγξάθν Ράηδει θαη άιινπο ην 1897.)


θαηά ηα έμη ρξόληα ηνπ πνιέκνπ. Χάξε ζηελ αθάκαηε ζπιινγή

εγγξάθσλ από ηνλ Ίξβηλ (θπξίσο, αλ θαη όρη απνθιεηζηηθά, από

αλζξώπνπο πνπ είραλ δήζεη θνληά ζηνλ Φίξεξ), ην έξγν ηνπ έγηλε

πξνζθάησο απνδεθηό από ηνπο ζηξαηησηηθνύο ηζηνξηθνύο, έζησ θαη

αξθεηά απξόζπκα. Δλώ, όκσο, νξηζκέλα από ηα «επξήκαηα» ηνπ δελ

κπνξνύλ λα αγλνεζνύλ, ε εξκελεία [νλο (όπσο απέδεημα ζην θεθάιαην

1 θαη ζα επαλέιζσ ζην θεθάιαην 8) είλαη, ιίγν-πνιύ, ζπκβηβαζηηθή θαη

ίζσο εζθαικέλε εμαηηίαο ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ λα απνθαηαζηήζεη ηνλ

Χίηιεξ. Καζέλαο έρεη, θπζηθά, ην δηθαίσκα λα ζαπκάδεη κηα ηζηνξηθή

πξνζσπηθόηεηα, αζρέησο αλ ήηαλ δεκνθηιήο ή όρη. Γελ ππάξρεη,

όκσο, ζηελ ηζηνξία θαλέλα «γεγνλόο» αλεμάξηεην από Γελ εθδήισζε

ηνπ- θαη θάζε εθδήισζε, κε ηε ζεηξά ηεο, δελ είλαη αλεμάξηεηε από

ηνλ ζθνπό ηεο. Πέξα από (ή, ίζσο, καδί κε) ηηο εζηθέο θξίζεηο,

ππάξρνπλ δπν βαζηθνί ιόγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη έξεπλεο ηνπ Ίξβηλ

αλαθνξηθά κε ηνλ πνιηηηθό θαη (ζηξαηησηηθό Χίηιεξ πξέπεη λα

γίλνληαη δεθηέο (θαη λα δηαβάδνληαη) κε ζεκαληηθή επηθύιαμε. Ο

πξώηνο είλαη ε επηβεβαίσζε ηεο ζπρλήο «παξακόξθσζεο» ησλ

απνδεηθηηθώλ ζηνηρείσλ οχι κόλν θαηά ηελ εξκελεία ηνπο, αιιά θαη

ιόγσ ηεο αλεπάξθεηαο ησλ πξαγκαηηθώλ πεγώλ ηνπο8. Ο δεύηεξνο

είλαη όηη ε παξνπζίαζε από ηνλ Ίξβηλ ηνπ Χίηιεξ σο πνιηηηθνύ θαη

ζηξαηησηηθνύ επηηπγράλεηαη κε κεξνιεπηηθή ρξεζηκνπνίεζε ηνπ

Ν. Υπάξρνπλ ακέηξεηα παξαδείγκαηα, ηόζν ζην ΗΛΥ όζν θαη ζην Η/Ζ. Από ηα πιη'νλ

ραξαθηεξηζηηθά είλαη έλα επί ιέμεη απόζπαζκα από κηα νκηιία ηνπ ηάιηλ ζηηο 5 Μαΐνπ

1941, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη θαη κηα πξόπνζε: «Πίλσ ζηε λέα επνρή αλάπηπμεο

θαη εδαθηθήο επέθηαζεο πνπ έρεη ήδε αξρίζεη! Εήησ ε ελεξγόο πνιηηηθή ηεο επίζεζεο

ηνπ ζνβηεηηθνύ έζλνπο!» (Η/Ζ, ζει. 240). Γελ ππάξρεη, πάλησο, θακηά απόδεημε γη' απηό.

Ή ζην ΗΛΥ, ζει. 147, ζρεηηθά κε ηνλ Βξεηαλό πξέζβε ζηελ Οπάζηγθηνλ ηνλ Ηνύιην ηνπ

1940: «Υπνζηήξηδε δεκνζίσο όηη ε Βξεηαλία είρε εηηεζεί θαη. έπξεπε λα πιεξώζεη».

Πξόθεηηαη γηα ζθόπηκε παξεξκελεία ησλ δειώζεσλ ηνπ ιόξδνπ Λό-ζίαλ εθείλε ηελ

επνρή.


ρξσζηήξα ηνπ. Αηζζάλεηαη ηθαλνπνίεζε παξνπζηάδνληαο ηνλ

πνιεκηζηή Υίηιεξ όρη κόλν ηθαλόηεξν αιιά θαη ππέξηεξν ζε

ραξαθηήξα από όινπο ηνπο αληηπάινπο ηνπ. πλεπώο, ζηα έξγα ηνπ

Ίξβηλ δελ ππάξρεη θακηά ακεξόιεπηε ηζηνξηθή αλαζύλζεζε ησλ

απνθάζεσλ θαη ησλ ζηόρσλ ηνπ Φίξεξ9.

Αθόκα πην ζνβαξά από ην έξγν ηνπ Ίξβηλ (θαη όρη κόλν ιόγσ ησλ

πξνζόλησλ ηνπ σο επαγγεικαηία ηζηνξηθνύ) είλαη ηα δπν πξνζεθηηθά

κειεηεκέλα έξγα ηνπ πνιηηηθνύ θαη ζηξαηησηηθνύ ηζηνξηθνύ Αληξέαο

Υηιγθξνύκπεξ (πξνπάλησλ ην HST). Απηό ην βηβιίν είλαη κηα πνιύ

ζεκαληηθή δεπηεξεύνπζα πεγή γηα ηελ πνιηηηθή θαη ηε ζηξαηεγηθή

ηνπ Υίηιεξ ζηε δηάξθεηα ησλ θξίζηκσλ εηώλ 1940 θαη 1941.

Τπάξρνπλ σζηόζν εξσηεκαηηθά ζρεηηθά κε ηελ εξκελεία ηνπο από

ηνλ ζπγγξαθέα1". Έλα είλαη ε θαηεγνξεκαηηθή ηνπ δηαβεβαίσζε όηη ν

Υίηιεξ είρε κόλν δπν πξσηαξρηθνύο αληηθεηκεληθνύο ζηόρνπο: ηελ θα-

ηάθηεζε ηεο επξσπατθήο Ρσζίαο, θαη ηελ εμόλησζε ησλ Δβξαίσλ,

ηνπο νπνίνπο θαηεδίσθε επηκόλσο. Αθόκα πην ζεκαληηθή -

ηνπιάρηζηνλ γηα ηνπο ζθνπνύο απηνύ ηνπ θεθαιαίνπ-είλαη ε

ακθηζβεηήζηκε (θαη επαθόινπζε) άπνςε ηνπ Υηιγθξνύκπεξ γηα ην

ζηαδηαθό ρξνλνδηάγξακκα ηεο Μεγάιεο ηξαηεγηθήο ηνπ Υίηιεξ: ην

«stufenplan» ηνπ Υηιγθξνύκπεξ".

9. Έλα ζεκαληηθό παξάδεηγκα: ην Ι/\λ ν Ίξβηλ δελ δίλεη ζρεδόλ θακηά ζε-

καζία ζηελ θξίζηκε θακπή, ζηελ αιιαγή ησλ ζθέςεσλ θαη ησλ πξνζσπηθώλ

ζπλεζεηώλ ηνπ Υίηιεξ ηνλ ρεηκώλα ηνπ 1937-38.

10. Μπνξνύκε επίζεο λα αληρλεύζνπκε κηα εμέιημε ζηε δηάξθεηα ησλ 40 εηώλ

επαγγεικαηηθήο εξγαζίαο ηνπ Υηιγθξνύκπεξ, από κηα -ζπλεηδεηή ή όρη- θξπθή ζεηηθή

απνδνρή ηεο πνιηηηθήο ηνπ Υίηιεξ (εκθαλή εδν') θη εθεί ζην Η8Σ) κέρξη ηελ

θαηεγνξεκαηηθή θαηαδίθε εθ κέξνπο ηνπ νξηζκέλσλ άζρεκσλ ελεξγεηώλ ηνπ Φίξεξ.

11. Ο Γηέθει ζην JHW θιίλεη πξνο έλα ηέηνην «stufenplan» («...ν κεγάινο

θαηαθηεηηθόο πόιεκνο θαηά ηεο Ρσζίαο ζα κπνξνύζε λα ιάβεη ρώξα ζηε δηάξθεηα ηεο

ηξίηεο θαη ηεο ηέηαξηεο θάζεο»), όρη όκσο θαη ζην ΤΗΗ (ην νπνίν γξάθηεθε 20 ρξόληα

αξγόηεξα).


ύκθσλα κε απηό, ε θαηάθηεζε ηεο Ρσζίαο ήηαλ, θαη παξέκεηλε

ζπλερώο, ν βαζηθόο ζηόρνο ηνπ Φίξεξ, ελώ ε ήηηα ή ν ζπκβηβαζκόο

ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Βξεηαλίαο δελ ήηαλ παξά δεπηεξεύνλ ζέκα. Μεηά

ηελ εμνπδεηέξσζε ηεο αληηπνιίηεπζεο ζηε Γύζε ζα άξρηδε ε

πξαγκαηηθή εθζηξαηεία ζηελ Αλαηνιή, θαη, αθνινύζσο, ε κειινληηθή

πάιε κε ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, ίζσο όρη ζηε δηάξθεηα ηεο δηθήο ηνπ

δσήο. Απηό ην γεληθό πξόγξακκα ηεο Μεγάιεο ηξαηεγηθήο ηνπ

Υίηιεξ ίζσο λα θαίλεηαη πλεπκαηηθά πεηζηηθό, θπξίσο ζηελ πεξίπησζε

ελόο θαλαηηθνύ κεγαιντδεάηε δηθηάηνξα- είλαη όκσο ακθηζβεηήζηκν,

όρη κόλν ιόγσ ηεο πνιύπινθεο ηδηνζπγθξαζίαο ηνπ Υίηιεξ αιιά θαη

ιόγσ έιιεηςεο πξαγκαηηθώλ απνδείμεσλ. Ναη, ν Υίηιεξ ήζειε λα

θαηαθηήζεη ηελ επξσπατθή Ρσζία. Μεηά ην 1940, όκσο, βαζηθή

επηδίσμε ηνπ ήηαλ λα αλαγθάζεη ηνπο Βξεηαλνύο (θαη ηνπο

Ακεξηθαλνύο) λα αλαγλσξίζνπλ ην κάηαην ηεο ζπλέρηζεο ελόο

πνιέκνπ ελαληίνλ ηνπ κεηά ηελ εμαθάληζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο.

Δπηπιένλ, δελ είρε ζρεδηάζεη, νύηε θαλ επηζπκνύζε, έλαλ πόιεκν

ελαληίνλ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηώλ. Θα επηζηξέςνπκε όκσο ζε απηά

ηα θξίζηκα ζέκαηα ζηε ζπλέρεηα ηνπ θεθαιαίνπ καο12

.

12. Πξέπεη, επίσης, λα αλαθέξσ άιιε κηα δηαθσλία κε ηνλ Υηιγθξνύκπεξ, ν νπνίνο

ήηαλ ππέξκαρνο ηεο ζεσξίαο -αθόκα ειθπζηηθήο γηα πνιινύο Γεξκαλνύο- ησλ δύν

πνιέκσλ: όηη ν πόιεκνο ζηε Γύζε (πνπ ήηαλ έλαο «θπζηνινγηθόο επξσπατθόο πόιεκνο»

[ein europäisches Normalkrieg]) απνηεινύζε δπζηπρώο κηα ηξαγηθή εμέιημε ζηελ νπνία

είρε ζπκβάιεη απνθαζηζηηθά ν Υίηιεξ, ελώ ν πόιεκνο κε ηε Ρσζία, ηνπιάρηζηνλ ζηα

ηειεπηαία ηνπ ζηάδηα, ηζνδπλακνύζε κε εξσηθή ππεξάζπηζε ηεο γεξκαληθήο γεο, ηνπ

γεξκαληθνύ ιανύ θαη ηνπ δπηηθνύ πνιηηηζκνύ. Αληηιακβάλνκαη ηα αηζζήκαηα ηνπ

γελλεκέλνπ ζηελ αλαηνιηθή Πξσζία Υηιγθξνύκπεξ, πξέπεη, σζηόζν, λα επηζεκάλσ ηελ

απάληεζε πνπ έδσζε ν αξρηζηξάηεγνο Μνληγθόκεξη ηνλ Μάην ηνπ 1945 ζην επηθώλεκα

ησλ Γεξκαλώλ ζηξαηεγώλ πνπ επηζπκνύζαλ κεξηθή παξάδνζε εθ κέξνπο ηνπ: «Οη

Ρώζνη είλαη βάξβαξνη!» Όπνπ ν Μνληγθόκεξη απάληεζε: «Απηό έπξεπε λα ην ζθεθηείηε

ηνλ Ινύλην ηνπ 1941».


Έλαο πνιύ ζεκαληηθόο ιόγνο γηα ηελ επηηπρεκέλε ζηαδηνδξνκία ηνπ

Χίηιεξ ήηαλ θαη ε ππνηίκεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ από ηνπο

αληηπάινπο ηνπ. Ο αξρεγόο ηνπ κηθξνύ θόκκαηνο ζην νπνίν γξάθηεθε

ην 1919 ππνηίκεζε ηελ ηθαλόηεηα ηνπ λα πξνζειθύεη κε ην κέξνο ηνπ

αλζξώπνπο θαη δύλακε13-

νη Γεξκαλνί πνιηηηθνί (θαη όρη κόλν)

ππνηίκεζαλ ηηο πνιηηηθέο ηνπ ηθαλόηεηεο, θαη κεηά ηελ άλνδν ηνπ

ζηελ εμνπζία, πνιινί άιινη ζε νιόθιεξν ηνλ θόζκν εηξσλεύνληαλ ηα

ραξίζκαηα ηνπ σο αμηόινγνπ Δπξσπαίνπ πνιηηηθνύ. Απέδεημε, όκσο,

όηη ήηαλ έλαο εθπιεθηηθά απνηειεζκαηηθόο πνιηηηθόο -όρη κόλν ζηελ

εηξήλε, αιιά θαη ζηνλ πόιεκν- θαη πνιύ ζπρλά έλαο εμίζνπ

εθπιεθηηθά επηηπρεκέλνο ζηξαηησηηθόο14

. Από επαξρηώηεο δεκαγσγόο

εμειίρζεθε ζε επηηπρεκέλν πνιηηηθό θαη ζεβαζηό εγέηε ελόο κεγάινπ

έζλνπο, θαη αθνινύζσο -ηνπιάρηζηνλ γηα νξηζκέλν δηάζηεκα- ζε

νδεγό ηεο κεγαιύηεξεο πνιεκηθήο κεραλήο ηεο πθειίνπ. Με απηήλ

ηελ ηδηόηεηα ηνπ, ν θόζκνο - ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ζεκαληη-

θόηεξσλ αληηπάισλ ηνπ- έκαζε ηειηθά λα κε ηνλ ππνηηκά, έζησ θαη αλ

ζην παξειζόλ ηνπ ππήξραλ ειάρηζηα πξάγκαηα πνπ κπνξνύζαλ λα ηνλ

θαηαζηήζνπλ κηα πξνζσπηθόηεηα ζπγθξίζηκε κε ηνλ Καίζαξα ή ηνλ

Ναπνιένληα. Η απόδεημε, ό-

13. Φεζη, F, ζει. 203: «Με έλα κείγκα ςπρξαηκίαο, ππνινγηζκώλ θαη απνθα-

ζηζηηθόηεηαο, θαζώο θαη κε ηελ πξνζπκία λα αλαιάβεη ηεξάζηηνπο θηλδύλνπο γηα ράξε

πεξηνξηζκέλσλ ζηόρσλ -θάηη πνπ απέδεημε ζε όιεο ηηο θξίζηκεο πεξηζηάζεηο- θαηάθεξε

λα πάξεη ην θόκκα ζηα ρέξηα ηνπ». Δπίζεο, ζει. 206: Η κεηέπεηηα ηθαλόηεηα ηνπ λα

ρεηξίδεηαη ηηο θξίζεηο πεξηιάκβαλε επίζεο ηελ ηάζε ηνπ «λα ζέηεη ηνπο ζξηάκβνπο ηνπ

ζε θίλδπλν κε ηελ πεξαηηέξσ κεγαινπνίεζή ηνπο».

14. Οξηζκέλνη βηνγξάθνη ηνπ απνθεύγνπλ ηε ιέμε «πνιηηηθόο» θπξίσο ιόγσ ηεο

ζεηηθήο ζεκαζίαο ηεο. Έηζη ν Χάηκπεξ ζην HB, ζει. 117, αλαθέξεη: «Όρη. Μπνξνύκε

λα πνύκε όηη Χίηιεξ ήηαλ έλαο πνιύ επθπήο εγέηεο θόκκαηνο, έλαο ζπλεηδεηόο

δεκαγσγόο, έλαο εκπλεπζκέλνο νκηιεηήο, αθόκα θαη ηθαλόο ζηξαηησηηθόο εγέηεο. Γελ

ήηαλ, όκσο, πνιηηηθόο».


κσο, είρε δνζεί θαη ν θόζκνο είρε πάξεη έλα ζθιεξό θαη πηθξό

κάζεκα.

Έλα από ηα ζηνηρεία -ίζσο ην βαζηθόηεξν- ησλ πνιηηηθώλ,

ζηξαηησηηθώλ, δηπισκαηηθώλ θαη ζηξαηεγηθώλ ηθαλνηήησλ ηνπ Χίηιεξ

κπνξεί λα αλαθεξζεί πεξηιεπηηθά. Δίρε ηελ ηθαλόηεηα -θαηά βάζηλ

ελζηηθηώδε- λα εληνπίδεη ηηο αδπλακίεο ησλ πξαγκαηηθώλ ή πηζαλώλ

αληηπάισλ ηνπ (θαη, επίζεο, εθείλεο ησλ πξαγκαηηθώλ ή πηζαλώλ

ζπκκάρσλ θαη νπαδώλ ηνπ). Γελ ήμεξε πάληα κε βεβαηόηεηα ηη

ζθόπεπαλ λα θάλνπλ. Καηαιάβαηλε, όκσο, κε ζηγνπξηά (θαη ζπλήζσο

κε αθξίβεηα) ηη δελ ήζειαλ λα θάλνπλ. Απηή ε εθπιεθηηθή θαηαλόεζε

ησλ αδύλαησλ πιεπξώλ ηεο αλζξώπηλεο θύζεο ηνλ νδήγεζε πνιύ

καθξηά- ηνλ νδήγεζε όκσο θαη ζε νξηζκέλεο από ηηο κεγαιύηεξεο

απνηπρίεο ηνπ, όηαλ ππνηίκεζε κεξηθνύο αληηπάινπο ηνπ θαη ζπλεπώο

απέηπρε λα ηνπο θαηαιάβεη15

. Παξά ηαύηα, ε νμπδεξθήο θαηαλόεζε

ηεο αλζξώπηλεο θύζεο είλαη ζεκαληηθό εξγαιείν ην νπνίν βνεζά όρη

κόλν έλαλ πνιηηηθό αιιά θαη έλαλ ζηξαηησηηθό επίζεο16

. Ο Ναπνιέσλ

Βνλαπάξηεο ην γλώξηδε απηό, όηαλ παξαηεξνύζε πνιύ εύζηνρα, όηη

ππάξρνπλ δπν αλζξώπηλεο αζρνιίεο ζηηο νπνίεο ν εξαζηηέρλεο είλαη

ζπλήζσο θαιύηεξνο από ηνλ επαγγεικαηία: ε πνξλεία θαη ν πόιεκνο.

Σηελ πεξίπησζε ηνπ Χίηιεξ ίζσο πξέπεη λα επεθηείλνπκε

15. Τνλ Τζόξηζηι, γηα παξάδεηγκα. Δπίζεο, κε όληαο αηζηόδνμνο, ν Χίηιεξ πεξίκελε

πάληα ην ρεηξόηεξν από ηνπο ερζξνύο ηνπ. Απηό δείρλεη θάπνηα αδπλακία εθ κέξνπο

ηνπ.

16. Ο Σξακ (SCH, ζει. 32, ζεκ. 2) αλαθε'ξεη ηα ιόγηα ηνπ δξ. Χάζεικπαρ (ηνπ πιε'νλ

παξαηεξεηηθνύ θαη αμηόπηζηνπ γηαηξνύ ηνπ Χίηιεξ): «Ο Φίξεξ ε'ιεγε θαη' επαλάιεςηλ

όηη κηα από ηηο ζεκαληηθόηεξεο ηθαλόηεηε'ο ηνπ, ζηελ νπνία βαζηδόηαλ απνιύησο, ήηαλ

όηη κπνξνύζε λα θξίλεη ηνπο αλζξώπνπο. Αθόκα θαη κηα ζύληνκε εληύπσζε ήηαλ

αξθεηή γηα λα αληηιεθζεί ηη είδνπο άηνκν ήηαλ θάπνηνο θαη πώο κπνξνύζε λα ηνλ

ρξεζηκνπνηήζεη επσθειέζηεξα».


αοηά ηα θόβζα θίβμ πενζζζόηενμ, επζηαθμύιεκμζ ημκ ζύβπνμκμ ημο

Ναπμθέμκηα, ιεβάθμ Γενιακό εεςνδηζηό ημο πμθέιμο, ημκ

Κθάμογεαζηξ17

. Σμ πενίθδιμ απόθεεβια ημο όηζ «μ πόθειμξ είκαζ δ

ζοκέπεζα ηδξ πμθζηζηήξ ιε άθθα ιέζα», έπεζ πθήνδ εθανιμβή ζημκ

Χίηθεν. (Φοζζηά, είκαζ αοηαπόδεζηημ: αηόια ηαζ έκαξ ηύνακκμξ

πνμηζιά έκακ ακηίπαθμ πμο παναδίδεηαζ ακηί κα πμθειήζεζ.) Όιςξ μ

Κθάμογεαζηξ ζηεθηόηακ ηαζ έβναθε βζα ημοξ πμθθμύξ δοκαζηζημύξ

πμθέιμοξ ημο 18μο αζώκα ηαζ βζα ημκ Ναπμθέμκηα, εκώ μζ πόθειμζ

ημο Χίηθεν ήηακ εκηεθώξ δζαθμνεηζημί. (Επίζδξ, μ Χίηθεν δεπόηακ ηζξ

απόρεζξ ημο Κθάμογεαζηξ, αθθά ιε ακηίζηνμθμ ηνόπμ,

ακηζιεηςπίγμκηαξ ηδκ πμθζηζηή ζακ κα ήηακ πόθειμξ.)

Επζπθέμκ -παναιενίγμκηαξ ηδ νεαθζζηζηή ακαβκώνζζδ ηδξ ύρζζηδξ

ζδιαζίαξ ηδξ δεζηήξ ζημκ πόθειμ ηόζμ ηαηά ημκ Ναπμθέμκηα όζμ ηαζ

ηαηά ημκ Κθάμογεαζηξ- μ Χίηθεν ήηακ ζδεαθζζηήξ αζηζμηνάηδξ,

κηεηενιζκζζηήξ, πνμδζάεεζδ πμο ίζςξ είκαζ πανάλεκδ βζα Γενιακό.

Πίζηεοε (όπςξ αηνζαώξ μ μπε-κάμοεν ηαζ μ Νίηζε) ζηδκ οπένηαηδ

ζδιαζία ηδξ εέθδζδξ· ηαζ επίζδξ ζηδκ οπένηαηδ δύκαιδ ηςκ ζδεώκ.

Είπε ηδκ άπμρδ όηζ μζ έκεενιμζ εεκζημζμζζαθζζηέξ ιαπδηέξ έπνεπε κα

ακαδεζηκύμκηαζ κζηδηέξ ηόζμ ζημοξ δνόιμοξ ηςκ βενιακζηώκ πόθεςκ

όζμ ηαζ ζημκ ζηίαμ ηδξ πμθζηζηήξ, όηζ έκαξ εεκζημζμζζαθζζηήξ

ζηναηζώηδξ άλζγε όζμ δύμ ή ηνεζξ από ημοξ ημιμοκζζηέξ ή ζμ-

ζζαθζζηέξ ακηζπάθμοξ ημο, όπζ ιόκμ επεζδή ήηακ ηαθύηενα βο-

ικαζιέκμξ ηαζ πεζεανπδιέκμξ, αθθά ηαζ θόβς ηδξ οπένηενδξ δύκαιδξ

ηςκ πεπμζεήζεςκ ηαζ ηςκ ζδεώκ ημο. Πίζηεοε όηζ μ

17. Οζ Γηένθζηξ-Καζκη ακαθένμοκ ιζα δήθςζδ ημο Χίηθεν ζημ GQ, ζεθ. 482: «Η

ζηναηδβζηή δεκ είκαζ απόηνοθδ επζζηήιδ. Είκαζ δ εθανιμβή ιζαξ ζςζηήξ βκώζδξ ηδξ

ακενώπζκδξ θύζδξ. Η αάζδ ηδξ [ihre Grundformen] ιπμνεί κα ιεθεηδεεί ζε έκακ αβώκα

ποβιαπίαξ. Οζ ζηναημί δεκ είκαζ ηίπμηα παναπάκς από ηενάζηζα ζώιαηα». Αοηό

ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ άπμρδ ημο Χέβηεθ ζύιθςκα ιε ηδκ μπμία ημ ηνάημξ είκαζ έκα είδμξ

ακενώπζκδξ ύπανλδξ, έκαξ «ιαηνμάκενςπμξ».


πόθειμξ ζηδκ Εονώπδ δεκ ήηακ πανά ιζα επακάθδρδ ζε εονύηενδ

ηθίιαηα αοημΰ πμο είπε ζοιαεί ζηδ Γενιακία ιεηαλύ 1928-33, όηζ

έκαξ Γενιακόξ πμθειζζηήξ άλζγε όζμ δομ Άββθμζ ή ηνεζξ Γάθθμζ ή

ηέζζενεζξ Ρώζμζ, θόβς ηδξ ακώηενδξ θύζδξ ηαζ δύκαιδξ ηςκ ζδεώκ

πμο εκζάνηςκε. Καζ βζ' αοηόκ ημκ θόβμ δ Γενιακία έπνεπε κα ηενδίζεζ

ημκ πόθειμ απέκακηζ ζημοξ πμθοάνζειμοξ επενμύξ ηδξ, όπςξ αηνζαώξ

μζ εεκζημζμζζαθζ-ζηέξ έπνεπε, ηαζ πνάβιαηζ πέηοπακ, κα ηενδίζμοκ

ημκ πόθειμ εκακηίμκ ηςκ επενώκ ημοξ ιέζα ζηδ Γενιακία18

. Αοηή δ

πεπμίεδζδ μδήβδζε ημκ Χίηθεν πμθύ ιαηνζά: όπζ όιςξ ανηεηά. Ήηακ

επίζδξ ιζα πενίπηςζδ όπμο πζεακόκ δεκ οπήνπε ηαιζά δζαθμνά ιεηαλύ

ηόζμ ηςκ δδιμζίςξ εηθναγόιεκςκ όζμ ηαζ ηςκ πθέμκ αημιζηώκ ημο

πεπμζεήζεςκ θαίκεηαζ όηζ πίζηεοε απμθύηςξ ζε αοηό ημ είδμξ

αζηζμηναηζημύ ζδεαθζζιμύ ιέπνζ ημ ηέθμξ19

.

Σαοημπνόκςξ, μζ πεπμζεήζεζξ ημο ααζίγμκηακ, οπμζηδνίγμκηακ ηαζ

εκζζπύμκηακ από βκώζεζξ ζζημνζηώκ ηαζ ηεπκζηώκ εειάηςκ, ζηζξ

μπμίεξ ηάεε άθθμ πανά οζηενμύζε. Οζ ζζημνζηέξ

18. Ο Φεμη ακαθένεζ όηζ μ Χίηθεν απμηαθμύζε ημοξ Βνεηακμύξ εζνδκόθζθμοξ (F, ζεθ.

801): «meine Hugenberger», «μ Χμύβηεκιπενβη ηαζ μζ όιμζμζ ημο» (ή «μζ

Χμύβηεκιπενβη ιμο»). Ο Χμύβηεκιπενβη ήηακ Γενιακόξ εεκζηζζηήξ ζοκηδνδηζηόξ πμο

ζοκενβάζηδηε ιε ημκ Χίηθεν εθπίγμκηαξ κα ακαδεζπεεί ηαζ κα αημθμοεήζεζ ηεθζηά δζηό

ημο δνόιμ ηαζ ζηδ ζοκε'πεζα δζώπηδηε.

19. Ήηακ, όπςξ μζ πενζζζόηενμζ επζηοπδιέκμζ ζηναηζςηζημί δβέηεξ, κεςηενζζηήξ, αθθά

πζμ πμθύ πεπεζζιέκμξ βζα ηδ ζδιαζία ημο πμθειζημύ δεζημύ πανά βζα ηα κέα όπθα. Από

αοηήκ ηδκ άπμρδ οπήνπε ηαζ πάθζ ιζα δζαθμνά ιεηαλύ ηςκ δδιόζζςκ δδθώζεςκ ηαζ

ηςκ αημιζηώκ ημο πεπμζεήζεςκ. ημοξ άθθμοξ οπμζηήνζγε ηαηά ηαζνμύξ ηδκ

απμθαζζζηζηή ζδιαζία ηςκ «εαοιάζζςκ όπθςκ», εκώ εθάπζζηεξ ιανηονίεξ οπάνπμοκ

όηζ απμδεπόηακ ηαη' ζδίακ ηζξ ελαζνεηζηέξ δοκαηόηδηεξ πμο απμδίδμκηακ ζε αοηά. Η

ηάζκενη (ST, ζεθ. 538) ιεβαθμπμζεί ηδκ ειπζζημζύκδ ημο Χίηθεν πνμξ ηα κέα όπθα (μζ

«παζδα-νζώδεζξ ρεοδαζζεήζεζξ» ημο). Ο Γζέηεθ (JHW, ζεθ. 149) ίζςξ έπεζ δίηζμ: Ήνεε

ιζα επμπή πμο μ Χίηθεν «δεκ πίζηεοε πθέμκ ζε όζα έθεβε», ακ ηαζ μ ζζημνζηόξ δεκ

εεςνεί όηζ αοηό ζζπύεζ βζα ηδκ πενίμδμ 1943-45.


βκώζεζξ ημο, ιμθμκόηζ επζθεηηζηέξ ηαζ αηεθείξ, δεκ ήηακ εοηα-

ηαθνόκδηεξ. Οζ ακαικήζεζξ από ηδ ζηναηζςηζηή εδηεία ημο ζημκ Α'

Παβηόζιζμ Πόθειμ ημο έδζκακ ηενάζηζα πθεμκεηηήιαηα. Γζάααγε

αζαθία ηαζ ηάεε είδμοξ ακαθμνέξ ιε αμοθζιία20

. Σμ ζδιακηζηόηενμ,

όιςξ, ίζςξ ήηακ δ εηπθδηηζηή ικήιδ ημο, δ μπμία ιπμνμύζε κα

αθμιμζώκεζ ηαζ κα δζαηδνεί ιζα ζδιακηζηή ζεζνά ηεπκζηώκ

θεπημιενεζώκ έηζζ ώζηε κα εηπθήζζεζ ιενζηέξ θμνέξ ημοξ ζηναηδβμύξ

ημο ζηδ δζάνηεζα ηςκ δζααμοθεύζεςκ ημοξ21

. Τπήνλακ πμθθέξ

απμθάζεζξ βζα εηζηναηείεξ

20. Μενζηά παναδείβιαηα. Ο Λμΰηαηξ, LEW, ζεθ. 371, ζδι. 95 ακαθένεζ: «Ο Υίηθεν,

πμο ζπακίςξ δζάααγε τις ακαθμνέξ ηςκ πνεζαεοηώκ ημο, εκδζαθενόηακ πμθύ βζα ηζξ

ιοζηζηέξ πθδνμθμνίεξ πμο έζηεθκακ μζ ηαηάζημπμζ. ηζξ ανπέξ Ιμοθίμο 1940 εέθδζε κα

δζααάζεζ όθεξ ηζξ ακαθμνέξ ηςκ πναηηόνςκ ηαζ ηα ακηίβναθα ηςκ ηδθεθςκζηώκ

ζογδηήζεςκ από ημ Λμκδίκμ. Σδκ άκμζλδ ημο 1941 γήηδζε κα ημο δμεμύκ όθεξ μζ

ειπζζηεοηζηέξ ακαθμνέξ ηζξ μπμίεξ είπακ ζοβηεκηνώζεζ μζ πνάηημνεξ πμο ενβάγμκηακ

ζηδ ζμαζεηζηή πνεζαεία ημο Βενμθίκμο. Οζ πενζζζόηενεξ πενζθάιαακακ αζήιακηα ζημζ-

πεία, αθθά μ Υίηθεν εκδζαθενόηακ ζδζαζηένςξ». Γζάααζε πμθθέξ ακαθμνέξ ηαζ άνενα

ζπεηζηά ιε ημοξ Αιενζηάκμοξ ακηζπάθμοξ ημο Ρμύγαεθη ζηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο. Σμ

1944 έηακε θεπημιενή ζπόθζα ζε ηάπμζμ άνενμ εκόξ ηεύπμοξ (Μάνηζμξ 1944) ηδξ

ανεηακζηήξ Contemporary Review. Ο Ίναζκ πενζβνάθεζ ηζξ ακαθμνέξ «Forschungsamt»

ζακ ηθεζδί βζα ηζξ πμθζηζηέξ επζηοπίεξ ημο Υίηθεν. Πνόηεζηαζ, όιςξ, βζα οπεναμθή.

21. Ο ναι (SCH, ζεθ. 104) ακαθένεζ ηα θόβζα ημο Γζμκηθ ζπεηζηά ιε ηζξ εηπθδηηζηέξ

βκώζεζξ ημο Υίηθεν ζε ηεπκζηέξ θεπημιένεζεξ: «ε αοηόκ πνμζςπζηά μθεζθόηακ δ

ακηζηαηάζηαζδ ημο ακηζανιαηζημύ πονμαόθμο ηςκ 75 πζθ. ιε πονμαόθα ηςκ 37 ηαζ ηςκ

50 πζθ., ηαεώξ ηαζ ηςκ ιζηνώκ πονμαόθςκ ιε ηα ιεβάθα ηςκ 75 ηαζ 88 πζθ. Σα

"Panther", ηα "Tiger" ηαζ ηα "Königstiger"... ακαπηύπεδηακ ζακ ζύβπνμκα άνιαηα ιε

πνςημαμοθία ημο Υίηθεν». εθ. 106: «Αοηόξ μ ααειόξ ηεπκμθμβζηώκ ζηακμηήηςκ είκαζ

αηόια πενζζζόηενμ αλζμεαύιαζημξ ακ ζηεθημύιε όηζ μ Υίηθεν δεκ είπε μύηε ηεπκζηή

ιόνθςζδ μύηε ηδκ εοηαζνία κα απμηηήζεζ πναηηζηέξ ειπεζνίεξ ζε ενβμζηάζζα». SCH,

ζεθ. 70: «Η ελαζνεηζηή ικήιδ ημο, ζοκδοαγόηακ ιε ηδ παθύαδζκδ θζθμπμκία ημο ηαζ ιε

ιζα ιεβάθδ δύκαιδ αοημζοβηέκηνςζδξ». (Ο Υίηθεν άνπζζε κα εθανιόγεζ αοηό ημ είδμξ

αοημπεζεανπίαξ ιόκμ ιεηά ημκ Γεηέιανζμ ημο 1941.) Ο Καν, ζεθ. 78: «Δίκαζ απμθύηςξ

ζαθέξ όηζ μ Υίηθεν δεκ ήηακ έκαξ


όπμο μζ ζηναηδβμί ημο είπακ δίηζμ ηζ εηείκμξ άδζημ- οπήνλακ, όιςξ,

ηαζ άθθεξ όπμο ίζποε ημ ακηίεεημ, έζης ηζ ακ έπνεπε κα ηζξ επζαάθεζ

πανά ηζξ ακηζννήζεζξ ηςκ ηαθύηενα εηπαζδεοιέκςκ ακώηενςκ

αλζςιαηζηώκ ηδξ Δονώπδξ22

.

Τπάνπεζ ιζα ζδιακηζηή -ηαζ ζζημνζηή- απόθαζδ ημο Υίηθεν, δ

μπμία ημο πνόζθενε ζπμοδαία μθέθδ. Ήηακ δ επζζηνμθή ζηδκ

οπένηενδ αλία ηςκ πενζαίςκ δοκάιεςκ. Η εαθάζζζα ηονζανπία είκαζ

ημ ζδιακηζηόηενμ ηθεζδί ηδξ ζζημνίαξ, έβναρε ο Αιενζηακόξ

καύανπμξ Μάπακ (ημκ μπμίμ εηηζιμύζακ ηόζμ

αδαήξ πμο δμβιάηζγε ζε [ζηναηζςηζηά] εέιαηα πένα από ηζξ βκώζεζξ ημο. Ακηζεέηςξ,

είπε εηπθδηηζηά εονεία ακηίθδρδ ηδξ ζηναηζςηζηήξ ζηναηδβζηήξ ηαζ δζέαθεπε ηζξ

επζπεζνδζζαηέξ ηαηηζηέξ ημο επζεεηζημύ πμθέιμο ιε ηνόπμ πμο ηακέκαξ δεκ εα πενίιεκε

από έκακ ιδ εζδζηό...» πεηζηά ιε αοηό, μ ηαηά ηα άθθα πμθύ δζαηνζηζηόξ Κένζμ είκαζ

θζβόηενμ πεζζηζηόξ. KER, ζεθ. 171: «Από πμθθέξ απόρεζξ, δ ακηίθδρδ ημο βζα ηα όπθα

πνμενπόηακ από ηζξ ηεπκμθμβζηέξ ελεθίλεζξ ημο Α' Παβημζιίμο Πμθέιμο ηαζ ηδξ

δεηαεηίαξ ημο 1920. Δπζπθέμκ, δεκ είπε ηζξ ακαβηαίεξ βκώζεζξ βζα κα ηα ηαηαθένεζ ιε ηζξ

πμθύπθμηεξ επζζηδιμκζηέξ ηαζ ηεπκμθμβζηέξ ανπέξ ηςκ ζύβπνμκςκ μπθζηώκ

ζοζηδιάηςκ». Βθ. επίζδξ πέεν, SP, πμθθά παναδείβιαηα ζε δζάθμνα ζδιεία, ζηα

μπμία πενζθαιαάκμκηαζ ηα ζπέδζα ημο Υίηθεν βζα ηα μπονά ζηζξ αηηέξ ημο Αηθακηζημύ:

«είπακ ηαηαζηνςεεί ιέπνζ ηδκ ηεθεοηαία θεπημιένεζα από ημκ ίδζμ ηδ κύπηα. Ήηακ απθά

ζπέδζα, αθθά πμθύ ηαθά ηεηιδνζςιέκα». 22. ναι, SCH, ζεθ. 147: «Θα ήηακ θάεμξ κα

οπμηζιήζμοιε ηζξ ζηναηδβζηέξ ζηακόηδηεξ ημο Υίηθεν ή κα ανκδεμύιε όηζ ζηδ δζάνηεζα

ημο πνώημο ιένμοξ ημο πμθέιμο δεκ δζαηύπμμζε ζδέεξ πμο εεςνμύκηαζ

ανζζημονβδιαηζηέξ αηόια ηαζ από πμθθμύξ δύζπζζημοξ εζδζημύξ». εθ. 190:

«Ακαιθζαόθςξ μ Υίηθεν ήηακ ζηακόξ, πάνδ ζηζξ ιεεόδμοξ ημο, κα παίνκεζ πμθύ

πενζζζόηενα από ηδ βενιακζηή Βένιαπη από όζμ εα εεςνμύζε δοκαηόκ ηαζ μ πθέμκ

αζζζόδμλμξ». Ο Μπμύθμη, επίζδξ (BU, ζεθ. 588) ακαθένεζ: «Ο Υίηθεν, μ πανείζαηημξ,

πμο δεκ είπε θμζηήζεζ πμηέ ζε πακεπζζηήιζμ ή ημθέβζμ, είπε κζηήζεζ ημ Φόνε'ίκ θζξ ηαζ

ημ Γεκζηό Δπζηεθείμ ζημ δζηό ημοξ παζπκίδζ. Δίκαζ, όιςξ, ζοκδεζζιέκμ κα οπμααειίγεηαζ

αοηό ημ επίηεοβια... [Ακ,ςζηόζμ,] μ Υίηθεν εεςνείηαζ δζηαίςξ οπεύεοκμξ βζα ηδ

ιεηέπεζηα ηαηαζηνμθή ημο βενιακζημύ ζηναημύ, δζηαζμύηαζ επίζδξ ημ ιεβαθύηενμ

ιενίδζμ από ηζξ επζηοπίεξ ημο... ηαζ μζ Γενιακμί ζηναηδβμί δεκ ιπμνμύκ κα ημ αβκμμύκ

αοηό».


ζηδ Γενιακία όζμ ηαζ ζηδ Βνεηακία) ζηδ δεηαεηία ημο 1890. Αοηό

ιπμνεί κα ήηακ ζςζηό επί αζώκεξ, δεκ ίζποε όιςξ πθέμκ. Η

ηαηάζηαζδ άθθαλε ιε ηδ ιδπακμηίκδζδ ημο ζηναημύ. Σδκ επμπή ημο

Ναπμθέμκηα μζ Άββθμζ, ακ ηαζ όπζ πάκηα κζηδθόνμζ, ήηακ

αηαηάαθδημζ εθόζμκ ιπμνμύζακ κα δζαηδνμύκ ζε ηθμζό ηδκ

εονςπασηή αοημηναημνία ημο Βμκαπάνηδ. Μεηά, όιςξ, από ηδ

δεηαεηία ημο 1930 μζ ζηναημί ιπμνμύζακ κα ηζκμύκηαζ ηαπύηενα ζηδκ

λδνά έκακηζ ηςκ αιθζαίςκ δοκάιεμμκ ζηδ εάθαζζα. Ο Υίηθεν βκώνζγε

(ηαζ ημ έθεβε ζε πμθθέξ πενζζηάζεζξ) όηζ δεκ ιπμνμύζακ κα

επακαθδθεμύκ μζ θνζηηέξ ηαζ πανάθμβεξ επζπεζνήζεζξ ηςκ

παναηςιάηςκ ημο Α' Παβηόζιζμο Πμθέιμο, όηακ ζηναημί

εηαημιιονίςκ ακδνώκ αβςκίγμκηακ ιέζα ζηδ θάζπδ ημο Γοηζημύ

Μεηώπμο ηενδίγμκηαξ ηαζ πάκμκηαξ δζαδμπζηά ιενζηά πζθζόιεηνα βδξ.

Ήηακ βμδηεοιέκμξ ιε ημ αοημηίκδημ από ηάεε άπμρδ. Η εοηζκδζία

ηαζ δ εςνάηζζδ ημο ήηακ αηόια πζμ ζδιακηζηή από ηδ δύκαιδ ημο

πονόξ ημο23

. Από ημοξ ακηζπάθμοξ ημο μζ Γάθθμζ, ιε ελαίνεζδ ημκ

ζοκηαβιαηάνπδ -ηαζ ανβόηενα ζηναηδβό- Νηε Γημθ, απέηοπακ ζπεδόκ

πθήνςξ κα ημ ακηζθδθεμύκ μ Φνάκηθζκ Ρμύγαεθη επέιεκε ιέπνζ ημ

1941 όηζ «ηθεζδί βζα ηδ κίηδ είκαζ δ καοηζηή ζζπύξ», ηάηζ πμο ήηακ

ζςζηό βζα ημκ Δζνδκζηό ηαζ ημκ Αηθακηζηό, όπζ όιςξ βζα ηδκ Δονώπδ·

μ Γμοίκζημκ Σζόνηζζθ, όιςξ, ημ ηαηακόδζε ζύκημια. Η ακςηενόηδηα

ηςκ οιιάπςκ ζηδ εάθαζζα (ή αηόια ηαζ ζημκ αένα) δεκ ήηακ

ανηεηή· μ Υίηθεν έπνεπε κα δηηδεεί ηαζ δ Γενιακία κα ηαηαηηδεεί

ζηδκ λδνά. Ίζςξ κα ημ ήλενε ηαζ μ ηάθζκ μζ Ρώζμζ, όιςξ, ήηακ πάκηα

ηαθμί πεγζ-ηάνζμζ.

23. Μεθεημύζε επίζδξ καοηζηά εβπεζνίδζα ιε ιεβάθδ πνμζμπή. Ήηακ ζηακόξ κα εοιάηαζ

πμθθέξ θεπημιένεζεξ ζπεηζηά ιε ηδκ ηαπύηδηα, ηδ εςνάηζζδ, ηδ πςνδηζηόηδηα ηαζ ημκ

μπθζζιό ηςκ επενζηώκ πμθειζηώκ. Ο Φεζη (F, ζεθ. 306) ακαβκςνίγεζ ηζξ απόρεζξ ημο

Υίηθεν βζα ημ ηέθμξ ηδξ εαθάζζζαξ ηονζανπίαξ.


ηζξ 30 Ιακμοανίμο 1933 μ Υίηθεν έβζκε ηαβηεθάνζμξ εκόξ α-

πμβμδηεοιέκμο ηαζ ηαηαπζεζιέκμο έεκμοξ ημο μπμίμο όιςξ δ

ηαηαπίεζδ ήηακ αζοκήεζζηδ, επεζδή δεκ ημ είπε μδδβήζεζ ζε θήεανβμ.

Δηαημιιύνζα Γενιακμί έκζςεακ ηονζεοιέκμζ από ιζα πανάλεκδ

αίζεδζδ, ιδ λένμκηαξ ηζ κα πενζιέκμοκ. Δηηόξ από ιζα ιεζμρδθία δ

μπμία, πμθΰ θμβζηά, πνμέαθεπε ημ πεζνόηενμ, μζ πενζζζόηενμζ

Γενιακμί ζοκήεζζακ ζύκημια ζε ιζα κέα ηάλδ πμο ήηακ πενζζζόηενμ

νζγμζπαζηζηή από όζμ θακηάγμκηακ. Τπήνπε έκα νζγμζπαζηζηό

δζάθεζιια ζημ άιεζμ πμθζηζηό ημοξ πανεθεόκ - πανά ηδκ πεπμίεδζδ

ημο Υίηθεν όηζ πναβιαημπμζμύζε ιζα εεκζηή επακάζηαζδ πςνίξ

ηαναπέξ ηαζ αζιαημποζία. Τπήνπε, ζοκεπώξ, ηαζ ιζα ζοκέπεζα ηάπμζμο

είδμοξ ζηζξ ζπέζεζξ ηδξ Γενιακίαξ ιε ημκ οπόθμζπμ ηόζιμ.

Η ηενάζηζα ζδιαζία ηδξ ακάθδρδξ ηδξ ελμοζίαξ από ημκ Υίηθεν

δεκ ήηακ ημ ιόκμ πμο δεκ έβζκε επανηώξ ηαηακμδηό από όθμοξ ζπεδόκ

ημοξ λέκμοξ παναηδνδηέξ. (Αοηό είκαζ ειθακέξ από ηα άνενα ηαζ ηα

ζπόθζα ηςκ λέκςκ εθδιενίδςκ ηδκ εαδμιάδα πμο αημθμύεδζε ιεηά

ηζξ 30 Ιακμοανίμο 1933.) Πανά ηδκ ύθεζδ, πανά ημ πμθύ ορδθό

πμζμζηό ηδξ ακενβίαξ, πανά ηζξ επακεζθδιιέκεξ εηθμβζηέξ ηαζ

πμθζηζηέξ ηνίζεζξ πμο έπθδλακ ηδ Γενιακία ημ 1932, εηείκδ ηδ πνμκζά

δ βενιακζηή ελςηενζηή πμθζηζηή έβζκε πενζζζόηενμ εεηζηή ζε ζπέζδ

ιε μπμζαδήπμηε άθθδ επμπή ιεηά ημ 1918. Η οκεήηδ ηδξ Λςγάκδξ

ημκ Ιμύθζμ ημο 1932, δ μπμία έεεζε μοζζαζηζηά ηέθμξ ζε όθεξ ηζξ

βενιακζηέξ «επακμνεώζεζξ», έβζκε δεηηή ηόζμ από ηδ Βζθπεθιζηνάζε

όζμ ηαζ από ηδ βενιακζηή ημζκή βκώιδ ιε έκα αδζάθμνμ ακαζήηςια

ηςκ ώιςκ ηαζ, ζηζξ όθμ ηαζ πενζζζόηενμ αζοκηόκζζηεξ ζοζηέρεζξ

αθμπθζζιμύ ζηδ Γεκεύδ, δ βενιακζηή ακηζπνμζςπεία βζκόηακ δζανηώξ

πζμ άηαιπηδ ηαζ απαζηδηζηή. Τπάνπεζ ηάεε θόβμξ κα πζζηέρμοιε όηζ δ

ζζπύξ ηαζ ημ ηύνμξ ηδξ Γενιακίαξ εα είπακ αολδεεί ζηδ δεηαεηία ημο

1930 αηόια ηαζ πςνίξ ημκ Υίηθεν· δ θεπημιενήξ, όιςξ, ακάπηολδ

αοημύ ημο επζπεζνήιαημξ δεκ πενζθαιαάκεηαζ ζημοξ ζημπμύξ


ημο αζαθίμο ιαξ. Αοηό πμο ιαξ εκδζαθένεζ είκαζ ιζα ζύκημιδ ακαθμνά

ζημκ ηνόπμ ιε ημκ μπμίμ μ Χίηθεν, πνμηεζιέκμο κα ελοπδνεηήζεζ ηδκ

πμθζηζηή ημο, έηακε ηαθή πνήζδ ημο παναδμζζαημύ ηαζ ζοκηδνδηζημύ

πνμζςπζημύ ημο βενιακζημύ Υπμονβείμο Δλςηενζηώκ ζηδ δζάνηεζα

ηςκ πνώηςκ πέκηε εηώκ ηδξ δζαηοαένκδζδξ ημο24

- έζης ηαζ ακ επίζδξ

θνόκηζζε κα ιδκ απμλεκςεεί από εηείκμ ημ άθθμ παναδμζζαηό ηαζ

ζοκηδνδηζηό ζημζπείμ ηδξ πνώδκ δδιμηναηίαξ: ημκ ζηναηό. Μόκμ

έκαξ δ δύμ Γενιακμί δζπθςιάηεξ παναζηήεδηακ από ηδ δζεεκή οπδ-

νεζία ημοξ ιεηά ημ 1933 ηαζ πνζκ από ημ 1938. Η πίζηδ, όιςξ, ημο

Χίηθεν ζηδκ ζδεμθμβία ημο πανέιεζκε ζηαεενή. Θα ήηακ πμθύ αθεθέξ

κα πζζηέρμοιε όηζ είπε οπμηάλεζ ηδκ επακαζηαηζηή ζδεμθμβία ημο ζημ

ζοιθένμκ ημο ηνάημοξ (ηάηζ πμο έηακε μ ηάθζκ ιε ηναπύ ηαζ

αάναανμ ηνόπμ, ημκ μπμίμ πανακόδζακ μζ ακηζημιμοκζζηέξ ζδεμθόβμζ

ιέπνζ ηαζ ζήιενα). Θα ήηακ αηνζαέζηενμ κα πμύιε όηζ δ πζηθενζηή

Realpolitik25

ήηακ ιζα ζύκεεζδ ζδεμθμβζηώκ πεπμζεήζεςκ ηαζ

οπμθμβζζιώκ ηναηζηώκ ζοιθενόκηςκ ιέπνζ ημ ηέθμξ - ιζα ζύκεεζδ

ζηδκ μπμία ημοθάπζζημκ μ ίδζμξ δεκ έαθεπε ακηζθάζεζξ26

.

24. ε ιζα πενίπηςζδ, μ Γηέιπεθξ επέηνζκε ημκ οπμονβό Δλςηενζηώκ Νόζ-ναη: «Γεκ

είκαζ καγζζηήξ ηαζ ακήηεζ ζε έκακ εκηεθώξ δζαθμνεηζηό ηόζιμ». Ο Χίηθεν απάκηδζε:

«Όπζ, [μ Νόζναη] εεςνείηαζ ηγέκηθιακ ζημκ αββθμζαλμκζηό ηόζιμ». (SP, ζεθ. 162.) Ο

Χίηθεν ςζηόζμ δεκ πνδζζιμπμζμύζε ζπεδόκ πμηέ ηδ θέλδ «ηγέκηθιακ».

25. Η θέλδ «Realpolitik» επζκμήεδηε από ημκ ζοββναθέα Α. Λ. θμκ Ρμπάμο ημ 1853

ζηδ Χασδεθαένβδ, ζημ αζαθίμ ημο Grundsätze der Realpolitik.

26. Έηζζ, βζα πανάδεζβια, δζόνζζε ημκ Πάπεκ, ημο μπμίμο μζ πμθζηζηέξ ακηζθήρεζξ ηαζ

ηαηηζηέξ είπακ εθάπζζηδ απήπδζδ ζηδ πζηθενζηή Γενιακία, ζε ζδιακηζηέξ εέζεζξ ημο

ελςηενζημύ (ζηδ Βζέκκδ ηαζ ζηδκ Άβηονα), όπμο δ εοθοΐα ηαζ μζ ζηακόηδηεξ ημο

ελοπδνέηδζακ πθήνςξ ηα ζπέδζα ημο Χίηθεν (ημοθάπζζημκ ιέπνζ ημ 1944). Αηόια,

οπήνλακ ηνίζζιεξ πενζζηάζεζξ (όπςξ ημκ Ιμύθζμ ημο 1940) όηακ μ Χίηθεν ηάθεζε ημκ

Πάπεκ ακ όπζ βζα ζοιαμοθέξ, ημοθάπζζημκ, όιςξ, βζα κα αημύζεζ ηδ βκώιδ ημο. Βθ.

LEW, ζεθ. 334, ζδι. 15: «ε ιζα πενίπηςζδ, ημ 1939, μ Ρίιπεκηνμπ απαβόνερε ζηα

ιέθδ


Όζμζ από ημοξ ζμαανμύξ αζμβνάθμοξ ημο Χίηθεν έκζςζακ

οπμπνεςιέκμζ κα βκςνίζμοκ ηαζ κα πενζβνάρμοκ ηα εηπθδηηζηά

επζηοπδιέκα έλζ πνώηα πνόκζα ηδξ εδηείαξ ημο ζηδκ ηαβηεθανία έπμοκ

επζηεκηνςεεί ηονίςξ ζηα εβπώνζα επζηεύβιαηα ημο πςνίξ, θοζζηά, κα

αβκμμύκ όζα πέηοπε δ δζεεκήξ πμθζηζηή ημο - ηάηζ πμθύ θμβζηό, αθμΰ

αοηά ηα δομ είπακ άιεζδ ζύκδεζδ27

. Δκώ, από ημ έκα ιένμξ, δ

ζθονδθάηδζδ ηδξ βενιακζηήξ εεκζηήξ εκόηδηαξ ήηακ δ αάζδ ζηδκ

μπμία εδνάγμκηακ μζ δζεεκείξ ηζκήζεζξ ημο, από ηδκ άθθδ, δ θασηή

οπμζηήνζλδ εκζζποόηακ ζηαεενά από ημκ εαοιαζιό πμο έκζςεε μ

θαόξ ημο βζα ηδκ ελςηενζηή ημο πμθζηζηή, δ μπμία είπε μδδβήζεζ ζε

ηόζμ ιεβάθδ αύλδζδ ηδξ ζζπύμξ ηαζ ημο ηύνμοξ ηδξ Γενιακίαξ ζημ

ελςηενζηό. Αθθά ηαζ πάθζ, εα ήηακ θάεμξ κα ζζπονζζημύιε όηζ δ

πμθζηζηή ημο Χίηθεν πνζκ από ημ 1939 ήηακ, ζε βεκζηέξ βναιιέξ,

επζηοπήξ επεζδή δεκ είπε αηόια ζηναθεί ζηδ Realpolitik, ηαζ όηζ ζηδ

ζοκέπεζα μ πόθειμξ ηαζ μζ ηαηαζηνμθέξ ημο ήηακ απμηέθεζια ιζαξ

ζδεμθμβίαξ πμο ηονζάνπδζε επί ηςκ μπμζςκδήπμηε ζηακμηήηςκ ημο βζα

άζηδζδ ηδξ «Realpolitik»28

. Η ζδεμθμβία, αηόια ηαζ ζηδ δεηαεηία ημο

ημο οπμονβείμο ημο κα ιζθμύκ απεοεείαξ ιε ημκ Πάπεκ [GD, D, VIII, ζεθ. 330] - εηείκμξ,

όιςξ, ζοκε'πζζε κα ενβάγεηαζ ηάης από ηδκ πνμζηαζία ημο Χίηθεν».

27. Γηένθζηξ-Καζκη, GQ, ζεθ. 513: «Χνδζζιμπμίδζε πζζηά ηδκ εζηόκα ηςκ ημιιαηζηώκ

αβώκςκ [ηδξ Γδιμηναηίαξ ηδξ Βάίιάνδξ] ζηδκ ελςηενζηή πμθζηζηή. Πμηέ δεκ

ακηζθήθεδηε όηζ δ εζςηενζηή ηαζ δ ελςηενζηή πμθζηζηή είκαζ δομ εκηεθώξ δζαθμνεηζηά

εέιαηα». Δίκαζ, όιςξ, έηζζ; Από αοηή ηδκ άπμρδ, δ πενζθδπηζηή δήθςζδ ημο Ίναζκ είκαζ

-βζα ιζα ημοθάπζζημκ θμνά- πζμ παναηηδνζζηζηή (I/W, ζεθ. xxiii): «Καηά ηδκ άπμρδ ημο

Χίηθεν, μζ [πνώδκ] Γενιακμί πμθζηζημί είπακ εέζεζ ηδκ εζςηενζηή ζζπύ πμθύ παιδθά

ζηζξ πνμηεναζόηδηεξ ημοξ... Ανπζηά απμηαηέζηδζε ηδκ ροπμθμβζηή εκόηδηα ηδξ Γενια-

κίαξ· πάκς ζε αοηό ημ ζηαεενό εειέθζμ μζημδόιδζε ηδκ μζημκμιζηή ζζπύ ηδξ, ηαζ πάκς

ζε αοηή ηδ αάζδ έπηζζε ιε ηδ ζεζνά ηδξ ηδ ζηναηζςηζηή ζζπύ ιε ηδκ μπμία επέααθε ιζα

εκενβδηζηή ελςηενζηή πμθζηζηή».

28. Ο Φεζη, F, ζηδ ζεθ. 836 ακαθένεζ: «Μεηά ημ 1939 μ Χίηθεν εβηαηέθεζρε


1930, δελ ήηαλ θάηη αλεμάξηεην θαη δηαθνξεηηθό από ηνπο ςπρξνύο

ππνινγηζκνύο ηνπ, αιιά απνηεινύζε εληαίν ζύλνιν καδί ηνπο. Έηζη,

γηα παξάδεηγκα, ζηε δηάξθεηα ηνπ πην δύζθνινπ έηνπο ηνπ, ην 1934,

όηαλ ε εζληθνζνζηαιηζηηθή Γεξκαλία θαη ε θαζηζηηθή Ηηαιία

θαίλνληαλ, ηνπιάρηζηνλ γηα θάπνην δηάζηεκα, αληίζεηεο κεηαμύ ηνπο,

ν Υίηιεξ ήμεξε όηη απηό δελ επξόθεηην λα ζπλερηζηεί. Ζ πξώηε

ζπλάληεζε ηνπ κε ηνλ Μνπζνιίλη ηνλ Ηνύλην ηνπ 1934 ίζσο λα κελ

ππήξμε παξαγσγηθή. Αληηζέησο, όκσο, πξνο ηηο απόςεηο νξηζκέλσλ

βηνγξάθσλ ηνπ, δελ ήηαλ εληειώο απνηπρεκέλε. Ίζσο λα θαζπ-

ζηέξεζε, ζηε ρεηξόηεξε πεξίπησζε, ηελ αλαγγειία γηα ηνλ άμνλα

Ρώκεο-Βεξνιίλνπ πνπ αλαθνίλσζε ν Μνπζνιίλη ην 1936, αιιά νύηε

πεξηόξηζε νύηε παξεκπόδηζε ηελ ηειηθή δεκηνπξγία ηνπ29

. Μηα

ζύλζεζε ηδενινγίαο θαη πνιηηηθήο νδήγεζε ηνλ Υίηιεξ λα ππνζηεξίμεη

ελεξγεηηθά ηνλ Φξάλθν ζηνλ ηζπαληθό εκθύιην πόιεκν θαη λα

εληζρύζεη ηελ αλάπηπμε ησλ ζρέζεσλ ηεο Γεξκαλίαο κε ηελ Κίλα θαη

ηελ Ηαπσλία30

. Δίλαη αιήζεηα όηη ηόζν ζην Mein Kampf όσο θαη ζην

«βηβιίν» ηνπ

ηελ "πνιηηηθή" θαη δελ επέζηξεςε πνηέ πάιη ζε απηήλ». Πξόθεηηαη γηα θάηη πνιύ

ζπδεηήζηκν.

29. Ο Φεζη δελ έρεη δίθην ζρεηηθά κε ηνλ Μνπζνιίλη, «ν νπνίνο επέκελε, πεξηζζόηεξν

από άιινπο, λα εκπνδηζηεί πεξαηηέξσ πξνηόζεζε ηεο Γεξκαλίαο» ην 1935 ζηε ηξέδα.

(F, ζει. 673). Μεγαινπνηεί επίζεο ηε ρηηιεξηθή Realpolitik ζηε δηάξθεηα ηνπ ηζπαληθνύ

εκθύιηνπ πνιέκνπ. F. ζει. 685: «...εδώ επίζεο θάλεθε θαηξνζθόπνο θαη έδεημε έλαλ

"ςπρξό νξζνινγηζκό πνπ ήηαλ εληειώο [;] απαιιαγκέλνο από ηδενινγίεο: επί ρξόληα

δελ έθαλε ηίπνηα γηα λα πξνσζήζεη ηε λίθε ηνπ Φξάλθν θαη ήζειε κάιινλ λα

δηαηεξεζεί [ν εκθύιηνο πόιεκνο] γηα αξθεηό θαηξό αθόκα».

30. Σόιαλη, ΣΟ, ζει. 401: «Ο Υίηιεξ έπεηζε ηελ Ηαπσλία λα ππνγξάςεη ηε πλζήθε

θαηά ηεο Κνκηληέξλ ην 1936. Δληειώο αλίζρπξε, ε ζπκθσλία απηή ήηαλ ζεκαληηθή

κόλν ζαλ πξνπαγαλδηζηηθό ηέρλαζκα γηα λα δηθαηνινγεζεί ν επαλεμνπιηζκόο ηεο

Γεξκαλίαο». Γελ είρε θακηά ζρέζε κε ηνλ επαλεμν-πιηζκό θαη αθνξνύζε κόλν ηνπο

ππνινγηζκνύο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ επσθειή ρξεζηκνπνίεζε ηνπ αληηθνκνπληζκνύ.


ηνπ 1928 είρε πξνζδηνξίζεη ηνπο ξεαιηζηηθνύο ππνινγηζκνύο ηνπ, ε'λα

γεξκαληθό Ράηρ πνπ ζα ρξεηαδόηαλ θαιέο ζρέζεηο κε ηελ Αγγιία θαη

ηελ Ηηαιία. Απηό, σζηόζν, πνπ ηνλ έθαλε λα δερηεί επραξίζησο κηα

λαπηηθή ζπλζήθε κε ηελ Αγγιία, ην 1935, ήηαλ θάηη πεξηζζόηεξν από

έλαο ξεαιηζηηθόο ππνινγηζκόο. Πίζηεπε (θαη είρε νξηζκέλεο απνδείμεηο

γη' απηό) όηη νη άλζξσπνη ησλ θπβεξλεηηθώλ θύθισλ ηεο Αγγιίαο ζα

ζπλαηλνύζαλ ζηελ άλνδν κηαο λέαο Γεξκαλίαο ιόγσ ηνπ αληηθνκνπ-

ληζκνύ ηνπο θαη ίζσο ιόγσ νξηζκέλσλ θπιεηηθώλ ζπκπαζεηώλ11

. Κάησ

από απηό θξπβόηαλ ε αθιόλεηε πεπνίζεζε ηνπ ζηελ ηθαλόηεηα πνπ

είρε λα αληηιακβάλεηαη θαη λα επσθειείηαη από ηηο αδπλακίεο ησλ

αληηπάισλ ηνπ. Κη έηζη ήηαλ ηθαλόο λα πεηύρεη θάηη αθόκα

κεγαιύηεξν από ηνλ Μπί-ζκαξθ θαη κάιηζηα, αληηζέησο πξνο εθείλνλ,

ρσξίο πόιεκν: ην άαξ, ηνλ επαλεμνπιηζκό ηεο Ρελαλίαο, ηελ

πξνζάξηεζε ηεο Απζηξίαο θαη ηεο νπδεηίαο, πνπ δεκηνύξγεζαλ έλα

γεξκαληθό Ράηρ κεγαιύηεξν από νηηδήπνηε είρε δεη κέρξη ηόηε ν θό-

ζκνο. Αθόκα θαη πξηλ αιιάμεη ηνλ ράξηε ηεο Δπξώπεο, πξηλ

εμαπνζηείιεη ηηο έλνπιεο δπλάκεηο ηνπ πέξα από ηα γεξκαληθά ζύλνξα

γηα πξώηε θνξά ηνλ Μάξηην ηνπ 1938, είρε ήδε πξαγκαηνπνηήζεη κηα

δηπισκαηηθή επαλάζηαζε. Μέρξη ηόηε δελ είρε ζηαζεξνύο ζπκκάρνπο

- κόλν κεξηθέο ζπλζήθεο κε

31.0 Σζίηεικαλ επίζεο (θπξίσο ζην ΕΗΣ/Α) θάλεη ιάζνο ζρεηηθά κε ηελ εμσηεξηθή

πνιηηηθή ηνπ Υίηιεξ. Τπεξηνλίδεη ηε ζπκπάζεηα ηνπ γηα ηελ Αγγιία, ππαηληζζόκελνο όηη

νη Βξεηαλνί ήηαλ ππεύζπλνη πνπ δελ αληαπνθξίζεθαλ επαξθώο ζε απηό ην ζέκα. ηελ

ίδηα άπνςε θιίλνπλ θαη άιινη Γεξκαλνί ηζηνξηθνί, πεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ

Υηιγθξνύκπεξ, ν νπνίνο εθηηκνύζε ηνλ Σζά-κπεξιελ αιιά όρη ηνλ Σζόξηζηι. Δπίζεο, ν

Σζίηεικαλ εμεγεί ηελ απόθαζε ηνπ Υίηιεξ λα θηλεζεί ζηε Ρελαλία ηνλ Μάξηην ηνπ

1936 ζαλ αληίδξαζε ζηελ επηθύξσζε ηεο γαιινζνβηεηηθήο ζπλζήθεο ηνπ 1935 από ηε

Γαιιηθή Δζλνζπλέιεπζε «επεηδή ε Γεξκαλία ζεσξήζεθε παξαβάηεο ηεο πλζήθεο ηνπ

Λνθάξλν». Όρη ε Γεξκαλία: ν Υίηιεξ, ν νπνίνο ηε ρξεζηκνπνίεζε ζαλ πξόζρεκα.


επίεεζδξ, θζθίαξ ή ακηζημιμοκζζιμύ. Σαοημπνόκςξ, δ Γαθθία είπε

πμθζηζηέξ ηαζ ζηναηζςηζηέξ ζοιιαπίεξ ιε ηδκ Πμθςκία, ηδκ

Σζεπμζθμααηία, ηδ Ρμοιακία, ηδ Γζμοβημζθααία ηαζ ηδ μαζεηζηή

Ρςζία. Όθα αοηά, όιςξ, δεκ είπακ πθέμκ ζδζαίηενδ ζδιαζία- ηα

πενζζζόηενα ήηακ άπνδζηα πανηζά. Ήηακ ιζα δζπθςιαηζηή

επακάζηαζδ πςνίξ πνμδβμύιεκμ ζηδ ζύβπνμκδ ζζημνία ηδξ Δονώπδξ.

Καζ ηόηε, ημκ πεζιώκα ημο 1937-38, αημθμύεδζε ιζα αθθαβή. Γεκ

ήηακ αθθαβή ηςκ ακηζηεζιεκζηώκ ημο ζηόπςκ ή απμηέθεζια ηδξ

ιεηααμθήξ ηςκ απόρεςκ ημο βζα ηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ Δονώπδξ. Ήηακ

ιζα αθθαβή ημο εαοημύ ημο. Δίπε πεζζηεί όηζ δεκ ημο έιεκε πθέμκ

ιεβάθμ δζάζηδια γςήξ, όηζ μ πνόκμξ ενβαγόηακ εζξ αάνμξ ημο - ηαζ,

ζοκεπώξ, εζξ αάνμξ ηδξ Γενιακίαξ. πεηζηά ιε αοηό οπάνπεζ

ζύιπηςζδ απμδείλεςκ πμο πμζηίθεζ από ιεηααμθέξ ηςκ αημιζηώκ

ζοκδεεζώκ ηαζ ηδκ οπαβόνεοζδ ηδξ δζαεήηδξ ημο (ζηζξ ανπέξ Μαίμο

1938) ιέπνζ ηδκ απόθαζδ κα δζμνίζεζ ημκ Ρίιπεκηνμπ οπμονβό

Δλςηενζηώκ ηαζ κα απμθύζεζ ημκ ζηναηδβό Φνζηξ από ηδ δζμίηδζδ ημο

ζηναημύ, βζα κα ακαθάαεζ μ ίδζμξ ημ οπμονβείμ Πμθέιμο ηαζ ηδκ α-

κώηαηδ δζμίηδζδ ηδξ Βένιαπη. Πμθθά έπμοκ βναθεί ζπεηζηά ιε ηδκ

μκμιαγόιεκδ ύζηερδ ημο Υόζιπαπ, όπμο μ Υίηθεν είπε βζα πνώηδ

θμνά ζημοξ ζηναηζςηζημύξ ανπδβμύξ ημο κα πνμεημζιαζημύκ βζα έκακ

εκδεπόιεκμ πόθειμ. Γεκ ήηακ έκα πνόβναιια πμθειζηήξ δνάζδξ,

αθθά ιζα πνμεζδμπμίδζδ πνμξ ημοξ ζηναηδβμύξ όηζ δ ηαηαθοβή ζηα

όπθα εα ήηακ ακαβηαία ζημ εββύξ ιέθθμκ. Ο Υίηθεν πενζέβναρε πόηε

ηαζ πώξ εα εηζ-κείημ δ Γενιακία βζα ηδκ πνμζάνηδζδ ηδξ Αοζηνίαξ

ηαζ εκακηίμκ ηδξ Σζεπμζθμααηίαξ. Πανόιμζα εκδεπόιεκα πενζθάιαα-

κακ ιζα ζύβηνμοζδ ιεηαλύ Γαθθίαξ ηαζ Ιηαθίαξ - έκακ ειθύθζμ

πόθειμ ζηδ Γαθθία, βζα πανάδεζβια. Δπεζδή, όιςξ, δεκ ζοκέαδ αοηό,

μ Α. Σέζθμν έβναρε όηζ «μζ απόρεζξ ημο Υίηθεν ήηακ μοζζαζηζηά έκα

μκεζνμπόθδια πμο δεκ είπε ηαιζά ζπέζδ


ιε όζα αημθμύεδζακ ζηδκ πναβιαηζηόηδηα»32

. Σα θόβζα ημο δεκ είκαζ

ζδζαζηένςξ πεζζηζηά. Σμ ζδιακηζηόηενμ εέια ζηδ ζύζηερδ ήηακ μ

οπμθμβζζιόξ ημο Υίηθεν πςξ, όηακ δζκόηακ αοηή δ εοηαζνία, δ Γαθθία

εα πανέθοε από αδοκαιία: «Δίκαζ ζπεδόκ αέααζμ όηζ δ Βνεηακία, ηαζ

ίζςξ επίζδξ δ Γαθθία, είπακ λεβνάρεζ ημοξ Σζέπμοξ ηαζ είπακ

ζοιαζααζηεί ιε ημ βεβμκόξ όηζ ημ εέια εα λεηαεάνζγε βζα ηδ Γενιακία

εκ εοεέης πνό-κς». Ήηακ ιζα απόθοηα ζςζηή εηηίιδζδ ηςκ

πναβιάηςκ ημκ Νμέιανζμ ημο 1937. Αοηό αηνζαώξ ζοκέαδ ζε

θζβόηενμ από έκακ πνόκμ.

Τπάνπεζ, όιςξ, ηαζ άθθμ έκα ζημζπείμ -ή, αηνζαέζηενα, δ απμοζία

εκόξ ζημζπείμο- ζε εηείκδ ηδ ζύζηερδ, ζημ μπμίμ δεκ έπεζ δμεεί δ

πνμζμπή πμο ημο αλίγεζ. Ο Υίηθεν δεκ έηακε ζπεδόκ ηδκ παναιζηνή

κύλδ βζα ηδ Ρςζία. Δίπε αμνίζηςξ όηζ, ζε πενίπηςζδ πμθέιμο ιε ηδκ

Σζεπμζθμααηία, δ Ρςζία εα ήηακ απαζπμθδιέκδ ιε ηδκ Ιαπςκία

(πνάβια πμο ήηακ ζςζηό) ηαζ ζηδ ζοκέπεζα πνόζεεζε ηδ ιοζηδνζώδδ

θνάζδ: «Η Πμθςκία -ιε ηδ Ρςζία ζηα κώηα ηδξ- δεκ εα έπεζ ζδζαίηενδ

δζάεεζδ κα ειπθαηεί ζε πόθειμ εκακηίμκ ιζαξ κζηήηνζαξ Γενιακίαξ».

Με άθθα θόβζα, ακ δ Πμθςκία ζηναθεί ηαηά ηδξ Γενιακίαξ, δ Ρςζία

εα ηζκδεεί εκακηίμκ ηδξ Πμθςκίαξ. Δδώ δζαθαίκεηαζ ηάπςξ ημ ζπέδζμ

ηδξ βενιακμνςζζηήξ ζοκςιμζίαξ εκακηίμκ ηδξ Πμθςκίαξ δομ πνόκζα

ζπεδόκ πνζκ εηδδθςεεί. πεδίαγε ηάηζ

32. Α. Σέζθμν, The Origins of the Second World War, NY, 1961. Καηά ηδκ άπμρδ ημο:

«Η ζύζηερδ ήηακ έκαξ εθζβιόξ ζε εζςηενζηε'ξ οπμεέζεζξ». (Μόκμ ιε ηδκ έκκμζα όηζ

μνζζιέκεξ από ηζξ ενβαζίεξ ημο Σέζθμν ήηακ εθζβιμί ηςκ ανεηακζηώκ αηαδδιασηώκ

οπμεέζεςκ.) Ο Μπμΰθμη, ζε ιεηαβεκέζηενεξ εηδόζεζξ ημο BU, ζεθ. 367-70, δζμνεώκεζ

ηζξ πνμδβμύιεκεξ δδθώζεζξ ημο ζπεηζηά ιε ηδ ύζηερδ ημο Υόζιπαπ ααζζγόιεκμξ ζημκ

Σέζθμν: «Η ζδιαζία αοηήξ ηδξ ζοκάκηδζδξ ημκ Νμέιανζμ ημο 1937 απμηεθεί γήηδια

ζδιακηζηώκ α-κηζβκςιζώκ». Δίκαζ αθήεεζα όηζ ηα πναηηζηά ημο Υόζιπαπ (όπςξ ηαζ ηα

πναηηζηά από ιζα άθθδ ζδιακηζηή μιζθία ημο Υίηθεν πνμξ ημοξ ζηναηδβμύξ ημο ζηζξ 22

Αοβμύζημο 1939) δεκ ήηακ ηαηαβεβναιιέκα ιε αηνίαεζα.


ηέηνην ν Υίηιεξ -θαηά γεληθή νκνινγία ζεκαληηθόηεξνο αληη-

θνκνπληζηήο εγέηεο ηόζν ζηε Γεξκαλία όζν θαη ζε νιόθιεξν ηνλ

θόζκν- από ην 1937; Δμήληα ρξόληα αξγόηεξα εμαθνινπζνύκε λα κελ

είκαζηε βέβαηνη. Η έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηε Ρσζία εθείλε ηελ

επνρή είλαη αλεμήγεηε· παξακέλεη, ίζσο, ην βαζηθόηεξν αίληγκα ηεο

δηεζλνύο ηζηνξίαο ζρεηηθά κε ηα αίηηα ηνπ Β' Παγθόζκηνπ Πνιέκνπ.

Η έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηε Ρσζία ζηελ θξίζε ηνπ Μνλάρνπ,

ηνλ επηέκβξην ηνπ 1938, ήηαλ επίζεο παξάμελε θαη δελ έρεη

αλαιπζεί επαξθώο. Έρνπλ γξαθεί πνιιά ζρεηηθά κε ην Μόλαρν, ην

νπνίν ακέζσο κεηά από ηα γεγνλόηα άξρηζε λα ζεσξείηαη

θαηαζηξνθή: «Τπέζηεκελ κηα πιήξε θαη νινθιεξσηηθή ήηηα», είπε ν

Σζόξηζηι ζηε Βνπιή ησλ Κνηλνηήησλ. Ωζηόζν, ην ζεκαληηθό

ρξνληθό δηάζηεκα θαη νη απνδείμεηο πνπ έρνπλ ζπγθεληξσζεί ζηε

δηάξθεηα απηώλ ησλ 60 εηώλ αξθνύλ γηα λα απνθαιπθζνύλ θαη λα

αλαζεσξεζνύλ νξηζκέλεο από ηηο αθόκα απνδεθηέο απόςεηο εθείλεο

ηεο ππνηαγήο ησλ Γπηηθώλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ Υίηιεξ. Τπάξρνπλ

αξθεηέο απνδείμεηο πνπ απνθαιύπηνπλ όηη, αληηζέησο κε όζα

πίζηεςαλ θαη έγξαςαλ αξθεηνί, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ αθόκα θαη ηνπ

Σζόξηζηι κέρξη ην 1948, ν Υίηιεξ δελ κπινθάξηδε ηνλ επηέκβξην

ηνπ 1938. Αλ δελ είρε γίλεη ε ζπκθσλία ηνπ Μνλάρνπ, ζα είρε επηηεζεί

ζηελ Σζερνζινβαθία ηελ 1ε Οθησβξίνπ, όπσο αθξηβώο είρε δειώζεη.

Οη Γάιινη, νη νπνίνη, αλ θαη απξόζπκα, είραλ θάλεη ζπκκαρία κε ηνπο

Σζέρνπο, ίσως λα ηνπ θήξπζζαλ ηνλ πόιεκν. Οη Βξεηαλνί, πνιύ

πεξηζζόηεξν απξόζπκνη, ίζσο λα είραλ θάλεη κάτ ι . Πέξα, όκσο, από

ηελ θήξπμε πνιέκνπ, δελ ζα έθαλαλ ηίπνηα παξαπάλσ - όπσο αθξηβώο

ηνλ επηέκβξην ηνπ 1939 πνπ έκεηλαλ αδξαλείο θαη δελ αλέιαβαλ

ζηξαηησηηθή δξάζε όηαλ νη Γεξκαλνί ππέηαμαλ ηελ Πνισλία. Απηνί νη

ζπιινγηζκνί δελ είλαη άλεπ αμίαο γηα ηνπο ηζηνξηθνύο. Οη καξηπξίεο

ππάξρνπλ. Σν 1939 ν γεξκαληθόο ζηξαηόο ρξεηάζηεθε ειάρηζηεο

εβδνκάδεο γηα λα θαηαιάβεη ηελ Πνισλία.


Σνλ Οθηώβξην ηνπ 1938 ζα ρξεηαδόηαλ ειάρηζηεο εκέξεο γηα ηελ

θαηάθηεζε ηεο Σζερνζινβαθίαο, ελόο θξάηνπο πνπ ήηαλ ρσξηζκέλν

ζε αληίπαια ζηνηρεία, ηα κηζά από ηα νπνία δελ ήηαλ Σζέρνη θαη

ήζειαλ λα δνπλ ηε ρώξα λα δηαζπάηαη ή αθόκα θαη λα πάςεη λα

ππάξρεη. Γελ ήηαλ, όκσο, κόλν νη δηθνί ηεο θάηνηθνη ρσξηζκέλνη

κεηαμύ ηνπο· ην ίδην ζπλέβαηλε ζηε Βξεηαλία θαη ζηε Γαιιία πνπ,

ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θπβεξλήζεσλ ηνπο, νη δπν απηνί ιανί δελ

ήηαλ έηνηκνη λα αληηκεησπίζνπλ κηα δεύηεξε παγθόζκηα αλακέηξεζε

γηα ράξε ηεο Σζερνζινβαθίαο - ελώ, αληηζέησο, ηνλ επηέκβξην ηνπ

1939, έλησζαλ ππνρξεσκέλνη λα αληηζηαζνύλ ζηνλ Υίηιεξ θαη λα

ξηρηνύλ ζηνλ πόιεκν. Οη ζηξαηησηηθνί, επίζεο, ήηαλ θάπσο θαιύηεξα

πξνεηνηκαζκέλνη ην 1939 ζε ζρέζε κε ην 1938. Μεηά ηελ θαηάξξεπζε

ηεο ηζερηθήο αληίζηαζεο κέζα ζε ιίγεο εκέξεο, ηνλ Οθηώβξην ηνπ

1938, ν Υίηιεξ ζηξάθεθε πξνο ηηο δπηηθέο δπλάκεηο (όπσο έθαλε,

καηαίσο, θαη ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1939), πξνζθέξνληαο εηξήλε πξν ησλ

ηεηειεζκέλσλ γεγνλόησλ. Τπάξρεη θάζε ιόγνο λα πηζηέςνπκε όηη ηόηε

ζα ηα είρε θαηαθέξεη. Ο ίδηνο ην ήμεξε. Αξγόηεξα, ζε αξθεηέο

πεξηπηώζεηο, κεηάλησζε πηθξά πνπ είρε δερηεί ηε «ζπκθσλία» ηνπ

Μνλάρνπ33

.

Ίζσο, όκσο, ε πιένλ ελδηαθέξνπζα εξώηεζε ζρεηηθά κε ην

33. Έλα ζεκαληηθό επηρείξεκα εναντίον ηνπ Μνλάρνπ είλαη ε ύπαξμε ελόο ζρεδίνπ

κεξηθώλ Γεξκαλώλ ζηξαηεγώλ, ζπκπεξηιακβαλνκε'λνπ ηνπ Μπεθ, γηα πξαμηθόπεκα

θαηά ηνπ Υίηιεξ αλ άξρηδε πόιεκν γηα ηελ Σζερνζινβαθία. Σα λέα ησλ επηζθέςεσλ ηνπ

Σζάκπεξιελ ζηνλ Υίηιεξ θαη ζην Μόλαρν έζεζαλ ηέινο ζε απηά ηα ζρέδηα. Τπάξρνπλ,

εληνύηνηο, ειάρηζηεο καξηπξίεο όηη ζα κπνξνύζε λα πεηύρεη κηα ζηξαηησηηθή ζπλνκσζία

ελαληίνλ ηνπ Υίηιεξ εθείλε ηελ επνρή. Σα όξγαλα ηνπ θόκκαηνο θαη ησλ SS, αιιά

θπξίσο ηα αηζζήκαηα ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ ήηαλ ππέξ ηνπ Φίξεξ, όπσο αθξηβώο θαη ηνλ

Ινύιην ηνπ 1944. Ο Φεζη θάλεη ιάζνο (F, ζει. 777): «ήκεξα είλαη αλακθηζβήηεην όηη ν

Υίηιεξ δελ ζα κπνξνύζε λα αληηκεησπίζεη κηα ζηξαηησηηθή αληηπαξάζεζε πεξηζζόηεξν

από κεξηθέο εκέξεο ην θζηλόπσξν ηνπ 1938».


Μόλαρν λα αθνξά ηε Ρσζία θαη ηηο απόςεηο ηνπ Χίηιεξ ζε απηό ην

ζέκα. Ο ηάιηλ είρε ππνγξάςεη ζπκκαρία κε ηνπο Σζέρνπο ην 1935.

Δίλαη, πάλησο, εθπιεθηηθό πόζν κηθξή ζεκαζία έδσζε ν Χίηιεξ ζηε

Ρσζία ζε όιε ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο ηνπ Μνλάρνπ. Αγλόεζε ηελ

ηζερνξσζηθή ζπκκαρία ζρεδόλ απνιύησο (αλ θαη ρξεζηκνπνηνύζε ην

επηρείξεκα ηνπ α-ληηθνκνπληζκνύ γηα λα δηθαηνινγήζεη ηελ ερζξόηεηα

ηνπ πξνο ηνπο Σζέρνπο). Καη γλσξίδνπκε θάηη ην νπνίν αθόκα θαη ν

Σζόξηζηι είηε αγλννύζε είηε δελ ήζειε λα παξαδερηεί ην 1948, ζηνλ

πξώην ηόκν ηνπ βηβιίνπ ηνπ Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος: όηη ν ηάιηλ

ήηαλ εμίζνπ -ή θαη αθόκα πεξηζζόηεξν- απξόζπκνο κε ηνλ

Σζάκπεξιελ ή ηνλ Νηαιαληηέ λα αξρίζεη ηνλ πόιεκν γηα ηελ

Σζερνζινβαθία ηνπ 1938. Ίζσο λα είρε θηλεζεί ελαληίνλ ηεο

Πνισλίαο, ηεο νπνίαο ηα εδάθε έπξεπε λα δηαζρίζεη γηα λα θηάζεη ζε

βνήζεηα ησλ Σζέρσλ. Ο Χίηιεξ είρε πξνβιέςεη απηήλ ηελ πεξίπησζε·

βιέπνπκε κάιηζηα όηη είρε ήδε θάλεη ην ίδην ην 1937. Απηό, όκσο,

ήηαλ όιν. Η αδηαθνξία ηνπ γηα ηνλ ξσζηθό θίλδπλν ην 1938 νθεηιόηαλ

απιώο ζην έλζηηθην ηνπ; Ή κήπσο είρε άιιεο πιεξνθνξίεο γηα ηα

ζρέδηα ηνπ ηάιηλ πέξα από ηα απνζπάζκαηα ησλ αλαθνξώλ ηεο

γεξκαληθήο πξεζβείαο ζηε Μόζρα ή από ηα θαζεκεξηλά ζηνηρεία ησλ

ππεξεζηώλ πιεξνθνξηώλ; Γελ ην γλσξίδνπκε.

Γελ είλαη ζαθέο αλ ν Χίηιεξ ή ν ηάιηλ έθαλε -ε επέηξεςε λα

γίλνπλ- ηα πξώηα πξνζεθηηθά βήκαηα γηα ηε βειηίσζε ησλ

γεξκαλνξσζηθώλ ζρέζεσλ ην 1939, ηα νπνία ηειηθά νδήγεζαλ ζηε

ζπλζήθε ηνπ Απγνύζηνπ34

. Ναη, ν Χίηιεξ είρε θάλεη κηα

34. Ο ηάιηλ έθαλε κηα πξνζεθηηθή νκηιία ζηηο 10 Μαξηίνπ 1939, πξνηείλνληαο -

εκκέζσο- θάπνηα δηεπζέηεζε κε ηε Γεξκαλία. Ο Σόιαλη, όκσο, (ΣΟ, ζει. 526) θάλεη

απνιύησο ιάζνο όηαλ ππνζηεξίδεη όηη ν γεξκαληθόο Σύπνο «ηε ζεώξεζε ζαλ πεξαηηέξσ

πξόηαζε πξνο ην Ράηρ θαη νη ζνβηεηηθέο εθεκεξίδεο αληαπνθξίζεθαλ κε ζπγραξεηήξηα

γηα ηε δηνξαηηθόηεηα ηνπ». Κάλεη επίζεο ιάζνο (ζει. 522-23) ζρεηηθά κε ηελ πνξεία

ησλ γεξκαλνπνισληθώλ δηαπξαγκαηεύζεσλ ηνλ ρεηκώλα ηνπ 1938-39 θαη (ζει. 521) κε

ην όηη ην βξε-


αμηνπξόζεθηε δήισζε ζηε ζπγθέληξσζε ηνπ θόκκαηνο ζηε Νπ-

ξεκβέξγε, ηνλ επηέκβξην ηνπ 1936: «Αλ είρακε ηνλ αλππνιόγηζην

πινύην από ηα απνζέκαηα πξώησλ πιώλ ησλ Οπξαιίσλ θαη ηηο

απέξαληεο εύθνξεο πεδηάδεο ηεο Οπθξαλίαο ζηε δηάζεζε ηεο

εζληθνζνζηαιηζηηθήο εγεζίαο, ν γεξκαληθόο ιαόο ζα θνιπκπνύζε

ζηελ αθζνλία». ηηο αξρέο, όκσο, ηνπ 1939 άξρηζε λα δείρλεη ηελ

αδηαθνξία ηνπ όρη κόλν γηα ηελ Οπθξαλία, αιιά αθόκα θαη γηα ην

ηκήκα ηεο Σζερνζινβαθίαο πνπ αλήθε ζηα νπθξαληθά Καξπάζηα.

Δίλαη απνθαιππηηθό όηη ηα πξώηα ζεκάδηα βειηίσζεο ησλ

γεξκαλνξσζηθώλ ζρέζεσλ θάλεθαλ πριν από ηνλ Μάξηην ηνπ 1939,

δειαδή πξηλ από ηελ μαθληθή απόθαζε ηνπ Χίηιεξ λα βαδίζεη

ελαληίνλ ηεο Πξάγαο θαη λα θαηαιάβεη ό,ηη είρε απνκείλεη από ηελ

Σζερνζινβαθία, θάηη πνπ νδήγεζε αθνινύζσο (Σε κηα απνθαζηζηηθή

αιιαγή ηεο βξεηαληθήο πνιηηηθήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ

βξεηαληθώλ εγγπήζεσλ πξνο ηελ Πνισλία θαη ηεο πξνζπάζεηαο γηα

ηειηθή επίηεπμε κηαο ζηξαηησηηθήο ζπκκαρίαο κε ηε Ρσζία. Πνιιά

πξάγκαηα δείρλνπλ όηη ν Χίηιεξ ζεσξνύζε αλέθηθηε κηα

γαιινβξεηαλνξσζηθή ζπκκαρία. πσο θαη λα έρεη ην πξάγκα, ην

θαινθαίξη ηνπ 1939 επέδεημε κεγάιε δεμηνηερλία ζηελ άζθεζε ηεο

πνιηηηθήο ηνπ. Η επηθπιαθηηθόηεηα κάιινλ θαη όρη ε ζπνπδή ή ε

αλππνκνλεζία ραξαθηήξηζαλ ηνλ ξπζκό ησλ αληηδξάζεσλ ηνπ

απέλαληη ζηα πνηθίια ζεκάδηα από ηε Μόζρα (εθηόο από ηελ ηξίηε

εβδνκάδα ηνπ Απγνύζηνπ, όηαλ απνθάζηζε ηελ μαθληθή επηηάρπλζε

ησλ ελεξγεηώλ γηα ηε ζύλαςε ζπλζήθεο. Απηό ήηαλ θάηη πνπ ηνλ

εμππεξεηνύζε απνιύησο). Σα αξρεία ησλ κπζηηθώλ γεξκαλνξσζηθώλ

επαθώλ θαη δηαπξαγκαηεύζεσλ εθείλεο ηεο επν-

ηαληθό ππνπξγείν Δμσηεξηθώλ εηδνπνηήζεθε ηνλ Μάξηην «από ηνλ Ρνπκάλν πξέζβε, άηη

κπζηηθέο πιεξνθνξίεο απνθάιππηαλ πσο ν Χίηιεξ ζα ρηππνύζε ηε Ρνπκαλία θαη ηελ

Οπγγαξία ηνπο πξνζερείο κήλεο». Ο Μ. Σηιέα δελ ήηαλ πξέζβεο θαη νη Βξεηαλνί δελ

ηνλ πίζηεςαλ νύηε γηα κηα ζηηγκή.


ρήο απνηεινύλ έλα από ηα πιένλ ζπλαξπαζηηθά θεθάιαηα ηεο

ζύγρξνλεο δηπισκαηηθήο ηζηνξίαο, αλ θαη είλαη πεξηζζόηεξν

απνθαιππηηθά γηα ηνλ ηάιηλ παξά γηα ηνλ Χίηιεξ, πεξηιακ-

βαλνκέλσλ ησλ βαζηθώλ απόςεσλ ηνπ ηάιηλ γηα ηα ξσζηθά

ζπκθέξνληα - θαζώο επίζεο θαη ηνπ ζεβαζκνύ ηνπ πξνο ηνλ Χίηιεξ35

.

Κάηη εμίζνπ ελδηαθέξνλ θαη απνθαιππηηθό είλαη ε ηξηπιή ζρέζε

ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ ην θαινθαίξη ηνπ 1939. Οη Βξεηαλνί θαη νη

Γάιινη, θπζηθά, δελ έθξπβαλ ηελ επηζπκία ηνπο λα πξνζειθύζνπλ ηνλ

ηάιηλ ζε κηα αληηρηηιεξηθή ζπκκαρία (έζησ θαη αλ ε θπβέξλεζε

Σζάκπεξιελ πξνηηκνύζε λα πξνηείλεη ζην Βεξνιίλν όηη, αλ ε

Γεξκαλία ήηαλ πεξηζζόηεξν ινγηθή ζρεηηθά κε ηελ Πνισλία, κηα

επξεία βξεηαλνγεξκαληθή ζπκθσλία εμαθνινπζνύζε λα είλαη πηζαλή).

Ο ηάιηλ ήηαλ θξπ-ςίλνπο ζρεηηθά κε ηηο επαθέο ηνπ κε ην Βεξνιίλν,

ζαλ ραξαθηεξηζηηθόο πνλεξόο θαπθαζηαλόο νπιαξρεγόο. Δίλαη ζεκα-

ληηθό όηη ν Χίηιεξ άθελε πεξηζηαζηαθά νξηζκέλνπο ππαηληγκνύο

(όπσο έγηλε ηνλ Μάην) πξνο ηνπο Βξεηαλνύο θαη ηνπο Γάιινπο

ζρεηηθά κε ηελ πηζαλόηεηα κηαο ζπκθσλίαο ηεο Γεξκαλίαο κε ηε

Ρσζία36

. Απνθαιππηηθή είλαη, επίζεο, ε ζπρλά αλαθεξόκελε

ζπλνκηιία ηνπ κε ηνλ Διβεηό Καξι Μπνύξθραξη ζηηο 11 Απγνύζηνπ

1939, ιίγεο εκέξεο πξηλ πιεζηάζεη επζέσο ηνλ ηάιηλ. Δίπε ζηνλ

Μπνύξθραξη (γηα ηνλ νπνίν ήμεξε όηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο κηαο

βξεηαλνγεξκαληθήο ζπλελλόεζεο):

35. Ο Άγγινο επθπνιόγνο πνπ ππνηίζεηαη όηη είπε, καζαίλνληαο ηα λέα γηα ζπκθσλία

κεηαμύ Χίηιεξ θαη ηάιηλ, όηη «όινη νη -ηζκνί είλαη μεπεξαζκέλνη» («all the Isms are

Wasms»). Δίρε, θπζηθά, δίθην ζε κεγάιν βαζκό. Δλώ όκσο απηό ίζρπε γηα ηνλ δηεζλή

θνκνπληζκό, ν γεξκαληθόο εζληθνζνζηαιη-ζκόο θάζε άιιν παξά μεπεξαζκέλνο ήηαλ.

36. Η ηθαλόηεηα ηνπ ζην divide et impera (δηαίξεη θαη βαζίιεπε) -δειαδή λα κελ

αθνινπζεί ηε κηα ή ηελ άιιε πιεπξά γηα θάπνην δηάζηεκα- ππήξρε ήδε ην 1921-22 θαη

ην 1924-25 ζηε δηάξθεηα ησλ αληαγσληζκώλ κέζα ζην θόκκα (θαη ίζσο επίζεο ην 1933-

34, κεηαμύ ηνπ ζηξαηνύ θαη ησλ SA).


«Οηηδήπνηε θάλσ ζηξέθεηαη ελαληίνλ ηεο Ρσζίαο. Αλ ε Γύζε είλαη

ηόζν αλόεηε θαη ηπθιή ώζηε λα κε ην αληηιακβάλεηαη, Οα

αλαγθαζηώ λα επηδηώμσ κηα ζπλελλόεζε κε ηνπο Ρώζνπο, λα ληθήζσ

ηε Γύζε θαη ελ ζπλερεία λα ζηξέςσ όιεο ηηο δπλάκεηο κνπ ελαληίνλ

ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο. Χξεηάδνκαη ηελ Οπθξαλία γηα λα κε

ζηεξεζνύκε ηξόθηκα, όπσο ε'γηλε ζηνλ πξνεγνύκελν πόιεκν». Πνιινί

ηζηνξηθνί ζεσξνύλ απηή ηε δήισζε απνθαιππηηθή γηα νιόθιεξε ηε

κεηαγελέζηεξε ζηξαηησηηθή πνιηηηθή ηνπ Χίηιεξ. Ο Χηιγθξνύκπεξ

ηελ νλνκάδεη πξνθεηηθή θαη δηνξαηηθή [visionär]37

. ηελ

πξαγκαηηθόηεηα ήηαλ κηα πξνζπάζεηα ηνπ Φίξεξ (ήμεξε όηη ηα ιόγηα

ηνπ Μπνύξ-θραξη ππνινγίδνληαλ από ην Λνλδίλν) λα εθθνβίζεη ηηο

δπηηθέο δπλάκεηο ώζηε λα εγθαηαιείςνπλ ηελ Πνισλία.

Η πξνζπάζεηα ηνπ δελ επνδώζεθε. Ούηε ηα λέα ηεο ζπλζήθεο

Χίηιεξ-ηάιηλ ιίγεο εκέξεο αξγόηεξα, νύηε νη ηειεπηαίεο πξνζπάζεηεο

ηνπ λα «ρώζεη κηα ζθήλα», όπσο έιεγε ν ίδηνο, κεηαμύ ησλ Βξεηαλώλ

θαη ησλ Πνισλώλ κε ηηο ηειεπηαίεο, απαηειέο, «πξνζθνξέο» ηνπ ζηελ

Πνισλία. Αθνύ νη Πνισλνί αξλήζεθαλ λα γίλνπλ δνξπθόξνη ηεο

Γεξκαλίαο, ζα ηνπο ππέηαζζε κε ηνλ πόιεκν. Καζώο ε Βξεηαλία θαη ε

Γαιιία δελ ήζειαλ ηε ζύξξαμε, ήιπηδε όηη δελ ζα έθηαλαλ ζε απηήλ.

ηηο 3 επηεκβξίνπ 1939, εληνύηνηο, νη δπν ρώξεο, έζησ θαη απξόζπ-

κα, θήξπμαλ ηνλ πόιεκν θαηά ηνπ Σξίηνπ Ράηρ. Απηή ήηαλ ε πξώηε

κεγάιε θαη απνθαζηζηηθή απνηπρία ηεο πνιηηηθήο ηνπ Χίηιεξ. Από

ζηξαηεγηθή, πάλησο, πιεπξά δελ ήηαλ απνθαζηζηηθή - όρη αθόκα,

ηνπιάρηζηνλ. Ήμεξε όηη νη Βξεηαλνί θαη νη Γάιινη ήηαλ απξόζπκνη

πνιεκηζηέο. Μπνξεί λα θήξπμαλ ηνλ πόιεκν αιιά πέξα από απηό,

πξνο ην παξόλ, ζα έθαλαλ ειάρηζηα πξάγκαηα ή θαη ηίπνηα απνιύησο.

Βξαρππξόζεζκα, είρε απόιπην δίθην πάλσ ζε απηό.

37. HST. ει. 28-29. Δπίζεο F, ζει. 801 θαη, HF/ΑΙ, ζει. 224.


Ο πόθειμξ είκαζ ιζα απνόαθεπηδ ηαηάζηαζδ ηαζ δεκ είπε ηακέκακ

θόβμ κα ηαηαθύβεζ ζε αοηόκ - ημοθάπζζημκ όπζ ημ 1939. Έηζζ

θηάκμοιε ζημ ζοιπέναζια όηζ δ ιεβάθδ απμηοπία ηδξ πμθζηζηήξ ημο

ήηακ ζοιθοήξ ιε ηα εθαηηώιαηα ημο παναηηήνα ημο38

. Βζαγόηακ.

Αοηό δεκ ήηακ απμηέθεζια εκόξ πανάθμβμο θακαηζζιμύ. ε όθδ ηδ

δζάνηεζα ηδξ ζηαδζμδνμιίαξ ημο οπήνλακ πμθθέξ πενζπηώζεζξ πμο

ήλενε κα πενζιέκεζ, ιενζηέξ θμνέξ ιάθζζηα ιέπνζ ζδιείμο

παναηεηαιέκμο δζζηαβιμύ. Δίδαιε, όιςξ, όηζ ημκ πεζιώκα ημο 1937-

38 είπε πεζζηεί όηζ δεκ εα γμύζε πμθύ αηόια- όηζ αοηό ημκ μδήβδζε ζε

αθθαβή ηςκ αημιζηώκ ημο ζοκδεεζώκ, πενζθαιαακμιέκδξ ηαζ ηδξ

θανιαηεοηζηήξ αβςβήξ ημο· όηζ είπε ανπίζεζ κα ζηέθηεηαζ πςξ ήηακ

πενζζζόηενμ άννςζημξ από όζμ θακηαγόηακ. Καζ ηώνα πνμέηηεζκε

αοηό ημ ζοκαίζεδια πμο είπε βζα ημκ εαοηό ημο ζημ πεπνςιέκμ ημο έ-

εκμοξ ημο. Φμαόηακ όηζ δ Μμίνα, ή δ Θεία Πνόκμζα, ίζςξ κα ιδ ημκ

άθδκε κά μθμηθδνώζεζ ημ ιεβάθμ ένβμ ημο βζα ηδ Γενιακία. Ήδδ ζηδ

ύζηερδ ημο Χόζιπαπ, ημκ Νμέιανζμ ημο 1937, είπε πεζ όηζ ηα

βενιακζηά «πνμαθήιαηα» έπνεπε κα θοεμύκ πνζκ από ημ 1943-45,

μπόηε μζ ζοβηονίεξ εα ζηνέθμκηακ εκακηίμκ ηδξ πώναξ, δεδμιέκμο όηζ

ηόηε εα είπε μθμηθδνςεεί δ ζηναηζςηζηή

38. Η αάναανδ ιεηαπείνζζδ ημο πμθςκζημύ θαμύ είπε ιεβάθδ ζπέζδ ιε ημ ιίζμξ ημο

εκακηίμκ ηδξ Πμθςκίαξ, επεζδή δ πώνα αοηή ηόθιδζε κα ημο ακηζζηαεεί ηαζ ε'ηζζ

πνμηάθεζε ε'κακ παβηόζιζμ πόθειμ. Ο Χάθκεν (HF/ΑΝ, ζεθ 162) παναηδνεί ιε

μλοδένηεζα: «...έπμκηαξ ηενδίζεζ ημκ πόθειμ εκακηίμκ ηδξ Πμθςκίαξ από ζηναηζςηζηήξ

πθεονάξ, μ Χίηθεν δεκ πνδζζιμπμίδζε ηαεόθμο ηδ κίηδ ημο βζα κα πναβιαημπμζήζεζ ημκ

πνςηανπζηό ζημπό ημο, πμο ήηακ μ ελακαβηαζιόξ ηςκ Πμθςκώκ κα ιπμοκ ζηδ

ζοιιαπία ηδκ μπμία είπακ ανκδεεί πνμδβμοιέκςξ». Σαοημπνόκςξ οπάνπμοκ άθεμκεξ

ιανηονίεξ βζα ημκ εεςνμύιεκμ ηαηαζηνμθζηό παναηηήνα ηδξ οπενμρίαξ ημο. Όπςξ α-

καθένεζ μ Φεζη, ζηδ δήθςζδ ημο ηδξ 23δξ Νμειανίμο 1939 ακαθένεζ: «Ή εα

επζηναηήζς ή εα πέζς ζε αοηόκ ημκ αβώκα. Γεκ εα επζγήζς ηδξ ήηηαξ ημο θαμύ ιμο.

Γζα ημ ελςηενζηό ηαιζά ζοκεδημθόβδζδ, βζα ημ εζςηενζηό ηαιζά επακάζηαζδ». Έηζζ

αηνζαώξ έβζκε.


ζζπύξ ηςκ Γοηζηώκ δδιμηναηζώκ. Ο θίθμξ ημο μ Μμοζμθίκζ ημκ

ζοιαμύθερε κα ιδ αζαζηεί, ηαζ όπζ ιόκμ επεζδή δ Ιηαθία δεκ ήηακ

ε'ημζιδ βζα πόθειμ ημ 1939. Ο πνόκμξ δεν εργάζεηαι οπέν ηδξ

Βνεηακίαξ ηαζ ηδξ Γαθθίαξ, έβναρε ζημκ Χίηθεν. Γεκ εα ηδνμύζακ έκα

αοζηδνό ηαζ πνμβναιιαηζζιέκμ ζπέδζμ ελμπθζζιώκ εκακηίμκ ηδξ

εεκζημζμζζαθζζηζηήξ Γενιακίαξ ηαζ ηδξ θαζζζηζηήξ Ιηαθίαξ πμο εα

ήηακ ζζπονέξ ηαζ επίθμαεξ ζε όθδ ηδκ Δονώπδ. Ο Χίηθεν, πμο πίζηεοε

ζηδκ εββεκή ακςηενόηδηα ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ έκακηζ ημο

λεπεναζιέκμο θζθεθεοεενζζιμύ ηδξ Γύζδξ, έπνεπε κα αημύζεζ ημκ

Μμοζμθίκζ μ μπμίμξ είπε δίηζμ ζε βεκζηέξ βναιιέξ. Γεκ ημ έηακε,

όιςξ, βζα δζημύξ ημο θόβμοξ. Αοηή ήηακ, ίζςξ, δ ζδιακηζηόηενδ

πθάκδ ηδξ πμθζηζηήξ ημο, δ μπμία ημκ μδήβδζε ζηδκ ηαηαζηνμθή. Γομ

άθθα ζθάθιαηα ήηακ δ πανενιδκεία ηςκ ανεηακζηώκ πνμεέζεςκ,

ηονίςξ ημ ηαθμηαίνζ ημο 1940, ηαζ εκ ζοκεπεία δ πεπμίεδζδ ημο όηζ έ-

πνεπε κα επζηεεεί ζηδ βεζημκζηή Ρςζία πνζκ από ηζξ ανπέξ ημο

ηαθμηαζνζμύ ημο 1941.

Απέηοπε ζηδκ ηαηάηηδζδ ηδξ Ρςζίαξ. Ήηακ, όιςξ, δ απμηοπία ημο

πνμδζαβεβναιιέκδ; Σμκ ζηαιάηδζακ αηνζαώξ ζηζξ πύθεξ ηδξ Μόζπαξ

ημκ Γεηέιανζμ ημο 1941. Γεκ ιπμνμύκ, εκημύημζξ, κα απμδμεμύκ ζημκ

ίδζμ όθα ηα ζθάθιαηα ηδξ βενιακζηήξ ζηναηδβζηήξ ζηδ Ρςζία. Ακ δ

απόθαζδ ημο κα παναιείκεζ ζημ ηάθζκβηνακη ήηακ εζθαθιέκδ, δ

ζοπκά επζηνζεείζα εκημθή, πμο αβκμμύζε ημοξ ζηναηδβμύξ ημο, κα ιδ

βίκεζ άιεζδ επίεεζδ ζηδ Μόζπα ημκ Ιμύθζμ ημο 1941 είκαζ

ημοθάπζζημκ ζογδηήζζιδ39

, εκώ δ αοζηδνή δζαηαβή πμο απαβόνεοε

ηδκ πθήνδ οπμπώνδζδ ημκ Γεηέιανζμ ημο 1941 απμδείπηδηε

εηπθδηηζηά α-

39. Ο Χζθβηνμΰιπεν (αθθά ηαζ άθθμζ) δίκεζ ζδζαίηενδ ζδιαζία ζε αοηό. Όιςξ ζηζξ 5

Γεηειανίμο 1940 μ Χίηθεν ανκήεδηε κα ηάκεζ ηδ Μόζπα πνςηανπζηό επζπεζνδζζαηό

ζηόπμ ημο.


πμηεθεζιαηζηή. Αοηέξ μζ ζεθίδεξ, όιςξ, αθμνμύκ ενςηήζεζξ ζπεηζηά

ιε ηδ ζηναηδβζηή πμθζηζηή ηαζ όπζ ιε ηδ ζηναηζςηζηή ηαηηζηή ημο.

Γζαηί ζπεδίαζε ηδ ζηναηζςηζηή εζζαμθή ζηδ Ρςζία από ημκ Ιμύθζμ ημο

1940; (Η ηεθζηή εκημθή εηδόεδηε ημκ Γεηέιανζμ.) Αοηή ήηακ δ

ιεβάθδ ακμδζία ημο - ελ μο ηαζ δ βεκζηά απμδεηηή βκώιδ4", πμο είκαζ

πεζζηζηή θόβς αοηώκ πμο λένμοιε βζα ηζξ ζοκέπεζεξ. Μζα ζηναηδβζηή

απενζζηερία, οπμηζκμύιεκδ από ηδκ ακμδζία ημο Lebensraum, πμο

απέαθεπε ζε ηάηζ πμθύ πενζζζόηενμ από ηδκ ήηηα ημο ακηζπάθμο: ζηδ

ιόκζιδ ηαηάηηδζδ μνζζιέκςκ πενζμπώκ ιε ζημπό ηδκ εβηαηάζηαζδ

Γενιακώκ ζε εηείκα ηα ιένδ.

Ήηακ όιςξ, αστός μ θόβμξ βζα ημκ μπμίμ απμθάζζζε ημκ πόθειμ

εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ ημκ Ιμύθζμ ημο 1940; Κάηζ πμο, επίζδξ, είκαζ

ζογδηήζζιμ41

. Έηακε αοηό ημ αήια αηνζαώξ ηδ ζηζβιή πμο είπε

ανπίζεζ κα ακηζθαιαάκεηαζ όηζ δ Βνεηακία δεκ

40. «Η ζδεμθμβία ημο [Weltanschauung] ηονζανπμύζε πθέμκ επί ηδξ Realpolitik ημο».

GQ, ζεθ. 240.

41. Δίκαζ ηάηζ πμο ζογδηήεδηε πμθΰ. Ο Χζθβηνμΰιπεν ζημ HST βνάθεζ επακεζθδιιέκα

όηζ ιεηά ημκ Ιμύθζμ ημο 1940 μ πόθειμξ εκακηίμκ ηδξ Αββθίαξ είπε δεοηενεύμοζα

ζδιαζία βζα ημκ Χίηθεν. Αοηό ημ επζπείνδια δεκ ζηέηεζ. (Βθ. ζπεηζηά Λμΰηαηξ ηαζ

LEW.) Ο Γενιακόξ ζζημνζηόξ Μπενκη Σηέβηειακ (1982) ημ ακηζηνμύεζ πεζζηζηά ζημ

GWU, 1982, ζεθ. 206-13 (ηαζ επίζδξ ημ 1987). Τμ ίδζμ μ Χάνηιμοη Σμοζηενάζη,

Vabanque.Hitlers Angriff aufdie Sowietunion 1941 als Versuch, durch den Sieg im

Osten den Westen zu bezwingen (Χένθμνκη/Βόκκδ, 1988). Σημ Hitlerdeutschland und

die Mächte. Materialen zur Aussenpolitik des III Reiches , έηδμζδ Μάκθνεκη Φμΰκηε

(D,1977), μ Χζθβηνμΰιπεν (ζεθ. 100, ζδι. 18) επζηνίκεζ ημ άνενμ ημο Μπνό-ζαη ζημ

VFZ, 1970, ζημ μπμίμ μ ηεθεοηαίμξ έβναρε όηζ δ απόθαζδ ημο Χίηθεν κα επζηεεεί ζηδ

Ρςζία δεκ ήηακ «έκα μνβακςιέκμ ζπέδζμ βζα ηδκ πναβιαημπμίδζδ ηςκ ζδεώκ ημο

[ζπεηζηά ιε ημ Lebensraum]», αθθά όηζ έκζςεε οπμπνεςιέκμξ [ein Zugzwang] κα ιδκ

πενζιέκεζ όθμ ημ ηαθμηαίνζ ημο 1940 ηαζ κα πνμπςνήζεζ ζε έκα απμθαζζζηζηό ηέθμξ

ημο πμθέιμο». Ο Μπνόζαη είπε δίηζμ- δ απάκηδζδ ημο Χζθβηνμΰιπεν ήηακ αζεεκζηή:

«Σηδκ πναβιαηζηόηδηα δ απόθαζδ ημο Χίηθεν βζα πόθειμ ζηδκ Ακαημθή [δεκ ήηακ

αηόια απόθαζδ] εθήθεδ ημκ Ιμΰθζμ ημο 1940, ζε ιζα επμπή πμο ήηακ πεπεζζιέκμξ


Οα οπμπςνμύζε. Όπςξ είπε ζηδ ιζηνή μιάδα ηςκ ζηναηδβώκ ημο ζημ

Μπένβηπμθ, ζηζξ 31 Ιμοθίμο 1940, μζ Βνεηακμί είπακ ιόκμ δομ

εθπίδεξ πθέμκ: ηδ Ρςζία ηαζ ηδκ Αιενζηή. Δκακηίμκ ηδξ δεύηενδξ δεκ

ιπμνμύζε κα ηάκεζ ηίπμηα. Ακ, όιςξ, εηιδδέκζγε ηδ Ρςζία, μζ εθπίδεξ

ημο Τζόνηζζθ -ηαζ ημο Ρμύγαεθη-0α ελαθακίγμκηακ. Τόηε δ

δπεζνςηζηή δύκαιδ ηδξ Γενιακίαξ Οα ήηακ απενζόνζζηδ ηαζ ακίηδηδ,

έηζζ ώζηε ανβά ή βνήβμνα μ Τζόνηζζθ ηζ μ Ρμύγαεθη εα

οπμπνεώκμκηακ κα ζοιαζααζημύκ ιαγί ημο. Οζ θαμί ημοξ εα

ακαβηάγμκηακ κα ακηζθδθεμύκ ημ ιάηαζμ εκόξ πμθέιμο πςνίξ εθπίδεξ

κίηδξ ηαζ πμθθμί ιεηαλύ ημοξ εα έκζςεακ ημοθάπζζημκ ηάπμζα

ζηακμπμίδζδ από ηδκ ελαθάκζζδ ηδξ ημιμοκζζηζηήξ ζζπύμξ ακά ημκ

ηόζιμ.

Οζ οπμθμβζζιμί ημο δεκ ήηακ εκηεθώξ πανάθμβμζ. «Ρςζία: δ

ηεθεοηαία εθπίδα ηδξ Αββθίαξ» - επακαθάιαακε δζανηώξ ζημοξ

ζηναηδβμύξ ηαζ ζημ πνμζςπζηό ημο (ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηςκ

βναιιαηέςκ)· οπάνπμοκ πμθθέξ ζπεηζηέξ απμδείλεζξ από ημ 1940 ηαζ

ημ 1941, αθθά ηαζ αηόια ανβόηε-

βζα ηδκ πζεακόηδηα κα υτάσει ζε ηάπμζα ζοιθςκία ιε ηδ Βνεηακία». Γεκ ήηακ, όιςξ,

απμθύηςξ πεπεζζιέκμξ αηόια. Ο ζοπκά επζθακεζαηόξ, αθθά ζε (ποηή ηδκ πενίπηςζδ

δζμναηζηόξ, Γηζγέαζμοξ (Gl, ζεθ. 516) βνάθεζ: «Χνεζά-(πδηε κα παναηάιρεζ ηδ Μόζπα

βζα [κα ηαηααάθεζ] ηδκ Αββθία». Ο Μπμύ-θμη δεκ είκαζ ζαθήξ ζπεηζηά ιε αοηό (BU,

ζεθ. 598): Σηζξ 31 Ιμοθίμο 1940, «Ο Χίηθεν έεεζε πνώημ ημ ζπέδζμ βζα εζζαμθή ζηδ

Βνεηακία, αθθά εημζιαγόηακ ήδδ βζα επίεεζδ εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ ημ 1941,

ακελανηήηςξ ακ εα (ηοκεδημθμβμύζακ ή όπζ μζ Βνεηακμί». Ο Γζέηεθ αθέπεζ ιζα

δοαδζηόηδηα, αθθά θαίκεηαζ ακαπμθάζζζημξ. JHH, ζεθ. 86: «Από ηδ δεηαεηία ημο 1920

μ Χίηθεν ήεεθε κα ηενδίζεζ Lebensraum ζηδ Ρςζία. Αοηόξ ήηακ πάκηα μ πνςηανπζηόξ

ζηόπμξ ημο. Γεκ ημ ηόκζζε, όιςξ, όηακ επζπείνδζε κα πείζεζ ημκ ηύηθμ ημο ζπεηζηά ιε ηα

ζπέδζα ημο». Αηόια ζαθέζηενα ακαθένεηαζ ζηδ ζεθ. 86: «Όθα δείπκμοκ όηζ [ημ

Lebensraum] οπήνπε πάκηα ζηδ ζηέρδ ημο. Δίκαζ, θοζζηά, δύζημθμ κα απμθαζίζμοιε

ακ πίζηεοε πναβιαηζηά ζηδ κέα ζηναηδβζηή δζηαζμθμβία πμο πνόααθε ημκ Ιμύθζμ ημο

1940 ή ακ ημ πνόηεζκε βζα κα λεπενάζεζ ηζξ ακηζννήζεζξ ηςκ οπμζηδνζηηώκ ημο βζα ιζα

κέα ηαηαηηδηζηή εηζηναηεία».


να42

, ίζςξ ιάθζζηα όπζ ιόκμ βζα θόβμοξ αοημδζηαίςζδξ. Οζ ζοκεπείξ

ακαθμνέξ ζημ Lebensraum ζηδ δζάνηεζα ηςκ επζηναπέγζςκ

ζογδηήζεςκ ημο ημ 1940 ηαζ ημ 1941 (ακ ηαζ ζπακίςξ πνζκ από ηδκ

έκανλδ ηδξ εζζαμθήξ ζηδ Ρςζία) δεκ μθείθμκηακ ηόζμ ζε αοηό όζμ

ζημοξ πζζημύξ μπαδμύξ ημο ηόιιαημξ ημο. Καζ ηέθμξ, ζε ιζα από ηζξ

ηεθεοηαίεξ μιζθίεξ ημο (όπςξ ακαθένεζ μ Μπόνιακ), είπε: «Καιζά από

ηζξ απμθάζεζξ πμο πνεζάζηδηε κα πάνς ζηδ δζάνηεζα αοημύ ημο

πμθέιμο δεκ ήηακ ζμαανόηενδ από ηδκ επίεεζδ εκακηίμκ ηδξ

Ρςζίαξ».

Δπεζδή μ πνόκμξ -ηαζ πάκηα μ πνόκμξ, πνμζέληε!- εα είκαζ ό-

42. Τπάνπμοκ πμθθέξ πανόιμζεξ δδθώζεζξ ημο, ιεηαλύ των μπμίςκ ηαζ εηείκδ ηδξ 27δξ

Γεηειανίμο 1940 πνμξ ημκ καύανπμ Ρέκηεν πμο επέιεκε ζηδ ζοβηέκηνςζδ όθςκ ηςκ

βενιακζηώκ δοκάιεςκ εκακηίμκ ηδξ Αββθίαξ. Ο Υίηθεν ακαθένεζ: «Αοηό δεκ ιπμνεί κα

βίκεζ πνζκ ελαθακζζηεί δ ηεθεοηαία δπεζνςηζηή εθπίδα ηδξ». ημκ Υέαεθ, ζηζξ 29 Μαΐμο

1941 ακαθένεζ όηζ όηακ δηηδεεί δ Ρςζία, «δ Αββθία εα ακαβηαζηεί κα ηάκεζ εζνήκδ.

Δθπίγς ιέζα ζημκ πνόκμ αοηό». ημ πμθειζηό διενμθόβζμ ημο Υάθκηεν, 14 Ιμοκίμο

1941: «Μεηά από ηδκ επίεεζδ ζηδ Ρςζία ηαζ ηδκ πναβιαημπμίδζδ ηςκ οπμθμβζζιώκ

ημο όηζ δ ηαηάννεοζδ ηδξ Ρςζίαξ εα ακαβηάζεζ ηδκ Αββθία κα εβηαηαθείρεζ ημκ

αβώκα». Σδκ ίδζα διένα: «Κύνζμξ ακηίπαθμξ είκαζ πάκηα δ Βνεηακία». (Από «ιζα

αδδιμζίεοηδ πδβή πμο εθήθεδ από ηάπμζμκ ζηναηδβό ηδξ Λμοθηαάθε» -δεκ οπάνπεζ

όιςξ ηαιζά άθθδ παναπμιπή ή πδβή- ζημκ Σν-αζκ, Ι/Η, ζεθ. 266.) ημ διενμθόβζμ ημο

Υέαεθ, 20 Ιμοκίμο 1941 ακαθένεηαζ: «Μζα ιαηνά ζογήηδζδ ιε ημκ Φίνεν. Πενζιέκεζ

πμθθά από ηδκ εηζηναηεία εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ... πζζηεύεζ όηζ δ Βνεηακία εα

ακαβηαζηεί κα εκδώζεζ». (διεζώζηε όηζ μ Υέαεθ δεκ ήηακ ζηναηδβόξ.) ημκ Κάζηεθ

ζηζξ 18 Αοβμύζημο 1941 (ADAP/D/13/I, ζεθ. 346) θέεζ: «Σεθζηόξ ζηόπμξ ημο Ράζπ είκαζ

δ ήηηα ηδξ Μεβάθδξ Βνεηακίαξ». ηζξ 22 Αοβμύζημο 1941, ιε ημκ ζηναηό ζημ

Λέκζκβηνακη, ηαε' μδόκ πνμξ ημ Κίεαμ ηαζ όθμ πζμ ημκηά ζηδ Μόζπα, ζημ διενμθόβζμ

ημο Υάθκηεν ακαθένεηαζ όηζ ζημπόξ ημο Υίηθεν είκαζ «κα ελαθακίζεζ ηεθζηά ηδ Ρςζία

ζακ ζύιιαπμ ηδξ Αββθίαξ ζηδκ Δονώπδ ηαζ έηζζ κα ηδξ ζηενήζεζ ηάεε εθπίδα βζα

αθθαβή ηδξ ηύπδξ ηδξ ιε ηδ αμήεεζα ηδξ ηεθεοηαίαξ Μεβάθδξ Γύκαιδξ». Ο Υίηθεν ζημκ

καύανπμ Φνίηε (KTB/SKL, 28 Οηηςανίμο 1941): «Η πηώζδ ηδξ Μόζπαξ ίζςξ κα

ακαβηάζεζ ηεθζηά ηδκ Αββθία κα ηάκεζ εζνήκδ».


θμ ηαζ πενζζζόηενμ ζε αάνμξ ιαξ. Γζα κα πείζμοιε ηδ Βνεηακία κα

ζοκεδημθμβήζεζ ηαζ κα ηάκεζ εζνήκδ ιαγί ιαξ ήηακ ακαβηαίμ κα ηδξ

απμζηενήζμοιε ηδκ ηεθεοηαία εθπίδα πμο είπε κα ιαξ ακηζιεηςπίζεζ

ζηδκ δπεζνςηζηή Δονώπδ ιε έκακ ακηίπαθμ ίδζμο ακαζηήιαημξ ιε ημ

δζηό ιαξ. Γεκ είπαιε άθθδ επζθμβή, έπνεπε ιε ηάεε εοζία κα

δζαβνάρμοιε ημ νςζζηό ζημζπείμ από ημκ εονςπασηό ζζμθμβζζιό.

Δίπαιε επίζδξ ηαζ έκακ άθθμ θόβμ, ελίζμο ζδιακηζηό, βζα ηδκ

εκένβεζα ιαξ - ηδ εακάζζιδ απεζθή πμο απμηεθεί δ Ρςζία βζα ηδκ

ύπανλδ ιαξ. Γζόηζ είκαζ απμθύηςξ αέααζμ όηζ εα ιαξ πηοπμύζε ανβά ή

βνήβμνα43.

«Γεκ είπαιε άθθδ επζθμβή»; «Απμθύηςξ αέααζμ»; Κάεε άθθμ. Καζ

ημ ζδιακηζηόηενμ: ζηζξ ελδβήζεζξ βζα ηδκ απόθαζδ ημο, μ Υίηθεν δεκ

ηάκεζ ημκ παναιζηνό θόβμ βζα ημ Lebensraum.

Δίκαζ, θοζζηά, δοκαηόκ κα δόεδηε αοηή δ έιθαζδ ζημκ αββθζηό

πανάβμκηα βζα κα εκηοπςζζαζημύκ μζ ζηναηδβμί ημο. Γοκαηόκ, ακ ηαζ

όπζ πζεακόκ: ηακέκαξ από ημοξ ημνοθαίμοξ ζηναηδβμύξ ημο δεκ

πνόααθε ηδκ παναιζηνή επζθύθαλδ βζα ημ ζπέδζμ «Μπανιπανόζα»44

.

ηδκ πναβιαηζηόηδηα ήηακ πζμ αζζζόδμλμζ ζηζξ πνμζδμηίεξ ημοξ από

ημκ ίδζμ ημκ Υίηθεν μ μπμίμξ, πνζκ από ηδκ εζζαμθή ζηδ Ρςζία,

ηαηαθήθεδηε λαθκζηά από ακδζοπία45

.

43. ΑΗ/Β, ζεθ. 15, Φεανμοάνζμξ 1945.

44. Μπάνζ Λζηξ, German Strategy Against Russia, 1939-1941, Όλθμνκη, 1973, ζεθ.

100: «...αοηή δ πνμζπάεεζα κα ζοζπεηίζεζ ηάπςξ ηζξ επζπεζνήζεζξ ζηδκ Ακαημθή ιε ημκ

πόθειμ πμο βζκόηακ ζηδ Γύζδ ήηακ ιζα δζηαζμθμβία βζα ηα αθηζά ηςκ ζηναηδβώκ.

Αθδεζκόξ ζημπόξ ηδξ εηζηναηείαξ ήηακ δ επζηοπία ηδξ πζηθενζηήξ Lebensraumpolitik».

Όπζ αηνζαώξ. Ο Υάθκεν είκαζ πζμ ζοβηναηδιέκμξ, αθθά ημ ζοιπέναζια ημο είκαζ

αιθζζαδηήζζιμ, (HF/ΑΝ, ζεθ. 115): «Γεκ πνέπεζ κα θαιαάκμοιε ζηα ζμαανά αοηέξ ηζξ

πνμζπάεεζεξ βζα δζηαζμθμβία από ημκ Υίηθεν. Η επίεεζδ ημο εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ δεκ

έβζκε θόβς ημο ζοκεπζγόιεκμο πμθέιμο εκακηίμκ ηδξ Βνεηακίαξ, αθθά πανά ημ βεβμκόξ

αοηό».

45. ηζξ 9 Ιακμοανίμο 1941 ζημ KTB/OKW: «Οζ Ρώζμζ δεκ πνέπεζ κα οπμηζιδεμύκ

μΰηε αοηή ηδ ζηζβιή». ηζξ 21 Ιμοκίμο, μ Υίιθεν πνμξ ημκ Υάζκηνζπ:


Πξέπεη λα έρνπκε ππ' όςηλ καο όηη, ελώ θάζε αλζξώπηλε ελέξγεηα

πξνέξρεηαη από κηα πιεηάδα θηλήηξσλ, ππάξρεη επίζεο κηα

πνιιαπιόηεηα ή, ηνπιάρηζηνλ, κηα δπαδηθόηεηα αλζξσπίλσλ

ζθνπώλ46

. Δίλαη ιάζνο λα ζεσξνύκε όηη μόνο ην Lebensraum θαη ε

ηδενινγία έθαλε ηνλ Χίηιεξ λα κεηαζηξαθεί θαη λα ζρεδηάζεη ηελ

εηζβνιή ηνπ ζηε Ρσζία ηνλ Ηνύιην ηνπ 1940. Ίζσο επίζεο είλαη ιάζνο

λα ππνζέζνπκε όηη όρη απιά ν βαζηθόο, αιιά ν μόνος ζηόρνο ηεο

εηζβνιήο ήηαλ ζηξαηεγηθόο θαη πνιηηηθόο, ώζηε λα ππνρξεώζεη ηνπο

Βξεηαλνύο (θαη ηνπο Ακεξηθαλνύο) λα αλαγλσξίζνπλ ηε καηαηνπνλία

ελόο πνιέκνπ ελαληίνλ ηνπ. Απηά ηα δπν ζηνηρεία ελππήξραλ ζηε

ζθέςε ηνπ: λα εμαθαλίζεη ηνλ ηειεπηαίν πηζαλό ζύκκαρν κηαο

Βξεηαλίαο ζηελ νπνία δελ κπνξνύζε -αθόκα- λα εηζβάιεη, θαη λα εμα-

ζθαιίζεη έλα -απξνζδηόξηζην αθόκα- Lebensraum ζηελ θαηαθηεκέλε

Αλαηνιή. Σείλσ λα πηζηέςσ όηη από ηνπο δπν απηνύο ζηόρνπο βαζηθόο

ήηαλ ν πξώηνο - ρσξίο λα ππνζηεξίδσ όηη ν δεύηεξνο δελ ήηαλ επίζεο

ζεκαληηθόο47

.

«Ο Φίξεξ δελ είλαη ηόζν αηζηόδνμνο όζν νη ζηξαηησηηθνί ηνπ ζύκβνπινη». Ο Ληηο, ζει.

156. Σε νύχτα πξηλ από ηηο 22 Ηνπλίνπ θάπνηνο από ηνλ θύθιν ηνπ Χίηιεξ είπε όηη ε

Ρσζία ήηαλ «κηα κεγάιε ζαπνπλόθνπζθα». Οη ζηξαηεγνί είραλ πιήξε απηνπεπνίζεζε,

ρσξίο θακηά εμαίξεζε. Ξαθληθά ν Χίηιεξ θάλεθε επηθπιαθηηθόο. Δίπε όηη ε Ρσζία

έκνηαδε κάιινλ κε πινίν ζηνλ «Ηπηάκελν Οιιαλδό». Καη πξόζζεζε: «Ζ αξρή ελόο

πνιέκνπ κνηάδεη κε ην άλνηγκα κηαο πόξηαο πνπ νδεγεί ζε έλα ζθνηεηλό δσκάηην.

Καλέλαο δελ μέξεη ηη θξύβεηαη κέζα ζην ζθνηάδη». (Λνύθαηο, LEW, ζει. 139.)

46. Οη ηζηνξηθνί ζην ζέκα ηεο δπαδηθόηεηαο: Ο Γηέθει ζην JHW, ζει. 68· επίζεο ζει.

56: «...ππό ηηο επηθξαηνύζεο ζπλζήθεο ε αλαηνιηθή εθζηξαηεία εμππεξεηνύζε δηπιό

ζθνπό, ζα νδεγνύζε ζηελ απόθηεζε δσηηθνύ ρώξνπ αιιά θαη ζηελ απνζάξξπλζε ηεο

Βξεηαλίαο κηα γηα πάληα». Χάθλεξ, HF/ΑΝ, ζει. 102: «Δίλαη πάληα ιάζνο ζηελ

πνιηηηθή ε επηδίσμε δύν ζθνπώλ ηαπηνρξόλσο». Ίζσο. Ο Σζίηεικαλ (ΕΗΣ/Α, ζει. 147)

γξάθεη όηη νη ζηόρνη ηνπ Χίηιεξ δελ ήηαλ ζαθείο· δελ αλαθέξεηαη ζε δπαδηθόηεηα, αιιά

πξνβάιιεη ηε ζπλήζεηα ηνπ λα ρξεζηκνπνηεί «θάζε πηζαλό επηρείξεκα γηα λα δηθαηώζεη

ηηο απνθάζεηο ηνπ».

47. θεθζείηε όηη, ελώ ν Χίηιεξ δελ κηινύζε πνιύ γηα ην Lebensraum πξηλ


Ζ 7ε Γεθεκβξίνπ 1941 ήηαλ ε απνθαζηζηηθή θακπή ηνπ Β'

Παγθόζκηνπ Πνιέκνπ. Οη Ρώζνη ζηακάηεζαλ ηνπο Γεξκαλνύο ζηηο

παγσκέλεο εθηάζεηο κπξνζηά από ηε Μόζρα ζρεδόλ ηελ ίδηα ζηηγκή

πνπ ε ηαπσληθή επίζεζε έλα ηξνπηθό πξσηλό ζην Πεξι Χάξκπνξ

ώζεζε ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ζηνλ πόιεκν. Σώξα πηα ν επξσπατθόο

πόιεκνο ηνπ Χίηιεξ έγηλε πξαγκαηηθά παγθόζκηνο - ηνλ νπνίν όκσο

δελ κπνξνύζε πιένλ λα θεξδίζεη ή, ηνπιάρηζηνλ, όρη κε ηνλ ηξόπν πνπ

ήζειε. Σν αληηιήθζεθε θη ν ίδηνο - πξάγκα πνπ είρε πνιιέο

επηπηώζεηο, ζηηο νπνίεο ζα επαλέιζσ ζύληνκα. Σαπηνρξόλσο, όκσο,

πξέπεη λα ιερζεί θάηη ζρεηηθά κε ηελ θήξπμε ηνπ πνιέκνπ εθ κέξνπο

ηνπ ελαληίνλ ησλ ΖΠΑ, ζηηο 11 Γεθεκβξίνπ 1941, ε νπνία ζεσξείηαη

θαη θαηαηάζζεηαη αλάκεζα ζηηο κεγαιύηεξεο απεξηζθεςίεο ηνπ Χίηιεξ

από πνιινύο ηζηνξηθνύο4".

αξρίζεη ε εθζηξαηεία, δελ ζηακάηεζε λα ην ζπδεηάεη κε νξηζκέλα άηνκα ηνπ θύθινπ

ηνπ ηνλ Αύγνπζην θαη ηνλ επηέκβξην ηνπ 1941 - θάηη πνπ ηνπιάρη-(ηηνλ δείρλεη όηη

απηό είρε αξρίζεη λα ηνλ εμππεξεηεί από πιεπξάο δηθαίσζεο. θεθζείηε, επίζεο, όηη

πέξα από ηνπο γεληθνύο ππνινγηζκνύο ηνπ ζηηο επηηξαπέδηεο ζπλνκηιίεο ηνπ, ηα

ιεπηνκεξή ζρέδηα γηα ηνλ γεξκαληθό επνηθηζκό ηεο Αλαηνιήο δελ έγηλαλ από ηνλ ίδην

αιιά από ηνλ Χίκιεξ θαη άιινπο (θαη ην 1943 κηα εληνιή ηνπ Φίξεξ έθεξε ην ηέινο

απηώλ ησλ ζρεδίσλ). Ο Σζίηεικαλ ζην ΕΗΣ/Α, ζει. 161 αλαθέξεη: «Ζ από καθξνύ

απνδεθηή άπνςε όηη κε ηελ θαηάθηεζε ξσζηθώλ εδαθώλ ν Χίηιεξ ήζειε λα

δεκηνπξγήζεη κηα "επαλαγξνηνπνίεζε" ηεο γεξκαληθήο θνηλσλίαο ώζηε λα πεηύρεη κηα

"α-ληη-κνληέξλα" θαη "αληη-βηνκεραληθή" νπηνπία είλαη εζθαικέλε». 48. εκεηώλεηαη

κε έκθαζε -αιιά θαη ιαλζαζκέλα- από ηνλ Α. Σέηινξ. Ο Μπνύινθ ζην BU, ζει. 662

αλαθέξεη: «Ο Χίηιεξ πνηέ δελ ζθέθηεθε -πόζν κάιινλ ν Χίληελκπνπξγθ θαη ν

Λνύληεληνξθ ην 1917- όηη ζα ρξεηαδόηαλ λα αληηκεησπίζεη κηα ζεκαληηθή ακεξηθαληθή

αλάκεημε ζηνλ επξσπατθό πόιεκν». Κάζε άιιν. Ο Χίηιεξ πξνο ηνλ Γηνληι (KTB/OKW,

I, ζει. 996) ζηηο 17 Γεθεκβξίνπ 1940 - δειαδή κηα εκέξα πξηλ εθδώζεη ηηο ηειηθέο

νδεγίεο ηνπ ζρεδίνπ Μπαξκπαξόζα ιέεη: «Πξέπεη λα ιύζνπκε όια ηα επεηξσηηθά

επξσπατθά πξνβιήκαηα ην 1941, επεηδή από ην 1942 νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ζα είλαη ζε

ζέζε λα επέκβνπλ». Χάθλεξ ζην HF/ΑΗ, ζει. 229, γηα ηελ απόθαζε ηνπ Χίηιεξ λα

θεξύμεη ηνλ πόιεκν ελαληίνλ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηώλ αλαθέξεη: «Απηή


Ήηακ, από πμθθέξ απόρεζξ, έκα αζοκήεζζημ βεβμκόξ. Ο ίδζμξ μ

Υίηθεν είπε ημκ Ιμύκζμ ημο 1940 -αιθζζαδηώκηαξ ηδκ πμιπώδδ

ηήνολδ ημο πμθέιμο ηαηά ηδξ Γαθθίαξ ηαζ ηδξ Βνεηακίαξ από ημκ

Μμοζμθίκζ- όηζ πανόιμζα βεβμκόηα ακήηακ ζημ πανεθεόκ, ζηζξ

οπμηνζηζηέξ ζππμηζηέξ εηδδθώζεζξ ηςκ δοκαζηζηώκ πμθέιςκ. Ωζηόζμ,

ημκ Γεηέιανζμ ημο 1941, έααθε ημκ Ρίιπεκηνμπ κα ηάκεζ ιζα ηέημζα

δήθςζδ πνμξ ημκ Αιενζηακό ακαπθδνςηή πνέζαδ ζημ Βενμθίκμ.

Πμθθμί ζζημνζημί οπμζηδνίγμοκ όηζ δεκ ήηακ πανά άθθμ έκα δείβια

ηδξ οπενμρίαξ ημο, ιζα απνείαζηδ ηαζ ηαηαζηνεπηζηή εκένβεζα,

δεδμιέκμο όηζ, ακελανηήηςξ ημο Πενθ Υάνιπμν, μ Ρμύγαεθη εα είπε

μνζζιέκα πνμαθήιαηα ζηδ ζοβηαηάεεζδ ημο Κμβηνέζμο βζα ηήνολδ

πμθέιμο ηαηά ηδξ Γενιακίαξ. ηζξ 21 Ιμοκίμο 1941 (δδθαδή ιζα

διένα πνζκ από ηδκ εζζαμθή ζηδ Ρςζία), μ Υίηθεν έδςζε αοζηδνή

εκημθή ζημοξ δζμζηδηέξ ηςκ εαθαζζίςκ δοκάιεςκ ημο κα απμθύβμοκ

μπμζαδήπμηε επενζηή εκένβεζα εκακηίμκ αιενζηακζηώκ ιμκάδςκ, έζης

ηαζ ακ βενιακζηά οπμανύπζα ή άθθα ζηάθδ δέπμκηακ επίεεζδ από

αοηέξ. Ήλενε όηζ μ Ρμύγαεθη επεδίςηε κα επςθεθδεεί από ιζα ζμαανή

εαθάζζζα ζύβηνμοζδ ιε ημοξ Γενιακμύξ ζημκ Αηθακηζηό. Γεκ εα ημο

έδζκε θμζπόκ ηδκ εοηαζνία, αηόια ηαζ ιε ηόζημξ ημ δέζζιμ ηςκ πενζώκ

ηςκ Γενιακώκ καοηζηώκ δζμζηδηώκ. Σώνα, όιςξ, αοηά ηα δεζιά είπακ

θοεεί. Δπζπθέμκ, εκώ πμηέ δεκ αιθέααθθε βζα ηδκ επζεοιία ημο

Ρμύγαεθη κα ανπίζεζ πόθειμ εκακηίμκ

πνέπεζ, κα είκαζ δ εηπθδηηζηόηενδ από όθεξ ηζξ απμθάζεζξ ημο ζηδ δζάνηεζα ημο Β'

Παβημζιίμο Πμθέιμο. Γεκ ιπμνώ κα ημ ελδβήζς...». HF/ΑΝ, ζεθ. 117-18: «Μέπνζ

ζήιενα δεκ οπάνπεζ ηαηακμδηή ηαζ θμβζηή ελήβδζδ βζα ηάπμζμκ πμο επζπεζνεί κα

πενζβνάρεζ ιζα πανακμσηή εκένβεζα... αοηό πμο παναηίκδζε ημκ Υίηθεν κα πνμηαθέζεζ

ηδκ είζμδμ ηδξ Αιενζηήξ ζημκ βενιακζηό πόθειμ, ηάηζ βζα ημ μπμίμ ιέπνζ ηόηε είπε

ηάκεζ -πμθΰ θμβζηά- ηα πάκηα βζα κα απμθύβεζ, δεκ ήηακ δ ζαπςκζηή επίεεζδ ζημ Πενθ

Υάνιπμν, αθθά δ επζηοπήξ νςζζηή ακηεπίεεζδ ζηδ Μόζπα...» Μζα ακεπανηήξ ελήβδζδ.


ημο, δεκ ιπμνμύζε κα πνμδώζεζ ημοξ Ιάπςκεξ ζοιιάπμοξ ημο

αεεηώκηαξ ηδ ααζζηή ανπή ηδξ ζοιθςκίαξ ημοξ49

, πμο πνμέαθεπε κα

ανπίζμοκ ιαγί ηαζ ηαοημπνόκςξ ημκ πόθειμ εκακηίμκ ηςκ Ηκςιέκςκ

Πμθζηεζώκ.

Δίκαζ ζογδηήζζιμ ακ δ ηήνολδ ημο πμθέιμο από ημκ Υίηθεν ηαηά

ηςκ ΗΠΑ έηακε εοημθόηενμ ημ ένβμ ημο Ρμύγαεθη. Δίκαζ επίζδξ

απίεακμ όηζ ημ ακηίεεημ εα άθθαγε ηδκ πμνεία ηςκ ζδιακηζηόηενςκ

βεβμκόηςκ. Πνέπεζ, όιςξ, κα δζμνεώζμοιε ιζα εεςνία πμο είκαζ

εονέςξ δζαδεδμιέκδ ηαζ πενζζζόηενμ οπμεεηζηή από ηδκ ηάπςξ

ακμύζζα ζογήηδζδ ζπεηζηά ιε ηζξ ηοπζηόηδηεξ ηδξ βενιακζηήξ ηήνολδξ

ημο πμθέιμο εκακηίμκ ηςκ Ηκςιέκςκ Πμθζηεζώκ ημκ Γεηέιανζμ ημο

1941. ΙΙνόηεζηαζ βζα ηδ βεκζηά απμδεηηή άπμρδ όηζ μ Υίηθεν είπε

δοζηοπώξ άβκμζα (δοζηοπώξ βζ' αοηόκ, θοζζηά) βζα ηζξ Ηκςιέκεξ

Πμθζηείεξ50

. Όηζ οπμηζιμύζε ζηαεενά ημοξ Αιενζηακμύξ ηαεώξ ηαζ ηδ

ζηναηζςηζηή ηαζ αζμιδπακζηή ημοξ ζζπύ. Τπάνπμοκ πμθθέξ ιανηονίεξ

βζα ημ ακηίεεημ. Ο Υίηθεν εκδζαθενόηακ βζα ηδκ Αιενζηή ηαζ ηζξ

αιενζηακζηέξ οπμεέζεζξ από ηδκ παζδζηή ημο δθζηία. Γζάααγε ιε πάεμξ

ηα βμοέζηενκ ηαζ ηζξ ζζημνίεξ ιε Ικδζάκμοξ ημο Γενιακμύ ζοββναθέα

Κανθ Μέζ, ημο μπμίμο παναημθμύεδζε ηόζμ ηδκ ηεθεοηαία

49. Ο Γζέηεθ έπεζ ηαηά αάζδ δίηζμ ζημ JH, ζεθ. 74: «Πνζκ από ημ Πενθ Υάν-ιπμν, μ

θόαμξ ηδξ αιενζηακζηή επέιααζδξ ηαζ δ επζεοιία κα ιείκεζ δ Αιενζηή έλς από ημκ

πόθειμ ήηακ αηόια μ αηνμβςκζαίμξ θίεμξ ηδξ βενιακμσα-πςκζηήξ πμθζηζηήξ».

50. Ο Υίηθεν δεκ αβκμμύζε ηζξ Ηκςιέκεξ Πμθζηείεξ, αθθά μνζζιέκμζ ζζημνζημί όπςξ μ

Δνκζη Νόθηε, όπςξ θαίκεηαζ από ηδκ αζαθή δήθςζδ ημο ζημ αζαθίμ ημο Deutschland

und der Kalte Krieg, Μ, 1974, ζεθ. 160: «Πώξ ιπμνεί ηακείξ κα αιθζαάθθεζ ζμαανά όηζ

μ Ρμύγαεθη εα ζοιπαεμύζε έκα ακηζημ-ιμοκζζηζηό ηαζ ακηζζδιζηζηό ηίκδια ζηζξ

Ηκςιέκεξ Πμθζηείεξ... ακ ημ αιενζηακζηό ημιμοκζζηζηό ηόιια είπε παίλεζ ζηδκ

αιενζηακζηή πμθζηζηή έκακ νόθμ πανόιμζμ ιε εηείκμκ ημο ημιμοκζζηζημύ ηόιιαημξ ηδξ

Γενιακίαξ;»


δεκόζηα δηάιεμε όζν θαη ηελ θεδεία ηνπ ζηε Βηέλλε51

Δίδακε, επίζεο,

όηη ζπρλά εμέθξαδε ηε ζπκπάζεηα αιιά θαη ηνλ ζαπκαζκό ηνπ γηα ηελ

ακεξηθαληθή βηνκεραλία θαη ηηο ηερληθέο ηεο. Με δπν ιόγηα, ήηαλ

αξθεηά πιεξνθνξεκέλνο ζρεηηθά κε ηηο ΗΠΑ, πεξηιακβαλνκέλσλ

νξηζκέλσλ πνιηηηθώλ γεγνλόησλ πνπ ζπλέβαηλαλ εθεί. Έλαο από ηνπο

ειάρηζηνπο Γεξκαλνύο ζηξαηησηηθνύο αθνινύζνπο ηνπ νπνίνπ ηηο

αλαθνξέο κειεηνύζε επηκειώο, ην 1940, ήηαλ ν ζηξαηεγόο θνλ Μπέ-

ηηρεξ ζηελ Οπάζηγθηνλ. («Ξέξεη λα δηαβάδεη θάησ από ηηο

51. Σεκεηώζεηο ηνπ Κέπελ ζην IFZ, 5 Οθησβξίνπ 1942: «Τόηε ν Φίξεξ κάο είπε όηη

απέθηεζε ηηο πεξηζζόηεξεο γλώζεηο ηνπ γηα ηελ [ακεξηθαληθή] γεσγξαθία δηαβάδνληαο

ηνλ Καξι Με'η». Ο Αληξέαο Νηνξπάιελ, ζην ζαπκάζην άξζξν ηνπ «Hitler, the Nazi

Party, and the Wehrmacht in World War II», ζηελ έθδνζε ηνπ Χάξη Κόνπιο Total War

and Cold War, Κνιόκπνπο, Οράην, 1962, ζει. 72 αλαθέξεη: «Οη ζηξαηεγνί ηνπ δελ

δηέζεηαλ θαληαζία θαη απνθαζηζηηθόηεηα», παξαπνληόηαλ [ν Χίηιεξ]· «δελ είλαη

απνιύησο αθξηβείο θαη ε ζθέςε ηνπο είλαη εληειώο παξαδνζηαθή. Θα έπξεπε λα είραλ

δηαβάζεη πεξηζζόηεξα γνπέζηεξλ». Η Σηάηλεξη ζην ST/HK/D, ζει. 545: «Ο εζθαικέλνο

ξνκαληηζκόο θαη ε αληηπνιηηηζηηθή θηινζνθία ηνπ Καξι Μέη, ηνλ νπνίν ζπληζηνύζε

ζπλερώο ν Χίηιεξ λα δηαβάδνπλ νη άιινη». Έιεγε όηη μαλαδηάβαζε όια ηα βηβιία ηνπ

όηαλ έγηλε θαγθειάξηνο. Τν 1943 δηέηαμε ηελ εθηύπσζε 300.000 αληηηύπσλ ελόο

βηβιίνπ ηνπ {Winnetou) γηα λα δηαλεκεζεί κεηαμύ ησλ Γεξκαλώλ ζηξαηησηώλ. Ο

Κιάνπο Νηίηκαξ Χέλθε ζην Die amerikanische Besetzung Deutschlands, Μ, 1995, ζει.

133: Τνλ Ννέκβξην ηνπ 1944 «ν επηηειάξρεο ηνπ Χίκιεξ δηαβίβαζε ζηνπο γθανπιάηηεξ

κηα πξνηξνπή ηνπ Γθνπληέξηαλ λα πξνεηνηκαζηνύλ γηα επηδέμηα ηαθηηθή κάρεο θαη "ηλ-

δηάληθν" θέξζηκν... Από απηή ηελ άπνςε ηα βηβιία ηνπ Καξι Μέη απνδείρηεθαλ

επηκνξθσηηθά». Σηνλ Σνιη, SCHO, πέληε νιόθιεξεο ζειίδεο (296-300) αζρνινύληαη κε

απηό ην ζέκα. Βι. επίζεο ηνλ Βάπνπ Τάιγθξελ. Αθόκα, ηελ Γθέξηξνπλη Βίιελκπνπξγθ

ζην Von Deutschen-Helden. Eine Inhaltsanalyse der Karl-May-Romane (Κνινλία,

1967). Ο πην γλσζηόο ήξσαο ηνπ Μέη, ν «Γεξν-Σάηεξραλη», ήηαλ Γεξκαλνακεξηθαλόο.

Ταπηνρξόλσο, όκσο, ν Μέη δελ πξόβαιε ηε βαξβαξόηεηα. Οη ηζηνξίεο ηνπ άξεζαλ ζε

πνιινύο Γεξκαλνύο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ, γηα παξάδεηγκα, ν ξηδνζπάζηεο θαιιηηέρλεο

Γθεόξγθε Γθξνο.


ιέμεηο».) Γλώξηδε όιεο ηηο θαηεγνξίεο ησλ αληηξνπδβειηηθώλ, ησλ

«απνκνλσηηζηώλ» θαη ησλ «ξηδνζπαζηώλ εζληθηζηώλ» ηεο Ακεξηθήο.

Ο ίδηνο θαη ν Σηάιηλ ήηαλ νη πξώηνη μέλνη πνιηηηθνί πνπ ήζειαλ λα

πεξηιάβνπλ ην ακεξηθαληθό εθινγηθό ρξνλνπξόγξακκα ζηα ζρέδηα

ηνπο. (Ο Σηάιηλ είρε πεη ζηνλ Μνιόηνθ λα κελ πάεη ζην Βεξνιίλν πξηλ

από ηηο ακεξηθαληθέο πξνεδξηθέο εθινγέο ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1940. Ο

Χίηιεξ είρε πεη ζηνλ Μνπζνιίλη όηη έπξεπε λα αξρίζεη ηελ επίζεζε ηνπ

ελαληίνλ ηεο Διιάδνο κεηά από ηηο ίδηεο εθινγέο.) Σηε δηάξθεηα ηνπ

πνιέκνπ θαη αξθεηά κεηά ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1941 ν Χίηιεξ έπαηξλε

πιεξνθνξίεο γηα νξηζκέλεο ηάζεηο ηεο ακεξηθαληθήο θνηλήο γλώκεο·

όηη, γηα παξάδεηγκα, ην 1944 ππήξρε ζεκαληηθό αληηθνκνπληζηηθό θαη,

ηνπιάρηζηνλ εκκέζσο, θηινγεξκαληθό ξεύκα κεηαμύ πνιιώλ

ξεπνπκπιηθάλσλ ζηελ Οπάζηγθηνλ. Σηηο ηειεπηαίεο επηηξαπέδηεο ζπλν-

κηιίεο ηνπ έιεγε όηη ν πόιεκνο ελαληίνλ ηεο Ακεξηθήο ήηαλ

«ηξαγσδία», θαη έηξεθε ειπίδεο κέρξη ηελ ηειεπηαία ζηηγκή γηα θάπνην

ξήγκα κεηαμύ Οπάζηγθηνλ θαη Μόζραο από ην νπνίν ζα κπνξνύζε λα

επσθειεζεί, ηνπιάρηζηνλ ζε θάπνην βαζκό. Σε απηό ην ζέκα νη ειπίδεο

ηνπ ζπκθσλνύζαλ κε ηε κεγάιε πιεηνςεθία ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ. Αλ

θαη νη ππνβόζθνπζεο δπζθνιίεο ηνπ 1945 κεηαμύ Λνλδίλνπ θαη

Μόζραο ήηαλ πνιύ εκθαλέζηεξεο από εθείλεο κεηαμύ Οπάζηγθηνλ θαη

Μόζραο, ν Χίηιεξ, όπσο επίζεο πνιινί Γεξκαλνί, ήιπηδε ζε θάπνηα

ξήμε όρη κεηαμύ ησλ πξώησλ αιιά ησλ ηειεπηαίσλ. (Δθείλε ηελ επνρή

είρε πιένλ εγθαηαιείςεη όιεο ηηο κέρξη ηόηε ςεπδαηζζήζεηο ηνπ

ζρεηηθά κε ηνπο Βξεηαλνύο, ησλ νπνίσλ ε απνθαζηζηηθή

αληηγεξκαληθή ζηξαηεγηθή θαη πνιηηηθή ηνλ είρε γεκίζεη κε κίζνο.)

Δίλαη αιήζεηα όηη ηόζν ζηηο δεκόζηεο όζν θαη ζηηο ηδησηηθέο

δειώζεηο ηνπ κπνξνύκε λα βξνύκε απνδείμεηο αληηακεξηθαληθώλ

εθδειώζεσλ θαη ζπλζεκάησλ, θαζώο θαη κηα γεληθά


πεξηθξνλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηνλ ακεξηθαληθό πνιηηηζκό52

. Όια

απηά, όκσο, ζπλππήξραλ κε κηα πνιύ ελεκεξσκέλε θαη ξεαιηζηηθή

άπνςε ηεο Ακεξηθήο ζηε ζθέςε ηνπ. Σόζν ζε απηήλ όζν θαη ζε άιιεο

πεξηζηάζεηο, ίζσο λα θαλεί ππεξβνιηθό αλ πσ όηη νη επηζπκίεο ηνπ

ήηαλ γελλήηνξεο ησλ ζθέςεσλ ηνπ. Γελ ζα είλαη, όκσο, ππεξβνιηθό αλ

πσ όηη ηηο είραλ επεξεάζεη.

Σνλ Ννέκβξην ηνπ 1941 -δειαδή πξηλ από ηελ απνηπρία ηνπ

γεξκαληθνύ ζηξαηνύ κπξνζηά ζηε Μόζρα θαη πξηλ από ηα γεγνλόηα

ηνπ Πεξι Υάξκπνξ- ν Υίηιεξ ήμεξε όηη δελ κπνξνύζε πιένλ λα

θεξδίζεη ηνλ πόιεκν: ή αθξηβέζηεξα, τον πόλεμο τοσ, ηνλ πόιεκν πνπ

είρε ζρεδηάζεη λα δηεμαγάγεη θαη λα θεξδίζεη. Τπάξρνπλ καξηπξίεο γη'

απηό ζην πνιεκηθό εκεξνιόγην ηνπ ζηξαηεγνύ Υάιληεξ από ηηο 18

Ννεκβξίνπ 1941 (δειαδή πξηλ από ηελ ηειεπηαία πξνζπάζεηα ηνπ

θεληξηθνύ ζηξαηησηηθνύ ηνκέα λα ζπλερίζεη ηελ πξνέιαζε ηνπ πξνο

ηε Μόζρα), όπνπ αλαθέξεηαη όηη ν Υίηιεξ είπε: «Η αλαγλώξηζε από

ηνπο δπν αληηπάινπο ζπλαζπηζκνύο όηη δελ κπνξνύλ λα εθκεδελίζνπλ

ν έλαο ηνλ άιινλ, νδεγεί ζε εηξεληθέο δηαπξαγκαηεύζεηο». Καη επίζεο:

«Πξέπεη λα ππνινγίζνπκε ηελ πηζαλόηεηα, όηη δελ ζα είλαη δπλαηόλ

γηα θαλέλαλ από ηνπο δπν βαζηθνύο αληηπάινπο λα εμνινζξεύζεη ηνλ

άιιν ή λα ηνλ ππνηάμεη πιήξσο». Απηό επηβεβαηώλεηαη από κηα

εκθαηηθή δήισζε ηνπ αληηζηξάηεγνπ Γηνληι, ηνπ αλζξώπνπ ν νπνίνο

βξηζθόηαλ, ίζσο,

52. Βι. ηε δήισζε ηνπ ζην Η2Β όηη κηα ζύγθξνπζε κε ηελ Ακεξηθή ζα κπνξνύζε λα

ζπκβεί όηαλ πηα ν ίδηνο δελ ζα βξηζθόηαλ ζηε δσή. Έθαλε, όκσο, ειάρηζηεο παξόκνηεο

δειώζεηο κε'ρξη πνπ ζηγά-ζηγά άξρηζαλ λα απμάλνληαη ζηηο επηηξαπε'δηεο ζπλνκηιίεο ηνπ

ην θζηλόπσξν ηνπ 1941 - πηζαλόλ επεηδή ηόηε πξνέβιεπε όηη ν πόιεκνο κε ηελ Ακεξηθή

δελ ζα αξγνύζε. Γηα παξάδεηγκα, ε νκηιία ηνπ ζηηο 10 επηεκβξίνπ θαη νη δειώζεηο ηνπ

πξνο ηνλ Σζηάλν ζηηο 25 Οθησβξίνπ θαη πξνο ηνλ Βνύιγαξν ππνπξγό Δμσηεξηθώλ

Πνπόθ ζηηο 27 Ννεκβξίνπ.


πιεζηέζηεξα ζηνλ Υίηιεξ από νπνηνλδήπνηε άιινλ θαηά ηε δηάξθεηα

ηνπ πνιέκνπ53

. Από ηε θπιαθή ηνπ ζηε Νπξεκβέξγε έγξαςε όηη, ηνλ

ρεηκώλα ηνπ 1941, ν Υίηιεξ ήμεξε πσο «ήηαλ πιένλ αδύλαηνλ λα

επηηεπρζεί ε λίθε». ε έλα ππόκλεκα πνπ ππαγόξεπζε ζηε ζύδπγν ηνπ

ζρεηηθά κε ηνλ Υίηιεξ, ιέεη: «Οη ζηξαηησηηθνί ζύκβνπινη ηνπ -ζήκεξα

απηό αθνύγεηαη ζπρλά-αζθαιώο ζα ηνπ έρνπλ θαηαζηήζεη ζαθέο όηη ν

πόιεκνο έρεη ραζεί. Ση αθειήο ζθέςε! Πξηλ από νπνηνλδήπνηε άιιν

ζηνλ θόζκν ν Φίξεξ είρε αληηιεθζεί θαη ήμεξε όηη ν πόιεκνο είρε

ραζεί. Μπνξεί, όκσο, θαλείο λα εγθαηαιείςεη έλα Ράηρ θαη έλαλ ιαό

πξηλ ραζνύλ νξηζηηθά; Έλαο άλζξσπνο ζαλ ηνλ Υίηιεξ δελ ζα

κπνξνύζε λα ην θάλεη απηό».

Δδώ πξνθύπηνπλ ζεκαληηθά δεηήκαηα γηα ηνπο ηζηνξηθνύο. Έλα

από απηά είλαη πξνθαλέο: ε εηθόλα ηνπ Υίηιεξ, ηπθισκέλνπ από ηνλ

θαλαηηζκό ηνπ θαη πηζηεύνληαο κέρξη ην ηέινο όηη ν πόιεκνο δελ ζα

ραλόηαλ επεηδή δελ κπνξνύζε λα ραζεί, ήηαλ, ζηελ θαιύηεξε

πεξίπησζε, ππεξαπινπζηεπκέλε θαη, ζηε ρεηξόηεξε, εζθαικέλε. Έλα

άιιν, ζρεηηθό κε ην πξνεγνύκελν, είλαη ε απμαλόκελε ζήκεξα

αζπκθσλία κεηαμύ ησλ δεκνζίσο θαη ηδησηηθώο εθπεθξαζκέλσλ

απόςεσλ ηνπ. (Ίζσο ε ιέμε «ηδησηηθώο» λα κελ είλαη ζσζηόο όξνο,

επεηδή πνιιέο δειώζεηο ζηνλ ηδηαίηεξν θύθιν ηνπ γίλνληαλ γηα ιόγνπο

εληππσζηαζκνύ.) Με άιια ιόγηα, απηόο ν άλζξσπνο, πνπ κεξηθέο θν-

ξέο ήηαλ ηθαλόο λα θάλεη ηηο πεξηζηάζεηο λα επζπγξακκηζηνύλ κε ηηο

ηδέεο ηνπ54

, ζα ήηαλ ζην εμήο ππνρξεσκέλνο λα πξνζαξ-

53. Ηκεξνιόγην ηνπ Υάιληεξ, 18 Ννεκβξίνπ 1941. Γειώζεηο ηνπ Γηνληι όπσο ηηο

αλαθέξεη ν ξακ, SCH, ζει. 26-27 θαη 204. Τπάξρνπλ νξηζκέλεο ελδείμεηο όηη ν Υίηιεξ

άξρηζε λα ην ζθέθηεηαη από ηα κέζα Απγνύζηνπ. (Ηκεξνιόγην ηνπ Γθέκπειο, 18

Απγνύζηνπ 1941: «Υσξηζηή εηξήλε κε ηνλ ηάιηλ; Θα πέζεη ν Σζόξηζηι;) Ο Υίηιεξ

ζεσξνύζε πξαθηηθά αλαπόθεπθηε ηελ είζνδν ησλ Ακεξηθαλώλ ζηνλ πόιεκν.

54. Ο Υίηιεξ ζηηο 23 Μαΐνπ 1939 ζηνπο ζηξαηεγνύο ηνπ: «Η αξρή βάζεη ηεο νπνίαο

απνθεύγεη θάπνηνο λα ιύζεη έλα πξόβιεκα πξνζαξκνδόκελνο ζηηο


κόζεη νξηζκέλεο ηνπιάρηζηνλ από ηηο απόςεηο ηνπ ζε πεξηζηάζεηο ηηο

νπνίεο, ίζσο, κπνξνύζε λα επεξεάζεη, αιιά όρη θαη λα ειέγμεη. Με

άιια ιόγηα, ν ζθνπόο ηεο πνιεκηθήο ζηξαηεγηθήο ηνπ δελ ήηαλ πιένλ

νη θαηαθηήζεηο, αιιά ν εμαλαγθαζκόο ελόο ηνπιάρηζηνλ από ηνπο

αληηπάινπο ηνπ λα ζπδεηήζεη καδί ηνπ, θαηά πξνηίκεζε κε ηνπο όξνπο

ηνπ. κσο απηό δελ ήηαλ κηα πξαγκαηηθή παξαδνρή ήηηαο. Σώξα πηα

κεγαιύηεξε ζεκαζία από ηελ θαηάθηεζε είρε λα εμαθνινπζήζεη λα

παξακέλεη αήηηεηνο. Δίρε πεξάζεη πιένλ ε επνρή ησλ κηθξώλ

αζηξαπηαίσλ ληθώλ (Blitzkrieg)- ηόζν ν ίδηνο όζν θαη ην Ράηρ έπξεπε

πηα λα αζρνιεζνύλ κε έλαλ καθξνρξόλην πόιεκν, ζηε δηάξθεηα ηνπ

νπνίνπ ε γεξκαληθή ηζρύο ζα εμαθνινπζνύζε λα είλαη ηόζν δπλαηή

ώζηε αξγά ή γξήγνξα έλαο από ηνπο ερζξνύο ηνπ -από εθείλνλ ηνλ

αθύζηθν ζπλαζπηζκό Αγγινζαμόλσλ θαη Ρώζσλ, θεθαιαηνθξαηώλ

θαη θνκνπληζηώλ- ζα αλαγθαδόηαλ λα ην παξαδερηεί. Ίζσο λα κελ

ήηαλ πιένλ ηθαλόο λα θεξδίζεη τον πόλεμο τοσ κε ηνπο δηθνύο ηνπ

όξνπο, κπνξνύζε όκσο πάληα λα θεξδίζεη έλα δηαθνξεηηθό είδνο

πνιέκνπ ή, ηνπιάρηζηνλ, λα κε ηνλ ράζεη.

Απηή ε πεπνίζεζε ηνλ ζηήξημε ζρεδόλ κέρξη ην ηέινο. Ήηαλ ε

ηειηθή κεηαθίλεζε ηνπ πξνο κηα θξεηδεξίθεηα ζηξαηεγηθή· νξζόηεξα,

πξνο κηα θξεηδεξίθεηα άπνςε γηα ην κέιινλ ηνπ. Θαύκαδε πάληα ηνλ

Μεγάιν Φξεηδεξίθν πεξηζζόηεξν από ηνλ Μπίζκαξθ, ηνλ ηδεξνύλ

Καγθειάξην - δειαδή ηνλ πνιεκηζηή βαζηιηά αληί ηνπ πνιηηηθνύ55

. Σν

απνηέιεζκα ήηαλ ην όξακα ηνπ -ή, θαιύηεξα, νη ειπίδεο ηνπ- γηα έλα

ηζηνξηθό αλάινγν. Ο Φξεηδεξίθνο λίθεζε επεηδή -εληειώο απξόνπηα-

θαηέβαιε έλαλ από ηνπο ηζρπξόηεξνπο αληηπάινπο ηνπ θαη έ-

πεξηζηάζεηο είλαη απαξάδεθηε. Οη πεξηζηάζεηο πξέπεη λα πξνζαξκόδνληαη ζηηο αλάγθεο

[Forderungen]. (ΙΜΣ, xxxviii, 079-L, ζει. 549.) 55. Μηα θαιή πεξίιεςε ησλ ζρνιίσλ

ησλ ηζηνξηθώλ ζρεηηθά κε απηό ππάξρεη ζην SCHRB, ζει. 133, ζεκ. 252.


ηζη θαηέξξεπζε νιόθιεξε ε νκάδα ησλ ερζξώλ ηνπ. Γελ ήηαλ κόλν

γελλαίνο θαη απνθαζηζηηθόο, πεηπραίλνληαο λίθεο ζην πεδίν ηεο κάρεο

παξ' όιεο ηηο αληημνόηεηεο πνπ αληηκεηώπηδε-ε απνθαζηζηηθόηεηα ηνπ

πξνθάιεζε ξήγκα ζηνλ ζπλαζπηζκό ησλ ερζξώλ ηνπ, έλαλ

ζπλαζπηζκό πνιύ ιηγόηεξν αθύζηθν από εθείλνλ κεηαμύ

θεθαιαηνθξαηώλ θαη θνκνπληζηώλ ζηνλ Β' Παγθόζκην Πόιεκν. Απηό

ην όξακα ελέπλεε ηνλ Χίηιεξ ζρεδόλ κέρξη ηελ ηειεπηαία εβδνκάδα

ηεο δσήο ηνπ56

. Δθείλν πνπ δελ θαηάθεξε λα αληηιεθζεί ήηαλ όηη, λαη,

ίζσο λα πξνθαινύζε θάπνην ξήγκα κεηαμύ Ακεξηθαλώλ θαη Ρώζσλ -

αιιά πνιύ αξγά πηα γη' απηόλ. Γελ ήηαλ πόιεκνο κεηαμύ δπλαζηεηώλ

ηνπ 18νπ αηώλα, αιιά κηα παγθόζκηα πάιε ζηελ νπνία νη ερζξνί ηνπ,

αλεμαξηήησο πόζν αλόκνηνη ήηαλ ν έλαο από ηνλ άιιν, ζπκθσλνύζαλ

ζε έλα πξάγκα: όηη ν ίδηνο θαη ην Ράηρ ηνπ έπξεπε λα ληθεζνύλ θαη λα

θαηαθηεζνύλ άλεπ όξσλ θαη επηθπιάμεσλ. Αθόκα θαη αλ ν

Φξεηδεξίθνο δελ είρε ληθήζεη ζην Ρό-ζκπαρ ή ζην Λόηηελ, νη αληίπαινη

ηνπ ζα ππέγξαθαλ θάπνηα ζηηγκή εηξήλε κε ηνλ Πξώζν βαζηιηά. Οη

ερζξνί, όκσο, ηνπ Χίηιεξ δελ ζα έθαλαλ εηξήλε καδί ηνπ57

.

56. Σε λύρηα ηεο 12εο Απξηιίνπ 1945 ν Γθέκπειο όξκεζε ζην θαηαθύγην ηεο

θαγθειαξίαο κε ηα λέα ηνπ μαθληθνύ ζαλάηνπ ηνπ Ρνύδβειη. Δίρε καδί ηνπ έλα

κπνπθάιη ζακπάληα: «Η απηνθξάηεηξα απέζαλε!» (Ο αηθληδηαζηηθόο ζάλαηνο ηεο

Ρσζίδαο απηνθξάηεηξαο Διηζάβεη ην 1762 νδήγεζε ζηελ άκεζε δηάιπζε ηνπ

αληηπξσζηθνύ ζπλαζπηζκνύ θαη ζηνλ ζξίακβν ηνπ Φξεηδεξίθνπ.) Απηό ην πεξηζηαηηθό

ζπρλά παξεξκελεύεηαη από ηνπο ηζηνξηθνύο. (BU, ζει. 781: «Ο Χίηιεξ ζπκκεξίζηεθε

πιήξσο ηε ραξά ηνπ Γθέκπειο».) Ο ηειεπηαίνο, θαη όρη ν Φίξεξ, ήηαλ γεκάηνο

ελζνπζηαζκό εθείλε ηε λύρηα. (Η ζακπάληα, ζεκεησηένλ, δελ άξεζε ζηνλ Χίηιεξ.)

57. Ο Ακεξηθαλόο ηζηνξηθόο ηεο δηπισκαηίαο Πνι ξέληεξ ζην ζαπκάζην βηβιίν ηνπ

(The Transformation of European Politics 1763-1848, μθνξλη, 1994), ζει. 477,

ζρεηηθά κε ηνλ κεγάιν ζπλαζπηζκό ηνπ 1813-14 ελαληίνλ ηνπ Ναπνιένληα αλαθέξεη:

«Η ζηξαηησηηθή επηθξάηεζε δελ ήηαλ πνηέ βαζηθόο ζηόρνο ηνπ ζπλαζπηζκνύ, αθόκα

θαη ζηα ηειεπηαία ζηάδηα ηνπ πνιέκνπ. Οη ζύκκαρνη, αλ θαη κεξηθέο θνξέο

δηαθσλνύζαλ ξηδηθά γηα ηνπο όξνπο, αλαδεηνύζαλ πά-


Ωζηόζμ λεθύβαιε από ηδ ααζζηή ζζημνία ιαξ. Ο Γεηέιανζμξ ημο

1941 όπζ ιόκμ ζδιάδερε ηδκ ηαιπή ημο πμθέιμο ηαζ ιζα αθθαβή ζηζξ

απόρεζξ ημο Χίηθεν, αθθά μδήβδζε ζε κέεξ απμθάζεζξ ηαζ ζε ιζα

ιεηααμθή ηςκ ενβαζζαηώκ ζοκδεεζώκ ημο. Γζέηαλε κα ηεεεί μθόηθδνδ

δ βενιακζηή μζημκμιία ζηδ δζάεεζδ ηδξ πμθειζηήξ ιδπακήξ. (Ήηακ

πμθύ ηοπενόξ πμο ανήηε ημκ Άθιπενη πέεν βζα δζάδμπμ ημο ζηακμύ

Σμκη, μ μπμίμξ πέεακε ζηζξ ανπέξ ημο 1942. Ο πέεν δεκ ήηακ μύηε μζ-

ημκμιμθόβμξ μύηε δζαπεζνζζηήξ, αθθά μ Χίηθεν ακηζθήθεδηε ηζξ

μνβακςηζηέξ ζηακόηδηεξ ημο.) Ο Φίνεν ηνάηδζε βζα ημκ εαοηό ημο ηδ

εέζδ ημο ανπζζηναηήβμο ιεηά ηδκ παναίηδζδ ημο άννςζημο

ζηναηδβμύ Μπνάμοπζηξ. διακηζηόηενμ, πάκηςξ, ήηακ ημ βεβμκόξ όηζ

μζ απμθάζεζξ ημο αβκμμύζακ ηζξ πνμηάζεζξ ηαζ ηζξ ζοιαμοθέξ

μνζζιέκςκ ζηναηδβώκ ημο. Απαβόνεοζε ηδκ ηαηηζηή οπμπώνδζδ ηςκ

βενιακζηώκ ζηναηζώκ (εηηόξ μνζζιέκςκ ηαηά ηόπμοξ

πνμηεπςνδιέκςκ ιμκάδςκ) πανά ηδ θμαενή δνζιύηδηα ημο νςζζημύ

πεζιώκα ηαζ ηζξ ελίζμο θμαενέξ ιαπδηζηέξ ζηακόηδηεξ ηςκ Ρώζςκ. Καζ

ιεηά από δομ ιήκεξ, ζηα ηέθδ Μανηίμο 1942, έβζκε ζαθέξ όηζ δεκ

είπακ δίηζμ μζ ζηναηδβμί ημο αθθά εηείκμξ, ιε ηζξ ακμνεόδμλεξ

ζηναηζςηζηέξ εκημθέξ ημο. Έηζζ απμθεύπεδηε δ ηαηαζηνμθή ηαζ ημκ

Απνίθζμ ιπμνμύζε κα πεζ: «Απμηνέραιε έκα πεπνςιέκμ πμο

ηαηέζηνερε ηάπμζμκ άθθμκ πνζκ από 130 πνόκζα»58

.

κηα ηδκ εζνήκδ ιέζς δζαπναβιαηεύζεςκ ιε ηδ ιζα ή ηδκ άθθδ ιμνθή ηαζ ζοιθςκμύζακ

όηζ μ πόθειμξ έπνεπε κα ηενιαηζζηεί αιέζςξ ιόθζξ ζοιθςκμύζακ ζημοξ όνμοξ. Ο

θόβμξ βζα ημκ μπμίμ μ πόθειμξ ηνίεδηε ζημ ζηναηζςηζηό πεδίμ, ακ ηαζ όπζ ιε ηάπμζα

απμθαζζζηζηή κίηδ, ήηακ δ επίιμκδ άνκδζδ ημο Ναπμθέμκηα κα ηάκεζ ζμαανέξ

δζαπναβιαηεύζεζξ. Μόθζξ δ βαθθζηή ηοαένκδζδ ζοιθώκδζε κα ανπίζεζ ζογδηήζεζξ, μ

πόθειμξ ηεθείςζε, έζης ηαζ ακ εηείκδ ηδκ επμπή μ βαθθζηόξ ζηναηόξ ήηακ αηόια

αλζόιαπμξ ηαζ έθεβπε ηόζμ ημ ιεβαθύηενμ ιένμξ ηδξ Γαθθίαξ όζμ ηαζ γςηζηέξ πενζμπέξ

εηηόξ αοηήξ». Αοηό δεκ ζοκέααζκε ιε ημκ Χίηθεν ηαζ ημκ Β' Παβηόζιζμ πόθειμ,

ημοθάπζζημκ ιεηά ημ 1941. 58. Παναηδνήεδηε ιζα εηπθδηηζηή αεθηίςζδ ζημκ ίδζμ. Σμκ

Νμέιανζμ ημο 1941 έδζκε ιενζηέξ θμνέξ ηδκ εκηύπςζδ εκόξ ηαηααεαθδιέκμο

ακενώπμο.


Θα ζοκέπζγε κα πεηοπαίκεζ δ θνεζδενίηεζα ζηναηδβζηή ημο; Δπί μηηώ

ιήκεξ αηόια ηαηά ημ 1942, ηόζμ μ ίδζμξ όζμ ηαζ μζ Ιάπςκεξ ζύιιαπμζ

ημο πεημύζακ από κίηδ ζε κίηδ59

. Σμκ Νμέιανζμ, όιςξ, δηηήεδηακ ζε

πμθθά ιέηςπα, ζπεδόκ ηαοημπνόκςξ: ιζα βενιακζηή ζηναηζά

πενζηοηθώεδηε από ημοξ Ρώζμοξ (ηημ ηάθζκβηνακη, ιζα άθθδ

δηηήεδηε ζημ δοηζηό ιέηςπμ από ημοξ Βνεηακμύξ, μζ Αιενζηακμί

απμαζαάζηδηακ ζηδ Βόνεζα Λθνζηή ηαζ μζ Ιάπςκεξ ακαπαζηίζηδηακ

ζημ Γημοακηαθηακάθ. ηδ ζοκέπεζα αημθμύεδζακ οπμπςνήζεζξ επί

οπμπςνήζεςκ, πμο δζαηόπδηακ ιόκμ από ιενζηέξ ημπζηέξ ηαζ δομ

ιεβάθεξ βενιακζηέξ επζεέζεζξ μζ μπμίεξ όιςξ απέηοπακ. Πανά ηαύηα,

Σώνα, όιςξ, άθθαλε τις ηαεζενςιέκεξ ενβαζζαηέξ ημο ζοκήεεζεξ, μζ μπμίεξ

πενζθάιαακακ έκα ιπμέιζημ ζημζπείμ· ζοκήεςξ ήηακ ακμνβάκςημξ ζηζξ ηαεδιενζκέξ ημο

αζπμθίεξ. Από εηείκδ ηδ ζηζβιή ελαθακίζηδηε πθέμκ δ απνμεοιία ημο βζα ηαηηζηή ηαζ

ζοκεπή ενβαζία. Ο πέεν ήηακ έκαξ από ημοξ πνώημοξ πμο ημ παναηήνδζε (SP, ζεθ.

293): «Ακηζεέηςξ, άνπζζε κα αζπμθείηαζ ιε έκακ ηενάζηζμ όβημ ηαεδιενζκώκ ενβαζζώκ.

Δκώ ζημ πανεθεόκ ζοκήεζγε κα αθήκεζ ημοξ άθθμοξ κα δμοθεύμοκ βζα θμβανζαζιό ημο,

ηώνα έδεζπκε όθμ ηαζ ιεβαθύηενμ εκδζαθένμκ βζα ηζξ θεπημιένεζεξ. Καεώξ αολάκμκηακ

μζ ακδζοπίεξ, ιεηαηνάπδηε ζε απμθύηςξ πεζεανπδιέκμ ενβαγόιεκμ. Λοηό,όιςξ, ήηακ

ακηίεεημ πνμξ ηδ θύζδ ημο ηαζ είπε ακαπόθεοηηεξ ζοκέπεζεξ ζηδκ πμζόηδηα ηςκ

απμθάζεςκ ημο». Δπίζδξ μ Φεζη (F, ζεθ. 917) ακαθένεηαζ ζηδ: «ιεβάθδ, απεβκςζιέκδ

αοημπεζεανπία ημο». Καζ μ Μάγεν (Μ/Α, ζεθ. 254): «Βαεζά ηαζ ηνοθά ιέζα ημο δεκ

είπε πθέμκ αοηαπάηεξ βζα ιζα [ηεθζηή] κίηδ ημ 1941-42, ηάηζ πμο ημκ έηακε κα ιδ εέθεζ

κα επζζηεθεεί ηδκ πνώηδ βναιιή ημο ιεηώπμο. Αοηό, όιςξ, δεκ ήηακ απμηέθεζια

θόαμο βζα ηδ γςή ημο». Γομ ζημζπεία ηδξ ηαεδιενζκήξ νμοηίκαξ ημο έιεζκακ αιεηά-

αθδηα: δ ζοκήεεζα ημο κα ζδηώκεηαζ ανβά ημ πνςί ηαζ κα πδβαίκεζ βζα ΰπκμ πμθύ ανβά

ηδ κύπηα, ηαζ δ ζοκεπώξ αολακόιεκδ ελάνηδζδ ημο από ιζα ιεβάθδ πμζηζθία θανιάηςκ.

59. Ο ηαηά ηα άθθα μλοδενηήξ Χάθκεν (HF/ΑΝ, ζεθ. 49) βνάθεζ: «Μεηά ημ 1941,

ηονίςξ ιεηά ημ θεζκόπςνμ εηείκδξ ηδξ πνμκζάξ, δεκ οπήνπακ πθέμκ επζηοπίεξ». Γεκ

είκαζ έηζζ αηνζαώξ. Ο Κένζμ (KER, ζεθ. 189) δδθώκεζ: «Από ία ηέθδ ημο 1941 δ ήηηα

ηαζ δ ηαηαζηνμθή ήηακ ημ ιμκαδζηό πζεακό απμηέθεζια». Κζ αοηό είκαζ ζογδηήζζιμ.


ε δύλακε αλάθακςεο θαη θπξίσο ε αληνρή ηνπ Υίηιεξ ήηαλ εθ-

πιεθηηθή. Σν 1918 ην Ράηρ ηνπ θάηδεξ θαηέξξεπζε ζε ιηγόηεξν από

δπν κήλεο κεηά ηελ πξώηε ζνβαξή ήηηα ηνπ γεξκαληθνύ ζηξαηνύ ζηε

Γαιιία θαη κόιηο κεξηθέο εβδνκάδεο κεηά ηε ζπλζεθνιόγεζε ησλ

ζπκκάρσλ ηνπ. ηνλ Β' Παγθόζκην Πόιεκν, ην Σξίην Ράηρ ηνπ Υίηιεξ

πνιέκεζε άιια δπόκηζη ρξόληα κεηά ην ηάιηλγθξαλη θαη ζρεδόλ δπν

ρξόληα κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ από ηνλ ζεκαληηθόηεξν ζύκκαρν

ηνπ, ηελ Ιηαιία. Απηό έγηλε αληηιεπηό από ηνλ κεγάιν αληίπαιν ηνπ,

ηνλ Σζόξηζηι - ν νπνίνο είπε ζηνλ αγγιηθό ιαό κεηά ηε βξεηαληθή

λίθε ζηε Βόξεηα Αθξηθή, όηη δελ ήηαλ ε αξρή ηνπ ηέινπο, αιιά ίζσο

ην ηέινο ηεο αξρήο.

Γελ πξέπεη λα αληηκεησπίδνπκε ηελ αληνρή ηνπ Υίηιεξ κε έθπιεμε

- θαη όρη κόλν ιόγσ ησλ καδηθώλ σκνηήησλ ηνπ θαζεζηώηνο ηνπ.

(Απηό πνπ πξέπεη λα καο εθπιήζζεη είλαη ε ηπθιή πεηζαξρία κε ηελ

νπνία ηνλ εκπηζηεύνληαλ νη πεξηζζόηεξνη Γεξκαλνί -θαη ίζσο

εηδηθόηεξα ε εξγαηηθή ηάμε- θαη ε εθδήισζε κηαο απίζηεπηεο εζληθήο

ελόηεηαο κέρξη ηνπο ηειεπηαίνπο κήλεο ηνπ πνιέκνπ.) θνπόο καο ζε

απηό ην θεθάιαην είλαη λα αληηιεθζνύκε νξηζκέλα πξάγκαηα γηα ηε

δηνξαηηθόηεηα ζρεηηθά κε ηηο αλάγθεο ηεο θξεηδεξίθεηαο πνιηηηθήο

ηνπ, ζηελ νπνία είρε πιένλ ππνηαγεί νιόθιεξε ε ζηξαηεγηθή ηνπ.

Ήμεξε όηη δελ κπνξνύζε πιένλ λα εμνπδεηεξώζεη ηνπο αληηπάινπο ηνπ

- έζησ θαη αλ ληθνύζε ζην ηάιηλγθξαλη ή ζην Κνπξζθ ή αθόκα θαη

ζηηο αθηέο ηεο Ννξκαλδίαο ή ζην Βέιγην ζηα ηέιε ηνπ 1944. Μηα

απνθαζηζηηθή, όκσο, γεξκαληθή λίθε ζην πεδίν ηεο κάρεο ίζσο λα

έπεηζε θάπνηνλ από απηνύο λα δηαπξαγκαηεπζεί καδί ηνπ. Έλα ηέηνην

ζηξαηησηηθό ρηύπεκα ίζσο λα κελ αληέζηξεςε νιόθιεξε ηελ πνξεία

ηνπ πνιέκνπ-ζα απνηεινύζε, σζηόζν, θακπή, αλαγθάδνληαο έλαλ

ηνπιάρηζηνλ από ηνπο ερζξνύο ηνπ λα ζθεθηεί κήπσο ην θόζηνο ηεο π-

πνηαγήο κηαο ηόζν ζθιεξήο θαη πεηζκαηηθήο Γεξκαλίαο ήηαλ πνιύ

βαξύ. Ο Υίηιεξ επέκελε θαη' επαλάιεςηλ ζε απηήλ ηελ


απαξαίηεηε πξνϋπόζεζε όηαλ ν Γθέκπειο ή ν Ρίκπεληξνπ, ή αθόκα

θαη ν Ρόκει, πξνζπαζνύζαλ λα ηνλ πείζνπλ λα επηδηώμεη θάπνηα

επαθή κε έλαλ από ηνπο αληηπάινπο ηνπ. Θα ήηαλ αλώθειν,

επαλαιάκβαλε ν Υίηιεξ, ρσξίο πξνεγνπκέλσο λα έρεη απνδεηρηεί ε

ηζρύο ηεο Γεξκαλίαο ζην πεδίν ηεο κάρεο. ε απηό είρε απόιπην δίθην.

Τπνηηκνύζε, όκσο, θάηη πνπ ζπλέδεε η ελ θαηά ηα άιια αλνκνηνγελή

ζπκκαρία ησλ ερζξώλ ηνπ: ηελ απόθαζε ηνπο λα ηνλ ζπληξίςνπλ θαη

λα ηνλ αλαγθάζνπλ λα παξαδώζεη ην Σξίην Ράηρ. ε απηό ίζσο έθαλε

ιάζνο.

Τπάξρεη άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθό ηεο πνιηηηθήο ηνπ Υίηιεξ πνπ

δηέθεξε από ηα πξόηππα ηνπ Φξεηδεξίθνπ ή ηνπ Κιάνπδε-βηηο. ε

εθείλνπο ηνπο πνιέκνπο ηνπ 18νπ αηώλα, νη ζηόρνη ησλ εκπνιέκσλ

θξαηώλ ήηαλ απνιύησο πξνζδηνξηζκέλνη, θαη όηαλ νη πεξηζηάζεηο

αλάγθαδαλ ηνπο εγέηεο λα ηνπο ηξνπνπνηνύλ, εμαθνινπζνύζαλ βαζηθά

λα παξακέλνπλ ίδηνη, ήηνη: απόθηεζε εδαθώλ. Οη εδαθηθνί, όκσο,

ζηόρνη ηνπ Υίηιεξ -ζε απηό νη απόςεηο ηνπ δηέθεξαλ ξηδηθά από ηνπο

απηνθξαηνξηθνύο γεξκαληθνύο ζηόρνπο ηνπ Α' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ-

ήηαλ αζαθείο ή, κάιινλ, είραλ κείλεη ζθνπίκσο ζε εθθξεκόηεηα. Γηα

παξάδεηγκα, νη όξνη ηεο αλαθσρήο πνπ επέβαιε ζηε Γαιιία

(δηαηππσκέλνη σο έλαλ βαζκό κε ηόζν πξνζεθηηθό πνιηηηθό

θαηξνζθνπηζκό ώζηε ν Βξεηαλόο πξέζβεο ζηε Γαιιία ηνλ Ινύλην ηνπ

1940 ηνπο ραξαθηήξηζε «δηαβνιηθά έμππλνπο»), πεξηιάκβαλαλ πνιιέο

εδαθηθέο ανξηζηίεο. ε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο (όπσο έγηλε κε ηελ

Πνισλία ην 1939 θαη κε ηελ Ιηαιία ην 1943) ππήξμαλ κέηξα

παξαπιήζηα κε γεξκαληθέο εδαθηθέο πξνζαξηήζεηο, αιιά

απνηεινύζαλ κάιινλ εμαίξεζε παξά θαλόλα. Έλαο ιόγνο γη' απηό

ήηαλ, θπζηθά, ν θαηξνζθνπηζκόο: ε αλαβνιή εδαθηθώλ

πξνζδηνξηζκώλ κέρξη λα θεξδεζεί ν πόιεκνο - ή κέρξη λα γίλεη θάπνηα

δηεπζέηεζε κε έλαλ από ηνπο ερζξνύο ηεο Γεξκαλίαο.


Τπήξρε, σζηόζν, θη άιιν έλα ζηνηρείν ζην είδνο ηεο πνιηηηθήο ηνπ

Υίηιεξ. Πεξηζζόηεξν από ηα εδάθε πξνηηκνύζε ηνπο ππνηειείο.

Απνδείμεηο απηήο ηεο ηάζεο αληρλεύνληαη ζηελ εζσηεξηθή πνιηηηθή

ηνπ από ην 1933 θαη κεηά. Θα ππήξρε κόλν έλα πνιηηηθό θόκκα ζην

Σξίην Ράηρ- πξώελ ζπληεξεηηθνί πνιηηηθνί, όκσο, όπσο ν Πάπελ ή ν

Νόηξαη, επηηξεπόηαλ όρη κόλν λα δηαηεξεζνύλ, αιιά επίζεο λα

εξγάδνληαη θαη λα βνεζνύλ κέζα ζηελ ηεξαξρία ηνπ

εζληθνζνζηαιηζηηθνύ Ράηρ, όζν ηνπιάρηζηνλ ηνλ ππάθνπαλ θαη ηνλ

εμππεξεηνύζαλ. Σν 1939 ε Σζερία έγηλε γεξκαληθό πξνηεθηνξάην κε

ηελ νλνκαζία Βνεκία-Μνξαβία, ελώ ε ινβαθία κεηαηξάπεθε ζε

«αλεμάξηεην» θξάηνο, αιιά πιήξσο ππνηαγκέλν ζηε Γεξκαλία. Ο Α.

Σέηινξ («Μόλν ην Νηάληζηρ εκπόδηδε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ Γεξκα-

λίαο θαη Πνισλίαο») έθαλε κεγάιν ιάζνο: ν Υίηιεξ ήζειε κηα

Πνισλία πνπ ζα απνηεινύζε δνξπθόξν ή, ζηελ θαιύηεξε πεξίπησζε,

αζήκαλην εηαίξν ηεο Γεξκαλίαο, ρσξίο αλεμάξηεηε εμσηεξηθή

πνιηηηθή. Απηνί νη ζηόρνη ηεο ρηηιεξηθήο Realpolitik ππεξείραλ ησλ

ηδενινγηθώλ ηνπ πξνηηκήζεσλ. ε νιόθιεξε ηελ Δπξώπε (γηα

παξάδεηγκα, ζηελ Οιιαλδία, ζηε Γαλία, ζηε Γαιιία, ζηε Ρνπκαλία

θαη, ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο αθόκα θαη ζηελ Απζηξία), νη ηνπηθνί

εζληθνζνζηαιηζηέο εγέηεο μαθληάζηεθαλ όηαλ δηαπίζησζαλ όηη ν

Υίηιεξ δελ ηνπο ππνζηήξηδε θαη δελ ηνπο έδηλε θακηά ζεκαζία.

Πξνηηκνύζε λα ζπλεξγάδεηαη κε ηηο εθιεγκέλεο πξνγεξκαληθέο

θπβεξλήζεηο ζε παξόκνηεο επαξρίεο θαη θξάηε. Σν εληππσζηαθόηεξν

παξάδεηγκα ππάξρεη ζηε Ρνπκαλία, ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 1941. Δθεί ε

εζληθν-ζνζηαιηζηηθή θαη ιατθή ηδεξά Φξνπξά (ηεο νπνίαο ε αληηζε-

κηηηθή ηδενινγία θαη πξαθηηθή ήηαλ, ίζσο, νη θαλαηηθόηεξεο θαη

ξηδνζπαζηηθόηεξεο ηεο Δπξώπεο) ήξζε ζε ζύγθξνπζε κε ηελ

εζληθηζηηθή θαη ζηξαηησηηθή θπβέξλεζε ηνπ ζηξαηεγνύ Αληνλέζθνπ,

ηνλ νπνίν ν Υίηιεξ ζαύκαδε θαη ζπκπαζνύζε. Όηαλ ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ

1941 άξρηζαλ νη κάρεο κεηαμύ ηνπ Αληνλέζθνπ θαη ησλ δπλάκεσλ ηεο

ηδεξάο Φξνπξάο, νη Γεξ-


καλνί ππνζηήξημαλ αλεπηθύιαθηα ηνλ πξώην ζε βάξνο ηεο δεύηεξεο,

ζε νξηζκε'λεο κάιηζηα πεξηπηώζεηο κε γεξκαληθά όπια θαη άξκαηα.

Φπζηθά, ν Υίηιεξ είρε ηνπο ιόγνπο ηνπ. Όζν δηαξθνύζε ν πόιεκνο,

ρξεηαδόηαλ ηάμε θαη εξεκία ζηηο ρώξεο πνπ ήηαλ ζύκκαρνη ή

δνξπθόξνη ηνπ - έλα είδνο ζηαζεξόηεηαο πνπ δελ ε'πξεπε λα

δηαηαξάζζεηαη από επαλαζηαηηθά πεηξάκαηα, ώζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε

απξόζθνπηε κεηαθνξά ησλ αλαγθαίσλ πιηθώλ εθνδίσλ πξνο ην Ράηρ.

Έηζη αλέρζεθε επί πνιύ ρξόλν νξηζκέλνπο ζπκκάρνπο αξρεγνύο

θξαηώλ -ηνλ Πεηέλ, ηνλ Α-ληνλέζθνπ, ηνλ αληηβαζηιέα Υόξηη ζηελ

Οπγγαξία, ηνλ βαζηιηά Μπόξηο ζηε Βνπιγαξία- γηα κεξηθνύο από ηνπο

νπνίνπο ήμεξε όηη δελ ήηαλ εληειώο πηζηνί ή αθνζησκέλνη

ππνζηεξηθηέο ηεο εζληθνζνζηαιηζηηθήο Γεξκαλίαο. Δίλαη επίζεο

ζεκαληηθό ην γεγνλόο όηη δελ έδσζε ηελ παξακηθξή ππόζρεζε ή δελ

άθεζε νύηε ηελ παξακηθξή έλδεημε όηη αξγά ή γξήγνξα, ίζσο κεηά ηνλ

πόιεκν, νη μέλνη εζληθνζνζηαιηζηέο νπαδνί ηνπ ζα έπαηξλαλ ηελ

ακνηβή ηνπο"0. Δλ νιίγνηο, ε πιήξεο ππαθνή ζηηο αλάγθεο ηεο δηεζλνύο

γεξκαληθήο πνιηηηθήο ήηαλ απνιύησο αλαγθαία, όρη όκσο θαη ε

πιήξεο ππαθνή ζηελ ηδενινγία θαη ζηελ πξαθηηθή ηνπ γεξκαληθνύ

εζληθνζνζηαιηζκνύ - εθηόο από ηελ πεξίπησζε ησλ Δβξαίσλ.

Απηή ε αζπκθσλία κεηαμύ ηδενινγίαο θαη πνιηηηθήο είλαη ηδηαηηέξσο

εκθαλήο όηαλ εμεηάδνπκε ηηο απόςεηο ηνπ Υίηιεξ θαη ηηο γλώκεο πνπ

εμέθξαδε ν ηάιηλ. Ο πξώηνο εθηηκνύζε (θαη, αξγόηεξα, ζαύκαδε όιν

θαη πεξηζζόηεξν) ηνλ δεύηεξν61

. Τ-

()(). Θα κπνξνύζε, θπζηθά, λα αλαγλσξίζεη θαη λα ππνζηεξίμεη νξηζκέλνπο από απηνύο

ην 1941, όηαλ ηνλ εγθαηέιεηςαλ νη πξώελ δνξπθόξνη ή κηθξνί εηαίξνη ηνπ- απηό, όκσο,

δελ είρε θακηά ζεκαζία πιένλ.

61. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1939 δηέηαμε ηνλ θσηνγξάθν ηνπ Υάηλξηρ Υόθκαλ (ζηνλ νπνίν

επίζεο εκπηζηεύζεθε έλα εηδηθό πξνζσπηθό κήλπκα πξνο ηνλ


πάνπμοκ πμθθέξ ηαηαβεβναιιέκεξ εηθνάζεζξ ημο ζπεηζηά ιε αοηό ημ

εέια πνζκ από ημκ πόθειμ ηαζ, ζε μνζζιέκεξ πενζπηώζεζξ, ηαηά ηδ

δζάνηεζα ημο62

. Καιζά, όιςξ, δεκ ανίζηεηαζ ζηζξ δδιόζζεξ μιζθίεξ ημο

ή ζηδκ επίζδιδ πνμπαβάκδα ημο Ράζπ πμο ηαηεοεοκόηακ από ημκ

Γηέιπεθξ. Ζ ακαπόθεοηηδ πάθδ εκακηίμκ ημο «εανασημύ

ιπμθζεαζηζζιμύ» ήηακ ημ ααζζηό εέια ηαζ δ ααζζηή δζηαίςζδ ημο

πμθέιμο εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ, όπςξ ακαθενόηακ ζημκ βενιακζηό θαό

ηαζ ζημκ οπόθμζπμ ηόζιμ ιέπνζ ημ ηέθμξ, ιε ηαιζά ιείςζδ ή αθθαβή

ηόκμο. Τπήνπακ πμθθά άημια εηηόξ Γενιακίαξ πμο δεκ ημ πίζηεοακ ή

ημ έηακακ ιε επζθοθάλεζξ. Δίπε, όιςξ, εεηζηά απμηεθέζιαηα ιέζα ζηδ

πώνα, όπςξ θαίκεηαζ από ηδκ έβηνζζδ ημο πμθέιμο ηαηά ηδξ Ρςζίαξ

αηόια ηαζ από ζδιακηζηέξ πνμζςπζηόηδηεξ, ακηζκαγζζηέξ ή ιδ

καγζζηέξ, όπςξ μ επίζημπμξ (ανβόηενα ηανδζκάθζμξ) θμκ Γηά-θεκ ημ

1941, ή από ηδ ζοκεπή ακαθμνά ζηδ «ιπμθζεαζηζηή» μνμθμβία από

ηδκ ηοαένκδζδ Νηέκζηξ ηαζ ημοξ Γενιακμύξ ζηναηδβμύξ αηόια ηαζ

ιεηά ηδκ αοημηημκία ημο Υίηθεν. Τπάνπμοκ, όιςξ, πμθθέξ ιανηονίεξ

όηζ μύηε μ ίδζμξ μ Υίηθεν δεκ ημ πίζηεοε63

. Αοηόξ μ άκενςπμξ, πμο

είπε ηδκ έιιμκδ ζδέα ηδξ επζν-

ηάθζκ) κα νεημοζάνεζ ηδ θςημβναθία πμο έδεζπκε ημκ μαζεηζηό δβέηδ ιε έκα ηζζβάνμ

ζημ ανζζηενό ημο πένζ. Ο Γηζγέαζμοξ (Gl, ζεθ. 449) ακαθένεζ ημκ Υόθιακ, μ μπμίμξ

εοιάηαζ ηα θόβζα ημο Υίηθεν: «Ζ οπμβναθή ζοκεήηδξ ιεηαλύ δομ ιεβάθςκ εεκώκ είκαζ

πμθΰ ζμαανό εέια· δεκ ιπμνεί κα βίκεζ ιε έκα ηζζβάνμ ζηα δάπηοθα! Μζα ηέημζα εζηόκα

δεκ δείπκεζ ανηεηή ζμαανόηδηα».

62. Ο Υίηθεν πνμξ ημκ Μμοζμθίκζ ημκ Ηακμοάνζμ ημο 1940: «...ιεηά ημκ ηεθζηό ενίαιαμ

ημο ηάθζκ δ Ρςζία οπέζηδ ιζα ιεηααμθή από ηδ ιπμθζεαζηζηή ζδεμθμβία ζε έκακ

πενζζζόηενμ εεκζηζζηζηό νςζζηό ηνόπμ γςήξ». Ακηζζηνόθςξ, οπάνπμοκ ιανηονίεξ βζα

ημκ εαοιαζιό ημο ηάθζκ πνμξ ημκ Υίηθεν (ζηα ηέθδ Γεηειανίμο 1944 έηακε έκα

εοιεκέξ ζπόθζμ ζημκ Νηε Γημθ ζπεηζηά ιε ημκ Φίνεν). Τπάνπμοκ επίζδξ θόβμζ κα

πζζηέρμοιε όηζ μζ εηηαεανίζεζξ μνζζιέκςκ μπαδώκ ημο ηάθζκ, πμο άνπζζακ ημ 1935,

επδνεάζηδηακ από ηδ δμθμθμκία ημο Ρει ημ 1934.

63. Ο πέεν, SP, ζεθ. 306: Καεώξ ζοκεπζγόηακ μ πόθειμξ, μ Υίηθεν «ιζθμύζε ιε

εαοιαζιό βζα ημκ ηάθζκ, ημκίγμκηαξ ηονίςξ ηδκ ακημπή ημο. Ο ηίκδοκμξ


νμήξ ηςκ Δαναίςκ επί ημο Ρμύγαεθη ηαζ ημο Σζόνηζζθ, ήλενε όηζ μζ

Δαναίμζ δεκ ιπμνμύζακ κα επδνεάζμοκ ημκ ηάθζκ όηζ, μηδκ

πναβιαηζηόηδηα, μ Ρώζμξ δβέηδξ ήηακ ηαηά ηάπμζμκ ηνόπμ

ακηζζδιίηδξ. Ο απένακημξ νςζζηόξ εεκζηζζιόξ ηαζ -ίζςξ- μ

πακζθααζζιόξ έηακακ επίθμαμοξ ημκ ηάθζκ ηαζ ηδ Ρςζία. Λίβμ πνζκ

από ημ ηέθμξ, ημ 1945, μ Υίηθεν ζηεθηόηακ ηαζ λακαζηεθηόηακ ακ

είπε εκενβήζεζ ζςζηά πμο επζηέεδηε ζηδ Ρςζία, ηαζ ακ ιζα

εεκζηζζηζηή Ρςζία, απαθθαβιέκδ από Δαναίμοξ, απμηεθμύζε ημκ

ιεβαθύηενμ ηίκδοκμ βζα ηα ζπέδζα ημο64

.

πμο ηνειόηακ πάκς από ηδ Μόζπα ημ πεζιώκα ημο 1941 ημο θαζκόηακ ίδζμξ ιε ηδ δζηή

ημο πανμύζα ηαηάζηαζδ [αοηά ημ 1945]. ε ιζα ζύκημιδ έηνδλδ αοημπεπμίεδζδξ

παναηήνδζε ιε αζηείμ ηόκμ θςκήξ, όηζ εα ήηακ δ ηαθύηενδ θύζδ, ιεηά ηδ κίηδ επί ηδξ

Ρςζίαξ, κα ακαεέζεζ ηδ δζμίηδζδ ηδξ πώναξ ζημκ ηάθζκ, θοζζηά οπό ηδκ δβειμκία ηδξ

Γενιακίαξ, δεδμιέκμο όηζ ήηακ μ ζδακζηόηενμξ άκενςπμξ βζα κα παθζκαβςβεί ημοξ

Ρώζμοξ. Γεκζηά, ημκ εεςνμύζε έκα είδμξ ζοκαδέθθμο ημο». Μέπνζ ημκ Ημύθζμ ημο 1944

(SP, ζεθ. 399) μ Υίηθεν πίζηεοε όηζ ίζςξ μ ηάθζκ κα είπε δίηζμ βζα ηζξ εηηαεανίζεζξ

ημο. Ίζςξ δ δίηδ εκακηίμκ ημο ζηναηδβμύ Σμοπαηζέθζηζ ζηδ Μόζπα κα ιδκ ήηακ

απάηδ. Ο Σζίηεθιακ ζημ ΕΗΣ/Α, ζεθ. 161: «Από ηδκ πνμπαβάκδα δζαδόεδηε δ άπμρδ [δ

μπμία επίζδξ εηθνάζηδηε ζε μνζζιέκεξ πενζπηώζεζξ ηαζ από ημκ ίδζμ ημκ Υίηθεν] όηζ «μ

Φίνεν δεκ πίζηεοε πςξ ημ εέια ήηακ δ ήηηα ημο εανασημύ ιπμθζεαζηζζιμύ»· είπε

ηαηαθήλεζ ζημ ζοιπέναζια όηζ μ ηάθζκ επεδίςηε «ιζα εεκζηή νςζζηή πμθζηζηή,

έπμκηαξ απεθεοεενςεεί από ηδκ εανασηή επζννμή ιε ηζξ εηηαεανίζεζξ ημο». Ο ίδζμξ μ

Υίηθεν, όιςξ, ζηζξ 8 Νμειανίμο 1941, ζε ιζα από ηζξ δδιόζζεξ μιζθίεξ ημο (Υέεν HR,

ζεθ. 384) θέεζ: «Ο ηάθζκ δεκ είκαζ ηίπμηα άθθμ... πανά έκα ενβαθείμ ζηα πένζα ημο

πακημδύκαιμο εανασζιμύ»· πίζς ημο ανζζηόηακ μ Καβηάκμαζηξ «ηαζ όθμζ μζ Ηθναίμζ

πμο ηοαενκμύκ αοηό ημ ζζπονό ηνάημξ».

64. ΑΖ/Β, 26 Φεανμοανίμο 1945: «Ο ηηδκώδδξ ηνόπμξ ιε ημκ μπμίμ [μ ηάθζκ]

απμηεθάθζζε ηδκ εανασηή πκεοιαηζηή εθίη, δ μπμία ημο είπε πνμζθένεζ ζδιακηζηέξ

οπδνεζίεξ βζα ηδκ ηαηαζηνμθή ηδξ ηζανζηήξ Ρςζίαξ, ιμο έδςζε εάννμξ...» Δπίζδξ:

«Αοηή δ ζηαθζκζηή αοημηναημνία είκαζ ηαηά αάζζκ μ πκεοιαηζηόξ δζάδμπμξ ηδξ

αοημηναημνίαξ ημο Μεβάθμο Πέηνμο». ηζξ 2 Απνζθίμο 1945: «Δίκαζ πζεακόκ όηζ, ηάης

από ηδκ πίεζδ ηςκ βεβμκόηςκ, μζ Ρώζμζ εα απαθθαβμύκ εκηεθώξ από ημκ εανασηό

ιανλζζιό, ώζηε κα ιεηεκζανηώζμοκ ημκ πακζθααζζιό ζηδκ πθέμκ άβνζα ηαζ εδνζώδδ

ιμνθή ημο».


Φηάκμοιε πθέμκ ζημ ηεθεοηαίμ έημξ ημο πμθέιμο ηαζ ηδξ γςήξ ημο

Υίηθεν. Σώνα πζα είπε βίκεζ απμθύηςξ ακαβηαίμ κα πνμζανιόγεζ ηζξ

απόρεζξ ημο ζηζξ πενζζηάζεζξ, κα οπμηάζζεζ μηζδήπμηε απέιεκε από

ηδκ πμθειζηή ζηναηδβζηή ημο ζε αοηά πμο πίζηεοε όηζ ήηακ

απαναίηδηα βζα ηδκ πμθζηζηή ημο. Σόζμ μζ ζηναηζςηζηέξ ηαζ μζ

πμθζηζηέξ απμθάζεζξ όζμ ηαζ μζ επζδζώλεζξ ημοξ δεκ είκαζ, θοζζηά,

πμηέ ακελάνηδηεξ ιεηαλύ ημοξ. Αοηό μ Υίηθεν ημ ήλενε πμθΰ ηαθά.

Δίκαζ, όιςξ, πζεακόκ έκαξ ζζημνζηόξ κα ακαθένεζ ηζξ ακηίζημζπεξ

απμδείλεζξ πςνζζηά, εκώ ακηζθαιαάκεηαζ όηζ μζ ζηόπμζ ημοξ είκαζ, ζε

βεκζηέξ βναιιέξ, ίδζμζ: κα επζθένμοκ νήβιαηα ζηδκ επενζηή ζοιιαπία.

Δίκαζ παναηηδνζζηζηή δ θνάζδ ημο Υίηθεν ημκ Ιμύθζμ ημο 1943,

όηακ πανόηνοκε ημκ ζηναηό πνζκ από ηδ ιεβάθδ ιάπδ ημο Κμονζη:

Μζα βενιακζηή κίηδ πνέπεζ κα θεζημονβεί ζακ έκαξ βζβάκηζμξ πονζόξ

[ein Fanal], ζακ ιζα λαθκζηή, ηενάζηζα έηνδλδ θθόβαξ πμο δείπκεζ

ζημκ ηόζιμ όηζ δ Γενιακία ελαημθμοεεί κα είκαζ αήηηδηδ, όηζ

ελαημθμοεεί κα είκαζ ζηακή βζα ιεβάθεξ ακηεπζεέζεζξ ηαζ κα

δδιζμονβεί ακηζ-ηάθζκβηνακη. Σα αιοκηζηά ηαημνεώιαηα ημο

ζηναημύ ζηδ Ρςζία ηαζ ζηδκ Ιηαθία ήηακ ζδιακηζηά, αθθά όπζ

επανηώξ εκηοπςζζαηά, αθμύ άιοκα ηαζ αήηηδημ δεκ ήηακ ημ ίδζμ

πνάβια"5. Δίκαζ αλζμζδιείςημ όηζ, ζηζξ ανπέξ επηειανίμο 1944

(δδθαδή ηαηά ηδκ αζηναπζαία οπμπώνδζδ ηδξ Γενιακίαξ από ηδ

Γαθθία ηαζ ημ Βέθβζμ, ηαζ πνζκ από ηδκ απμηοπία ηδξ πνμζπάεεζαξ

ηςκ οιιάπςκ κα δζαζπίζμοκ ημ Ρήκμ ζημ Άνκει), μ Υίηθεν δζέηαλε

ιζα ιεβάθδ επίεεζδ ζηζξ Ανδέκεξ66

Ήλενε, ζε πενζζηάζεζξ

65. Δίπε, θοζζηά, εκηοπςζζαζηεί από ημ επίηεοβια ημο πέεν ζπεηζηά ιε ηδκ πμθειζηή

παναβςβή ηδξ Γενιακίαξ, δ μπμία είπε ηνζπθαζζαζηεί ιεηαλύ 1942 ηαζ 1944. πε'εν, SP,

ζεθ. 286: «Αοηό θαζκόηακ κα εκζζπύεζ ηδκ πεπμίεδζδ ημο Υίηθεν όηζ ημ αδύκαημ

ιπμνμύζε κα βίκεζ δοκαηό ηαζ όηζ όθεξ μζ πνμαθε'-ρεζξ ηαζ μζ θόαμζ ήηακ πμθύ

απαζζζόδμλα».

66. Ο Καν (C, ζεθ. 105' επίζδξ ναι, SCH, ζεθ. 165) ακαθένεζ όηζ μ Υίηθεν ιίθδζε ζε

δομ ζηναηδβμύξ ημο ζηζξ 31 Αοβμύζημο 1944: «Ο πνόκμξ δεκ είκαζ


πμο δζαθμνεηζηά εα θαίκμκηακ εκηεθώξ απεθπζζηζηέξ, όηζ δ ιεβάθδ

αββθμαιενζηακζηή επίεεζδ είπε πάζεζ πνμζςνζκά ηδκ μνιή ηδξ ηαζ όηζ

μζ ύιιαπμζ δεκ ήηακ έημζιμζ -αηόια- κα

αηόια ώνζιμξ βζα πμθζηζηέξ απμθάζεζξ... Γεκ εα αθήζς κα παεεί δ εοηαζ-" Κ !... αθθά ζε

ιζα ζηζβιή ιεβάθςκ ζηναηζςηζηώκ απμηοπζώκ είκαζ εκηεθώξ α-Ί ζ θεξ ηαζ ακόδημ κα

εθπίγς ζε ιζα εοκμσηή πμθζηζηή ζοβηονία βζα κα ηάκς ηάπμζα ηίκδζδ... Θα ένεεζ δ

ζηζβιή πμο δ έκηαζδ ιεηαλύ ηςκ οιιάπςκ εα ζ ίκαζ ηόζμ ιεβάθδ ώζηε κα αημθμοεήζεζ

δ νήλδ. Η ζζημνία ιάξ δζδάζηεζ όηζ όθμζ μζ ζοκαζπζζιμί δζαθύμκηαζ, αθθά πνέπεζ ηακείξ

κα πενζιέκεζ ηδκ ηαηάθθδθδ ζηζβιή, ακελανηήηςξ πόζμ δύζημθδ ιπμνεί κα είκαζ δ

ακαιμκή. Θα ζοκεπίζς κα αβςκίγμιαζ ιέπνζ κα ανεεεί ηάπμζα πζεακόηδηα βζα

αλζμπνεπή Δζνήκδ... ηαζ ηόηε εα ηδκ οπμβνάρς... ηζ ηαζ κα ζοιαεί, εα ελαημθμοεή-

ζμοιε ηδ ιάπδ ιαξ ιέπνζξ όημο, όπςξ είπε ηαζ μ Μέβαξ Φνεζδενίημξ, "έκαξ από ημοξ

ηαηαναιέκμοξ επενμύξ ιαξ κα απεθπζζηεί ηαζ κα εβηαηαθείρεζ ηδκ πνμζπάεεζα"».

Δηείκδ ηδκ επμπή μ Υίηθεν ήηακ πμθύ άννςζημξ. Δίπε ζημκ εοκμμύιεκμ βζαηνό ημο

(ημκ Μμνέθ) όηζ μζ εαδμιάδεξ ιεηά ηδκ 20ή Ιμοθίμο ήηακ μζ πεζνόηενεξ ηδξ γςήξ ημο.

Κακέκαξ δεκ ιπμνεί κα θακηαζηεί πόζμ πάθερε. «Πανά ηα ζμαανά πανάπμκα ηαζ ηδκ

πμθύςνδ απώθεζα ηδξ ζηαεενόηδηαξ ημο, ιζα θμαενή ηαηάζηαζδ βζα ηδκ μπμία δεκ είπε

ηίπμηα ζε ηακέκακ, δζαηήνδζε ημ εάννμξ ημο ηαζ αβςκίζηδηε ιε ζζδενέκζα

εκενβδηζηόηδηα. Τπήνπε μ ηίκδοκμξ ηδξ ηαηάννεοζδξ, αθθά ημκ ηαηαπμθέιδζε ιε ηδ

δύκαιδ ηδξ εέθδζδξ ημο». (εκη, ΡΗ, ζεθ. 131.) Δπίζδξ: ζηδ δζάνηεζα ημο επηειανίμο

ηαζ ημο Οηηςανίμο οπήνλακ διένεξ πμο πνεζάζηδηε κα ακααάθεζ ηζξ ηαεδιενζκέξ

ζοζηέρεζξ ημο ηαζ έιεζκε ηθζκήνδξ ζπεδόκ δομ εαδμιάδεξ. ηα ιέζα Νμειανίμο (εκη,

ΡΗ, ζεθ. 3%, ααζζζιέκμξ ζε έκα ηιήια ημο διενμθμβίμ ο ημο Γηέιπεθξ) μ Υίηθεν

έιεζκε ζημ ηνεαάηζ, πθμιόξ ηαζ αδύκαημξ, ιε ηζξ πζηγάιεξ ημο ηάης από ηδ ζηναηζςηζηή

ημοαένηα. Σμκ ζοιαμύθερακ κα ηαθέζεζ ημοξ ζηναηδβμύξ ζημ οπκμδςιάηζμ ημο ηαζ κα

ηάκεζ εηεί ηδ ζύζηερδ. Ανκήεδηε. «δηώεδηε ακαζαίκμκηαξ αανζά ηαζ παναπαηώκηαξ,

κηύεδηε πςνίξ αμήεεζα, ζύνεδηε ιέπνζ ημ ηναπέγζ ιε ημοξ πάνηεξ, ηάεζζε, ζημύπζζε ημκ

ζδνώηα από ηα ιάηζα ημο ηαζ γήηδζε κα ιπμοκ μζ ζηναηδβμί». Μεηαπμθειζηά, ζηδ

θοθαηή ημο ζημ πακηάμο, μ Βάθηεν Φμοκη είπε ζημκ πέεν όηζ μ Υίηθεν δεκ ακέθενε

ζημοξ βζαηνμύξ ημο πόζμ άννςζημξ έκζςεε («πίζηεοε ζηα ίδζα ημο ηα ρέιαηα»). Ο

πέεν (SP, ζεθ. 367) είκαζ πζμ αθδεμθακήξ: «ζμζ ανίζημκηακ βύνς ζημκ Υίηθεν

εαύιαγακ ηδκ αοημηονζανπία ημο ζηζξ ηνίζζιεξ πενζζηάζεζξ... Ήηακ έκα ελαζνεηζηό

επίηεοβια ηδξ εέθδζδξ ημο ιέ-


εηζδύζνπλ ζε γεξκαληθά εδάθε· ππήξρε όκσο θαη θάηη άιιν. ηόρνο

ηεο κεγάιεο ρεηκεξηλήο επίζεζεο δελ ήηαλ ε αλαθαηάιεςε ηεο

βόξεηαο Γαιιίαο ή ίζσο αθόκα θαη νιόθιεξνπ ηνπ Βειγίνπ (απώηεξνο

ζηόρνο ήηαλ ε Ακβέξζα θαη όρη ην Παξίζη), αιιά ε ηνπνζέηεζε κηαο

ζθήλαο αλάκεζα ζηνλ ακεξηθαληθό θαη ζηνλ βξεηαληθό ζηξαηό ηνπ

Βειγίνπ (δελ είλαη ζαθέο αλ ήιπηδε λα εμαλαγθάζεη ηε ζηξαηηά ηνπ

Μνληγθόκεξη ζε κηα λέα Γνπγθέξθε)- λα αηθληδηάζεη θαη λα δαιίζεη

ηνπο Ακεξηθαλνύο ζε ηέηνηα έθηαζε ώζηε λα μαλαζθεθηνύλ ηελ

πξαθηηθή πιεπξά ηνπ επηδησθόκελνπ ζθνπνύ ηνπο λα νδεγήζνπλ ηε

Γεξκαλία ζε παξάδνζε άλεπ όξσλ".

«Η κάρε ηεο πξώηεο γξακκήο» απέηπρε. Αιιά -ζε απηό ν Υίηιεξ

ηαπηηδόηαλ κε ηελ πιεηνςεθία ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ-είρε αξρίζεη λα

ζθέπηεηαη όηη, κεηαμύ ησλ ερζξώλ ηνπ, νη Ακεξηθαλνί ίζσο ήηαλ νη

θαηαιιειόηεξνη γηα ζπκβηβαζκνύο68

. Έ-

ρξη ην ηέινο: παξά ηελ ειηθία ηνπ, παξά ηελ αζζέλεηα ηνπ, παξά [ηνπο ηαηξηθνύο

πεηξακαηηζκνύο ηνπ Μνξέι θαη] ηα αηειείσηα ζπζζσξεπκέλα βάξε. Η ζέιεζε ηνπ κνπ

θαηλόηαλ ηξνκαθηηθή θαη απέξαληε όπσο εθείλε ελόο εμάρξνλνπ παηδηνύ πνπ δελ

απνγνεηεύεηαη θαη δελ θνπξάδεηαη· ήηαλ θάπσο αζηείν, αιιά θαη πνιύ εληππσζηαθό».

67. Υάθλεξ HF/ΑΝ, ζει. 156: «Γηαηί επέκελε [ζηελ επίζεζε ησλ Αξδελώλ|; Η

απάληεζε εμαθνινπζεί λα παξακέλεη αίληγκα κέρξη ζήκεξα». Όρη. Ο Υέλθε αλαθέξεη

ηελ πξνζθώλεζε ηνπ Υίηιεξ πξνο ηνπο δηνηθεηέο ησλ κεξαξρηώλ ζην Σζίγθελκπεξγθ,

ηέζζεξεηο εκέξεο πξηλ από ηελ επίζεζε: «Όηαλ δώζνπκε εδώ κεξηθά δπλαηά

ρηππήκαηα, ηόηε κπνξεί αλά πάζα ζηηγκή λα θαηαξξεύζεη ε ηερλεηή ζπκκαρία ηνπο κε

εθθσθαληηθό ζόξπβν». (Από ην βηβιίν ηνπ Υέικνπη Υάηκπεξ, Hitler

Lagebesprechungen. Die Protokollfragmente seiner militärischen Konferenzen 1942-

1945, S, 1952, ζει. 713). Δπίζεο: «Οη ζηξαηεγηθνί ππνινγηζκνί πίζσ από ηηο δηαηαγέο

ηνπ γηα ηε κεγάιε επίζεζε ζηε Γύζε δελ ήηαλ θαζόινπ πεηζκαηηθνί ή παξάινγνη όπσο

ιέγεηαη ζπρλά».

68. Ο Υάθλεξ (HF/ΑΝ, ζει. 52) δελ ην βιέπεη έηζη: «ηνλ αγώλα ηνπ θαηά ηνπ

ζπκκαρηθνύ ζπλαζπηζκνύ από ην 1942 κέρξη ην 1945 πνηέ δελ έδεημε ηελ παξακηθξή

δηάζεζε λα εθκεηαιιεπζεί ηηο εζσηεξηθέο εληάζεηο ηνπ ζπλαζπηζκνύ ώζηε λα

πξνθαιέζεη ηε δηάζπαζε ηνπ». Τπήξραλ ζηηγκέο πνπ ν Υίηιεξ


ηζη, γηα παξάδεηγκα, ηνλ Ινύλην ηνπ 1944 όρη κόλν δηέηαμε κηα

αλαίκαθηε γεξκαληθή ππνρώξεζε από ηε Ρώκε, (θάηη από ην νπνίν

ήιπηδε όηη ζα θέξδηδε πξνπαγαλδηζηηθά πιενλεθηήκαηα) αιιά

επέηξεςε ζηνλ αξρηζηξάηεγν Κέζειξηλγθ λα επηδηώμεη

δηαπξαγκαηεύζεηο κε ηνπο Ακεξηθαλνύο ζηξαηεγνύο. Καη όηαλ, ηνλ

Μάξηην ηνπ 1945, ν ζηξαηεγόο ησλ SS Καξι Βνιθ άξρηζε ζπδεηήζεηο

κε ηνπο Ακεξηθαλνύο ζρεηηθά κε κηα κεξηθή ζπλζεθνιόγεζε ησλ

γεξκαληθώλ ζηξαηεπκάησλ ζηελ Ιηαιία, ν Υίηιεξ όρη κόλν δελ ηνλ

επέπιεμε, αιιά ηνλ δέρηεθε ζην Βεξνιίλν ζηηο 17 Απξηιίνπ θαη, κε

ηνλ ηξόπν ηνπ, ηνπ επρήζεθε θαιή επηηπρία ζε απηήλ ηελ

πξνζπάζεηα6". Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή, ζπκθώλεζε κε κηα πξόηαζε

ηνπ πέεξ λα επηηξέςεη ζε νξηζκέλνπο από ηνπο δηεπζπληέο ησλ

εξγνζηαζίσλ θόληα, «ιακβαλνκέλσλ ππ' όςηλ ησλ πξνεγνπκέλσλ

ζρέζεσλ ηνπο κε ηελ ακεξηθαληθή βηνκεραλία», λα δηαθύγνπλ πξηλ

θηάζνπλ νη Ρώζνη θαη λα κεηαθεξζνύλ κε απεπζείαο πηήζε ζην α-

κεξηθαληθό ζηξαηεγείν ηεο Γεξκαλίαο. Δθείλε ηελ επνρή ν Υίηιεξ δελ

πίζηεπε πιένλ όηη είρε αξθεηή δύλακε γηα λα ηνπνζεηήζεη κηα ζθήλα

κεηαμύ ησλ ερζξώλ ηνπ. Ήηαλ, όκσο, πάληα πεπεηζκέλνο όηη ζα

δεκηνπξγνύζε θάπνην ξήγκα- πξάγκα-

ζθεθηόηαλ ότι νη κεγαιύηεξεο ειπίδεο ηνπ ίζσο λα ήηαλ κηα επαθή κε ηνλ ηάιηλ

(Ηκεξνιόγην ηνπ Γθε'κπειο, 5 Μαξηίνπ 1945), αιιά απηό δελ ήηαλ ν |!αζηθόο ζηόρνο

ηνπ.

69. «Με ηνλ ηξόπν ηνπ», επεηδή ιίγεο ώξεο αξγόηεξα ηνπ είπε λα πεξηκέλεη ιηγάθη πξηλ

ππνγξάςεη κηα αλαθσρή. Ο Υέλθε, ζει. 676 αλαθέξεη: Ο Υίηιεξ ην ήμεξε από αξθεηνύο

κήλεο· ελε'θξηλε ηηο δηαπξαγκαηεύζεηο ηνπ Βνιθ κε ηνπο Ακεξηθαλνύο, «επεηδή ηηο

ζεσξνύζε θαιό εξγαιείν γηα λα πξνθαιε'ζεη δηαθσλίεο εληόο ηνπ αληηρηηιεξηθνύ

ζπλαζπηζκνύ». ρεηηθά κε απηό ην πεξη-ηηηαηηθό βι. Άιελ Νηάιεο, The Secret

Surrender (NY, 1966)· Μπξάληιη κηζ θαη Έιελα Αγθαξόζη, Operation Sunrise (NY,

1979), θαη θπξίσο ηα απνκλεκνλεύκαηα ελόο από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο κεζάδνληεο

δηαπξαγκαηεπηε'ο, ηνπ Διβεηνύ Μαμ Βάηκπει, 1945: Kapitulation in Norditalien

(Βαζηιεία, 1981). Οη δηαπξαγκαηεύζεηο άξρηζαλ ηνλ Φεβξνπάξην.


τι, οι δηαπξαγκαηεύζεηο Νηάιεο-Βνιθ νδήγεζαλ ζε κηα ζύληνκε αιιά

ζθιεξή αληηπαξάζεζε κεηαμύ Ρνύδβειη θαη ηάιηλ, ν νπνίνο

εμέθξαζε ηελ έληνλε δπζαξέζθεηα ηνπ γηα ην γεγνλόο απηό™.

Τπήξμαλ θαη άιιεο παξόκνηεο ζηξαηησηηθέο ελέξγεηεο ηηο νπνίεο

επέηξεςε ν Υίηιεξ ην 1944-45. Ήηαλ ε γεξκαληθή ππνρώξεζε από ηε

βόξεηα Ννξβεγία, κε ηνλ ππνινγηζκό όηη νη

70. Αξθεηά ινγηθό. Βάηκπει, ζει. 28: ν Παξε'ιη, ν Ιηαιόο κεζάδσλ, πίζηεπε όηη

νξηζκέλνη Γεξκαλνί «ήιπηδαλ ηειηθά λα πνιεκήζνπλ καδί [κε ηνπο Ακεξηθαλνύο]

ελαληίνλ ησλ Ρώζσλ». ει. 31: «...ε ζθε'ςε ηεο απνκάθξπλζεο ησλ Γπηηθώλ πκκάρσλ

από ηνπο Ρώζνπο ήηαλ ε ηειεπηαία κεγάιε ειπίδα ηεο γεξκαληθήο εγεζίαο θαη

θπξηαξρνύζε ζε όιεο ηηο δηαπξαγκαηεύζεηο». Έηζη, δπν κήλεο πξηλ από ηελ απηνθηνλία

ηνπ Υίηιεξ, κεξηθνί Ακεξηθαλνί ζηξαηεγνί θαη ε'λαο ζηξαηεγόο ησλ SS θάζηζαλ ζην

ίδην ηξαπέδη ζηελ Διβεηία. ηηο 15 Απξηιίνπ ν Βνιθ έγξαςε κηα επηζηνιή ζηνλ Νηάιεο

εθθξάδνληαο ηα ζπιιππεηήξηα ηνπ γηα ηνλ ζάλαην ηνπ πξνέδξνπ Ρνύδβειη. Σελ

επόκελε εκέξα ν Υίκιεξ -θαη ν Υίηιεξ- δηέηαμε ηνλ Βνιθ (επαλαιακβάλνληαο ηε

δηαηαγή ηξεηο θνξέο) λα επηζηξέςεη ζην Βεξνιίλν, όπνπ πέξαζε πάλσ από δέθα ώξεο κε

ηνλ Υίκιεξ θαη ηνλ Καιηελκπξνύλεξ πξηλ δεη ηνλ Υίηιεξ. Βάηκπει, ζει. 106: «...κόλν

κε απηόλ ηνλ ηξόπν κπνξνύζε λα επηηεπρζεί ε δηάζπαζε ησλ πκκάρσλ από ηνπο

Ρώζνπο». Καη ζηηο ζει. 107-8, αλαθέξνληαη ηα ιόγηα ηνπ Υίηιεξ πξνο ηνλ Βνιθ: ηελ

Αλαηνιή θαη ζηελ Ιηαιία νη γεξκαληθέο ζηξαηηέο κπνξνύλ λα πνιεκήζνπλ άιινπο δπν

κήλεο. «ηε δηάξθεηα απηώλ ησλ δπν απνθαζηζηηθώλ κελώλ... κπνξεί λα πξνθύςεη

θάπνηα δηάζπαζε κεηαμύ Ρώζσλ θαη Αγγινζαμόλσλ. Οπνηαδήπνηε πιεπξά ηνλ

πιεζηάζεη, ζα ζπκκαρήζεη επραξίζησο καδί ηεο ελαληίνλ ηεο άιιεο».

ην βηβιίν ηεο Παηξίζηα Μίραλ (The Unnecessary War: Whitehall and the German

Resistance to Hitler, L, 1995, ζει. 327) ππάξρεη κηα απνθαιππηηθή παξάγξαθνο από ηελ

απνζηνιή ηνπ Νηάιεο ζηελ Οπάζηγθηνλ ζηα ηέιε ηνπ 1944, παξκέλε από ηα Δζληθά

Αξρεία (ΝΑ. RG. 226. Δγγξαθή OSS 138, Θπξίδα 2, Φάθεινο 83): «Πηζηεύσ όηη πξέπεη

λα πξνεηνηκάζνπκε ήζπρα θαη ρσξίο ηππηθόηεηεο νξηζκέλνπο Γεξκαλνύο ζηελ Διβεηία,

ζηε Γαιιία θαη ζε άιια κέξε... Αλ δελ θάλνπκε θάηη ηέηνην, ε πξόρεηξε

γεξκαλνξσζηθή επηηξνπή ζα κνλνπσιήζεη απηόλ ηνλ ηνκέα». Σόζν ν Άιελ όζν θαη ν

αδειθόο ηνπ Σδνλ Φόζηεξ Νηάιεο έρνπλ, ηνπιάρηζηνλ εκκέζσο, ζπκβάιεη ζηε κεηα-

πνιεκηθή απνδνρή ηεο γεξκαληθήο ζεσξίαο ηνπ δηπινύ πνιέκνπ.


I Νόζνη πνπ πξνήιαπλαλ από ηε βόξεηα Φηλιαλδία ζα έπεθηαλ πάλσ

ζηνπο Βξεηαλνύο θνκάλην πνπ είραλ θηάζεη ζην ππναξ-θηηθό θελό.

Ήηαλ ε γεξκαληθή ππνρώξεζε από ηελ Διιάδα, όπνπ

εγθαηαιείθζεθαλ όπια ηόζν γηα ηνπο θηινβαζηιηθνύο (δειαδή ηνπο

θηινβξεηαλνύο) όζν θαη γηα ηνπο θνκνπληζηέο αληάξηεο, κε ηελ ειπίδα

λα ρξεζηκνπνηεζνύλ ζηνλ δηαθαηλόκελν εκθύιην πόιεκν. (Ο Υίηιεξ

πίζηεπε -εζθαικέλσο- όηη ν ηάιηλ ζα έθηαλε κέζσ Βνπιγαξίαο ζηε

Θξάθε θαη ζην Αηγαίν.) Σνλ Απξίιην ηνπ 1945 δεκηνπξγήζεθε ε όιν

θαη πεξηζ-νόηεξν πξνθαλήο ηάζε κεηαμύ νξηζκέλσλ Γεξκαλώλ

δηνηθεηώλ λα ζηακαηήζνπλ ηνλ πόιεκν θαηά ησλ Ακεξηθαλώλ, ελώ 01

ζπλάδειθνη ηνπο ζπλέρηδαλ λα κάρνληαη ζθιεξά θαηά ησλ Ι'ώζσλ.

Απηά ηα γεγνλόηα δελ θαηαδηθάζηεθαλ από ηνλ Υίηιεξ ν νπνίνο,

θπζηθά, δελ ήηαλ ελεκεξσκέλνο γηα όζα ζπλέβαηλαλ. Οπσζδήπνηε,

πάλησο, ηίπνηα δελ είρε πιένλ ζεκαζία.

Αθόκα πην ζεκαληηθέο από απηέο ηηο ζηξαηησηηθέο ελέξγεηεο ήηαλ

νη πνιηηηθέο πξνζπάζεηεο νξηζκέλσλ εγεηώλ ηνπ ρηηιεξηθνύ Ράηρ ην

1944 θαη ην 1945 λα δηαζπάζνπλ ηνλ ζπλαζπηζκό ησλ πκκάρσλ.

Δθηόο από απιέο κνλνγξαθίεο θαη άξζξα, δελ ππάξρεη αθόκα κηα

γεληθή επηζθόπεζε ηεο γεξκαληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο εθείλεο ηεο

πεξηόδνπ, θαη δελ έρεη δνζεί αξθεηή πξνζνρή ζε απηήλ από ηνπο

βηνγξάθνπο ηνπ Υίηιεξ. Οξηζκέλεο απνδείμεηο, όκσο, είλαη πνιύ

ελδηαθέξνπζεο. Σν

1942 θαη ην 1943, ν Ρίκπεληξνπ θαη ν Γθέκπειο (θαη, ζε κηα

ηνπιάρηζηνλ πεξίπησζε, ν Πάπελ ζηελ Σνπξθία) είραλ επηρεηξήζεη λα

πξνηείλνπλ ζηνλ Υίηιεξ ηε ζθνπηκόηεηα ηεο επηδίσμεο επαθώλ κε

έλαλ από ηνπο ερζξνύο ηνπ Ράηρ· είδακε, όκσο, όηη εθείλνο ην είρε

απνξξίςεη, πεπεηζκέλνο όρη κόλν γηα ηε καηαηόηεηα αιιά θαη γηα ηνπο

θηλδύλνπο κηαο ηέηνηαο πξνζπάζεηαο πξηλ από θάπνηα εληππσζηαθή

γεξκαληθή ζηξαηησηηθή επηηπρία ζην έλα ή ζην άιιν κέησπν. Έηζη, γηα

παξάδεηγκα, ην

1943 (όηαλ γηα κεξηθνύο κήλεο ήηαλ εκθαλήο ε δπζαξέζθεηα ηνπ

ηάιηλ πξνο ηνπο Αγγινακεξηθαλνύο ζπκκάρνπο ηνπ θαη ό-


ηακ, επί έκα ηνίιδκμ, οπήνλε δζαημπή ηςκ επενμπναλζώκ ζε μθόηθδνμ

ζπεδόκ ημ βενιακμνςζζηό ιέηςπμ), απαβόνεοζε ηζξ πεναζηένς

πνμζπάεεζεξ βζα ιζα -ίζςξ- εομίςκδ επαθή ιεηαλύ Γενιακώκ ηαζ

Ρώζςκ πναηηόνςκ ζηδ ημηπόθιδ71

. (Δίκαζ αιθίαμθμ ακ πνόηεζηαζ

βζα ιζα ζδιακηζηή εοηαζνία πμο πήβε παιέκδ. Τπάνπμοκ εκδείλεζξ όηζ

μ ηάθζκ επέηνερε ιζα ηέημζα -όπζ απμθύηςξ ιοζηζηή- επαθή βζα κα

εκηοπςζζάζεζ -μοζζαζηζηά, κα εηαζάζεζ- ημοξ Γοηζημύξ ζοιιάπμοξ

ημο: ιζα ηαηηζηή παναπθήζζα ιε ημ «ιήκοια» ημο Υίηθεν πνμξ ημ

Λμκδίκμ ιέζς ημο Μπμΰνηπανη ημκ Αύβμοζημ ημο 1939.)

Σμ 1944 οπήνπακ κέεξ ελεθίλεζξ. Ο ίδζμξ μ Υάζκνζπ Υίιθεν ηαζ

μνζζιέκμζ αλζςιαηζημί ηςκ SS είπακ ανπίζεζ επαθέξ ιε εανασηέξ

μνβακώζεζξ ηαζ, ειιέζςξ δζ' αοηώκ, ιε ακηίζημζπεξ αιενζηακζηέξ.

διεζώζηε όηζ εηείκδ ηδκ επμπή μ Υίιθεν είπε βίκεζ δ ζζπονόηενδ

πνμζςπζηόηδηα ζηδκ ζενανπία ημο Σνίημο Ράζπ. (Σμκ πεζιώκα ημο

1944-45 μ Υίηθεν ημο ακέεεζε ηδκ ακςηάηδ ζηναηζςηζηή δζμίηδζδ.)

Έηζζ βζα ημκ Υίιθεν, πμο ήηακ επζ-ηεθαθήξ ηδξ ιαγζηήξ ελόκηςζδξ

Δαναίςκ ηαζ άθθςκ, ημ «Staatsräson» (άθθδ ιζα βενιακζηή θέλδ βζα

ηδ Realpolitik) ανζζηόηακ πθέμκ οπενάκς ηςκ άηαιπηςκ ανπώκ ηδξ

εεκζημζμζζα-θζζηζηήξ ζδεμθμβίαξ. Οζ δζαπναβιαηεύζεζξ ηςκ

εηπνμζώπςκ ημο (ιεηαλύ ηςκ μπμίςκ ηαζ μ Άζπιακ) ιε μνζζιέκμοξ

Δαναίμοξ ζηδ Βμοδαπέζηδ δεκ είπακ πανά ιόκμ έκακ ζηόπμ: κα

ένεμοκ ζε ηάπμζα επαθή ιε ημοξ Αιενζηακμύξ ηαζ κα ηάκμοκ αοηό ημ

βεβμκόξ κα δζαννεύζεζ πνμξ ηδ ζοιιαπζηή ακηζηαηαζημπεία,

ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηδξ νςζζηήξ. Οζ Βνεηακμί βκώνζγακ ηζ

ζοκέααζκε. Γεκ έδςζακ ηαιζά ζδιαζία ζηδκ πανμοζία ιενζηώκ

71. Ο Φεζη ιεβαθμπμζεί αοηή ηδκ πζεακόηδηα. F, ζεθ. 948: «Σμκ Γεηέιανζμ ημο 1942

ηαζ βζα ιζα αηόια θμνά ημ ηαθμηαίνζ ημο 1943 [ζηδκ πναβιαηζηόηδηα, μζ

ζδιακηζηόηενεξ επαθέξ έβζκακ ημκ επηέιανζμ], δ μαζεηζηή Έκςζδ βκςζημπμίδζε

ιέζς ηδξ ακηζπνμζςπείαξ ηδξ ζηδ ημηπόθιδ ηδκ επζεοιία ηδξ κα δζαπναβιαηεοεεί ιε

ημκ Υίηθεν βζα ιζα πςνζζηή εζνήκδ».


I ίαναίςκ πναηηόνςκ ζημοξ μπμίμοξ ηα SS επέηνερακ κα ηαλζδέρμοκ

ζηδκ Σμονηία ημκ Ιμύκζμ ημο 1944 ηαζ, ιάθζζηα, ημοξ ζοκέθααακ.

Όιςξ μ Υίιθεν ηαηάθενε κα θηάζεζ ζε ιοζηζηή ζοιθςκία ιε έκακ

εηπνόζςπμ ημο οιαμοθίμο Πνμζθύβςκ ημο Ρμύγαεθη ημκ

επηέιανζμ ημο 1944 ζηδκ Δθαεηία- ηαζ έκακ ιήκα ανβόηενα δζέηαλε

ημκ ηενιαηζζιό ηςκ εακαηώζεςκ ιε αένζα ζημ Άμοζαζηξ. Κμκηά ζημ

ηέθμξ, ημκ Απνίθζμ ημο 1945, δζαπναβιαηεύεδηε αοημπνμζώπςξ ιε

Δαναίμοξ ακηζπνμζώπμοξ από ηδκ Δθαεηία ηαζ ηδ μοδδία, ιε έκακ

πνώδκ Δθαεηό πνόεδνμ ηαζ ιε ημκ μοδδό πνίβηζπα Μπενκακηόη. ηζξ

25 Απνζθίμο 1945 απμζηαζζμπμζήεδηε από ημκ Υίηθεν, πνμηείκμκηαξ

πανάδμζδ ζημοξ Γοηζημύξ οιιάπμοξ. Φοζζηά, οπάνπεζ ηάπμζμ

ζζημνζηό πνμδβμύιεκμ ζε αοηή ηδκ εκένβεζα ημο. οπκά, μ επζηεθαθήξ

ηςκ ιοζηζηώκ οπδνεζζώκ βκςνίγεζ ηδ δύκαιδ ηςκ λέκςκ ακηζπάθςκ

ημο πμθύ ηαθύηενα από άθθα άημια ζηδκ ηοαένκδζδ. Γζ' αοηόκ ημκ

θόβμ μ Φμοζέ έηακε δζαπναβιαηεύζεζξ εκ αβκμία ημο Ναπμθέμκηα, ημκ

μπμίμ πνόδςζε ηεθζηά. Γζ' αοηό, επίζδξ, μ Μπέ-νζα πνμζπάεδζε ιεηά

ημκ εάκαημ ημο ηάθζκ κα πεηύπεζ εονείεξ ζοιθςκίεξ ιε ηδκ

Οοάζζβηημκ.

Σόζμ αοηέξ όζμ ηαζ άθθεξ πανόιμζεξ πνμζπάεεζεξ ημο Υίιθεν ηαζ

ηςκ SS έβζκακ, εκ ιένεζ ημοθάπζζημκ, πίζς από ηδκ πθάηδ ημο Υίηθεν

- δεκ ήηακ, όιςξ, όθεξ ακηίεεηεξ ιε ηζξ επζεοιίεξ ημο. Γκςνίγμοιε

ιόκμ ιζα δύζημθδ ζηδκή, ημκ Φεανμοάνζμ ημο 1945, όηακ μ Φίνεν

δζέηαλε ημκ Υίιθεν κα ζηαιαηήζεζ αοηέξ ηζξ εκένβεζεξ. Ωζηόζμ, θίβεξ

διένεξ ανβόηενα μ δεύηενμξ ηζξ επακέθααε. Δηηόξ από αοηό ημ

ιειμκςιέκμ πενζζηαηζηό, δεκ οπάνπμοκ απμδείλεζξ βζα ηαηδβμνίεξ ή

επζηνίζεζξ εκακηίμκ ημο Υίιθεν ελαζηίαξ αοηώκ ηςκ πνμζπαεεζώκ -

πανά ημ βεβμκόξ όηζ είπε πμθθμύξ επενμύξ ηόζμ ζηδ βενιακζηή

ζενανπία όζμ ηαζ ζημκ ηύηθμ ημο Φίνεν72

. ημπόξ ημο Υίι-

72. Μεηαλύ ηςκ μπμίςκ μ ροπνόξ ηαζ ηηδκώδδξ Καθηεκιπνμύκεν ηςκ SS. (πεηζηά ιε

αοηό αθ. επίζδξ ημκ Φθε'ιζκβη, FL, ζεθ. 169-70.) Ο Μάγεν (Μ/Α,


θεν, αθθά ηαζ ημο Χίηθεν, ήηακ δ δζάζπαζδ ημο επενζημύ ζο-

καζπζζιμύ. Δίκαζ αιθίαμθμ ακ μ δεύηενμξ είπε θζβόηενεξ εθπίδεξ από

ημκ πνώημ. Ωζηόζμ, αοηόξ ήηακ μ ακηζηεζιεκζηόξ ζηόπμξ ηαζ ηςκ δομ

ιέπνζ ημ ηέθμξ.

Δκώ μ Χίιθεν ήθπζγε κα πεηύπεζ ηάπμζμ είδμξ ζοιαζααζιμύ ιε

ημοξ Γοηζημύξ οιιάπμοξ, μ Ρίιπεκηνμπ ηαζ μ Γηέιπεθξ επεδίςηακ

ιζα ζοιθςκία ιε ημκ ηάθζκ. ε ιζα πενίπηςζδ ιάθζζηα μ πνώημξ

πνμζθένεδηε κα πάεζ ιε αενμπθάκμ ζηδ Μόζπα. Ο Χίηθεν, ίζςξ

ζςζηά, απέννζρε αοηήκ ηδκ πνόηαζδ θέβμκηαξ όηζ δεκ έπνεπε κα

πάεεζ αοηό πμο είπε οπμζηεί μ Δξ ημκ Μάζμ ημο 1941, όηακ πέηαλε βζα

ηδ ημηία*. Δπέηνερε, όιςξ, ημκ Φεανμοάνζμ ημο 1946 ζημκ

Ρίιπεκηνμπ (πμο ήηακ μ πζζηόηενμξ μπαδόξ ημο) κα ζηείθεζ έκα

οπόικδια ζηα βενιακζηά δζπθςιαηζηά ηέκηνα ημο ελςηενζημύ, έκα

«Sprachregelung», ημ μπμίμ επέηνεπε ζημοξ Γενιακμύξ δζπθςιάηεξ κα

επζδζώλμοκ επαθέξ ιε Γοηζημύξ ζοκαδέθθμοξ ημοξ βζα κα ημοξ

οπεκεοιίζμοκ όηζ ιζα νςζζηή δζείζδοζδ ζηδ Γενιακία ηαζ ζημ ηέκηνμ

ηδξ Δονώπδξ εα απμηεθμύζε ημκ ζδιακηζηόηενμ ηίκδοκμ βζα

μθόηθδνμ ημκ ηόζιμ. Ο Χίηθεν, όιςξ, δεκ πίζηεοε πθέμκ όηζ

πανόιμζεξ πνμζπάεεζεξ ιπμνμύζακ κα έπμοκ εοηοπή ηαηάθδλδ.

Δλαημθμοεμύζε κα πζζηεύεζ όηζ δ αθύζζηδ ζοιιαπία ιεηαλύ Αιενζ-

ηακώκ ηαζ Ρώζςκ εα δζαθοόηακ - ακ ηαζ όπζ ακαβηαζηζηά ελαζηίαξ

ημο73

. Ούηε δ ζηναηδβζηή μύηε δ πμθζηζηή ημο είπακ πθέ-

ζεθ. 349) οπεναάθθεζ ζπεηζηά ιε ηζξ ζοκμιςζίεξ ημο Χίιθεν, ακαθένμκηαξ ηδκ

πζεακόηδηα -εζθαθιέκςξ, ηαηά ηδ βκώιδ ιμο- κα ζύζηδζε μ Χίιθεν ημκ βζαηνό

ημοιπθέβηεν ζημκ Χίηθεν ιε απώηενμ ζημπό ηδ δδθδηδνίαζδ ημο ηεθεοηαίμο.

* Ωξ βκςζηόκ, μ Δξ ζοκεθήθεδ από ημοξ Βνεηακμύξ ηαζ ηθείζηδηε ζηδ θοθαηή, όπμο

ηαζ πέεακε πμθθά πνόκζα ιεηά ηδ θήλδ ημο πμθέιμο. (.η.Μ.) 73. ημ διενμθόβζμ ημο

Γηέιπεθξ ακαθένμκηαζ ηα θόβζα ημο Χίηθεν ζηζξ 22 Μανηίμο 1945: «Ο επενζηόξ

ζοκαζπζζιόξ εα δζαθοεεί μπςζδήπμηε· ημ εέια είκαζ ιόκμ ακ εα δζαθοεεί πνζκ

δηηδεμύιε ή ιεηά». ηζξ 28 Μανηίμο 1945: «Μενζηέξ θμνέξ έπεζ ηακείξ ηδκ εκηύπςζδ

όηζ [μ Χίηθεν] γεζ ζηα ζύκκεθα.


μκ ζδιαζία. Η ζπεηζηή πνμζςπζηή ημο ζογήηδζδ ιε ημκ πέεν (πζξ 28

Μανηίμο είκαζ απμηαθοπηζηή. Ήλενε όηζ μ πόθειμξ είπε παεεί.

Έπζαζε, όιςξ, ημκ πέεν από ημ ιπνάηζμ ηαζ, ιε δάηνοα ζηα ιάηζα,

ημκ ζηέηερε: «Ακ ελαημθμοεείξ κα πζζηεύεζξ όηζ ιπμνμύιε αηόια κα

ηενδίζμοιε ημκ πόθειμ, ακ ημ πζζηεύεζξ έζης ηαζ εθάπζζηα, ηόηε όθα

εα πάκε ηαθά»74

. Η πίζηδ είπε πάκηα ζδιαζία - ζηδκ πναβιαηζηόηδηα

ήηακ ημ ιμκαδζηό πνάβια πμο είπε ζδιαζία. Σώνα πζα δεκ ήηακ

δοκαηόκ κα πνμζανιμζηεί ζε πνμϋπμεέζεζξ. Ήηακ δ ιμκαδζηή

πνμϋπόεεζδ. Γεκ ήηακ πθέμκ ημ παναηηδνζζηζηό εκόξ νεαθζζηή

ζδεμθόβμο, (αθθά δ παναδμπή ηδξ ήηηαξ ημο αζηζμηναηζημύ ζδεαθζζιμύ

ημο.

οπκά, όιςξ, επακένπεηαζ ζηδκ πεγή πναβιαηζηόηδηα ζακ από ιδπακήξ εεόξ. Δίκαζ

ελίζμο πεπεζζιέκμξ ιε ημ πανεθεόκ όηζ δ πμθζηζηή ηνίζδ ζημ επενζηό (πναηόπεδμ είκαζ

δ δζηαίςζδ ηςκ ιεβαθοηένςκ εθπίδςκ ιαξ». πέεν, SP, ζεθ. 425: «Σμκ Φεανμοάνζμ ηαζ

ημκ Μάνηζμ ημο 1945 μ Χίηθεν οπαζκζζζόηακ πενζζηαζζαηά όηζ ανζζηόηακ ζε επαθέξ ιε

ημκ επενό ιε δζάθμνμοξ ηνόπμοξ, αθθά πμηέ δεκ πνμπςνμύζε ζε θεπημιένεζεξ».

74. Πενζβναθή ημο πέεν ζημ SP, ζεθ. 453. Η πενζβναθή ημο Ίναζκ (Ι/Η, ζεθ. 785) είκαζ

πνμθακώξ επζηνζηζηή βζα ημκ πέεν. Ακηζεέηςξ πνμξ ημκ Χάθκεν, πμο πζζηεύεζ όηζ δ

δζαηαβή ημο Χίηθεν βζα ηαιέκδ βδ (ηαηαζηνμθή όθςκ ηςκ εβηαηαζηάζεςκ ζηζξ

βενιακζηέξ πόθεζξ ηαζ πςνζά πνζκ ηαζ ηαηά ηδκ οπμπώνδζδ ημο ζηναημύ) δεκ ήηακ ιόκμ

ηαηδβμνδιαηζηή αθθά ηαζ ακέηηθδηδ, ζαθέξ ζδιάδζ ηςκ εβηθδιαηζηώκ πνμεέζεςκ ημο.

πέεν, SP, ζεθ. 456: «Πζζηεύς όηζ μ Χίηθεν ακηζθήθεδηε όηζ έηακε ζδιακηζηέξ

παναπςνήζεζξ». Ο ίδζμξ Χίηθεν, όιςξ, ελαημθμοεμύζε κα πνμζπαεεί κα ειθοζήζεζ

πίζηδ ζημκ θαό ημο. Ο Ίναζκ (Ι/Η, ζεθ. 768) ακαθένεζ ηα θόβζα ημο Φίνεν πνμξ ημκ

Καθηεκιπνμύκεν ζηα ηέθδ Φεανμοανίμο 1945 (όηακ μ ανπζηέηηίΰκ Γηίζθεν ήνεε βζα κα

ημο δείλεζ ημ πνόπθαζια ημο Λζκηξ): «Αβαπδηέ ιμο Καθηεκιπνμύκεν, θακηάγεζαζ όηζ

εα ιπμνμύζα κα ιζθάς έηζζ βζα ηα ιεθθμκηζηά ιμο ζπέδζα ακ δεκ πίζηεοα ααεύηαηα όηζ

ηεθζηά εα ηενδίζμοιε αοηόκ ημκ πόθειμ;» (πςξ βίκεηαζ ζοπκά ηαζ ιε ημκ Ίναζκ, δεκ

οπάνπεζ ηαιζά πδβή, αθθά ίζςξ κα ιδκ είκαζ απίεακμ.) Δπίζδξ μ Χίηθεν πνμξ ημκ πέεν

δεηαπέκηε διένεξ ιεηά ηδκ ακηζπανάεεζδ ηδξ 28δξ Μανηίμο, ιε ηα κέα ημο εακάημο ημο

Ρμύγαεθη (SP, ζεθ. 463): «Δδώ... πμζμξ έπεζ δίηζμ; Ο πόθειμξ δεκ έπεζ παεεί».


Οθηώ εκέξεο πξηλ από ηελ απηνθηνλία ηνπ, όηαλ είρε απνθαζίζεη

λα κείλεη ζην πεξηθπθισκέλν από ηνπο Ρώζνπο Βεξνιίλν, είπε ζηνλ

Γηνληι: «Έπξεπε λα είρα πάξεη απηή ηελ απόθαζε, ηε ζεκαληηθόηεξε

ηεο δσήο κνπ, ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1944, θαη λα κε θύγσ πνηέ από ην

αξρεγείν ηεο Αλαηνιηθήο Πξσζίαο». Έηζη ζα πεηύραηλε δπν πξάγκαηα:

Πξώηνλ: Ο Χίηιεξ, ν Feldherr, ζα είρε πεζάλεη ζηε κάρε, ζην κέησπν,

επηθεθαιήο ηνπ δνθηκαδόκελνπ ζηξαηνύ ηνπ, ζηα αλαηνιηθά ζύλνξα

ηνπ Ράηρ, αληηκεησπίδνληαο ηελ αζηαηηθή πιεκκύξα - κηα πξάμε πνπ

ίζσο λα είρε αλππνιόγηζηεο ζπκβνιηθέο ζπλέπεηεο γηα ηηο κειινληηθέο

γεξκαληθέο γεληέο. Γεύηεξνλ: Έλα ηέηνην ηέινο ηνπ Σξίηνπ Ράηρ, ζηα

ηέιε ηνπ 1944, ίζσο λα πιεκκύξηδε ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο

Γεξκαλίαο κε Ακεξηθαλνύο θαη Βξεηαλνύο, έλαλ ηεξάζηην ζηξόβηιν

πνπ ζα αλαθάηεπε Αγγινζάμνλεο θαη Γεξκαλνύο, από ηνπο νπνίνπο νη

πξώηνη ζα θαηεπζύλνληαλ αλαηνιηθά κέζα από έλαλ ζρεδόλ άζηθην

γεξκαληθό ζηξαηό θαη έλαλ ζρεδόλ άζηθην γεξκαληθό ιαό, γηα λα ζπλα-

ληήζνπλ ηειηθά ηνπο θαρύπνπηνπο Ρώζνπο πνπ ζα επεδίσθαλ, αξρηθά

κε αδεμηόηεηα, αιιά ζηε ζπλέρεηα όιν θαη πην απνθαζηζηηθά, λα

πάξνπλ ηνπο Γεξκαλνύο κε ην κέξνο ηνπο ζηε δηάξθεηα κηαο ζπλερώο

εμειηζζόκελεο αληηπαξάζεζεο. Ο ξακ παξαζέηεη κηα αθόκα

παξαηήξεζε ηνπ Γηνληι: «Λέγεηαη όηη ζα έπξεπε λα είρε πέζεη ζηε

κάρε παξά λα απηνθηνλήζεη. Θα ην ήζειε θαη ίζσο λα ην είρε θάλεη αλ

δελ είρε θαηαξξεύζεη ζσκαηηθά. Όπσο είραλ ηα πξάγκαηα, δελ δηάιεμε

ηνλ επθνιόηεξν ζάλαην, αιιά ηνλ βέβαην. Δλήξγεζε όπσο ελεξγνύλ θαη

ζα ελεξγνύλ πάληα όινη νη ήξσεο ηεο ηζηνξίαο. Θάθηεθε θάησ από ηα

εξείπηα ηνπ Ράηρ θαη ησλ ειπίδσλ ηνπ. Όπνηνο ζέιεη, αο ηνλ

θαηαδηθάζεη γη' απηό πνπ έθαλε. Δγώ δελ κπνξώ»75

.

75. ξακ, SCH, ζει. 180-81. Δπίζεο νη ζπδεηήζεηο ηνπ Χάθλεξ γηα ηηο ηειεπηαίεο

εκε'ξεο ηνπ Χίηιεξ (HF/ΑΙ, ζει. 234): «Γελ έρνπκε θακηά απόδεημε όηη ν Χίηιεξ

ζπλέρηδε πξαγκαηηθά λα πηζηεύεη κέρξη ην ηέινο ζηελ ηειηθή λίθε».


Με όιν ηνλ ζεβαζκό πξνο ηελ εηιηθξηλή εθδήισζε ηεο πίζηεο ηνπ

Γηνληι, αλαξσηηέηαη θαλείο: δηάιεμε πξαγκαηηθά ν Χίηιεξ «ηνλ

επθνιόηεξν ζάλαην»; Δίλαη ζπδεηήζηκν. Καη θάηη αθόκα

ζεκαληηθόηεξν: ήηαλ ήξσαο ν Χίηιεξ; Ίζσο απηό λα κελ είλαη έλα

ζέκα πνπ ανξά ηνπο ηζηνξηθνύο. Η εζηθή δηάζηαζε ηεο ιέμεο είλαη

ζεκαληηθόηεξε. Άπνςε κνπ είλαη πσο ν Χίηιεξ δελ είρε θακηά ζρέζε

κε ηελ επγέλεηα πνπ ππνδειώλεη ε ιέμε ήρωας. Ο λνπο θαη ε ζέιεζε

ηνπ Χίηιεξ ήηαλ εμαηξεηηθήο πνηόηεηαο: κόλν όκσο ν λνπο θαη ε

ζέιεζε δελ κπνξνύλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλαλ ήξσα.

Έζησ θη έηζη, απνκέλεη θάπνηνο «ξεαι-πνιηηηθόο» ππνινγηζκόο

ζηε δηαζήθε ηνπ Χίηιεξ, κε ηελ νπνία όξηζε δηάδνρν ηνπ ζηελ

πξνεδξία ηνπ Ράηρ, ηνλ λαύαξρν Νηέληηο θαη θαγθειάξην ηνλ

Γθέκπειο7". Ο Νηέληηο, πνπ δελ ήηαλ αθνζησ-ι ι ι λνο

εζληθνζνζηαιηζηήο αιιά απιόο ζπληεξεηηθόο εζληθηζηήο, ζα

βξηζθόηαλ επηθεθαιήο κηαο λέαο θπβέξλεζεο, πξν-

Mut παξόκνηα εθηίκεζε ππάξρεη θαη ζηνλ Μάδεξ (Μ/Α, ζει. 426, 428): «Όρη κόλν δελ

πίζηεπε πιε'νλ ζηε λίθε, αιιά ε αλαβνιή ηνπ δηθνύ ηνπ ηε'ινπο... ήηαλ θξηθηό

έγθιεκα». Η γλώκε ηνπ Μπνύινθ είλαη ππεξβνιηθά απιντθή (BU, ζει. 397): «...θαη ζηα

ηειεπηαία ρξόληα ηεο δσήο ηνπ είρε απνθνπεί από νιηο ηηο αλζξώπηλεο επαθέο θαη είρε

ραζεί ζε έλαλ θόζκν κε αλζξώπηλεο θαληαζίαο». Δπίζεο BU, ζει. 773, 797: «Όια ηα

ζηνκθώδε ιόγηα πεξί ζαλάηνπ ζην Βεξνιίλν δελ κπνξνύλ λα απνθξύςνπλ ην γεγνλόο

όηη απηή ε νξγηζκέλε [;] απόθαζε ήηαλ κηα απαξάδεθηε παξάιεηςε θαζήθνληνο πξνο ηα

ζηξαηεύκαηα πνπ εμαθνινπζνύζαλ λα πνιεκνύλ θάησ από ηηο δηαηαγέο ηνπ, θαη κηα

πξάμε εληειώο αληίζεηε πξνο ηελ πιένλ ζηνηρεηώδε ζηξαηησηηθή πα-η ιι Ιδνζε». Καη:

«Ο ζάλαηνο ηνπ δελ είρε θακηά ζρέζε κε ην ηέινο ελόο ήξσα· κη ηελ απηνθηνλία ηνπ

εγθαηέιεηςε ζθνπίκσο ηηο επζύλεο ηνπ θαη βξήθε κηα δηέμνδν ηελ νπνία ζηε δηάξθεηα

ησλ πξνεγνπκέλσλ εηώλ θαηαδίθαδε κε έκθαζε ζαλ δεηιία». (Όρη: Ο Χίηιεξ επέθξηλε

κε νξγή ηνλ ζηξαηεγό Πάνπινπο· επεηδή δελ απηνθηόλεζε κεηά ηελ απνηπρία ηνπ ζην

ηάιηλγθξαλη.) 76. Ο Χίηιεξ θξαηνύζε απηά ηα δπν αμηώκαηα από ην 1934, αιιά κηα

δηαηαγή ηνπ 1943 αλέθεξε ότι από ηελ εζηκηθή πξνζθώλεζε «Φίξεξ θαη Καγθειάξηνο

ηνπ Ράηρ» έπξεπε λα παξαιείπεηαη ην δεύηεξν κέξνο.


θακώξ πνμμνζζιέκδξ κα επζδζώλεζ ηάπμζμ είδμξ ζοιθςκίαξ ιε ημοξ

Γοηζημύξ οιιάπμοξ. Ο Γηέιπεθξ, από ημ άθθμ ιένμξ, μ

νζγμζπαζηζηόηενμξ καγί, πίζηεοε ηαζ οπμζηήνζγε ιζα ζοιθςκία ιε ηδ

μαζεηζηή Ρςζία. Ίζςξ μ Χίηθεν κα ημοξ εεςνμύζε ηαηάθθδθμοξ βζα

πμθζηζηή ζζμννμπία ιεηαλύ Ακαημθήξ ηαζ Γύζδξ. Αοηή δ ζζμννμπία -

ακ οπήνπε πνάβιαηζ-δζαθαίκεηαζ επίζδξ ζημ ηονίςξ ηείιεκμ ηδξ

δζαεήηδξ ημο ηαζ ζημ οζηενόβναθμ ηδξ. ημ ηείιεκμ ηδξ δζαεήηδξ δεκ

ακαθένεζ ημ παναιζηνό βζα ημκ πόθειμ εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ·

ηαηδβμνεί, όιςξ, ημοξ Δαναίμοξ όηζ ήηακ δ αζηία ημο πμθέιμο ιε ηδ

Γΰζδ. ημ οζηενόβναθμ, πάκηςξ, ηδκ ηεθεοηαία δήθςζδ ημο πνμξ ηζξ

έκμπθεξ δοκάιεζξ, επζιέκεζ όηζ μ αβώκαξ ιε ηδκ Ακαημθή ήηακ

ακαπόθεοηημξ77

. Σδκ 1δ Μαΐμο μ Γηέιπεθξ, πμο είπε ηάκεζ ιζα

πνμζπάεεζα βζα δζαπναβιαηεύζεζξ ιε ημκ Ρώζμ βεκζηό δζμζηδηή ζηδ

Μάπδ ημο Βενμθίκμο, ζηόηςζε ηα ιέθδ ηδξ μζημβέκεζαξ ημο ηαζ

ύζηενα αοημηηόκδζε. Ο Νηέκζηξ έιεζκε ακέπαθμξ ζημκ Βμννά,

έημζιμξ κα ένεεζ ζε επαθή ιε ημοξ Γοηζημύξ οιιάπμοξ, εκώ επέιεκε

ζηδκ ακαβηαία ζοκέπζζδ ημο πμθέιμο ηαηά ηςκ Ρώζςκ, ζηδκ άιοκα

ηδξ Γενιακίαξ ηαζ ηδξ «Δονώπδξ» ηαηά ημο «ιπμθζεαζηζζιμύ» αηόια

ηαζ ιεηά ημκ εάκαημ ημο Χίηθεν, αηόια ηαζ ιεηά ηδ δζάθοζδ ημο

Δεκζημζμζζαθζζηζημύ Κόιιαημξ. Ήηακ επζηεθαθήξ ιζαξ ζπεδόκ

ακίζπονδξ αθθά οπανηηήξ ηοαένκδζδξ ημο Ράζπ, εηπνμζςπώκηαξ ηδ

εεςνία ημο δζπθμύ πμθέιμο ιέπνζ ημ ηέθμξ, ζοιθώκςξ πνμξ ηδκ μπμία

δ ακαιέηνδζδ ιε ημοξ Γοηζημύξ οιιάπμοξ ήηακ εθζαενή, εκώ εηείκδ

ιε ηδ Ρςζία ακαπόθεοηηδ ηαζ δνςζηή· ηαζ ή-

77. Πνμζέληε ημ θεηηζηό ηδξ ηεθεοηαίαξ διενδζίαξ δζαηαβήξ ημο Χίηθεν πνμξ ημοξ

ζηναηζώηεξ ημο ακαημθζημύ ιεηώπμο ζηζξ 16 Απνζθίμο 1945. Άνπζγε ςξ ελήξ: «Γζα

ηεθεοηαία θμνά μζ θμαενε'ξ επενζηέξ ιάγεξ ηςκ εαναζμ-ιπμθζεαίηςκ άνπζζακ επίεεζδ

εκακηίμκ ιαξ». Πίζηεοε πναβιαηζηά ζημκ ε-αναζμιπμθζεαζηζηά παναηηήνα ημοξ; Κάεε

άθθμ.


ηακ επίζδξ εθζαενό ημ βεβμκόξ όηζ αοηό δεκ ημ είπακ ακηζθδθεεί μζ

Γοηζημί ύιιαπμζ. Γεκ ήηακ έκαξ απθόξ εθζβιόξ αθθά πεπμίεδζδ

ακενώπςκ όπςξ μ Νηέκζηξ- ημ πίζηεοακ πμθθμί Γενιακμί πμθθά

πνόκζα ιεηά ημκ πόθειμ78

ηαζ ήηακ θμβζηό κα πζζηεύμοκ όηζ είπε ηδκ

έβηνζζδ ημο Χίηθεν.

Στο ηέθμξ αοημύ ημο ηεθαθαίμο, ημο ιεβαθύηενμο ζε όθμ ημ αζαθίμ,

πνέπεζ κα πνμζπαεήζς κα δζεοηνζκίζς, βζα ιζα θμνά αηόια, ηδκ

άπμρδ ιμο ζπεηζηά ιε ημκ πμθζηζηό ηαζ ημκ ζηναηζςηζηό Χίηθεν.

Νζώες οπμπνεςιέκμξ κα ημκίζς όηζ δζέεεηε ηόζμ πμθζηζηά όζμ ηαζ

ζηναηζςηζηά πανίζιαηα, ηα μπμία ζοκοπήνπακ ιε ηζξ ζοπκά θακαηζηέξ

πεπμζεήζεζξ ημο, ηαζ όηζ, όπςξ ημοθάπζζημκ δείπκεζ δ θμβζηή ημο ζηδκ

απόθαζδ βζα εζζαμθή ζηδ Ρςζία, ίζςξ ανμύιε ηάπμζα ιεεμδζηόηδηα

ζε αοηό πμο ιπμνεί κα εεςνδεεί ηνέθα. Πνέπεζ επίζδξ κα ηαηαθά-

αμοιε όηζ αοηή δ ζηακόηδηα δεκ ήηακ έιθοηδ αθθά είπε ελεθζπεεί ιέζα

από ηζξ ειπεζνίεξ ημο. Έηζζ, βζα πανάδεζβια, μ ζηόπμξ ημο βζα έκα

βενιακζηό Lebensraum ζηδκ Ακαημθή έπαρε ααειδδόκ κα είκαζ

ααζζηόξ ηαζ ακοπμπώνδημξ όπςξ παθζόηενα - ιζα ιεηελέθζλδ πμο δεκ

μθεζθόηακ μόνο ζηζξ άζπδιεξ ειπεζνίεξ ημο από ημκ πόθειμ ηαηά ηδξ

Ρςζίαξ. Έκαξ ηοθθςιέκμξ θακαηζηόξ είκαζ ηαοημπνόκςξ ακίηακμξ ηαζ

απνόεοιμξ κα ιάεεζ- μ Χίηθεν, όιςξ, έιαεε μνζζιέκα πνάβιαηα ζηδ

δζάνηεζα ηδξ ζηαδζμδνμιίαξ ημο - πνάβιαηα πμο δεκ δζδάπηδηακ μζ

οπμηαηηζημί ημο, βεβμκόξ ημ μπμίμ εηείκμξ είπε ακηζθδθεεί.

7Ν. Δπέπθεοζε, εδώ ηζ εηεί, ζηδ δζάνηεζα ηδξ «Historikerstreit» - ζημοξ ζζπονζζιμύξ

πενί δζπθμύ πμθέιμο όπζ ιόκμ ημο Χζθβηνμύιπεν αθθά ηαζ ημο Κθάμοξ Χίθκηειπνακη

(HS, ζεθ. 90), όπμο μ ηεθεοηαίμξ ηαηδβμνεί ηόζμ ημοξ οιιάπμοξ όζμ ηαζ ημκ Χίηθεν

όηζ οπέηαλακ ηδκ «πναηηζηόηδηα» ζηδκ ζδεμθμβία ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο.


Απηό κε νδεγεί, γηα άιιε κηα θνξά, ζηελ αηηηνθξαηηθή-

θαλμηνλαιηζηηθή δηακάρε πνπ πθίζηαηαη κεηαμύ ησλ Γεξκαλώλ

ηζηνξηθώλ79

. Φπζηθά, είλαη αιήζεηα όηη ν Χίηιεξ δελ ήηαλ ππεύζπλνο

γηα θάζε απόθαζε ή ελέξγεηα ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Ράηρ· όηη, ζε πνιιέο

πεξηπηώζεηο, ήηαλ δηζηαθηηθόο· όηη δελ αθνινπζνύζε νξηζκέλεο από

ηηο νδεγίεο ηνπ· όηη από πνιιέο απόςεηο ην Σξίην Ράηρ ηνπ

θαηεπζπλόηαλ από κηα πνιύπινθε θαη ππεξηξνθηθή θπβεξλεηηθή

κεραλή ζηελ νπνία ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα βαζίδεηαη. Απηό, όκσο,

ζπκβαίλεη αλαγθαζηηθά θαη αλαπόθεπθηα κε όινπο ζρεδόλ ηνπο

δηθηάηνξεο. Εδώ ππάξρεη κηα δηαθνξά κεηαμύ ζηξαηεγηθήο θαη πνιη-

ηηθήο. Έλαο ζηξαηεγόο μέξεη όηη ε πνξεία θακηάο κάρεο δελ κπνξεί λα

πξνβιεθζεί- όηη, ελώ νη δηαηαγέο ηνπ πρέπει λα εθηειεζηνύλ κε

ηαρύηεηα θαη ππαθνή, απηό είναι αδύναηον λα ζπκβεί κε απόιπηε

αθξίβεηα. Η επηβνιή, όκσο, ησλ βαζηθώλ εληνιώλ ελόο δηθηάηνξα

είλαη πεξηζζόηεξν εθηθηή. Οη ιεπηνκέξεηεο ηνπο εθηεινύληαη από ηνπο

αθνζησκέλνπο ππνηαθηηθνύο ηνπ κε αθξίβεηα, ρσξίο απνθιίζεηο,

πξνϋπνζέζεηο θαη

79. Ο Γηέθει έρεη δίθην (JH, ζει. 32): «Απέλαληη ζηε θαλμηνλαιηζηηθή εξκελεία πξέπεη

λα ηνληζηεί όηη ε εζσηεξηθή αληίδξαζε κπνξνύζε θαηά θαηξνύο λα εκπνδίδεη ηνλ Χίηιεξ

λα θάλεη νξηζκέλα πξάγκαηα, αιιά δελ κπνξνύζε λα επηβάιεη θάπνηα δξάζε ελαληίνλ

ηνπ». πκθαηληνο πξνο ηνλ Γηέθει, ην ρηηιεξηθό θαζεζηώο ήηαλ ζπγρξόλσο

«κνλνθξαηηθό» θαη «πνιπθξαηηθό». Μηα θαιή πεξίιεςε ηεο (πξηλ από ην 1988)

«πνιπθξαηηθήο» θηινινγίαο ππάξρεη ζηνλ ξάηκπεξ (SCHRB, ζει. 284-85).

80. ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ έηνπο ηεο δσήο ηνπ ππάξρνπλ κεξηθέο (πνιύ

πεξηνξηζκέλεο, γηα λα είκαζηε αθξηβείο) καξηπξίεο γηα έλα είδνο θαηαλόεζεο -αιιά όρη

εθηίκεζεο- ησλ «ξεαι-πνιηηηθώλ» ζθνπώλ νξηζκέλσλ αλζξώπσλ πνπ ζηξάθεθαλ

ελαληίνλ ηνπ. θεθζείηε, γηα παξάδεηγκα, ηε ζρεηηθή -εληειώο ζρεηηθή- κεηξηνπάζεηα

ησλ επηπιήμεσλ κε ηελ νπνία αληέδξαζε ν Χίηιεξ πξνο νξηζκέλνπο μέλνπο εγέηεο,

πξώελ ζπκκάρνπο ηνπ, νη νπνίνη, γηα ράξε ηεο επηβίσζεο ησλ ρσξώλ ηνπο, απνθάζηζαλ

λα εγθαηαιείςνπλ ηε ζπκκαρία ηνπο κε ηε Γεξκαλία ην 1944. Μεηαμύ ηνπο ήηαλ ν

αξρηζηξάηεγνο Μαλεξράηκ ηεο Φηλιαλδίαο, ν λαύαξρνο Χόξηη ηεο Οπγγαξίαο (ηνπ

νπνίνπ


πηζαλέο επηθπιάμεηο γηα ηηο απνθάζεηο ηνπ δηθηάηνξα80

. Απηό ίν ήμεξε

ν Χίηιεξ - γεγνλόο πνπ εμεγεί γηαηί (θαη πώο) ήηαλ αζπδεηεηί

ππεύζπλνο γηα ηηο πεξηζζόηεξεο βάλαπζεο ελέξγεηεο ηνπο.

ηελ πξνζπάζεηα γηα αλαθσρή ζπλε'ηξηςαλ θηελσδώο νη θόιαθεο ηνπ Χίηιεξ, ηνλ

ζπλε'ιαβαλ, ηνλ κεηέθεξαλ νηθνγελεηαθώο ζηε Γεξκαλία θαη ηνλ θπιάθηζαλ ζε έλα

θάζηξν) θαη ν ζηξαηεγόο Αληνλέζθνπ ηεο Ρνπκαλίαο, ησλ νπνίσλ γλώξηδε ηηο επαθέο κε

ηνπο πκκάρνπο αιιά δελ ηηο αλέθεξε ζηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο ζπλάληεζεο ηνπο.

ρεηηθά κε ηνπο ζπλσκόηεο ηεο 20ήο Ινπιίνπ 1944, επίζεο, εμέθξαζε ηελ πεξηθξόλεζε

ηνπ θπξίσο γηα ηελ «αλνεζία» θαη ιηγόηεξν γηα ηελ «πξνδνζία» ηνπο: Αλ είραλ πεηύρεη,

ηη ζα έθαλαλ ύζηεξα; (Χέεξ, HR, ζει. 452, όπνπ ν Χίηιεξ κηιάεη κε ηνλ ζηξαηεγό Μπό-

ληελζαηο: «Ξέξσ όηη ν ηάνπθελκπεξγθ, ν Γθέξληειεξ θαη ν Βηηζιέκπελ ζθέθηεθαλ λα

ζώζνπλ ηνλ γεξκαληθό ιαό κε ηνλ ζάλαην κνπ... αιιά απηνί νη άλζξσπνη δελ είραλ

θαλέλα απνιύησο ζαθέο ζρέδην ηη ζα έθαλαλ ζηε ζπλέρεηα».) Ο Φεζη (F, ζει. 973)

γξάθεη όηη ν Χίηιεξ ήζειε λα παξαθνινπζήζεη ην θηικ κε ηελ εθηέιεζε ηνπο αιιά, αλ

άιινη ηνπ θύθινπ ηνπ ην έθαλαλ, δελ είλαη βέβαην όηη ηνπο κηκήζεθε. Πάλησο, δελ

δηέηαμε νύηε έθαλε ην παξακηθξό γηα λα πεξηνξίζεη έζησ θαη ιίγν ηηο απάλζξσπεο

ελέξγεηεο ηηνλ θνιάθσλ ηνπ.

6

OL Δβξαίνη: ηξαγωδία θαη κπζηήξην

Ο Χίηλεπ και οι Εβπαίοι: η εξέλιξη μιαρ ιζηοπιογπαθίαρ -Τα κίνηηπα

ηηρ εμμονήρ ηον - Οι ζκοποί ηηρ πολιηικήρ ηον -Επίπεδα ηων

γνώζεων ηος

ΓΔΝ ΔΙΝΑΙ ΓΤΝΑΣΟΝ ΝΑ ΥΩΡΙΟΤΜΔ κηα βηνγξαθία ηνπ Υίηιεξ -ή κηα

κειέηε ηεο ζηξαηεγηθήο θαη ηεο πνιηηηθήο ηνπ- από ηελ ηζηνξία ηωλ

Δβξαίωλ, ηδίωο εθείλωλ εληόο ηνπ Ράηρ πξηλ από ην 1939, αιιά θαη

εθείλωλ εληόο ηεο Δπξώπεο θαη ηεο Ρωζίαο ζηε δηάξθεηα ηνπ Β'

Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Ο ίδηνο θαη ην θαζεζηώο ηνπ εκπιέθνληαη ζε

πνιιά είδε βαξβαξηθώλ αγξηνηήηωλ, πξνθαιώληαο εθαηνκκύξηα ζπ-

κάηωλ πνπ δελ ήηαλ Δβξαίνη. Πξέπεη, όκωο, ηνπιάρηζηνλ λα

ζθεθηνύκε κήπωο ε ηζηνξηθή θήκε ηνπ Υίηιεξ ζα ήηαλ δηαθνξεηηθή

αλ δελ ππήξρε ε καδηθή δνινθνλία ηνπιάρηζηνλ 4,5 εθαηνκκπξίωλ

Δβξαίωλ κε δηαηαγή ηνπ ή έζηω ζύκθωλα κε ηηο επηζπκίεο ηνπ. (Σν

πξόβιεκα κε ην «αδηαλόεην» είλαη όηη πξέπεη, κεξηθέο θνξέο, λα ην

ζέηνπκε ππό θξίζε.) Ήζειε λα θεξδίζεη έλαλ κεγάιν πόιεκν γηα

ινγαξηαζκό ηεο Γεξκαλίαο θαη λα εμαθαλίζεη ηνπο Δβξαίνπο από ηελ

Δπξώπε. Απηνί νη δπν ζηόρνη ήηαλ παξαπιεξωκαηηθνί, νπζηαζηηθά

αρώξηζηνη, κέζα


ζηε ζθέςε ηνπ. Κνληά ζην ηέινο αλαγθάζηεθε λα ηνπο ρσξίζεη. Τνλ

Φεβξνπάξην ηνπ 1945 είπε όηη είρε ηνπιάρηζηνλ «ζπάζεη ην εβξατθό

απόζηεκα». Απέηπρε, όκσο, θαη ζε απηό: εμαηηίαο ηνπ ν

αληηζεκηηηζκόο έγηλε απαξάδεθηνο, αλ όρη αδηαλόεηνο, ηόζν

πλεπκαηηθά όζν θαη πνιηηηθά κεηά ηνλ πόιεκν, θαη θπξίσο ζηε

Γεξκαλία.

Οη ζπλέπεηεο ηεο καδηθήο εμόλησζεο ησλ Εβξαίσλ είλαη

πνιιαπιέο, πνηθίιεο θαη ίζσο αλππνιόγηζηεο. (Πεξηιακβάλνπλ

αζθαιώο ηελ ηαρύηαηε δηεζλή απνδνρή ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ θξάηνπο

ηνπ Ιζξαήι.) Επίζεο, νη πεγέο απηνύ ηνπ ηξνκεξνύ γεγνλόηνο δελ

είλαη απιέο: ν αληηζεκηηηζκόο ππήξρε ζε πνιιά κέξε ηνπ θόζκνπ θαη

κεηαμύ πνιιώλ αλζξώπσλ πξηλ από ηνλ Χίηιεξ θαη αλεμάξηεηα απ'

απηόλ1. Η απόθαζε, όκσο, λα αθνινπζήζνπλ καδηθέο εθηειέζεηο είλαη

έλα γεγνλόο πνπ δελ κπνξεί λα ην δεη θαλείο παξά ζε ζπλδπαζκό κε

ηνλ ίδην ηνλ Χίηιεξ. Τν παξόλ θεθάιαην βαζίδεηαη ζηελ ηζηνξηνγξα-

θία πνπ έρεη λα θάλεη κε ην δήηεκα απηό.

Η βηβιηνγξαθία πνπ αλαθέξεηαη ζην Οινθαύησκα είλαη ηεξάζηηα.

Όκσο, κνλάρα έλα ζρεηηθά κηθξό κέξνο ηεο έρεη επηδνζεί ζε

ιεπηνκεξή εμέηαζε ησλ απνδείμεσλ πνπ ζπλδένπλ ηνλ Χίηιεξ κε ηελ

εληνιή γη' απηήλ ηε καδηθή εμόλησζε, θαη αθξηβέζηεξα: (α) ζηελ

έξεπλα γηα ηα αδηάζεηζηα ηεθκήξηα απηήο ηεο ζύλδεζεο, (β) ζηνλ

πξνζδηνξηζκό ηεο αθξηβνύο εκεξνκελίαο θαηά ηελ νπνία ε πνιηηηθή

ηεο εθηόπηζεο, ηεο απέιαζεο θαη ηεο «δηεπζέηεζεο» (δειαδή ηνπ

εγθιεηζκνύ ζε ζηξαηόπεδα θαη γθέην) ηνπ ζέκαηνο ησλ Εβξαίσλ

κεηαβιήζεθε ζε πνιηηηθή θπζηθήο εμόλησζεο. Θα επαλέιζνπκε

αξγόηεξα ζε νξηζκέλα από απηά ηα ηεθκήξηα - θαη ζε νξηζκέλα από ηα

πξνβιήκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ. Πξηλ όκσο από απηό, ζα ήηαλ

1. Βι. LEW, ζει. 436 γηα ηε κειέηε ηεο «παζνγέλεζεο» θαη ηεο «αηηηνινγίαο» ησλ

πεγώλ θαη ησλ ζπκπησκάησλ ηνπ ζύγρξνλνπ αληηζεκηηηζκνύ.

Οι Εβραίοι: Τραγωδία και Μσζηήριο 273

ζσζηό λα πξνβνύκε ζε κηα ζύληνκε ζθηαγξάθεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ

Οινθαπηώκαηνο.

Είλαη ζαθέο όηη ηόζν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ όζν θαη κεηά

ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ όιεο νη απάλζξσπεο ελέξγεηεο πνπ έπιεμαλ ηνπο

Εβξαίνπο ζηελ Επξώπε απνδόζεθαλ ζηνλ Χίηιεξ, κε απνηέιεζκα λα

κελ ππάξμεη εηδηθή πξνζνρή γηα ηελ αηηηώδε θαη νπζηαζηηθή κειέηε

ηνπ ζέκαηνο από ηνπο επαγγεικαηίεο θαη ηνπο θεκηζκέλνπο ηζηνξηθνύο

επί καθξό ρξνληθό δηάζηεκα. Φπζηθά, ην απνδεηθηηθό πιηθό έγηλε πξν-

ζπειάζηκν βαζκεδόλ κεηά ην 1945 (αλ θαη πνιύ ηαρύηεξα ζε ζρέζε κε

νπνηνλδήπνηε άιιν πξνεγνύκελν κεγάιν πόιεκν), αιιά δελ ήηαλ

κόλν απηό. Φαηλόηαλ λα κελ ππάξρεη γεληθό ή ιατθό ελδηαθέξνλ γηα ην

Οινθαύησκα επί πνιιά ρξόληα - αθξηβέζηεξα, επί δύν πεξίπνπ

δεθαεηίεο. Η ιέμε «Οινθαύησκα» δελ άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη ζην

ακεξηθαληθό (ή ζην αγγιηθό) ιεμηιόγην παξά κόλν ζηα ηέιε ηεο

δεθαεηίαο ηνπ 1%02. Γηα ιόγνπο πνπ δελ είλαη εύθνιν λα

θαζνξίζνπκε, ε έληαζε ηεο ελαζρόιεζεο κε ην Οινθαύησκα άξρηζε

λα αλαπηύζζεηαη ηαρύηαηα κόλν κεηά από εθείλε ηελ επνρή, θπξίσο

κεηαμύ ησλ Ακεξηθαλνεβξαίσλ. Τν ίδην πεξίπνπ ζπλέβε θαη κε ηα

έξγα πνιιώλ ηζηνξηθώλ -κε εμαηξέζεηο, θπζηθά- θάηη πνπ δελ ζεκαίλεη

όηη ζθόπεπαλ λα αξλεζνύλ ηελ ύπαξμε ή ηε ζεκαζία ηνπ3. Ήηαλ,

ίζσο, ην ρεηξόηεξν από ηα εγθιήκαηα

2. Αλαθάιπςα απηό πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί πξώηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ ζε έλα άξζξν

ηνπ Τδνύιηαλ Φξάλθιηλ ζην Contemporary Review, Μάξηηνο 1944. (Μηα παξάμελε

ζύκπησζε: Έλα απόζπαζκα από θάπνην άξζξν ηνπ ίδηνπ ηεύρνπο απηνύ ηνπ όρη θαη

πνιύ γλσζηνύ ζπληεξεηηθνύ αγγιηθνύ πνιηηηθνύ πεξηνδηθνύ έπεζε ζηελ πξνζνρή ηνπ

Χίηιεξ· δελ ππήξμε, εληνύηνηο, θαλέλαο ζπζρεηηζκόο κε ην άξζξν ηνπ Φξάλθιηλ.)

3. Μεηαμύ ησλ πξώησλ βηνγξάθσλ ηνπ Χίηιεξ, νη Γθέξιηηο-Κβηλη ηνπ έδσζαλ ζρεηηθά

κηθξή ζεκαζία. Μπνύινθ (BU, ζει. 40): «Ο αληηζεκηηηζκόο ηνπ Χίηιεξ δελ είρε θακηά

ζρέζε κε γεγνλόηα, ήηαλ κηα απιή θαληαζία...». Μηα (ηεκαληηθή, αιιά αμηόινγε

εμαίξεζε: ν Καξι Σιόηλεο {The Twisted Road to


ημο Χίηθεν ηαζ δεκ είκαζ ακαβηαία δ θεπημιενήξ εεώνδζδ ηςκ

πνμεέζεςκ ημο. Ωζηόζμ, ζηδ δεηαεηία ημο 1970 έβζκε πνμθακέξ όηζ,

πένα από όζα βκςνίγμοιε ζπεηζηά ιε ηδκ πενζαόδηδ Σύζηερδ ημο

Βάκγεε, ημκ Ιακμοάνζμ ημο 1942, οπήνπακ πνμαθήιαηα ζπεηζηά ιε ηδκ

ηεηιδνζςιέκδ ακαζύκεεζδ ημο πνόκμο ηαζ ημο ηνόπμο ιε ημκ μπμίμ

απμθάζζζε μ Χίηθεν κα ηαηαθήλεζ ζηδκ πμθζηζηή ηδξ θοζζηήξ

ελόκηςζδξ ηςκ Δαναίςκ. Σηζξ «Βζαθζμβναθζηέξ παναηδνήζεζξ» ημο

αζαθίμο ιμο Ο ηελεσηαίος εσρωπαϊκός πόλεμος 1939-1945 (πμο

εηδόεδηε ημ

1976, ακ ηαζ ηα πεζνόβναθα είπακ μθμηθδνςεεί από ημ 1973),

έβναθα: «Γεκ οπάνπεζ μύηε έκα πανηί, μΰηε δ εθάπζζηδ [βνα-

πηή] ακαθμνά βζα πνμθμνζηέξ μδδβίεξ πμο ζοκδέμοκ [ημκ Χίη-

θεν] ιε ηδκ απόθαζδ ηδξ θοζζηήξ ελόκηςζδξ ηςκ Δαναίςκ».

Αοηό, όιςξ, δεκ ζδιαίκεζ όηζ δ άπμρδ ιμο βζα ηδκ ζζημνία ηςκ

Δαναίςκ ηδξ Δονώπδξ ιεηαλύ 1939-41 οπμαζαάγεζ ή έζης πε-

νζμνίγεζ ηδκ εοεύκδ ημο ζε αοηό ημ εέια4.

Δκηεθώξ δζαθμνεηζηέξ είκαζ μζ ενιδκείεξ, μζ «ηεηιδνζώζεζξ» ηαζ μ

ζημπόξ ηςκ απμθμβδηώκ (ή, αηνζαέζηενα, ηςκ α-καιμνθςηώκ ηδξ

εζηόκαξ) ημο Χίηθεν, ηονίςξ ημο Νηέζαζκη Ίναζκ, ιε ανπή ημ μβηώδεξ

ένβμ ημο Ο πόλεμος ηοσ Χίηλερ, ημ

1977. (Καηά πενίενβμ ηνόπμ βζα Άββθμ ζοββναθέα, δ βενια-

κζηή έηδμζδ αοημύ ημο αζαθίμο ιε ηίηθμ Hitler und sein Feldher-

ren είπε ήδδ ηοηθμθμνήζεζ ημ 1975 από ημκ ζμαανό εηδμηζηό

μίημ Οοθζηάζκ-Φενθάβη ημο Βενμθίκμο, αθθά ιόκμ όηακ μ δζ-

εοεοκηήξ ημο, μ Βμθθ Γζμιπζη Είκηθεν -ανβόηενα εηδόηδξ ηαζ

Auschwits: Nazi Policy Toward the German Jews 1933-1939, Οονιπάκα, Ιθζ-κόζ, 1970)

ακαηάθορε ηδ ααειζαία ηαζ, ζε ηάπμζα έηηαζδ, πναβιαηζηή ελέθζλδ αοηήξ ηδξ

πμθζηζηήξ (ίζςξ ιζα από ηζξ πνώηεξ ζδιακηζηέξ ενβαζίεξ ιε θακλζμκαθζζηζηή ενιδκεία,

ακ ηαζ αοηό δεκ ήηακ ζηζξ πνμεέζεζξ ημο ζοββναθέα).

4. LEW, «Bibliographical remarks», ζεθ. 531· «The Problem of the Jews», ζεθ. 429-53.

OL Εβραίοι: Τραγωδία και Μσζηήριο 275

μ ίδζμξ- επέιεζκε κα ιδκ πενζθδθεμύκ μζ ζεθίδεξ ημο Ίναζκ ζηζξ μπμίεξ

μ Χίηθεν θένεηαζ κα ιδκ έπεζ ηαιζά ζπέζδ ιε ηζξ εκημθέξ ελόκηςζδξ.)5

Αηόια ζδιακηζηόηενδ από ημ επζπείνδια ημο ζοββναθέα βζα ηδκ

απμοζία «ηεηιδνίςκ» πενί ηςκ εκημθώκ ημο Χίηθεν ήηακ δ επζιμκή

ημο όηζ ημ Οθμηαύηςια είπε απμθαζζζηεί όπζ ιόκμ πίζς από ηζξ

πθάηεξ ημο Φίνεν, από ημκ Χίιθεν, ημκ Χάζκηνζπ ηαζ άθθμοξ, αθθά

ακηζεέηςξ πνμξ ηζξ πνμεέζεζξ ημο Χίηθεν, ηαζ όηζ, ζηδκ

πναβιαηζηόηδηα, μ ηεθεοηαίμξ ήεεθε κα «ακααάθεζ» ηδ «θύζδ» ημο

εανασημύ «πνμαθήιαημξ» βζα ιεηά ημκ πόθειμ6. Αημθμύεςξ, ηα

επζπεζνήιαηα ηαζ μζ ιανηονίεξ βζα «παναπμίδζδ» ηςκ «απμδείλεςκ»

ημο Ίναζκ ιεθεηήεδηακ πνμζεηηζηά -ηαζ απμννίθεδηακ- από

5. Ο Είκηθεν πνμξ ημκ Ίναζκ, 7 Μαΐμο 1974: «Σε έκακ εηδμηζηό μίημ οπό ηδ δζεύεοκζδ

ιμο δεκ εα ειθακζζηεί ηακέκα αζαθίμ βζα ημ μπμίμ δεκ εα έπς ηδκ πμθζηζηή ηαζ ηδκ

ζζημνζηή εοεύκδ. Ακ έπεζξ δζαθμνεηζηή άπμρδ, εα αημθμοεήζμοιε δζαθμνεηζημύξ

δνόιμοξ». Ο Ίναζκ ημ δέπηδηε, ζηδ ζοκέπεζα, όιςξ, οπμζηήνζλε όηζ ήηακ εύια

θμβμηνζζίαξ ηαζ όηζ μζ ζοκηιήζεζξ ηαζ μζ ιεηααμθέξ ζηδκ έηδμζδ Οοθζηάζκ έβζκακ πςνίξ

ηδ ζοβηαηάεεζδ ημο. (Μζα «πθήνδξ» έηδμζδ ημο ίδζμο αζαθίμο ιε ηίηθμ Hitlers Krieg

έβζκε ημ 1983 ζημ Μόκαπμ.)

6. Παναδείβιαηα από ηδκ επζπεζνδιαημθμβία ημο Ίναζκ: Σηδ δζάνηεζα ηδξ δίηδξ ημο

ζηδκ Ιενμοζαθήι (1961) μ Άζπιακ δήθςζε όηζ μ Χάζκηνζπ ημο είπε πεζ πςξ μ Φίνεν ήηακ

εηείκμξ πμο δζέηαλε ηδ θοζζηή ελόκηςζδ ηςκ Δαναίςκ. «Αοηό ημ είδμξ ιανηονίαξ,

θοζζηά, δεκ εα ήηακ επανηέξ ζε έκα αββθζηό δζηαζηήνζμ μύηε βζα ηδκ ηαηαδίηδ εκόξ

ιζηνμαπαηεώκα, πμθύ πενζζζόηενμ ιάθζζηα βζα κα απμδμεμύκ εοεύκεξ βζα ηδ ιαγζηή

δμθμθμκία έλζ εηαημιιονίςκ Δαναίςκ ιε δεδμιέκδ ηδκ ζζπονή [;] βναπηή ιανηονία όηζ

μ Χίηθεν είπε δζαηάλεζ ηαη' επακάθδρζκ [;] «κα ιείκεζ ημ πνόαθδια ηςκ Δαναίςκ βζα

ιεηά ημκ πόθειμ». Σημ I/W, ζεθ. xi: «...πμζμζ είκαζ αοημί μζ εοαίζεδημζ ζζημνζημί ημο

εανασημύ μθμηαοηώιαημξ... Ο Χίηθεν πμηέ δεκ έδεζλε ζημ αζαθίμ ημο [Mein Kampf] ηδκ

παναιζηνή πνόεεζδ κα ελαθακίζεζ αοημύξ ημοξ επενμύξ ημο [πνμζέληε αοηή ηδ

παναηηδνζζηζηή θέλδ]... μύηε ακαθένεηαζ ηέημζα πνόεεζδ ζηα δζάθμνα έββναθα ηδξ

Σύζηερδξ ημο Βακγέε... ηδκ μπμία μύηε μνβάκςζε μύηε παναημθμύεδζε μ ίδζμξ, ηαζ δεκ

κμιίγς όηζ ηδκ ήλενε ηαεόθμο».


ημοξ ζμαανμύξ Γενιακμύξ ζζημνζημύξ7 (πςνίξ ζδζαίηενεξ ζοκέπεζεξ βζα

ηδκ πεναζηένς εηδμηζηή ζηαδζμδνμιία ημο).

ηδ δζάνηεζα ηςκ επόιεκςκ δώδεηα εηώκ ειθακίζηδηακ

πενζζζόηενμ θεπημιενείξ ιεθέηεξ πμο ζοκέδεακ ημκ Χίηθεν ιε ηδκ

Σεθζηή Λύζδ, ζδιακηζηόηενδ από ηζξ μπμίεξ ήηακ: ημ Judenpolitik im

Dritten Reich ημο Ούαε Νηίηνζπ Άκηαι (D, 1979)· ημ Hitler and the

Final Solution ημο Σγέναθκη Φθέιζκβη (Μπέν-ηθζ, 1982)· ηαζ μ

εηπθδηηζηά εοθοήξ ακ ηαζ ζπεηζηά ιζηνόξ ηόιμξ Hitler et les juifs.

Genese d'une genoside ημο Δθαεημύ Φζθίπ Μπμονέκ (Ρ, 1989)8.

Σαοημπνόκςξ ειθακίζηδηακ δζαθμνεηζηέξ -ηαζ, ακαιθζαόθςξ, ιενζηέξ

θμνέξ ημοθάπζζημκ απμθμβδηζηέξ- ενιδκείεξ ηδξ ζπέζδξ ημο Χίηθεν

ιε ηδκ Σεθζηή Λύζδ. Γεκ ακαθένμιαζ εδώ ζε θοθθάδζα ή ζε άθθα

ιζηνά αζαθία πμο ανκμύκηαζ ζαθώξ ηζξ ιαγζηέξ δμθμθμκίεξ, ηζξ μπμίεξ

απμδίδμοκ ζε «απάηδ», αθθά ζε ζοββναθείξ ηςκ μπμίςκ ηα ένβα ηο-

ηθμθόνδζακ από ζμαανμύξ εηδόηεξ. Ο Σόθακη, βζα πανάδεζβια,

αεααζώκεζ όηζ ημ θεζκόπςνμ ημο 1944 «μ Χίηθεν δζέηαλε

7. Πμθύ παναηηδνζζηζηό: Μάνηζκ Μπνόζαη, «Hitler und die Genesis der "Endlösung".

Aus Anlass der Thesen von David Irving», VFZ, Οηηώανζμξ 1977. Δπίζδξ δομ

ηαοζηζηά άνενα ημο Έιπενπανκη Γζέηεθ ζημ FAZ, ζηζξ 25 Αοβμύζημο 1977 ηαζ ζηζξ 22

Ιμοκίμο 1978, πμο δείπκμοκ ηδ ζςζηή ε'κκμζα ηαζ ημ πενζεπόιεκμ εκόξ «ηεηιδνίμο» πμο

είπε πανμοζζάζεζ πενζπανήξ μ Ίναζκ βζα κα οπμζηδνίλεζ ηζξ απόρεζξ ημο. Βθ. επίζδξ

Γζμζη Νημύθθεν ζημ GWU, 1979 (ζεθ. 686-90), ηαζ Γηίηα ενέκζ ηαζ Λζμύζξ Σζέζηεν

ζημοξ Sunday Times ημο Λμκδίκμο, 10 Ιμοθίμο 1977.

8. ηδ ζεθ. 172 μ Μπμονέκ νςηάεζ πμζα είκαζ δ ζδιακηζηόηενδ ενώηδζδ: «Ακ μ Χίηθεν

είπε πεεάκεζ ημ ηαθμηαίνζ ημο 1942 [πνμζέληε αοηή ηδκ ανβμπμνδιέκδ πνμκμθμβία] εα

είπε θάαεζ πώνα δ Σεθζηή Λύζδ;» Ο ίδζμξ απακηά: πζεακόηαηα όπζ. Ναζ, «μζ Δαναίμζ εα

ελαημθμοεμύζακ κα οπμθένμοκ ζε ιζα Δονώπδ πμο εα ηοαενκμύζακ μ Γηένζκβη, μ

Γηέιπεθξ ηαζ μ Χίιθεν». Θα οπήνπακ βηέημ, ζηναηόπεδα ηαζ ίζςξ ιαγζηέξ εηηεθέζεζξ.

Όπζ όιςξ δ ιαγζηή αζμιδπακία παναβςβήξ εανασηώκ πηςιάηςκ. Ο Μπμονέκ είκαζ επί-

ζδξ πεζζηζηόξ, όηακ επζαεααζώκεζ όηζ μ πνόκμξ ηδξ απόθαζδξ ημο Χίηθεν βζα ηδκ Σεθζηή

Λύζδ ήηακ ιάθθμκ μ επηέιανζμξ ημο 1941.


ημκ Χίιθεν κα πνμεημζιάζεζ ηδ δζάθοζδ όθςκ ηςκ ζηναημπέδςκ

εακάημο εηηόξ ημο Άμοζαζηξ»1*, αθθά δεκ ιαξ πνμζθένεζ ηακέκα

πεζζηζηό ζημζπείμ ημο επζπεζνήιαημξ ημο ζε έκα αζαθίμ πμο πενζέπεζ

πμθθά άθθα θάεδ. Αηόια πζμ εθζαενή είκαζ δ άπμρδ ημο Δνκζη

Νόθηε, μ μπμίμξ ήηακ ιζα από ηζξ ααζζηέξ ιμνθέξ ζηδ Γζαιάπδ ηςκ

Ιζημνζηώκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1980. ε ανηεηά αζαθία

ημο, μ Νόθηε ζζπονίγεηαζ όηζ μ Χίηθεν ηαζ μ εεκζημζμζζαθζζιόξ πνέπεζ

κα ηαηακμδεμύκ ζακ ζοκέπεζεξ ηςκ εβηθδιαηζηώκ πνάλεςκ ημο

ιπμθζεαζηζ-(ηιμΰ -ιζα πανάθμβδ άπμρδ ηδξ μπμίαξ όιςξ δ ακαζηεοή

δεκ ακήηεζ ζε αοηό ημ ηεθάθαζμ- ηαζ όηζ έκαξ ημοθάπζζημκ πανάβςκ

ζηδκ ηήνολδ ημο πμθέιμο ηαηά ηςκ Δαναίςκ από ημκ Χίηθεν ήηακ δ

ακηίδναζδ ζηδκ ηήνολδ ημο πμθέιμο εκακηίμκ ημο από ημοξ δβέηεξ

ημο παβηόζιζμο εανασζιμύ ημκ επηέιανζμ ημο 1939'". οκδέεζ αοηέξ

ηζξ δομ οπμεέζεζξ ιε ζδζόννοειμ

9. ΣΟ, ζεθ. 820.

10. Παναδείβιαηα: HS/W, ζεθ. 42, 44: Οζ ιαγζηε'ξ δμθμθμκίεξ ηςκ Φαζώκ [ε-

Οκίημζμζζαθζζηώκ] δεκ ιπμνμύκ κα βίκμοκ ηαηακμδηέξ πςνίξ ημοξ Δνο-

ενμύξ... είκαζ πζεακή ιζα αζηζώδδξ ζύκδεζδ ιεηαλύ ημοξ». HS, ζεθ. 32: «Καη'

ανπήκ ημ Άμοζαζηξ δεκ ήηακ απμηέθεζια εκόξ παναδμζζαημύ ακηζζδιζηζ-

ζιμύ ηαζ ηαηά αάζζκ δεκ απμηεθμύζε "βεκμηημκία", αθθά πάκς από όθα ιζα

ακηίδναζδ πμο πνμηθήεδηε από ηδκ ακδζοπία βζα ηζξ πνμβεκέζηενεξ πνα-

ηηζηέξ ηςκ εηηεθέζεςκ από ηδ Ρςζζηή Δπακάζηαζδ». HS/W, ζεθ. 16: Κάης

από ηζξ ηαηάθθδθεξ ζζημνζηέξ πνμμπηζηέξ... μ αθακζζιόξ ηςκ Δαναίςκ ηδξ

Ιίονώπδξ... δεκ ιπμνεί κα βίκεζ ηαηακμδηόξ πανά ιόκμ ζακ δεύηενδ ηαζ όπζ

πνώηδ ιαγζηή ελόκηςζδ» (πνώηδ ήηακ δ ιπμθζεαζηζηή πναηηζηή). Ο Νόθηε

δεκ οπεναζπίγεηαζ ημ Άμοζαζηξ (ημ παναηηδνίγεζ «πανάθμβμ», «θνζηηό»).

Οιςξ ζημ άνενμ ημο «Between Myth and Revisionism: The Third Reich in

Ihe Perspective of the 1980s», έηδμζδ Χ. Κμπ, Aspects of the Third Reich (L,

1985), ζεθ: 27 (επίζδξ HS, ζεθ. 142) πνδζζιμπμζεί ιζα επζζημθή ημο Χάζι

Ι5άζηζιακ, πνμέδνμο ηδξ Ονβάκςζδξ Παβηόζιζμο ζςκζζιμύ, πνμξ ημκ Νέ-

αζθ Σζάιπενθεκ ζηζξ 2 επηειανίμο 1939: «Αοηή ηδ ζηζβιή ηδξ οπένηαηδξ

ηνίζδξ... μζ Δαναίμζ ιέκμοκ πζζημί ζηδ Μεβάθδ Βνεηακία ηαζ εα πμθειή-

ζμοκ ζημ πθεονό ηδξ δδιμηναηίαξ». Νόθηε: Αοηό έιμζαγε ιε «ηήνολδ πμθέ-

ιμο... ηαζ ίζςξ δζηαίςκε ηδ ιεηαβεκέζηενδ άπμρδ όηζ μ Χίηθεν ανήηε ηδκ

1 Ο Χίηλερ ηες Ιζηορίας

ηνόπμ. Πένα, όιςξ, από ηδ Γζαιάπδ ηςκ Ηζημνζηώκ, ζημκ Νόθ-ηε έπεζ

δμεεί ζπεηζηά θίβδ πνμζμπή. Τέθμξ, οπάνπεζ ηζ μ Τζί-ηεθιακ, μ μπμίμξ

έηθζκε -ακ ηαζ ιε ηάπμζεξ επζθοθάλεζξ- κα εεςνήζεζ ημκ Τναζκ ανηεηά

πεζζηζηό. Σε έκα άνενμ ζηδκ Die Zeit (6 Οηηςανίμο 1989), μ

Τζίηεθιακ έβναρε όηζ μ Τναζκ «είπε ηάκεζ δζάκα». Σηδκ

πναβιαηζηόηδηα, δδθαδή, δεκ οπήνλακ εκημθέξ από ημκ Φίηθεν βζα

ηδκ Τεθζηή Λΰζδ. «Ο Τναζκ δεκ πνέπεζ κα αβκμδεεί. Έπεζ αδοκαιίεξ,

[αθθά είκαζ] έκαξ από ημοξ ηαθοηένμοξ βκώζηεξ ηςκ ζημζπείςκ... [ηαζ

έπεζ] ζοιαάθθεζ πμθύ ζηζξ ένεοκεξ»11

. Αθθά ηαζ ζηδ αζμβναθία ημο

Φίηθεν μ Τζίηεθιακ βνάθεζ όηζ «δεκ οπάνπεζ αηόια μνζζηζηή ελήβδζδ

βζα ηδκ πνμέθεοζδ ηδξ μκμιαγόιεκδξ "Τεθζηήξ Λΰζδξ"»12

.

εοηαζνία κα ιεηαπεζνζζηεί ημοξ Γενιακμεαναίμοξ ζακ αζπιαθώημοξ πμθέ-ιμο ηαζ ζηδ

ζοκέπεζα κα ημοξ ηθείζεζ ζε ζηναηόπεδα». Γνάθεζ, όιςξ, θακεαζιέκα ζακ διενμιδκία

ηδξ επζζημθήξ ημο Βάζηζιακ ηδ 2α Σεπηειανίμο (δδθαδή ιζα διένα ιεηά ηδκ ηήνολδ

ημο πμθέιμο από ημκ Φίηθεν ηαζ ιζα πνζκ βίκεζ ημ ίδζμ από ηδ Μεβάθδ Βνεηακία). Σηδκ

πναβιαηζηόηδηα, δ "επζζημθή βνάθηδηε ζηζξ 29 Αοβμύζημο. Ίζςξ επίζδξ κα είκαζ

ζδιακηζηό όηζ μ Νόθηε ανήηε ηδκ ακαθμνά ζε αοηή ηδ δήθςζδ ημο Βάζηζιακ ζημκ

Ίναζκ (I/W), μ μπμίμξ ηδκ πήνε από ιζα επζηναπέγζα ζοκμιζθία ημο Φίηθεν (Πίηεν, 24

Ημοθίμο 1942). Δπζπθέμκ, μ Βάζηζιακ ήηακ πνόεδνμξ ηδξ Ονβάκςζδξ Παβηόζιζμο

Σζςκζζιμύ ηαζ όπζ εηπνόζςπμξ ηςκ Δαναίςκ πμο ήηακ δζαζημνπζζιέκμζ ζηδκ Δονώπδ

ή ζε μθόηθδνμ ημκ ηόζιμ. Καζ ηζ ιπμνμύζε κα θμαάηαζ μ Φίηθεν από ημοξ Δαναίμοξ

εηείκδ ηδκ επμπή; Υπάνπεζ έκα ζηςπηζηό βαθθζηό ηναβμοδάηζ:

Cet animal est tres mechant (To δώο ασηό είναι πράγμαηι πολύ κακό) Quand

on l'attaque tl se defend. (Πάνηα αμύνεηαι όηαν ηο τησπάμε.)

11. Σηδκ ηνζηζηή ημο βζα ημκ Ίναζκ, Führer und Reichskanzler Adolf Hitler 1939-1945,

Φένιπζβη, 1989.

12. ZIT/B, ζεθ. 158-59. Γεκ οπάνπεζ βναπηή δζαηαβή ημο Φίηθεν, «ηαζ δεκ οπάνπμοκ

απμδείλεζξ όηζ έδςζε πνμθμνζηέξ μδδβίεξ θόβς ηδξ ηνορίκμζάξ ημο... δ άπμρδ ημο

Ίναζκ... μδήβδζε ημοξ ζζημνζημύξ ζε έκημκδ δζαιάπδ. Ακ ηαζ ηα ζοιπενάζιαηα ημο

Ίναζκ έπμοκ απμννζθεεί, ζζημνζημί όπςξ μ Μάν-


Αοηή δ ηεθεοηαία δήθςζδ δεκ είκαζ εκηεθώξ ακαηνζαήξ ηαζ πνήγεζ

ημοθάπζζημκ ηάπμζαξ πνμζμπήξ13

· ημ ίδζμ ηαζ μ Τζίηεθ-ιακ μ μπμίμξ,

ακηζεέηςξ πνμξ ημκ Ίναζκ, δεκ πνέπεζ κα απμννζθεεί αααζάκζζηα.

Ωζηόζμ, αοηό ημ ηεθάθαζμ δεκ ιπμνεί κα πενζθάαεζ άθθδ ιζα ένεοκα

μθόηθδνδξ ηδξ θζθμθμβίαξ (ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηαζ ηςκ

ακηζβκςιζώκ) ζπεηζηά ιε ηδ θνζηηή ζζημνία ημο Οθμηαοηώιαημξ,

δεδμιέκμο όηζ πενζμνίγεηαζ ζηδ ζπέζδ ημο Φίηθεν ιε ημοξ Δαναίμοξ

ηαζ, αηόια πενζζζόηενμ, ζηδκ ζζημνζηή ακηζιεηώπζζδ αοηήξ ηδξ

ζπέζδξ. πςξ όθα ζπεδόκ ζηδκ ζζημνία, είκαζ έκα «πνόαθδια» πμο

ελαημθμοεεί κα οθίζηαηαζ ηαζ δεκ εα πάνεζ πμηέ «μνζζηζηό» ηέθμξ14

.

Δπζηνέρ-

ηζκ Μπνόζαη ηαζ μ Φακξ Μόιζεκ οπμζηδνίγμοκ... όηζ μ Ίναζκ έηακε δζάκα» (Πνμζέληε

ηδκ επακάθδρδ αοηήξ ηδξ έηθναζδξ). «Οΰηε μζ "θακλζμκαθζ-ζηέξ" μύηε μζ "αζηζμηνάηεξ"

είκαζ πεζζηζημί». Δπίζδξ ΕΗΤ/Β, ζεθ. 124: «Οζ ιαγζηέξ δμθμθμκίεξ ηςκ Δαναίςκ δεκ

ήηακ πνμαθέρζιεξ». Ο Φίηθεν δεκ ηζξ είπε ζπεδζάζεζ από ηδκ ανπή. Πζεακόκ κα είκαζ

ζςζηό: αθθά (ζεθ. 126): «Ο κόιμξ ηδξ Νονειαένβδξ δεκ είπε ζηόπμ κα εέζεζ ηένια ζηζξ

ηαναπέξ ηςκ νζγμζπαζηώκ ακηζζδιζηώκ ημο ηόιιαημξ. Ο Φίηθεν απαβόνεοζε ζαθώξ

άθθεξ αηνόηδηεξ». Αοηό είκαζ ζογδηήζζιμ. Σεθ. 20: «Ο ακηζζδιζηζζιόξ ήηακ πμθύ

πενζζζόηενμ δζαδεδμιέκμξ ζηδ Βζέκκδ από μπμζαδήπμηε άθθδ εονςπασηή πόθδ». πζ

αηνζαώξ: Ζ Βμοδαπέζηδ; Ζ Βανζμαία: Ζ Μόζπα; «πςξ ηαζ μζ οπόθμζπμζ ζύβπνμκμζ

ημο, μ Φίηθεν έβζκε ακηζζδιίηδξ. Τμ βεβμκόξ όηζ μ ακηζζδιζηζζιόξ ημο πήνε αηναία ηαζ

άβνζα ιμνθή ήηακ πνμθακώξ απμηέθεζια ημο παναηηήνα ηαζ ηδξ πνμζςπζηόηδηαξ ημο».

Αοηό είκαζ πμθύ απθμσηό -ηονίςξ εκ όρεζ ηςκ θόβςκ ημο Τζίηεθιακ (ΕΗΤ/Β, ζεθ. 8-9):

«Ζ εζηόκα ημο Φίηθεν, όπςξ ειθακίγεηαζ ιέπνζ ηώνα, είκαζ πμθύ απθή, οπεναμθζηά

απθή βζα κα είκαζ αθδεζκή».

13. Δηηόξ ημο όηζ: οπάνπεζ «ζσγκεκριμένε ελήβδζδ βζα ηδκ πνμέθεοζδ» μπμζμοδήπμηε

εέιαημξ ζηδκ ζζημνία; Πμζα ήηακ ηα αίηζα, δ πδβή πνμέθεοζδξ, αξ πμύιε, ημο

αιενζηακζημύ ειθύθζμο πμθέιμο; Ή ημο Α' Παβημζιίμο Πμθέιμο; Ή ηδξ ακάθδρδξ ηδξ

ελμοζίαξ από ημκ Φίηθεν;

14. Ο Σνάζιπεν ζημ SCHRB, ζεθ. 286-87 ακαθένεζ: «Πνμθακώξ οπάνπεζ ιεβάθμξ

ανζειόξ εαοιάζζςκ ιεθεηώκ [ζπεηζηά ιε ηδκ Τεθζηή Λύζδ]... αθθά όπζ ιζα

ειπενζζηαηςιέκδ ένεοκα πμο κα θαιαάκεζ οπ' όρζκ ηζξ πμζηίθεξ πνμμπηζηέξ ηαζ κα

πενζέπεζ όθεξ ηζξ πνόζθαηεξ ιειμκςιέκεξ ιεθέηεξ».


ηε κνπ, σζηόζν, λα ζπλνςίζσ απηό ην εηζαγσγηθό ππνθεθάιαην κε

κηα δηεηζδπηηθή, θαηά ηε γλώκε κνπ, παξαηήξεζε ηνπ Χάθλεξ:

«Μεηά ην 1933 έλα θαζεζηώο παξόκνην κε ηνπ Φί-ξεξ πηζαλόηαηα ζα

είρε εκθαληζηεί έζησ θαη ρσξίο ηνλ Χίηιεξ. [Πηζαλόλ]. Καη κπνξεί λα

γηλόηαλ ν πόιεκνο έζησ θαη ρσξίο ηνλ Χίηιεξ. [Ίζσο]. Όρη, όκσο, ε

δνινθνλία εθαηνκκπξίσλ Εβξαίσλ»15

[Αζθαιώο].

Τα θίλεηξα ηεο εβξαηνθνβίαο ηνπ Χίηιεξ παξακέλνπλ κπζηεξηώδε.

Πεξηζζόηεξν εμαθξηβώζηκνη -ηνπιάρηζηνλ ζε ζεκαληηθή έθηαζε-

είλαη νη ζκοποί ηνπ16

. Πξηλ όκσο επηρεηξήζνπκε λα θάλνπκε κηα

αλαγθαία -θαη ζπαλίσο αληηιεπηή- δηάθξηζε κεηαμύ θηλήηξσλ θαη

ζθνπώλ, είλαη απαξαίηεηεο νξηζκέλεο άιιεο δηεπθξηλήζεηο.

Πξέπεη λα αλαγλσξίζνπκε όηη ην εβξατθό «πξόβιεκα» ήηαλ ε

πξσηαξρηθή έκκνλε ηδέα ηνπ Χίηιεξ -όπσο αλέθεξα ζην θεθάιαην 5-

πην ζεκαληηθή θαη από ηελ πξνθαηάιεςε γηα ηε ζπνπδαηόηεηα ηνπ

Lebensraum17

. Σε θάπνηα επνρή ηεο δσήο

Μηα πνιύ θαιή πεξηιεπηηθή δήισζε ηνπ Γηέθει (JH, ζει. 46): «Μπνξνύκε λα

απνθιείζνπκε όηη δόζεθε κηα θαη κόλν εληνιή εθηειέζεσλ. Η εμόλησζε δηαηξε'ζεθε ζε

δηάθνξεο θάζεηο θαη θάιπςε κεγάιε πνηθηιία κεζόδσλ θαη ζπκάησλ. Πξε'πεη ζπλεπώο

λα δερηνύκε κηα αληίζηνηρε επξεία πνηθηιία εληνιώλ πνπ εθηείλνληαη ζε κηα πεξίνδν

αξθεηώλ κελώλ».

15. HF/ΑΘ, ζει. 216.

16. Σην ΖΘΤ/Α, ζει. 42-43, ν Τζίηεικαλ ηείλεη λα ππνζηεξίμεη όηη ν αληηζεκηηηζκόο ηνπ

Χίηιεξ εμππεξεηνύζε θπξίσο πξνπαγαλδηζηηθνύο ζθνπνύο, θάηη πνπ είλαη ζπδεηήζηκν.

Αλαθέξεη κηα νκηιία ηνπ Φίξεξ (27 Φεβξνπαξίνπ 1925): Είλαη «ςπρνινγηθά εζθαικέλν

λα δεκηνπξγνύκε κηα νιόθιεξε πνηθηιία ζηόρσλ γηα ηνλ αγώλα»· ην ζσζηό είλαη «λα

επηιέμνπκε κόλν έλαλ ερζξό ηνλ νπνίν κπνξνύλ όινη λα αλαγλσξίζνπλ: απηόο ζα είλαη

ν κνλαδηθόο έλνρνο». Καη κεηά: «Απηόο ν ερζξόο είλαη νη Εβξαίνη».

17. Απηό είλαη εληειώο αληίζεην κε ηελ άπνςε ηνπ Τζίηεικαλ ν νπνίνο, ζε κηα

ζπλέληεπμε κε ηνλ Σνπεδό ηζηνξηθό Αιθ Γηόραλζνλ, ηνλ Ννέκβξην ηνπ


ηνπ, ν Χίηιεξ πείζηεθε όηη ε παξνπζία ησλ Εβξαίσλ ήηαλ ζεκαληηθό

πξόβιεκα γηα ηε Γεξκαλία, γηα ηελ Επξώπε θαη ίζσο γηα νιόθιεξν

ηνλ θόζκν - έλα θιεηδί ηεο ηζηνξίαο, νύησο εηπείλ. Γξάθσ «πείζηεθε»,

αληί «ηνλ έπεηζαλ», επεηδή ε δεύηεξε έθθξαζε θαίλεηαη ηνπιάρηζηνλ

ελ κέξεη ζαλ απνηέιεζκα εμσηεξηθήο επίδξαζεο· θαη ελώ ν Χίηιεξ,

όπσο θάζε άιιν αλζξώπηλν πιάζκα, αλακθηβόισο επεξεαδόηαλ από

όζα δηάβαδε θαη από όζα έιεγαλ νη άιινη, απηή ε πεπνίζεζε ήηαλ θπ-

ξίσο πξντόλ ηεο δηθήο ηνπ ζθέςεο αθ' εαπηήο.

Σηελ πξαγκαηηθόηεηα, ν όξνο «αληηζεκίηεο» δελ ηνπ ηαηξηάδεη

πιήξσο. Ο «αληηζεκηηηζκόο» είλαη κηα ιέμε πνπ εκθαλίζηεθε ζηε

δεθαεηία ηνπ 1870 όηαλ -θπξίσο ζηε Γεξκαλία-είρε αξρίζεη λα

κεηώλεηαη ε πξώηε ζεκαληηθή (αλ θαη πνηέ απνθιεηζηηθή)

ζξεζθεπηηθή δηάθξηζε θαηά ησλ Εβξαίσλ. Απηό πνπ πξνέθπςε ζηε

ζέζε ηεο ήηαλ έλαο δηαρσξηζκόο θαη κηα ηάζε γηα απνκόλσζε ηνπο (ή

γηα απνβνιή ηνπο από ηελ ππόινηπε θνηλσλία) εμαηηίαο ησλ

ππνηηζέκελσλ θπιεηηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπο,

ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ρξηζηηαλώλ εβξατθήο θαηαγσγήο. Έηζη ν

αληηζεκηηηζκόο ζηξεθόηαλ ζπρλά θαηά ησλ αθνκνησκέλσλ Εβξαίσλ

πνπ είραλ θαηαθέξεη λα απνθηήζνπλ ζεκαληηθέο ζέζεηο ζηηο εζληθέο

θνηλσλίεο ηνπο, βέβαηνη γηα ηα δηθαηώκαηα ηνπο θαη γηα ηελ

αδηαθηινλίθεηε απνδνρή ηνπο σο γλεζίσλ πνιηηώλ. Πνιινί άλζξσπνη,

ζε πνιιά κέξε ηνπ θόζκνπ, αληέδξαζαλ ζε κηα ηέηνηα πξσηάθνπζηε

δηάθξηζε. Τν ίδην θαη ν Χίηιεξ. Δελ ήηαλ, όκσο, ζπλεζηζκέλνο

αληηζεκίηεο. Ειάρηζηνη αληηζεκίηεο ζεσξνύζαλ -ή εμαθνινπζνύλ λα

ζεσξνύλ- ηελ παξνπζία ησλ Εβξαίσλ όρη κόλν απιό πξόβιεκα ή

εζληθή ελόριεζε, αιιά κσρίαρτο πξόβιεκα ηνπ έζλνπο ηνπο. Πνιινί

από απηνύο

1992, δήισζε όηη ε δεκηνπξγία ελόο λένπ Lebensraum ζηελ Αλαηνιή ήηαλ «βαζηθόο

ζηόρνο» ηνπ Χίηιεξ θαη όηη είλαη ηνπιάρηζηνλ ζπδεηήζηκν αλ ε εμόλησζε ησλ Εβξαίσλ

απνηεινύζε ζηόρν ηνπ.


ζπκβαίλεη επίζεο λα είλαη ξαηζηζηέο -νπζηαζηηθά, ν αληηζεκηηηζκόο

ηνπο δελ είλαη ηίπνηα άιιν παξά έλα κέξνο ηνπ ξαηζηζκνύ ηνπο-, ελώ

ν Χίηιεξ ήηαλ ην αθξηβώο αληίζεην. Η πξνθαηάιεςε ηνπ κε ηνπο

Δβξαίνπο ήηαλ βαζύηεξε θαη εληνλόηεξε από ηνλ ξαηζηζκό ηνπ18

,

έλαο ιόγνο γηα ηνλ νπνίν πξνηίκεζα λα γξάςσ εβραιοθοβία αληί

ανηιζημιηιζμός ζηελ αξρή απηνύ ηνπ θεθαιαίνπ. Αθόκα θαη κεηαμύ

1919-23, όηαλ μερώξηζε από ηνπο πνιινύο άιινπο εζληθηζηέο

ζηεξηδόκελνο ζε έλα θύκα ιατθνύ αληηζεκηηηζκνύ, είλαη πηζαλόλ όηη ν

Χίηιεξ ήηαλ έλαο από ηνπο ειάρηζηνπο, ίζσο ν κνλαδηθόο, κεηαμύ ησλ

εζληθνζνζηαιηζηώλ (εθηόο ησλ αθξαίσλ θαλαηηθώλ-όπσο ν Γηνύιηνπο

Σηξάζεξ) γηα ηνλ νπνίν ην εβξατθό «πξόβιεκα» είρε πξσηαξρηθή

ζεκαζία.

Ήηαλ κηα θνβία - θαη, όπσο νξηζκέλεο άιιεο θνβίεο, θαζόινπ

παξάινγε κέζα ζηνλ λνπ ηνπ. Ήδε από ην 1920 έιεγε αξθεηέο θνξέο

όηη ην εβξατθό «πξόβιεκα» έπξεπε λα «ιπζεί» όρη κε ζπλαηζζεκαηηθά

αιιά κε «ςύρξαηκα», «ινγηθά», «επηζηεκνληθά» κέζα. Όζηεξα, ζε

όιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο'ηνπ, επαλαιάκβαλε δηαξθώο όηη νη Δβξαίνη

ήηαλ βάθηινη, ηνί, παξαζηηηθά κηθξόβηα ζην ζώκα ησλ δσληαλώλ

εζλώλ19

, θαη όηη

18. Φεζη, F, ζει. 780: «Η πξόδειε δηαθνξά κεηαμύ ηεο άθακπηεο πξνθαηάιεςεο ηνπ

κε ηνπο Δβξαίνπο θαη ηνπ ριηαξνύ γεξκαληθνύ αληηζεκηηηζκνί)...» γίλεηαη ζήκεξα

(Ννέκβξηνο 1938) αθόκα πην εκθαλήο. Ο θαηά ηα άιια νμύ-λνπο Χάθλεξ θάλεη ιάζνο

ζρεηηθά κε απηό (HF/ΑΝ, ζει. 9): «Ο αληηζεκηηηζκόο ηνπ Χίηιεξ είλαη θαξπόο ηεο

Αλαηνιηθήο Δπξώπεο». (ρη αθξηβώο: είλαη πεξηζζόηεξν απζηξηαθόο παξά γεξκαληθόο

πεξί ηα ηέιε ηνπ αηώλα.) Αιιά ζηε ζει. 103: «Πνπζελά ν εβξατθόο παηξησηηζκόο δελ

είρε ηόζν έλζεξκα θαη βαζηά ζπλαηζζεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά όζν ζηε Γεξκαλία».

Πξαγκαηηθά: απηό αθξηβώο είλαη έλα από ηα πιένλ δπζλόεηα ζηνηρεία ηεο γεξκαληθήο

ηξαγσδίαο.

19. Από κηα θνβεξή ζύκπησζε, ην αέξην πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ ζην Άνπζβηηο θαη ζε

άιια ζηξαηόπεδα εμνληώζεσλ -ην Τζηθιόλ Β- είρε επξύηαηε ρξήζε γηα ηελ εμόλησζε

παξαζίησλ θαη άιισλ εληόκσλ ζηα ζπίηηα θαη ζηα δηακεξίζκαηα ηεο θεληξηθήο

Δπξώπεο.


θηάλεη κηα επνρή πνπ έλα έζλνο ηηλάδεη ην ζώκα ηνπ όπσο ην

ηζνπαλόζθπιν, γηα λα απαιιαγεί από ηα παξάζηηα κηα γηα πάληα.

Αθόκα, ζηελ ηειεπηαία πξόηαζε ηεο δηαζήθεο ηνπ, ιίγεο ζηηγκέο πξηλ

από ηνλ ζάλαην ηνπ (όηαλ, όπσο είδακε, δελ είπε ηίπνηα γηα ην

Lebensraum), ππαγόξεπζε: «ό,ηη θαη αλ ζπκβεί, ην γεξκαληθό έζλνο

δελ πξέπεη λα επηηξέςεη ζηνπο Δβξαίνπο λα επαλέιζνπλ ζηνπο

θόιπνπο ηνπ».

Τώξα πξνθύπηεη κηα εξώηεζε: πόηε απνθξπζηαιιώζεθε -ή

παγηώζεθε- ε εβξαηνθνβία ζηε ζθέςε ηνπ20

; Σην Mein Kampf γξάθεη

όηη ε «αληίιεςε» ηη ζήκαηλε ε παξνπζία ησλ Δβξαίσλ

πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Βηέλλε, γύξσ ζην εηθνζηό έηνο ηεο ειηθίαο

ηνπ· όηη δελ ήηαλ αιεζηλόο αληηζεκίηεο πξηλ θηάζεη εθεί, θαη όηη κόλν

ζηε Βηέλλε ε αλεζπρεηηθή, αλ θαη βαζκηαία, θαηαλόεζε ηεο επίδξαζεο

ησλ Δβξαίσλ ηνλ νδήγεζε «ζηε δπζθνιόηεξε πλεπκαηηθή πάιε. Μόλν

κεηά από αξθεηνύο κήλεο αγώλα κεηαμύ ινγηθήο θαη ζπλαηζζήκαηνο ε

λίθε άξρηζε λα θιίλεη πξνο ηε ινγηθή. Γπν ρξόληα αξγόηεξα

αθνινύζεζε ην ζπλαίζζεκα θαη από ηόηε έγηλε ν πην πηζηόο θύιαθαο

θαη νδεγόο ηεο»21

. (Δίλαη ελδηαθέξνλ λα πξνζέμνπκε ηελ αιιεινπρία

πνπ αλαθέξεη ν Χίηιεξ: ην ζπλαίζζεκα αθνινύζεζε ηε ινγηθή θαη όρη

ην αληίζηξνθν.) Ο Γηέθει θαη αξθεηνί άιινη δελ βξήθαλ θακηά

αληηζεκηηηθή έθθξαζε από πιεπξάο Χίηιεξ κέρξη ην 31ν έηνο ηεο

ειηθίαο ηνπ, ζην Μόλαρν. Σην θεθάιαην 2, πνπ αζρνιείηαη κε ην ζέκα

Βηέλλεο-Μνλάρνπ, είδακε όηη ππήξραλ ίζσο ηέζζεξεηο πεξηπηώζεηο

όπνπ ν Χίηιεξ, κάιινλ ελζπλεη-δήησο, είρε κεηαβάιεη ηηο ζπλζήθεο θαη

ηα γεγνλόηα ηεο λεαληθήο δσήο ηνπ. Πξέπεη λα δερηνύκε ηνπιάρηζηνλ

ηελ πηζαλόηε-

20. Μάδεξ, Μ/Α, ζει. 263: «Παξά ηηο γλώζεηο καο γηα ηηο ιεπηνκέξεηεο, ε πεγή ηνπ

αληηζεκηηηζκνύ ηνπ Χίηιεξ δελ είλαη απνιύησο ζαθήο».

21. Αλαθέξεηαη από ηνλ Μάδεξ, Μ/Α, ζει. 247-48 θαη M/F, ζει. 100. Σπκθώ-λσο πξνο

ηνλ Χέεξ (HR, ζει. 117) απηό δελ είλαη αιήζεηα. Ο Χίηιεξ έθπγε από ην Ληληο ήδε

δηαπνηηζκέλνο από αληηζεκηηηζκό. (Ίζσο, αιιά κόλν ελ κέξεη. Βι. ηηο ζρέζεηο ηνπ κε

ηνλ γηαηξό Μπινρ, ζει. 195-96.)


ηα όηζ, ζε αοηήκ ηδκ πενίπηςζδ, ίζςξ δ ιεηααμθή κα ήηακ αζο-

καίζεδηδ: αλζμθόβδζε ηαζ ιεβαθμπμίδζε ημ βεβμκόξ ηδξ απμ-

ηνοζηάθθςζδξ ηδξ εαναζμθμαίαξ ημο ζηδ Βζέκκδ εη ηςκ οζηε'-νςκ,

βζα θόβμοξ ιεβαθζίηενμοξ από ιζα απθή πνμπαβάκδα ή βζα κα πείζεζ

ημοξ εκδεπόιεκμοξ ακαβκώζηεξ ημο. Γεκ πνέπεζ κα αιθζαάθθμοιε όηζ,

ημ ανβόηενμ ζηδ Βζέκκδ, είπε ανπίζεζ κα απμδέπεηαζ εκ ιένεζ ημκ

ζοκδεζζιέκμ, ημζκό ακηζζδιζηζζιό ηςκ ακενώπςκ εηείκδξ ηδξ πόθδξ

ηαζ εηείκδξ ηδξ επμπήξ. Γεκ οπάνπμοκ, όιςξ, απμδείλεζξ όηζ είπε βίκεζ

δ ζδιακηζηόηενδ έιιμκδ ζδέα ημο - ιε άθθα θόβζα, όηζ δ ιεηαθθαβή

ημο ακηζζδιζηζζιμύ ημο ζε εαναζμθμαία ζοκέαδ ζηδ Βζέκκδ ηαζ όπζ

ανβόηενα ζημ Μόκαπμ22

. Γεκ οπάνπεζ πώνμξ βζα αιθζαμθίεξ όηζ μζ

ειπεζνίεξ ημο από ημοξ ανζζηενζζηέξ ημο Μμκάπμο ηαζ ημ ηόηε

ζμαζεηζημύ ηύπμο «ηαεεζηώξ», ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηςκ πμθθώκ

Δαναίςκ δβεηώκ ημο, ήηακ απμθαζζζηζηέξ. Η λαθκζηή, εκημύημζξ,

ιεηαηνμπή ημο ακηζζδιζηζζιμύ ημο ζε ααζζηή έιιμκδ ζδέα παναιέκεζ

ιοζηήνζμ23

.

Μέκεζ ιζα ιόκμ πζεακή αζηία βζα ηα ηίκδηνα ηδξ εαναζμθμαίαξ ημο

- ιζα αζηία πμο δεκ ιπμνεί κα μδδβήζεζ ζε ηάπμζα ελήβδζδ ηαζ δεκ

είκαζ πανά ιόκμ ιζα απθή οπόεεζδ. Αθμνά ηδ

22. Πένα από ηδκ έθθεζρδ ζημζπείςκ βζα οθζζηάιεκεξ ακηζζδιζηζηέξ εηθνάζεζξ ημο

πνζκ από ημ 1919, οπάνπμοκ βεβμκόηα όπςξ δ θζθία (ή, ημοθάπζζημκ, δ θζθζηή βκςνζιία)

ημο ιε έκακ Δαναίμ ζημ ηέκηνμ κεόηδηαξ ηδξ Βζέκκδξ μ μπμίμξ ημκ αμήεδζε ηαζ, ζε

ηάπμζα πενίπηςζδ, ημο δάκεζζε ημ παθηό ημο (πμθθέξ ηέημζεξ θεπημιένεζεξ οπάνπμοκ

ζημκ Χάιακ, όπςξ ακαθένμοιε παναπάκς, ηεθ. 2, ζεθ. 59). Τμ βεβμκόξ όηζ ημο

απμκειήεδηε ημ πανάζδιμ ημο Σζδδνμύ Σηαύνμο ιεηά από ζύζηαζδ εκόξ Δαναίμο

έθεδνμο αλζςιαηζημύ, ημο Γημύηιακ (ημκ μπμίμ, πάκηςξ, δεκ εηηζιμύζε μ Χίηθεν) ηαζ

όηζ ανηεημί Δαναίμζ ηδξ Βζέκκδξ είπακ αβμνάζεζ πίκαηεξ ηαζ οδαημβναθίεξ ημο ιεηαλύ

1910-1913. Μάθζζηα, πάνζζε ζημκ δόηημνα Μπθμπ ιζα από ηζξ πνώηεξ οδαημβναθίεξ

ημο.

23. Σναι, SCH, ζεθ. 51: «...ηεθζηά, όθεξ μζ πνμζπάεεζεξ βζα κα ελδβδεεί δ πνςημθακήξ

ηαζ απένακηδ έκηαζδ ημο ακηζζδιζηζζιμύ ημο Χίηθεν ηαηέθδλακ ζε απμηοπία».


ζπέζδ ιε ημκ παηένα ημο. Δίδαιε (ζημ ηεθάθαζμ 2) όηζ πενζβνάθεζ ζημ

Mein Kampf ηόζο ημκ παηένα ημο όζμ ηαζ ηδ ζπέζδ πμο είπε ιαγί ημο

ιε εηθνάζεζξ πμο δεκ ηαοηίγμκηαζ ιε όζα απμηάθοπηε ηαηά ηαζνμύξ

ζημοξ άθθμοξ. Τα πάκηα δείπκμοκ όηζ αοηή δ εηδμπή ήηακ ζοκεζδδηή

επζθμβή ηαζ όηζ έθηακε πμθΰ πένα από ηζξ ακαιεκόιεκεξ θίβεξ θνάζεζξ

εκόξ δδιόζζμο πνμζώπμο βζα ηζξ ζπέζεζξ ιε ημκ βεκκήημνα ημο. Όζα

λένμοιε ηείκμοκ επίζδξ ζηδ ζδιακηζηή πζεακόηδηα (ηδκ μπμία είπε αν-

ηεηέξ θμνέξ ακαθένεζ ηαζ μ ίδζμξ) όηζ θμαόηακ, ακηζπαεμύζε ηαζ ίζςξ-

ίζςξ ιζζμύζε ημκ παηένα ημο. Σε όθδ ηδ ζηαδζμδνμιία ημο έβζκακ

πνμζπάεεζεξ βζα κα ζοκδεεεί μ Χίηθεν ιε ηάπμζμ είδμξ έζης ηαζ

ιενζηήξ εανασηήξ ηαηαβςβήξ, ιε ζδιακηζηόηενδ ηδκ πζεακόηδηα όηζ μ

παηέναξ ημο ήηακ κόεμξ βζμξ ηάπμζμο Δαναίμο από ημ Γηναηξ.

Φοζζηά, ηακέκαξ δεκ ιπμνεί κα λεηαεανίζεζ ημ γήηδια ηδξ ηαηαβςβήξ

ημο Χίηθεν ιε απόθοηδ αηνίαεζα- μζ ένεοκεξ, όιςξ, ιενζηώκ ζζημνζηώκ

είκαζ επανηείξ βζα κα αεααζςεμύιε όηζ δ ζπέζδ Φνακηεκηάθεν-Σζ-

ηθβηνμύιπεν* είκαζ έκαξ ααάζζιμξ ζζπονζζιόξ ηαζ ηίπμηα πε-

νζζζόηενμ. Πνέπεζ πάκηςξ κα θάαμοιε οπ' όρζκ ηδκ απθή πζεακόηδηα -

ηαζ ημκίγς, ηδκ «απθή πζεακόηδηα»- όηζ ίζςξ μ Χίηθεν κα είτε ζκεθηεί

όηζ μ παηέναξ ημο ήηακ ιζζμ-Δαναίμξ (ίζςξ επίζδξ όηζ ζηδ δζάνηεζα

ηδξ παζδζηήξ ηαζ ηδξ εθδαζηήξ δθζηίαξ ημο οπήνπακ άκενςπμζ, κέμζ ηαζ

δθζηζςιέκμζ, πμο έηακακ εζνςκζηέξ παναηδνήζεζξ ζπεηζηά ιε ημκ

παηένα ημο, αάζζιεξ ή όπζ). Δίκαζ εκδζαθένμκ όηζ ζημ Mein Kampf

πενζβνάθεζ ημκ παηένα ημο «θζθεθεύεενμ» ηαζ «ημζιμπμθίηδ», ηάηζ

πμο δεκ ήηακ αθήεεζα ςξ πνμξ ημ δεύηενμ ημοθάπζζημκ, ηαζ όηζ άημοζε

ηδ θέλδ «Δαναίμξ» ιόκμ ζε ζογδηήζεζξ όηακ ήηακ 14 ή 15 εηώκ -

δδθαδή, ιεηά ημκ λαθκζηό εάκαημ ημο παηένα ημο-ηάηζ πμο επίζδξ

είκαζ απίεακμ. Μεηαλύ ηςκ αζμβνάθςκ ημο, μ

"Σίηθβηνμΰιπεν ήηακ ημ παηνζηό όκμια ηδξ ιδηέναξ ημο παηένα ημο Χίηθεν. (Σ.η.Μ.)


Νηντεξιάηλ ήηαλ έλαο από ηνπο ειάρηζηνπο πνπ άθεζε ην ζέκα

αλνηρηό: «Οπσζδήπνηε παξακέλεη ε πηζαλόηεηα όηη ην εξώηεκα

ζρεηηθά κε ηελ θαηαγσγή ηνπ παηέξα ηνπ δελ ζα δηεπθξηληζηεί πνηέ»,

ζην νπνίν πξνζηίζεηαη ε εύζηνρε παξαηήξεζε ηεο Μαξιίο Σηάηλεξη:

«Όζα κηζεί ζηνλ εαπηό ηνπ ν Φίξεξ επηξξίπηνληαη ζηνπο Δβξαίνπο·

όζα πξνθαινύλ δπζηπρία ζηνλ ίδην θαη ζηε Γεξκαλία είλαη ζθάικα

ησλ Δβξαίσλ»24

. Απηό είλαη πεξηζζόηεξν πεηζηηθό από ηελ

ςπραλαιπηηθή ζεσξία ηεο θαηαπίεζεο ηνπ θαζεγεηή Μπίληνλ,

ζύκθσλα κε ηελ νπνία ν Φίηιεξ κηζνύζε ηνλ Δβξαίν γηαηξό πνπ

λνζήιεπε (ή δελ πξόζερε όζν έπξεπε) ηελ αγαπεκέλε ηνπ κεηέξα- όηη

έθξπβε απηό ην κίζνο, πνπ ηειηθά βγήθε ζηελ επηθάλεηα ην 1918 όηαλ

ε Γεξκαλία πήξε ηε ζέζε ηεο καξηπξηθήο κεηέξαο ηνπ. Οη άλζξσπνη

ζπρλά κηζνύλ (θαη θνβνύληαη) ζηνπο άιινπο απηό πνπ κηζνύλ (θαη

θνβνύληαη) ζηνλ εαπηό ηνπο· θαη ν Άληνιθ Φίηιεξ, ζίγνπξα κεηά ηελ

ειηθία ησλ 30 εηώλ, θαηεπζπλόηαλ από έλα παλίζρπξν είδνο κίζνπο25

.

«Καηεπζπλόηαλ από κίζνο». Έρνπκε αξθεηέο απνδείμεηο γη' απηό,

ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ηα ιόγηα ηνπ ίδηνπ. Έλαο ηέηνηνο

γεληθεπκέλνο ηζρπξηζκόο δελ είλαη, σζηόζν, ηίπνηα παξαπάλσ από

ηελ παξαηήξεζε κηαο ςπρηθήο ξνπήο. Δπηηξέςηε κνπ λα επαλαιάβσ:

Τα πξαγκαηηθά θίλεηξα -ή, κε άιια ιόγηα, νη πξαγκαηηθέο αηηίεο- ηεο

εβξαηνθνβίαο ηνπ Φίηιεξ δελ είλαη εμαθξηβσκέλα. Πεξηζζόηεξν

εμαθξηβσκέλε -θαη επιόγσο- είλαη ε απόδεημε ησλ εθπεθξαζκέλσλ

ζθνπώλ ηνπ. Υ-

24. D, ζει. 12. ST, ζει. 195.

25. Σρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο δύλακεο ηνπ κίζνπο ηνπ βι. θεθ. 2. Δπίζεο ηνλ

Σξάηκπεξ ζην SCHRB, όπνπ αλαθε'ξεη έλα βηβιίν ηεο Ηξέλε Φάξαλη, Seine Kampf.

Antwort an Hitler (Βηέλλε, 1935): «Γελ ππάξρεη Φίηιεξ ρσξίο ην κίζνο (ηνπ) γηα ηνπο

Δβξαίνπο». Καη ηνλ 'Δληγθαξ Αιεμάληεξ (ςεπδώλπκν ηνπ θαζνιηθνύ ηεξέα Αιεμάληεξ

'Δκεξηρ), Der Mythus Hitler (Ε, 1937, επαλέθδνζε Μ, 1980): «Τν κίζνο έγηλε ζύζηεκα

ζηνλ εζληθνζνζηαιηζκό». (SCHRB, ζει. 124, ζεκ. 233.)


πάξρεη δηαθνξά κεηαμύ λνκηθώλ θαη ηζηνξηθώλ απνδείμεσλ, αιιά ζε

ακθόηεξεο ηαηξηάδεη ην ζαπκάζην θαη απνιύησο ινγηθό απόθζεγκα ηνπ

Σάκηνπει Τδόλζνλ: «Οη πξνζέζεηο πξέπεη λα πξνθύπηνπλ από ηηο

πξάμεηο». Ζ αιήζεηα είλαη έλα γιηζηεξό ςάξη θαη ν λόκνο ζπρλά έλα

ρνληξνθηηαγκέλν δίρηπ: αθόκα όκσο θαη ν λόκνο -ή, ηνπιάρηζηνλ, ν

αγγιηθόο- δέρεηαη ην «θίλεηξν» ζαλ απόδεημε κόλν όηαλ αλαθέξεηαη

ζε κηα εθθξαζζείζα πξόζεζε. Ζ έξεπλα θαη ε απνδνρή απνδείμεσλ

από ηνλ ηζηνξηθό δελ πεξηνξίδεηαη από ηηο θαηεγνξίεο ηεο λνκηθήο

δηαδηθαζίαο. Θεσξεηηθά, ηα πάληα αιέζνληαη ζηνλ κύιν ηνπ -θάηη πνπ

θάλεη ηε δνπιεηά ηνπ επθνιόηεξε αιιά θαη δπζθνιόηεξε ζπγρξόλσο

από εθείλελ ηνπ δηθεγόξνπ ή ηνπ δηθαζηή. Καη απηόο πξέπεη, επίζεο,

λα αληηιακβάλεηαη ηε δηαθνξά κεηαμύ θηλήηξσλ θαη ζθνπώλ πξέπεη λα

απνθεύγεη ηελ απόιπηε, θαη ζπρλά εζθαικέλε, ζπκβνιή ςπρηθώλ

θηλήηξσλ -κηα ελνριεηηθή πλεπκαηηθή ζπλήζεηα ηνπ αηώλα καο-, αθνύ

ην έξγν ηνπ πεξηιακβάλεη ηελ εμέηαζε ησλ εθπεθξαζκέλσλ ζθνπώλ

ηνπ ππνθεηκέλνπ ηεο έξεπλαο ηνπ26

. Με δηαθνξεηηθά ιόγηα, άιιν είλαη

νη ςπρηθέο αηηίεο ησλ θηλήηξσλ ηνπ Φίηιεξ θαη άιιν νη εθθξάζεηο ησλ

ζθνπώλ ηνπ - θαη βαζηθό έξγν ηνπ ηζηνξηθνύ είλαη ε πξνζπάζεηα λα

θαηαιάβεη θαη λα πεξηγξάςεη ην δεύηεξν, όρη ην πξώην,

πεξηιακβαλνκέλεο ηεο εμέιημεο αλαθνξηθά κε ηνλ ηόπν θαη ηνλ ρξόλν

πνπ απηέο νη πξνζέζεηο είραλ ζαλ απνηέιεζκα θάπνηεο πξάμεηο.

Υπήξμε ζεκαληηθή εμέιημε ζηελ πνιηηηθή ηνπ Φίηιεξ ζρεηηθά κε

ηνπο Δβξαίνπο - ηεο νπνίαο ηα ζηάδηα αληηζηνηρνύλ, ζε γεληθέο

γξακκέο, κε ηηο θακπέο ζηε δσή θαη ζηε ζηαδηνδξνκία ηνπ. Ζ αξρηθή

πνιηηηθή ηνπ ήηαλ ε έμσζε: λα αλαγθάζεη ηνπο Δβξαίνπο λα θύγνπλ

από ηε Γεξκαλία. Ύζηεξα ήξζε ε πξώηε αιιαγή, ηνλ ρεηκώλα ηνπ

1938-39, ε νπνία εθθξάζηεθε δπλακηθά ζηελ νκηιία ηνπ ηεο 30ήο

Ηαλνπαξίνπ 1939: Έβιεπε ην

26. HC, θεθ. 4, «Motives and Purposes».

1 Ο Χίηλεπ ηηρ Ιζηοπίαρ

λέζπαζια εκόξ πμθέιμο- ακ ζοκέααζκε αοηό, μζ Δαναίμζ ήηακ

οπεύεοκμζ ηαζ έπνεπε κα πθδνώζμοκ. Μεηά από εηείκδ ηδκ επμπή ζηζξ

πνμεέζεζξ ημο δεκ πενζθαιαάκμκηακ ιόκμ μζ Δαναίμζ ηδξ Γενιακίαξ

ηαζ ηδξ Αοζηνίαξ, αθθά ηαζ μθόηθδνδξ ηδξ Δονώπδξ. Δαναίμζ, ηαζ

πόθειμξ ήηακ άννδηηα ζοκδεδειέκα ζηδ ζηέρδ ημο. Μόκμ ιεηά από

πμθθέξ δεηαεηίεξ ακηζθήθεδηακ μζ ζζημνζημί ηδ ιεβάθδ ζδιαζία ηςκ

ααζζηώκ πνμηάζεςκ εηείκδξ ηδξ μιζθίαξ, δ μπμία δζαθμνεηζηά δεκ εα

ήηακ ηίπμηα παναπάκς από άθθμ έκα πανάδεζβια ηςκ ακηζεανασηώκ

θίαεθςκ ημο27

. Πμθύ ζδιακηζηό είκαζ ημ βεβμκόξ όηζ μ Χίηθεν ακέθενε

ζοκεπώξ ηδκ «πνμεζδμπμίδζδ» ημο ζηζξ μιζθίεξ πμο "εηθςκμύζε ηαηά

ηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο. Δπίζδξ ζδιακηζηό είκαζ ημ όηζ παναπμζμύζε,

ίζςξ ζημπίιςξ, ηδκ διενμιδκία αοηήξ ηδξ πνμεζδμπμίδζδξ,

ακαθένμκηαξ ςξ διενμιδκία ημο θόβμο ημο ηδκ 1δ επηειανίμο 1939,

ηδ ζηζβιή δδθαδή πμο λέζπαζε μ πόθειμξ - επζδζώημκηαξ, πνμθακώξ,

κα εκηοπςζζάζεζ ημκ ηόζιμ ιε ηδκ ηαηδβμνδιαηζηή ηαζ ακαπόθεοηηδ

ζύκδεζδ ηςκ Δαναίςκ ιε ημκ πόθειμ μ μπμίμξ ημο είπε επζαθδεεί. Δπί

δύμ πενίπμο πνόκζα ζοκεπζγόηακ δ ιεηακάζηεοζδ -δδθαδή μ δζςβιόξ-

ηςκ Δαναίςκ από ημ Μεβάθμ Γενιακζηό Ράζπ, ιαγί ιε ηα πνώηα

ζπέδζα ηδξ έλςζδξ ημοξ από μθόηθδνδ ηδκ Δονώπδ, ίζςξ βζα ηδ

Μαδαβαζηάνδ· ηαζ ιεηά, ημ ηαθμηαίνζ ημο 1941, αημθμύεδζε άθθδ

ιζα αθθαβή28

. Η εζζαμθή ζηδ Ρςζία -ηαζ δ είζμδμξ ηςκ Αιενζηακώκ

ζημκ πόθειμ- δδιζμύνβδζε κέα πνμ-

27. «ήιενα εα βίκς πνμθήηδξ βζα άθθδ ιία θμνά. Ακ μζ δζεεκείξ Δαναίμζ επεκδοηέξ

ενηόρ και εκηόρ ηηρ Εςπώπηρ ηαηαθένμοκ λακά κα αοείζμοκ ηα έεκδ ζε έκακ παβηόζιζμ

πόθειμ, ημ απμηέθεζια δεκ εα είκαζ μ εηιπμθζεαζ-ηζζιόξ ηδξ βδξ ηαζ δ κίηδ ημο

εανασζιμύ, αθθά δ εξαθάνιζη ηδξ εανασηήξ θοθήξ ζε ολόκληπη ηην Εςπώπη» (ηα πθάβζα

δζηά ιμο).

28. Ο Χάθκεν ζημ HF/ΑΝ, ζεθ. 84 ακαθένεζ: «Οζ Δαναίμζ έπνεπε κα ελαθακζζημύκ όπζ

ζακ έκα έπζπθμ πμο ιεηαθένεηαζ ζε ηάπμζμ άθθμ ζδιείμ, αθθά ζακ ηδθίδα πμο

ηαεανίγεηαζ ιε ημ ζημύπζζια». ςζηά, αθθά αοηό άνπζζε κα βίκεηαζ ιόκμ ιεηά ημ 1941.

Οι Εβπαίοι: Σπαγωδία και Μςζηήπιο 2

αθήιαηα: ηδκ πανμοζία πενζζζμηένςκ εηαημιιονίςκ Δαναίςκ ηδξ

ακαημθζηήξ Δονώπδξ ζηζξ πενζμπέξ πμο είπε ηαηαηηήζεζ δ Γενιακία

ηαζ ημκ απμηθεζζιό ηδξ έζπαηδξ πζεακόηδηαξ βζα ηδκ απμζημθή ημοξ

ζε ηάπμζα οπενπόκηζα πενζμπή. Κάπμζα ζηζβιή, ζημ δζάζηδια

Αοβμΰζημο-επηειανίμο ημο 1941 μ Χίηθεν είηε δζέηαλε είηε εκέηνζκε

ιζα Σεθζηή Λύζδ. Οζ πνώηεξ ιαγζηέξ εηηεθέζεζξ Δαναίςκ έθααακ

πώνα ημ ηαθμηαίνζ ηαζ ημ θεζκόπςνμ ημο 1941 ζηδκ ακαημθζηή

Δονώπδ, εκώ δ Σεθζηή Λύζδ (πμο ζήιαζκε ηδ ζοβηέκηνςζδ ηαζ ηδκ

ελόκηςζδ ηςκ πενζζζόηενςκ Δαναίςκ ηδξ Δονώπδξ) ζπεδζάζηδηε,

πνμεημζιάζηδηε ηαζ ηεθζηά πνμηάεδηε εββνάθςξ από ιενζημύξ α-

λζςιαημύπμοξ ημο Χίηθεν ζηδ ύζηερδ ημο Βάκγεε, ζηζξ 20 Ι-

ακμοανίμο 194229

. Η πθεζμκόηδηα ηςκ Δαναίςκ πμο δμθμθμκήεδηακ

ζηδ δζάνηεζα ημο Β' Παβημζιίμο Πμθέιμο ελμκηώεδηε ιεηαλύ ημο

ηαθμηαζνζμύ ημο 1942 ηαζ ημο θεζκμπώνμο ημο

29. Αοηή δ ζύζηερδ είπε ανπζηά μνζζηεί βζα ηζξ 8 Γεηειανίμο 1941. Η ακααμθή ηδξ

ίζςξ κα είπε ηάπμζα ζπε'ζδ ιε ηδκ είζμδμ ηδξ Αιενζηήξ ζημκ πόθειμ. Η βκώζδ ημο

Χίηθεν βζα ηζξ απμθάζεζξ ηδξ δζαθαίκεηαζ ημοθάπζζημκ από ηδκ μιζθία ημο ζηζξ 27

Ιακμοανίμο 1942, όπςξ ακαθένεηαζ από ημκ Χάζι, (ΗΜ, ζεθ. 239): «Οζ Δαναίμζ πνέπεζ

κα ελαθακζζημύκ από ηδκ Δονώπδ! ηην καλύηεπη πεπίπηωζη, να πάνε ζηη Ρωζία. Γεκ

έπς ηαιζά ζοιπόκζα βζ' αοημύξ. Θα παναιείκμοκ πάκηα έκα ζημζπείμ πμο οπμηζκεί ημκ

έκα θαό εκακηίμκ ημο άθθμο. Σμ ηάκμοκ αοηό ηόζμ ζηδ γςή ηςκ εεκώκ όζμ ηαζ ηςκ

απθώκ ακενώπςκ. Ππέπει να θύγοςν από ηην Ελβεηία και ηη οςηδία. [Σα πθάβζα δζηά

ιμο]. Δηεί όπμο οπάνπμοκ θζβόηενμζ είκαζ ηαζ πζμ επζηίκδοκμζ. Πέκηε πζθζάδεξ Δαναίμζ

ζε όθεξ ζπεδόκ ηζξ δδιόζζεξ ζμοδδζηέξ εέζεζξ. Αοημί είκαζ πζμ εύημθμ κα

απμιαηνοκεμύκ! Έπμοιε ανηεημύξ θόβμοξ βζ' αοηό...» Ο ημκζζιόξ θνάζεςκ ιε πθάβζα

βνάιιαηα δείπκεζ αηνζαώξ ηδ δοαδζηόηδηα ημο παναηηήνα ημο Χίηθεν. Από ημ έκα

ιένμξ ακαθένεηαζ ζηδ ιεηαθμνά ημοξ ζηδ ζαδνία (ηάηζ πμο είπε επακαθάαεζ ηαζ ζε

άθθεξ πενζπηώζεζξ επίζδξ) ηαζ όπζ ζηδ θοζζηή ημοξ ελόκηςζδ. Σαοημπνόκςξ, μ ζημπόξ

ημο κα ζανώζεζ ηδκ Δονώπδ βζα κα ημοξ δζώλεζ από πακημύ ζοιθςκεί απμθύηςξ ιε ηζξ

απόρεζξ ημο πνςημηόθθμο ηδξ ύζηερδξ ημο Βακγέε.


1944. Σνλ Οθηώβξην ηνπ 1944 ν Χίκιεξ δηέηαμε ηνλ ηεξκαηηζκό ησλ

εθηειέζεσλ κε αέξηα - πηζαλόλ όρη αληίζεηα κε ηηο πξνζέζεηο ηνπ

Χίηιεξ ή πίζσ από ηελ πιάηε ηνπ. Ο Φίξεξ πάλησο επέκελε -θαη,

ζύκθσλα κε ηηο ππάξρνπζεο απνδείμεηο, πίζηεπε- ζηελ άξξεθηε θαη

πξσηαξρηθή επζύλε ησλ Εβξαίσλ γηα ηνλ πόιεκν, εμ νπ θαη ε

πξνηξνπή ηνπ πξνο ηνλ γεξκαληθό ιαό ζηε δηαζήθε, πνπ έθαλε ηελ

ηειεπηαία ζηηγκή.

Απηή ε πεξηιεπηηθή αιιεινπρία γεγνλόησλ ζα γίλεη, πηζηεύσ,

απνδεθηή από ηνπο ζνβαξόηεξνπο ηζηνξηθνύο ρσξίο επηθπιάμεηο. ηα

παξαπάλσ, όκσο, πξέπεη λα πξνζζέζνπκε κεξηθέο ιεπηνκέξεηεο πνπ

ίζσο δηαθσηίζνπλ ηνλ πεξίπινθν ραξαθηήξα ησλ πξνζέζεσλ ηνπ

Χίηιεξ30

. Καη' αξρήλ, κνινλόηη νη θαηεγνξίεο ηνπ ελαληίνλ ησλ

Εβξαίσλ ήηαλ απόιπηεο θαη άθακπηεο, ρσξίο εμαηξέζεηο, ζε αξθεηέο

πεξηπηώζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930 επέηξεςε ή

δηέηαμε ηελ εμαίξεζε νξηζκέλσλ αλδξώλ θαη γπλαηθώλ εβξατθήο

θαηαγσγήο θάησ από εηδηθέο ζπλζήθεο". Δελ ππήξρε, όκσο, νύηε ε

ειάρη-

30. Καξ C, ζει. 93: «Όπσο αθξηβώο πξέπεη θάπνηνο λα πξνζέμεη ηηο «ελαι-ιαθηηθε'ο»

δηεζλείο πνιηηηθε'ο νη νπνίεο ηξνπνπνίεζαλ, ζε νξηζκέλν βαζκό, ηηο απόςεηο ηνπ Χίηιεξ,

έηζη αθξηβώο πξέπεη, ζηε κειέηε ηνπ Οινθαπηώκαηνο, λα δερηνύκε ηελ πηζαλόηεηα όηη

ππήξραλ θαη άιιεο "ηειηθέο ιύζεηο" πξηλ από ηνπο ζαιάκνπο ησλ αεξίσλ».

31. Μεηαμύ ησλ δπν θξίζηκσλ εθινγώλ ηνπ επηεκβξίνπ 1930 θαη ηνπ Μαξηίνπ 1933

δελ ηόληζε ηδηαηηέξσο ηνλ αληηζεκηηηζκό ζηηο νκηιίεο ηνπ. ε κηα πεξίπησζε είπε όηη «νη

θαινπξναίξεηνη Εβξαίνη» κπνξνύλ λα παξακείλνπλ ζηε Γεξκαλία, «αξθεί λα δείμνπλ

ηελ θαηάιιειε δηαγσγή [Wohlverhalten]». Ο Χάηληελ (HD, ζει. 347) αλαθέξεη κηα

παξαηήξεζε ηνπ Χίηιεξ ζρεηηθά κε ηνλ θσκηθό εζνπνηό Φειίμ Μπξεζάξ: «Κξίκα πνπ

απηόο ν Μπξεζάξ είλαη Εβξαίνο!» Οη Γθέξιηηο-Κβηλη (GQ, ζει. 362-63) αλαθέξνπλ όηη

ζηηο 27 Ιαλνπαξίνπ 1933 ν Πάπελ πξόηεηλε θαη ν Χίηιεξ ζπκθώλεζε λα δνζεί κηα π-

πνπξγηθή ζέζε ζηνλ εζληθηζηή Σένληνξ Νηνύζηεξκπεξγθ, πνπ είρε Εβξαίν παππνύ. ε

αξθεηέο πεξηπηώζεηο (κέρξη ην 1940) δηέηαμε ηελ επαλελεξγν-πνίεζε ησλ θαηά ην ήκηζπ

Εβξαίσλ αμησκαηηθώλ ζηηο ζηξαηησηηθέο ππεξεζίεο (παξαδείγκαηα ζηα

απνκλεκνλεύκαηα ηνπ λαπάξρνπ Έξηρ Ρέληεξ, My


ζηε έλδεημε παξόκνηαο κεηξηνπάζεηαο ζηηο νκηιίεο θαη ζηηο δεκόζηεο

εθθξάζεηο ηνπ. Απηό πνπ ζπκβαίλεη εδώ δελ είλαη κηα ραξαθηεξηζηηθή

καθηαβειηθή αζπκθσλία κεηαμύ ησλ δεκόζησλ δειώζεσλ ηνπ θαη ησλ

ηδησηηθώλ ηνπ πεπνηζήζεσλ. Πνιιά πξάγκαηα -θαη κάξηπξεο-

δείρλνπλ όηη δελ ήζειε κόλν λα πηζηεύεη ν θόζκνο απηά πνπ έιεγε,

αιιά θαη όηη ν ίδηνο πίζηεπε όια όζα έιεγε ηη ζηιγμή ποσ ηα έλεγε*2.

Ωζηόζν, ππάξρνπλ θάπνηεο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δηθέο ηνπ

πξνζέζεηο θαη ζε εθείλεο νξηζκέλσλ αμησκαηνύρσλ ηνπ. Έρνπκε

απνδείμεηο όηη όρη ν Χίηιεξ, αιιά ν Γθέκπειο θαη κεξηθνί άιινη ήηαλ

εθείλνη νη νπνίνη νξγάλσζαλ ηα πνγθξόκ ηεο «Kristallnacht» κεηαμύ

9εο θαη 10εο Ννεκβξίνπ 1938, θαη όηη ν Φίξεξ δηέηαμε λα

ζηακαηήζνπλ - όρη, θπζηθά, γηα λα πξνζηαηέςεη ηα ζύκαηα ηνπο, αιιά

γηα λα δηαθπιάμεη ηελ ππόιεςε ηόζν ηνπ θαζεζηώηνο ηνπ όζν θαη ηεο

Γεξκαλίαο31

. (Εθείλε ηελ επνρή απέξξηςε επίζεο ηελ πξόηαζε ηνπ

Χάηληξηρ λα επηβάιεη ζηνπο Εβξαίνπο λα θνξέζνπλ έλα θίηξηλν άζηξν-

ζπκθώλεζε

Life, Αλάπνιηο, 1960, ζει. 363-64). Επίζεο, όηαλ αλαθέξζεθε ζηνπο λόκνπο ηεο

Νπξεκβέξγεο δελ ελέθξηλε ηα ζρέδηα ηνπ θόκκαηνο γηα εμίζσζε ησλ κη-ζν-Εβξαίσλ κε

ηνπο θαζαξόαηκνπο Εβξαίνπο. Ο ιόηλεο ζην The Twisted Road to Auschwitz, ζει. 131

αλαθέξεη: «Σν ρέξη ηνπ Χίηιεξ επελέβαηλε πό-ηε-πόηε ζε θξίζηκεο ζηηγκέο, αιιά

ζπλήζσο ήηαλ δηζηαθηηθό θαη αλαπνθάζηζην. Δελ απέδηδε επζύλεο ζηελ εβξατθή

πνιηηηθή θαη δελ ηεο έθαλε πξνζεθηηθό έιεγρν».

32. Ο Γθόξληνλ Κξε'ηγθ ην ζέηεη πνιύ ζσζηά ζην βηβιίν ηνπ Germany 1866-1945 (NY,

1980): Μηα από ηηο ςπρνινγηθέο αξρέο ηνπ Χίηιεξ ήηαλ όηη «ηα επηρεηξήκαηα

εμαζζελνύλ κε παξαδνρέο θαη παξαρσξήζεηο πξνο ην αληίπαιν κέξνο, θαη ζπλεπώο ην

αζπκβίβαζην θαη θαηεγνξεκαηηθό ζηηι ηείλεη λα είλαη πεηζηηθόηαην». Ο Κξέηγθ έγξαςε

ηα παξαπάλσ ζρεηηθά κε ηηο νκηιίεο ηνπ Χίηιεξ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930, αιιά

ηζρύνπλ θαη γηα δειώζεηο πνπ έθαλε ζηνλ θύθιν ηνπ, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ

επηηξαπέδησλ ζπλνκηιηώλ ηνπ ζηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ.

33. Ο πέεξ (SP, ζει. 111) ζπκάηαη από κεξηθά ιόγηα ηνπ Χίηιεξ όηη «ν Φίξεξ δελ

ήζειε απηέο ηηο ππεξβνιέο». Απηό επηβεβαηώλεηαη θαη από άιιεο πεγέο.


βζα πενζζζόηενμοξ πενζμνζζιμύξ, αθθά όπζ ζε όθμοξ.) Γεκ οπάνπεζ,

πάκηςξ, ηαιζά απόδεζλδ όηζ οπήνλε ε'ζης ηαζ δ παναιζηνή δζάζηαζδ

ιεηαλύ ηςκ πεπμζεήζεςκ ημο ηαζ ηςκ δδιόζζςκ δδθώζεςκ ημο

ζπεηζηά ιε ηδκ απόδμζδ όθςκ ηςκ εοεοκώκ βζα ημκ επενπόιεκμ

πόθειμ ζε εανασηή επζννμή (εκκμώκηαξ ηζξ απμθάζεζξ ηςκ

ηοαενκήζεςκ ηδξ Βνεηακίαξ ηαζ ηδξ Γαθθίαξ, ηαεώξ ηαζ ημο

πνμέδνμο Ρμύγαεθη, κα ακηζδνάζμοκ ζηζξ εκένβεζε'ξ ημο).

Δίδαιε όηζ ηδκ άκμζλδ ημο 1941 μ Υίηθεν πνμεημίιαγε ημκ εαοηό

ημο, ημκ ζηναηό, ημκ θαό ηαζ ηδκ πνμπαβάκδα ημο βζα έκα κέμ είδμξ

πμθέιμο - έκακ απενζόνζζημ ηαζ αδοζώπδημ πόθειμ εκακηίμκ ηδξ

Ρςζίαξ· όηζ εεώνδζε πνήζζιμ κα ηαηαθύβεζ ζε ηαηδβμνίεξ ηαζ

επζπεζνήιαηα πμο πενζέβναθακ ημκ επενό ιε ημκ όνμ

«εαναζμιπμθζεαζηζζιόξ» - αθθά όηζ δεκ πίζηεοε απμθύηςξ ή είπε

επζθοθάλεζξ απέκακηζ ζ' αοηέξ ηζξ ηαηδβμνίεξ. Καζ ζύκημια ιεηά ηδκ

έκανλδ ηδξ εηζηναηείαξ εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ αημθμύεδζε δ αθθαβή: δ

ιεηάααζδ από ημκ δζςβιό ζηδκ ελόκηςζδ, ζηδκ απμηαθμύιεκδ

Σεθζηή Λύζδ34

. Οζ απμδείλεζξ όηζ ηδ δζέηαλε μ ίδζμξ -ή, ημοθάπζζημκ,

ζοβηαηαηέεδηε

34. Πνέπεζ κα εοιόιαζηε όηζ ιόκμ ζοκεηδμπζηά - ηαζ ηονίςξ θόβς ηδξ πνδζζιμπμίδζδξ

αοημύ ημο όνμο ζηδ ύζηερδ ημο Βακγε'ε- ελζζώκμοιε ηδκ «Σεθζηή Λΰζδ» ιε ηδκ

ελόκηςζδ. Μεηαλύ ηςκ ζοπκόηενςκ παναδεζβιάηςκ ηδξ πνήζδξ ημο όνμο (αθ.

Λμΰηαηξ, DL, ζεθ. 131), οπάνπεζ ημ οπόικδια ημο Υάζκηνζπ πνμξ ημκ Ρίιπεκηνμπ ζηζξ

24 Ιμοκίμο 1940 ακαθμνζηά ιε ημ ζπε'δζμ ιεηαθμνάξ όθςκ ηςκ Δαναίςκ ηδξ Δονώπδξ

ζηδ Μαδαβαζηάνδ: «Σμ εανασηό πνόαθδια δεκ ιπμνεί πθε'μκ κα θοεεί ιε ηδ

ιεηακάζηεοζδ. οκεπώξ ηνίκεηαζ ακαβηαία ιζα εδαθζηή ηεθζηή θΰζδ Endlösung». Από

όζα βκςνίγς, είκαζ δ πνώηδ θμνά πμο ειθακίγεηαζ αοηή δ δοζμίςκδ θνάζδ ζηα

βενιακζηά ε'ββναθα - ηαζ όπζ ημ 1941, όπςξ πζζηεύεηαζ βεκζηά. ε αοηό πνμζεε'ζηε όηζ

μ Υίηθεν ιίθδζε βζα ηδ θύζδ ηδξ Μαδαβαζηάνδξ ζηζξ 20 Ιμοκίμο ηαζ εκ ζοκεπεία ζηζξ 2

Φεανμοανίμο 1941: «Σμ εε'ια είκαζ πώξ εα ημοξ πάιε εηεί. Σώνα έπεζ άθθεξ ζδέεξ

επίζδξ, όπζ όθεξ πμθύ ηαθέξ. [Er dachte über manches jetzt anders, nicht gerade

freundlicher]». Η ζδιαζία ηδξ διενμιδκίαξ ηαζ ηδξ βθώζζαξ αοηήξ ηδξ δήθςζδξ είκαζ

παναηηδνζζηζηή.


ζε αοηήκ- είκαζ ζζπονέξ, πανά ηζξ πνμδβμοιέκςξ ακαθενεείζεξ

οπμεέζεζξ όηζ δεκ άθδζε βναπηέξ μδδβίεξ βζα ημκ ζημπό αοηό35

.

Πμθθέξ ζδιακηζηέξ απμθάζεζξ ιπμνμύζακ κα θδθεμύκ -ηαζ

εθήθεδζακ- πςνίξ κα ημ βκςνίγεζ μ Υίηθεν. Καιζά ζπμοδαία

απόθαζδ, όιςξ, δεκ ιπμνμύζε κα θδθεεί -ηαζ δεκ εθήθεδ- ακηζεέηςξ

πνμξ ηζξ επζεοιίεξ ημο.

Τπάνπμοκ πμθθέξ εκδείλεζξ όηζ αοηή δ ηαιπή ζοκέαδ ημκ

Αύβμοζημ (ή ζηζξ ανπέξ επηειανίμο) ημο 1941. Δίπε ιεβάθδ ζπέζδ

ιε ημκ πόθειμ ηαηά ηδξ Ρςζίαξ36

, αθθά πνέπεζ κα πνμ-

35. Γζέηεθ, JH, ζεθ. 46: «Γεκ πνέπεζ απθά κα νςηάιε ακ μ Υίηθεν δζέηαλε ημ

Οθμηαύηςια, αθθά ακ ημ Οθμηαύηςια ζπεδζάζηδηε ηδκ ηεθεοηαία ζηζβιή ή ήηακ

πνμιεθεηδιέκμ. Οζ δζεοηνζκίζεζξ εα απμδεζπημύκ δζαθςηζζηζηέξ, εα πνέπεζ, όιςξ, κα

οπμαθδεμύκ ζε πεναζηένς θεπημιενείξ ελεηάζεζξ, δεδμιέκμο όηζ μ ζπεδζαζιόξ ιπμνεί

κα ήηακ πνμιεθεηδιέκμξ».

36. οιθώκςξ πνμξ ημκ Γζέηεθ (JH, ζεθ. 52-53), πνμδβήεδηε ιζα δζαηαβή βζα εηηέθεζδ

ηςκ Ρςζμεαναίςκ, αθθά είκαζ επίζδξ πζεακόκ όηζ εκώ «μ Υίηθεν δεκ είπε εηδώζεζ ιζα

ηοπζηή εκημθή... ημκ Μάζμ ημο 1941 ελέθναζε ηδκ επζεοιία ημο κα πνμπςνήζεζ ζηδκ

ηεθζηή θΰζδ ζημ εββΰξ ιέθθμκ». Γεκ δέπηδηε, όιςξ, πμηέ ηαεανά όηζ δ Σεθζηή Λΰζδ

ζηδκ πναβιαηζηόηδηα ζήιαζκε ελόκηςζδ. JH, ζεθ. 53: «οιθώκςξ πνμξ ημκ Φνακη, μ

Υίηθεν δήθζμζε ηαηδβμνδιαηζηά ζηζξ 19 Ιμοκίμο, ηνεζξ διένεξ πνζκ ανπίζεζ δ

εηζηναηεία εκακηίμκ ηδξ Ρςζίαξ, όηζ μζ Δαναίμζ έπνεπε κα θύβμοκ [από ηδκ Πμθςκία]

ζημ άιεζμ ιέθθμκ ηαζ δ πώνα κα βίκεζ ιόκμ δζαιεηαημιζζηζηό ζηναηόπεδμ. Αοηή δ

δήθςζδ ιπμνεί κα ενιδκεοεεί ιεηαθμνζηά ζακ δζέθεοζδ πνμξ ημκ εάκαημ ηαζ, πναβ-

ιαηζηά, ηα ζηναηόπεδα εακάημο ιενζηέξ θμνέξ μκμιάγμκηακ δζαιεηαημιζζηζηά. Μπμνεί

επίζδξ κα θδθεεί ηαζ ηαηά βνάιια. ηζξ 12 Ιμοθίμο μ Υίηθεν έηακε έκακ οπαζκζβιό, όηζ

μζ Δαναίμζ έπνεπε κα ζηαθμύκ ζηδ ζαδνία...» (Δίπε ημ ίδζμ ζε ανηεηέξ πενζπηώζεζξ

ανβόηενα.) Αηόια, JH, ζεθ. 113: Σμκ Αύβμοζημ ηαζ ημκ επηέιανζμ ημο 1941

ελαημθμοεμύζε κα δζζηάγεζ βζα ηδκ εηηόπζζδ ηςκ οπόθμζπςκ Δαναίςκ ηδξ Γενιακίαξ.

(Ο Γηέιπεθξ ηαζ μ Υάζ-κηνζπ πνμζπαεμύζακ κα ημκ ςεήζμοκ πνμξ αοηή ηδκ

ηαηεύεοκζδ). Ο Οΰαε Νηίηνζπ Άκηαι ζηο Judenpolitik im Dritten Reich (D, 1972), ζεθ.

357 ακαθένεζ: «...είκαζ πμθύ πζεακόκ όηζ μζ ιαγζηέξ εηηεθέζεζξ δεκ ήηακ a priori ζηόπμξ

ημο Υίηθεν ημκ μπμίμ πνμζπαεμύζε κα πναβιαημπμζήζεζ». Σμπμεεηεί ηδκ απόθαζδ

ηάπμο ιεηαλύ επηειανίμο ηαζ Γεηειανίμο 1941. Βθ. επίζδξ Υακξ Υάζκνζπ Βίθπεθι,

«Offene Fragen der Holocaust-Forschung» ζημ αζαθίμ ηςκ


ζεέζμοιε εδώ ηαζ ηδκ ειθάκζζδ ημο αιενζηάκζημο πανάβμκηα, ηάηζ

πμο ζοπκά αβκμείηαζ- επεζδή ζδιακηζηόξ πανάβςκ δεκ ήηακ ιόκμ δ

εζζαμθή ζηδ Ρςζία, αθθά ηαζ δ ηόηε δζαθαζκόιεκδ ακαπόθεοηηδ

είζμδμξ ηδξ Αιενζηήξ ζημκ πόθειμ. Τπάνπεζ έκα ζδιακηζηό

απόζπαζια ζηζξ ζδιεζώζεζξ ημο Κέπεκ ζηζξ 2 επηειανίμο 1941: «Ο

Φίνεν δεκ έπεζ αηόια απμθαζίζεζ βζα ακηίπμζκα εκακηίμκ ηςκ

Γερμανών Δαναίςκ... Όπςξ ιμο είπε μ οπμονβόξ θμκ ηέεκβηναπη, μ

Φίνεν ζηέπηεηαζ κα ακααάθεζ αοηό ημ ιέηνμ βζα ιεηά ηδκ ηεθζηή

είζμδμ ηδξ Αιενζηήξ ζημκ πόθειμ»37

.

Ούαε Μπάηεξ* Ένηπανη Γζέζε ηαζ, Ράζκεν Σζίηεθιακ, Die Schatten der Vergangenheit.

Impulse zur Historisierung des Nationalsozialismus, B, 1990. 37. διεζώζεζξ ημο

Κε'πεκ ζημ IFZ, 20 επηειανίμο 1941, ζεθ. 21. οιθςκμύκ ιε ημ διενμθόβζμ ημο

Γηέιπεθξ, 19 Αοβμύζημο 1941: «Μζθήζαιε επίζδξ βζα ημ πνόαθδια ηςκ Δαναίςκ. Ο

Φίνεν είκαζ πεπεζζιέκμξ όηζ πναβιαημπμζήεδηε δ παθζά πνόαθερδ πμο είπε ηάκεζ ζημ

Ράζπζηαβη, όηζ δδθαδή, ακ μζ Δαναίμζ ηαηαθένμοκ κα πνμηαθέζμοκ ηαζ πάθζ έκακ

παβηόζιζμ πόθειμ, εα ημκ ηενιαηίζεζ ιε ηδκ εηηέθεζδ [Vernichtung] ημοξ... Οζ Δαναίμζ

εα πθδνώζμοκ ημκ θμβανζαζιό ζηδκ Ακαημθή· ζηδ Γενιακία ημκ έπμοκ ήδδ πθδνώζεζ

εκ ιένεζ, ηαζ ζημ ιέθθμκ εα πθδνώζμοκ αηόια πενζζζόηενμ. Σμ ηεθεοηαίμ ηαηαθύβζμ

ημοξ είκαζ δ Βόνεζα Αιενζηή, αθθά ηαζ εηεί εα πθδνώζμοκ, ανβά ή βνήβμνα... Όπςξ ηαζ

κα έπεζ ημ πνάβια, μζ Δαναίμζ δεκ εα έπμοκ ηακέκα θόβμ βζα κα βεθάκε ζημ ιέθθμκ...

Καζ δεκ εα δζοπάζμοιε πανά ιόκμ όηακ θάαμοιε μνζζηζηά ιέηνα εκακηίμκ ημοξ».

Δηείκδ ηδκ διένα μ Υίηθεν επέηνερε ζημκ Γηέιπεθξ ηαζ ζημκ Υάζκηνζπ κα δζαηάλμοκ

ημοξ εκαπμιείκακηεξ Δαναίμοξ ζηδ Γενιακία κα θμνέζμοκ ημ ηίηνζκμ άζηνμ.

Ο Μπνόζαη (ζημ VFZ, Οηηώανζμξ 1977, ζεθ. 761) εεςνεί όηζ δ απνμεοιία ημο

Υίηθεν κα πνμπςνήζεζ ζε μθμηθδνςηζηή έλςζδ ηςκ Δαναίςκ από ημ Βενμθίκμ ημκ

Νμέιανζμ ημο 1941 ίζςξ κα είπε ηάπμζα ζπέζδ ιε ηδκ πανμοζία ηςκ ηεθεοηαίςκ

Αιενζηακώκ δδιμζζμβνάθςκ ζηδκ πόθδ. Ο Υάθκεν (HF/ΑΝ, ζεθ. 142 ημπμεεηεί ηδκ

απόθαζδ ημο Υίηθεν βζα ελόκηςζδ ηςκ Δαναίςκ ιόθζξ ζηα ηέθδ Γεηειανίμο 1941,

«[αθμύ] εβηαηέθεζρε ηάεε εθπίδα βζα εζνδκζηέξ δζαπναβιαηεύζεζξ ιε ηδ Βνεηακία (ηαζ

ηδκ εθπίδα κα ειπμδίζεζ ηδκ Αιενζηή κα πάνεζ ιένμξ ζημκ πόθειμ)» - ηαζ έπνεπε κα

ακηζιεηςπίζεζ ημ ηέθμξ ηδξ βενιακζηήξ επίεεζδξ ζηδ Μόζπα. Νμιίγς όηζ είκαζ πμθύ

ανβά. (Τπάνπεζ ηαζ ιζα ζοιαμθζηή ζύιπηςζδ: μζ πνώημζ


Δκ πάζδ πενζπηώζεζ μ θόβμξ πμο μ Υίηθεν δεκ άθδζε βναπηέξ

μδδβίεξ είκαζ ζαθήξ. Ήλενε ηζ ζήιαζκακ αοηά ηα ιέηνα38

ηαζ πόζμ εα

ηνόιαγακ ημκ ηόζιμ μθόηθδνδξ ηδξ οθδθίμο - ζοιπενζθαιαακμιέκςκ

ηαζ ηςκ Γενιακώκ. Όπςξ έβζκε ηαζ ιε άθθεξ απμθάζεζξ ζηδ δζάνηεζα

ηδξ ζηαδζμδνμιίαξ ημο, δ Σεθζηή Λΰζδ έπνεπε κα είκαζ (ηαζ κα

παναιείκεζ) ηναηζηό ιοζηζηό. Τπάνπμοκ άθεμκεξ ιανηονίεξ βζα

πανόιμζεξ μδδβίεξ39

.

' αοηά ιπμνμύιε ηώνα κα πνμζεέζμοιε ηαζ ηάηζ άθθμ. Η

εάκαημζ Πμθςκμεαναίςκ ιε αένζα ε'θααακ πζόνα ζημ Σζέθκμ ζηζξ 8 Γεηειανίμο 1941.)

38. ηδκ μιζθία ημο πνμξ ημοξ αλζςιαηζημύξ ζηζξ 26 Μαΐμο 1944 θέεζ όηζ ήηακ

ακαβηαζιέκμξ κα ελμκηώζεζ [entfernen] ημοξ Δαναίμοξ. «Φοζζηά, ηάπμζμξ εα ιε

νςηήζεζ! Ωναία, δεκ εα ιπμνμύζεξ κα ημ ηάκεζξ απθμύζηενα -όπζ απθά, αθμύ μηζδήπμηε

άθθμ εα ήηακ πζμ πμθύπθμημ- ή πζμ ακενώπζκα;» Ακαθένεηαζ επίζδξ από ημκ Μπνόζαη,

ζεθ. 759.

39. Γηένθζηξ-Καζκη, GQ, ζεθ. 552-53: «Ανπζηόξ ζημπόξ ημο ήηακ ηα βηέημ, αθθά ζηδ

ζοκέπεζα ζηνάθδηε ζοκεζδδηά ζηδ πνήζδ ηςκ αενίςκ ζακ ηεθαθή ημο ηνάημοξ... αοηή δ

ζημηεζκή πθεονά ημο έιεζκε ηναηζηό ιοζηζηό αηόια πενζζζόηενμ ηαζ από ημ πνόβναιια

εοεακαζίαξ». (Τπάνπεζ πνάβιαηζ ιζα βναπηή δζαηαβή ημο Υίηθεν ζπεηζηά ιε αοηό - ίζςξ

επεζδή ήηακ απαναίηδηδ βζα κα απαθθάλεζ ημοξ Γενιακμύξ βζαηνμύξ από ημκ όνημ ημοξ

κα θνμκηίγμοκ βζα ηδ δζαηήνδζδ ηδξ γςήξ.) Φθέιζκβη, FL, ζεθ. 20: «Ήδδ ζηδκ ανπή ημο

πνμβνάιιαημξ εοεακαζίαξ μ Υίηθεν δζέηαλε κα ιδ θακεί ιε ηακέκακ ηνόπμ όηζ δ

ηαβηεθανία ιεηείπε ζε αοηό ημ εέια». Ο FL, ζεθ. 22, ακαθένεζ ημκ Γζμκηθ ζηδ

Νονειαένβδ: «Η "Σεθζηή Λύζδ" ζημ εέια ηςκ Δαναίςκ ήηακ έκα "ανζζημύνβδια

απόηνορδξ"». (Ο FL, ζεθ. 61, ημ μκμιάγεζ «πακμονβία ημο Υίηθεν», ίζςξ όπζ πμθύ

επζηοπδιέκδ έηθναζδ.) Ο Νημσενθάζκ, D, ζεθ. 152: «Ο Υίηθεν δεκ ιζθμύζε βζα όθα...

ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηαζ ηδξ μκμιαγόιεκδξ Σεθζηήξ Λύζδξ... Γεκ ήηακ δμθμθόκμξ ιε

ηδκ έκκμζα ηδξ πμζκζηήξ δζηαζμζύκδξ. Γεκ δμθμθόκδζε ηαζ δεκ ζηόηςζε ηακέκακ. Ήηακ,

όιςξ, πνς-ημονβόξ ηαζ αίηζμξ όθςκ ηςκ δμθμθμκζώκ πμο έβζκακ από άημια ημο βενια-

κζημύ θαμύ». Σέθμξ, οπάνπμοκ μζ ειπζζηεοηζηέξ μδδβίεξ ημο Μπάνιακ από ηδκ

ηαβηεθανία ζηζξ 11 Ιμοθίμο 1943: Οζ θέλεζξ "Σεθζηή Λύζδ" δεκ πνέπεζ κα ακαθένμκηαζ,

μύηε μ όνμξ "Δζδζηή Μεηαπείνζζδ" [Sonderbehandlung]- επζηνέπμκηαζ ιόκμ ακαθμνέξ

βζα Δαναίμοξ πμο ζηέθκμκηαζ βζα δμοθεζά.


ιαγζηή ελόκηςζδ ηςκ Εαναίςκ ήηακ ηναηζηό ιοζηζηό ημο Ράζπ πμο

δεκ έπνεπε κα ημζκμπμζδεεί ζημκ έλς ηόζιμ ή έζης ζημκ βενιακζηό

θαό. Ήηακ επίζδξ ηαζ ιοζηζηό ημο Χίηθεν - έκα ιοζηζηό ημοθάπζζημκ

ζημ ιέηνμ πμο επεδίςηε κα ηναηήζεζ αοηό ημ βεβμκόξ ιαηνζά ημο.

Αζθαθώξ δεκ ήεεθε κα ιάεεζ ηίπμηα ζπεηζηά ιε ηζξ θεπημιένεζεξ ημο.

Πάκς ζε αοηό οπάνπμοκ ηνία είδδ απμδείλεςκ. Η πνώηδ είκαζ μζ

επακεζθδιιέκεξ δδθώζεζξ ημο όηζ ημ εανασηό «πνόαθδια» πνέπεζ κα

ιεθεηδεεί ηαζ κα ακηζιεηςπζζηεί ιε «ρύπναζιμοξ, επζζηδιμκζημύξ»

όνμοξ40

. Άθθδ

40. ηδκ μιζθία ημο ηδξ 30ήξ Ιακμοανίμο 1944, θέεζ πςξ εθπίγεζ όηζ «ηαζ άθθα ηνάηδ

εα βκςνίζμοκ .ηα ζημζπεία ηδξ επζζηδιμκζηήξ ηαηακόδζδξ ηαζ ηδξ ακηζηεζιεκζηήξ

επίθοζδξ ημο [εανασημύ] εέιαημξ». (Επίζδξ ημ 1944, όπζμξ ακαθένεζ μ Χέεν, HR, ζεθ.

446-47: «Η Αββθία ιπμνεί επίζδξ κα λοπκήζεζ ηαζ κα απαθθαβεί από ηα εανασηά

ααηηδνίδζα έζης ηαζ ηδκ ηεθεοηαία ζηζβιή».)

41. ε όθδ ηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο μ Χίηθεν ελαημθμύεδζε κα ιζθάεζ βζα Εαναίμοξ

πμο είπακ ιεηαθενεεί ακαημθζηά βζα κα δμοθέρμοκ. ηζξ 17 Ιμοθίμο 1940, θέεζ ζημκ

Κνμάηδ Καάηενκζη: «Όπμο ηαζ κα ζηαθμύκ μζ Εαναίμζ, ζηδ ζαδνία ή ζηδ

Μαδαβαζηάνδ, είκαζ ημ ίδζμ βζ' αοημύξ». Σμκ Ιμύθζμ ημο 1942 ζοκέπζγε κα ιζθάεζ ζημκ

ηύηθμ ημο βζα ηδ Μαδαβαζηάνδ - αθθά ηαζ βζα ηδ ζαδνία. Όηακ επέπθδλε ημκ Ούββνμ

ακηζααζζθέα Χόνηζ ημκ Απνίθζμ ημο 1943, επεζδή δεκ ήηακ ανηεηά αοζηδνόξ ιε ημοξ

Οοββνμεαναίμοξ, εηείκμξ απάκηδζε ιε πανάπμκμ όηζ δεκ ιπμνμύζε κα ημοξ

λοθμημπήζεζ ιέπνζ εακάημο - μπόηε μ Χίηθεν παναηηήνζζε ημοξ Εαναίμοξ ιε ηδ θέλδ

«αάηζ-θμζ», εκώ μ Ρίιπεκηνμπ δήθςζε όηζ «έπνεπε είηε κα ελαθακζζημύκ είηε κα

ηθεζζημύκ ζε ζηναηόπεδα ζοβηεκηνώζεςξ: δεκ οπήνπακ άθθεξ εκαθθαηηζηέξ θύζεζξ». Ο

Γηέιπεθξ ζημ διενμθόβζμ ημο ζηζξ 27 Μανηίμο 1942 έβναρε «βζα ιζα ανηεηά αάναανδ

δζαδζηαζία πμο δεκ ιπμνεί κα πενζβναθεί επαηνζαώξ: πόζμζ Εαναίμζ εα απέιεκακ.

Μζθμ')κηαξ πμκδνζηά, εα ελμκηςκόηακ ημ 60%, εκώ ημ 40% εα πήβαζκε ζε ηάβιαηα

ενβαζίαξ». Σμ 1944 μ Χίηθεν γήηδζε από ημκ Χόνηζ 100.000 Εαναίμοξ βζα κα

δμοθέρμοκ ζε βενιακζηά ενβμζηάζζα. Ο πέεν επζαεααίςζε ζημκ Φθέιζκβη (ζε ιζα

επζζημθή ημ 1981, FL, ζεθ. 161, ζδι. 12) όηζ μ Χίηθεν ημο γήηδζε κα ζοβηεκηνώζεζ

Οοββνμεαναίμοξ βζα ηδκ ηαηαζηεοή ιεβάθςκ οπόβεζςκ ενβμζηαζίςκ ζηδ Γενιακία.

Σμκ Μάνηζμ ημο 1943 μ δόηηςν Κόνεν, έκαξ ζηαηζζηζημθόβμξ πμο ενβαγόηακ βζα ηα SS,

δζαηάπεδηε από ημκ Χίιθεν κα πνμεημζιάζεζ έκακ αηνζαή ζηαηζζηζηό πίκαηα βζα ημκ

ανζειό ηςκ Εαναίςκ πμο πανέιεκακ ζηδκ Ακαημθή· ιζα πε-


ιζα είκαζ δ άνκδζδ ημο κα απμδεπηεί -ηαζ όπζ ιόκμ πνμξ ημοξ λέκμοξ

επζζηέπηεξ πμο ημκ ηαηδβμνμύζακ όηζ δεκ ήηακ ανηεηά αοζηδνόξ ιε

ημοξ Εαναίμοξ, αθθά επίζδξ ηαζ πνμξ ημοξ ακενώπμοξ ημο ζηεκμύ

ηύηθμο ημο- όηζ μ ζημπόξ ημο εβηθεζζιμύ ηςκ Εαναίςκ ζε

ζηναηόπεδα ήηακ δζαθμνεηζηόξ από ηδκ εηδίςλδ ηαζ ημκ ελακαβηαζιό

ημοξ ζε ενβαζία41

. Σέθμξ, αθθά ζδιακηζηόηενδ ηςκ πνμδβμοιέκςκ,

ήηακ δ ειθακήξ απνμεοιία ημο κα δζααάζεζ ή κα αημύζεζ ή κα δεζ

ακαθμνέξ ζπεηζηά ιε όζα βίκμκηακ ζε αάνμξ ηςκ Εαναίςκ ζηδκ

ακαημθζηή πθεονά ηδξ Γενιακίαξ. Σμ βεβμκόξ αοηό ζοιθςκεί ιε ηδκ

απνμεοιία ημο κα επζζηεθεεί ή αηόια ηαζ κα δεζ θςημβναθίεξ ηςκ

αβνίςξ αμιαανδζζιέκςκ βενιακζηώκ πόθεςκ ή ηςκ Γενιακώκ πνμ-

ζθύβςκ πμο ιεηαηζκμύκηακ δοηζηά ημκ ζηθδνό πεζιώκα ημο 1944-45,

εζηόκεξ πμο μ ίδζμξ, ημοθάπζζημκ ζε ιζα πενίπηςζδ, πέηαλε ιαηνζά

(ηαζ ίζςξ αηόια ηαζ ιε ηδκ απνμεοιία ημο κα ημζηάλεζ ηζξ

θςημβναθίεξ από ηδκ εηηέθεζδ ηςκ ζοκςιμηώκ ημκ Ιμύθζμ ημο

1944)42

. Εδώ ανζζηόιαζηε ηαζ πάθζ ακηζιέηςπμζ ιε ιζα δζηηόηδηα ημο

παναηηήνα ημο. Γεκζηά, δ άνκδζδ κα ιάεμοιε ηάηζ, δείπκεζ ηδκ

επζεοιία ιαξ κα ιδ εέθμοιε κα ημ ζηεθηόιαζηε. ηδκ πενίπηςζδ ημο

Χίηθεν ίζςξ ακαβκςνίζμοιε ηάπμζμ ζημζπείμ αδοκαιίαξ ζε έκακ

άκενςπμ πμο δζαθμνεηζηά

νίθδρδ ημο πίκαηα αοημύ δαηηοθμβναθήεδηε ζε εζδζηή βναθμιδπακή βζα κα ημκ

δζααάζεζ μ Χίηθεν. οιθώκςξ πνμξ ημκ Άζπιακ (FL, ζεθ. 138) μ Φί-νεν ημκ ιεθε'ηδζε

ηαζ ιεηά δζέηαλε κα ημκ ηαηαζηνέρμοκ.

Βθ. επίζδξ ημ άνενμ ημο Νηίηεν Πμθ («Die Holocaust-Forschung und Goldhagens

Thesen») ζημ VFZ, Ιακμοάνζμξ 1997, ζεθ. 11: «...δεκ είκαζ αηόια εκηεθώξ ζαθέξ ακ ηα

μζημκμιζηά εέιαηα, δδθαδή δ δζαηήνδζδ ηςκ Εαναίςκ βζα κα ενβάγμκηαζ, δεκ είπε

ζδιακηζηή επίδναζδ ζηδ ζεζνά ηςκ ιαγζηώκ δμθμθμκζώκ».

42. Ο Μάγεν (Μ/Α, ζεθ. 255) ηάκεζ ιζα εκδζαθένμοζα παναηήνδζδ ζπεηζηά ιε ηδκ

απνμεοιία ημο Χίηθεν κα αθέπεζ ιπνμζηά ημο ιζα από ηζξ ηεθεοηαίεξ ιαβείνζζζεξ ημο,

ηδκ ηονία Μακηζζάθζ, πμο ήηακ ιζζμεανασηήξ ηαηαβςβήξ: «...αοηό επίζδξ δείπκεζ όηζ

αηόια ηαζ ζε ζπέζδ ιε ημοξ θόκμοξ ηςκ Εαναίςκ ήηακ "απθά" απάκενςπμξ ιόκμ

εθόζμκ δεκ έαθεπε ηα εΰιαηά ημο».


δελ ζα κπνξνύζε λα πεξηγξαθεί ζαλ δεηιόο· ή, θαιύηεξα, έλα

επαίζζεην (και , από κηα άπνςε, ζειπθό) ζηνηρείν ζην ραξαθηήξα

ελόο αλζξώπνπ ηνπ νπνίνπ νη ζθιεξέο ηδέεο θαη νη ζθιεξέο εθθξάζεηο

ήηαλ απνιύησο αληίζεηεο κε ηελ επαηζζεζία. Ο Υίηιεξ δελ ήηαλ

ζαδηζηήο. Γελ έλησζε απόιαπζε από ηνλ πόλν ησλ ερζξώλ ή ησλ

ζπκάησλ ηνπ. Ο ζαδηζκόο είλαη ακαξηία ηεο ζάξθαο. Οη ακαξηίεο ηνπ

Υίηιεξ ήηαλ πλεπκαηηθέο. Γελ έρνπκε θακηά απόδεημε όηη νη

πεπνηζήζεηο πνπ εμέθξαδε ζπρλά -όηη θαηαδηώθνληαο ηνπο Δβξαίνπο

ελεξγνύζε ζαλ όξγαλν ηνπ Θενύ θαη όηη απηνί ηνπ είραλ επηβάιεη ηνλ

πόιεκν- απνζθνπνύζαλ κόλν ζε δεκόζηα θαηαλάισζε43

.

Τπήξραλ, όπσο είδακε, ειάρηζηεο εμαηξέζεηο ζηελ θαηεγνξεκαηηθή

θαηαδίθε ησλ Δβξαίσλ από ηνλ Υίηιεξ. Πξόθεηηαη γηα

43. ε απηό κπνξνύκε λα πξνζζέζνπκε άιιε κηα πηζαλή ζρε'ζε ηεο Σειηθήο Λύζεο κε

ηελ πξνζσπηθή γλώζε ηνπ όηη δελ κπνξνύζε πιένλ λα θεξδίζεη ηνλ πόιεκν: Ήμεξε όρη

κόλν όηη ζα ηνλ έραλε, αιιά θαη όηη απηό ην ήμεξαλ όινη νη Δβξαίνη ηνπ θόζκνπ. Ο

δηνξαηηθόο Μπνπξέλ (ζηελ ηειεπηαία ηνπ παξάγξαθν), ζει. 169, ιέεη: «Γύξσ ζηα κέζα

επηεκβξίνπ 1941, όηαλ απνθάζηζε λα εμνληώζεη ηνπο Δβξαίνπο, νπσζδήπνηε δελ

ζθεθηόηαλ όηη ε ήηηα ήηαλ αλαπόθεπθηε. Αζθαιώο, όκσο, πξέπεη λα έλησζε όηη ζα

ρξεηαδόηαλ κεγάιε ηύρε ζην κέιινλ γηα λα ληθήζεη θαη έβιεπε θαζαξά ην αληίηηκν πνπ

έπξεπε λα πιεξώζεη γηα λα απνθύγεη ηελ ήηηα. Η εμόλησζε ησλ Δβξαίσλ, επνκέλσο,

ήηαλ ζπγρξόλσο εμεπκεληζηηθή αιιά θαη εθδηθεηηθή πξάμε. ηέιλνληαο ζηνλ ζάλαην

εθείλνπο πνπ ζεσξνύζε πξναηώληνπο ερζξνύο ηνπ -ειάρηζηα απαζρνινύζε ηελ

πξνθαηεηιεκκέλε ζθέςε ηνπ όηη ήηαλ αλίζρπξνη θαη άνπινη πνιίηεο- έδεηρλε ηε ζέιεζε

ηνπ λα πνιεκήζεη κέρξη ην ηέινο. Μέζσ ηνπ ηξόπνλ ηηλά ηειεηνπξγηθνύ ζαλάηνπ ησλ

Δβξαίσλ ραιύβδσλε θαλαηηθά ηνλ εαπηό ηνπ γηα λα θηάζεη ζηε λίθε, γηα λα πνιεκήζεη

κέρξη ηελ πιήξε εθκεδέληζε. Σαπηνρξόλσο, θαη πάλσ από όια, απνδεκησλόηαλ γηα ην

ρπκέλν γεξκαληθό αίκα θαη έπαηξλε πξνθαηαβνιηθά εθδίθεζε γηα κηα πηζαλή ήηηα. Θα

ζπλέρηδε απηό ην έξγν ηεο εθδίθεζεο, όπσο απνδείρηεθε, κε απμαλόκελε

απνθαζηζηηθόηεηα όζν επηδεηλσλόηαλ ε θαηάζηαζε θαη όζν πξνρσξνύζε πξνο ην

ηξνκεξό ηέινο.


εμαηξέζεηο νξηζκέλσλ ζπγθεθξηκέλσλ αηόκσλ. Τπάξρεη κηα δήισζε

από ηνλ απνινγεηή ηνπ, ηνλ αξρηηέθηνλα Γθίζιεξ44

, ν νπνίνο είδε ηνλ

Υίηιεξ λα δηαβάδεη, ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1944, ηε κεγάιε βηνγξαθία ηνπ

απηνθξάηνξα Φξεηδεξίθνπ Β' γξακκέλε από ηνλ ζαπκάζην

Γεξκαλνεβξαίν κεζαησλνιόγν Δξλζη Καληόξνβηηο. ε κηα από ηηο

επηηξαπέδηεο ζπλνκηιίεο ηνπ (11 Γεθεκβξίνπ 1941), ν Φίξεξ έθαλε ηε

ξεηνξηθή εξώηεζε: «Τπήξραλ ή ππάξρνπλ αμηνπξεπείο Δβξαίνη;

Γύζθνιν. Ίζσο κόλν ν ην Βάηληλγθεξ, ν νπνίνο έζεζε ηέξκα ζηε δσή

ηνπ, όηαλ θαηάιαβε όηη ν Δβξαίνο δεη από ηε ζήςε άιισλ εζλώλ θαη

ιαώλ!»45

ε άιιεο, όκσο, πεξηπηώζεηο αλέθεξε ηνλ «Edeljude», ηνλ

«επγελή Δβξαίν» δόθηνξα Μπινρ.

Ο δόθησξ Μπινρ, όπσο είδακε (ζην θεθάιαην 2), ήηαλ ν Δβξαίνο

γηαηξόο από ην Ληληο πνπ πεξηπνηόηαλ ηε κεηέξα ηνπ Υίηιεξ ζηε

δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επώδπλεο αζζέλεηαο ηεο.

44. Γθίζιεξ, ζει. 520. Βι. ζρεηηθά θεθ. 7.

45. ην Hitlers Tischgespräche im Führerhauptquartier, έθδνζε Υ. Πί'θεξ - Α.

Υηιγθξνύκπεξ (Μ, 1968), ζει. 36, ν Νηίηξηρ Έθαξη, ν παιηόο δάζθαινο ηνπ Υίηιεξ, είρε

κηιήζεη ζηνλ Φίξεξ ζρεηηθά κε εθείλνλ ηνλ μοναδικό αμηνπξεπή Δβξαίν. Λνύθαηο,

LEW, ζει. 452-53: «Ο Βάηληλγθεξ έγξαςε ην 1902 έλα εμαηξεηηθό βηβιίν κε ηίηιν

Geschlecht und Charakter (Φύλο και ταρακηήρας) ζρεηηθά κε γπλαίθεο θαη άλδξεο,

Δβξαίνπο θαη ρξηζηηαλνύο, ησλ νπνίσλ ηα κεηαμύ ηνπο πξνβιήκαηα βαζάληδαλ ηελ

πύξηλε ζθέςε ηνπ. Δίρε πηζαλόλ δίθην, όηαλ πξνέβιεςε ηελ επηθξάηεζε ελόο

ηξνκαθηηθνί) αληηζεκηηηθνύ θηλήκαηνο. Έθαλε, όκσο, ιάζνο πηζηεύνληαο όηη ζα ήηαλ

απνηέιεζκα ελόο λένπ θαη αλεξρόκελνπ ρξηζηηαληζκνύ: "Απέλαληη ζηνλ λέν εβξατζκό

έλαο λένο ρξηζηηαληζκόο έξρεηαη ζην θσο: Η αλζξσπόηεηα δηςάεη γηα ηνλ ηδξπηή κηαο

λέαο ζξεζθείαο θαη ε κάρε θηλείηαη πξνο κηα θαηλνύξηα θξίζε, όπσο ην έηνο Έλα. Η

αλζξσπόηεηα ζα πξέπεη λα δηαιέμεη θαη πάιη κεηαμύ εβξατζκνύ θαη ρξηζηηαληζκνύ,

κεηαμύ εκπνξίνπ θαη πνιηηηζκνύ, κεηαμύ άλδξα θαη γπλαίθαο, κεηαμύ αλαηνιίδνπζαο

δσήο θαη αλώηεξεο δσήο, κεηαμύ αλππαξμίαο θαη ζεόηεηαο. Απηά είλαη ηα δπν αληίζεηα

βαζίιεηα: Δεν σπάρτει Τρίηο Ράιτ". κσο επρόκειηο λα εκθαληζηεί έλα Σξίην Ράηρ, έλα

ηξίην βαζίιεην πνπ δελ ζα θπβεξληόηαλ από ηε ρξηζηηαληθή ζξεζθεία, αιιά από ηε ζξε-

ζθεία ηνπ ιανύ».


Σμκ Μάνηζμ ημο 1938, μ δθζηζςιέκμξ δόηηςν Έκημοανκη Μπθμπ είδε

ηδ ενζαιαεοηζηή είζμδμ ημο Φίνεν ζημ Λζκηξ από ημ πανάεονμ ημο

δζαιενίζιαημξ ημο ζε έκα ζπίηζ ηδξ ηεκηνζηήξ θεςθόνμο. ηδ

ζοκέπεζα μ ίδζμξ ηαζ δ μζημβέκεζα ημο είπακ δζαηνζηζηή ιεηαπείνζζδ

από ηζξ εεκζημζμζζαθζζηζηέξ ανπέξ, πμο ημκ αμήεδζακ κα

ιεηακαζηεύζεζ ζηζξ Ηκςιέκεξ Πμθζηείεξ. ηζξ 16 Νμειανίμο 1938,

πνζκ από ηδκ ακαπώνδζδ ημο, μ Μπθμπ έζηεζθε ιζα επζζημθή ζημκ

Ρεκάημ Μπθασιπηνόζ, δζεοεοκηή ημο βναθείμο ηςκ Κεκηνζηώκ

Ανπείςκ ημο NSDAP ζηδ Βζέκκδ, εζςηθείμκηαξ ημ ζαηνζηό ημο

διενμθόβζμ ημο 1907 βζα κα παναδμεεί ζημκ Φίνεν. Ήηακ ιζα

αλζμπνόζεηηδ επζζημθή, βειάηδ ζοκαζζεδιαηζζιό, ακαικήζεζξ ηαζ

ααεζά ιεθαβπμθία, όπζ όιςξ δμοθμπνεπήξ. Πενζθάιαακε ιζα

εηηεηαιέκδ πενζβναθή ημο κεανμύ Υίηθεν ηδκ επμπή ημο εακάημο ηδξ

ιδηέναξ ημο, μ μπμίμξ άθδζε ιζα ιαηνόπνμκδ ηαζ έκημκδ εκηύπςζδ

ζηδ ικήιδ ημο βζαηνμύ: «ηα ζανάκηα ζπεδόκ πνόκζα ημο ε-

παββέθιαημξ ιμο δεκ λακαείδα πμηέ έκα άημιμ ηόζμ πμθύ αοεζζιέκμ

ζημκ πόκμ ηαζ ζηδ εθίρδ όζμ ημκ κεανό Άκημθθ Υίηθεν! Δίπα ηδκ

εκηύπςζδ όηζ οπήνπε ιπνμζηά ιμο έκαξ άκενςπμξ ημο μπμίμο δ

ύπανλδ ηαζ δ ηανδζά είπακ βίκεζ ημιιάηζα!... Πζζηεύς όηζ δεκ έπεζ

λεπάζεζ ημκ βζαηνό ηδξ ιδηέναξ ημο, ημο μπμίμο ημ θεζημύνβδια

ηαηεοεύκεηαζ όπζ από οθζηέξ αθθά από δεζηέξ ανπέξ· πζζηεύς, επίζδξ,

όηζ μζ ίδζεξ ανπέξ ηαηεοεύκμοκ πζθζάδεξ άθθμοξ μιμενήζημοξ ιμο,

ηςκ μπμίςκ δ πκεοιαηζηή δοζηοπία είκαζ ίδζα ιε ηδ δζηή ιμο»46

.

46. ε αοηό πνμζηέεδηακ άθθεξ δομ ζεθίδεξ ιε διενμιδκία 7 Νμειανίμο 1938:

«Ακαικήζεζξ από ημκ Φίνεν ηαζ ηδ [εακμύζα] ιδηε'να ημο». Ακαθένμκηαζ ζημκ εκη,

ΡΗ, ζεθ. 520. ε αοηέξ ηζξ ζεθίδεξ μ εκη ηαηαννίπηεζ ηζξ απόρεζξ ημο Μπίκζμκ ζπεηζηά

ιε ηα ζαηνζηά ζθάθιαηα ηαζ ηδκ ζαηνζηή -ηαζ μζημκμιζηή- ακεοεοκόηδηα ημο Μπθμπ.

(Βθ. επίζδξ ημ άνενμ ημο δόηημνα Μπθμπ ζπεηζηά ιε ημκ Υίηθεν ζημ Collier's, ζηζξ 15

ηαζ ζηζξ 22 Μανηίμο 1941.)


Τπάνπεζ ιζα ηαπεζκμθνμζύκδ ζηδκ επζζημθή ημο δόηημνα Μπθμπ

ηδκ μπμία ανίζης πμθύ ζοβηζκδηζηή. Γνάθς «ηαπεζκμθνμζύκδ», δ

μπμία, θοζζηά, είκαζ δζαθμνεηζηή από ηδ δεζθία, όπςξ αηνζαώξ δ

αοημπεπμίεδζδ δζαθένεζ από ηδκ αθαγμκεία. Ο ιέβαξ ζζημνζηόξ

Γζάημιπ Μπμΰνηπανη έβναρε ηάπμηε όηζ δ ηαπεζκμθνμζύκδ είκαζ ηάηζ

ημ μπμίμ δεκ είπε ηαιζά αλία ζημκ ανπαίμ ηόζιμ. Ήηακ ιζα ανεηή πμο

ειθακίζηδηε ιαγί ιε ημκ πνζζηζακζζιό. Ήηακ, όιςξ, μ Υίηθεν ζηακόξ

κα θενεεί ιε ηαπεζκμθνμζύκδ; Γύζημθμ. Μόκμ ζε ιζα πενίπηςζδ, ηα

Υνζζημύβεκκα ημο 1907, οπμηθίεδηε ααεζά ιπνμζηά ζημκ ζεικό

Δαναίμ βζαηνό, εέθμκηαξ κα ημκ εοπανζζηήζεζ βζα όζα είπε ηάκεζ βζα

ηδ ιδηένα ημο.

7

Οι Γεπμανοί: Κεθάλαιο ή απλό επειζόδιο;

Ο Χίτλεπ στην ιστοπία τος γεπμανικού λαού - Το ππόβλημα τηρ

«κοινήρ γνώμηρ» - Ο Χίτλεπ και η ιστοπία τος Τπίτος Ράισ - Οι

σςντηπητικοί' - Η επγατική τάξη - Η αντίσταση

ΗΙΣΟΡΙΑ ΣΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ -και ηος γεπμανικού λαού-πεπιλαμβάνει ηον

Υίηλεπ. Ππόκειηαι για κάηι αςηονόηηο. Τπήπσαν, όμωρ, και

εξακολοςθούν να ςπάπσοςν πολλοί Γεπμανοί πος, ίζωρ

δικαιολογημένα, νηπέπονηαι γι' αςηό. Θςμάμαι όηι διάβαζα κάπος ηη

δήλωζη ενόρ λόγιος Γεπμανού ππόζθςγα ζηιρ Ηνωμένερ Πολιηείερ όηι

ο Υίηλεπ δεν ανήκει ζηη γεπμανική ιζηοπία, κάηι πος μος θάνηκε

(ίζωρ επίζηρ και ζε άλλοςρ μη Γεπμανούρ) παπάλογο. Πολύ πεπιζ-

ζόηεπο καηανοηηή -και δικαιολογημένη- είναι η ηάζη πολλών

Γεπμανών να θεωπούν ηα σιηλεπικά σπόνια ζαν ένα αθύζικο επειζόδιο

ζηην ιζηοπία ηηρ σώπαρ ηοςρ και ηος λαού ηηρ: επειζόδιο μάλλον

παπά κεθάλαιο, πος δείσνει κάηι ζπάνιο και αζςνήθιζηο. Ππόκειηαι

για λαϊκέρ ηάζειρ και νοοηποπίερ ζαν εκείνερ άλλων, μη γεπμανικών

λαών (ίζωρ κςπίωρ ηων Άγγλων) πος πιζηεύοςν όηι οι Γεπμανοί είναι

Γεπμανοί, όηι ο σιηλεπιζμόρ ήηαν μια ακόμα γεπμανική ςπόθεζη και

όηι ο Β' Παγκό-


ζκηνο Πόιεκνο δελ ήηαλ παξά έλαο δεύηεξνο πόιεκνο, κηα ζπλέρεηα

ηνπ πξώηνπ γεξκαληθνύ πνιέκνπ ην 1914-18. Απηό πνπ έρνπκε εδώ

είλαη είηε απινπνηεκέλεο είηε δηνγθσκέλεο παξαιιαγέο ηνπ αηώληνπ

εξσηήκαηνο: ε ηζηνξία ραξαθηεξίδεηαη θπξίσο από δηάξθεηα ή από

κεηαβνιέο; Οπνηαδήπνηε πεξίνδν ή πεξηνρή ηεο ηζηνξίαο θαη αλ

ιάβνπκε ππόςε καο, ε απάληεζε δελ είλαη εύθνιε, θαη ίζσο κάιηζηα

λα είλαη ηδηαηηέξσο δύζθνιε όηαλ έρνπκε λα θάλνπκε κε ηνλ Χίηιεξ

θαη ην θαζεζηώο ηνπ. Είλαη πξνο ηηκήλ ησλ Γεξκαλώλ ηζηνξηθώλ όηη

αζρνινύληαη κε απηό ην πξόβιεκα πνιιά ρξόληα ηώξα, ελώ νξηζκέλνη

έρνπλ ην ζάξξνο λα παξαδερηνύλ όηη ήηαλ, είλαη θαη ζα είλαη

απνθιεηζηηθά δηθό ηνπο.

«Γηα όινπο εθείλνπο πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηε γεξκαληθή ηζηνξία,

θαη ίζσο όρη κόλν γη' απηνύο, ε ζεκαληηθόηεξε εξώηεζε ηνπ 20νύ

αηώλα είλαη: Πώο κπόξεζε λα θηάζεη ν Χίηιεξ ζηελ εμνπζία; Η

εξώηεζε έρεη γίλεη πνιιέο θνξέο θαη έρεη πάξεη πνιιέο απαληήζεηο»,

ιέεη ν Έκπεξραξλη Γηέθει1. Η εξώηεζε γηαηί (θαη πώο) έθηαζε ν

Χίηιεξ ζηελ εμνπζία, γξάθεη ν Εξλζη Νηντεξιάηλ ζε έλα

ζπγθινληζηηθό θείκελν, «απεπζύλεηαη αλακθηβόισο ζηηο γεληέο πνπ

ηνλ ππνζηήξημαλ, πνπ ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ ή πνπ αλαγθάζηεθαλ λα

πνλέζνπλ θαη λα ππνθέξνπλ θάησ από ηελ εμνπζία ηνπ. Πέξα από

απηέο απεπζύλεηαη, επίζεο, ζηηο επεξρόκελεο γεληέο, γηα ηηο νπνίεο ν

Χίηιεξ είλαη ηζηνξηθό θαηλόκελν... Η ηζρύο ηεο αιήζεηαο πνπ αλέθεξε

ην 1946 ν Ράηλρνιλη λάηληεξ, έλαο πνιύ ζνβαξόο Γεξκαλόο

θαζνιηθόο ζπγγξαθέαο θαη δηαλννύκελνο, είλαη απεξηόξηζηε θαη

ακεηάβιεηε: "Η αληηπαξάζεζε καο κε ηνλ Ά-ληνιθ Χίηιεξ δελ έρεη

ηειεηώζεη θαη δελ κπνξεί λα ηειεηώζεη αθόκα. Καηά θάπνηνλ ηξόπν

είκαζηε δεκέλνη καδί ηνπ γηα πάληα. ε κηα πνιύ ζνβαξή εμέηαζε ησλ

ζπλεηδήζεσλ καο πξέπεη λα πξνζπαζήζνπκε λα απειεπζεξσζνύκε -

θάηη πνπ ζε-

1. Απηέο είλαη νη δπν πξώηεο πξνηάζεηο ηνπ JH, ζει. 1.

Οι Γερμανοί: Κεθάλαιο ή απλό Επειζόδιο; 305

καίλεη απνδνρή ηνπ θνξηίνπ ηεο επζύλεο γηα εθείλνπο ησλ νπνίσλ ε

θαξδηά είλαη αξθεηά ηζρπξή ώζηε λα ζεθώζεη απηό ην βάξνο"... Ο

γεξκαληθόο ιαόο, αλεμαξηήησο πόζν παξάμελε κπνξεί λα θαλεί απηή

ε ηνπνζέηεζε, είλαη ιαόο ηνπ Μαξηίλνπ Λνπζήξνπ, ηνπ Καξι Μαξμ,

ηνπ Φξίληξηρ Έλγθειο, αιιά θαη ηνπ Άληνιθ Χίηιεξ... Με ηνλ

ηειεπηαίν, επίζεο, όπσο είπε πνιύ ζσζηά ν Ράηλρνιλη λάηληεξ,

είκαζηε "δεκέλνη γηα πάληα"»2.

Απηό ζπκθσλεί κε ηελ θξίζε θαη ελόο άιινπ γεξκαλόθσλνπ

θαζνιηθνύ, ηνπ Απζηξηαθνύ Φξίληξηρ Χέεξ, πνπ αλαθέξεη ηα εμήο

ιόγηα ηνπ ξακ: «Η αληηπαξάζεζε κε απηόλ ηνλ παξάμελν, ππνρζόλην

[unheimlich] άλζξσπν είλαη πνιηηηθό θαζήθνλ πξσηαξρηθήο

ζεκαζίαο»3. Καη ζπλερίδεη ν Χέεξ: «Μεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ

θαζεζηώηνο ηνπ, κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ, κεηά ηνλ ζξίακβν ησλ

πκκάρσλ ζηηο γεξκαληθέο πεξηνρέο, θπξίνπο ζηνπο ρξηζηηαληθνύο θαη

ζηνπο ζπληεξεηηθνύο θύθινπο, [νη άλζξσπνη] ήζειαλ λα βιέπνπλ ηνλ

Χίηιεξ ζαλ δαίκνλα, ζαλ αληίρξηζην, ζαλ αθαηαλόεην θαηλόκελν,

θαιππηόκελνη [έηζη] ζε κεηαθπζηθά λέθε. Απηή ε ππνρώξεζε κέζα

ζε... κηα κεηαθπζηθή θόιαζε... ιεηηνύξγεζε, πξώηα από όια, ζαλ έλα

είδνο αλαθνύθηζεο: θάπνηνο δελ ήζειε λα παξαδερηεί όηη ήηαλ θη ν

ίδηνο ππεύζπλνο γηα ηελ άλνδν, ηελ αλάιεςε ηεο εμνπζίαο θαη ηα

θαηαζηξεπηηθά γηα νιόθιεξε ηελ Επξώπε επηηεύγκαηα απηνύ ηνπ

αλζξώπνπ».

ηελ νγθώδε βηνγξαθία ηνπ ν Φεζη θαίλεηαη κεξηθέο θνξέο, ή

ηνπιάρηζηνλ έηζη ζπλάγεηαη, δηθνξνύκελνο ζρεηηθά κε ηελ απνδνρή

κηαο πιήξνπο γεξκαληθήο επζύλεο. Ναη, ε Γεξκα-

2. D, ζει. 158. Επίζεο D, ζει. 159: «Μαθξνπξόζεζκεο εμειίμεηο ηεο γεξκαληθήο

ηζηνξίαο ελεξγνπνηήζεθαλ κέζα από γεγνλόηα θαηά θαη κεηά ηνλ Α' Παγθόζκην

Πόιεκν, δεκηνπξγώληαο θαηαζηάζεηο καδηθήο ςπρνινγίαο πνπ όρη κόλν θαηέζηεζαλ

δπλαηή ηελ άλνδν ηνπ Χίηιεξ, αιιά ζπλέβαιαλ επίζεο ζηε δεκηνπξγία ηεο».

3. HR, ζει. 11.


via ήηακ ιζα εζδζηή πενίπηςζδ. Υπήνπακ ζαθή «εεκζηά πανα-

ηηδνζζηζηά πμο έηακακ ημκ εεκζημζμζζαθζζιό δζαθμνεηζηό από ηα

θαζζζηζηά ηζκήιαηα άθθςκ πςνώκ, αθθά μ Φίηθεν είπε ανεζ

πεζεήκζμοξ μπαδμύξ πακημύ». Καζ: «Μμθμκόηζ ηάεε έθνος θένεζ ηδκ

εοεύκδ βζα ηδκ ζζημνία ημο, είκαζ θάεμξ κα ανκδεμύιε ηδκ άπμρδ όηζ

[ιε ημκ Φίηθεν] ιεζμονάκδζε δ ζζπονή ηάζδ ιζαξ επμπήξ πμο

παναηηήνζζε μθόηθδνμ ημ πνμίημ ήιζζο ημο αζώκα»4. Αοηό ίζςξ κα

είκαζ πμθΰ εβεθζακό, ιε ηδ ζδιαζία ημο Zeitgeist, αθθά οπάνπεζ

ιεβάθδ αθήεεζα ζημ ζοιπέναζια ημο Φεζη: «Τεθζηά είκαζ αέααζμ όηζ

δεκ ιπμνμύζε κα ηαηαζηνέρεζ ηδκ Εονώπδ πςνίξ ηδ ζοκενβαζία ηδξ

ηεθεοηαίαξ». Σοιπεναζιαηζηά: «Δεκ ήηακ ιζα ιεβάθδ ακηίθαζδ αθθά

ηονίςξ ιζα ακηακάηθαζδ [Spiegelbild - ηονζμθεηηζηά "ιζα εζηόκα

ζημκ ηαενέθηδ"] ηδξ επμπήξ ημο». Ο κεανόξ Τζίηεθιακ, ζηα πνώηα

ζπόθζα ημο βζα ηδκ «ένεοκα ημο Φίηθεν», ηα μπμία πενζέπμοκ

εκδζαθένμκηεξ ηαζ δζμναηζημύξ ζπμθζαζιμύξ, αθθά ηαζ ηνζηζηέξ ηςκ

δζαθόνςκ αζμβνάθςκ ημο Φίηθεν5, δζαπςνίγεζ ηζξ ελςηενζηέξ

πενζζηάζεζξ πμο ημο επέηνερακ κα ακαθάαεζ ηδκ ελμοζία ηαζ κα

πναβιαημπμζήζεζ ηδκ ελαζνεηζηή επζηοπία ημο από αοηό πμο μ ίδζμξ -

πνδζζιμπμζώκηαξ, ηαηά ηδ βκώιδ ιμο, εζθαθιέκδ μνμθμβία-

μκμιάγεζ «οπμηεζιεκζηό» πανάβμκηα. Δδθαδή, ηα παναηηδνζζηζηά ηδξ

πνμζςπζηόηδηαξ ημο Φίηθεν.

Τμ 1985 μ Μάνηζκ Μπνόζαη ζοκόρζζε ημ πνόαθδια βνάθμκηαξ:

«Σηδκ πενίπηςζδ ιαξ είκαζ ζδιακηζηή δ ακάβηδ, ηαεώξ ηαζ δ

δοζημθία, κα ημπμεεηήζμοιε ηαηαθθήθςξ ημκ εεκζημζμζζαθζζιό ζηδ

βενιακζηή ζζημνία»6. Ο Φάθκεν ηάκεζ ηδ ζοκαθή ενώηδζδ:

«Απμηεθμύζε άναβε ημ Τνίημ Ράζπ ηδ ζοκέ-

4. F, ζεθ. 516-17. F, ζεθ. 1024.

5. «Hitlers Erfolge - Erklärungsversuche in der Hitler-Forschung», ζημ Neue Politische

Literatur (ζημ ελήξ εα ακαθε'νεηαζ ςξ NPL), 1982, ζεθ. 22.

6. Σημ Merkur, 8 Μαΐμο 1985.


πεζα ζηδκ ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ ή δεκ είπε ζδζαίηενδ ζπε'ζδ ιε αοηήκ;

Η απθή απάκηδζδ είκαζ όηζ πενζείπε ζημζπεία ηόζμ ζοκέπεζαξ όζμ ηαζ

αζοκέπεζαξ, αθθά όηζ οπενηενμύζακ ηα πνώηα»7. Αοηό είκαζ

ζδιακηζηό επεζδή μ Φάθκεν ήηακ ζοκηδνδηζηόξ - αθθά ηαζ απμθύηςξ

εκήιενμξ βζ' αοηό πμο μ Άνιζκ Μό-θεν ηαζ άθθμζ είπακ μκμιάζεζ

«Σοκηδνδηζηή Επακάζηαζδ» ιεηαλύ ηςκ ζδιακηζηώκ Γενιακώκ

ζημπαζηώκ ηαζ ζοββναθέςκ ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1920, μζ μπμίμζ

πίζηεοακ όηζ δ παηνίδα ημοξ έπνεπε κα εηπνμζςπεί ηάηζ ηαζκμύνζμ,

εβηαηαθείπμκηαξ έκακ απανπαζςιέκμ θζθεθεοεενζζιό ηαζ

ημζκμαμοθεοηζζιό βζα κα αημθμοεήζεζ έκα ζζπονόηενμ, θαιπνόηενμ

ηαζ εομίςκμ ιέθθμκ8.

Ωζηόζμ, δεν ήηακ ακαπόθεοηημ -όπςξ έβναρακ μνζζιέκμζ

βενιακόθμαμζ ηόζμ ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο όζμ ηαζ ιεηά ημ

ηέθμξ ημο, πενζθαιαακμιέκμο ηαζ ημο Αιενζηακμύ δδιμζζμβνάθμο

Γμοίθζαι Σίνεν- όηζ ιέζα ζηδκ ροπή ημο Φίηθεν ιε-

7. HF/ΑΙ, ζεθ. 211.

8. Ο Φάθκεν ακαθένεζ, ιε ανηεηέξ θεπημιένεζεξ, ημκ πμζδηή Σηέθακ Γηεόν-βηε ημ

1921, πμο πνμθήηερε ηδκ έθεοζδ ιζαξ επμπήξ δ μπμία «Θα θένεζ αοηόκ πμο αμδεάεζ,

ημκ Άκενςπμ / πμο ζπάγεζ ηζξ αθοζίδεξ ηαζ εειεθζώκεζ πάκς ζηα ενείπζα / ηδκ ελμοζία

ημο· εα επακαθένεζ αοημύξ πμο έπμοκ πανα-ζηναηίζεζ / ζηδκ αζώκζα δζηαζμζύκδ, όπμο ημ

ιεβάθμ / είκαζ πάθζ ιεβάθμ ηαζ μ αθέκηδξ είκαζ πάθζ αθέκηδξ / όπμο επζηναηεί δ οπαημή,

ηαζ πάκς ζημ θάαανμ ημο θαμύ / ηανθώκεζ ηα ζύιαμθα ηδξ αθήεεζαξ ηαζ ιέζα από

άβνζεξ εύεθθεξ ηαζ ηδ θνίηδ/ ηδξ ηόηηζκδξ αοβήξ μδδβεί ημοξ πζζημύξ μπαδμύξ ημο / ζημ

ιεβάθμ ηαηόνεςια ηδξ επμπήξ - ζηδ δδιζμονβία ημο Νέμο Ράζπ». Ο Γηεόνβηε ήηακ

(όπςξ ανηεημί άθθμζ) πνμάββεθμξ ενός Τνίημο Ράζπ· ακηζπαεμύζε, όιςξ, ημκ Φίηθεν ηαζ

έθοβε ημ 1933 από ηδ Γενιακία βζα ηδκ Εθαεηία, όπμο ηαζ πέεακε. Έκαξ από ημοξ

ηεθεοηαίμοξ πζζημύξ εαοιαζηέξ ημο ήηακ μ δνςζηόξ ηόιδξ Σηάμοθεκιπενβη, πμο

πνμζπάεδζε κα ζημηώζεζ ημκ Φίηθεν ημ 1944. «Τμ ηεθάθαζμ ηδξ πκεοιαηζηήξ

βενιακζηήξ ζζημνίαξ ιε ηίηθμ 'Τηεόνβηε-Φίηθεν-Σηάμοθεκιπενβη" δεκ έπεζ βναθηεί

αηόια». (Τα απμζπάζιαηα είκαζ από ηδκ αιενζηακζηή έηδμζδ ημο αζαθίμο The Meaning

of Hitler.)


ζμονακμΰζε ιμζναία ηαζ ακαβηαζηζηά δ βενιακζηή ζζημνία. Αοηόξ

είκαζ επίζδξ μ θόβμξ βζα ημκ μπμίμ ιεβαθμπμζήεδηε δ δζαιάπδ ιεηαλύ

Γενιακώκ (ηαζ ιενζηέξ θμνέξ ηαζ Άββθςκ) ζζημνζηώκ ζπεηζηά ιε ιζα

Δζδζηή Γενιακζηή Πμνεία ζηδ ζύβπνμκδ ζζημνία («Sonderweg»), ιε

ηδκ έκκμζα ηδξ απμπώνδζδξ από ηδ Γοηζηή δδιμηναηζηή ακάπηολδ ηαζ

ηδκ επζζηνμθή ζηδκ απμηοπία ηδξ βενιακζηήξ δδιμηναηζηήξ

επακάζηαζδξ ημο 1848 ηαζ αηόια κςνίηενα. Όπζ ιόκμ δ Γενιακία

αθθά ηαζ δ πθεζμρδθία ηςκ ζδιενζκώκ εεκώκ ηδξ Δονώπδξ

ανκήεδηακ κα αημθμοεήζμοκ ή κα οζμεεηήζμοκ ηα βαθθζηά, ηα

ανεηακζηά, ηα αιενζηακζηά, ηα εθαεηζηά, ηα ζηακδζκααζηά ή ηαζ άθθα

Γοηζηά πνόηοπα ζηδ δζάνηεζα ηςκ δεηαεηζώκ ημο 1920 ηαζ ημο 1930.

Αλίγεζ, όιςξ, κα πνμζεπεμύκ μνζζιέκεξ δδθώζεζξ ζμαανώκ Γενιακώκ

ζζημνζηώκ ηαηά ηδ ζογήηδζδ βζα ημ «Sonderweg»". Ο Σόιαξ Νίπενκηζ

επέζηδζε ηδκ πνμζμπή ζπεηζηά ιε ηδκ ακεπζθύθαηηδ απμδμπή ημο

«Sonderweg» ζακ ζηενεόηοπμ ηθζζέ. Από ημ άθθμ ιένμξ, μ

ημζκςκζμθόβμξ Κμονη μκηπάζιεν θέεζ: «...δ εβηαηάθεζρδ ηςκ εέζεςκ

ημο βενιακζημύ "Sonderweg" ζζμδοκαιεί ιε ζπάζζιμ ηδξ

ναπμημηαθζάξ ηδξ βενιακζηήξ πμθζηζηήξ μιμθςκίαξ ιεηά ημ 1945... ακ

μζ ζζημνζημί, ιμθμκόηζ δζαηνίκμκηαζ από ηζξ ηαθύηενεξ πνμεέζεζξ,

ηείκμοκ κα ημ ανκδεμύκ, πνέπεζ ημοθάπζζημκ κα λένμοκ όηζ, εημύζζα ή

όπζ, οπμζηδνίγμοκ εηείκεξ ηζξ πμθζηζηέξ δοκάιεζξ πμο ακηζηάζζμκηαζ

ζηδ κέα πμθζηζηή ηαζ δεζηή ηάλδ ιαξ ιεηά ημ 1945». Ο

ααεοζηόπαζημξ ζζημνζηόξ Κανθ Νηίηνζπ Μπνάπεν ηάκεζ ζαθή

δζάηνζζδ ιεηαλύ ιζαξ εζδζηήξ βενιακζηήξ κμμηνμπίαξ

(«Sonderbewusstsein»)10

ηαζ ημο

9. Deutscher Sonderweg: Mythos oder Realität, ιζα αηαδδιασηή ζογήηδζδ ημο

IFZ (Μόκαπμ/Βζέκκδ, 1982). Βθ. επίζδξ ιζα πενίθδρδ ηδξ θζθμθμβίαξ ημο

«Sonderweg» ζημ SCHRB, ζεθ. 326-27.

10. «Bewusstsein» ζδιαίκεζ «κμμηνμπία», «ηνόπμξ ζηε'ρδξ», «ζοκείδδζδ»

ηαζ ίζςξ αηόια -ζε αοηή ηδκ πενίπηςζδ- «ζδεμθμβία». πεηζηά ιε ηζξ δζα-

θμνε'ξ ιεηαλύ κμμηνμπίαξ ηαζ ζδεμθμβίαξ αθ. ζεθ. 208-209.


«Sonderweg». «Σμ βενιακζηό "Sonderweg" πνέπεζ κα πενζμνζζηεί ζε

εηείκδ ηδκ επμπή [ζημ Σνίημ Ράζπ], αθθά πνέπεζ επίζδξ κα ημκζζηεί δ

δύκαιδ ηδξ εζδζηήξ βενιακζηήξ κμμηνμπίαξ [Sonderbewusstsein] πμο

είπε ήδδ ακαθακεί ιε ηδκ ακηίεεζδ ηδξ πνμξ ηδ Γαθθζηή Δπακάζηαζδ

ηαζ ζζπονμπμζήεδηε ιεηά ημ 1870 ηαζ ημ 1918. Δηηόξ από ημοξ

ιεβαθμπμζδιέκμοξ ακηζηεζιεκζημύξ ζηόπμοξ ηδξ [ηαζ ηδ νδημνζηή ηδξ,

εα πνόζεεηα εβώ], έβζκε ζδιακηζηή ζηδκ πμθζηζηή, πένα από ιζα

ιοεζηή πναβιαηζηόηδηα. Ζ μδόξ από ηδ δδιμηναηία ιέπνζ ηδ

δζηηαημνία δεκ ήηακ εζδζηή βενιακζηή πενίπηςζδ, αθθά δ

νζγμζπαζηζηή θύζδ ηδξ εεκζημ-ζμζζαθζζηζηήξ δζηηαημνίαξ

ακηζζημζπμύζε ζηδκ ζζπύ ιζαξ βενιακζηήξ ζδεμθμβίαξ πμο έβζκε

πμθζηζηή ηαζ μθμηθδνςηζηή πναβιαηζηόηδηα ιεηαλύ 1933-1945»".

Από βεκζηή ζζημνζηή άπμρδ ιπμνεί κα θεπεεί όηζ μζ δομ

παβηόζιζμζ πόθειμζ ημο 20μύ αζώκα εηπνμζςπμύζακ, ιεηαλύ άθθςκ,

ηδκ ηεθεοηαία απόπεζνα εκόξ ηνάημοξ κα ηονζανπήζεζ ζημ ιεβαθύηενμ

ιένμξ ηδξ Δονώπδξ. Ζ Ηζπακία ήηακ δ ιεβάθδ εονςπασηή δύκαιδ ημο

16μο αζώκα, δ Γαθθία ημο 17μο ηαζ ημο 18μο, δ Αββθία έβζκε δ

ιεβαθύηενδ παβηόζιζα δύκαιδ (ηαζ ζδιακηζηόξ πανάβςκ ζηδκ

ζζμννμπία ηςκ εονςπασηώκ δοκάιεςκ) ημκ 19μ αζώκα, εκώ ζημκ 20ό

ήηακ δ ζεζνά ηδξ Γενιακίαξ ηόζμ ζημκ Α' όζμ ηαζ ζημκ Β' Παβηόζιζμ

Πόθειμ. Ναζ, οπάνπεζ ιζα ζπέζδ ιεηαλύ ηςκ δομ πμθέιςκ ηαζ είκαζ

ακηζθδπηό -ζηδκ πναβιαηζηόηδηα πζεακό- όηζ ηάπμο ζηδ δεηαεηία ημο

1930 δ Γενιακία ίζςξ κα βζκόηακ δ ηονίανπδ δύκαιδ ζηδκ Δονώπδ

αηόια ηαζ πςνίξ ημκ Υίηθεν. Τπήνπακ, όιςξ, ζδιακηζηέξ δζαθμνέξ,

από πμθθέξ απόρεζξ, ιεηαλύ ηςκ δομ παβηόζιζςκ πμθέιςκ. Γεκ

ακαθένμιαζ ιόκμ ζηζξ θμαενέξ ζοκεήηεξ ημο Β' Παβημζιίμο

Πμθέιμο, μπόηε ελαθακίζηδηακ μζ πενζζζόηενεξ ιέπνζ ηόηε δζαθμνέξ

ιεηαλύ ζηναηώκ ηαζ αιάπςκ. Αοηό πμο πνέπεζ κα θάαμοιε οπ' όρζκ

ιαξ είκαζ δ ζηακόηδηα

11. Εμκηπάζιεν ζημ Deutscher Sonderweg, ζεθ. 32· Μπνάπεν, ζεθ. 53.


ημο Υίηθεν κα ειπθέλεζ έκακ μθόηθδνμ θαό (ή ημοθάπζζημκ ηδ

ζοκηνζπηζηή πθεζμρδθία ημο) ζε έκακ πόθειμ βζα κα πεηύπεζ ημοξ

δζημύξ ημο ζηόπμοξ. Τπάνπεζ ιζα παναηηδνζζηζηή δήθςζδ ζημ Mein

Kampf: «Η Γενιακία εα βίκεζ παβηόζιζα δύκαιδ ή εα πάρεζ κα

οπάνπεζ». (Σμ όηζ μζ πενζζζόηενμζ Γενιακμί πίζηεοακ πςξ μ πόθειμξ

ημοξ επζαθήεδηε από ημοξ επενμύξ ημοξ είκαζ άθθμ εέια. Αοηό ήηακ

εκηεθώξ δζαθμνεηζηό από ηζξ πεπμζεήζεζξ ημοξ βζα ημκ Α' Παβηόζιζμ

Πόθειμ.) Δπίζδξ, μ βενιακζηόξ εεκζηζζιόξ ηαζ δ βενιακζηή εεκζηή

εκόηδηα ήηακ ζζπονόηαηεξ δοκάιεζξ ηαηά ημκ πνώημ πόθειμ. Οζ ααεζά

νζγςιέκεξ εεκζηέξ ζοκήεεζεξ ηδξ οπαημήξ ηαζ ηδξ πεζεανπίαξ ιε-

ηαθένεδηακ ζημκ Β' Παβηόζιζμ Πόθειμ. Αθθά δ ροπζηή (ηαζ δ

ημζκςκζηή) δμιή ηςκ επζηεοβιάηςκ ημο βενιακζημύ θαμύ ζημκ Β'

Παβηόζιζμ Πόθειμ είπακ αθθάλεζ ςξ ζοκέπεζα ηόζμ ηςκ ζοκεδηώκ

όζμ ηαζ ηςκ απμηεθεζιάηςκ ηςκ εκενβεζώκ ημο Φίνεν. Χωρίς ημκ

Υίηθεν μζ Γενιακμί δεκ εα ιπμνμύζακ κα πεηύπμοκ αοηά πμο πέηοπακ,

ηζ εηείκμξ δεκ εα ιπμνμύζε κα πεηύπεζ όζα πέηοπε χωρίς ημκ

βενιακζηό θαό - αηνζαέζηενα, πςνίξ ηδκ ηαεμθζηή απμδμπή ημο από

ημοξ πενζζζόηενμοξ Γενιακμύξ.

Σμ εέια, όιςξ, αοημύ ημο ηεθαθαίμο δεκ είκαζ δ ζζημνία ημο

βενιακζημύ θαμύ ζηδ δζάνηεζα ημο Σνίημο Ράζπ· αθμνά ηζξ ζπέζεζξ

ημο Υίηθεν ιε ημκ βενιακζηό θαό. Καζ από αοηήκ ηδκ άπμρδ οπάνπεζ

ιζα δζηηόηδηα -ίζςξ ιζα δζαθμνά- ηςκ οθζζηάιεκςκ βενιακζηώκ

ηάζεςκ. Από ημ άθθμ ιένμξ οπάνπεζ δ ηάζδ πμο ακαθέναιε κα

απμδίδμκηαζ όθα ζημκ Υίηθεν - αηόια ηαζ ιεηαλύ ηάπμζςκ ζζημνζηώκ

πμο έπμοκ αζπμθδεεί ιε ηδκ πνμζεηηζηή ακαεεώνδζδ ηςκ απόρεςκ

ημοξ ζπεηζηά ιε μνζζιέκεξ από ηζξ πναβιαηζηόηδηεξ ημο Σνίημο Ράζπ

(βκςζηή είκαζ, ιεηαλύ άθθςκ, δ Γζαιάπδ ηςκ Ιζημνζηώκ). Από ημ

άθθμ ιένμξ, οπάνπεζ δ ηάζδ ακδνώκ ηαζ βοκαζηώκ ηδξ βεκζάξ πμο

θεύβεζ ζζβά-ζζβά κα έπεζ ηαθύηενδ βκώιδ βζα ημκ Υίηθεν πανά βζα ηδκ

εεκζημζμζζαθζζηζηή ζενανπία, ιζα ηάζδ πμο ζοπκά


εηδδθώκεηαζ ιε εηθνάζεζξ όπςξ: «Ακ ημ ήλενε μ Φίνεν!» («Wenn das

der Führer wusste!»). Όπςξ είπε μ Μπνάπεν ημ 1977: «Ο βενιακζηόξ

θαόξ δεκ ανήηε ηδκ ηαοηόηδηα ημο ιε ημκ Υίιθεν, ημκ Μπάνιακ, ημκ

Υάζκηνζπ ηαζ ημ Δεκζημζμζζαθζζηζ-ηό Κόιια, αθθά ιε ημκ Υίηθεν. ε

αοηό οπάνπεζ έκα ααζζηό πνόαθδια, ηονίςξ βζα ημοξ Γενιακμύξ

ζζημνζημύξ... μ πνμζδζμνζζιόξ ηςκ πδβώκ αοημύ ημο ιμζναίμο θάεμοξ

ημο πανεθεόκημξ ηαζ δ ενεοκά ημο πςνίξ κα ημ οπμααειίζμοκ

[«bagatellisieren»] παναιέκεζ ένβμ ηςκ Γενιακώκ ζζημνζηώκ θμβίςκ.

Η παναιέθδζδ ημο ζδιαίκεζ εηηνμπή ηδξ οπμπνέςζδξ ημοξ πνμξ ηδκ

αθήεεζα»12

.

Απμιέκεζ δ άθθδ πθεονά αοηήξ ηδξ ενώηδζδξ, ηδξ ζημνβήξ ημο

Υίηθεν πνμξ ημκ βενιακζηό θαό. Πνζκ από έκα ηέηανημ ημο αζώκα

έβναρα όηζ «ααζζηή πδβή ηδξ δύκαιδξ ημο Υίηθεν ήηακ ημ ιίζμξ. ε

ζύβηνζζδ ιε ηδκ έκηαζδ ημο ιίζμοξ ημο, αηόια ηαζ δ αβάπδ βζα ημκ

θαό ημο -θοζζηόξ ζηόπμξ εκόξ ιεβάθμο εεκζημύ δβέηδ- ήηακ εθάπζζηδ.

ε αοηό δεκ έιμζαγε ηαεόθμο ιε ημκ Μεβάθμ Ναπμθέμκηα»13

. Ίζςξ ημ

«εθάπζζηδ» δεκ είκαζ δ ζςζηή θέλδ δεδμιέκμο όηζ δ αβάπδ απμηεθεί,

ζε ηάεε πενίπηςζδ, εέια πμζόηδηαξ ηαζ όπζ πμζόηδηαξ. Καζ -όπςξ

ζοιααίκεζ ζε πμθθέξ άθθεξ πενζζηάζεζξ- μζ αιθζαμθίεξ ζηδ ζηέρδ ημο

Υίηθεν είκαζ εοδζάηνζηεξ πάκς ζε έκα ηόζμ πμθύπθμημ εέια14

. Πμθθμί

Γενιακμί ζζημνζημί -επίζδξ ηαηακμδημ-

12. ημ VFZ, Οηηώανζμξ 1977, ζεθ. 745. Δπίζδξ Γηζλέαζμοξ, Gl, ζεθ. 7: «...ζδίςξ ειείξ

μζ Γενιακμί πνέπεζ κα δμΰιε ηαεανά όηζ αοηόξ μ άκενςπμξ δεκ οπήνλε πμηέ πςνζζηά

από ειάξ. Γεκ έπμοιε ιόκμ οπμιείκεζ ημ θαζκόιεκμ Υίηθεν - έπμοιε ζοιαάθεζ ζηδ

δδιζμονβία ημο [mitgestaltet].

13. ημ LEW, ζεθ. 166.

14. Από ηδ ιζα πθεονά οπάνπεζ μ Υακξ Φνακη: «Ο Λαόξ ηαζ μ Ηβέηδξ (Volk and

Führer), μ Ηβέηδξ ηαζ μ Λαόξ είκαζ δειέκμζ ιεηαλύ ημοξ. Καεέκαξ ακαγδημύζε ηαζ

επζεοιμύζε ημκ άθθμ, ηαεέκαξ ειπζζηεοόηακ ημκ άθθμ». Από ηδκ άθθδ, μ Υάθκεν:

«Αβαπμύζε ημοξ Γενιακμύξ; ... Δκδζαθενόηακ πναβιαηζηά βζ' αοημύξ ιόκμ επεζδή ημοξ

έαθεπε ζακ όνβακμ βζα ηδκ απόηηδζδ δύκαιδξ.


έπμοκ πνδζζιμπμζήζεζ ηαηά ηόνμκ μνζζιέκεξ παναηδνήζεζξ ημο

Χίηθεν, ζδίςξ πνμξ ημ ηέθμξ ημο πμθέιμο, όηζ μζ Γενιακμί είκαζ θαόξ

πμο εα ημο άλζγε κα ελαθακζζηεί, ακ απμδεζηκοόηακ εκηεθώξ

αδύκαιμξ. Τδκ ίδζα, όιςξ, επμπή (ζηζξ 2 Απνζθίμο 1945, βζα

πανάδεζβια), ιίθδζε βζα ηδκ «αηθόκδηδ πίζηδ ημο ζημ ιέθθμκ ημο

βενιακζημύ θαμύ»15

. Τμκ Μάνηζμ ημο 1945, μ Σπέεν ζοβηθμκίζηδηε

ααεύηαηα όηακ μ Χίηθεν δζέηαλε ηδκ ηαηαζηνμθή όθςκ ηςκ

ενβμζηαζίςκ, εβηαηαζηάζεςκ, βεθονώκ ηαζ άθθςκ ένβςκ πνζκ από

ηδκ οπμπώνδζδ ηςκ βενιακζηώκ ζηναηεοιάηςκ ζηδ Δύζδ. Ακαθένεζ

επίζδξ ηδκ εκηύπςζδ ημο όηζ, από ηα ηέθδ Μανηίμο, μ Χίηθεν δεκ

επέιεκε πθέμκ ζε αοηή ηδκ απόθαζδ. Εηείκμ ζημ μπμίμ επέιεκε ιέπνζ

ημ ηέθμξ ήηακ όηζ μζ Σύιιαπμζ ήεεθακ κα ηαηαζηνέρμοκ ημκ

βενιακζηό θαό16

.

Είπε ιεβάθεξ θζθμδμλίεξ βζα ηδ Γενιακία ηαζ ζε αοηό ανέεδηε ηαοηζζιε'κμξ ιε ημοξ

Γενιακμύξ ηδξ βεκζάξ ημο». (HF/ΑΝ, ζεθ. 164.) «Σηδ δζάνηεζα ηςκ ηεθεοηαίςκ εηώκ

ημοξ πενζθνμκμύζε όθμ ηαζ πενζζζόηενμ». (Λάεμξ.) «...Δεκ ήεεθε πθε'μκ κα έπεζ επαθέξ

ιαγί ημοξ». (Σςζηό.) (HF/ΑΝ, ζεθ. 141.)

15. Οζ ιανηονίεξ είκαζ ακηζθαηζηέξ. Ο Σναι (SCH, ζεθ. 4) ακαθένεζ ηζ είπε μ Χίηθεν ζε

ιζα από ηζξ επζηναπέγζεξ ζοκμιζθίεξ ημο ζηζξ 5 Ιμοθίμο 1942: «...ζηδκ πάθδ ηςκ θαώκ

κζηδηέξ εα είκαζ πάκηα εηείκμζ πμο έπμοκ ηαθύηενμ πμζμηζηό ιέζμ όνμ... δ θοζζηή ηάλδ

ηςκ πναβιάηςκ εα ακαηναπεί ακ μζ ηαηώηενμζ ηαηαθένμοκ κα ηονζανπήζμοκ επί ηςκ

ακςηένςκ». Ο Σναι επίζδξ ικδιμκεύεζ (ζεθ. 176) ηδκ ακαθμνά ημο ζηναηδβμύ Κανθ

Χίθπενη, όπςξ ηδκ οπαβόνεοζε ζηα πμθειζηά ημο διενμθόβζα ζηζξ 18 Απνζθίμο 1945:

«Ο Χίηθεν πώεδηε πζμ ααεζά ζημ ηάεζζια ημο ηαζ άνπζζε ιζα ιαηνά δζάθελδ ζπεηζηά ιε

ηδκ πάθδ ημο βενιακζημύ θαμύ. Τδκ μθμηθήνςζε ιε ηα θόβζα: "Ακ μ βενιακζηόξ θαόξ

πάζεζ ημκ πόθειμ, εα απμδείλεζ όηζ δεκ ήηακ ακηάλζμξ ιμο" ["meiner nicht würdig"].

Σηδκ ίδζα όιςξ ζεθίδα, θέεζ: «Όζμ πενζζζόηενμ οπμθένεζ μ θαόξ, ηόζμ πζμ οπένμπδ εα

είκαζ δ ηεθζηή ακαβέκκδζδ ηδξ αζώκζαξ Γενιακίαξ».

16. Μζα εκδζαθένμοζα παναηήνδζδ από ημκ Κθάμοξ Νηίηιαν Χέκηε ζημ Die

amerikanische Besetzung Deutschlands, Μ, 1995, ζεθ. 308. Η ζοιιαπζηή πνμπαβάκδα

ζηνεθόηακ ηαηά ημο καγζζιμύ ηαζ ημο ιζθζηανζζιμύ, όπζ ηαηά ημο βενιακζημύ θαμύ.

«Είκαζ αλζμπνόζεηημ όηζ μ Χίηθεν εκδζαθενόηακ πνόζς-


Σε έκα πμθύ δζεζζδοηζηό (ακ ηαζ, δοζηοπώξ, όπζ επανηώξ ιε-θεηδιε'κμ)

ζύκημιμ ηεθάθαζμ -«Ονζζιέκα παναηηδνζζηζηά ηςκ ζζημνζηώκ ηδξ

δδιμηναηζηήξ επμπήξ»- ζημκ δεύηενμ ηόιμ ημο αζαθίμο Η δημοκραηία

ζηην Αμερική, μ Τμηαίθ έηακε ιενζηέξ πμθύ ζδιακηζηέξ παναηδνήζεζξ

ζπεηζηά ιε ηα πνμαθήιαηα ηδξ ζζημνίαξ ηήξ ηόηε επενπόιεκδξ

δδιμηναηζηήξ επμπήξ. Μεηαλύ άθθςκ οπμζηήνζγε όηζ, ακηζεέηςξ πνμξ

ηζξ ανπζηέξ πνμζδμηίεξ, δ ζςζηή ακαζύκεεζδ ηδξ ζζημνίαξ ηςκ θαώκ

εα ήηακ πμθύ δοζημθόηενμ ένβμ από ηδκ ακαζύκεεζδ ηδξ ζζημνίαξ ηδξ

επμπήξ ηςκ ανζζημηναηζηώκ ημζκςκζώκ. Πανά ηδ ζοκεπώξ

αολακόιεκδ πνόζααζδ ζε ανπεία ηάεε είδμοξ ηα ηεθεοηαία εηαηό

πνόκζα, δ πνόαθερδ ημο απμδείπηδηε ζςζηή. Φοζζηά, είκαζ θάεμξ κα

πζζηεύμοιε όηζ ημ θαζκόιεκμ -όπςξ εα δμύιε ζε θίβμ, δ μνμθμβία

είκαζ ακαηνζαήξ- ηδξ ημζκήξ βκώιδξ απμηεθμύζε ζδιακηζηό

πανάβμκηα ιόκμ ημοξ ηεθεοηαίμοξ δομ αζώκεξ. Έπεζ παίλεζ νόθμ από

ηόηε πμο άνπζζε κα βνάθεηαζ δ Ιζημνία, από ηαηααμθήξ ηόζιμο. Όπςξ

έβναρε μ Παζηάθ οηονς Διαλογιζμούς ημο: «Η βκώιδ είκαζ», ζημ

ηάης-ηάης, «δ ααζίθζζζα ημο ηόζιμο». Είκαζ ελίζμο αθήεεζα όηζ δ

ελέθζλδ ηδξ ζύβπνμκδξ ζζημνίαξ έκακηζ ηδξ δδιμηναηίαξ (ηαζ ιε αοηό

δεκ ακαθένμιαζ ιόκμ ζηδκ ελέθζλδ ηδξ παβηόζιζαξ πκεοιαηζηήξ

ηαθθζένβεζαξ, αθθά ηδξ ζοκείδδζδξ), αοηό πμο απμηαθείηαζ «δμιή

βεβμκόηςκ», έπεζ οπμζηεί αθθαβέξ· δδθαδή, εκκμώ ιζα ζοκεπώξ

αολακόιεκδ εζζαμθή ημο πκεύιαημξ ζηδκ ύθδ. Ακηζεέηςξ, όπζ ιόκμ

πνμξ ημκ Μανλ αθθά ηαζ πνμξ ημκ Άκηαι Σιζε ηαζ, μοζζαζηζηά, πνμξ

όθμοξ ημοξ οθζζηέξ θζθμζόθμοξ, είκαζ ημοθάπζζημκ ζογδηήζζιμ ακ

αοηό πμο έπεζ ααζζηή ζδια-

πζηά ηαζ έκημκα βζ' αοηό, ηαζ όηζ ήεεθε κα κμεεύζεζ ηζξ πνμεέζεζξ ηςκ Σοιιάπςκ. Τμκ

Φεανμοάνζμ ημο 1945 ιεθέηδζε ημ ηείιεκμ ιζαξ μιζθίαξ πμο ημο είπε εημζιάζεζ μ

Χένιακ Έζεν ηαζ έηακε ιζα ιόκμ αθθαβή. Κάεε θμνά πμο μ Έζεν έβναθε όηζ ζηδ

Γζάθηα είπε απμθαζζζηεί "δ ηαηαζηνμθή ημο εεκζ-ημζμζζαθζζιμΰ", [μ Χίηθεν]

ιεηέηνεπε ηδ θνάζδ ζε "ηαηαζηνμθή ημο βενιακζημύ θαμύ"».


ζία -όρη κόλν ζηελ ηδησηηθή καο δσή αιιά γεληθόηεξα ζηα γεγνλόηα

ηνπ θόζκνπ- είλαη ν,ηηδήπνηε ζθέθηεηαη θαη πηζηεύεη ν θόζκνο· θαη όηη

ε πιηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ απνηειεί ηε θπζηθή ηνπ ζπλέπεηα

απηνύ ηνπ γεγνλόηνο. Απηό είλαη εθαξκόζηκν ζηελ επνρή ηνπ Υίηιεξ

σο «έξεπλα αγνξάο» ή ζηελ «έξεπλα θαηαλαισηώλ», επί

παξαδείγκαηη - ιόγσ ηεο εμάξηεζεο ηνπ από ηνλ γεξκαληθό ιαό, κηα

εμάξηεζε ηελ νπνία αληηιακβαλόηαλ πιήξσο θαη ήηαλ δηαθνξεηηθή

ηόζν θαηά ην είδνο όζν θαη θαηά ηνλ βαζκό, ίζσο βαζύηεξε θαη

κεγαιύηεξε από ην είδνο ηεο εμάξηεζεο ζηελ πεξίπησζε ηνπ

Κξόκγνπει ή ηνπ Ναπνιένληα ή ίζσο αθόκα ηνπ Μνπζνιίλη θαη ηνπ

ηάιηλ.

Δδώ, όκσο, ππάξρνπλ εηδηθά πξνβιήκαηα κε ηα νπνία πξέπεη λα

αζρνιεζεί ν ηζηνξηθόο. Οη ζύγρξνλεο «δεηγκαηνιεπηηθέο ηερληθέο»

ηεο «ζθπγνκέηξεζεο ηεο θνηλήο γλώκεο» είλαη ζρεηηθά λέεο (ην

Ιλζηηηνύην Γθάινπ ηδξύζεθε ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ην 1935) - θαη

ζύληνκα ζα ζηξαθνύκε ζηνπο αλαπόθεπθηνπο θαη, δπζηπρώο, ζπαλίσο

ιακβαλόκελνπο ππ' όςηλ πεξηνξηζκνύο ηνπο. ε απηά πξνζζέηνπκε θαη

ηελ αθαδεκατθή αιιαγή θαηεύζπλζεο από ηελ πνιηηηθή ζηελ

θνηλσληθή ηζηνξία, ε νπνία άξρηζε λα επεξεάδεη ηνπο Γεξκαλνύο

ηζηνξηθνύο κεηά ην 1965-70. Αλαιύζεηο θαη, θάηη ίζσο αθόκα πην

ζεκαληηθό, πεξηγξαθέο ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ απόςεσλ ηνπ

γεξκαληθνύ ιανύ ζηε δηάξθεηα ηνπ Σξίηνπ Ράηρ, εηδηθόηεξα ηε ζρέζε

ηνπ κε ηνλ Υίηιεξ, θπζηθά ππήξραλ από πξηλ, κεξηθέο θνξέο ζε

απνζπάζκαηα απνκλεκνλεπκάησλ ζπγρξόλσλ ηνπ απηόπησλ

παξαηεξεηώλ ζπζηεκαηηθέο, όκσο, κειέηεο απηήο ηεο ζρέζεο

εκθαλίζηεθαλ κόλν ζηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ είθνζη ή

εηθνζηπέληε εηώλ17

. Όινη νη ζπγγξαθείο αληηιακβάλνληαη θπζηθά ηελ

πνιππινθόηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκα-

17. Μεξηθά παξαδείγκαηα. Σόκαο Σζίιληεξο, The Nazi Voter (Σζάπει Υηι, NY, 1983)·

Γηνύξγθελ Φάιηεξ, Hitlers Wähler (Μ, 1991)· ν ζνβαξόο, κεζνδηθόο θαη αμηόινγνο Ίαλ

Κε'ξζν, KER/HM, θαη ε πξσηνπνξηαθή εξγαζία ηνπ,


ηνο. Σα πεξηζζόηεξα, όκσο, από ηα πην ζεκαληηθά κεηαμύ απηώλ ησλ

έξγσλ αζρνινύληαη κε ηνλ ηξόπν ηεο αλόδνπ ηνπ Υίηιεξ ζηελ

εμνπζία18

θαη ειάρηζηα κε ηε ζρέζε ηνπ κε ηνλ ιαό ηόζν πξηλ όζν θαη

θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ.

Αλεμαξηήησο πόζν πνιύπινθν θαη δύζθνιν κπνξεί λα είλαη ην

ζέκα ηεο ιατθήο γεξκαληθήο γλώκεο, ππάξρεη ελ ηνύηνηο αξθεηό πιηθό

γηα ηε κειέηε ηνπ - πέξα από κπξηάδεο ηδησηηθώλ εγγξάθσλ,

αλακλήζεσλ, αζηπλνκηθώλ αλαθνξώλ, απνκλεκνλεπκάησλ θαη

θαηαγεγξακκέλσλ απόςεσλ μέλσλ παξαηεξεηώλ. Γηα πεξηζζόηεξν

από ηξηάληα ρξόληα έρνπκε ζηε δηάζεζε καο ηηο ζπλνπηηθέο «γλώκεο»

πνπ ζπγθεληξώζεθαλ από ην Γξαθείν Αζθαιείαο ηνπ Υίκιεξ

(Sicherheitsdienst), ππό ηνλ ηίηιν Meldungen aus dem Reich, πνπ

πξσηνεθδόζεθαλ θαη δεκνζηεύζεθαλ από ηνλ Υάηληο Μπόκπεξαρ ην

1966 (ζπλνιηθά 17 ηόκνη κέρξη ζήκεξα), ελώ ακέηξεηα αξρεία ηνπ

βξίζθνληαη ζηε δηάζεζε ησλ εξεπλεηώλ. Η αμία ηνπο είλαη, θπζηθά,

πεξηνξηζκέλε από ηνλ ραξαθηήξα ηεο νξγάλσζεο πνπ πξνζπάζεζε λα

ζπγθεληξώζεη, λα αμηνινγήζεη θαη λα ζπλνςίζεη παξόκνηεο ηπραίεο

απόςεηο ηνπ θόζκνπ- ππάξρνπλ καηαγεγραμμένες γλώκεο, νη νπνίεο

δηαηππώζεθαλ από αλζξώπνπο απνιύησο πηζηνύο ζην θαζεζηώο- είλαη,

όκσο, ρξήζηκεο θαη ζεκαληηθέο από πνιιέο απόςεηο. (Τπάξρνπλ

επίζεο καξηπξίεο όηη ν Υίηιεξ είρε δηαβάζεη νξηζκέλεο.) ηε δηάξθεηα

ησλ ηε-

Popular Opinion and Political Dissent in the Third Reich, Bavaria 1933-1945

(Όμθνξλη, 1983) (ζην εμήο ζα αλαθέξεηαη σο KER PO/PD). Ο ηδηαηηέξσο νμπδεξθήο Σ.

ηεξλ, Hitler: Der Führer und das Volk (B, 1975), ε ζεκαληηθή ηάηλεξη, ST/HK/D,

θαζνίο θαη πνιινί άιινη.

18. Πέξα από ηηο πνιιέο ζαπκάζηεο θαη θαζηεξσκέλεο πιένλ εξγαζίεο ζρεηηθά κε ην

ηέινο ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Βα'ίκάξεο (ηνπ Μπξάρεξ, γηα παξάδεηγκα), αλαζεώξεζε ηεο

θνηλήο γλώκεο θαη ζηάζεο ππάξρεη ζην 1933: Wie die Deutschen Hitler zur Macht

verhalfen, εθδ. Μπξόληεξζελ, Υνύκαλ θαη Παηζέλζθη (Ακβνύξγν, 1983). Δπίζεο Γηόδεθ

Μπέθεξ, 1933: Fünfzig Jahre danach (Μ, 1983)


θεοηαίςκ 25 πενίπμο εηώκ ειθακίζηδηακ ηαζ άθθεξ «πδβέξ», όπςξ βζα

πανάδεζβια, μζ πμθύ εκδζαθένμοζεξ ηαζ ααεοζηόπαζηεξ πενζθήρεζξ

ιεηαλύ 1933-40 ημο SOPADE, ηδξ μνβάκςζδξ ηςκ ελόνζζηςκ

μζζαθδδιμηναηώκ19

. Τπάνπμοκ επίζδξ ακαθμνέξ ζπεηζηά ιε ηδκ

ημζκή βκώιδ ηαζ ημ ημζκό θνόκδια από άθθεξ ανπέξ ημο Σνίημο Ράζπ

(ηονίςξ από ηδκ μκμιαγόιεκδ Regierungspräsidenten, πνμπάκηςκ ζηδ

Βαοανία).

«Η επζκόδζδ ηδξ ζδέαξ ηδξ ημζκήξ βκώιδξ», βνάθεζ δ Μαν-θίξ

ηάζκενη ζηδ εαοιάζζα εζζαβςβή ηδξ ζημ ST/HK/D, παναιέκεζ

(ηονίςξ ζηδ Γενιακία, ηόζμ ζήιενα όζμ ηαζ ζημ πανεθεόκ) αζαθήξ

ηαζ ζογδηήζζιδ· μ επζζηδιμκζηόξ μνζζιόξ ηδξ ιμζάγεζ, θίβμ-πμθΰ, ιε

ημκ «ηεηναβςκζζιό ημο ηύηθμο»20

. Αοηό δεκ ζζπύεζ ιόκμ βζα ηδ

Γενιακία ή ηδκ ζζημνία ηδξ επμπήξ ημο Υίηθεν. Αοηό ημ είδμξ

«ένεοκαξ» ανίζηεηαζ αηόια ζε πεζναιαηζηό ζηάδζμ. Ο πώνμξ εδώ δεκ

είκαζ ηαηάθθδθμξ βζα κα ακαθύζμοιε ή έζης κα ζοκμρίζμοιε ηα

πνμαθήιαηα εκόξ ηόζμ ιεβάθμο ηαζ πμθύπθμημο εέιαημξ. Δπζηνέρηε

ιμο ιόκμ κα ακαθένς ιενζηέξ -κμιίγς ακαβηαίεξ, ακ ηαζ

ηαεοζηενδιέκεξ-δζαηνίζεζξ ηζξ μπμίεξ έηακα πενζζζόηενμ από ηνζάκηα

πνόκζα πνζκ21

, απμηθεζζηζηά ηαζ ιόκμ επεζδή είκαζ ζπεηζηέξ ιε ημ πα-

νόκ εέια. Τπάνπεζ δζαθμνά ιεηαλύ ηδξ ημζκήξ βκώιδξ ηαζ ημο θασημύ

αζζεήιαημξ. (Ο Κένζμ πνμηζιά κα πνδζζιμπμζεί ημκ όνμ «θασηή

βκώιδ») Σμ «ημζκό» δεκ είκαζ ηαη' ακάβηδκ ηαζ «θασηό», ηαζ δ

«βκώιδ» δεκ ηαοηίγεηαζ ιε ημ «αίζεδια». (Ο ο-

19. Κένζμ, PO/PD, ζεθ. 9: «...ιζα πμθύ θεπηή δζαθμνά ζηδκ απμηίιδζδ ηςκ α-

πμπνώζεςκ ηδξ ημζκήξ βκώιδξ ζημ Σνίημ Ράζπ». ε έκα άνενμ ημο Μπενκη ηέαεν,

«Loyalität statt Widerstand. Die sozialistische Exilberichte und ihr Bild von III Reich»

ζημ VFZ, Ιμύθζμξ 1995, ζεθ. 470: Αοηέξ μζ ακαθμνέξ «δεκ είκαζ ηόζμ πδβέξ πμο

απμδεζηκύμοκ ηδκ ακηίζηαζδ μπμζαζδήπμηε μιάδαξ ημο θαμύ, όζμ ηεηιδνίςζδ ηδξ

οθζζηάιεκδξ πίζηδξ ζημ ηαεεζηώξ».

20. ST/HK/D, ζεθ. 23.

21. ημκ Λμύηαηξ, HC, ζεθ. 69-92.


πόηζηθμξ ηδξ ιεθέηδξ ηδξ Μανθίξ ηάζκενη είκαζ εκδεζηηζηόξ:

«Stimmung und Haltung der deutschen Bevölkerung im Zweiten

Weltkrieg» - ζδιεζώζηε εδώ όηζ ημ βενιακζηό «Stimmung» ζδιαίκεζ

πενζζζόηενμ αίζεδια πανά βκώιδ. Με άθθα θόβζα, ιάθθμκ ιζα ηάζδ

πανά ιζα πναβιαηζηόηδηα, εκώ ημ «Haltung» δείπκεζ ηάηζ ζακ

παναηηήνα, κμμηνμπία ή ζοιπενζθμνά.) ε αοηά πνε'πεζ κα

πνμζεέζμοιε ηδκ ακεπάνηεζα ηςκ πμζμηζηώκ δζαηοπώζεςκ ηδξ

«ημζκήξ βκώιδξ». Πανόιμζεξ ανζειδηζηέξ επζαεααζώζεζξ είκαζ

πνήζζιεξ ηαζ ίζςξ ημκηά ζηδκ αηνίαεζα, όηακ πνόηεζηαζ βζα εηθμβζηέξ

πνμαθέρεζξ - δδθαδή ζε εέιαηα πμο πενζθαιαάκμοκ επιλογές. Αθθά δ

επζθμβή δεκ ηαοηίγεηαζ απαναζηήηςξ ιε ηδ βκώιδ (ηονίςξ όηακ

πενζθαιαάκεζ ιζα επζθμβή πνμηαεμνζζιέκςκ ηαζ ζηαεενώκ

εκαθθαηηζηώκ θύζεςκ, όπςξ ζοιααίκεζ ζηδκ πενίπηςζδ ηςκ

εηθμβζηώκ δζαδζηαζζώκ). Δκώ ιζα ρήθμξ ακηζζημζπεί ζε ιζα ρήθμ ηαζ

ηίπμηα παναπάκς, ηόζμ δ έκηαζδ όζμ ηαζ δ επζννμή ηςκ βκςιώκ

πμζηίθμοκ. Δπζπθέμκ, δ ζζημνία είκαζ βειάηδ παναδείβιαηα «ζηθδνώκ

ιεζμρδθζώκ» ηαζ «ιαθαηώκ πθεζμρδθζώκ» - ιε ηδκ επζννμή ηςκ

πνώηςκ ζζπονόηενδ ζε πμθθέξ πενζπηώζεζξ από ημκ ανζειό πμο

εηπνμζςπμύκ. Αοηό ζζπύεζ ηαζ βζα ημκ βενιακζηό θαό ηδξ επμπήξ ημο

Υίηθεν22

. Ακ, ζοιθςκά ιε πνόζθαηεξ ζςζηέξ ηαζ αλζόπζζηεξ

ιανηονίεξ, εα ιπμνμύζε ηάπμζμξ κα απμδείλεζ

22. To HC, ζεθ. 92-93, ακαθένεζ ημκ δζαηεηνζιέκμ Οθθακδό ζζημνζηό Πίηεν Γηέζθ ζε

ε'κα δμηίιζμ ζπεηζηά ιε ημκ αιενζηακζηό ειθύθζμ πόθειμ: «Ήεεθε δ πθεζμρδθία ημο

μθθακδζημύ θαμύ ηδκ πθήνδ νήλδ ιε ιεηαλύ ημο Φζθίππμο II ηαζ ηδξ νςιαζμηαεμθζηήξ

εηηθδζίαξ; ...Όπζ. Ήεεθε δ πθεζμρδθία ημο αββθζημύ θαμύ ηδκ πηώζδ ηδξ ιμκανπίαξ ηαζ

ηδκ εηηέθεζδ ημο Κανόθμο I; ...Όπζ. Ήεεθε μ βαθθζηόξ θαόξ ηδ Γδιμηναηία ηαζ ηδκ

εηηέθεζδ ημο Λμοδμαίημο XVI; ...Όπζ. Ήεεθε δ πθεζμρδθία ημο βενιακζημύ θαμύ ημκ

Υίηθεν ημ 1933; ...Όπζ». Οζ εηθμβέξ ημο 1860, ζηζξ μπμίεξ μ Λίκημθκ πήνε θζβόηενμ από

40% ηςκ ρήθςκ, απμδεζηκύμοκ όηζ δ πθεζμρδθία ημο αιενζηακζημύ θαμύ δεκ

επζεοιμύζε ημκ ειθύθζμ πόθειμ. Ο Γηέζθ, θμζπόκ, νςηάεζ δζηαίςξ: «Αοηό απμδεζηκύεζ

ζοκεπώξ όηζ μ πόθειμξ εα ιπμνμύζε κα είπε απμθεοπεεί;


πεηζηηθά όηη ζε θάπνηα ζηηγκή «κόλν» ην 20% ησλ Γεξκαλώλ ήηαλ

αληίζεηνη πξνο ηνλ Χίηιεξ, απηό δελ ζεκαίλεη όηη ην ππόινηπν 80%

ήηαλ πηζηνί ζηνλ ρηηιεξηζκό· αληηζέησο, κηα πεηζηηθή κειέηε πνπ

δείρλεη όηη ζε θάπνηα ζηηγκή «κόλν ην 20%» ήηαλ πηζηνί νπαδνί ηνπ

Χίηιεξ, δελ ζεκαίλεη όηη ην 80% ήηαλ θαλαηηθνί αληίπαινη ηνπ23

.

(Δπίζεο, ε πίζηε ζηνλ Χίηιεξ θαη ε πίζηε ζηνλ Δζληθνζνζηαιηζκό δελ

ήηαλ πάληα ην ίδην πξάγκα.) Δπηπιένλ, δελ αιεζεύεη πάληα θαη

αλαγθαζηηθά, όηη κηα κάδα αλζξώπσλ έρεη ζύλνιν κεγαιύηεξν από ην

άζξνηζκα ησλ αηνκηθώλ κεξώλ ηεο. ε πνιιέο πεξηπηώζεηο κηα νκάδα

είλαη μικρόηερη από απηό, δεδνκέλνπ όηη ηα κέιε ηεο είλαη άλδξεο θαη

γπλαίθεο, θαζνιηθνί θαη δηακαξηπξόκελνη θαη άζενη, πξώελ

κνλαξρηθνί θαη πξώελ ζνζηαιηζηέο, θαη νύησ θαζεμήο, θαη ε

ελδηαθέξνπζα εξώηεζε είλαη πώς έλαο Γεξκαλόο θαζνιηθόο ή έλαο

πξώελ ζνζηαιηζηήο ςεθνθόξνο έγηλε είηε ελ κέξεη είηε νινθιεξσηηθά

πηζηόο ζηνλ Χίηιεξ. Μηα πεξαηηέξσ δπζθνιία ελππάξρεη ζηνπο

γεξκαληθνύο όξνπο «Volksgefühl», «Volksstimmung», θαη

«Volksmeinung» (πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο από ηνλ Σζίηεικαλ), νη

νπνίνη είλαη αηειώο κεηαθξά-ζηκνη ζηα αγγιηθά («populär» [ιατθόο] ή

«national feeling» [ιατθό αίζζεκα], «sentiment» (ζπλαίζζεκα),

«opinion» [γλώκε]), απξνζδηόξηζηνη θαη αιιεινεπηθαιππηόκελνη.

Απηό νδεγεί ζε έλα αθόκα εηδηθό πξόβιεκα, ζηηο θαηεγνξίεο θαη ζηηο

ηάζεηο ηεο γεξκαληθήο ξεηνξηθήο - ήδε εκθαλνύο ζηνλ ηόλν ησλ

δεκόζησλ γεξκαληθώλ δειώζεσλ θαη δεκνζηεύζεσλ θαηά

Γελ είλαη, άξαγε, άιιε κηα απόδεημε ηεο γεληθήο αιήζεηαο όηη ε πνξεία ηεο ηζηνξίαο δελ

ραξάζζεηαη από ηε ζέιεζε ηεο πιεηνςεθίαο;» 23. Ο Κέξζν ζην PO/PD, ζει. vii, δίλεη

κηα πνιύ θαιή εξκελεία: Σν βηβιίν ηνπ «αλαθέξεηαη ζηε ζησπειή πιεηνςεθία, πνπ δελ

ηελ απνηεινύλ νύηε έλζεξκνη νπαδνί ηνπ λαδηζκνύ νύηε θαλαηηθνί αληίπαινη ηνπ, ησλ

νπνίσλ ε ζηάζε πξνδίδεη ζπγρξόλσο ηα ζεκάδηα δηείζδπζεο ηεο λαδηζηηθήο ηδενινγίαο,

αιιά θαη ηα ζαθή όξηα ησλ πξνπαγαλδηζηηθώλ ειηγκώλ. Η εηθόλα δελ είλαη απιή,

θαζαξή θαη ζαθήο».


ηνλ Β' Παγθόζκην Πόιεκν όηαλ, γηα παξάδεηγκα, ν γαιιηθόο ή ν

βξεηαληθόο εζληθηζκόο ήηαλ εμίζνπ νμύο ή θαη πην βάλαπζνο αθόκε

από ηνλ γεξκαληθό- αιιά ε γεξκαληθή ρηηορική ήηαλ θάπσο

δηαθνξεηηθή. Δδν') πξέπεη λα δερηνύκε όηη, παξά ηα όζα δηαηύπσζε ν

Φξόηλη, ε νκηιία δελ είλαη κόλν έθθξαζε ηεο ζθέςεο, αιιά όηη νη

ζπλήζεηεο θαη ηα είδε ηνπ ιόγνπ έρνπλ κηα εκθαλή θαη ζπρλά

εμαθξηβώζηκε επίδξαζε ζηηο ζπλήζεηεο θαη ζηα είδε ηεο ζθέςεο24

.

ηελά ζπλδεδεκέλε κε απηά είλαη άιιε κηα αλαγθαία αλαγλώξηζε:

ε αλαγλώξηζε ηεο δηαθνξάο κεηαμύ δηαλόεζεο θαη ηδενινγίαο. Ο

Χίηιεξ αλέκελε πεξηζζόηεξα από ηε δηαλόεζε25

-από ηηο πλεπκαηηθέο

ζπλήζεηεο θαη ηηο πξνβιέςηκεο πλεπκαηηθέο αληηδξάζεηο- ηνπ

γεξκαληθνύ ιανύ παξά από ηε γεληθή απνδνρή ηεο

εζληθνζνζηαιηζηηθήο ηδενινγίαο. Όπσο γξάθεη ζην Mein Kampf: «Σν

λα εγείζαη ζεκαίλεη λα είζαη ηθαλόο λα παξνηξύλεηο ηηο κάδεο».

24. Οξηζκέλα από απηά εμαθξηβώλνληαη από ηα απνκλεκνλεύκαηα ησλ Γεξκαλώλ

ζηξαηεγώλ θαη άιισλ αλσηέξσλ ζηειερώλ ηνπ Σξίηνπ Ράηρ. Γελ ππάξρεη, όκσο, αθόκα

θάπνηα πξνζεθηηθή κειέηε ηεο βαζκηαίαο (αλ θαη ηαρύηαηεο) πξνζαξκνγήο ηνπ

γεξκαληθνύ Σύπνπ ζηελ επνρή ηνπ Σξίηνπ Ράηρ, ην 1933. ρεηηθά κε ηελ

«πξνζαξκνγή», αξθεηνί ζπνπδαίνη ζπγγξαθείο όπσο ν Σνθβίι θαη ν Φνληέλ κάο έρνπλ

δώζεη αζύγθξηηα παξαδείγκαηα όζσλ ζπλέβεζαλ ην 1848 ζην Παξίζη ή ζην Βεξνιίλν,

αιιά δελ ππάξρνπλ παξόκνηεο εηθόλεο από ην 1933, ελ κέξεη επεηδή, όπσο πξνζπάζεζα

λα απνδείμσ πξνεγνπκέλσο, «ε δνκή ησλ γεγνλόησλ» θαη νη πλεπκαηηθέο ζπλήζεηεο κε-

γάινπ αξηζκνύ αλζξώπσλ δελ ήηαλ ίδηεο κε εθείλεο πξηλ από έλαλ αηώλα.

25. Ο όξνο «δηαλόεζε», εδώ, δελ ηαπηίδεηαη κε ηε ζεκεξηλή έθθξαζε ηνπ ζπξκνύ

μανηαλιηέ πνπ επηθξαηεί κεηαμύ ησλ ηζηνξηθώλ. Πξόθεηηαη γηα ππεξβνιηθή απνδνρή

(θπξίσο κεηαμύ ησλ Γάιισλ αθαδεκατθώλ) ησλ κνηξαίσλ αδπλακηώλ ηεο πιηζηηθήο

θηινζνθίαο θαη ηεο αλαζύλζεζεο ηεο ηζηνξίαο. αθώο δύζθνιν έξγν, ε αλαδήηεζε

επαίζζεησλ πλεπκάησλ θαη πξννπηηθώλ ζεκαίλεη θάηη παξαπάλσ από εηδηθή αλαθνξά

ζην «πλεπκαηηθό θιίκα» θάπνηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ρώξνπ θαη ρξόλνπ.


Αξθεηά, όκσο, κε απηή ηε κεζνδνινγηθή -ή, πην ζσζηά, επηζηε-

κνινγηθή- κειέηε. Θέκα καο είλαη ε δεκνηηθόηεηα ηνπ Χίηιεξ θαη νη

παξαιιαγέο ηεο26

. Καη' αξρήλ, απηνί είλαη ζνβαξνί ιόγνη γηα

ακθηζβήηεζε ηεο γεληθά απνδεθηήο άπνςεο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ε

θξίζε ηνπ 1930-33 όρη κόλν βνήζεζε αιιά θαη έδσζε ηε δπλαηόηεηα

ζηνλ Χίηιεξ λα απνθηήζεη ηζρύ. Ξέξνπκε όηη ην ζεκαληηθόηεξν βήκα

-θπξηνιεθηηθά έλα ηεξάζηην άικα-ζηελ θαξηέξα ηνπ πνπ ζεκάδεςε ην

κέιινλ ηνπ ηνπ ήηαλ νη εθινγέο ηνπ Ράηρζηαγθ ηνλ επηέκβξην ηνπ

1930, όηαλ νη εζλη-θνζνζηαιηζηέο έιαβαλ ζρεδόλ επηαπιάζηεο ςήθνπο

από όζεο πξν δηεηίαο - είραλ ιηγόηεξν από 3% θαη έθηαζαλ ζην 19%

ηνπ ζπλόινπ ησλ ςήθσλ. Όκσο νη ηζηνξηθνί έρνπλ δώζεη ζρεηηθά

κηθξή πξνζνρή ζηελ ηαρύηαηε αύμεζε ησλ εζληθνζνζηαιηζηη-θώλ

ςήθσλ από ην θαινθαίξη ηνπ 1929 κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 1930 ζηηο

δεκνηηθέο θαη βνπιεπηηθέο εθινγέο (γηα παξάδεηγκα ζηε αμνλία, ζην

Μεθιεκβνύξγν θαη ζην Μπάληελ), νη νπνίεο έθηαζαλ ην 13 ή ην 14%.

Απηό έγηλε πριν από ηελ παγθόζκηα θξίζε θαη ηελ αύμεζε ηεο

αλεξγίαο ζηε Γεξκαλία ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Βατκάξεο. Οξηζκέλνη

ηζηνξηθνί παξαηεξνύλ όηη, ζηε δηάξθεηα ηεο απνθαζηζηηθήο αλόδνπ

από ην 1930 κέρξη ην 1933, ε νπνία ζπλέπεζε κε ηα ρεηξόηεξα ρξόληα

ηεο θξίζεο, ν Χίηιεξ δελ είρε ζπγθεθξηκέλν νηθνλνκηθό πξόγξακκα -

κε άιια ιόγηα, νη αλαθνξέο ηνπ δεν ήηαν νπζηαζηηθά νηθνλνκηθέο.

Απηό πνπ εκθαλίζηεθε κεηά ην 1930 ήηαλ κηα ηξνκαθηηθή

πιεκκπξίδα γεξκαληθνύ εζληθηζκνύ27

κεηαμύ όισλ ησλ ηάμεσλ

26. Η ηάηλεξη, <πν ST/HK/D, ζει. 336, δίλεη έλα πεηζηηθό παξάδεηγκα έλαληη εθείλσλ

πνπ ππνζηεξίδνπλ όηη ε επηηπρία ηνπ Χίηιεξ νθείιεηαη ζηηο ξαδηνθσληθέο νκηιίεο ηνπ

θαη όηη ζα βξηζθόηαλ ζε πνιύ κεηνλεθηηθή ζέζε κε ηελ ηειενπηηθή εηθόλα ηνπ. Όπσο

απέδεημε ν Γθέκπειο, ην νπηηθό πιηθό ρξεζηκνπνηείηαη θαη πόηε-πόηε παξαπνηείηαη πην

εύθνια από ηε θσλή ή ην γξαπηό θείκελν.

27. Μηα πνιύ ραξαθηεξηζηηθή πεξηγξαθή ελόο ζεκαληηθνύ επεηζνδίνπ ζηνλ Χάηληελ,

HD, ζει. 232-32. Σνλ Απξίιην ηνπ 1928 ν ηξέδεκαλ έβγαδε ιόγν


θαη ηδηαηηέξσο κεηαμύ εθείλσλ πνπ είραλ επεξεαζηεί ζεκαληηθά από

ηελ αλεξγία θαη άιιεο νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο. «Οη εξγάηεο δελ έρνπλ

παηξίδα», έγξαςε ν Μαξμ. Γελ ζα κπνξνύζε λα θάλεη κεγαιύηεξν

ιάζνο, θάηη πνπ ήδε θάλεθε ην 1914 θαη, θπξίσο ζηε δεθαεηία ηνπ

1930. Ο Χάθλεξ είλαη εθείλνο πνπ ην αληηιήθζεθε πνιύ πεξηζζόηεξν

από ηνπο άιινπο. Ο γεξκαληθόο εζληθηζκόο «έγηλε μαθληθά κέξνο ησλ

θαζεκεξηλώλ πνιηηηθώλ ζπδεηήζεσλ. Αθόκα θαη νη θνκνπληζηέο

άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνύλ εζληθηζηηθό ηόλν...»28

Όζα ζπλέβεζαλ ζηε

Γεξκαλία

ζην Μπνπξγθεξκπξάνπθειεξ ηνπ Μνλάρνπ. Ξαθληθά όξκεζε κέζα ζηελ αίζνπζα κηα

νκάδα από λεαξνύο εζληθνζνζηαιηζηέο, πνπ άξρηζαλ λα ηξαγνπδάλε «Deutschland,

Deutschland über alles». Ο πξόεδξνο ηεο ζπλεδξίαζεο ζεθώζεθε θαη ηξαγνύδεζε καδί

ηνπο. Ο ηξέδεκαλ άζπξηζε από νξγή γηα ηε δεηιία απηνύ ηνπ αλζξώπνπ. Σελ ίδηα λύρηα

έπαζε θσιηθό ηνπ λεθξνύ. Πέζαλε έλαλ ρξόλν αξγόηεξα. «Η ζπλεδξίαζε δηαιύζεθε

ιόγσ ηεο δεηιίαο ησλ νξγαλσηώλ ηεο... Όηαλ ηνπο επέπιεμε αξγόηεξα ν ηξέδεκαλ,

έλαο από απηνύο απάληεζε: "Κύξηε ππνπξγέ, θάπνηνο έπξεπε λα δείμεη ζε απηνύο ηνπο

λεαξνύο όηη είκαζηε θη εκείο θαινί Γεξκαλνί όπσο εθείλνη!" - αληί λα ηνπο πεηάμνπλ

έμσ. Φνβηζκέλνη κήπσο δελ θαλνύλ αξθεηά "εζληθηζηέο" ζε κεξηθνύο ηαξαμίεο, έξημαλ

ηελ αμηνπξέπεηα ηνπο. Ση άιιν λα πεη θαλείο; Να πώο ήξζε ν Χίηιεξ ζηελ εμνπζία».

28. HF/ΑΙ, ζει. 169-70. Μέρξη ηηο 17 Μαΐοσ 1933 ππήξραλ αθόκα κεξηθνί ζν-

ζηαιδεκνθξάηεο βνπιεπηέο πνπ ρεηξνθξνηνύζαλ ζην Ράηρζηαγθ ηνπο ιόγνπο ηνπ Χίηιεξ

ζρεηηθά κε ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, όηαλ κηινύζε γηα ην κειινληηθό κεγαιείν ηεο

Γεξκαλίαο - πηζαλόλ εηιηθξηλά θαη όρη από απιό θαηξνζθνπηζκό.

ε έλα βαζπζηόραζην άξζξν ηνπ Π. ηάληιεξ ζην HZ, 1988, ζει. 25: Η Γεξκαλία

ήηαλ δηαθνξεηηθή από ηηο άιιεο ρώξεο. Ο Χίηιεξ έθηαζε ζηελ εμνπζία γεληθά κε

δεκνθξαηηθά κέζα. «Η ηζηνξηθή έξεπλα, κε αξηζηνπξγεκαηηθή αλάιπζε -όπσο ζηε

κλεκεηώδε εξγαζία ηνπ Μπξάρεξ- επεμεξγάζηεθε θαη αλαζύλζεζε ηα γεγνλόηα πνπ

νδήγεζαλ ζηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 1933, απνθαιύπηνληαο ηελ επζύλε ησλ αλζξώπσλ [ηνπ

πεξηβάιινληνο ηνπ Χίληελ-κπνπξγθ] θαη ζπκβάιινληαο έηζη απνθαζηζηηθά ζηελ

ηζηνξηθή αλαγλώξηζε ησλ ζεκαληηθώλ παξαγόλησλ... Από ην άιιν κέξνο, δελ ηόληζε όηη

ε βαζηθή επζύλε δελ πξέπεη λα απνδνζεί ζε άηνκα όπσο ν Πάπελ, αιιά ζηνλ κέζν

Γεξκαλό ςεθνθόξν».


από ην 1933 θαη κεηά, απνδεηθλύνπλ εθ λένπ ηε κεγάιε δηνξαηη-

θόηεηα ηνπ Πξνπληόλ ζε ζρέζε κε εθείλε ηνπ Μαξμ: όηη ν ιαόο δελ

αληαπνθξίλεηαη ζηα θνηλσληθά ζπκβόιαηα, αιιά ζηελ

πξαγκαηηθόηεηα ηεο ηζρύνο29

.

Ο Χίηιεξ ην είρε αληηιεθζεί απηό πιήξσο. Ο Κέξζν παξαηεξεί:

«Μόλν έλα από ηα ηέζζεξα γεληθά δεκνςεθίζκαηα πνπ δηεμήρζεζαλ

ζην Σξίην Ράηρ δελ αθνινύζεζε έλαλ κεγαιεηώδε ζξίακβν ηεο

εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Εμσηεξηθά, νη Δπηηθέο δπλάκεηο δελ είραλ

απιώο ράζεη ηελ επθαηξία λα ζηακαηήζνπλ

ε απηά ζα ήζεια λα πξνζζέζσ: ε πνηα έθηαζε είλαη ν ιαόο ππεύζπλνο γηα ην

θαζεζηώο ηνπ; Σν 1792-93 νη Ιαθσβίλνη δελ απνηεινύζαλ πιεηνςεθία ζηε Γαιιία. Σν

ίδην ζπλέβε ην 1917 κε ηνπο κπνιζεβίθνπο ζηε Ρσζία. Σν ίδην ην 1922 κε ηνπο

θαζίζηεο ζηελ Ιηαιία. Ο Χίηιεξ, όκσο, είρε πνιύ κεγάιν πνζνζηό, ζρεδόλ ηελ

πιεηνςεθία κε ην κέξνο ηνπ, ην 1933 -νπζηαζηηθά, νη εθινγέο ηνπ Ινπιίνπ 1932 ζα ηνλ

αλαδείθλπαλ από ηόηε θαγθειάξην αλ δελ ππήξρε ε πξνζσξηλή απξνζπκία ηνπ

Χίληελκπνπξγθ.

Επίζεο ν Χάθλεξ, HF/ΑΙ, ζει. 185-86, αλαθέξεη: «Οη Γεξκαλνί ηεο δεθαεηίαο ηνπ

1930 απνηέιεζαλ έλα πνιηηηθά ελσκέλν έζλνο. Είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ δελ έρεη γίλεη

αθόκα πιήξσο θαηαλνεηή, ίζσο επεηδή ν θόζκνο ζέιεη λα μεράζεη όηη ηελ άλνημε θαη

ζηηο αξρέο ηνπ θαινθαηξηνύ ηνπ 1933 είρε πξάγκαηη αξρίζεη λα ζρεκαηίδεηαη θάηη ζαλ

εζληθή ελόηεηα, όρη απαξαηηήησο πίζσ από ην Εζληθνζνζηαιηζηηθό Κόκκα, αιιά πίζσ

από ηνλ Άληνιθ Χίηιεξ, ηνλ Φίξεξ, όπσο είραλ αξρίζεη λα ηνλ απνθαινύλ». Αθόκα, ν

Μ. Μπξόζαη ζην Nach Hitler. Der schwierige Umgang mit unserer Geschichte (M,

1986), ζει. 164 αλαθέξεη: «Η... ιατθηζηηθή επίζεζε ηνπ εζληθνζνζηαιη-ζκνύ ήηαλ

ζεκαληηθόηεξε από ηελ ηδενινγηθή θαηήρεζε ησλ καδώλ». 29. θεθζείηε όηη ν

Φεξληηλάλ Λαζάι, ν δεκηνπξγόο ηνπ γεξκαληθνύ ζνζηαιηζκνύ, είπε ην 1863 ζηνλ

Μπίζκαξθ: «...έλα κπζηηθό...όηη ε εξγαηηθή ηάμε έρεη κηα ελζηηθηώδε θιίζε λα

απνδέρεηαη ηε δηθηαηνξία». Ο Ράηλρνιλη λάη-ληεξ ζην Der Balkon (Φξαλθθνύξηε,

1959), ζει. 120 ιέεη: «Μηα εζσηεξηθή επίγλσζε ηεξάζηηαο ζεκαζίαο, γηα ηηο ελνρέο θαη

ηελ ληξνπή δώδεθα εηώλ...» Ή ν Γηνύιηνπο Φξέκπει, έλαο Γεξκαλόο θηιειεύζεξνο, ην

1848: «Σν γεξκαληθό έζλνο βαξέζεθε ηηο αξρέο θαη ηα δόγκαηα, ηνπο ινγίνπο κεγάινπ

θύξνπο θαη κηα δσή αθηεξσκέλε ζηηο ζεσξίεο. Απηό πνπ ζέιεη είλαη δύλακε, δύλακε,

δύλακε. Όπνηνο ηνπ ηελ πξνζθέξεη ζα ηηκεζεί πεξηζζόηεξν από όζν θαληάδεηαη».


ηε γεξκαληθή επέθηαζε: είραλ γίλεη κάξηπξεο ηεο ηεξάζηηαο έθξεμεο

δεκνηηθόηεηαο ηελ νπνία είρε δώζεη [ε θαηάιεςε ηεο Ρελαλίαο] ζηνλ

Χίηιεξ»30

. Δελ κπνξνύκε θαη δελ πξέπεη λα θαηεγνξνύκε ηνλ

γεξκαληθό ιαό πνπ εληππσζηάζηεθε από ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν

θέξνληαλ θαη επαηλνύζαλ ηνλ Χίηιεξ νη μέλνη πνιηηηθνί ζηε δεθαεηία

ηνπ 1930. Σαπηνρξόλσο, καο μαθληάδεη αληηζηξόθσο ε ζησπεξή

απνδνρή -νπζηαζηηθά ε έγθξηζε- ησλ βάξβαξσλ καδηθώλ εθηειέζεσλ

ηνπ Ινπλίνπ ηνπ 1934. Όπσο ην ζέηεη ν Χάθλεξ, «αλ κπνξεί θαλείο λα

κηιήζεη γηα ηε ζπιινγηθή επζύλε ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ, ίζσο ζα πξέ-

πεη λα αλαδεηήζεη εδώ ηελ αξρή ηεο».

«Ση είδνπο θξάηνο ήηαλ ε Γεξκαλία εθείλε ηελ επνρή; Αληηζέησο

πξνο ηελ επξέσο επηθξαηνύζα άπνςε, δελ ήηαλ κηα κνλνθνκκαηηθή

πνιηηεία, όπσο ε Λανθξαηηθή Δεκνθξαηία ηεο Γεξκαλίαο ή ε

νβηεηηθή Έλσζε, όπνπ θπξηαξρνύζε έλα ηέιεηα νξγαλσκέλν πνιηηηθό

θόκκα. Σν Εζληθνζνζηαιηζηηθό Κόκκα δελ είρε Κεληξηθή Επηηξνπή ή

Πνιηηκπηξό θαη ν Χίηιεξ δελ έθαλε πνηέ ζπλεδξηάζεηο ηεο

εθηειεζηηθήο επηηξνπήο... ην θξάηνο δελ θπξηαξρνύζε ην θόκκα. Ο

Χίηιεξ θπξηαξρνύζε ζηα πάληα, πεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ

θόκκαηνο... Σν Σξίην Ράηρ ηνπ Χίηιεξ δελ ήηαλ κνλνθνκκαηηθό

θξάηνο, ήηαλ ην θξάηνο ηνπ Φίξεξ... Η ελνπνίεζε νιόθιεξνπ

νπζηαζηηθά ηνπ θξάηνπο [ην 1938] ππό ηελ εγεζία ηνπ ήηαλ έλα

θνινζζηαίν επίηεπγκα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ιηγόηεξν από δέθα

ρξόληα! Επηπιένλ, πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ζύλνιν ηνπ όρη κε

δεκαγσγίεο, αιιά κε επηηεύγκαηα...» Απηά γξάθεη ν ε-κπάζηηαλ

Χάθλεξ, έλαο θηιειεύζεξνο ζπληεξεηηθόο κε αδηακθηζβήηεην θύξνο.

Καη ν Χαλο Φξαλθ, ζηε ζθηα ηεο αγρόλεο ιέεη: «Σν πλέδξην ηνπ

Κόκκαηνο ην 1938 ήηαλ ν γάκνο ηνπ

30. KER, ζει. 105: Απηό ίζρπε πνιύ πξηλ από ην 1936: γηα παξάδεηγκα, ε απόξξηςε

από ηνλ Χίηιεξ ηεο Κνηλσλίαο ησλ Εζλώλ ή ηνπ δεκνςεθίζκαηνο γηα ην άαξ.


Υίηθεν ιε ημκ βενιακζηό θαό... Τπενάκς όθςκ παιμβεθμύζε μ

ιεβάθμξ ιάβμξ Υίηθεν, εοθμβώκηαξ, ιαβεύμκηαξ ηαζ αββίγμκηαξ ηζξ

ηανδζέξ ημοξ...»31

Πνόηεζηαζ βζα ζοκαζζεδιαηζηέξ εζηόκεξ ζηδ ικήιδ

εκόξ απεθπζζιέκμο ακενώπμο. Δεκ εα πνέπεζ, όιςξ, κα αβκμήζμοιε

ηαζ άθθεξ πανόιμζεξ απμδείλεζξ εεκζηήξ ειπζζημζύκδξ, όπςξ μ

εηπθδηηζηά ιεβάθμξ ανζειόξ βάιςκ ηαζ βεκκήζεςκ ημ 1938-39

παναθθήθςξ πνμξ ηδκ ηενάζηζα πηώζδ ημο ανζειμύ ηςκ αοημηημκζώκ

η.μ.η.

Είδαιε όηζ ημ 1939 μ βενιακζηόξ θαόξ, ιεηά από πμθθά πνόκζα

ακηζημιμοκζζηζηήξ πνμπαβάκδαξ, ακηέδναζε ζηδ ζοκεήηδ ημο Υίηθεν

ιε ημκ ηάθζκ πςνίξ ρζεύνμοξ, αθθά ιάθθμκ ιε αζζεήιαηα

εαοιαζιμύ - ηάηζ πμο λάθκζαζε, αθθά ηαζ ακαημύθζζε ημκ Φίνεν. ηδ

ζοκέπεζα, ζηδ δζάνηεζα ημο πμθέιμο, μζ βκώιεξ ηαζ ηα αζζεήιαηα ηςκ

Γενιακώκ ζοκήεςξ αημθμοεμύζακ32

ακ ηαζ, ιενζηέξ θμνέξ,

πνμδβμύκηακ ημο Υίηθεν - όπςξ έβζκε ημ ηαθμηαίνζ ημο 1940, όηακ

όθεξ μζ εηεέζεζξ ακέθενακ ηδκ αδδιμκία ημο θαμύ ζπεηζηά ιε ηδκ

ακαιεκόιεκδ εζζαμθή ζηδκ Αββθία: «Wann geht es los;» (Σζ πενζιέ-

κμοιε;)

«Οζ Γενιακμί», βνάθεζ μ Γέηεθ, «ιάθθμκ ημκ αβαπμύζακ πανά ημκ

θμαμύκηακ». (Δεκ ζοκέααζκε ημ ίδζμ ιε ημοξ Ρώζμοξ ηαζ ημκ ηάθζκ.)

«Τπό ημκ Υίηθεν μζ Γενιακμί πμηέ δεκ αιθέααθακ, δεκ απεθπίζηδηακ

ηαζ δεκ επακαζηάηδζακ, όπςξ εα είπακ ίζςξ ηάκεζ απέκακηζ ζε έκακ

ηύνακκμ. Υνεζάζηδηακ λέκεξ δοκάιεζξ βζα κα ημκ απμζπάζμοκ από

αοημύξ ηαζ ιόκμ ηόηε δζαθύεδηακ ηα ιάβζα πμο ημοξ έδεκακ [ιαγί ημο]

πάκς από δώδεηα πνόκζα...»33

Σμκ επηέιανζμ ημο 1944,

31. HF/ΑΝ, ζεθ. 34. HF/ΑΙ, ζεθ. 194. Φνακη, FR, ζεθ. 264.

32. Η ηάζκενη, ST/HK/D, ζεθ. 91, ζοιθςκεί ιε ημκ Υέθιμοη Κνάμοζκζη, πμο έβναρε

όηζ ημκ επηέιανζμ ημο 1939 δ πθεζμρδθία αημθμύεδζε ημκ Υίηθεν ζημκ πόθειμ ιε

«απνόεοιδ οπαημή [widerwillige Loyalität]».

33. Η, ζεθ. 89-90. «Καζ δζαθύεδηακ αιέζςξ». Ίζςξ κα είκαζ πμθΰ απθμσηό.


δ πνόζηθδζδ κέςκ πμο είπακ βεκκδεεί ημ 1928 (ιόθζξ 15 ηαζ 16 εηώκ)

ζημ ηαεμθζηό «Westmark» (άαν ηαζ Παθαηζκάημ) είπε ζακ

απμηέθεζια 96% εεεθμκηέξ. Ο Κεηεκάηεν ακαθένεζ ιζα αββθζηή

έηεεζδ βζα ημοξ Γενιακμύξ αζπιάθςημοξ πμθέιμο ζημ ηέθμξ ηςκ

επενμπναλζώκ: Μόθζξ ημ 9% ήηακ θακαηζημί ηαζ ημ 15% παεδηζημί

ακηζκαγζζηέξ34

. Πνέπεζ θοζζηά κα θάαμοιε οπ' όρζκ ηδ ζοκμπή ηςκ

ζηναηζςηώκ ζηα επενζηά ζηναηόπεδα, ηαζ οπάνπμοκ πμθθέξ ιανηονίεξ

όηζ εκηόξ ηδξ Γενιακίαξ, ιεηά ημκ Ιακμοάνζμ ημο 1945, είπε ανπίζεζ κα

δζαανώκεηαζ δ πίζηδ ζημκ εεκζημζμζζαθζζιό. Σόηε, ηαζ ιόκμ ηόηε,

άνπζζε επίζδξ κα δζαανώκεηαζ δ πίζηδ πνμξ ημκ Υίηθεν. ιςξ ηαζ ηόηε

αηόια δεκ απμηεθμύζε βεκζηό θαζκόιεκμ.

Οζ ιάγεξ ημο βενιακζημύ θαμύ εαύιαγακ ηαζ ίζςξ αβαπμύζακ ημκ

Υίηθεν· δεκ αβαπμύζακ, όιςξ, ηαζ δεκ εαύιαγακ ακαβηαζηζηά ηαζ ημκ

εεκζημζμζζαθζζιό ή ημ ηόιια. Πνέπεζ, ίζςξ βζα ηεθεοηαία θμνά, κα

πνμζέλμοιε αοηή ηδ δζαθμνά -έπμκηαξ οπ' όρζκ ηαζ ημοξ πενζμνζζιμύξ

ιζαξ ηόζμ ηαηδβμνδιαηζηήξ δήθςζδξ, δεδμιέκμο όηζ οπήνπακ

ηαοημπνόκςξ αθθδθμεπζηαθύρεζξ ηαζ δζαθςκίεξ. Ο βενιακζηόξ θαόξ

πίζηεοε ζημκ Υίηθεν. Ή ημο είπε ειπζζημζύκδ. Αοηό ιπμνεί κα ιδκ εί-

καζ ζοβπςνδηέμ, είκαζ, ςζηόζμ, ηαηακμδηό. Δεκ είπε ιόκμ ζπέζδ ιε

ηζξ εηπθδηηζηέξ επζηοπίεξ ημο ηαζ ιε ηδκ αύλδζδ ημο βενιακζημύ

ηύνμοξ ζε μθόηθδνμ ημκ ηόζιμ, αθθά ιε ηδκ εεκζηή εοδιενία πμο

πέηοπε κα θένεζ θίβμ ιεηά ηδκ άκμδμ ημο ζηδκ ελμοζία. «Ο Υίηθεν»,

έβναρε μ Υακξ Φνακη ιέζα ζηδ

34. Λόηαν Κεηεκάηεν, «Sozialpsychologische Aspekte der Führerherrschaft», ζημ

αζαθίμ Die Führenstaat: Mythos und Realität, S, 1981, ζεθ. 107. Υε'κηε, ζεθ. 806: ημ

ηε'θμξ ημο 1944, ημ 40% ηςκ Γενιακώκ αζπιαθώηςκ πμθέιμο ελαημθμοεμύζακ κα

πζζηεύμοκ ζηδ βενιακζηή κίηδ. Σμοξ πνώημοξ ιήκεξ ημο 1945 ημ πμζμζηό ε'θηαζε ημ

44%, αθθά ζηζξ ανπέξ Μαΐμο ήηακ ιόθζξ 11%. (Η πίζηδ, πάκηςξ, ζηδ βενιακζηή κίηδ

δεκ ηαοηζγόηακ ιε ηδκ πίζηδ ζημκ εεκζημζμζζαθζζιό ή αηόια ηαζ ζημκ Υίηθεν.)


θπιαθή, «είρε γίλεη επίθεληξν όισλ ησλ θαηνξζσκάησλ θαη ησλ

ειπίδσλ ηνπ ε'ζλνπο... [Αιιά] ν θόζκνο είρε πνιιέο επηθπιάμεηο [Sehr

ablehnend] γηα ην θόκκα, ηε γξαθεηνθξαηία, ηα SS θαη πνιιά άιια

πξάγκαηα... Ο Χίηιεξ, "ν Φίξεξ", ήηαλ ε εμαίξεζε. Πνιύ θνηλέο ήηαλ

εθθξάζεηο όπσο: "Ο Φίξεξ δελ ηα γλώξηδε απηά!" "Ο Φίξεξ ζα ην

ηαθηνπνηήζεη!" "Ο θαιόο καο Φίξεξ, πόζν παξεμεγεκέλνο είλαη!"»35

Γξακκέλν ιίγν πξηλ από ηελ εθηέιεζε ηνπ -πξνζέμηε ηνλ ηίηιν ηνπ

Φξαλθ, Μπροζηά ζηην αγχόνη- έβιεπε ζε απηό ηελ αληίζεηε πιεπξά

κηαο πελίαο ζηελ εζληθή θαληαζία· ήηαλ κάιινλ έλα ζπλαηζζεκαηηθό

είδνο γεξκαληθήο εκπηζηνζύλεο πνπ ζπλνδεπόηαλ, πξάγκαηη, από κηα

πξσηόγνλε πίζηε. Οη ζειίδεο ηνπ, γξακκέλεο κε αγρώδε βηαζύλε,

θέξνπλ ηα ζεκάδηα ελόο ππξεηώδνπο ζπλαηζζεκαηηζκνύ θαη

ππεξβνιήο. Γελ απέβιεπαλ πξαγκαηηθά ζηελ απνθαηάζηαζε ηνπ

Χίηιεξ, αιιά ζηελ ππνζηήξημε ησλ πεγώλ θαη ησλ ζηνηρείσλ απηνύ

ηνπ είδνπο πίζηεο (αλακθηβόισο, θπζηθά, θαη ηεο δηθήο ηνπ), ηα νπνία

δελ κπνξνύλ λα αγλνεζνύλ εληειώο.

Σξηάληα πέληε ή ζαξάληα ρξόληα αξγόηεξα, νη ηζηνξηθνί κηαο

άιιεο γεξκαληθήο γεληάο πξνζπάζεζαλ λα θαηαλνήζνπλ απηό ην

θαηλόκελν. Η πξνζέγγηζε ηνπο ήηαλ εληειώο αληίζεηε από εθείλε ηνπ

Φξαλθ, δεδνκέλνπ όηη πξνζπάζεζαλ λα κεηαβάινπλ νξηζκέλεο

απνδεθηέο απόςεηο γηα ην Σξίην Ράηρ. Απηή ήηαλ θπξίσο ε Γηακάρε

ησλ Ιζηνξηθώλ. Έλα από ηα πξώηα δείγκαηα ησλ δηαθσληώλ ηνπο ήηαλ

ε δήισζε πνπ έθαλε ν Κιάνπο Χίιληεκπξαλη ην 1981: «Γελ πξέπεη λα

κηιάκε γηα ε-

35. Φξαλθ, ζει. 260-61. Έλα αθόκα αλώηαην ζηέιερνο, ν Όην Νηίηξηρ, ππνπξγόο

Σύπνπ, ζην βηβιίν Hitler (ηθάγν, 1955), «Η πιεηνςεθία ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ είρε

ελαπνζε'ζεη ηηο ειπίδεο ηεο ζε ε'λαλ κόλν άλζξσπν, ηνλ είρε ηηκήζεη ζαλ άγην θαη ηνλ

αγαπνύζε ζαλ παηέξα. Απηόο ν άλζξσπνο ηνπο νδήγεζε ζηε κεγαιύηεξε θαηαζηξνθή

ηεο ηζηνξίαο ηνπο».


ζληθνζνζηαιηζκό αιιά γηα ρηηιεξηζκό»36

. Γελ πξόθεηηαη γηα π-

πεξαπινύζηεπζε. Ο Γθέξαξλη ξάηκπεξ έγξαςε ην 1988 ζηελ

ακεξόιεπηε θαη ιαθσληθή πεξίιεςε ηεο Γηακάρεο ησλ Ιζηνξηθώλ:

«To "Historikenstreit" πεξηιάκβαλε, πάλσ από όια, δπν ηζρπξηζκνύο.

Ο έλαο έιεγε όηη ε γελνθηνλία ησλ Δβξαίσλ ήηαλ, από ηελ πιεπξά

ηεο, κηα αληίδξαζε θόβνπ [Angstreaktion] απέλαληη ζηνλ

κπνιζεβηθηθό ηαμηθό πόιεκν κε ηηο καδηθέο δνινθνλίεο ηνπ, ελώ ν

άιινο ζηόρεπε λα απνδείμεη όηη ε επίζεζε ελαληίνλ ηεο νβηεηηθήο

Έλσζεο ην 1941 ίζσο λα ήηαλ ακπληηθόο πόιεκνο. Σειηθά θαη νη δπν

ηζρπξηζκνί, ελζπλείδεηνπο ή όρη, νδεγνύζαλ ζε ζρεηηθνπνίεζε ηεο

επνρήο ηνπ εζληθνζνζηαιηζκνύ... Ακθόηεξεο νη ακθηζβεηήζεηο

ζπλαηζζε-καηηθνπνηήζεθαλ θαη πνιηηηθνπνηήζεθαλ ζε κεγάιν βαζ-

κό...»37

Ο Γηνύξγθελ Χάκπεξκαο, ηνπ νπνίνπ ην άξζξν πξνθάιεζε ηελ

ακθηζβήηεζε, ηζρπξίδεηαη όηη ν Μίραει ηνύξκεξ είρε ζέζεη ηελ

εξώηεζε: «Πόζν απηή ε ζύγθξνπζε ήηαλ πόιεκνο ηνπ Χίηιεξ θαη

πόζν ησλ Γεξκαλώλ;» Δδώ πξέπεη λα επαλαιάβσ ηελ παξαηήξεζε

κνπ γηα ηε γεξκαληθή ηάζε γηα κηα ζεσξία πεξί δηπινύ πνιέκνπ:

ελαληίνλ ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο ίζσο ήηαλ αλαπόθεπθηνο, ελώ ν

άιινο θαηά ηεο Γύζεο ήηαλ ζιηβεξόο θαη, ζην θάησ-θάησ,

πεξηνξηζκέλνο ζε παξαδνζηαθά πιαίζηα, έλαο «θπζηνινγηθόο

επξσπατθόο πόιεκνο» [europäisches Normalkrieg]. Δίλαη όκσο έηζη;

Μπνξνύλ λα εληαρζνύλ ζηα όξηα ελόο «Normalkrieg» ε κεηαρείξηζε

ηνπ πνισληθνύ ιανύ, ε εηζβνιή ζηε Γαλία θαη ζηε Ννξβεγία, ε

θαηάιεςε θαη ε θαηνρή ηεο Γαιιίαο, νη βνκβαξδηζκνί ηνπ Ρόηεξληακ,

ηνπ Κόβεληξη θαη ηνπ Βειηγξαδίνπ, ε κεηαρείξηζε ησλ Δβξαίσλ

36. ην Der Führerstaat: Mythos und Realität, S, 1981, ζει. 75. (Δίλαη ην βηβιίν ζην

νπνίν ν Άγγινο ηζηνξηθόο Σηκ Μέηζνλ ρξεζηκνπνίεζε γηα πξώηε θνξά ην επίζεην

«θαλμηνλαιηζηηθόο».

37. ην SCHRB, πξόινγνο ζηελ έθδνζε ηνπ 1988.


πξηλ από ην 1941; πσο έγξαςε ν Υνξζη Μέιεξ: «Η νξζή θξίζε

ζρεηηθά κε ηελ εζληθνζνζηαιηζηηθή δηθηαηνξία είλαη ην θιεηδί γηα ηελ

ηζηνξηθν-πνιηηηθή θαηαλόεζε ηεο [Γπηηθνγεξ-καληθήο] δεκνθξαηίαο.

Οη κεηαιιάμεηο ζηελ απνηίκεζε εθείλεο ηεο επνρήο ηεο γεξκαληθήο

ηζηνξίαο ζπρλά ζεσξνύληαη ζεηζκνγξαθηθέο γηα ηελ πνιηηηθή καο

θαιιηέξγεηα»38

. Τπάξρνπλ ιόγνη λα πηζηέςνπκε όηη (όπσο, κεηαμύ

άιισλ, δείρλεη ην παξάδεηγκα ηνπ Σζίηεικαλ) ζπλερίδεηαη θαη ζα

εμαθνινπζήζεη λα ζπλερίδεηαη κηα αλαζεώξεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ

Σξίηνπ Ράηρ κεηαμύ ησλ ηζηνξηθώλ. Δίλαη θάηη αλαπόθεπθην αιιά όρη

αλαγθαζηηθά αμηνθαηάθξηην. Απηό πνπ έρεη ζεκαζία είλαη νη ζθνπνί

θαη, ζπλεπώο, ε πνηόηεηα κηαο ηέηνηαο αλαζεώξεζεο: επεηδή ε

αλαζεώξεζε κπνξεί λα ππνλνεί ή αθόκα θαη λα νδεγεί ζηελ

απνθαηάζηαζε - θαη έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο αλαζεώξεζεο ίζσο λα

νδεγήζεη ζην ηέινο ζε απνθαηάζηαζε όρη κόλν νξηζκέλσλ

ραξαθηεξηζηηθώλ θαη επηηεπγκάησλ ηνπ Σξίηνπ Ράηρ αιιά, ηειηθά,

αθόκα θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Υίηιεξ.

«War alles falsch;» Ήηαλ όια ιάζνο; Απηή είλαη ε εξώηεζε πνπ

έθαλαλ πνιινί Γεξκαλνί όηαλ έγηλε ε αλαζθόπεζε ηεο

απηνθξαηνξηθήο Γεξκαλίαο ηνπ Γνπιηέικνπ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο

Γεκνθξαηίαο ηεο Βατκάξεο (πνιύ αξγόηεξα, ην 1951, απηόο ήηαλ ν

ηίηινο ελόο βηβιίνπ ηνπ Γηόαρηκ Κνύξελκπεξγθ, πνπ επαηλνύζε θαη

ππεξαζπηδόηαλ ην ραξαθηήξα ηνπ θάηδεξ Γνπιηέικνπ Β'). Απηό ην

βηβιίν (κε κέηξηα εθδνηηθή επηηπρία) απνηεηλόηαλ ζηηο αλακλήζεηο

κηαο παιηόηεξεο γεξκαληθήο γεληάο. Η θξάζε, «War alles falsch;»,

όηαλ κεηαθεξζεί ζην Σξίην Ράηρ (ή αθόκα θαη ζηνλ Υίηιεξ) δελ

πεξηιακβάλεη κόλν ηηο αλακλήζεηο ησλ όιν θαη ιηγόηεξσλ Γεξκαλώλ

επηδώλησλ από

38. HS, ζει. 323. Ο Υξίζηηαλ Μάγεξ ζπδήηεζε κε έλαλ εγε'ηε ηνπ Υξηζηηαλν-

δεκνθξαηηθνύ Κόκκαηνο ην 1983: Οη Γεξκαλνί ηειηθά «ζα ε'βγαηλαλ από ηε ζθηά ηνπ

Υίηιεξ» (HS, ζει. 51).


ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1930 θαη ηνπ 1940, αιιά επίζεο ηηο επαηζζεζίεο, ηηο

πξννπηηθέο θαη ηηο ηάζεηο ησλ επεξρόκελσλ γεξκαληθώλ γελεώλ.

Αζθαιώο ππάξρεη επζύλε κηαο παιηόηεξεο γεξκαληθήο γεληάο γηα ηνλ

Υίηιεξ, θαη θπξίσο ησλ Γεξκαλώλ ζπληεξεηηθώλ εζληθηζηώλ. Απηή ε

γελίθεπζε επηηξέπεη πνιιέο ζεκαληηθέο αηνκηθέο εμαηξέζεηο θαη

απαηηεί νξηζκέλνπο ραξαθηεξηζκνύο ζρεηηθά κε ηνλ γεξκαληθό

«ζπληεξεηηζκό». κσο νη γεληθεύζεηο, ζαλ ηηο ζθνύπεο, πξέπεη λα

ζαξώλνπλ θαη λα κε ζηέθνληαη ζηε γσλία. πσο ην ζέηνπλ νξηζκέλνη

Γεξκαλνί ηζηνξηθνί, θαζώο θαη ν Μπνύινθ: Ο Υίηιεξ έθηαζε ζηελ

εμνπζία όρη κέζσ ελόο ιατθνύ επαλαζηαηηθνύ θηλήκαηνο, αιιά ράξε

ζηηο δνινπινθίεο κεξηθώλ ζπληεξεηηθώλ όπσο ν Πάπελ39

. Ίζσο, ζηε

ζέζε ηνπ «όρη» ζα έπξεπε λα κπεη ηε ιέμε «κάιινλ», αιιά, κηιώ-

39. Η ζπγθεθξηκέλε παξάγξαθνο ηνπ Μπνύινθ ζην BU, ζει. 254-55 είλαη πξαγκαηηθά

ζαπκάζηα: «...ε κεγαιύηεξε επζύλε αλήθεη ζηε γεξκαληθή Γεμηά, πνπ όρη κόλν απέηπρε

λα ζπλεξγαζηεί κε ηα ππόινηπα θόκκαηα γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο δεκνθξαηίαο, αιιά

ππνζηήξημε ηνλ Υίηιεξ ζε κηα θπβέξλεζε ζπλαζπηζκνύ. Η παιηά άξρνπζα ηάμε ηεο

απηνθξαηνξηθήο Γεξκαλίαο δελ είρε πνηέ ζπκβηβαζηεί κε ηελ απώιεηα ηνπ πνιέκνπ ή κε

ηελ αλαηξνπή ηεο κνλαξρίαο ην 1918. Δίρε πνιύ θαιή κεηαρείξηζε από ην δεκνθξαηηθό

θαζεζηώο πνπ αθνινύζεζε. Σα πεξηζζόηεξα κέιε ηεο παξέκεηλαλ ζε ζέζεηο θύξνπο θαη

επηξξνήο... ια απηά δελ είραλ ζαλ απνηέιεζκα νύηε ηελ επγλσκνζύλε νύηε ηελ

ππαθνή ηνπο. Αλεμαξηήησο όζσλ κπνξνύλ λα ιερζνύλ γηα ηα άηνκα, ζαλ ηάμε έκεηλαλ

αζπκβίβαζηνη, πεξηθξνλεηηθνί θαη ερζξηθνί πξνο ην θαζεζηώο ην νπνίν ζπλέρηζαλ λα

εθκεηαιιεύνληαη. Η ιέμε "εζληθηζηήο", πνπ ήηαλ ηηκή ηνπ κεγαιύηεξνπ θόκκαηνο ηεο

Γεμηάο, έγηλε ζπλώλπκν ηεο αλππαθνήο πξνο ηε Γεκνθξαηία». ην BU, ζει. 120, ν

Μπνύινθ θάλεη επίζεο κηα δεθηηθή δήισζε ζρεηηθά κε ηε δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε ηνπ

Υίηιεξ ζηε δίθε ηνπ ην 1924: «Απηέο ήηαλ νη πνηλέο γηα εζράηε πξνδνζία ζε έλα θξάηνο

όπνπ ε αλππαθνή ζην θαζεζηώο ήηαλ ε αζθαιέζηεξε ππόδεημε γηα έιενο».


κηαξ βεκζηά, δ δήθςζδ ζζπύεζ40

. Ο Βάθηεν Όζπκεν έβναρε ηαηά ηδ

Γζαιάπδ ηςκ Ιζημνζηώκ: «Ακηζεέηςξ πνμξ ημοξ ιπμθζεαίημοξ, μζ

εεκζημζμζζαθζζηέξ... ιπόνεζακ κα πναβιαημπμζήζμοκ ημοξ πμθζηζημύξ

ζηόπμοξ ημοξ ιε ηδκ εεεθμκηζηή οπμζηήνζλδ εκόξ ζδιακηζημί)

ηιήιαημξ ηδξ παναδμζζαηήξ εθίη»41

. Καζ ημκ Μάζμ ημο 1933 πμθθμί

από ημοξ ηεθεοηαίμοξ ακηαπμηνίεδηακ ζηδκ ακαβηαζόηδηα εκόξ

Σνίημο Ράζπ. Αοηόξ μ άκενςπμξ, μ Χίηθεν, δεκ ήηακ πθέμκ ιόκμ έκα

ακαπόθεοηημ ζημζπείμ βζα ιζα ζοκηδνδηζηή ηαζ εεκζηζζηζηή

ακαβέκκδζδ, έκα «faute de mieux»*, αθθά άημιμ ελαζνεηζηά

ζεααζηό42

. Αημθμύεςξ, δ δύκαιδ ημο εκίζποζε αοηή ηδκ εζηόκα (ζημκ

θαό βεκζηά)- αθθά ηαζ ημ ακηίεεημ ήηακ επίζδξ ζςζηό: Η εζηόκα ημο

εκίζποζε ηδ δΰκαιή ημο (ίζςξ εζδζηόηενα ιεηαλύ ηςκ ζοκηδνδηζηώκ

ζημζπείςκ ηδξ βενιακζηήξ ημζκςκίαξ) - ή απμδοκάιςζε ηάεε α-

κηίζηαζδ εκακηίμκ ημο. Όπςξ ζοιπεναίκεζ μ Χέεν: «Ο Χίηθεν δεκ

ανήηε ακηίπαθμ ακηάλζμ ημο [der ihm gewachsen war] μύηε

40. ε αοηά, πάκηςξ, πνέπεζ κα πνμζεέζμοιε ηδκ εηπθδηηζηή ιανηονία πμο ε'πμοιε

από ηα διενμθόβζα ημο Γηέιπεθξ -από ημ 1930 ηαζ, ηαηά ηάπμζμκ ηνόπμ, αηόια

κςνίηενα- βζα ηδκ απόθοηδ πεπμίεδζδ ημο Χίηθεν όηζ εα έπαζνκε ηδκ ελμοζία, ανβά ή

βνήβμνα.

41. HS, ζεθ. 357. Ο Φεζη παναηδνεί όηζ ήδδ ημ ηαθμηαίνζ ημο 1932, «ζοκηδνδηζημί»

όπςξ μ Πάπεκ, μ θμκ Μπνάμοκ ηαζ μ αένζκ θμκ Κνόγζβη αιθέ-ααθθακ ακ ιζα

ηοαένκδζδ πςνίξ ημκ Χίηθεν εα ιπμνμύζε κα δζαηδνδεεί επί πμθΰ.

* Δθθείρεζ ηαθοηένμο. (.η.Μ.)

42. Έκα πανάδεζβια: Ο παθζόξ ιμκανπζηόξ ζηναηάνπδξ Μάηεκζεκ είπε ε-

κηοπςζζαζηεί πμθύ από ημκ Χίηθεν ζημ Πόηζκηαι ημκ Μάνηζμ ημο 1933. Ή-

ηακ ηάπςξ επζηνζηζηόξ βζα ημ ιμοζηάηζ ηαζ ηα ιαθθζά ημο, αθθά είπε «ιε

ηένδζζε ζακ πμθζηζηόξ, ζηναηζςηζηόξ ηαζ άκενςπμξ». Ακ ηαζ άημια όπςξ μ

Μάηεκζεκ δεκ είπακ πμθζηζηή επζννμή ή μπαδμύξ, μ Χίηθεν ημοξ ηαηαθάααζ-

κε πμθύ ηαθά. Φνόκηζζε ζδζαζηένςξ ημκ πεζεανπζηό ζηναηζςηζηό. Σμκ Γε-

ηέιανζμ ημο 1939 ημκ επζζηέθεδηε ζηδκ επέηεζμ ηςκ 90ώκ βεκεεθίςκ ημο

ηαζ ημ 1941 ημο επέηνερε κα ηαλζδέρεζ ζηδκ Οθθακδία ιε εζδζηό ηνέκμ βζα

κα παναζηεί ζηδκ ηδδεία ημο ηάζγεν.


ζημκ βενιακζηό ηαεμθζηζζιό μΰηε ζημ Βαηζηακό»43

. Μεηαλύ όθςκ

ηςκ εεζιώκ ηδξ επμπήξ ημο, πενζθαιαακμιέκςκ ηαζ ηςκ εηηθδζζώκ, δ

ηαεμθζηή εηηθδζία -μνζζιέκμζ από ημοξ επζζηόπμοξ ηαζ ζενείξ, ηαεώξ

ηαζ μνζζιέκμζ από ημκ ηαεμθζηό πθδεοζιό- ήηακ δ θζβόηενμ

ζοιαζααζιέκδ ζπεηζηά ηαζ, ιενζηέξ θμνέξ ιάθζζηα, ανηεηά

ακελάνηδηδ. Η ζζημνζηή αζαθζμβναθία, πμο έπεζ αζπμθδεεί ιε αοηό ημ

πμθύπθμημ εέια, είκαζ εηηεηαιέκδ. Πάκηςξ, μνζζιέκεξ ακηζδνάζεζξ

απέκακηζ ζημκ Χίηθεν από ιδ καγζζηέξ ή αηόια ηαζ από ιέθδ ηδξ

ακηζκαγζζηζηήξ ζενανπίαξ δεκ θαίκμκηαζ ηαεόθμο πεζζηζηέξ, ηονίςξ εη

ηςκ οζηένςκ44

.

43. HR, ζεθ. 471.

44. Ακαθένς ιενζηά ηοπαία παναδείβιαηα. Ο ηανδζκάθζμξ Φαμοθπάιπεν,

ανπζεπίζημπμξ Μμκάπμο, πνμξ ημκ Χίηθεν ηαηά ηδκ οπμβναθή ημο ημκημνδάημο ημο

1933: «Αοηό πμο δεκ ηαηάθενακ κα πναβιαημπμζήζμοκ ηα παθζά ημζκμαμύθζα ηαζ

ηόιιαηα επί 60 μθόηθδνα πνόκζα, ηα πέηοπε δ δζμναηζηή πμθζηζηή ζαξ ιέζα ζε έλζ

ιήκεξ ζε παβηόζιζμ ζζημνζηό επίπεδμ... ιζα ιεβάθδ επζηοπία ακοπμθόβζζηδξ αλίαξ». Σμ

1936 μ Φαμοθπάιπεν επζζηέθεδηε ημκ Χίηθεν ζημ Μπένβηπμθ. Δκηοπςζζάζηδηε ηαζ

ζοιθώκδζε ιαγί ημο πθήνςξ βζα ηδκ ακαβηαία παβηόζιζα πάθδ εκακηίμκ ημο

ιπμθζεαζηζζιμΰ. «Ο Φίνεν θένεδηε επίζδξ ιε ημζκςκζημύξ ηαζ δζπθςιαηζημύξ ηνόπμοξ

ακηάλζμοξ εκόξ δβέηδ εη βεκεηήξ...» HR, ζεθ. 282, 316: «Πνμθακώξ δ αοζηνζαηή πάνδ

ημο Φίνεν εκηοπςζίαζε ημκ ηανδζκάθζμ». Η αοζηδνή πμζιακημνζηή εβηύηθζμξ ημο

Φαμοθπάιπεν εκακηίμκ ημο ημιμοκζζιμύ (27 Γεηειανίμο 1936) βνάθηδηε ηαηά

πανάηθδζδ ημο Χίηθεν. Σμ 1936 αηόια ηαζ μ δεζηόξ ηαζ ακηζκαγζζηήξ ηανδζκάθζμξ ημο

Βενμθίκμο Πνάζγζκβη παναηδνμύζε: «Ο εεκζημζμζζαθζζιόξ ζημ Βενμθίκμ έπεζ

ακαιθζαόθςξ πενζμνίζεζ ηζξ επζηίκδοκεξ ηαναπέξ ημο ζμζζαθζζιμύ ηαζ ημο

ημιμοκζζιμύ, ηαεώξ ηαζ πμθθά άθθα εθζαενά θαζκόιεκα [Schmutz und Schund], πμθύ

επζηίκδοκα βζα ηδ ενδζηεία ηαζ ηα ήεδ». ημ αζαθίμ ημο Γζόαπζι Κμονόπηα, Clemens

August Graf von Galen. Neue Forschungen zum Leben und Wirken des Bischofs von

Münster (Μίκζηεν, 1992), ζεθ. 211. Ο άημθιμξ ηανδζκάθζμξ ημο Μπνεζθάμο Μπέν-

ηναι, αημθμύεςξ πνόεδνμξ ηδξ Δπζηνμπήξ Καεμθζηώκ Δπζζηόπςκ, έζηεζθε έκα

δμοθμπνεπέξ ζοβπανδηήνζμ ηδθεβνάθδια ζημκ Χίηθεν ηδκ διένα ηςκ βεκεεθίςκ ημο.

(Σμ 1939 δήθςζε: «Δίπα ζηα παζδζά: Χάζθ Χίηθεν -αοηό ιόκμ ζζπύεζ ζημκ ηόζιμ. Αξ

είκαζ εοθμβδιέκμξ μ Κύνζμξ διώκ Ιδζμύξ Χνζζηόξ-


Τπάνπμοκ εκδείλεζξ ακηίζηαζδξ από εεζιμύξ όπςξ δ εηηθδζία ηαζ

μ ζηναηόξ -ηάηζ πμο μ Υίηθεν βκώνζγε πμθΰ ηαθά-μζ δναζηδνζόηδηεξ

ημοξ, όιςξ, ήηακ ζοιαζααζιέκεξ όπζ ιόκμ ιε ηδκ ακαιθζζαήηδηδ ζζπύ

ημο Φίνεν αθθά ηαζ ιε ημκ ζεααζιό πμο είπε ηενδίζεζ ςξ ηεθαθή ηδξ

πμθζηείαξ (ηαεώξ επίζδξ ηζ από μνζζιέκεξ ημοθάπζζημκ θασηέξ ηαζ

βεκζηά απμδεηηέξ ζδέεξ ημο). Σαοημπνόκςξ πρέπει κα ακηζθδθεμύιε

όηζ ζηδ Γενιακία (όπςξ ηαζ ζηδκ οπόθμζπδ Δονώπδ) μζ

ζδιακηζηόηενμζ ηαζ πμθοπθδεέζηενμζ από ημοξ πζμ ζηαεενμύξ

ακηζπάθμοξ ημο ήηακ μπαδμί ηδξ παναδμζζμηναηίαξ - πζζημί ζηα

παηνζςηζηά, ζοκήεςξ ενδζηεοηζηά ηαζ, πάκς από όθα, δεζηά ηαζ

εοβεκζηά πνόηοπα εκόξ παθζόηενμο ηαζ ηαθύηενμο ηόζιμο. Από ανηε-

αοηόξ είκαζ μ ζύκδεζιμξ ιεηαλύ μονακμύ ηαζ βδξ». Γεκ ιπμνμύζε κα ανεεεί πζμ έλοπκδ

δζαηύπςζδ. Λμύηαηξ LEW, ζεθ. 465.)

Ο ζεααζιόξ ημο θαμύ βζα πμθθμύξ Γενιακμύξ ζενάνπεξ ήηακ ζοκδεδειέκμξ ιε

εηθνάζεζξ εεκζηζζιμύ. Ο επίζημπμξ Μπένκζκβη ζε ιζα επζζημθή πνμξ ημκ Γηένζκβη ημκ

Μάνηζμ ημο 1942 ακαθένεζ: «Οθόηθδνμ ημ έεκμξ πνέπεζ κα ιείκεζ εκςιέκμ βζα κα

επζηύπεζ ηδκ ηεθζηή [!] κίηδ επί ηςκ επενώκ ημο». Κμονόπηα, ζεθ. 357. Ο επίζημπμξ,

ηαζ ανβόηενα ηανδζκάθζμξ, Γηάθεκ επζδμηίιαζε ηδ βενιακζηή εζζαμθή ζηδ Ρςζία ημ

1941 ζημ ίδζμ ηήνοβια ιε ημ μπμίμ επζηέεδηε ζηδκ πμθζηζηή εοεακαζίαξ ηςκ

εεκζημζμζζαθζζηώκ (ιε απμηέθεζια ηδκ ακηίδναζδ ημο Υίηθεν πμο δζέηαλε ηδ δζαημπή

ημο εηηεηαιέκμο πνμβνάιιαημξ εοεακαζίαξ). Θοιδεείηε, όιςξ, επίζδξ ημ πνώημ

ηήνοβια ημο Γηάθεκ ημκ Απνίθζμ ημο 1945, όηακ μ ανεηακζηόξ ζηναηόξ απεθεοεένςζε

ημ Μόκαπμ από ημοξ πζηθενζημύξ: «Η ηανδζά ιμο ιαηώκεζ ζηδ εέα ηςκ ζηναηεοιάηςκ

ηςκ επενώκ ιαξ [!] πμο πανεθαύκμοκ». Έκα ζδζαζηένςξ απςεδηζηό -ακ ηαζ όπζ

παναηηδνζζηζηό- επεζζόδζμ: Σμ 1942, ζηδκ εηήζζα ζύζηερδ ημο επζζηόπμο,

δδιζμονβήεδηακ ακδζοπίεξ όηακ μνζζιέκμζ ηθδνζημί ακέθενακ όηζ οπήνπακ ζηζξ

εκμνίεξ ημοξ άημια ηα μπμία ανκήεδηακ κα δεπημύκ κα ιεηαθάαμοκ ιαγί ιε Δαναίμοξ

ηαεμθζημύξ πμο θμνμύζακ ημ ηίηνζκμ άζηνμ. Έηζζ ιενζημί ζενείξ θάκδηακ απνόεοιμζ

κα πνμζθένμοκ ηδ εεία ημζκςκία ζε ηαεμθζημύξ εανασηήξ ηαηαβςβήξ· άθθμζ πνόηεζκακ

εζδζηέξ θεζημονβίεξ βζ' αοημύξ. Σεθζηά αοηό δεκ έβζκε πανά ιόκμ ζε εθάπζζηεξ ιειμκς-

ιέκεξ πενζζηάζεζξ, ηονίςξ επεζδή ημ 1942 μζ ηαεμθζημί εανασηήξ ηαηαβςβήξ πμο είπακ

απμιείκεζ ήηακ ιεηνδιέκμζ ζηα δάπηοθα.


ηέξ απόρεζξ, αέααζα, ζηδ δζάνηεζα ηδξ πζμ ηνίζζιδξ θάζδξ ημο Β'

Παβημζιίμο Πμθέιμο (ημ 1940 ηαζ ημ 1941) δ πάθδ βζκόηακ ηονίςξ

ιεηαλύ ηςκ δομ ηάζεςκ ηδξ Γελζάξ ηαζ θζβόηενμ ιεηαλύ Ανζζηενάξ

ηαζ Γελζάξ. Αοηό ίζποε βζα ημκ ηάμοθεκιπεν-βη ηαζ ημκ ηύηθμ ημο

ημ 194445

, βζα ημκ Σζόνηζζθ ηαζ ημκ Νηε Γημθ ημ 1940, ηαεώξ ηαζ βζα

αιέηνδηα άθθα παναδείβιαηα παηνζςηώκ ηαζ ενδζηεοόιεκςκ ακδνώκ

ηαζ βοκαζηώκ ζε όθδ ηδ Γενιακία ηαζ ζηδκ Αοζηνία.

Αοηόξ είκαζ μ θόβμξ πμο πνέπεζ κα ενεοκδεεί δ ηαηά ηα άθθα

πεζζηζηή άπμρδ (ζημ Hitlers Herrschaft) ημο Γζέηεθ, δ μπμία

ζοιπθδνώκεζ ηδκ παθζόηενδ Hitlers Weltanschauung ζπεηζηά ιε ηζξ

εηηεηαιέκεξ πδβέξ ηδξ έθλδξ ηαζ ηδξ ζζπύμξ ημο Υίηθεν. Η ιεθέηδ ημο

βζα ηδ ιαηνά δζαίνεζδ ιεηαλύ «ιμκανπζηώκ» ηαζ «δδιμηναηώκ» ζηδ

Γενιακία -ή ιε άθθμοξ, ίζςξ θζβόηενμ αηνζαείξ όνμοξ, ιεηαλύ

βενιακζηήξ Γελζάξ ηαζ Ανζζηενάξ- παναιέκεζ πμθύηζιδ ηαζ πνήζζιδ,

ηαεώξ μ Γζέηεθ ενεοκά πεζζηζηά ηαζ ιε ανηεηή αηνίαεζα ηδ ζοιαμθή

ηςκ πνώδκ ιμκανπζηώκ ηαζ δελζώκ ζηδκ ακάθδρδ ηδξ ελμοζίαξ από

ημκ Υίηθεν. Γεκ βνάθεζ, όιςξ, παναπάκς από ιζα ζεθίδα ζπεηζηά ιε

ηδκ, ίζςξ αηόια εηπθδηηζηόηενδ, παεδηζηόηδηα ηδξ βενιακζηήξ

ενβαηζηήξ ηάλδξ, ηα εηαημιιύνζα ηςκ πνώδκ ζμζζαθζζηώκ ηαζ

ημιμοκζζηώκ ρδθμθόνςκ, ή ηζξ εκώζεζξ μζ μπμίεξ ημ 1933

«παναημθμοεμύζακ ιάθθμκ απαεώξ ηδκ ακάθδρδ ηδξ ελμοζίαξ [από

ημκ Υίηθεν] ηαζ ζηδ ζοκέπεζα επεδίςλακ κα πνμζανιμζημύκ ζημ κέμ

ηαεεζηώξ»46

. Θα ήηακ ζθάθια, πζζηεύς, κα απμδώζμοιε ηδκ

ηεηιδνίςζδ ημο Γζέηεθ, εκόξ ηαηά ηα άθθα ααεοζηόπαζημο ζζημνζημύ,

ζε ζοιπάεεζα πνμξ ημοξ ζμζζαθδδιμηνάηεξ. ηδκ πνμζπάεεζα ημο,

ςζηόζμ, κα ημκίζεζ ηδκ εοεύκδ ηςκ παναδμζζαηώκ βενιακζηώκ

ηάλεςκ βζα ηδκ ηά-

45. Δηείκδ ηδκ επμπή μ βεκκαίμξ Γηέμνβη Έθζεν, πμο πνμζπάεδζε κα ζημηώζεζ ημκ

Υίηθεν ημκ Νμέιανζμ ημο 1939, ήηακ ενβάηδξ.

46. JHH, ζεθ. 49-50.


Τπάνπμοκ εκδείλεζξ ακηίζηαζδξ από εεζιμύξ όπςξ δ εηηθδζία ηαζ

μ ζηναηόξ -ηάηζ πμο μ Υίηθεν βκώνζγε πμθύ ηαθά-μζ δναζηδνζόηδηεξ

ημοξ, όιςξ, ήηακ ζοιαζααζιέκεξ όπζ ιόκμ ιε ηδκ ακαιθζζαήηδηδ ζζπύ

ημο Φίνεν αθθά ηαζ ιε ημκ ζεααζιό πμο είπε ηενδίζεζ ςξ ηεθαθή ηδξ

πμθζηείαξ (ηαεώξ επίζδξ ηζ από μνζζιέκεξ ημοθάπζζημκ θασηέξ ηαζ

βεκζηά απμδεηηέξ ζδέεξ ημο). Σαοημπνόκςξ πρέπει κα ακηζθδθεμύιε

όηζ ζηδ Γενιακία (όπςξ ηαζ ζηδκ οπόθμζπδ Δονώπδ) μζ

ζδιακηζηόηενμζ ηαζ πμθοπθδεέζηενμζ από ημοξ πζμ ζηαεενμύξ

ακηζπάθμοξ ημο ήηακ μπαδμί ηδξ παναδμζζμηναηίαξ - πζζημί ζηα

παηνζςηζηά, ζοκήεςξ ενδζηεοηζηά ηαζ, πάκς από όθα, δεζηά ηαζ

εοβεκζηά πνόηοπα εκόξ παθζόηενμο ηαζ ηαθύηενμο ηόζιμο. Από ανηε-

αοηόξ είκαζ μ ζύκδεζιμξ ιεηαλύ μονακμύ ηαζ βδξ». Γεκ ιπμνμύζε κα ανεεεί πζμ έλοπκδ

δζαηύπςζδ. Λμύηαηξ LEW, ζεθ. 465.)

Ο ζεααζιόξ ημο θαμύ βζα πμθθμύξ Γενιακμύξ ζενάνπεξ ήηακ ζοκδεδειέκμξ ιε

εηθνάζεζξ εεκζηζζιμύ. Ο επίζημπμξ Μπένκζκβη ζε ιζα επζζημθή πνμξ ημκ Γηένζκβη ημκ

Μάνηζμ ημο 1942 ακαθε'νεζ: «Οθόηθδνμ ημ ε'εκμξ πνέπεζ κα ιείκεζ εκςιέκμ βζα κα

επζηύπεζ ηδκ ηεθζηή [!] κίηδ επί ηςκ επενώκ ημο». Κμονόπηα, ζεθ. 357. Ο επίζημπμξ,

ηαζ ανβόηενα ηανδζκάθζμξ, Γηάθεκ επζδμηίιαζε ηδ βενιακζηή εζζαμθή ζηδ Ρςζία ημ

1941 ζημ ίδζμ ηήνοβια ιε ημ μπμίμ επζηέεδηε ζηδκ πμθζηζηή εοεακαζίαξ ηςκ

εεκζημζμζζαθζζηώκ (ιε απμηέθεζια ηδκ ακηίδναζδ ημο Υίηθεν πμο δζέηαλε ηδ δζαημπή

ημο εηηεηαιέκμο πνμβνάιιαημξ εοεακαζίαξ). Θοιδεείηε, όιςξ, επίζδξ ημ πνώημ

ηήνοβια ημο Γηάθεκ ημκ Απνίθζμ ημο 1945, όηακ μ ανεηακζηόξ ζηναηόξ απεθεοεένςζε

ημ Μόκαπμ από ημοξ πζηθενζημύξ: «Η ηανδζά ιμο ιαηώκεζ ζηδ εέα ηςκ ζηναηεοιάηςκ

ηςκ επενώκ ιαξ [!] πμο πανεθαύκμοκ». Έκα ζδζαζηένςξ απςεδηζηό -ακ ηαζ όπζ

παναηηδνζζηζηό- επεζζόδζμ: Σμ 1942, ζηδκ εηήζζα ζύζηερδ ημο επζζηόπμο,

δδιζμονβήεδηακ ακδζοπίεξ όηακ μνζζιέκμζ ηθδνζημί ακέθενακ όηζ οπήνπακ ζηζξ

εκμνίεξ ημοξ άημια ηα μπμία ανκήεδηακ κα δεπημύκ κα ιεηαθάαμοκ ιαγί ιε Δαναίμοξ

ηαεμθζημύξ πμο θμνμύζακ ημ ηίηνζκμ άζηνμ. Έηζζ ιενζημί ζενείξ θάκδηακ απνόεοιμζ

κα πνμζθένμοκ ηδ εεία ημζκςκία ζε ηαεμθζημύξ εανασηήξ ηαηαβςβήξ· άθθμζ πνόηεζκακ

εζδζηέξ θεζημονβίεξ βζ' αοημύξ. Σεθζηά αοηό δεκ έβζκε πανά ιόκμ ζε εθάπζζηεξ ιειμκς-

ιέκεξ πενζζηάζεζξ, ηονίςξ επεζδή ημ 1942 μζ ηαεμθζημί εανασηήξ ηαηαβςβήξ πμο είπακ

απμιείκεζ ήηακ ιεηνδιέκμζ ζηα δάπηοθα.


ηέξ απόρεζξ, αέααζα, ζηδ δζάνηεζα ηδξ πζμ ηνίζζιδξ θάζδξ ημο Β'

Παβημζιίμο Πμθέιμο (ημ 1940 ηαζ ημ 1941) δ πάθδ βζκόηακ ηονίςξ

ιεηαλύ ηςκ δομ ηάζεςκ ηδξ Γελζάξ ηαζ θζβόηενμ ιεηαλύ Ανζζηενάξ

ηαζ Γελζάξ. Αοηό ίζποε βζα ημκ ηάμοθεκιπεν-βη ηαζ ημκ ηΰηθμ ημο

ημ 194445

, βζα ημκ Σζόνηζζθ ηαζ ημκ Νηε Γημθ ημ 1940, ηαεώξ ηαζ βζα

αιέηνδηα άθθα παναδείβιαηα παηνζςηώκ ηαζ ενδζηεοόιεκςκ ακδνώκ

ηαζ βοκαζηώκ ζε όθδ ηδ Γενιακία ηαζ ζηδκ Αοζηνία.

Αοηόξ είκαζ μ θόβμξ πμο πνέπεζ κα ενεοκδεεί δ ηαηά ηα άθθα

πεζζηζηή άπμρδ (ζημ Hitlers Herrschaft) ημο Γζέηεθ, δ μπμία

ζοιπθδνώκεζ ηδκ παθζόηενδ Hitlers Weltanschauung ζπεηζηά ιε ηζξ

εηηεηαιέκεξ πδβέξ ηδξ έθλδξ ηαζ ηδξ ζζπύμξ ημο Υίηθεν. Η ιεθέηδ ημο

βζα ηδ ιαηνά δζαίνεζδ ιεηαλύ «ιμκανπζηώκ» ηαζ «δδιμηναηώκ» ζηδ

Γενιακία -ή ιε άθθμοξ, ίζςξ θζβόηενμ αηνζαείξ όνμοξ, ιεηαλύ

βενιακζηήξ Γελζάξ ηαζ Ανζζηενάξ- παναιέκεζ πμθύηζιδ ηαζ πνήζζιδ,

ηαεώξ μ Γζέηεθ ενεοκά πεζζηζηά ηαζ ιε ανηεηή αηνίαεζα ηδ ζοιαμθή

ηςκ πνώδκ ιμκανπζηώκ ηαζ δελζώκ ζηδκ ακάθδρδ ηδξ ελμοζίαξ από

ημκ Υίηθεν. Γεκ βνάθεζ, όιςξ, παναπάκς από ιζα ζεθίδα ζπεηζηά ιε

ηδκ, ίζςξ αηόια εηπθδηηζηόηενδ, παεδηζηόηδηα ηδξ βενιακζηήξ

ενβαηζηήξ ηάλδξ, ηα εηαημιιύνζα ηςκ πνώδκ ζμζζαθζζηώκ ηαζ

ημιμοκζζηώκ ρδθμθόνςκ, ή ηζξ εκώζεζξ μζ μπμίεξ ημ 1933

«παναημθμοεμύζακ ιάθθμκ απαεώξ ηδκ ακάθδρδ ηδξ ελμοζίαξ [από

ημκ Υίηθεν] ηαζ ζηδ ζοκέπεζα επεδίςλακ κα πνμζανιμζημύκ ζημ κέμ

ηαεεζηώξ»46

. Θα ήηακ ζθάθια, πζζηεύς, κα απμδώζμοιε ηδκ

ηεηιδνίςζδ ημο Γζέηεθ, εκόξ ηαηά ηα άθθα ααεοζηόπαζημο ζζημνζημύ,

ζε ζοιπάεεζα πνμξ ημοξ ζμζζαθδδιμηνάηεξ. ηδκ πνμζπάεεζα ημο,

ςζηόζμ, κα ημκίζεζ ηδκ εοεύκδ ηςκ παναδμζζαηώκ βενιακζηώκ

ηάλεςκ βζα ηδκ ηά-

45. Δηείκδ ηδκ επμπή μ βεκκαίμξ Γηέμνβη Έθζεν, πμο πνμζπάεδζε κα ζημηώζεζ ημκ

Υίηθεν ημκ Νμέιανζμ ημο 1939, ήηακ ενβάηδξ.

46. JHH, ζεθ. 49-50.


ζδ ημοξ κα οπμζηδνίλμοκ (εκενβδηζηά ή παεδηζηά) ημκ Χίηθεν,

πανααθέπεζ ηάηζ πμο πμθθμί ζζημνζημί -ηαζ όπζ ιόκμ ιανλζζηέξ-

πανέαθερακ πενζζζόηενμ από έκακ αζώκα: ηδκ ηάζδ ηςκ ενβαηζηώκ

ηάλεςκ βζα ζεααζιό - ηάηζ πμο ζε πμθθά επίπεδα ηαζ ζε πμθθέξ

πενζπηώζεζξ πδβαίκεζ ιαγί ιε ημκ εεκζηζζιό ημοξ. Επζπθέμκ οπήνπε δ

ακαιθζζαήηδηδ ζηακόηδηα ημο Χίηθεν όπζ ιόκμ κα οπμζηδνίλεζ αθθά

ηαζ κα πναβιαημπμζήζεζ ηδκ μοζζαζηζηή άκμδμ ηδξ βενιακζηήξ

αζμιδπακζηήξ ενβαηζηήξ ηάλδξ ζε κέα ηαζ ορδθόηενα επίπεδα ιέζα

ζηδ δμιή ηδξ βενιακζηήξ ημζκςκίαξ (ηαζ ηςκ εκόπθςκ δοκάιεςκ). Σημ

ηεθάθαζμ 3 είδαιε ηδ δζανηή ιεβάθδ εηηίιδζδ ημο πνμξ ηδκ «ενβα-

ηζηή ηάλδ» ηαζ ηδ ζοπκά εηθναγόιεκδ πενζθνόκδζδ ημο βζα ημ

«Bürgertum». Σηδ δζάνηεζα ηςκ ηεθεοηαίςκ 30 εηώκ πμθθέξ ιεθέηεξ

έπμοκ ακαεεςνήζεζ ηδκ παθζόηενδ βεκζηή βκώιδ ζύιθςκα ιε ηδκ

μπμία δ ζδιακηζηόηενδ οπμζηήνζλδ ζημκ Χίηθεν δόεδηε από ηδ

ιεζαία ηαζ ηδκ ηαηώηενδ ιέζδ ηάλδ. Σηδκ πναβιαηζηόηδηα, ηα παθζά

όνζα ιεηαλύ ηδξ ιέζδξ ηαζ ηδξ ενβαηζηήξ ηάλδξ είπακ ανπίζεζ κα

ελαθακίγμκηαζ ζηδ δζάνηεζα ηδξ επμπήξ ημο Χίηθεν. Επζπθέμκ,

οπάνπμοκ ανηεηέξ απμδείλεζξ όηζ δ οπμζηήνζλδ ηαζ δ πίζηδ ηςκ

ενβαηώκ πνμξ ημκ Χίηθεν όπζ ιόκμ πανέιεζκε ζζπονή, αθθά

δζαηδνήεδηε ιέπνζ ημ ηέθμξ. Σπεηζηά ιε ημ εέια αοηό οπάνπμοκ

πμθθέξ εηεέζεζξ από πμθθέξ πδβέξ47

47. Όπζ ιόκμ ζηα διενμθόβζα ημο Γηέιπεθξ, όπμο μνζζιέκα ζδιακηζηά απμζπάζιαηα

ακαθένμοκ ακηζδνάζεζξ ενβαηώκ απέκακηζ ζημκ Χίηθεν αηόια ηαζ ημκηά ζημ ηέθμξ ημο

πμθέιμο. Επίζδξ, οπάνπεζ ιζα ακαθμνά από ημ οπμονβείμ Κναηζηήξ Πνμπαβάκδαξ ημκ

Δεηέιανζμ ημο 1944, ζοιθώκςξ πνμξ ημκ Χέκηε, ζεθ. 572: «Ο ενβάηδξ είκαζ μ πθέμκ

αλζόπζζημξ μπαδόξ ημο Φί-νεν, έημζιμξ κα ζδηώζεζ μπμζμδήπμηε αάνμξ». Η Σηάζκενη

ζημ ST/HK/D, ζεθ. 526 δίκεζ πμθθά παναδείβιαηα «νζγμζπαζηζηήξ αθμζίςζδξ ζημκ

πόθειμ» ιεηαλύ ενβαηώκ πμθειζημύ ελμπθζζιμύ αηόια ηαζ ιέπνζ ηδκ άκμζλδ ημο 1945.

Αοηό εκηοπςζίαζε ααεύηαηα ημκ Χέεν, μ μπμίμξ απμεαννύκεδηε, όηακ άνπζζε κα

πνςημζηέπηεηαζ ηδκ ακάβηδ απαθθαβήξ από ημκ Χίηθεν. Ο


Υπήνπε πράγμαηι ακηίζηαζδ εκακηίμκ ημο Φίνεν ζηδ Γενιακία - ιζα

βενιακζηή ακηίζηαζδ πμο ήηακ ίζςξ πζμ αλζμεαύιαζηδ (ηαζ όπζ ιόκμ

θόβς ηςκ πνμθακώκ ηαζ ζοπκά θμαενώκ ηίκδοκςκ ηδξ) από ηδκ

ακηίζηαζδ ακδνώκ ηαζ βοκαζηώκ ζε άθθα ηνάηδ πμο είπακ οπμηαβεί ή

ζοιιαπήζεζ απνόεοια ιε ημκ Χίηθεν. Ήηακ πενζμνζζιέκδ ζε

ιειμκςιέκα άημια, ζε μζημβέκεζεξ, ζε ιζηνέξ μιάδεξ ηαζ ζε ιζα

πμθοπμίηζθδ ηαζ ιεηαααθθόιεκδ ιζηνή ιεζμρδθία ιέζα ζημκ

ιμκαδζηό εεζιό, ημ Γεκζηό Επζηεθείμ ημο Σηνάημο, πμο εα ιπμνμύζε

κα είκαζ απμηεθεζιαηζηή (ακ ηαζ ιμζάγεζ ιάθθμκ απίεακμ). Αοηό δεκ

ζδιαίκεζ όηζ, όπςξ ακέθενα πνμδβμοιέκςξ, δεκ οπήνπε ακηίζηαζδ

απέκακηζ ζημκ Χίηθεν ηαζ ιέζα ζηδκ πθεζμρδθία ημο θαμΰ, ιενζηέξ

θμνέξ ιάθζζηα ηαζ ιέζα ζηδ δζπαζιέκδ ζηέρδ ηάπμζςκ ακδνώκ ηαζ

βοκαζηώκ. Εκ πάζδ πενζπηώζεζ, «ακηίζηαζδ» ζήιαζκε ηδκ πκεοιαηζηή

ή πναβιαηζηή ακηίδναζδ ηςκ ακηζπάθςκ ημο Χίηθεν (ηαζ δεκ εα

πνέπεζ κα λεπκάιε όηζ, ζημ ηάης-ηάης, δ θέλδ «ακηίζηαζδ» ζδιαίκεζ

ηάπμζμκ πμο ακείζηαηαζ, ακηζδνά). Πνέπεζ επίζδξ κα θάαμοιε οπ' όρζκ

όηζ μζ εδνζςδίεξ ηαηά ηςκ Εαναίςκ ζηδ Γενιακία είπακ λιγόηερη

οπμζηήνζλδ από ημκ βενιακζηό θαό48

πανά από μνζζιέκμοξ

ακαημθζημύξ

Κένζμ έπεζ δίηζμ ζημ KER, ζεθ. 181: «Η δδιμηζηόηδηα ημο Φίνεν ιεηαλύ ημο

βενιακζημύ θαμύ, έζης ηαζ ακ είπε ιεζςεεί ζδιακηζηά ιεηά ημ απμημνύθςια ηδξ ημ

1940, ήηακ πάκηα αλζμζδιείςηδ ηάης από ηζξ ζοκεήηεξ ηςκ ηεθεοηαίςκ εηώκ ημο

πμθέιμο».

48. Σοιθώκςξ πνμξ ημκ Χάθκεν (HF/ΑΙ, ζεθ. 208-209): «...Ο ακηζζδιζηζζιόξ ημο

Χίηθεν ήηακ δ βναιιή πμο πώνζγε ημοξ πζζημύξ μπαδμύξ ημο -ηδκ πθεζμρδθία ημο θαμύ-

από ηδκ όπζ αζήιακηδ ιεζμρδθία ηςκ ακηζεέηςκ πνμξ αοηόκ, ακενώπςκ μζ μπμίμζ ζηδκ

δζοπία ημο ζπζηζμύ ημοξ επέηνζκακ ημκ ίδζμ ηαζ ημ ηόιια ημο, πεπεζζιέκμζ όηζ αοηό

απμδείηκοε ηδκ πίζηδ ημοξ ζηζξ παναδμζζαηέξ αλίεξ, έζης ηαζ ακ δεκ ημθιμύζακ κα

εηθναζημύκ ακμζπηά, ή κα πνμαμύκ ζε εκενβό ακηίδναζδ. Υπήνπε πάκηα έκαξ

ζδιακηζηόξ ανζειόξ α-κηζπζηθενζηώκ μζ μπμίμζ ανβόηενα, ιεηά ηδκ πηώζδ ημο,

επζπείνδζακ κα ειθακζζημύκ ζακ "εζςηενζηή ακηίδναζδ" ή αηόια ηαζ ζακ "ακηίζηαζδ".

Πζζηεύς όηζ αιθόηενμζ αοημί μζ παναηηδνζζιμί πνέπεζ κα πνδζζιμπμζμύκηαζ


θαμύξ (παναδείβιαηα: Ρμοιακία, Λεημκία, Οοηνακία). Αοηό δεκ είκαζ

απθώξ ιζα αόνζζηδ βεκζηή δήθςζδ πμο έπεζ κα ηάκεζ ιε ηδ θασηή

ζηάζδ εκ βέκεζ είκαζ επζαεααζςιέκμ από πμθθέξ ηαηαβεβναιιέκεξ

ακαθμνέξ ηδξ επμπήξ ηαζ από ηζξ πνάλεζξ πμθθώκ Γενιακώκ πμο

πνμζπάεδζακ ηαζ ηόθιδζακ κα αμδεήζμοκ Δαναίμοξ ηάης από

ελαζνεηζηά δύζημθεξ πενζζηάζεζξ. Από ημ άθθμ ιένμξ, οπήνπακ μζ

αάναανεξ εηθνάζεζξ ηαζ εκένβεζεξ ιζαξ ζηθδνήξ εεκζημζμζζαθζζηζηήξ

ιεζμρδθίαξ, ηαεώξ επίζδξ δ ηοθθή οπαημή ηαζ μ ζεααζιόξ ηδξ

πθεζμρδθίαξ θζβόηενμ πνμξ ημκ εεκζημζμζζαθζζιό ηαζ πενζζζόηενμ

πνμξ ημκ Υίηθεν.

Η βεκζηά επζηναημύζα άπμρδ, ζύιθςκα ιε ηδκ μπμία μ ζεααζιόξ

πνμξ ημκ Υίηθεν ελαθακίζηδηε ιέζα ζε ιζα ζηζβιή ιε ημκ εάκαημ ημο,

απαζηεί ηάπμζα ένεοκα. Η πθεζμρδθία ημο βενιακζημύ θαμύ είπε

ιείκεζ άκαοδδ ιπνμζηά ζημοξ ηενάζηζμοξ ηζκδύκμοξ, ζηζξ δμηζιαζίεξ

ηαζ ζηζξ ηαθαζπςνίεξ πμο ακηζιεηώπζγε. Πμθθμί από ημοξ

εκαπμιείκακηεξ αλζςιαημύπμοξ ήηακ απνόεοιμζ ηαζ ακίηακμζ κα

ζοκεζδδημπμζήζμοκ ημ βεβμκόξ ημο εακάημο ημο δβέηδ ημοξ. ημ

ηάης-ηάης, ημκ Μάνηζμ ημο 1945 μ δζάδμπμξ ημο, μ καύανπμξ

Νηέκζηξ, είπε απεοεοκεεί ζημοξ δζμζηδηέξ ημο ςξ ελήξ: «Αξ έπμοιε

απενζόνζζηδ ειπζζημζύκδ ζηδκ δβεζία ημο Άκημθθ Υίηθεν. Πζζηέρηε

ιε, ζηα δομ πνόκζα ηδξ εδηείαξ ιμο ςξ ανπζκαοάνπμο δζαπίζηςζα όηζ

μζ ζηναηδβζηέξ απόρεζξ ημο απμδείπηδηακ ζςζηέξ». ηδ δζάνηεζα ηςκ

διενώκ πμο ιεζμθάαδζακ ιεηαλύ ημο εακάημο ημο Υίηθεν ηαζ ηδξ

ηεθζηήξ ζοκεδημθόβδζδξ ηδξ Γενιακίαξ, μ Νηέκζηξ ηαζ ημ ιεβαθύηενμ

ιένμξ ηδξ ηοαένκδζδξ ημο ζοκέπζζακ κα ηνέθμοκ ζεααζιό πνμξ ημκ

Φίνεν. (Ο Νηέκζηξ δεκ ακαημίκςζε ηδ δζά-

ιε ιεβάθδ πνμζμπή». (Θα ε'θεβα: ιε έκα ιείβια ζεααζιμύ ηαζ επζθοθαηηζηόηδηαξ.)


θοζδ ημο ηόιιαημξ μΰηε αθαίνεζε ηδ ζδιαία ιε ηδ ζαάζηζηα ή ηζξ

θςημβναθίεξ ημο Υίηθεν από ηα ηοαενκδηζηά ηηίνζα ζημ

Φθέκζιπμονβη.) ηζξ 2 Μαΐμο ακαημίκςζε: «Η πάθδ [ημο Υίηθεν]

εκακηίμκ ηςκ ιπμθζεαίηςκ έβζκε βζα θμβανζαζιό ηδξ Δονώπδξ ηαζ

μθόηθδνμο ημο πμθζηζζιέκμο ηόζιμο... Δπμιέκςξ μζ

Αββθμαιενζηακμί δεκ ζοκεπίγμοκ πθέμκ ημκ πόθειμ βζα ημ ζοιθένμκ

ηςκ θαώκ ημοξ αθθά ιόκμ βζα κα πνμςεήζμοκ ηδ δζάδμζδ ημο

ιπμθζεαζηζζιμΰ ζηδκ Δονώπδ»4". Καζ ζημ διενμθόβζμ ημο ζηζξ 9

Μαΐμο 1945, ιζα διένα ιεηά ηδ ζοκεδημθόβδζδ: «Οζ αάζεζξ βζα ηδ

δζαηήνδζδ ηδξ ύπανλδξ ημο βενιακζημύ θαμΰ είκαζ δ εεκζηή

ημζκόηδηα ηδκ μπμία δδιζμύνβδζε μ εεκζ-ημζμζζαθζζιόξ»50

.

Δίπε βίκεζ πθέμκ ειθακέξ όηζ ήηακ πνμηζιόηενμ κα ζηαιαηήζεζ μ

αβώκαξ εκακηίμκ ηδξ Γύζδξ πανά εηείκμξ ηαηά ηδξ Ακαημθήξ. Δίπε

επίζδξ βίκεζ ειθακέξ όηζ, βζα ηδ Γενιακία, μ ε-εκζημζμζζαθζζιόξ ήηακ

πνμηζιόηενμξ από ημκ ιπμθζεαζηζζιό - ιεηαλύ άθθςκ, θόβς ηςκ

ζοκεδηώκ δζααίςζδξ ημο βενιακζημύ θαμύ. Ανηεηό ηαζνό ιεηά ημκ

πόθειμ δ άπμρδ όηζ μ εεκζ-ημζμζζαθζζιόξ ήηακ, ζημ ηάης-ηάης,

ηαθύηενμξ από ημκ ιπμθζεαζηζζιό πανέιεκε ζζπονή, ηονίςξ ζηδ

Γοηζηή Γενιακία (ηαζ επίζδξ ιεηαλύ μνζζιέκςκ Αιενζηακώκ ηδξ

ακηζημιμοκζ-ζηζηήξ δεηαεηίαξ ημο 1950). Τπήνπακ πμθθμί θόβμζ βζα

ιζα ηέημζα πεπμίεδζδ: όπζ ιόκμ δ εοδιενία πμο είπε πνμζθένεζ μ

49. Ο Νηέκίηξ ζηδ Νονειαένβδ, ΙΜΣ, XIII, ζεθ. 33, όπςξ ακαθε'νεζ μ Μάγεν, δήθςζε:

[Ο Υίηθεν] ήηακ «ηνμιενή πνμζςπζηόηδηα...ιε εηπθδηηζηή εοθοΐα ηαζ εέθδζδ, ιε

πναβιαηζηή βεκζηή ιόνθςζδ [Bildung], ιε ζζπονό, εκηοπςζζαηό παναηηήνα ηαζ

ηενάζηζα επζαθδηζηόηδηα.

50. Αοηή είκαζ δ ιμκαδζηή ίζςξ θμνά πμο πνέπεζ κα εηθνάζς ηδ δζαθςκία ιμο ιε ημκ

ηαηά ηα άθθα ημζκόημπμ ναι, SCH, ζεθ. 180: «Σμ βεβμκόξ όηζ μ καύανπμξ Νηέκζηξ,

πμο ακέθααε απνμζδόηδηα ηδκ ελμοζία, άνπζζε αιέζςξ δζαπναβιαηεύζεζξ βζα

πανάδμζδ, είκαζ ιζα οπδνεζία βζα ηδκ μπμία ημο αλίγεζ δ ίδζα ακαβκώνζζδ ιε ημκ

ζηναηδβό Βεσβηάκ ζηδ Γαθθία πνζκ από πέκηε πνόκζα». Αοηέξ μζ ηνίζεζξ βζα ημκ Βεσβηάκ

είκαζ ζογδηήζζιεξ.


Φίηθεν ζημκ θαό ημο, αθθά ηαζ ημ βεβμκόξ όηζ μ Σηάθζκ είπε δζαηάλεζ

ηδ θοθάηζζδ ηαζ ημκ εάκαημ πμθΰ πενζζζμηένςκ εηαημιιονίςκ δζηώκ

ημο ακενώπςκ από ημκ Φίηθεν. Αοηέξ, όιςξ, μζ ζοβηνίζεζξ είκαζ

θακεαζιέκεξ. Σηενμύκηαζ δεζημύ οπμαάενμο. Υπάνπμοκ δεζημί ηαζ

ζζημνζημί θόβμζ βζα κα ακανςηδεμύιε ακ μ εεκζημζμζζαθζζιόξ ηαζ μ

ημιμοκζζιόξ, ή ηα εβηθήιαηα ημο Φίηθεν ηαζ ημο Σηάθζκ, είκαζ

ζοβηνίζζια ιεβέεδ.

Σηδ ζοιαμθή ημο ζηδ Γζαιάπδ ηςκ Ιζημνζηώκ, μ Φεζη, οπε-

ναζπζγόιεκμξ ημκ Φζθβηνμύιπεν ηαζ ημκ Νόθηε, πνμέααθε ημ αηοπέξ

επζπείνδια όηζ δ απόδμζδ ζδζαζηένςξ ζμαανώκ εοεοκώκ ζηδ Γενιακία

βζα ηα εβηθήιαηα ημο δζηηαημνζημύ Τνίημο Ράζπ -δδθαδή μεγαλύτερων

από εηείκα ηδξ Ρςζίαξ ηαηά ηδ δζαηοαένκδζδ ημο Σηάθζκ, θόβς ηςκ

ιμνθςηζηώκ ηαζ πμθζηζζηζηώκ παναηηδνζζηζηώκ ημο βενιακζημύ

θαμύ- ζζμδοκαιεί ιε απμδμπή ηδξ ζδέαξ περί Herrenvolk (ακώηενδξ

θοθήξ). Μζα πεζζηζηή απάκηδζδ ζε αοηά δόεδηε από ημκ Φνίζηζακ

Μάβεν: «Σοκδβμνεί ζηδκ ζδεμθμβία πενί «Herrenvolk» ηάπμζμξ πμο

δδθώκεζ όηζ ζηδ ιαηνά ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ δζαηνίκεζ πμθζηζζηζηή

ηαζ δεζηή ελέθζλδ δζαθμνεηζηή από εηείκδ, αξ πμύιε, ηδξ Ρςζίαξ ή

ηδξ Τμονηίαξ ή ηδξ Ικδμηίκαξ;» Μζα ηέημζα δζάηνζζδ δεκ

πενζθαιαάκεζ «πνμκόιζα... αθθά οπμπνεώζεζξ... Γεκ εα έπνεπε κα

ζοβηνίκμοιε ημκ εαοηό ιαξ ιε αοηά ηα πνόηοπα;»51

Άνπζζα αοηό ημ

ηεθάθαζμ δδθώκμκηαξ όηζ δ ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ -ηαζ ημο

βενιακζημύ θαμύ- πενζθαιαάκεζ ημκ Φίηθεν. Η εέζδ ημο, όιςξ, ζε

αοηή ηδκ ζζημνία ήηακ πζμ αζοκήεζζηδ από εηείκδ ημο Σηάθζκ ζηδκ

ζζημνία ηδξ Ρςζίαξ. Γεκ οπήνλε Ιαάκ μ Τνμιενόξ (ημο μπμίμο δ

δζαηοαένκδζδ έιμζαγε, από πμθθέξ απόρεζξ, ιε ημο Σηάθζκ) ζηδκ

ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ. Ο Σηάθζκ ηαζνζάγεζ ιε ηα πνόηοπα ηδξ νςζζηήξ

ζζημνίαξ πενζζζόηενμ από όζμ μ Φίηθεν ιε ηα ακηίζημζπα ηδξ

βενιακζηήξ ζζημνίαξ. Γοζηοπώξ, όιςξ, πνέπεζ κα πενζθδθεεί ζε

αοηήκ.

51. HS, ζεθ. 211.

cS

Θαοιαζηέξ ηαζ οπεναζπζζηέξ,

θακενμί ηαζ ηνοθμί

Βασικά επιτειρήματα για την αποκατάσταση τον Χίτλερ Η

σσγκριτική ιεράρτηση των σσνηγόρων τοσ -Η

επιτειρηματολογία τοσς

ΔΙΓΑΜΔ ΟΤΙ, πενζζζόηενμ από πεκήκηα πνόκζα ιεηά ημκ εάκαημ ημο

Φίηθεν, ελαημθμοεμύκ κα παναιέκμοκ πμθθά ζδιακηζηά ενςηήιαηα.

Η ηαηάζηαζδ αοηή δεκ είκαζ αζοκήεζζηδ. Η ζζημνία δεκ είκαζ θοζζηή

επζζηήιδ. Η βιογραυία δεκ είκαζ βιολογία. Όζα βκςνίγμοιε, ηα

βκςνίγμοιε από ιεθέηδ ηαζ ακαζηόπδζδ ήδδ οπάνπμκημξ οθζημύ ηαζ

ηα απμηεθέζιαηα ηέημζςκ ιεθεηώκ είκαζ πζεακόκ κα ακαηνέπμκηαζ από

κεόηενεξ ιεθέηεξ. Υπάνπεζ, όιςξ, ηαζ έκαξ αηόια, ακαπόθεοηημξ

πενζμνζζιόξ ηδξ ακενώπζκδξ οπόζηαζδξ. Η πνμμπηζηή, ιμθμκόηζ δεκ

ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ πναβιαηζηόηδηα, απμηεθεί ςζηόζμ ακαπόζπαζημ

ζημζπείμ ηδξ. Σηα απμικδιμκεύιαηα ημο, μ ηάζγεν Γμοθζέθιμξ Β'

έβναρε όηζ «Η ζζημνζηή αθήεεζα είκαζ ελίζμο ζενή ιε ηδ ενδζηεία».

Ιενή, καζ, αθθά όπζ


ηαεανή1, δεδμιέκμο όηζ αοηό πμο ιαξ πνμζθένεηαζ δεκ είκαζ δ

ηαεανή αθήεεζα αθθά δ επζδίςλδ ηδξ αθήεεζαξ, ηαζ αοηή δ επζδίςλδ

είκαζ ακαπόζπαζηδ από ημοξ ζημπμύξ ημο ενεοκδηή. Αοηό δεκ

ζδιαίκεζ όηζ δ αθήεεζα είκαζ ζπεηζηή -δδθαδή ηόζμ ιεηααθδηή ώζηε

κα ηαηακηά άζημπδ- ηαζ όπζ δζαθμνεηζηή από ηδκ ακαθήεεζα. Ο

«ζοζπεηζζιόξ» ημο Χίηθεν ηαζ ημο εεκζημ-ζμζζαθζζιμΰ ίζςξ κα ιδκ

είκαζ μ ηαθύηενμξ όνμξ - εηηόξ ακ ελοπδνεηεί ημοξ ζημπμύξ ηςκ

«ζοζπεηζζηώκ». Όηακ ζημπόξ ημοξ είκαζ δ απμηαηάζηαζδ ημο, αοηό

πνέπεζ κα ακζπκεύεηαζ από ηδκ επζθμβή ηςκ «βεβμκόηςκ» ηαζ ηςκ

εηθνάζεςκ ηςκ ζοζπεηζζηώκ. Δίκαζ ηάηζ πμο αθδεεύεζ βζα πμθθμύξ

από ημοξ εαοιαζηέξ ηαζ οπεναζπζζηέξ ημο Χίηθεν, είηε παναδέπμκηαζ

ή ακηζθαιαάκμκηαζ ημοξ ζηόπμοξ ημοξ είηε όπζ. Ονζζιέκμζ ζζημνζημί (μ

Σζίηεθιακ, βζα πανάδεζβια) γςκηακεύμοκ έκα απανπαζςιέκμ πθέμκ

(ηαζ ανπζηά ηανηεζζακό) θελζθόβζμ, οπμζηδνίγμκηαξ όηζ μζ

«οπμηεζιεκζηέξ» πνμηαηαθήρεζξ έπμοκ ζηζάζεζ ιζα «ακηζηεζιεκζηή»

ζζημνζηή πανμοζίαζδ ημο Χίηθεν. Από ημ άθθμ ιένμξ, μ Μάγεν

ακαθένεηαζ ζημ «πμθύ οπμηεζιεκζηό αζαθίμ» ημο απηόδημο εαοιαζηή

ημο Χίηθεν, Χακξ εαέ-νμοξ Σζίβηθεν2 - θεξ ηαζ μ όνμξ

«οπμηεζιεκζηό» ελδβεί ηα πάκηα.

Μέπνζ ηώνα ζημ αζαθίμ ιαξ έπμοιε ακαθένεζ μνζζιέκα ε-

πζπεζνήιαηα πμο πνδζζιμπμζμύκ επαββεθιαηίεξ ηαζ εναζζηέπκεξ

ζζημνζημί, ηαεώξ ηαζ άθθμζ, ιε ζημπό κα ακαεεςνήζμοκ ζδιακηζηά

ζημζπεία ηδξ ζζημνίαξ ημο Χίηθεν· ηαζ εδώ ίζςξ κα είκαζ ημ ηαηάθθδθμ

ζδιείμ βζα κα ακαηεθαθαζώζμοιε ηα ζδιακηζηόηενα όζμ πζμ

πενζθδπηζηά βίκεηαζ. Πεκήκηα πνόκζα ιεηά ημκ εάκαημ ημο, είκαζ -ή εα

έπνεπε κα είκαζ- ακαιθζζαήηδ-

1. Οΰηε δ ενδζηεία είκαζ ηαεανή, θόβς ηδξ ακαπόθεοηηδξ ακενώπζκδξ ιείλδξ· πςνίξ

όιςξ αοηή ηδ ιείλδ, δ πίζηδ είκαζ άπνδζηδ - όπςξ ημ πνοζάθζ.

2. ημ Μ/Α, ζεθ. 283. Wer war Hitler? ημο Σζίβηθεν (Σίιπζκβηεκ, 1970) - ε'-καξ

αηναίμξ οικδηήξ ηαζ εαοιαζηήξ.

Θασμαστές και Υπερασπιστές, Φανεροί και Κρσυοί 341

ημ όηζ μ Χίηθεν οπήνλε πμθοζπζδήξ πνμζςπζηόηδηα, ζδζαίηενα

ηνορίκμοξ ηαζ αεααίςξ δζέεεηε ελαζνεηζηή εθοΐα. Σαοημπνόκςξ, μζ

οπεναζπζζηέξ ημο έπμοκ ηδκ ηάζδ κα ημκίγμοκ ηδκ εοαίζεδηδ, ηδκ

ηαθθζηεπκζηή ηαζ ηδκ εηπθδηηζηά ακενώπζκδ πθεονά ηδξ

πνμζςπζηόηδηαξ ημο - ακ ηαζ ζοκήεςξ ιμκόπθεονα. Μμκόπθεονμ

επίζδξ είκαζ ημ πμνηνέημ ηδξ εοηοπίαξ ηαζ ηδξ εοδιενίαξ πμο έθενε μ

Χίηθεν ζηδκ πθεζμρδθία ημο βενιακζημύ θαμΰ ζηδ δεηαεηία ημο 1930,

πςνίξ κα ακαθένμοιε ηαζ, ηονίςξ, πςνίξ κα ημκίζμοιε ηα πθέμκ

δοζάνεζηα ζημζπεία ηδξ ζοκμθζηήξ εζηόκαξ. Δπίζδξ, ιεηαλύ ηόζμ ηςκ

αηναίςκ οπμζηδνζηηώκ ημο όζμ ηαζ ηςκ ακαεεςνδηώκ ημο, οπάνπεζ δ

ηάζδ ηδξ απαθθαβήξ ημο, ημοθάπζζημκ εκ ιένεζ, από ηδκ εοεύκδ ηδξ

ηήνολδξ ημο Β' Παβημζιίμο Πμθέιμο. Αοηό επζδζώηεηαζ ιε ηδκ

έιθαζδ ηςκ πμθειζηώκ ζηόπςκ ηςκ επενώκ ημο ηαζ ιε ηδκ άηαιπηδ

απνμεοιία ημοξ κα ζοιαζααζημύκ, ηονίςξ από πθεονάξ Πμθςκώκ ηαζ

Βνεηακώκ3. Δπζπθέμκ, οπάνπεζ ιζα αολακόιεκδ ηάζδ απμδέζιεοζδξ

ημο Χίηθεν, ημοθάπζζημκ εκ ιένεζ, από ηδκ απόθαζδ ηδξ επίεεζδξ

ηαηά ηδξ Ρςζίαξ ημ 1941, ιε ημ επζπείνδια -πμο ααζίγεηαζ ζηδκ πμθύ

αιθζζαδηήζζιδ ηεηιδνίςζδ- όηζ μ ηάθζκ εημζιαγόηακ κα επζηεεεί ζηδ

Γενιακία ημκ ίδζμ πνόκμ4. ε πνμδβμύιεκα ηεθάθαζα επέζονα ζο-

3. Αοηή δ ηάζδ ειθακίγεηαζ, αηόια ηαζ ζε ζμαανά ένβα. Γομ παναδείβιαηα: Ο

Όζααθκη Χάμογεν, England und das Dritte Reich. Eine dokumentierte Geschichte der

englisch-deutschen Beziehungen von 1933 to 1939 auf Grund unveröffenlichen Akten

aus dem britischen Staatsarchiv, I-II (Γηέηζκβηεκ ηαζ Ε, 1982). Έκα εηηεηαιέκμ ζπόθζμ

μημ SCHRB, ζεθ. 56. νάζιπεν: Ζ ηάζδ ημο Χάμογεν «κα αεςώζεζ ημκ Χίηθεν, εκ ιένεζ

ιάθζζηα κα επζαεααζώζεζ ηδκ αεςόηδηα ημο [teilweise sogar zu verharmlosen], εκώ από

ημ άθθμ ιένμξ ηαηδβμνεί ηδ ανεηακζηή πθεονά». ε πμθύ ιζηνόηενδ έηηαζδ, ημ ίδζμ

ζοιααίκεζ ηαζ ιε ημκ Νηίηνζπ Άζβηκεν, Das Ringen um England (Μ, 1969).

4. Βθέπε, βζα πανάδεζβια, ημκ Γηίκηεν Γηίθεζεκ ζημ ζμαανό FAZ, Αύβμοζημξ 1995.

Άθθα άνενα ημο ίδζμο ζοββναθέα επζννίπημοκ ηδ θνίηδ ημο εκαένζμο πμθέιμο ηονίςξ

ζηδ Βνεηακία.


πκά ηδκ πνμζμπή ζηδκ εηδμπή ημο δζπθμύ πμθέιμο, ζύιθςκα ιε ηδκ

μπμία μ πόθειμξ ηαηά ηδξ μαζεηζηήξ Έκςζδξ ήηακ ηαοημπνόκςξ

ηαηακμδηόξ ηαζ δζηαζμθμβδιέκμξ, δεδμιέκμο όηζ ζζμδοκαιμύζε ιε

άιοκα όπζ ιόκμ ηδξ Γενιακίαξ αθθά επίζδξ ηδξ Δονώπδξ ηαζ ημο

δοηζημύ πμθζηζζιμύ, ιε ηδ Γενιακία ζημκ νόθμ ημο ηοιαημεναύζηδ,

εκάκηζα ζημκ ιπμθζεαζηζζιό. Μζα δζαθμνεηζηή εηδμπή,

ζοκεπαηόθμοεδ αοημύ ημο επζπεζνήιαημξ, ηαηδβμνεί ημοξ οιιάπμοξ,

ηαζ ηονίςξ ημκ Σζόνηζζθ, όηζ οπήνλακ ηοθθμί ζημοξ ηζκδύκμοξ ημο

ημιμοκζζιμύ ηαζ ζοκέααθακ έηζζ ζηδκ ηαηάννεοζδ ηδξ Δονώπδξ

θόβς ημο ιίζμοξ ημοξ πνμξ ηδ Γενιακία5.

Άθθμ έκα πανάδεζβια αοημύ ημο είδμοξ «ζοζπεηζζιμύ» είκαζ δ

εθαπζζημπμίδζδ ηδξ αλίαξ ηδξ βενιακζηήξ ακηίζηαζδξ -βζα ηδκ μπμία

ηα πθέμκ αηναία παναδείβιαηα απμαθέπμοκ

5. Πανάδεζβια: μ ζηναηζςηζηόξ ζζημνζηόξ Κανθ Κθέε, ζηδκ εζζαβςβή ηδξ ιεθέηδξ ηςκ

ζπεδίςκ ημο Υίηθεν βζα ηδκ εζζαμθή ζηδκ Αββθία, Dokumente zum Unternehmen

«Seelöwe», I-II, (Γηέηζκβηεκ, 1959), I, ζεθ. 25 ακαθένεζ: «Η ηναβςδία όζςκ επνόηεζημ

κα ζοιαμύκ είκαζ όηζ δ Βνεηακία, πμο είπε εζηζάζεζ ηζξ πνμζπάεεζεξ ηδξ ιόκμ ζηδκ πάθδ

εκακηίμκ ημο άιεζμο επενμύ, ήηακ πνόεοιδ κα δεπηεί μπμζμκδήπμηε ζύιιαπμ -αοηό

ζδιαίκεζ επίζδξ ηαζ ηδ μαζεηζηή Έκςζδ- ζε αοηόκ ημκ πόθειμ. [Οζ Βνεηακμί] δεκ

πνμέαθεπακ όηζ δ πμθζηζηή ημοξ εα μδδβμύζε ιόκμ ζηδκ ακηζηαηάζηαζδ ιζαξ ζζπονήξ

Γενιακίαξ ιε ηδ ζοκηνζπηζηή δύκαιδ ηδξ Ρςζίαξ». Λμύηαηξ, DL, ζεθ. 214-15: «Αοηό

ημ επζπείνδια -πμο έθηακε, ααζζηά, ιέπνζ έκα είδμξ επζθεηηζηήξ αβακάηηδζδξ- ε-

λαημθμοεεί κα επδνεάγεζ ανηεηά άημια αηόια ηαζ ζήιενα, ηαζ όπζ ιόκμ ζηδ Γενιακία.

Δίιαζ οπμπνεςιέκμξ κα ημ ακαζηεοάζς εδώ. Γεκ ήηακ ιόκμ ημ όηζ, πςνίξ εηείκμκ ημκ

"ζύιιαπμ", δ Βνεηακία δεκ ιπμνμύζε κα εθπίγεζ όηζ εα κζημύζε, μ "ζύιιαπμξ" ήηακ

οπμπνεςιέκμξ κα ζηναθεί πνμξ ηδ Βνεηακία ελαζηίαξ ηδξ ίδζαξ ηδξ Γενιακίαξ. Δπίζδξ

ήηακ ηαζ ημ βεβμκόξ όηζ μ Σζόνηζζθ δζέαθερε ηαεανά ηδκ ελήξ επζθμβή: είηε δ Γενιακία

εα ηονζανπμύζε ζε μθόηθδνδ ηδκ Δονώπδ, είηε -ζηδ πεζνόηενδ πενίπηςζδ- ημ

ακαημθζηό ήιζζο ηδξ δπείνμο εα οπέηοπηε βζα θίβμ ζηδ Ρςζία- ηαζ δ ιζζή Δονώπδ ήηακ

ηαθύηενδ από ηαεόθμο». Τπήνπακ ζζπακζηέξ εθδιενίδεξ πμο, ιέπνζ ηδ δεηαεηία ημο

1960, έβναθακ ζηδκ επέηεζμ ημο εακάημο ημο Υίηθεν όηζ «είπε πέζεζ επζηεθαθήξ ημο

ζηναημύ ημο ζημκ αβώκα ηαηά ημο ιπμθζεαζηζζιμύ».


ζηδκ αιαύνςζδ ηδξ πνμζςπζηόηδηαξ ηςκ ζοκςιμηώκ ημο Ιμοθίμο ημο

1944 (όπςξ, επίζδξ, ηςκ πενζζζόηενςκ ακηζπάθςκ ημο Υίηθεν).

Δίδαιε, ηέθμξ, ημκ Ίναζκ κα ζζπονίγεηαζ όηζ μ Υίηθεν δεκ ήηακ

οπεύεοκμξ βζα ηδκ ελόκηςζδ ηςκ Δαναίςκ ηδξ Δονώπδξ, όηζ αοηό

απμθαζίζηδηε ηαζ πνμεημζιάζηδηε από άθθμοξ, ηαζ όηζ ιένδ όπςξ ημ

Άμοζαζηξ ήηακ ιάθθμκ ζηναηόπεδα ενβαζίαξ ηαζ όπζ εακάημο.

Δπαηόθμοεα ηςκ παναπάκς είκαζ ηα επζπεζνήιαηα άθθςκ ζζημνζηώκ

ζε αζαθία ηαζ θοθθάδζα πμο οπμζηδνίγμοκ όηζ μζ απμδεδεζβιέκεξ

απόρεζξ βζα ηδκ έηηαζδ ημο Οθμηαοηώιαημξ έπμοκ κμεεοηεί από

πνμπαβακδζζηέξ πμο επζδζώημοκ κα απμηνύρμοκ ηδκ «ακηζηεζιεκζηή

αθήεεζα».

Σμ ημζκό ζδιείμ ζε όθα αοηά ηα ένβα είκαζ δ οπένιεηνδ οπεναμθή.

Φοζζηά, ζε όθα ζπεδόκ σπάρτει ηάπμζμ ίπκμξ αθήεεζαξ (ή ιήπςξ εα

έπνεπε κα ηδκ μκμιάζμοιε πναβιαηζηόηδηα;), αθθά δεκ είκαζ επανηήξ

μΰηε πμζμηζηά μΰηε πμζμηζηά βζα κα ημο δμεεί ζμαανή ζδιαζία.

Πάκηςξ πνέπεζ κα ηάκμοιε ηάπμζα δζάηνζζδ ζ' αοηά ηα ένβα ηαζ ημοξ

ζοββναθείξ ημοξ. Δκώ απμθεύβμοιε ηδ ιεθέηδ θοθθαδίςκ ηαζ αζαθίςκ

πμο ηζκμύκηαζ ζ' αοηό ημ πθαίζζμ, πνέπεζ κα δζαηνίκμοιε ιζα ζπεηζηή

ηάλδ ιεηαλύ ηςκ «οπμζηδνζηηώκ» ημο - ιζα ζπεηζηή ζενανπία ζύι-

θςκα ιε ηδκ αύλμοζα ζδιαζία ηδξ ζμαανόηδηαξ ημο ένβμο ημοξ. Θα

ανπίζμοιε από θακενμύξ εαοιαζηέξ ημο Υίηθεν (ζοκήεςξ εηείκμοξ

ιζαξ πνμδβμύιεκδξ βεκζάξ ακενώπςκ πμο ημκ βκώνζγακ) ηαζ εα

θηάζμοιε ζε οπμζηδνζηηέξ ημο όπςξ μ Ίναζκ (εκ ιένεζ ηαζ μ Σόθακη),

ηαεώξ ηαζ ζε μνζζιέκα επζπεζνήιαηα ζμαανώκ Γενιακώκ ζοββναθέςκ

ηαζ επαββεθιαηζώκ ζζημνζηώκ πμο ειθακίζηδηακ ζηδ δζάνηεζα ηδξ

Γζαιάπδξ ηςκ Ιζημνζηώκ ηαζ ιεηέπεζηα.

Θα απμθύβμοιε ηδκ ακαθμνά, ή έζης ηδκ απανίειδζδ, ηςκ

ζδιακηζηόηενςκ αηναίςκ οπμζηδνζηηώκ ημο Υίηθεν, βζα δομ


θπξίσο ιόγνπο. Ο έλαο είλαη ν πεξηνξηζκέλνο θύθινο ησλ αλαγλσζηώλ

ηνπο: Σα βηβιία ηνπο εθδόζεθαλ από κηθξέο, πεξηζσξηαθέο θαη

ειάρηζηα γλσζηέο εθδνηηθέο επηρεηξήζεηο, απεπζύλνληαη ζηνπο

πηζηνύο ή ζε εθείλνπο πνπ είλαη έηνηκνη θαη πξόζπκνη λα πεηζηνύλ. Ο

άιινο είλαη όηη θαηά πεξίεξγν ηξόπν νη ζπγγξαθείο ησλ πεξηζζνηέξσλ

από απηά ηα αθξαία βηβιία θαη θπιιάδηα «δελ είλαη αθόκα έηνηκνη γηα

ηνλ Υίηιεξ». ηηο πεξηζζόηεξεο δηαςεύζεηο ηνπο πεξί ηεο εμόλησζεο

ησλ Δβξαίσλ, θαζώο θαη ζηελ πξνζπάζεηα γηα απνθαηάζηαζε θαη

ππεξάζπηζε ζεζκώλ, όπσο γηα παξάδεηγκα ηα SS ηνπ Σξίηνπ Ράηρ,

ζπαλίσο ππάξρεη άκεζε αλαθνξά ζηνλ Υίηιεξ. Γείρλεη ζαλ λα ήηαλ

έλα «ζέκα» πνιύ κεγάιν θαη πνιύ επηθίλδπλν γηα λα αζρνιεζνύλ καδί

ηνπ - έζησ θαη αλ είλαη θαλεξό όηη ηνλ ζαπκάδνπλ. Αθόκα πην

ζεκαληηθέο γηα ηνπο ζθνπνύο ηνπ βηβιίνπ καο είλαη νη αλακλήζεηο ησλ

αλδξώλ θαη γπλαηθώλ πνπ γλσξίδνληαλ πξνζσπηθά κε ηνλ Υίηιεξ6,

εξγάδνληαλ θνληά ηνπ θαη βξίζθνληαλ δίπια ηνπ, ή θαίλνληαη

απξόζπκνη (αλ θαη ειάρηζηνη βξίζθνληαη πιένλ ζηε δσή κηζόλ αηώλα

κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ) λα ηνλ θαηαδηθάζνπλ ή ηνπιάρηζηνλ λα

αξλεζνύλ εθ ησλ πζηέξσλ ηελ πίζηε ηνπο ζην πξόζσπν ηνπ7. Οη

γξαπηέο ή πξνθνξηθέο αλακλήζεηο ηνπο εξεπλήζεθαλ θαη κειεηήζεθαλ

ιεπηνκεξώο από εξαζηηέρλεο ηζηνξηθνύο, ζπρλά γηα πξνζσπηθνύο

ιόγνπο (όπσο, γηα παξάδεηγκα, ν Ίξβηλ ή ν Σόιαλη) - εί-

6. Παξαδείγκαηα: ν πηιόηνο ηνπ Υαλο Μπάνπξ, ν νδεγόο ηνπ Έξηρ Κέκπθα, ε

γξακκαηεύο ηνπ Υξίζηα ξέληεξ.

7. Παξαδείγκαηα: Φξίληξηρ Γθξηκ, Λόηαξ Ρέληνπιηηο, Υαλο Ρνύληει, Αλειί-δε

Ρίκπεληξνπ, Όην θνξηζέλη. Β. θνλ Άδελκπαρ. Έξηρ Κεξλ.

Δμαηξώ ηα, ζπρλά πνιύηηκα, απνκλεκνλεύκαηα θαη ηηο αλακλήζεηο άιισλ

γξακκαηέσλ θαη ππαζπηζηώλ ηνπ Υίηιεξ ησλ νπνίσλ νη ζθνπνί δελ πεξηιακβάλνπλ,

έζησ θαη ελδερνκέλσο, κηα απνθαηάζηαζε ηνπ ηζηνξηθνύ ηνπ πνξηξέηνπ

(παξαδείγκαηα: Υάλθζηελγθι, Έλγθει, θνλ Μπέινθ, Πνπηθά-κεξ, Βίληεκαλ θαη

άιινη). Δπηηξέςηε κνπ λα ηνλίζσ θαη πάιη όηη απηό ην βηβιίν δελ είλαη βηνγξαθία ηνπ

Υίηιεξ.

Θασμαζηές και Υπεραζπιζηές, Φανεροί και Κρσθοί 2

λαη όκσο ιππεξό πνπ νξηζκέλνη από απηνύο, αθόκα θαη κε όια ηα

κεηνλεθηήκαηα ηνπο, αγλνήζεθαλ γεληθά από ηνπο επαγγεικαηίεο

ηζηνξηθνύο (όπσο, γηα παξάδεηγκα, ηα απνκλεκνλεύκαηα ηεο

γξακκαηέσο ηνπ Υίηιεξ, Υξίζηα ξέληεξ, κηαο ζηξπθλήο θαη

εξηζηηθήο γπλαίθαο, πνπ ζρνιηάζηεθαλ πξνζεθηηθά από ηνλ ιεπηνιόγν

Άληνλ Γηόαρηκζηαιεξ)8.

Γηεπξύλνληαο απηόλ ηνλ θύθιν, θηάλνπκε ζηα απνκλεκνλεύκαηα

θαη ζηηο αλακλήζεηο αθόκα πην ζεκαληηθώλ αηόκσλ πνπ επίζεο

βξίζθνληαλ θνληά ζηνλ Υίηιεξ θαη ησλ νπνίσλ ν ζθνπόο είλαη ζαθήο:

λα ηνλ απνθαηαζηήζνπλ9. Σα βηβιία ηνπο είλαη ζπλήζσο εθδόζεηο

κηθξώλ εμηξεκηζηηθώλ εθδνηηθώλ νίθσλ, ρσξίο ηδηαίηεξε απήρεζε ζην

επξύηεξν αλαγλσζηηθό θνηλό. Οξηζκέλνη, σζηόζν, απ' απηνύο ηνπο

ζπγγξαθείο αμίδνπλ ηελ πξνζνρή καο θαη πξνπάλησλ ν έλζεξκνο π-

πνζηεξηθηήο ηνπ Υίηιεξ, ν Υέξκαλ Γθίζιεξ, πνπ ν ηίηινο ηνπ βηβιίνπ

ηνπ είλαη απνθαιππηηθόο: Ein anderer Hitler10

(Ένας διαθορεηικός

Χίηλερ.) Ο Γθίζιεξ ήηαλ λεαξόο αξρηηέθησλ, παιηόο ζαπκαζηήο θαη

γλώξηκνο αξρηθά ηνπ Όζβαιλη πξέλ-γθιεξ θαη ελ ζπλερεία ηνπ

Υίηιεξ, ν νπνίνο εληππσζηάζηεθε από ηα πξνζόληα θαη ηελ αθνζίσζε

ηνπ. Καηείρε ηε δεύηεξε ζέζε κεηαμύ ησλ επλννπκέλσλ αξρηηεθηόλσλ

ηνπ Φίξεξ, κεηά ηνλ πέεξ. ηα ζρέδηα ηνπ πέεξ πεξηιακβαλόηαλ έλα

ηεξάζηην θαη ιεπηνκεξέο πξόηππν γηα κηα κειινληηθή κλεκεηώ-

8. Er war mein Chef, Μ, 1987.

9. Γελ πεξηιακβάλσ ηνλ πξνεγνπκέλσο αλαθεξζέληα -από ηνλ νπνίν έρσ ιάβεη αξθεηά

απνζπάζκαηα- Υαλο Φξαλθ ηνπ νπνίνπ ηα γξαπηά, πξηλ εθηειεζηεί, δελ απνζθνπνύζαλ

ηόζν ζηελ απνθαηάζηαζε όζν ζηελ αληηκεηώπηζε ησλ ηόηε εζθαικέλσλ εληππώζεσλ

ζρεηηθά κε ηνλ Υίηιεξ.

10. Λεόλη ακ ηαξλκπέξγθεξ Εέε, 1978. Τπόηηηινο: Erlebnisse-Gespräche-

Reflexionen. Πξέπεη, πάλησο, λα αλαθέξσ όηη ην βηβιίν ηνπ Γθίζιεξ έθαλε

πέληε ή έμη αλαηππώζεηο. (Δίρε απνηύρεη λα εμαζθαιίζεη ζπκβόιαην κε θά-

πνηνλ κεγάιν Γεξκαλό εθδόηε.)

1 Ο Φίτλερ της Ιστορίας

δδ δζαιόνθςζδ ημο ηεκηνζημύ Βενμθίκμο, ημ μπμίμ πανμοζζάζηδηε

ζημκ Χίηθεν ημ 1940, εκώ μ Γηίζθεν είπε θηζάλεζ έκα εκηοπςζζαηό

ζπέδζμ βζα ημ ιεθθμκηζηό Λζκηξ, ημ μπμίμ πανμοζίαζε ημκ Φεανμοάνζμ

ημο 1945, ιεηά από πνμηνμπή ημο Μπάνιακ πμο ημο είπε όηζ μ Χίηθεν

πνεζαγόηακ αοηό ημ είδμξ παθάνςζδξ από ηα αανύηαηα ηαεήημκηα

ημο". Πνάβιαηζ, μ Χίηθεν ηαζ μ Γηίζθεν ιεθέηδζακ ηαζ ζογήηδζακ επί

πμθθέξ ώνεξ ημ ανπζηεηημκζηό πνόηοπμ ημο Λζκηξ ζηδ δζάνηεζα

εηείκμο ημο θμαενμύ απμβεύιαημξ ημο Φεανμοανίμο ιέπνζ ανβά ηδ

κύπηα. Τμ πμνηνέημ ημο Φίνεν από ημκ Γηίζθεν είκαζ απμθύηςξ

εεηζηό. Πνέπεζ κα ιεθεηδεεί ιε πνμζμπή, ηονίςξ θόβς ηςκ ζημπώκ

ημο ζοββναθέα ημο. Οζ ακαθμνέξ ημο ζε πμθθέξ από ηζξ εηθνάζεζξ ημο

Χίηθεν δεκ ζηενμύκηαζ ιόκμ παναπμιπώκ, αθθά μνζζιέκεξ δεκ είκαζ

αθδεμθακείξ ή εοαπόδεζηηεξ. Έκα ζδιακηζηό -ηαζ ανηεηά πνςηόηοπμ-

πανάνηδια ζημ αζαθίμ ημο Γηίζθεν είκαζ ιζα επζζημθή ημο βθύπηδ

Άνκμ Μπνέηεν πνμξ ημκ ζοββναθέα. Ο Μπνέ-ηεν ήηακ έκαξ κεανόξ,

εθηοζηζηόξ ηαζ ηαθακημύπμξ βθύπηδξ ημκ μπμίμ ζοιπαεμύζε μ Χίηθεν

ηαζ ημ αζαθίμ ημο μπμίμο, Το Παρίσι, ο Φίτλερ κι εγώ ηοηθμθόνδζε

ζηδ βαθθζηή πνςηεύμοζα μηηώ πνόκζα πνζκ από ημ ένβμ ημο Γηίζθεν.

(Ο Μπνέηεν είπε γήζεζ ζημ Πανίζζ πμθθά πνόκζα πνζκ από ημκ πόθειμ

ηαζ είπε εηεί πμθθέξ θζθίεξ ηαζ βκςνζιίεξ, ιεηαλύ ηςκ μπμίςκ μ

Κμηηό, μ Μεβζόθ ηαζ άθθμζ, ηζξ μπμίεξ ηαθθζένβδζε ζδζαζηένςξ -ηάηζ

πμο έηακακ ηαζ εηείκμζ επίζδξ από ηδ ιενζά ημοξ, βκςνίγμκηαξ ηδ

ζηεκή ζπέζδ ημο ιε ημκ Φίνεν- ζηδ δζάνηεζα ηδξ βενιακζηήξ ηαημπήξ.)

Αοηό ημ αζαθίμ δεκ ήηακ ιζα απμθμβία ημο Χίηθεν αθθά ιζα απμθμβία

pro vita sua*

11. GR, ζεθ. 437: «Τώνα ιίθδζε ιμο βζα ημ Λζκηξ». Αοηή δ «παθάνςζδ»

[Entspannung] ζοκέαδ ηδ κΰπηα ιεηά ηδ θμαενή ηαηαζηνμθή ηδξ Γνέζδδξ. * Τδξ δζηήξ

ημο γςήξ. (Σ.η.Μ.)


βναιιέκδ αζαζηζηά, ιε εθάπζζηεξ εκδζαθένμοζεξ θεπημιένεζεξ βζα ημκ

Φίνεν12

, ηαζ βειάηδ ζεααζιό βζα ημκ Άθιπενη Σπέεν. Σηδκ επζζημθή

ημο, ςζηόζμ, πνμξ ημκ Γηίζθεν, ιε διενμιδκία 29 Νμειανίμο 197713

,

μ Μπνέηεν επζηίεεηαζ αίαζα ηαηά ημο Σπέεν, θόβς ημο πμνηνέημο πμο

έηακε μ ηεθεοηαίμξ βζα ημκ Χίηθεν.

- Αοηό πμο πνμηύπηεζ ηόζμ από ημ αζαθίμ όζμ ηαζ από ηδκ επζζημθή,

είκαζ μ εαοιαζιόξ ημο Γηίζθεν ηαζ ημο Μπνέηεν βζα ημκ Χίηθεν ηαζ δ

πεπμίεδζδ ημοξ βζα ηδ εέζδ ημο ζηδκ ζζημνία: δ επζιμκή ημοξ ζημ

ζζημνζηό ιεβαθείμ ηαζ ζηζξ ηαθθζηεπκζηέξ εοαζζεδζίεξ ιζαξ

ιεβαθμθοίαξ. Πμθθά από αοηά μθείθμκηακ, θοζζηά, ζηδκ εοηοπή ηαζ

επίηαζνδ ζπέζδ ημοξ ιε ημκ Χίηθεν. Θα πνέπεζ, όιςξ, κα απμδώζμοιε

ηδ ζηαεενή ημοξ πεπμίεδζδ

12. Ωζηόζμ οπάνπμοκ πμθθά ζημζπεία βζα ημ εαοιαζιό ημο Μπνέηεν πνμξ ημκ Χίηθεν -

βζα πανάδεζβια, αθ. ζεθ. 180: «Ακ δεκ είπε πνμηαθέζεζ ημκ πόθειμ, μ Χίηθεν εα είπε

ιείκεζ ζηδκ ζζημνία ζακ έκαξ από ημοξ ιεβαθύηενμοξ ανπζηέηημκεξ: αοηό απμδεζηκύεηαζ

από ημοξ ζημπμύξ ηαζ ηα ζπέδζα ημο βζα ημ Βενμθίκμ, ημ Μόκαπμ, η.θπ.». Δκδζαθένμοζα

είκαζ επίζδξ δ επζιμκή ημο Μπνέηεν (ζεθ. 129) όηζ μ Μπόνιακ ήλενε βζα ημκ Χίηθεν

πενζζζόηενα από μπμζμκδήπμηε άθθμκ ηαζ έηζζ είκαζ ηνίια πμο ηαηαζηνάθδηακ ηα

έββναθα ημο - «αοηά ηαζ ιόκμ εα πνόζθενακ πθήνδ [;] ηεηιδνίςζδ βζα ημ θαζκόιεκμ

Άκημθθ Χίηθεν».

13. Μενζηά εδάθζα από εηείκμ ημ βνάιια (GR, ζεθ. 523): «Τμ αζαθίμ ιμο απμηάθορε

πμθθά πνάβιαηα πμο δεκ ήλενα· πάκς από όθα, ημκ ααειό ζημκ μπμίμ πνμδόεδηε μ

Χίηθεν. Μέπνζ ζήιενα ηακέκαξ δεκ ήλενε ηζ ηνοαόηακ πίζς από αοηό... Τίπμηα ακάθμβμ

[ιε αοηόκ] δεκ οπάνπεζ ζηδκ ζζημνία, όζμ πίζς ζημ πανεθεόκ ηζ ακ ημζηάλμοιε... ιζα

ιμκαπζηή ηαζ ιεβάθδ πνμζςπζηόηδηα πμο ζθνάβζζε ηδκ επμπή ηδξ. Δίιαζ αέααζμξ όηζ μ

Τύπμξ ιέκεζ άθςκμξ [ratlos] ιπνμζηά ζε αοηό ημ θαζκόιεκμ. Χάνδ ζηδκ ελαζνεηζηή ζαξ

ηεηιδνίςζδ δ ζζημνζμβναθία ανίζηεηαζ ιπνμζηά ζε έκα ηαζκμύνζμ ένβμ... Οζ

πνςηόβμκμζ ηαζ ηοθθμί ακηίπαθμζ ημο Χίηθεν δεκ ήλενακ όηζ οπήνπε έκαξ άκενςπμξ πμο

ήεεθε κα δδιζμονβήζεζ ιζα ηαζκμύνζα -ανπζηεηημκζηή- επμπή... Ο ηόζιμξ ελαημθμοεεί

κα είκαζ ηοθθόξ... Τμ αζαθίμ ζαξ είηε εα πνμηαθέζεζ ιζα πζμκμζηζαάδα ζπμθίςκ είηε εα

ηαθεί ζηα ηάνηανα».


κόλν ζε απηό; Γελ κπνξώ λα δώζσ ζαθή απάληεζε. Ωζηόζν ζα

ηνικήζσ λα πσ όηη ε έληνλε ερζξόηεηα ηνπο πξνο ηνλ Σπέεξ ζέηεη ην

εύινγν εξώηεκα: Μήπσο ε «κεηαζηξνθή» ηνπ Σπέεξ δελ ήηαλ ηίπνηα

παξαπάλσ από ηελ επηινγή ελόο θαηξνζθόπνπ; Γελ λνκίδσ. Σηελ

πξαγκαηηθόηεηα ηείλσ λα πηζηέςσ όηη ζθνπόο ηνπ ήηαλ λα εθθξάζεη

θαη λα δηεπθξηλίζεη ιεπηνκεξώο ηηο, αζθαιώο θαζπζηεξεκέλεο,

απόςεηο ηνπ, θάηη πεξηζζόηεξν από απιή θαηξνζθνπία - γεγνλόο πνπ

εμεγεί επίζεο γηαηί ηα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ Σπέεξ γηα ηνλ Χίηιεξ

είλαη απείξσο πνιπηηκόηεξα από εθείλα ηνπ Γθίζιεξ ή ηνπ Μπξέθεξ,

έζησ θαη αλ ηα απνκλεκνλεύκαηα ησλ δπν ηειεπηαίσλ δελ κπνξνύλ

λα αγλνεζνύλ εληειώο.

Έξρνκαη ηώξα ζηνλ εξαζηηέρλε ηζηνξηθό Νηέηβηλη Ίξβηλ, ηνλ νπνίν

ήδε αλαθέξακε αξθεηέο θνξέο. Δίδακε (ζην θεθάιαην 1) ηελ εμέιημε

ηνπ από ζαπκαζηή ηεο Γεξκαλίαο θαη ησλ γεξκαληθώλ ππνζέζεσλ ζε

«ππνζηεξηθηή» ηνπ Χίηιεξ θαη, ελ ζπλερεία, ζε αλακθηζβήηεην

ζαπκαζηή θαη νπαδό ηνπ. Πάλσ από ηξηάληα ρξόληα κεηά ηα πξώηα

έξγα ηνπ, ν Ίξβηλ έθηαζε ζε έλα ζεκείν ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ όπνπ

νη Βξεηαλνί θαη νη Ακεξηθαλνί εθδόηεο θάλεθαλ απξόζπκνη λα

εθδώζνπλ ηα βηβιία ηνπ. Θα ήηαλ πάλησο ιάζνο λα ππνηηκήζνπκε ηελ

επηξξνή ηνπ, γηα δπν ηνπιάρηζηνλ ιόγνπο. Ο έλαο είλαη ν ζεκαληηθόο

θύθινο ησλ αλαγλσζηώλ ηνπ. Ο άιινο -ζεκαληηθόηεξνο γηα ηνπο

ζηόρνπο καο- είλαη όηη νξηζκέλνη επαγγεικαηίεο θαη, γεληθά, ζνβαξνί

ηζηνξηθνί έρνπλ βαζηζηεί ζε αξθεηέο έξεπλεο ηνπ Ίξβηλ θαη ζηε

ζπλέρεηα έρνπλ επηδνθηκάζεη ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ14

. Δίλαη βέβαηα

ιππεξό, αιιά όρη απιώο ιόγσ ηνπ

14. Παξαδείγκαηα: Ο Νόιηε, ν Τζίηεικαλ θαη ν Άγγινο Τζάξκιη. Οη επλντθέο

παξαπνκπέο ηνπ ηειεπηαίνπ ζηνλ Ίξβηλ είλαη ζακκέλεο ζε νξηζκέλεο από ηηο ππθλέο

ππνζεκεηώζεηο ηνπ. Βι. επίζεο Τδνλ Κίγθαλ, ζει. 27.

Θαςμαζηέρ και Υπεπαζπιζηέρ, Φανεποί και Κπςθοί 2

ζπρλά αμηνζξήλεηνπ θαη, ζε πνιιέο πεξηπηώζεηο, δπζάξεζηνπ είδνπο

ησλ απόςεσλ ηνπ. Διάρηζηνη ζρνιηαζηέο θαη θξηηηθνί,

ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη επαγγεικαηηώλ ηζηνξηθώλ, κπήθαλ ζηνλ

θόπν λα ηηο εμεηάζνπλ πξνζεθηηθά. Αλ ην είραλ θάλεη, ζα είραλ

αλαθαιύςεη όηη πνιιέο από ηηο αλαθνξέο θαη ηηο παξαπνκπέο ηνπ δελ

είλαη επαιεζεύζηκεο. Σην βηβιίν Ο πόλεμορ ηον Χίηλεπ, γηα

παξάδεηγκα, ππάξρνπλ πνιιά παξνξάκαηα ζε νλόκαηα θαη

εκεξνκελίεο, θαη ην ζεκαληηθόηεξν: αθζνλνύλ νη αλεπαιήζεπηνη θαη

κε πεηζηηθνί ηζρπξηζκνί.

Απηά ηα δπν ζέκαηα είλαη ζπλαθή, δεδνκέλνπ όηη ππάξρεη έλα

θιεηδί γηα ηε κέζνδν ηνπ Τξβηλ, ην νπνίν θαίλεηαη από ηε ρξήζε ηεο

γιώζζαο. Μηα από ηηο ξεηνξηθέο ζπλήζεηεο ησλ ηδενιόγσλ ζπλεγόξσλ

είλαη ε ζπρλή παξνπζία επηξξεκάησλ θαη επηζέησλ, ηα νπνία

ρξεζηκνπνηνύλ όρη γηα πξνζδηνξηζκνύο αιιά γηα λα δώζνπλ βάξνο

ζηηο δειώζεηο ηνπο. Γίλνληαη, δειαδή, ξεηνξηθά ππνθαηάζηαηα ησλ

απνδείμεσλ. Έηζη ν Χίηιεξ, ζηηο αθαηάζρεηεο θνηλνηνπίεο ηνπ Τξβηλ

θέξεηαη όηη: «Πξνθαλώο έδσζε νξηζκέλεο ππνζρέζεηο ζηνπο

Δβξαίνπο». Όκσο δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα απόδεημε. Σε άιιν ζεκείν

αλαθέξεη όηη: «Ο ζηξαηεγόο Σέξλεξ πέηπρε ηνλ Απξίιην ηνπ 1945 μια

αποθαζιζηική νίκη». Γελ ππήξμε λίθε, πόζν κάιινλ απνθαζηζηηθή. Σε

άιιν ζεκείν ιέεη όηη: «Τν 1939 ν πνισληθόο ζηξαηόο ζπγθεληξώζεθε

αιζιόδοξα ζην Πόδελ». Δθηόο από ην κάιινλ αλνξζόδνμν επίξξεκα

πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν Άγγινο ζπγγξαθέαο, ε αιήζεηα είλαη όηη ν

πνισληθόο ζηξαηόο δελ ζπγθεληξώζεθε ζην Πόδελ θαη δελ ππήξμε

θακηά αηζηνδνμία. Δπίζεο αλαθέξεη όηη: «Τν 1941 ν Σηάιηλ πποθανώρ

είρε θαηαζηξώζεη έλα ηεξάζηην επηζεηηθό ζρέδην ελαληίνλ ηεο

Δπξώπεο». Αληηζέησο, θνβόηαλ ηόζν πνιύ ηνλ Χίηιεξ ώζηε δηέηαμε

ηε ζνβηεηηθή ζηξαηησηηθή εγεζία λα κε ιάβεη ακπληηθά κέηξα, θαη

πνιύ πεξηζζόηεξν «επηζεηηθά», γηα λα κελ ηνλ εξεζίζεη. Απηόο ν

ηειεπηαίνο ηζρπξηζκόο ηνπ Ίξβηλ αλαθέξεηαη ζηε ζειίδα 285 ηνπ

βηβιίνπ ηνπ Ο πόλεμορ ηος Χίηλεπ. Από ηηο καξηπξίεο πνπ ππάξρνπλ

ζρεηηθά


ιε αοηό, δεκ πνμηύπηεζ ηίπμηα πμο εα ιπμνμύζε κα εεςνδεεί έζης

ηαζ εθάπζζηα μοζζαζηζηό, πενζθαιαακμιε'κςκ αηόια ηαζ ηςκ

οπμζδιεζώζεςκ ημο εκ θόβς ζοββναθέα. Έκαξ άθθμξ Ίναζκ, μ

Οοάζζβηημκ Ίναζκ, θέεζ ζημοξ ακαβκώζηεξ ημο ζηα Παπαμύθια ενόρ

ηαξιδιώηη: «Ούηε ηζ εβώ λένς πόζμ πνέπεζ κα πζζηέρς ηζξ ζζημνίεξ

ιμο». Αοηή δ αίζεδζδ ηδξ δοζπζζηίαξ δεκ οπάνπεζ ζημ ένβμ ημο

Νηέζαζκη Ίναζκ".

15. Παναδείβιαηα μημ Ι/Η, ζεθ. 6. Η εζζαμθή ζηδκ Πμθςκία: «...ήηακ πεδζάδεξ

ααιιε'κεξ ιε βενιακζηό αίια. Ανπαίεξ βενιακζηε'ξ πενζμπέξ λακαβύνζζακ ηάης από ηδ

βενιακζηή ηονζανπία». «Πνμθακώξ πεπεζζιε'κμ όηζ ηα βενιακζηά ηακη ήηακ ηζίβηζκα

παζπκζδάηζα, ημ πμθςκζηό ζππζηό επζηέεδηε ιε ηζξ θόβπεξ πνμηεηαιέκεξ». (Έκαξ ιύεμξ

πμο έπεζ απμννζθεεί εδώ ηαζ ηαζνό από ημοξ ζηναηζςηζημύξ ζζημνζημύξ.) εθ. 28,

Βανζμαία, Οηηώανζμξ 1939: «...όηακ [μ Υίηθεν] είδε ημ ζοιπόζζμ πμο είπε

πνμεημζιάζεζ μ ζηναηόξ ζημ αενμδνόιζμ, είηε επακαζηάηδζε ημ ζημιάπζ ημο είηε ημ

έκζηζηημ ημο ημκ πνμεζδμπμίδζε κα ιδκ ηαείζεζ ζημ ηενάζηζμ διζηοηθζηό ηναπέγζ ιε ηα

ηαηάθεοηα θζκά ηναπεγμιάκηζθα ηαζ ηα πμθοηεθή θαβδηά ζε ιζα επμπή πμο εηαημκηάδεξ

πζθζάδεξ ηάημζημζ ηδξ Βανζμαίαξ θζιμηημκμύζακ». (Γεκ οπάνπεζ ηαιζά πδβή.) εθ. 61:

«Τπάνπμοκ ζαθείξ ιανηονίεξ βζα νςζζηή ζηναηζςηζηή επέιααζδ πμο εα βζκόηακ

εκακηίμκ ηδξ Γενιακίαξ». (Σμκ Οηηώανζμ ημο 1939! Ούηε οπήνπε δ παναιζηνή οπμρία

βζα ηάηζ πανόιμζμ.) εθ. 156: ηζξ ανπέξ Αοβμύζημο 1940 ζημ Μπένβηπμθ, ιεηαλύ ηςκ

ζηεκώκ θίθςκ ημο, μ Υίηθεν «ζοπκά ζηεθηόηακ ιεβαθόθςκα... Θα έθηζαπκε ιεβάθμοξ

αοημηζκδηόδνμιμοξ ζηδκ Ακαημθή, εα έπηζγε κέεξ πόθεζξ· ηδκ Ηιένα ηδξ Νίηδξ μζ ηά-

ημζημζ ημο Βενμθίκμο εα πόνεοακ ζηδ Βίθπεθιζπθαηξ ηαζ ιεηά εα άνπζγε δ

ακμζημδόιδζδ ηδξ πόθδξ. Θα θενόηακ εοβεκζηά ηαζ ιεβαθόροπα ζημοξ κζηδιέκμοξ

ανπδβμύξ ηναηώκ - αηόια ηαζ ζημκ Σζόνηζζθ, ζημκ μπμίμ εα έδζκε ηδκ άδεζα κα

γςβναθίγεζ ηαζ κα βνάθεζ ηα απμικδιμκεύιαηα ημο». (Γεκ οπάνπεζ ηακέκα ζημζπείμ βζ'

αοηό.) εθ. 348: «Πόζμ εα επέηνζκε μ Υίηθεν ημ Γεκζηό Δπζηεθείμ πμο επέννζρε ζε

αοηόκ ηδκ εηζηναηεία εκακηίμκ ηδξ Μόζπαξ». εθ. 391: «Γεκ θαίκεηαζ ζοιπηςιαηζηό

όηζ μζ Δαναίμζ ανίζημκηακ πίζς από ηα δζανηώξ επεηηεζκόιεκα πακημύ ακηανηζηά

ηζκήιαηα». πεηζηά ιε ηδκ μιζθία ημο Υίηθεν ζηζξ 30 επηειανίμο 1943, ζεθ. 428-29:

«Μίθδζε ζημκ βενιακζηό θαό βζα πνώηδ θμνά ιεηά από πμθθμύξ ιήκεξ, γδηώκηαξ ζο-

βκώιδ επεζδή είπε θζβόηενμ πνόκμ βζα μιζθίεξ από έκακ πνςεοπμονβό πμο έηακε

ηνμοαγζένα επί μθόηθδνεξ εαδμιάδεξ βύνς ζημκ ηόζιμ θμνώκηαξ ά-

Θαςμαζηέρ και Υπεπαζπιζηέρ, Φανεποί και Κπςθοί 2

ηδκ εζζαβςβή ημο αζαθίμο Ο Πόλεμορ ηος Χίηλεπ, βνάθεζ: «Δίδα

ημκ εαοηό ιμο ζακ ηαεανζζηή ανπαζμηήηςκ, ηάηζ πμο έπεζ ιζηνόηενδ

ζπέζδ ιε ιζα θθύανδ ηαζ οπμηεζιεκζηή ανπζηεηημκζηή απμηίιδζδ

πανά ιε αιέηνδηα πνόκζα ανμιζάξ ηαζ α-πμπνςιαηζζιμΰ ηδξ

πνόζμρδξ εκόξ ζζςπδθμύ ηαζ απςεδηζημύ ικδιείμο... Πζζηεύς όηζ

αοηό ημ ηαεάνζζια έπεζ απμηαθύρεζ ηδκ εζηόκα εκόξ ακενώπμο ηδκ

μπμία ηακέκαξ δεκ είπε οπμρζαζηεί ιέπνζ ζήιενα...»

Διπζζημζύκδ ηαζ ηζιή μθείθεηαζ ιόκμ ζε εηείκμοξ ημοξ ζ-

ζπνμ ιεηαλςηό ιπθμογάηζ ηαζ πθαηύ ζμιπνένμ ή άθθα πανόιμζα αζηεία νμύπα». (Ο

Υίηθεν δεκ είπε πμηέ ηάηζ ηέημζμ.) Πενί ημ ηέθμξ, ζημ ηάθζκ-βηνακη, ζεθ. 453: «Η

ιμιθή βζα ηδκ ηαηαζηνμθή απμδόεδηε ζημκ Υίηθεν. Σα επόιεκα πνόκζα επζκμήεδηακ

απμικδιμκεύιαηα από ζηναηδβμύξ, εθεονέεδηακ ρεύηζηα διενμθόβζα, πάεδηακ μζ

εκμπμπμζδηζηέξ θνάζεζξ από ημ πμθειζηό διενμθόβζμ OKW ηαζ πανεζζέθνδζακ

"ζύβπνμκεξ" ηνίζεζξ βζα ηδκ δβεζία ημο Υίηθεν». πεηζηά ιε ημοξ ζοκςιόηεξ ημο

Ιμοθίμο 1944, ζεθ. 704-705: «Η ακηίδναζδ ημοξ ζηδκ είδδζδ ημο "εακάημο" ημο Υίηθεν

ήηακ ιζα μνβζαζηζηή κύπηα ιε ζαιπάκζεξ ιέπνζ ημ πνςί». Τπάνπμοκ πμθθέξ δδθώζεζξ

πμο οικμύκ ημκ Υίηθεν ηαζ ηαηδβμνμύκ ημοξ ζηναηδβμύξ ημο. (Έκα πανάλεκμ

πανάδεζβια: έκαξ πμθοάζπμθμξ Υίηθεν πνμηζιά κα βεοιαηίζεζ ιε ημοξ ζηεκμβνάθμοξ

ημο, αθήκμκηαξ ημοξ πεζκαζιέκμοξ ζηναηδβμύξ ημο κα πενζιέκμοκ.) Άθθα: ημ 1941 ηαζ

ημ 1942 δ αηαιρία μνζζιέκςκ από ημοξ ζηναηδβμύξ ημο ακέηνερε ηα θμβζηά ζπέδζα ημο

Υίηθεν βζα κίηδ επί ηδξ Ρςζίαξ· μ Φίνεν πνμέαθερε πμύ εα βζκόηακ δ νςζζηή επίεεζδ

ζημ ηάθζκβηνακη ηαζ ζημ Βμνμκέγ, όπμο απέηοπακ μζ ζηναηδβμί ημο' ηαηά ηαζνμύξ δεκ

έδεζπκε ηδ δζάεεζδ κα ιζθάεζ έκημκα ζημοξ δζμζηδηέξ ημο, ζδίςξ ζε εηείκμοξ πμο είπακ

ανζζημηναηζηή ηαηαβςβή. Αθθμ έκα πανάδεζβια: Ο Ίναζκ ζπεηζηά ιε ηδ ζοκάκηδζδ ημο

δβέηδ ημο Οοββνζημύ ηαονςημύ Σόλμο, άθαζζ, ιε ημκ Υίηθεν ημκ Γεηέιανζμ ημο

1944. Καηά ημκ Ίναζκ, μ πνώημξ οπμηίεεηαζ όηζ ζοιθμάκδ-ζε ζηδ ζηθδνή άιοκα -ηαζ

ζηδκ πζεακή ηαηαζηνμθή- ηδξ Βμοδαπέζηδξ) όζμ μ Φίνεν δεκ εα επεδίςηε κα ένεεζ ζε

ζοιθςκία ιε ημκ ηάθζκ - εκώ ζςζηό ήηακ ημ αηνζαώξ ακηίεεημ: Ο άθαζζ ήθπζγε ζε

ιζα ζοιθςκία ηδξ ηεθεοηαίαξ ζηζβιήξ ιεηαλύ Υίηθεν ηαζ ηάθζκ. Σμ 1/Η έπεζ πμθθέξ

ακαθμνέξ ζηα «μοββνζηά ανπεία ηδξ Βμοδαπέζηδξ» πςνίξ διενμιδκίεξ, ημπμεεζίεξ,

θαηέθμοξ ή ανζειμύξ ζεθίδςκ.

Αοηά είκαζ ιενζηά ηοπαία παναδείβιαηα από ηζξ «ιεεόδμοξ» ημο Ίναζκ.


ζηνξηθνύο, θπξίσο Γεξκαλνύο, πνπ ζεώξεζαλ θαζήθνλ ηνπο λα

εξεπλήζνπλ νπζηαζηηθά, λα εξεπλήζνπλ εθ λένπ θαη λα α-

λαζθεπάζνπλ ηα «ζηνηρεία» θαη ηα επηρεηξήκαηα ηνπ Ίξβηλ, όρη κόλν

επηθεληξώλνληαο ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο ζηηο εζηθά ακθηζβεηήζηκεο

απόςεηο ηνπ, αιιά απνδεηθλύνληαο ηηο εζειεκέλεο εθ κέξνπο ηνπ

παξεξκελείεο ησλ «πεγώλ» ηνπ16

.

Σν έξγν ηνπ Ακεξηθαλνύ δεκνζηνγξάθνπ Σδνλ Σόιαλη δελ

ζπγθξίλεηαη κε ηελ παξνπζίαζε ηνπ Χίηιεξ από ηνλ Ίξβηλ. Παξά

ηαύηα, όκσο, ν ζαπκαζκόο ηνπ γηα ηνλ Γεξκαλό εγέηε είλαη δηάρπηνο

ζε πνιιέο ζειίδεο ηνπ θαη ε ηεθκεξίσζε ησλ απόςεσλ ηνπ είλαη

εμίζνπ αλεπαξθήο17

.

16. Αθόκα θαη ε πξώελ γξακκαηεύο ηνπ Χίηιεξ, Χξίζηα ξέληεξ, πνπ αλα-θε'ξεηαη

ζπρλά από ηνλ Ίξβηλ θαη ε νπνία ηνπ είρε δώζεη πιεξνθνξίεο θαη ε'γγξαθα, γξάθεη ζηε

ζει. 26: «...αθόκα θαη ν "ζνβαξόο" θαη "ε'ληηκνο" Νηέηβηλη Ίξβηλ δελ έρεη κείλεη

αλεπεξέαζηνο... από αλαθξίβεηεο... θη έηζη πξέπεη λα πσ όηη θαη απηόο επίζεο κε έρεη

απνγνεηεύζεη».

17. Βι. θεθ. 1. Παξαδείγκαηα ζην ΣΟ, ζει. 262: Σν 1932, «κέζα ζηελ αλαζηάησζε ηνπ

έζλνπο [ν Χίηιεξ] θαηλόηαλ λα ζηέθεη ζαλ βξάρνο, επηδηώθνληαο κόλν απηό πνπ ήηαλ

θαιύηεξν γηα ηε Γεξκαλία». ει. 226: «Πνιιά ρεη-ξνθηιήκαηα εμαζθάιηδαλ ηελ ηζόβηα

αθνζίσζε ησλ γπλαηθώλ. Οη άλδξεο ηθαλνπνηνύληαλ από ην ζηαζεξό ζθίμηκν ηνπ ρεξηνύ

ηνπ θαη από ηελ έληηκε θαη απιή ζπκπεξηθνξά ηνπ». Γύξσ ζην 1938, όπσο αλαθέξεη ν

βέξηλ-Κξό-δηγθ, ζει. 470: «...κπνξνύκε λα ληθήζνπκε κόλν κε ηελ αλακνλή. Καη γη'

απηό νη θνκνπληζηέο, νη Δβξαίνη θαη νη Σζέρνη θάλνπλ ηόζν απεγλσζκέλεο πξνζπάζεηεο

λα καο εμσζήζνπλ ηώξα ζε πόιεκν». Απηά από έλα γξάκκα ζηνλ Σόιαλη, ζει. 973. Γηα

ηε ζύζθεςε ηνπ Χίηιεξ ζηηο 23 Μαΐνπ 1939: «Γελ ήηαλ νη παξάινγεο κεγαινζηνκίεο

ελόο αηόκνπ πνπ δηαθαηέρεηαη από ηελ έκκνλε ηδέα ηεο θαηάθηεζεο αιιά ε παξαδνρή

όηη ε Γεξκαλία δελ κπνξεί λα ζπλερίζεη ζαλ κεγάιε δύλακε ρσξίο πόιεκν». Γηα ηνλ

Αύγνπζην ηνπ 1939, ζει. 568: «Οη Πνισλνί νύηε γηα κηα ζηηγκή δελ ζθέθηεθαλ λα

απνδερηνύλ ηηο γεξκαληθέο πξνηάζεηο». ει. 524: «Η θαηεγνξία ηνπ Χίηιεξ όηη ηέηνηεο

πνιηηηθέο πηζαλόηεηεο γηα εηξεληθή δηεπζέηεζε κε ηνπο Πνισλνύο έρνπλ εμαληιεζεί,

δελ ήηαλ αζηήξηθηε». ει. 619: Σν θαινθαίξη ηνπ 1940, ν Χίηιεξ ήηαλ «κεγαιόςπρνο»

κε ηε Γαιιία. ει. 621: Η νκηιία ηνπ Χίηιεξ ζηηο 19 Ινπιίνπ «άξρηζε κε κηα εηξσληθή

επίζεζε ελαληίνλ ηνπ Σζόξηζηι» θαη ζπλερίζηεθε κε κηα πξόηαζε εηξήλεο πξνο ηε

Βξεηαλία. Η αιιεινπρία απηήο ηεο ν-


ηελ απνηίκεζε θαη ζύλνςε ηνπ ζρεηηθά κε ηε Γηακάρε ησλ Ι-

ζηνξηθώλ, ν Άγγινο ηζηνξηθόο Ρίηζαξλη Έβαλο γξάθεη18

: «Σειηθά

νιόθιεξε απηή ε δηακάρε πξνζθέξεη ειάρηζηα ζηνηρεία ζε θάπνηνλ

πνπ έρεη ζνβαξό αθαδεκατθό ελδηαθέξνλ γηα ην ηζηνξηθό παξειζόλ

ηεο Γεξκαλίαο. Γελ θέξλεη λέα γεγνλόηα ζην θσο, δελ πεξηέρεη λέεο

έξεπλεο, δελ ζπκβάιιεη κε λέα ζηνηρεία ζηελ ηζηνξηθή εξκελεία, δελ

ζέηεη λέεο εξσηήζεηο πνπ ζα πξνθαιέζνπλ λέεο κειινληηθέο εξγαζίεο.

Γελ είλαη ινηπόλ παξάμελν πνπ νξηζκέλνη ζρνιηαζηέο ηεο δηακάρεο ζέ-

ιεζαλ λα ζηακαηήζνπλ όιν ην ζέκα θαη λα ζηξέςνπλ ηνπο ηζηνξηθνύο

πίζσ ζην γξάςηκν ηεο αιεζηλήο ηζηνξίαο». (Οπνηαδήπνηε θη αλ είλαη

απηή.) «Η δηακάρε, όκσο, είλαη θάηη παξαπάλσ από κηα εθηξνπή. Έρεη

πξνθαλείο ζπλέπεηεο ζηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν γξάθεηαη ε ηζηνξία».

Απηό βέβαηα είλαη πνιύ αόξηζην θαη πνιύ επξύ. Η «Historikerstreit»

δελ είρε θακηά ζρέζε κε ηηο κεζόδνπο ηεο ζπγγξαθήο ηεο ηζηνξίαο. Οη

«πξνθαλείο ζπλέπεηεο» ηεο ήηαλ (θαη είλαη) όηη νη ζνβαξνί επαγ-

γεικαηίεο Γεξκαλνί ηζηνξηθνί ζεώξεζαλ ζσζηό λα επαλεμεηάζνπλ ηε

ζέζε ηνπ Σξίηνπ Ράηρ -θαη εκκέζσο, ηνπ Χίηιεξ-ζηελ ηζηνξία ηεο

Γεξκαλίαο θαη ηεο Δπξώπεο θαηά ηνλ 20ό αηώλα".

κηιίαο ήηαλ αθξηβώο αληίζεηε. Πνιιέο παξόκνηεο εζθαικε'λεο αλαθνξέο,

πεξηιακβαλνκέλσλ όζσλ είπε ν πάπαο Πίνο XII ζηε ζει. 674-75: Καηέζηεζε ζαθέο όηη

ππνζηήξηδε ηνλ λαδηζηηθό αγώλα ελαληίνλ ηνπ κπνιζεβηθηζκνύ, πεξηγξάθνληαο ηνλ ζαλ

«πςειόθξνλα ηππνηηζκό γηα ηελ άκπλα ησλ ζεκειίσλ ηνπ ρξηζηηαληθνύ πλεύκαηνο».

Σέηνηα δήισζε δελ έγηλε από ηνλ πάπα.

18. «The New Nationalism and the Old History - Perspective on the West Germam

Historikerstreit», JMH, Γεθέκβξηνο 1987, ζει. 785.

19. Μηα παξάμελε ππνζεκείσζε. Ο Έβαλο, ζην ίδην άξζξν (Γεθέκβξηνο 1987): «Η

γεξκαληθή επαλέλσζε δελ είλαη ξεαιηζηηθή πηζαλόηεηα θαη ε ζπδήηεζε γη- απηήλ ή ε

πξνώζεζε επλντθώλ επηρεηξεκάησλ κνηάδεη ζαλ λα κπαίλνπκε ζηε ζθαίξα ηεο

πνιηηηθήο θαληαζίαο». Κη όκσο, πξαγκαηνπνηήζεθε κεηά από δπν κόιηο ρξόληα θαη δελ

ήηαλ εληειώο εμσπξαγκαηηθή ην 1987.


Ο Δξλζη Νόιηε, ηνπ νπνίνπ νη απόςεηο πξνθάιεζαλ ηε Γηακάρε

ησλ Ιζηνξηθώλ, έρεη πξνζθέξεη ζε πνιιά βηβιία20

θαη άξζξα κηα

ακθίβνιε εξκελεία ηνπ Σξίηνπ Ράηρ (θαη εκκέζσο θαη ηνπ Χίηιεξ):

όηη ν εζληθνζνζηαιηζκόο θαη ηα εγθιήκαηα ηνπ ήηαλ ζπλέπεηα ηεο

ξσζηθήο θνκνπληζηηθήο επαλάζηαζεο θαη ηεο ηξνκνθξαηίαο ηεο. «Γελ

πξνεγήζεθε ην "Αξρηπέιαγνο Γθνύ-ιαγθ" ηνπ Άνπζβηηο;» αλαθέξεη,

θαη ζπλερίδεη: «Η εθηέιεζε ησλ Ρώζσλ αζηώλ θαη ησλ θνπιάθσλ

πξνεγήζεθε ηεο εμόλησζεο ησλ Δβξαίσλ από ηνλ Χίηιεξ· ην

ηειεπηαίν δελ ήηαλ κόλν ηζνδύλακν αιιά θαη επαθόινπζν ηνπ

πξώηνπ. Ο εζληθνζνζηα-ιηζκόο ήηαλ ε ξηδνζπαζηηθή αληίδξαζε ζηε

λίθε ηεο ηδενινγίαο ησλ κπνιζεβίθσλ ην 1917 ζηε Ρσζία».

Απηό ην είδνο ησλ επηρεηξεκάησλ -ή κάιινλ, απηό ην είδνο ηεο

ηζηνξηθήο πξννπηηθήο- απαηηεί ηδηαίηεξε πξνζνρή, κόλν θαη κόλν

επεηδή ηαπηίζηεθαλ (θαη εμαθνινπζνύλ λα ηαπηίδνληαη) επξύηαηα κε

εθείλα πνιιώλ «ζπληεξεηηθώλ» θαη «λενζπ-ληεξεηηθώλ» όρη κόλν

ζηε Γεξκαλία αιιά θαη ζε άιια κέξε. ε απηά ηα ηειεπηαία

πεξηιακβάλνληαη νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, όπνπ, ζηε δηάξθεηα ηνπ

«ςπρξνύ πνιέκνπ» αιιά αθόκα θαη ζήκεξα, πνιινί είδαλ ηελ

θνκνπληζηηθή επαλάζηαζε ζηε Ρσζία ζαλ ηε κεγαιύηεξε θακπή ηεο

ηζηνξίαο ζηνλ 20ό αηώλα, θάηη πνπ νδήγεζε ζηελ παγθόζκηα

αληηπαξάζεζε κεηαμύ θνκνπλη-ζκνύ θαη «ειεπζεξίαο», ζηε δηάξθεηα

ηεο νπνίαο ν Β' Παγθό-

20. Αλέπηπμε θαη επαλέιαβε απηή ηελ άπνςε ζε δηάθνξα κεηαγελέζηεξα βηβιία: Der

europäische Bürgerkrieg (1987), Geschichtsdenken im 20. Jahrhundert (1991),

Streitpunkte. Heutige und Künftige Kontroversen um den Nationalsozialismus (1994,

ζην νπνίν: «ε κεγαινζύλε θαη ε ηξαγσδία ηνπ εζληθν-ζνζηαιηζκνύ... ήηαλ κηα

αζπλήζηζηε αληίδξαζε... πξέπεη λα αλαγλσξίζνπκε ηε κεγαινζύλε ηνπ».

Πξνεγνπκέλσο, ν Νόιηε ζεώξεζε επίζεο ζσζηό λα'θάλεη επλντθέο αλαθνξέο ζηνλ

Νηέηβηλη Ίξβηλ θαη ζηνλ Νηέηβηλη Χόγθαλ (έλαλ πξόδξνκν ηνπ Ίξβηλ), ησλ νπνίσλ νη

εξγαζίεο ήηαλ «ρξήζηκεο» (HS, ζει. 19, 25) θαη αξγόηεξα αθόκα θαη ζηνλ Ακεξηθαλό

κεραληθό Φξελη Ληνύηεξ, ν νπνίνο «απέδεημε» όηη δελ ππήξμαλ ζαλαηώζεηο κε αέξηα

ζην Άνπζβηηο.


σμιος Πόιεκνο θαη ν Χίηιεξ δελ ήηαλ παξά δπζπιαζηαθά επεηζόδηα.

(Απηή ήηαλ αξρηθά ε άπνςε ηνπ Σδέηκο Μπέξλακ θαη ηνπ Γνπίιηακ

Μπάθιη: «Σν 1917 ε ηζηνξία άιιαμε ηαρύηεηα»· νηηδήπνηε θη αλ

ζεκαίλεη απηό.) Απηή ε άπνςε γηα ηελ ηζηνξία όρη κόλν απέθηεζε

πνιινύο νπαδνύο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ αξθεηώλ ηξνηζθηζηώλ

«λενζπληεξεηηθώλ» ζηε δεθαεηία ηνπ 1970, αιιά παξακέλεη

ζεκαληηθό ζηνηρείν γηα ηνλ ζρεκαηηζκό ηεο βαζηθήο ηδενινγίαο ηνπ

Ρεπνπκπιηθαληθνύ Κόκκαηνο ησλ ΗΠΑ κεηά ην 1948, πνπ ώζεζε

ηειηθά ζηελ εμνπζία αλζξώπνπο όπσο ν Ρόλαιλη Ρέηγθαλ. Ωζηόζν

είλαη αλόεηε άπνςε θαη, α-πνκαθξπλόκελνο από ην βαζηθό ζέκα

απηνύ ηνπ θεθαιαίνπ, είκαη εδώ ππνρξεσκέλνο λα αλαθέξσ ηνπο

ιόγνπο: (α) Σα ζεκαληηθόηεξα γεγνλόηα ηνπ αηώλα καο ήηαλ νη δπν

παγθόζκηνη πόιεκνη, ησλ νπνίσλ ε θνκνπληζηηθή επαλάζηαζε ηνπ

1917 ζηε Ρσζία θαη ε εγθαζίδξπζε θνκνπληζηηθώλ θαζεζηώησλ ζηελ

Αλαηνιηθή Δπξώπε κεηά ην 1945 δελ ήηαλ παξά απιέο ζπλέπεηεο, (β)

Αθόκα θαη ην 1917, ην κεγαιύηεξν θαη κε ηηο ζεκαληηθόηεξεο

επηπηώζεηο γεγνλόο δελ ήηαλ ε Ρσζηθή Δπαλάζηαζε, ε νπνία νδήγεζε

ζηελ απνρώξεζε ηεο Ρσζίαο από ηνλ πόιεκν, αιιά ε είζνδνο ηεο

Ακεξηθήο ζε απηόλ, ηόζν πξνζσξηλά όζν θαη νξηζηηθά.

Βξαρππξόζεζκα, απηό πνπ έθξηλε ην απνηέιεζκα ηνπ Α' Παγθνζκίνπ

Πνιέκνπ δελ ήηαλ ε απνρώξεζε ηεο Ρσζίαο αιιά ε ζπκκεηνρή ηεο

Ακεξηθήο, θάηη πνπ ηειηθά ζήκαλε ην ηέινο ηεο καθξάο ακεξηθαληθήο

παξάδνζεο γηα κε αλάκεημε ζηηο δηακάρεο ηνπ Παιαηνύ Κόζκνπ, (γ)

Αλ κε ηη άιιν, ε ηζηνξία ηνπ αηώλα καο έρεη απνδείμεη ηνλ

εμακεξηθαληζκό θαη όρη ηνλ εθξσζηζκό ή ηελ θνκνπληζηηθνπνίεζε ηνπ

θόζκνπ, (δ) Η απνηπρία ηνπ θνκνπληζκνύ κεηά ην 1917 θαη πξηλ από

ην 1945 λα εδξαησζεί νπνπδήπνηε εθηόο ηεο Ρσζίαο (αληηζέησο πξνο

ηε Γαιιηθή θαη ηελ Ακεξηθαληθή Δπαλάζηαζε) θαη ε θαηάξξεπζε ηεο

Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο κεηά ην 1989, είλαη αξθεηέο απνδείμεηο γηα

ηελ αδπλακία ηεο ηζρύνο ηνπ, θπξίσο ζηελ Δπξώπε.


Μέζα ζηδ Γενιακία είκαζ ίζςξ θοπδνό όηζ ημ 1986 μ ηαβηεθάνζμξ

Κμθ πνμζηάθεζε ημκ Νόθηε κα ιεηάζπεζ ζημ «Kuratorium»

(Γζεοεοκηήνζμ) εκόξ κέμο «Haus der Geschichte». Ο Νόθηε

ακαθένεηαζ επίζδξ ζημ FAZ (3 Μανηίμο 1988) -ηαζ, ζε μνζζιέκεξ

πενζπηώζεζξ ηαζ από ημκ Φεζη- ςξ «έκαξ από ημοξ πθέμκ αοεεκηζημύξ

ζημπαζηέξ ηδξ ζύβπνμκδξ Γενιακίαξ». Σμ 1994, ζε ιζα ζοκέκηεολδ

ημο ζημκ Ρμύκημθθ Αμοβηζηάζκ (εηδόηδ ημο Der Spiegel), μ Νόθηε

είπε: «Ο Χίηθεν δεκ ήηακ ιόκμ ζδεμθόβμξ, αθθά... Ο Β' Παβηόζιζμξ

Πόθειμξ ήηακ μοζζαζηζηά πόθειμξ βζα ηδκ εονςπασηή εκμπμίδζδ... Η

Γενιακία δεκ ιπμνεί κα εεςνδεεί ημ Πεδειόκηζμ ηδξ Δονώπδξ»21

.

Έκαξ από ημοξ οπεναζπζζηέξ ημο Νόθηε ζηδ «Historikerstreit», μ

Κθάμοξ Χίθκηειπνακη, βνάθεζ: «Η ζζημνζμβναθία έπεζ κα ηάκεζ πμθθή

δμοθεζά βζα κα ενεοκήζεζ ηαζ κα πανμοζζάζεζ ηδκ ζζημνία ημο Σνίημο

Ράζπ ζε ζοκάνηδζδ ιε ηδ βεν-

21. Πεδειόκηζμ, ημ ηναηίδζμ από όπμο άνπζζε δ εκμπμίδζδ ηδξ Ιηαθίαξ -ιε νόθμ

ακηίζημζπμ πνμξ ηζξ 13 ανπζηε'ξ απμζηίεξ ζηδκ ζζημνία ηςκ Ηκςιέκςκ Πμθζηεζώκ.

Δίδαιε επίζδξ (αθ. παναπάκς ζεθ. 180) ηδκ εζθαθιέκδ διενμιδκία ηαζ ηδκ πανακόδζδ

ημο Νόθηε ζπεηζηά ιε ιζα επζζημθή ημο Χάζι Βάζ-ηζιακ πνμξ ημκ Νέαζθ Σζάιπενθεκ ημ

1939. (Σδκ είπε ανεζ ζημκ Ίναζκ μ μπμίμξ, ιε ηδ ζεζνά ημο, ηδκ είπε ανεζ ζε ιζα από ηζξ

επζηναπέγζεξ ζοκμιζθίεξ ημο Χίηθεν.) Άθθμ έκα πανάδεζβια: Οζ επακεζθδιιέκεξ

ακαθμνέξ ημο Νόθηε ζημ ηθμοαί ιε ημ πμκηίηζ (Rattenkäfig), ιζα ιπμθζεαζηζηή

πναηηζηή κα αάγμοκ ημ ηεθάθζ ημο εύιαημξ ιέζα ζε έκα ηθμοαί όπμο ανζζηόηακ έκα ε-

λαβνζςιέκμ πμκηίηζ. Ο Χίηθεν οπμηίεεηαζ όηζ είπε ακαθενεεί ζ' αοηό ζε ιζα από ηζξ

μιζθίεξ ημο. Αοηό, όιςξ, είπε ακαθενεεί πζμ πνζκ από έκακ εαοιάζζμ ακηζιπμθζεαίημ

ζζημνζηό ηδξ Ρςζζηήξ Δπακάζηαζδξ (ημκ Μεθ-βημΰκμθ) ηαζ ζηδ ζοκέπεζα πενζβνάθδηε

από ημκ Σγμνηγ Όνβμοεθ ζημ αζαθίμ ημο 1984 - πνάβιαηα πμο θαίκεηαζ κα αβκμεί μ

Νόθηε. «Ο θόαμξ [ημο Χίηθεν] βζα ημ ηθμοαί ιε ημ πμκηίηζ δεκ ήηακ πανά ιζα

παναηηδνζζηζηή έηθναζδ από ιζα βεκζηή ηαζ βκήζζα ειπεζνία ηδξ πνμδβμύιεκδξ

ιεηαπμθειζηήξ πενζόδμο. Νμιίγς όηζ εδώ ιπμνμύιε κα ανμύιε ηζξ ααεύηενεξ αζηίεξ βζα

ηζξ πενζζζόηενεξ πανμνιήζεζξ ημο βζα άιεζδ δναζηδνζμπμίδζδ». Νόθηε ζημ HS, ζεθ.

226.


ιακζηή, ηδκ εονςπασηή ηαζ ηδκ παβηόζιζα ζζημνία»22

. Μζα ηέημζα

πνμζπάεεζα ζηδ «Historikerstreit» έβζκε από ημκ Ακηνέαξ

Χζθβηνμύιπεν. Η ζοκδβμνία ημο ζε αοηό πμο απμηάθεζα εεςνία ημο

δζπθμύ πμθέιμο ημ 1986 ζοκέααθε ζημ αζθκζδζαζηζηό λέζπαζια ηδξ

Γζαιάπδξ ηςκ Ιζημνζηώκ. ημ Zweierlei Untergang (1986) επαίκεζε

ηδκ απέθπζδα άιοκα ημο ακαημθζημύ ιεηώπμο ημ 1944-45 «βζα ηδκ

πνμζηαζία ηδξ αηεναζόηδηαξ ημο ορδθμύ ηύνμοξ ημο βενιακζημύ Ράζπ

ημ μπμίμ, ζύιθςκα ιε ηδ εέθδζδ ηςκ οιιάπςκ, έπνεπε κα

ηαηαζηναθεί». «Βάζδ ηδξ αββθζηήξ πμθειζηήξ πμθζηζηήξ ηαηά ηδξ

Γενιακίαξ» ήηακ μ ακηζπνςζζζιόξ21

. οιθώκςξ πνμξ ημκ

Χζθβηνμύιπεν, ζεααζιόξ ηαζ εαοιαζιόξ μθείθμκηαζ επίζδξ ζημοξ

ημνοθαίμοξ ε-εκζημζμζζαθζζηέξ αλζςιαημύπμοξ ηαζ ζηζξ ιμκάδεξ ηςκ

SS (πενζθαιαακμιέκςκ ηςκ εεεθμκηζηώκ θθαιακδζηώκ, μθθακδζηώκ

ηαζ άθθςκ πανόιμζςκ ιμκάδςκ) ζε αοηόκ ημκ αβώκα. Όπςξ μ Νόθηε

έηζζ ηαζ μ Χζθβηνμύιπεν ιζθάεζ βζα ηδκ «εονςπασηή ζδέα» ηςκ SS.

Έκα δεύηενμ, ηαη' ειέ, πενζζζόηενμ εκμπθδηζηό εέια ήηακ δ

απνμεοιία ημο κα ζπμθζάζεζ ημκ παηνζςηζζιό ηςκ ζοκςιμηώκ ηαηά

ημο Χίηθεν ημκ Ιμύθζμ ημο 1944. (Αοηό είκαζ πμθύ ζδιακηζηό θόβς

ηδξ απμδεδεζβιέκδξ μιμθςκίαξ ηδξ Γδιμηναηίαξ ηδξ Γοηζηήξ

Γενιακίαξ κα απμδεπηεί επζζήιςξ ημκ παηνζςηζζιό ακηζπάθςκ, ηςκ

ακηζεέηςκ ηαζ ηςκ ιανηύνςκ ημο 1944.) Ο Χζθβηνμύιπεν ελέθναζε

ηδ ζοιπανάζηαζδ ημο πνμξ ημοξ δζμζηδηέξ ημο ακαημθζημύ ιεηώπμο,

μζ μπμίμζ δεκ οπμζηήνζλακ ηδ ζοκςιμζία ημο 1944. Η δζάηνζζδ ημο

ακάιεζα ζε δομ βενιακζημύξ όνμοξ ημοξ μπμίμοξ πνδζζιμπμζεί (μ

Χζθβηνμύιπεν δεκ δζέεεηε ζπμοδαίμ ύθμξ βναθήξ) είκαζ εκδεζηηζηή.

Άκενςπμζ ζακ ημκ ηάμοθεκιπενβη ήηακ «Gesinnungsethi-

22. HS, ζεθ. 292.

23. HS, ζεθ. 341. HS/W, ζεθ. 48. Ο Χζθβηνμύιπεν ηαηδβόνδζε ημοξ επενμύξ ηδξ

Γενιακίαξ όηζ όπζ ιόκμ είπακ πνμηαθε'ζεζ ηδκ ηαηαζηνμθή ηδξ πώναξ ημο, αθθά ηαζ όηζ

«ηαηε'ζηνερακ ημ ηέκηνμ ηδξ Δονώπδξ».


ker» (πεπεζζιέκμζ ή ζοκαζζεδιαηζημί δεζημθόβμζ- «Gesinnung» ζηα

βενιακζηά ζδιαίκεζ ηαζ ηα δομ), εκώ μζ πμθειζζηέξ ζηα ηεθεοηαία

παναηώιαηα ημο ακαημθζημύ ιεηώπμο ήηακ «Verantwortungsethiker»

(οπεύεοκμζ δεζημθόβμζ) - ηάηζ πμο ιεηαθνάγεηαζ δύζημθα ζηα

αββθζηά, αθθά ημ ααζζηό ημο κόδια είκαζ ειθακέξ: μ ηάμοθεκιπενβη

ηαζ μζ ζοκςιόηεξ ηαηά ημο Χίηθεν ίζςξ κα ήηακ δεζημθόβμζ- μζ

οπόθμζπμζ, όιςξ, εκενβμύζακ ζακ δεζηώξ οπεύεοκα άημια.

Σεθεοηαία, ηαζ επίζδξ ήζζμκμξ ζδιαζίαξ, είκαζ δ ιζηνή αθθά ίζςξ

παναηηδνζζηζηή απόδεζλδ ημο ηνόπμο ιε ημκ μπμίμ μ Χζθβηνμύιπεν

εοεοβναιιίγεηαζ ζε μνζζιέκεξ πενζπηώζεζξ ιε ηζξ αζοκήεζζηεξ α-

πόρεζξ ημο Νόθηε, εκώ ζε άθθεξ δείπκεζ επζθοθαηηζηή απμδμπή ημο

Ίναζκ24

.

Πνμξ οπενάζπζζδ ημο Νόθηε ηαζ ημο Χζθβηνμύιπεν πνέπεζ κα

θεπεεί, ιε αίζεδια απόθοηδξ δζηαζμζύκδξ, όηζ, εκώ μζ πνμζπάεεζεξ

ημοξ βζα ηδκ απμηαηάζηαζδ ημο Χίηθεν είκαζ ίζςξ ακαιθζζαήηδηεξ ζε

μνζζιέκα βναπηά ημοξ, αοηό δεκ θαίκεηαζ κα απμηεθεί ημκ ηύνζμ ζηόπμ

ημοξ. Παναηζκήεδηακ από ααεζά πζηνία απέκακηζ ζε έκα ιεβάθμ ηύια

ακηεεκζηήξ μιμθςκίαξ ιεηαλύ ηςκ Γενιακώκ ζζημνζηώκ. Γεκ ήεεθακ

ζηδκ μοζία κα απμηαηαζηήζμοκ ημκ Χίηθεν, αθθά κα ημκ ενιδκεύμοκ.

Πμθθέξ, όιςξ, από ηζξ ενιδκείεξ ημοξ μδήβδζακ ζε ζοζπεηζζιμύξ πμο

έπνεπε κα απμθεοπεμύκ. Ο Νόθηε ηαζ μ Χζθβηνμύιπεν, ηαεώξ ηαζ μζ

πενζζζόηενμζ από ημοξ οπμζηδνζηηέξ ηαζ μπα-

24. Ο Χζθβηνμύιπεν ζημ Rheinischer Merkur, 31 Οηηςανίμο 1986: Οζ ιαγζηέξ

δμθμθμκίεξ ηςκ Δαναίςκ «δεκ ιπμνμύκ από πμζμηζηήξ πθεονάξ κα ηνζεμύκ

δζαθμνεηζηά» από ηζξ ιαγζηε'ξ ελμνίεξ ηαζ δμθμθμκίεξ ηςκ Οοηνακώκ πςνζηώκ από ημκ

ηάθζκ. ημ FAZ, 18 Ημοκίμο 1979, μ ίδζμξ ε'ηακε ιζα μλοδενηή ηαζ κμοκεπή ηνζηζηή ζε

ε'κα από ηα αζαθία ημο Ίναζκ ςζηόζμ, δ ζοθθμβή ηςκ εββνάθςκ ημο «απμδεζηκύεζ

ακαιθζαόθςξ ηδ ζδιακηζηή αλία ημο Ίναζκ». Αλίγεζ κα ζδιεζςεεί όηζ ηακε'καξ

πανόιμζμξ έπαζκμξ δεκ οπάνπεζ ζηζξ αίαζεξ επζεέζεζξ ημο Χζθβηνμύιπεν εκακηίμκ ημο

Χάιπενιαξ, ημο Βέ-θεν, ημο Γζέηεθ ηαζ άθθςκ ζηδ δζάνηεζα ηδξ «Historikerstreit».


δμύξ ημοξ, δεκ είκαζ εαοιαζηέξ ημο Χίηθεν, αθθά οπεναζπζζηέξ ηδξ

Γενιακίαξ ηαζ ηδξ ζζημνίαξ ημο βενιακζημύ θαμΰ ζηδ δζάνηεζα ημο

Σνίημο Ράζπ. Δπεζδή, όιςξ, δ ζζημνία ημο Σνίημο Ράζπ είκαζ

ακαπόζπαζηδ από εηείκδ ημο Χίηθεν, ανέεδηακ ακαπόθεοηηα (έζης

ηαζ πενζζηαζζαηά) κα οπεναζπίγμκηαζ ηαζ ημκ Φίνεν.

Ζ πενίπηςζδ ημο Ράζκεν Σζίηεθιακ είκαζ ηάπςξ δζαθμνεηζηή. Δίκαζ

ζδιακηζηό ημ βεβμκόξ όηζ μ Σζίηεθιακ -ιζα μθόηθδνδ βεκζά κεόηενμξ

από ημκ Νόθηε ηαζ ημκ Χζθβηνμΰιπεν, ηαζ πςνίξ ηαιζά ζοιιεημπή ζηδ

Γζαιάπδ ηςκ Ηζημνζηώκ- άνπζζε ηδ δεύηενδ έηδμζδ ημο ζπμοδαίμο

ΕΗΣ/Α ιε έκακ δνζιΰ πνόθμβμ όπμο ηαοηδνίαγε ημοξ ζζημνζημύξ μζ

μπμίμζ είπακ επζηνίκεζ ημκ Νόθηε ηαζ ημκ Χζθβηνμύιπεν ζηδ

«Historikerstreit»25

. Σόζμ αοηό όζμ ηαζ δ ιεηέπεζηα ζηαδζμδνμιία ημο

απμηάθορακ ηζξ ζδεμθμβζηέξ ηαζ πμθζηζηέξ ηάζεζξ ημο ηαθακημύπμο

κεανμύ ζζημνζημύ, μ μπμίμξ εβηαηέθεζρε ηζξ (πναβιαηζηά πμθύ εθπζ-

δμθόνεξ) επαββεθιαηζηέξ αηαδδιασηέξ πνμμπηζηέξ ημο βζα

ζηαδζμδνμιία ζηδ δδιμζζμβναθία ηαζ ζηδκ πμθζηζηή. Αοηό δεκ πνέπεζ

ακαβηαζηζηά κα πνμλεκεί εθίρδ. Έπμοιε ήδδ δεζ όηζ ιενζηέξ από ηζξ

πζμ αλζόθμβεξ πνμζπάεεζεξ βζα ηδκ ηαηακόδζδ ημο Χίηθεν έπμοκ βίκεζ

από ακενώπμοξ μζ μπμίμζ δεκ οπήνλακ επαββεθιαηίεξ αηαδδιασημί

ζζημνζημί. Ωζηόζμ, έπμοιε επίζδξ δεζ ζε μθόηθδνμ αοηό ημ αζαθίμ, όηζ

πμθθμί ζζπονζζιμί ημο Σζίηεθιακ δείπκμοκ όπζ ιόκμ ηδ ζμαανή ηαζ

αλζέπαζκδ πνμζπάεεζα ημο κα πανμοζζάζεζ ηαζ κα δζαηδνήζεζ έκα πμν-

ηνέημ ημο Χίηθεν πενζζζόηενμ πμζηζθόιμνθμ ηαζ πμθύπθμημ

25. Ο Σζίηεθιακ είπε μθμηθδνώζεζ ηα πεζνόβναθα ημο ζηζξ ανπε'ξ ημο 1985. Ζ

«Historikerstreit» ειθακίζηδηε ημ 1986. Ζ πνώηδ ε'ηδμζδ ημο ΕΗΣ/Α έβζκε ημκ Απνίθζμ

ημο 1987. Αοηόξ μ πνόθμβμξ βνάθηδηε βζα ηδ δεύηενδ έηδμζδ, ημκ Οηηώανζμ ημο 1988.


από όζμ πζζηεύεηαζ βεκζηά, αθθά ηαζ όηζ ιενζηέξ θμνέξ δεκ οπάνπεζ

πναβιαηζηή δζάηνζζδ ακάιεζα ζηδκ «ακαεεώνδζδ» ημο ηαζ ζε έκα

είδμξ απμηαηάζηαζδξ. Αοηό ακζπκεύεηαζ από μνζζιέκεξ -

αιθζζαδηήζζιεξ ηαζ εζθαθιέκεξ- δδθώζεζξ ημο βζα ηδκ ελςηενζηή

πμθζηζηή ημο Φίηθεν26

, ηαεώξ επίζδξ (όπςξ ζοιααίκεζ ηαζ ιε ημκ

Φζθβηνμΰιπεν) από ηζξ επζθοθάλεζξ ημο ζπεηζηά ιε ηδ ζοκμιςζία ημο

1944 εκακηίμκ ημο Φίνεν. Τα ηίκδηνα ημοξ, ζύιθςκα ιε ημκ

Τζίηεθιακ, ήηακ ακάιεζηηα: «ενδζηεοηζηά ηαζ δεζηά ηίκδηνα, αθθά

ηαζ ημ εκδζαθένμκ βζα ημ ιέθθμκ ηδξ Γενιακίαξ, έπαζλακ ζδιακηζηό

νόθμ, ηαεώξ επίζδξ δ ακηζπάεεζα ημοξ [Widerwillen] βζα ημκ

ζμζζαθζζιό ημο Φίηθεν» - έκα άδζημ ζςνεοηζηό απμηέθεζια από έκακ

εεκζηζζηή «κεμζοκηδνδηζηό» ηςκ ζημπώκ ηςκ αβκώκ παηνζςηώκ ζο-

κηδνδηζηώκ ιζαξ πνμδβμύιεκδξ βεκζάξ.

Πενζζζόηενμ από έκα ηέηανημ ημο αζώκα πνζκ ειθακζζηεί δ

«Historikerstreit», μ Δθαεηόξ δδιμζζμβνάθμξ Φ. Αθειάκ έβναρε έκα

ααεοζηόπαζημ αζαθίμ ιε ηίηθμ Bonn ist nicht Weimar ( Η Βόννη δεν είναι

Βαϊμάρη). Σημπόξ ημο ήηακ κα ημκίζεζ ηδ ζηαεενόηδηα ηδξ

δοηζημβενιακζηήξ πμθζηζηήξ ηαζ ημζκςκζηήξ δμιήξ. Φνδζζιμπμίδζε

πμθθά επζπεζνήιαηα βζα κα απμδείλεζ πόζμ ζζπονόηενμζ ηαζ οβζέζηενμζ

ήηακ μζ εεζιμί ηαζ μζ

26. Παναδείβιαηα, ζημ ΕΗΤ/Β: Σεθ. 8: Τμκ Μάνηζμ ημο 1939 «μζ δοκάιεζξ πμο

οπμζηήνζγακ ιζα ζηθδνόηενδ πμθζηζηή έκακηζ ημο Φίηθεν έβζκακ ζζπονόηενεξ ζηδκ

Αββθία». Σεθ. 109: Οζ πνμηάζεζξ ημο Φίηθεν πνμξ ηδκ Πμθςκία ημκ Αύβμοζημ ημο 1939

ήηακ «πζμ βεκκαζόδςνεξ ηαζ ιεηνζμπαεείξ από μθόηθδνδ ηδκ πμθςκζηή πμθζηζηή ηδξ

δζπθςιαηίαξ ηδξ Βα'ίιάνδξ». Σεθ. 113: «Ο Φίηθεν δεκ ήεεθε πόθειμ, ήηακ

ακαβηαζιέκμξ [;] κα ηάκεζ ζοιιαπία ιε ηδ Σμαζεηζηή Έκςζδ». Τμ ηαθμηαίνζ ημο 1940,

«εκ όρεζ ηδξ πμθειζηήξ ρύπςζδξ πμο επζηναημύζε ζηδ Γενιακία δεκ ήηακ ηαεόθμο

εύημθμ βζα ημκ Φίηθεν κα ηάκεζ ιζα ηέημζα εζνδκζηή πνόηαζδ πνμξ ηδκ Αββθία». Σεθ.

141: «Ζ άπμρδ ημο Φίηθεν όηζ δ Αββθία αημθμοεμύζε ιζα πμθζηζηή απαθθαβήξ από ηδκ

αοημηναημνία ηδξ, επζδζώημκηαξ κα ηδκ ηθδνμκμιήζμοκ μζ ΖΠΑ, έθηαζε ζε εοήημα

ώηα ηςκ [αββθζηώκ] ζοκηδνδηζηώκ ηύηθςκ». Όπζ αηνζαώξ.

Θασμαζηές και Υπεραζπιζηές, Φανεροί και Κρσθοί 2

ζοκεήηεξ ζε ζύβηνζζδ ιε εηείκεξ ηδξ Γδιμηναηίαξ ηδξ Βασ-ιάνδξ,

έηζζ ώζηε δ Γδιμηναηία ηδξ Βόκκδξ κα ιδ δζαηνέπεζ ηίκδοκμ κα

οπμηύρεζ ζε εληνειζζηέξ. Τμ αζαθίμ ημο Αθειάκ δεκ ήηακ μΰηε απθό

πμθζηζηό θοθθάδζμ μΰηε θασηό ιοεζζηόνδια. Σηδκ πναβιαηζηόηδηα,

πμθθέξ από ηζξ ζοβηνίζεζξ ημο ελαημθμοεμύκ κα ζζπύμοκ αηόια ηαζ

ζήιενα, ζπεδόκ 40 πνόκζα ιεηά ηδκ έηδμζδ ημο, βζα έκα πμθύ

δζαθμνεηζηό ηαζ εκςιέκμ πθέμκ βενιακζηό ηνάημξ. Υπάνπεζ, πάκηςξ,

ιζα ζδιακηζηή ελαίνεζδ ζηδ βεκζηή άπμρδ ημο Αθειάκ. Πμθζηζζηζηά

ιζθώκηαξ, οπάνπμοκ μνζζιέκεξ μιμζόηδηεξ ιεηαλύ ηςκ Γδιμηναηζώκ

ηδξ Βόκκδξ ηαζ ηδξ Βάίιάνδξ. Φοζζηά, από ιζα πθεονά ή, ιάθθμκ, ζε

ηάπμζμ επίπεδμ, αοηό απμηεθεί παβηόζιζμ θαζκόιεκμ. Ζ θαηνεία -ηαζ

μ ζοπκά οπεναμθζηόξ εαοιαζιόξ ηδξ ηέπκδξ ηαζ ηδξ θμβμηεπκίαξ ημο

«ιμκηενκζζιμύ» ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1920-δζαηδνήεδηε ιέπνζ ηζξ

ηεθεοηαίεξ δεηαεηίεξ (εηηόξ ίζςξ από ηδ δεηαεηία ημο 1960), μζ μπμίεξ

δεκ ήηακ ηίπμηα παναπάκς από οπεναμθζηά παναδείβιαηα ηαζ

εθανιμβέξ ηςκ ζδεώκ, ηςκ ηύπςκ ηαζ ημο ζονιμύ πμο επζηναημύζακ

ζηδ δεηαεηία ημο 1920). Ζ Γοηζηή Γενιακία δεκ ιπμνμύζε κα

απμηεθέζεζ ελαίνεζδ ζε αοηή ηδ βεκζηή πμθζηζζηζηή ηάζδ. Τμ

πανάλεκμ, όιςξ, ιε ηδ Γενιακία ηδξ Γδιμηναηίαξ ηδξ Βασιάνδξ ήηακ

δ ύπανλδ εκόξ αβεθύνςημο πάζιαημξ, όπζ ιόκμ πμθζηζηά ηαζ

ημζκςκζηά, αθθά επίζδξ πκεοιαηζηά ηαζ πμθζηζζηζηά, ιεηαλύ ηςκ ηόηε

ζο-κηδνδηζηώκ-εεκζηζζηζηώκ, ηαζ ηςκ νζγμζπαζηζηώκ-θζθεθεύεε-νςκ

ηαζ ημζιμπμθίηζηςκ παναηάλεςκ. Αοηό πμο απμηάθορε δ Γζαιάπδ

ηςκ Ηζημνζηώκ ζηδ δεηαεηία ημο 1980 ήηακ δ επακειθάκζζδ ιζαξ

δζαθμνάξ ιεηαλύ ηςκ Γενιακώκ ζζημνζηώκ ηαζ πμθζηζηώκ

δζακμμοιέκςκ, ηνζηζηώκ ηαζ ζπμθζαζηώκ, ηςκ μπμίςκ δ ζύζηαζδ ηςκ

παναηάλεςκ δεκ ήηακ ίδζα, αθθά δεκ ήηακ ηαζ εκηεθώξ δζαθμνεηζηή,

από εηείκεξ ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1920· δ πμνεία ηδξ δζαιάπδξ

απμηάθορε -δοζηοπώξ- όηζ έκα ηέημζμ πάζια ίζςξ κα είκαζ πάκηα

αβεθύνςημ. Οζ πζηνίεξ ηδξ δζαιάπδξ απμηεθμύκ ζαθή απόδεζλδ βζα

όθα αοηά27

. Ακηίεεηα ιε ηδ


δεηαεηία ημο 1920, μζ ζζημνζημί ηςκ μπμίςκ ηα ηείιεκα πνμηάθεζακ

ηδ δζαιάπδ (Νόθηε, Χζθβηνμΰιπεν), μζ οπμζηδνζηηέξ ημοξ

(Χίθκηειπνακη, Φεζη, Σημύνιεν) ηαζ μζ δζάδμπμζ ημοξ (Τζίηεθιακ)

παναπμκμύκηακ όηζ ηα βενιακζηά πακεπζζηήιζα ηαζ δ επαββεθιαηζηή

βενιακζηή ζζημνζμβναθία ζοκέπζγακ κα ηονζανπμύκηαζ από ιζα

ανζζηενίγμοζα ηαζ ακηεεκζηή δζακμδηζηή εθίη πμο έηακε ό,ηζ ηαθύηενμ

(ή, ιάθθμκ, ό,ηζ πεζνόηενμ) ιπμνμύζε βζα κα δοζθδιίζεζ ημοξ

ακηζπάθμοξ ηδξ ηαζ, ημοθάπζζημκ ειιέζςξ, ηδκ ζζημνία ηδξ πώναξ ηδξ.

Πίζς από πανόιμζμοξ πνμηθδηζημύξ ζζπονζζιμύξ οπέαμζηε ηάπμζμ

είδμξ ζοκςιμζίαξ28

- ηαζ ιάθζζηα όπζ ιόκμ αηαδδιασημύ, αθθά ακηε-

εκζημύ παναηηήνα.

Σηδ ζοκέκηεολδ ημο πνμξ ημκ Σμοδδό ζζημνζηό Αθθ Γζό-πακζμκ

ημκ Νμέιανζμ ημο 1992, μ Τζίηεθιακ είπε όηζ δ Γζαιάπδ ηςκ

Ιζημνζηώκ έθδλε ιε ενίαιαμ ηςκ «ανζζηενώκ-θζθεθεύ-εενςκ»

δοκάιεςκ. «Από πμθζηζηή άπμρδ, αοηό ζδιαίκεζ όηζ μζ ζοκηδνδηζημί

είκαζ ιάθθμκ αιοκόιεκμζ ηαζ όπζ εκςιέκμζ». Αθθά «αοηό έπεζ

ιεβαθύηενδ ζπέζδ ιε ηζξ αηαδδιασηέξ ζοκεήηεξ πανά ιε ηζξ

ακηζθήρεζξ ημο ηόζιμο ηδξ δζακόδζδξ ηδξ Γενιακίαξ όπμο ζήιενα,

θίβα ιόθζξ πνόκζα ιεηά από ηδ Γζαιάπδ ηςκ Ιζημνζηώκ, οπάνπεζ ζηδκ

πναβιαηζηόηδηα ηάπμζα αθθαβή, δεδμιέκμο όηζ μζ ανζζηενμί

πκεοιαηζημί ηύηθμζ δεκ ανίζημκηαζ πθέμκ ζηδκ επίεεζδ αθθά,

ακηζεέηςξ, ακηζιεηςπί-

27. Σηεθεείηε ηδ βθώζζα. Παναδείβιαηα: Χζθβηνμΰιπεν: «Δπζζηδιμκζηό ζηάκδαθμ».

(HS, ζεθ. 233.) «Γμθμθόκμζ παναηηήνςκ» (Rufmordkampagne). Σημύνιεν:

«Καηάθμβμξ πνμβναθώκ», «Γίηδ-πανςδία». (HS, ζεθ. 92.) Φεζη: «Τεθεημονβζηή

ζοιιόνθςζδ απέκακηζ «ζηδκ εθεοεενία κα βίκμκηαζ ενςηήζεζξ». (HS/W, ζεθ. 127.) Η

ζθμδνόηδηα ηδξ άθθδξ πθεονάξ δεκ ήηακ ιζηνόηενδ. Έκα αηναίμ πανάδεζβια έπμοιε

από ημκ επζεεηζηό ζοββναθέα Δθί'Βί-γεθ, πμο παναηηήνζζε ημκ Νόθηε, ημκ

Χζθβηνμΰιπεν, ημκ Χίθκηειπνακη ηαζ ημκ Σημύνιεν «ηέζζενεζξ θδζηέξ» (Viererbände).

28. «Σηδ Γενιακία οπάνπεζ ιμκμπώθζμ ηδξ [ημζκήξ] βκμόιδξ». Τζίηεθιακ, όπςξ

ακαθένεηαζ ζημ Die Woche, 15 Ιμοκίμο 1995.


γμοκ [αολακόιεκεξ] δοζημθίεξ». Καζ όιςξ, πμθθμί (ακ όπζ μζ

πενζζζόηενμζ) επζηνζηέξ ημο Νόθηε ηαζ ημο Χζθβηνμύιπεν δεκ ήηακ

μΰηε ανζζηενμί μΰηε νζγμζπάζηεξ. Ο Τζίηεθιακ ίζςξ κα έπεζ δίηζμ

ακαθμνζηά ιε ηδκ αθθαβή ημο πμθζηζημύ ηαζ πκεοιαηζημύ ηθίιαημξ -

ιε πζεακέξ πνμεηηάζεζξ ηαζ απμηεθέζιαηα ιεηαλύ ηςκ κεμηένςκ

βεκεώκ αθθά αηόια ηαζ ηςκ ιεθθμκηζηώκ ζζημνζηώκ. Αοηό είκαζ

πνμθακέξ, ιεηαλύ άθθςκ, ζηδκ εζζαβςβή πμο έηακε μ Φεζη ημ 1995

ζε ιζα κέα έηδμζδ ηδξ αζμβναθίαξ ημο Χίηθεν, όπμο ηαηαθένεηαζ ηαηά

ημο εκημπζζιμύ ηαζ ηδξ απμδμπήξ δζαθόνςκ «ηαιπμύ» ζπεηζηά ιε ημκ

Φίνεν29

. Αοηό πμο ίζςξ ακηζιεηςπίζμοιε είκαζ πενζζζόηενεξ ακαεες-

νήζεζξ ημο πμνηνέημο ημο Χίηθεν ζηδκ ηαθύηενδ πενίπηςζδ, ηαζ

ιεβαθύηενεξ πνμζπάεεζεξ βζα ηδκ απμηαηάζηαζδ ημο ζηδ πεζνόηενδ.

29. Δπακέηδμζδ ζημ FAZ, 7 Οηηςανίμο 1995. (Βθ. επίζδξ ημκ πνόθμβμ αοημί) ημο

αζαθίμο.) Ο όνμξ «ηαιπμύ» πνδζζιμπμζήεδηε από ημκ Τζίηεθιακ ζημ Die Welt, ζηζξ 18

Γεηειανίμο 1993.

Σμ ζζημνζηό πνόαθδια

Το ερώτημα τοσ Πίτερ Γκέιλ το 1944 - Η σύγκριση με τον Ναπολέοντα

- Το σημασιολογικό ερώτημα τοσ «μεγαλείοσ» - Τα καταστρεπτικά

επακόλοσθα τοσ Χίτλερ -Οι μόνιμες σσνέπειες - Η θέση τοσ στην

ιστορία τοσ 20ού αιώνα και στο τέλος της Σύγτρονης Εποτής

ΣΙ 14 ΟΚΣΩΒΡΙΟΤ 1944 μ Οθθακδόξ ζζημνζηόξ Πίηεν Γηέζθ

μθμηθήνςζε ημκ πνόθμβμ εκόξ αζαθίμο, ημ εε'ια ημο μπμίμο ημκ

ααζάκζγε πενζζζόηενμ από ηέζζενα πνόκζα. Ήηακ πνάβιαηζ ηα

δναιαηζηόηενα πνόκζα ηδξ γςήξ ημο. Σμκ Μάζμ ημο 1940 δ πώνα ημο

δέπηδηε ιζα λαθκζηή ηαζ αάναανδ εζζαμθή, βζα κα ηαηαηηδεεί ηεθζηά

από ηδ Γενιακία ημο Υίηθεν. Ο Γηέζθ είπε βνάρεζ έκα δμηίιζμ βζα ημκ

Ναπμθέμκηα, ημ μπμίμ πνδζζιμπμίδζε ημκ επηέιανζμ ημο 1940 βζα μ-

νζζιέκεξ δζαθέλεζξ ζηδκ Οζημκμιζηή πμθή ημο Ρόηενκηαι. Έκακ

ιήκα ανβόηενα ζοκεθήθεδ ηαζ εζηάθδ ζηδ Γενιακία, όπμο είπε ηδκ

εοηαζνία κα επακαθάαεζ αοηέξ ηζξ δζαθέλεζξ, όπςξ θέεζ μ ίδζμξ: «ε

πμθΰ δζαθμνεηζηό πενζαάθθμκ ηαζ βζα πμθύ δζαθμνεηζηό ημζκό,

δδθαδή ζημ ζηναηόπεδμ ημο Μπμΰ-πεκααθη βζα ημοξ

ζοβηναημοιέκμοξ ιμο». Σμ εέια ήηακ μ Να-


πόθεςκ. Δηείκμ όιςξ πμο «δδιζμύνβδζε ιεβάθμ εκδζαθένμκ ηαζ

εοιδδία ήηακ μ παναθθδθζζιόξ» [ιεηαλύ Ναπμθέμκηα ηαζ Υίηθεν].

Λίβμοξ ιήκεξ ανβόηενα, μ Γηέζθ εζηάθδ από ημ Μπμύπεκααθη πίζς

ζηδκ Οθθακδία, όπμο έγδζε άθθα ηνία πνόκζα έβηθεζζημξ ζε

ζηναηόπεδμ. Σμκ Φεανμοάνζμ ημο 1944 απεθεοεενώεδηε βζα θόβμοξ

οβείαξ ηαζ ηόηε άνπζζε κα βνάθεζ ημ αζαθίμ ημο βζα ημκ Ναπμθέμκηα1.

Σμ μθμηθήνςζε ιεηά από μηηώ ιήκεξ ζε έκα ιζηνό δςιάηζμ, ιέζα

ζηδκ παβςκζά ηαζ ζημ ζημηάδζ ηδξ αηόια οπμδμοθςιέκδξ Οθθακδίαξ,

ηαζ ηάης από ηδ ζηζά ηδξ Γηεζηάπμ. Υνεζάζηδηε κα πενάζμοκ άθθμζ

επηά ιήκεξ ιέπνζ ηδκ απεθεοεένςζδ ηδξ παηνίδαξ ημο. Σμ αζαθίμ,

Ναπολέων, ηα σπέρ και ηα καηά εηδόεδηε ημ 1947, εκώ δ πνώηδ

αιενζηακζηή ηαζ αββθζηή έηδμζδ έβζκε ημ 1949.

Όπςξ δείπκεζ μ ηίηθμξ, εέια αοηήξ ηδξ εαοιάζζαξ ηαζ ηα-

θμβναιιέκδξ ενβαζίαξ από ημκ ίζςξ δεύηενμ ιεβάθμ ζζημνζηό

μθθακδζηήξ ηαηαβςβήξ ημο αζώκα ιαξ (μ άθθμξ είκαζ μ Γζόπακ

Υάζηζζκπα) ήηακ μ Ναπμθέςκ ηαζ όπζ μ Υίηθεν. ηδκ πναβιαηζηόηδηα,

ημ όκμια ημο Υίηθεν δεκ ακαθένεηαζ ηαεόθμο ιέζα ζημ ηείιεκμ,

εηηόξ από ιζα ιζηνή οπμζδιείςζδ ζηδ ζεθίδα 278. Τπάνπεζ, όιςξ,

ζημκ πνόθμβμ. Άθθςζηε, μ Γηέζθ παναδέπεηαζ ζηδκ ανπή ημο

πνμθόβμο: «Αοηό ημ αζαθίμ είκαζ οπμπνμσόκ ηςκ πνμζθάηςκ

ειπεζνζώκ ιαξ». Γεκ πνόηεζηαζ ςζηόζμ βζα Βίμοξ Πανάθθδθμοξ2.

Γζααάζηε πνμζεηηζηά ηζ έβναρε

1. Όθεξ ÖL παναηάης ακαθμνέξ από ημκ Γηέζθ πνμένπμκηαζ από ημκ πνόθμβμ ημο

αζαθίμο ημο Napoleon: For and Against. Νζμο Υέζαεκ ηαζ Λμκδίκμ, 1949, ζεθ. 7-11.

2. Σμ ανπζηό ημο δμηίιζμ βζα ημκ Ναπμθέμκηα επνόηεζημ κα δδιμζζεοηεί ζε ιζα ιδκζαία

μθθακδζηή επζεεώνδζδ ημκ Ιμύκζμ ημο 1940. «Μεηά ηδ ζοκεδημθόβδζδ, ημκ Μάζμ, ιμο

επεζηνάθδζακ ηα πεζνόβναθα ιε ιζα ζδιείςζδ πνμξ ημκ ηοπμβνάθμ κα ηάκεζ βνήβμνα,

αθθά πςνίξ ηδκ παναιζηνή ελήβδζδ. Φοζζηά, δεκ ιμο πνεζαγόηακ ηαιζά ελήβδζδ βζα κα

ηαηαθάας, όηζ, ιμθμκόηζ δεκ είπα βνάρεζ μύηε ιζα θέλδ βζα ημκ Υίηθεν ηαζ ημκ

εεκζημζμζζαθζζιό, μ παναθθδθζζιόξ ιε ηδκ επμπή ιαξ είπε θακεί ζημκ εηδόηδ ηάπςξ

ηαοζηζηόξ

Το Ιζηορικό Πρόβλημα 2

μ ζοββναθέαξ ζημκ πνόθμβμ ημο: «Πνέπεζ κα δδθώζς, βζα κα είιαζ

ζοκεπήξ ιε ημκ εαοηό ιμο, όηζ οπήνλε ηάηζ πμο ηνάαδλε ημ

εκδζαθένμκ ιμο πμθύ πενζζζόηενμ από ημκ παναθθδθζζιό. Ο

Ναπμθέςκ είπε ηδ δζηή ημο βμδηεία ηαζ δ βαθθζηή ζζημνζμβναθία

ζδζαίηενδ πάνδ. Ανπζηά, μΰηε ημ άνενμ ημο 1940 πνμήθεε από ημ

πνόαθδια ηδξ μιμζόηδηαξ ή ηδξ δζαθμνάξ ιεηαλύ Ναπμθέμκηα ηαζ

Υίηθεν, αλλά από ηο ιζηοριογραθικό πρόβλημα, ηο πρόβλημα ηης

απέρανηης ποικιλίας ηων ερμηνειών ηον Ναπολέονηα, ηης

ζηαδιοδρομίας, ηων ζηότων και ηων επιηεσγμάηων ηον. [Ο ημκζζιόξ ιε

πθάβζα είκαζ δζηόξ ιμο: Με αοηό αηνζαώξ ημ εέια δεκ αζπμθείηαζ ηαζ

ημ αζαθίμ πμο ηναηάηε ζηα πένζα ζαξ;] Πώξ όιςξ εα ιπμνμύζε κα

βίκεζ δζαθμνεηζηά; Δίπα εηπθαβεί από ημκ παναθθδθζζιό ζε ίδζμ ααε-

ιό ιε ημοξ ακαβκώζηεξ ή ημοξ αηνμαηέξ ιμο ηαζ ακαιθζζαήηδηα ζημ

αζαθίμ ιμο παναιέκεζ ηάπμζμ ζημζπείμ ημο, ιμθμκόηζ ακαθένμιαζ ζε

αοηό ιόκμ πενζζηαζζαηά ηαζ δεκ ημ ακαπηύζζς πμοεεκά αθθμύ».

ημκ οπόθμζπμ πνόθμβμ ημο Γηέζθ, πάκηςξ, βίκεηαζ πναβιαηζηά δ

ζύβηνζζδ ακάιεζα ζημκ Ναπμθέμκηα ηαζ ζημκ Υίηθεν. Τπάνπεζ ιζα

πανάβναθμξ ζηδκ ηαηά ηα άθθα ζύκημιδ εζζαβςβή πμο ιμο έηακε

εκηύπςζδ όηακ πνςημδζάααζα ημ αζαθίμ ημο, ζπεδόκ ιζζόκ αζώκα πνζκ

- ηαζ πμο ίζςξ ιε ώεδζε κα απμθαζίζς κα βνάρς ημ δζηό ιμο. Ο

Γηέζθ ακαθένεζ όηζ δεκ ήεεθε κα δώζεζ ηδκ εκηύπςζδ «όηζ βνάθηδηε

βζα κα ηάκεζ ημκ παναθθδθζζιό ηαζ όηζ ζε αοηόκ ημκ παναθθδθζζιό

μθείθεζ ημ ααζζηό ημο εκδζαθένμκ». Όιςξ, «Τπάνπεζ έκα ζδιείμ βζα

ημ μπμίμ είκαζ δύζημθμ κα ιδ θμαδεμύιε όηζ μ παναθθδθζζιόξ ιπμνεί

κα επεηηαεεί - ιόκμ ηάπμζα ιεηαβεκέζηενδ βεκζά εα ημ λένεζ αοηό ιε

αεααζόηδηα».

ηάης από εηείκεξ ηζξ πενζζηάζεζξ». ηδ δζάνηεζα ηςκ δζαθέλεςκ ζημ Ρόηενκηαι,

«ζοκεπή ηύιαηα βέθζμο απμηάθοπηακ όηζ ημ αηνμαηήνζμ είπε ακηζθδθεεί πθήνςξ ημκ

παναθθδθζζιό».


ηακ ηάπμζμξ αθέπεζ ημοξ Γάθθμοξ κα θζθάκε ημ πένζ πμο ημοξ

ηζιώνδζε- όηακ παναηδνεί πώξ λεπάζηδηακ ηα θάεδ ηαζ ηα

εβηθήιαηα ημο Ήνςα, μζ ηαηαδίηεξ ημο θαμΰ, μζ ηαηαζηνμθέξ

ηαζ μζ γδιζέξ ημο Κνάημοξ, ηάης από ηδ θάιρδ ηςκ

ζηναηζςηζηώκ ηαημνεςιάηςκ ηαζ ηδξ δύκαιδξ, όζμ αζηαεήξ ηαζ

πανμδζηή ηαζ ακ ήηακ, όηακ πνμζέπεζ ηζξ δζηαζμθμβίεξ ηαζ ηδκ

ηάθορδ, όθεξ έλοπκεξ, εθεονεηζηέξ ηαζ πμιπώδεζξ, πμο

πνμαθήεδηακ έκακ πενίπμο αζώκα ανβόηενα από ημοξ ζζημνζ-

ημύξ -ηαζ ιάθζζηα ελαίνεημοξ!- ηόηε βίκεηαζ ζηακόξ κα δζαηνίκεζ

ακάιεζα ζηζξ ιεηαβεκέζηενεξ βεκζέξ ηςκ Γενιακώκ3

ημοξ

οπμζηδνζηηέξ ηαζ ημοξ εαοιαζηέξ ημο ακενώπμο μ μπμίμξ

οπήνλε ηύνακκμξ βζα ιαξ ηαζ ημοξ μδήβδζε ηζ εηείκμοξ ζηδκ

ηαηαζηνμθή ημοξ.

3. πζ, όιςξ, ιόκμ ιεηαλύ ηςκ Γενιακώκ. «Μπμνεί κα δεζ ηακείξ» -ηαζ ημ εέαια δεκ

είκαζ ηαεόθμο εοπάνζζημ- ημοξ Γάθθμοξ «κα θζθάκε ημ πένζ πμο ημοξ ηζιώνδζε»: έκα

πένζ πμο όπζ ιόκμ ημοξ ηζιώνδζε αθθά ημοξ οπέηαλε ηαζ μνζζιέκεξ θμνέξ ημοξ

ααζάκζζε, έκα πένζ πμο δεκ ακήηε ζε αοημύξ αθθά ζημκ εεκζηό επενό ημοξ, μ μπμίμξ

ημοξ πενζθνμκμύζε. Έκαξ από ημοξ ζδιακηζηόηενμοξ Γάθθμοξ δζακμμύιεκμοξ, μ

Ρμιπέν Μπναγζβζάη, ηόθιδζε κα ημ δζαηοπώζεζ ιε ιζα θνάζδ ζηδ δζάνηεζα ηδξ δίηδξ

ημο ημ 1945: «Κμζιδεήηαιε ιε ημοξ Γενιακμύξ ηαζ ιαξ άνεζε ανηεηά». (Μήπςξ

μθεζθόηακ ζε αοηή ηδ θνάζδ ημ βεβμκόξ όηζ μ ζηναηδβόξ Νηε Γημθ, πανά ηζξ εηηθήζεζξ

πμθθώκ δζακμμοιέκςκ, ανκήεδηε κα ιεηαηνέρεζ ηδκ πμζκή ημο εακάημο ημο Μπνα-

γζβζάη; Ίζςξ.) Μζα εεηζηή ζοκέπεζα ημο Β' Παβημζιίμο Πμθέιμο ήηακ δ ελαθάκζζδ ηδξ

βαθθμβενιακζηήξ επενόηδηαξ· μοζζαζηζηά μδήβδζε ζηδ ιεηέπεζηα ζοιθζθίςζδ ηαζ

ζοιιαπία ηςκ δομ εεκώκ ηαζ ηναηώκ. Τπήνλε, όιςξ, ηαζ ιζα θζβόηενμ επμζημδμιδηζηή

ζοκέπεζα: ημ βαθθζηό ζοκαίζεδια ηαηςηενόηδηαξ -όπζ απθώξ πμθζηζηό αθθά ηαζ

πμθζηζζηζηό- απέκακηζ ζε ηάεε ηζ βενιακζηό. ε αοηό πενζθαιαάκεηαζ μ -ιενζηέξ θμνέξ

εζθζηνζκήξ- εαοιαζιόξ βζα ημ Σνίημ Ράζπ ηαζ βζα μνζζιέκμοξ από ημοξ εηπνμζώπμοξ

ημο. Σμ θαζκόιεκμ ημο Λεπέκ ηαζ ηςκ εηαημιιονίςκ μπαδώκ ημο είκαζ ηάηζ πμο είπε

πνμαθεθεεί από ημοξ Γάθθμοξ «ζοκενβαγόιεκμοξ ιε ημκ επενό», όπςξ μ Μπναγζβζάη

ηαζ άθθμζ, μζ μπμίμζ ζοκενβάζηδηακ όπζ ιόκμ ιε ηδ Γενιακία αθθά ηαζ ιε ημκ

πζηθενζζιό. ε αοηά πνέπεζ κα πνμζεέζμοιε ηδ θαηνεία ημο Δνκζη Γζμύκβηεν, ημο

Κανθ ιζη, ημο Μάνηζκ Υάζκηεβηεν ηαζ άθθςκ - όπζ καγζζηώκ αθθά αηόιςκ πμο

πίζηεοακ ζηδ βενιακζηή ακςηενόηδηα. ε ηαιζά

Το Ιστορικό Πρόβλημα 2

Ο Πίηεν Γηέζθ έβναρε ηα παναπάκς ημκ Οηηώανζμ ημο 1944 -

αηνζαώξ πεκήκηα πνόκζα πνζκ ανπίζς κα ζηέπημιαζ κα βνάρς αοηό ημ

αζαθίμ. Γεκ εα ημ μκόιαγα Χίτλερ: τα σπέρ και τα κατά. Οζ

ακαβκώζηεξ, όιςξ, πμο ημ ηναημύκ αοηή ηδ ζηζβιή ζηα πένζα ημοξ

λένμοκ όηζ πναβιαηζηά οπάνπεζ ιζα αζαθζμβναθία ζδιακηζηή

«οπμζηδνζηηώκ ηαζ εαοιαζηώκ» ημο Υίηθεν, δ μπμία εα

ελαημθμοεήζεζ κα οπάνπεζ, ηαζ ιάθζζηα όπζ ιόκμ ιεηαλύ «ιζαξ

ιεηαβεκέζηενδξ βεκζάξ Γενιακώκ». Τπάνπμοκ πνάβιαηζ, όπςξ είδαιε,

εαοιαζηέξ ηαζ ακαιμνθςηέξ ηδξ εζηόκαξ ημο Υίηθεν, ηνοθμί ηαζ

θακενμί. Η επζννμή ημοξ είκαζ πενζμνζζιέκδ, όπςξ ίζςξ ηαζ δ

ζδιαζία ημοξ. Σμ ιέθθμκ, όιςξ, ανίζηεηαζ αηόια ιπνμζηά ιαξ.

Δκ πάζδ πενζπηώζεζ, ημ εέια αοημύ ημο αζαθίμο ιμζάγεζ αθθά ηαζ

δζαθένεζ ζοβπνόκςξ από ημ ένβμ ημο Πίηεν Γηέζθ. Γεκ πνόηεζηαζ βζα

ηδκ ζζημνία εκόξ ακενώπμο αθθά βζα ηδκ ζζημνία ηδξ ζζημνίαξ ημο. Σα

ηεθάθαζα ηδξ δεκ πςνίγμκηαζ ακάιεζα ζημοξ ζζημνζημύξ ακηζπάθμοξ

ηαζ ζημοξ ζζημνζημύξ εαοιαζηέξ ημο. Καζ ημ ηεθεοηαίμ από αοηά είκαζ,

ακαπόθεοηηα, πενζζζόηενμ ζζημνζηό πανά ζζημνζμβναθζηό (ιμθμκόηζ

ζζημνία ηαζ ζζημνζμβναθία αθθδθμεπζηαθύπημκηαζ): ιζα εεςνδηζηή

απάκηδζδ ζηδκ ενώηδζδ πμύ ηαζ πώξ ιπμνεί κα μνζζηεί δ εέζδ ημο

Υίηθεν, ημοθάπζζημκ ζηδκ ζζημνία ημο 20μύ αζώκα. Αοηή δ ενώηδζδ

ειπενζέπεζ, πνάβιαηζ, ιζα ζύβηνζζδ ιε ημκ Ναπμθέμκηα.

Ο παναθθδθζζιόξ -ή, αηνζαέζηενα, μζ μιμζόηδηεξ- ζηδ ζηαδζμδνμιία

ημο Ναπμθέμκηα ηαζ ημο Υίηθεν (ηονίςξ αοηήξ ηαζ όπζ ηδξ γςήξ ημοξ)

είκαζ πνμθακείξ αηόια ηαζ ζημοξ ακαβκώζηεξ πμο δεκ έπμοκ

θεπημιενείξ ζζημνζηέξ βκώζεζξ. Αξ ηζξ ακαηεθα-

άθθδ πώνα δεκ εαοιάζηδηακ ηαζ ηζιήεδηακ από δζακμμοιέκμοξ όζμ ζήιενα ζηδ

Γαθθία.


ήηαλ εληειώο αζπκβίβαζηεο. Όκσο νη κέζνδνη θαηαλαγθαζκνύ θαη νη

ζεξησδίεο ηαπηίδνληαη κε ηνλ ραξαθηήξα ησλ δηθηαηόξσλ θαη ησλ

θαηαθηεηώλ, θαη ζα δνύκε όηη ν Ναπνιέσλ δέρηεθε πνιιέο επηθξίζεηο,

ηόζν εληόο όζν θαη εθηόο Γαιιίαο, γηα νξηζκέλεο ελέξγεηεο ηνπ.

Ωζηόζν, απηό απνηειεί έλα από ηα ζεκεία ζηα νπνία ε ζύγθξηζε είλαη

επλντθή γηα ηε θήκε ηνπ. Ση είλαη νη πξνγξαθέο «ηνπ ζπλόινπ ησλ

Ιαθσβί-λσλ» κπξνζηά ζηνλ αθαληζκό όισλ ησλ αληηπάισλ θνκκάησλ

ζε θπιαθέο θαη ζηξαηόπεδα ζπγθεληξώζεσλ ζαλ απηόλ πνπ έγηλε ζην

Σξίην Ράηρ; Ση είλαη ε δνινθνλία ηνπ δνύθα λη' Αλ-γθηέλ κπξνζηά ζε

εθείλε ηνπ Νηόιθνπο, ηνπ ζηξαηεγνύ ιάη-ζεξ θαη ηεο γπλαίθαο ηνπ,

θαζώο θαη πνιιώλ άιισλ ζηηο 30 Ινπλίνπ 1934; Ση είλαη νη εθηειέζεηο

ηνπ Παικ θαη ηνπ Υνθέξ, ηη είλαη έζησ νη θαθνπρίεο ηηο νπνίεο

ππέζηεζαλ ηόζεο πόιεηο θαη ρσξηά ζηε Γεξκαλία θαη ζηελ Ιζπαλία

κπξνζηά ζε απηά πνπ ηξάβεμαλ ζηελ επνρή καο όιεο νη θαηαθηεκέλεο

πεξηνρέο από ηηο ζηξαηηέο ηνπ Υίηιεξ; Η γαιιηθή αζηπλνκία ήηαλ

κηζεηή θαη επίθνβε ζηηο πεξηνρέο πνπ είραλ θαηαθηεζεί ή πξν-

ζαξηεζεί, αιιά όηαλ δηαβάζεη θαλείο γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηεο έρνληαο

ππ' όςηλ ηηο πξόζθαηεο εκπεηξίεο καο δελ κπνξεί παξά λα ληώζεη

έθπιεμε γηα ηνπο πεξηνξηζκνύο θαη ηηο αληηδξάζεηο πνπ θπξηαξρνύλ

ζηηο θνληόθζαικεο απνθάζεηο ησλ λόκσλ θαη ζηνπο ήξεκνπο ηξόπνπο

κηαο αλζξσπηζηηθήο επνρήο.

Σα παξαπάλσ, γξακκέλα ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1944, εμαθνινπζνύλ

λα θαίλνληαη αιεζηλά. Δπηηξέςηε κνπ, όκσο, λα ζπλερίζσ ηε

ζύγθξηζε ιίγν αθόκα. Έρεη αξθεηό ελδηαθέξνλ λα παξαηεξήζνπκε

όηη, ζε νιόθιεξε ηε δσή ηνπ, ν Υίηιεξ έθαλε ειάρηζηε αλαθνξά ζηνλ

Ναπνιένληα5. Σνλ Ινύλην ηνπ 1940,

5. Μηα παξάμελε ζύκπησζε πνπ δελ αλαθέξεηαη από άιινπο ηζηνξηθνύο: ην

Μπξανπλάνπ, ν ηόπνο γέλλεζεο ηνπ Υίηιεξ, ήηαλ ην κέξνο από όπνπ κεηαθέξζεθε

παλεγπξηθά ην 1810 ε λέα λύθε ηνπ Ναπνιένληα, ε αξρηδνύθηζζα Μαξία Λνπίδα, από

απζηξηαθό ζε γαιιηθό πεξηβάιινλ. ηε δηάξθεηα ησλ εθζηξαηεηώλ ηνπ ην 1805 θαη ην

1809, ν Ναπνιέσλ πέξαζε ηε λύρηα ηνπ ζε


ζηε δηάξθεηα κηαο ζύληνκεο θαη ζρεδόλ κπζηηθήο πξσηλήο επίζθεςεο

ηνπ ζην Παξίζη, πε'ξαζε κεξηθέο ζηηγκέο κπξνζηά ζηνλ ηάθν ηνπ

κεγάινπ Κνξζηθαλνύ ζηελ Πιαηεία ησλ Απνκάρσλ ηνλ Γεθέκβξην

ηνπ 1940 δηέηαμε λα κεηαθεξζεί από ηε Βηέλλε ζην παγσκέλν Παξίζη

ην θέξεηξν ηνπ γηνπ ηνπ Ναπνιένληα*, γηα λα ηνπνζεηεζεί δίπια ζε

εθείλν ηνπ παηέξα ηνπ - κηα ρεηξνλνκία πνπ πξνθάιεζε ειάρηζηεο

αληηδξάζεηο από ηνλ γαιιηθό ιαό. ε απηά πξέπεη λα πξνζζέζνπκε

ηελ πεξηθξνλεηηθή απέρζεηα γηα ηε Γαιιία θαη ηνπο Γάιινπο πνπ

ραξαθηήξηδε ηε ζθέςε ηνπ Υίηιεξ από ηε λεαληθή ηνπ ειηθία".

Τπάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ πξνζσπηθόηεηα θαη

εθείλε ηε ζπλνξηαθή πόιε - ζην ίδην Υάνπο νπληι (θαη πξνθαλώο ζηα ίδηα δσκάηηα

ηνπ δεύηεξνπ νξόθνπ) όπνπ εβδνκήληα ρξόληα αξγόηεξα έδεζε ν παηε'ξαο ηνπ Υίηιεξ.

(Δίλαη ε'λα θαινρηηζκέλν θηίξην ζηε λόηηα πιεπξά κηαο κεγάιεο εκπνξηθήο πιαηείαο.)

* Ναπνιέσλ Β' ή Αεηηδεύο, ν νπνίνο πέζαλε λένο θαη δελ βαζίιεςε πνηέ. (.η.Μ.)

6. Απνκέλεη λα γξαθεί έλα βηβιίν κε ηηο απόςεηο ηνπ Υίηιεξ ζρεηηθά κε άιια θξάηε θαη

εζληθόηεηεο, νη νπνίεο πνίθηιαλ θαη κεηαβάιινληαλ ζε πνιιέο πεξηπηώζεηο αληί λα είλαη

ζηαζεξέο θαη νκνηόκνξθεο. Τπάξρεη, γηα παξάδεηγκα, ρώξνο γηα ζνβαξή κειέηε ηεο

ζηάζεο ηνπ πξνο ηε Βξεηαλία θαη ηνλ βξεηαληθό ιαό, ε νπνία είλαη πεξηζζόηεξν

πνιύπινθε από ην κεξηθέο θνξέο παξαρξεζηκνπνηεκέλν θιηζέ κηαο ζρέζεο αγάπεο-

κίζνπο. Ωζηόζν, είλαη ραξαθηεξηζηηθή ε καξηπξία ηνπ κίζνπο ηνπ Υίηιεξ γηα ηνλ ιαό

πνπ ηόικεζε λα ηνλ αςεθήζεη. Έηζη ζηακάηεζαλ νη πεξηζηαζηαθέο εθθξάζεηο ζεβαζκνύ

ή αθόκα θαη ζαπκαζκνύ πξνο ηνλ ιαό θαη έδσζαλ ηε ζέζε ηνπο ζε εθθξάζεηο

πεξηθξνλεηηθνύ κίζνπο θαζώο ζπλερηδόηαλ ν πόιεκνο θαη πιεζίαδε ζην ηέινο ηνπ.

Παξόκνηα ήηαλ ε κεηαρείξηζε ηεο Πνισλίαο θαη ησλ Πνισλώλ, γηα ηνπο νπνίνπο είρε

δηαηππώζεη ειάρηζηεο ππνηηκεηηθέο παξαηεξήζεηο πξηλ από ην 1939, αιιά νη

αληηδξάζεηο ηνπο -πνπ νδήγεζαλ ζηελ έλαξμε ηνπ πνιέκνπ εθείλνλ ηνλ ρξόλν- ηνλ

έθαλαλ λα εθαξκόζεη ζε βάξνο ηνπο πξσηνθαλή ζθιεξόηεηα, αληίζηνηρε κόλν κε

εθείλε ελαληίνλ ησλ Δβξαίσλ. Γελ ππάξρεη ηίπνηα παξόκνην ζηηο αληηδξάζεηο ηνπ

Ναπνιένληα ή αθόκα θαη ηνπ ηάιηλ, νη νπνίνη εθδήισλαλ πόηε-πόηε θάπνην ζεβαζκό

γηα ηελ αλδξεία ησλ αληηπάισλ ηνπο.


ζηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ Ναπνιένληα θαη ηνπ Υίηιεξ. Η αδίζηαθηε

ζθιεξόηεηα -ελόο ππνινγηζκέλνπ καθηαβειηθνύ θαη κεζνγεηαθνύ

είδνπο- ήηαλ ην ραξαθηεξηζηηθό ζηνηρείν ηνπ πξώηνπ. Σν κίζνο -θαη ε

αραιίλσηε θαιιηέξγεηα ηνπ- ήηαλ ίζσο ην ρεηξόηεξν ζηνηρείν ηνπ

δεπηέξνπ. Δίλαη ηνπιάρηζηνλ ζπδεηήζηκν όηη ν Ναπνιέσλ, έλαο

θνβεξόο εγσηζηήο, είρε κεγαιύηεξε απηνπεπνίζεζε -θαη ζπρλά

κεγαιύηεξε αηζηνδνμία-από ηνλ Υίηιεξ7. Άιιε κηα δηαθνξά κεηαμύ

ηνπο είλαη ε ζηάζε πνπ είραλ θαηά ην παξειζόλ, πξηλ γίλνπλ ηύξαλλνη.

Από απηή ηελ άπνςε ν Ναπνιέσλ ήηαλ πνιύ ιηγόηεξν επαλαζηάηεο

από ηνλ Υίηιεξ. Μηα ειθπζηηθή -θαη εθπιεθηηθά αλζξώπηλε- όςε ηεο

πξνζσπηθόηεηαο ηνπ Ναπνιένληα ήηαλ ηα θιεξνλνκηθά θαη

νηθνγελεηαθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα, ε ηάζε ηνπ ην 1810 λα δεκηνπξγήζεη

νηθνγέλεηα, δεδνκέλνπ όηη ε ζηνξγή ηνπ γηα ηε Μαξία Λνπΐδα θαη ε

αγάπε γηα ηνλ γην ηνπ μεπεξλνύζαλ θαηά πνιύ ηνλ ζθνπό ηνπ λα

εληζρύζεη ηελ εμνπζία ηνπ κέζσ ελόο κεγαινπξεπνύο γάκνπ. Τπήξρε

κηα κηθξναζηηθή (κε ηελ θαιύηεξε έλλνηα ηνπ, ζπλήζσο

παξεμεγεκέλνπ, όξνπ) πιεπξά ηνπ Ναπνιένληα, ε νπνία έιεηπε από

ηνλ Υίηιεξ. ην απνθνξύθσκα ηεο δύλακεο ηνπ, όηαλ ζηέθζεθε

απηνθξάησξ ην 1804, ν Ναπνιέσλ έβιεπε ηνλ εαπηό ηνπ ζαλ έλαλ λέν

Καξινκάγλν. Δίρε ζαλ πξόηππα ηνπο Ρσκαίνπο απηνθξάηνξεο. Ο

Υίηιεξ δελ είρε θαλέλα πξόηππν (εθηόο ίζσο από ηνλ Μεγάιν Φξεη-

δεξίθν, πεξί ην ηέινο)8. Τπάξρεη επίζεο ε δηαθνξά κεηαμύ ηνπ

7. Ο Φεζη ζην F, ζει. 309, είλαη πεηζηηθόο ιέγνληαο όηη «νιόθιεξν ην δηαλνεηηθό θαη

ζπλαηζζεκαηηθό ζύζηεκα» ηνπ Υίηιεξ θαηλόηαλ λα θπξηαξρείηαη από έλα πξσηαξρηθό

ζηνηρείν «Angst» (άγρνπο) [Angsterlebnis]. Απηό, κεηαμύ άιισλ, ηνλ δηαθνξνπνηεί από

ηνλ λεαξό Μνπζνιίλη, πνπ έκνηαδε πεξηζζόηεξν κε ηνλ λεαξό Βνλαπάξηε παξά κε ηνλ

Υίηιεξ.

8. ε κηα πεξίπησζε ην 1940 ν Υίηιεξ ππνηίζεηαη όηη είπε πσο ζα επέβαιιε ηε

ληθεηήξηα ζπλζήθε εηξήλεο ηνπ ζην Μίλζηεξ ηεο Βεζηθαιίαο, ζέηνληαο έηζη ηέινο ζην

επξσπατθό πνιηηηθό ζύζηεκα πνπ είρε εγθαζηδξπζεί εθεί ην 1648.


Ναπνιένληα, πνπ έιεγε όηη νη ζηξαηεγνί ηνπ ήηαλ ιαγσληθά ηα νπνία

πάιεπαλ κε ην ινπξί ηνπο θαη ρξεηαδόηαλ λα ηα ζπγθξαηεί, ελώ ν

Υίηιεξ ππνζηήξηδε όηη έπξεπε ν ίδηνο λα παξαθηλεί θαη λα θαζνδεγεί

ηνπο ζηξαηεγνύο ηνπ.

Αθόκα ζεκαληηθόηεξν είλαη ην γεγνλόο όηη ν Ναπνιέσλ έβιεπε ηε

ζέζε ηνπ ζηελ ηζηνξία ζαλ κηα ηξίηε δύλακε αλάκεζα ζηελ

Δπαλάζηαζε θαη ζηελ Αληίδξαζε. Πξηλ από ηελ πηώζε ηνπ, είπε:

«Μεηά από εκέλα, ε Δπαλάζηαζε -ή, κάιινλ, νη ηδέεο πνπ ηελ

πξνθάιεζαλ- ζα εμαθνινπζήζεη ηελ πνξεία ηεο. Θα κνηάδεη κε βηβιίν

από ην νπνίν αθαηξέζεθε ν ζειηδνδείθηεο θαη θάπνηνο αξρίδεη πάιη

από ηε ζειίδα όπνπ είρε ζηακαηήζεη»". Η άπνςε ηνπ Υίηιεξ ήηαλ

εληειώο δηαθνξεηηθή. Μεηά ην ηέινο ηνπ δελ ζα ππήξρε επηζηξνθή,

αιιά κόλν ζθνηάδη-θαη πζηέξα, ίζσο κεηά από πελήληα ή εθαηό

ρξόληα, κηα αλαβίσζε ησλ επαλαζηαηηθώλ ηδεώλ ηνπ.

Πξέπεη θαη πάιη λα επηκείλσ (γηα ηειεπηαία θνξά) όηη δελ γξάθσ

ηε βηνγξαθία ηνπ Υίηιεξ. Με απαζρνιεί ηδίσο ην πξόβιεκα ηεο ζέζεο

ηνπ ζηελ ηζηνξία. Από απηή ηελ άπνςε, ίζσο λα είλαη απαξαίηεηε κηα

ζύγθξηζε κε ηα ππέξ θαη ηα θαηά ηεο ηζηνξηθήο εξκελείαο ηνπ

Ναπνιένληα. Οη πεξηζζόηεξεο από ηηο πην ζεκαληηθέο βηνγξαθίεο θαη

ηζηνξίεο ηνπ Μεγάινπ Ναπνιένληα γξάθηεθαλ θαη εθδόζεθαλ 40 θαη

50 ρξόληα κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ, ελώ είδακε όηη νη ζνβαξόηεξεο ιόγηεο

βηνγξαθίεο ηνπ Υίηιεξ άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη κόιηο κηα δεθαεηία

κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ. ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ Ναπνιένληα, πνιινί

κεγάινη θαιιηηέρλεο θαη ζηνραζηέο ηεο Δπξώπεο ηνλ ζαύκαδαλ ή ηνλ

ζέβνληαλ (ν Μπεηόβελ θαη ν Γθαίηε, γηα παξάδεηγκα, έζησ θαη γηα

νξηζκέλν ρξνληθό δηάζηεκα). Γελ ζπλέβε ην ίδην κε ηνλ Υίηιεξ (αλ

θαη δελ πξέπεη λα α-

9. Αλαθέξεηαη από ηνλ Μαηίέ Μνιέ ην 1842 ζηελ ππνδνρή ηνπ Σνθβίι ζηε Γαιιηθή

Αθαδεκία' επίζεο από ηνλ Φξαλζνπά Φνπξέ, Revolutionary France 1770-1880,

Όμθνξλη, 1988, ζει. 260-70.


γλνήζνπκε πεξηπηώζεηο όπσο ηνπ Κλνπη Υάκζνπλ ή ηνπ Έδ-ξα

Πάνπλη). Τπήξραλ επηθαλείο Άγγινη πνπ εθηηκνύζαλ ηνλ

Ναπνιένληα. Με ηνλ Υίηιεξ, κνλαδηθή αμηόινγε εμαίξεζε ήηαλ ν

Λόηλη Σδνξηδ (ν νπνίνο ηνλ ζεσξνύζε ηε ζεκαληηθόηεξε

πξνζσπηθόηεηα ηεο Επξώπεο κεηά ηνλ Ναπνιένληα). Τπήξραλ

κεγάινη Γάιινη ζπγγξαθείο θαη πνηεηέο (ηαληάι, Μπεξαλδέ) ησλ

νπνίσλ ν απεξηόξηζηνο ζαπκαζκόο γηα ηνλ Ναπνιένληα παξέκεηλε

ζηαζεξόο10

. Όζνλ αθνξά ηνλ Υίηιεξ δελ βξίζθνπκε Γεξκαλνύο

ζπγγξαθείο αλαιόγνπ δηακεηξήκαηνο. Σέινο, αιιά όρη ιηγόηεξν

ζεκαληηθό -θαη ηδίσο γηα ηνπο ζθνπνύο απηνύ ηνπ βηβιίνπ- νη

βηνγξάθνη θαη νη ηζηνξηθνί ηνπ Ναπνιένληα κπνξνύλ λα θαηαηαγνύλ

ζε θαηεγνξίεο ππνζηεξηθηώλ θαη αληηπάισλ (θάηη ην νπνίν έρεη θάλεη

κε εληππσζηαθό ηξόπν ν Γθέηι)· αιιά -ηνπιάρηζηνλ ηα πξώηα πελήληα

ρξόληα κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ- δελ ππάξρεη κηα όκνηα ή πεξίπνπ όκνηα

αληηζηνηρία κεηαμύ ησλ βηνγξάθσλ θαη ησλ ηζηνξηθώλ ηνπ Υίηιεξ.

Τπάξρνπλ, όπσο είδακε -πέξα από ειάρηζηνπο ζεξκνύο αιιά

ακθηζβεηνύκελνπο ζαπκαζηέο- πεξηζζόηεξνη πξνζεθηηθνί θαη

επηθπιαθηηθνί ηζηνξηθνί νη νπνίνη ηείλνπλ λα αλαζεσξήζνπλ ην

θνηλώο απνδεθηό πνξηξέην ηνπ Υίηιεξ, αιιά, αληηζέησο πξνο

νξηζκέλνπο Γάιινπο βηνγξάθνπο ηνπ Ναπνιένληα, δελ ππάξρνπλ

έλζεξκνη θαη ζηαζεξνί ππνζηεξηθηέο ηνπ".

Όπσο θαη λα έρεη ην πξάγκα ν Υίηιεξ, αληηζέησο πξνο ηνλ

10. ηαληάι, Vie de Napoleon, ζει. 1837: «Ο κεγαιύηεξνο άλδξαο πνπ γλώξηζε ν

θόζκνο από ηελ επνρή ηνπ Καίζαξα». Καη: «Όζν πεξηζζόηεξν καζαίλνπκε ηελ

αιήζεηα, ηόζν κεγαιύηεξνο ζα γίλεηαη ν Ναπνιέσλ». (Μηα πεπνίζεζε πνπ

επαλαιάκβαλαλ ζπρλά θαη νη ζαπκαζηέο ηνπ Υίηιεξ.)

11. Μηα ηάζε πνπ έρνπλ από θνηλνύ κε ηνπο πεξηζζόηεξν επηθπιαθηηθνύο ή

κεηξηνπαζείο ππνζηεξηθηέο ηνπ Ναπνιένληα είλαη ε απόδνζε ζηνπο Βξεηαλνύο όισλ

ησλ ζθιεξώλ κέηξσλ ελαληίνλ ηεο ρώξαο ηνπο. (Ο Ζαθ Μπελβίι, γηα παξάδεηγκα, ζηελ

πεξίπησζε ηνπ Ναπνιένληα θαη ν Αληξέαο Υηιγθξνύ-κπεξ ζηελ πεξίπησζε ηνπ

Υίηιεξ.)


Ναπνιένληα, δελ ήηαλ αγαπεηόο ή ζεβαζηόο ζηελ Επξώπε12

. ηνλ

ιαό ηνπ, λαη. Αθόκα, όκσο, θαη εδώ πξέπεη λα ζθεθζνύκε όηη νη

έλλνηεο ηνπ «θνηλνύ» θαη ηνπ «ιανύ» ήηαλ δηαθνξεηηθέο 130 ρξόληα

πξηλ από ηνλ Υίηιεξ. Ελώ όκσο ε ηζηνξία δελ επαλαιακβάλεηαη,

ππάξρνπλ νξηζκέλεο εθπιεθηηθέο νκνηόηεηεο: ε ηεξάζηηα επεκεξία

ηνπ Σξίηνπ Ράηρ ζηε δεθαεηία ηνπ 1930 θαη απηό πνπ κεξηθνί Γάιινη

ηζηνξηθνί απνθαινύλ «ρξπζή άλνημε ηεο Τπαηείαο». Σα θνλθνξδάηα

ηνπ Ναπνιένληα θαη ηνπ Υίηιεξ (θαζώο θαη άιια ζπλαθή, όπσο νη

θηιηθέο δηαζέζεηο πξνο ηελ Τπα-ηεία θαη ηε δηθηαηνξία ηόζν ηνπ

λνύληζηνπ ηνπ πάπα ζηε Γαιιία, θαξδηλάιηνπ Καπξέξα, όζν θαη ηνπ

λνύληζηνπ ζην Βεξνιίλν ππό ηνλ Υίηιεξ, ηνπ ζπλδηαιιαθηηθνύ

κνλζηληόξ Οξζελίγθν)13

. Τπάξρνπλ νη εμεγήζεηο ηνπ Ναπνιένληα

ζηνλ Κνιελθνύξ όηη ε αλαηνιηθή θαη ε ξσζηθή πνιηηηθή ηνπ δελ

νθείινληαλ ζηηο ππεξβνιηθέο θηινδνμίεο ηνπ, αιιά ζηνλ ζθνπό ηνπ λα

ζηεξήζεη από ηελ

12. αηνκπξηάλ ζην Memoirs d'outre-tombe, όπσο αλαθέξεηαη από ηνλ Γθέηι: «Είλαη

αλακθηζβήηεην ην γεγνλόο όηη απηόο ν ππνδνπισηήο παξε'κεηλε δεκνθηιήο ζε έλα

έζλνο πνπ θάπνηε ζεσξνύζε δήηεκα ηηκήο λα ζηήλεη βσκνύο ζηελ αλεμαξηεζία θαη

ζηελ ηζόηεηα... Σα ζαύκαηα πνπ πξαγκαηνπνίεζε κε ηα ρέξηα ηνπ κάγεςαλ ηε λενιαία

καο θαη ηε δίδαμαλ λα ιαηξεύεη ηελ σκή βία...» ε απηά πξνζζέζηε ηελ αλαγλώξηζε από

ηνλ Οιάξ ηεο πίζηεο ηεο παξηζηλήο εξγαηηθήο ηάμεο πξνο ηνλ Ναπνιένληα - παξόκνηα

κε ηελ πίζηε ησλ πεξηζζόηεξσλ Γεξκαλώλ βηνκεραληθώλ εξγαηώλ πξνο ηνλ Υίηιεξ.

13. θεθζείηε ηε ζύγθξηζε κεηαμύ ηνπ ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν κεηαρεηξίζηεθαλ ηνλ πάπα

ν Ναπνιέσλ θαη ν Υίηιεξ αληηζηνίρσο. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ πεξηζζόηεξν επηθπιαθηηθόο

από ηνλ πξώην. (Απηό όκσο είρε κεγαιύηεξε ζρέζε κε ην γεγνλόο όηη νη πάπεο δηέζεηαλ

κεγαιύηεξν θύξνο -θαη επηξξνή- ζηα κέζα ηνπ 20νύ αηώλα ζε ζρέζε κε ηηο αξρέο ηνπ

19νπ.) Ο Ναπνιέσλ έκαζε, πνιύ αξγά, όηη όπνηνο ηξώεη ηνλ Πάπα, πεζαίλεη: Qui mange

du Pape en meurt. Ο Υίηιεξ, όκσο, ην γλώξηδε πνιύ θαιά. Μηα ελδηαθέξνπζα ιεπηνκέ-

ξεηα: Όηαλ ν απεζηαικέλνο ηνπ Ναπνιένληα ζηε Ρώκε ξώηεζε ηνλ απηνθξάηνξα πώο

λα θεξζεί ζηνλ Πάπα, ν Ναπνιέσλ απάληεζε, «Να ηνπ θεξζείο ζαλ λα είρε δηαθόζηεο

ρηιηάδεο άλδξεο». (Αικπέξ Βαληάι, όπσο αλαθέξεηαη από ηνλ Γθέηι, ζει. 230.) Απηή

είλαη ε πεγή ηνπ επθπνινγήκαηνο πνπ απνδόζεθε εζθαικέλσο ζηνλ ηάιηλ ην 1935:

«Πόζεο κεξαξρίεο έρεη ν πάπαο;» (Πιαζηή δηάδνζε.)


Αββθία ηάεε εθπίδα ηαζ κα ηδκ οπμπνεώζεζ κα ηάκεζ εζνήκδ -ηαζ, όπςξ

είδαιε, αοηέξ ήηακ επίζδξ μζ ελδβήζεζξ ημο Υίηθεν. Παναιέκμοκ, ζηδκ

ζζημνία ηαζ ηςκ δομ, μζ ζαθείξ απμδείλεζξ ημο πθήνμοξ παναιενζζιμύ

ηδξ ζδιαζίαξ ηςκ «μζημκμιζηώκ». Άθθςζηε, μ ιανλζζηήξ Ζμνγ

Λεθέαν ήηακ εηείκμξ πμο απέδεζλε όηζ ημ 1801 ηαζ ημ 1802 ημ ρςιί

ήηακ πμθύ πζμ αηνζαό ζηδ Γαθθία από ημ ηνίζζιμ έημξ 1789, αθθά ηαζ

όηζ δ δδιμηζηόηδηα ημο Ναπμθέμκηα ανζζηόηακ ζημ γεκίε ηδξ ζηδ

«πνοζή άκμζλδ ηδξ Τπαηείαξ» ηαηά ηδ δζάνηεζα εηείκςκ ηςκ δύμ

εηώκ. (Σμ ίδζμ ακαθένεζ ηαζ μ Σμηαίθ ζημ διζηεθέξ δεύηενμ αζαθίμ ημο

βζα ηδκ Επακάζηαζδ ζπεηζηά ιε ημοξ θόνμοξ ημο Ναπμθέμκηα.14

)

Σεθεοηαία, αθθά ελίζμο ζδιακηζηή, είκαζ ιζα ειθακήξ δζαθμνά

ιεηαλύ ηςκ δύμ ακδνώκ. Πνόηεζηαζ βζα ηδ ιοζηζηή πμθζηζηή ηςκ

ηοαενκήζεςκ ημοξ. Όπςξ μ Υίηθεν («Είκαζ επζεοιία ημο Φίνεν»),

ζημπίιςξ μ Ναπμθέςκ δεκ άθδζε βναπηέξ μδδβίεξ βζα μνζζιέκεξ από

ηζξ πζμ ζηθδνέξ εκημθέξ ημο. Ακηζεέηςξ, όιςξ, πνμξ εηείκμκ,

ηαεζζημύζε ζαθέξ όηζ ήεεθε κα ιδκ οπάνπεζ ηαιζά ζύκδεζδ ημο ιε

αοηέξ15

. Οζ πζμ απάκενςπεξ μδδβίεξ ημο Υίηθεν ήηακ ιοζηζηέξ,

πνμθμνζηέξ ή πμθύ αόνζζηεξ βζα κα ημκ δε-

14. Επίζδξ μ Λεθέαν, όπςξ ακαθένεζ μ Γηέζθ, ζεθ. 424, είπε: «[ημκ Ναπμθέμκηα]

οπάνπεζ ηάηζ από ημκ λενζγςιέκμ άκενςπμ ηζ από αοηόκ πμο απμηόπδηε από ηδκ ηάλδ

ημο: δεκ είκαζ πθήνςξ εοβεκήξ μύηε απμθύηςξ πθδαείμξ». Η πνώηδ πνόηαζδ έπεζ

εθανιμβή ηαζ ζημκ Υίηθεν, ιμθμκόηζ ημκίζαιε ηα δζαθμνεηζηά αημιζηά παναηηδνζζηζηά

ηαζ ηζξ ζδζμζοβηναζίεξ ημοξ.

15. Ο Λακθνέ, επζηνζηήξ ηαζ όπζ οικδηήξ ημο Ναπμθέμκηα, πμο ηαηαηάζζεηαζ ιεηαλύ

ηςκ «ακηζπάθςκ» ημο από ημκ Γηέζθ, ζεθ. 104: «παναηήνδζε όηζ ημ ηαεεζηώξ ημο

Ναπμθέμκηα, πανά ηδκ αοζηδνόηδηα ημο, παναιέκεζ βεκζηό ηαζ αθήκεζ ηάηζ ζηδκ

πνςημαμοθία ηςκ οπδηόςκ ημο. Δεκ έπεζ επίζδξ ηαιζά αιθζαμθία όηζ αοηό ήηακ

ζηόπζιμ ηαζ, πνάβιαηζ, δεκ έπθεκε ύζηενα μ αοημηνάηςναξ πάκηα ηα πένζα ημο;» Αοηό

δεκ ζοκέααζκε ιε ημκ Υίηθεν. Ο Ναπμθέςκ, ημοθάπζζημκ, θνόκηζγε κα ηαθύπηεηαζ ιε

βναπηά. ε ιζα επζζημθή πνμξ ημκ Καιπαζενέξ, ηδκ μπμία ικδιμκεύεζ μ Λακθνέ,

πνμπςνεί αηόια πενζζζόηενμ: «Ο πάπαξ απμιαηνύκεδηε από ηδ Ρώιδ πςνίξ ηδ

δζαηαβή ιμο ηαζ ακηζεέηςξ πνμξ ηδκ επζεοιία ιμο». Είκαζ εηπθδηηζηό, ακ ζοκέαδ έηζζ,

όηζ ζοιθώκδζε ιε ηδκ πναβιαημπμίδζδ αοηήξ ηδξ εκένβεζαξ. Πναβιαηζηά, ό-


ζιεΰζμοκ. Πμηέ, όιςξ, δεκ ανκήεδηε κα απμδεπεεί ηόζμ αοηέξ όζμ

ηαζ ηζξ ζοκέπεζεξ ημοξ, μΰηε ηζξ επέννζρε ζε άθθμοξ ώζηε κα

απαθθάλεζ ημκ εαοηό ημο βζα πάνδ ηδξ ζζημνζηήξ ηεηιδνίςζδξ -άθθμ

έκα πανάδεζβια ηδξ δζαθμνάξ ιεηαλύ ημο ίδζμο ηαζ ημο Ναπμθέμκηα

όζμκ αθμνά ηδκ ακηίθδρδ ημοξ βζα ηδκ ζζημνία16

.

Σμ 1901 μ Γάθθμξ εεηζηζζηήξ ζζημνζηόξ Αθθόκξ Οθάν έβναρε ηδκ

Πολιτική ιστορία της γαλλικής επανάστασης: ζημπόξ ημο ήηακ κα ηδ

ιεθεηήζεζ ηαζ κα ηδκ απμηζιήζεζ ιε ακηζηεζιεκζηό, επζζηδιμκζηό

ηνόπμ, «από ζζημνζηή ηαζ όπζ από πμθζηζηή άπμρδ». Οβδόκηα πνόκζα

ανβόηενα μζ Γενιακμί ζζημνζημί ελέθναζακ ηδκ ακάβηδ βζα ηδκ

«ζζημνζημπμίδζδ» [Historisierung] ημο Υίηθεν ιε πανόιμζμ ηνόπμ.

Όιςξ ημ «ακηζηεζιεκζηό» ηαζ ημ «επζζηδιμκζηό»17

είκαζ

απανπαζςιέκεξ ηανηεζζακέξ ηαηδβμ-

ιςξ, πνόηεζηαζ βζα απόθοηδ αθήεεζα. Όθα ήηακ ιε'νμξ ημο ζοζηήιαημξ. ηδκ οπόεεζδ

Ακβηζέκ ηαθύθεδηε πίζς από ηδκ οπμηζεέιεκδ αζαζηζηή εκένβεζα ημο ααανί. ηδκ

πενίπηςζδ ηδξ Θζπακίαξ ήηακ μ Μζνά. Καζ ηώνα μ Μζμθί, μ ηοαενκήηδξ ηδξ Ρώιδξ,

έπνεπε κα οπμζηεί ηζξ ζοκέπεζεξ ιζαξ πνάλδξ ηδκ μπμία ακαιθζαόθςξ επζεοιμύζε μ

Ναπμθέςκ». ε αοηά μ Γηέζθ πνμζεέηεζ ιζα παναηηδνζζηζηή οπμζδιείςζδ: «Θα

ιπμνμύζε ηάπμζμξ κα ηάκεζ εδώ ζύβηνζζδ ιε ηδ ααζίθζζζα Εθζζάαεη, δ μπμία ήηακ

επίζδξ πμθύ" πνόεοιδ κα επζννίρεζ ηδκ εοεύκδ ζημοξ οπδνέηεξ ηδξ ζε δύζημθεξ

πενζζηάζεζξ. Σμ βκςζηόηενμ, αθθά αζθαθώξ όπζ ημ ιόκμ πανάδεζβια, είκαζ εηείκμ

ζπεηζηά ιε ηδκ μνβή ηδξ βζα ημκ Νηέζαζζμκ, ιε ηδ δζηαζμθμβία όηζ είπε δώζεζ εκημθή βζα

ηδκ εηηέθεζδ ηδξ Μαίνδξ, ααζίθζζζαξ ηδξ ημηίαξ, πςνίξ ηδκ ελμοζζμδόηδζδ ηδξ».

16. ηεθεείηε, επίζδξ, ηζξ έββναθεξ ζηέρεζξ ημο Ναπμθέμκηα -ηζξ «pieces justificatives»

ημο- ζημ κδζί ηδξ Αβίαξ Εθέκδξ όπμο, ιεηαλύ άθθςκ, πνμέαθερε ηδκ άκμδμ ηςκ

Ηκςιέκςκ Πμθζηεζώκ ηαζ ηδξ Ρςζίαξ, ηαεώξ ηαζ ηδκ ακάβηδ βζα θζθία ιεηαλύ Γαθθίαξ

ηαζ Αββθίαξ. Σίπμηα ηέημζμ δεκ ζοκέααζκε ιε ημκ Υίηθεν. Avec et apres moi le deluge:

εζθαθιέκςξ απμδζδόιεκμ ζε έκακ Γάθθμ ιμκάνπδ, αθθά απμθύηςξ ηαζνζαζηό ιε ημ

πκεύια ημο Υίηθεν.

17. Ωζηόζμ, πνέπεζ κα εοιόιαζηε όηζ μζ βενιακζηέξ θέλεζξ βζα ηδκ «επζζηήιδ» ηαζ ημ

«επζζηδιμκζηό» -Wissenschaft ηαζ wissenschaftlich- είκαζ εονύηενεξ από ηζξ ζύβπνμκεξ

ακηίζημζπεξ αββθζηέξ. Πενζθαιαάκμοκ ηόζμ ηδκ «επζζηήιδ» όζμ ηαζ ηδ «βκώζδ».


νίεξ (όπςξ αηνζαώξ ηαζ ηα ακηίζημζπα ακηίεεηα ημοξ: «οπμηεζιεκζηό»

ηαζ «ηαθθζηεπκζηό»). Όπςξ όθεξ μζ ακενώπζκεξ βκώζεζξ, δ ζζημνζηή

βκώζδ είκαζ ζοβπνόκςξ οπμηεζιεκζηή ηαζ ζοιιεημπζηή18

(ηαζ μζ

εηδδθώζεζξ ηδξ ηονζανπμύκηαζ ιάθθμκ από ηδκ επζδίςλδ ηςκ ζηόπςκ

πανά από ηα ηίκδηνα). Ή, βζα κα επακαθάαμοιε: Οζ ακηζηεζιεκζημί

ζηόπμζ είκαζ ακαπόζπαζημ ζημζπείμ ηδξ πναβιαηζηόηδηαξ - ηάηζ ζημ

μπμίμ πνέπεζ ηώνα κα πνμζεέζς όηζ από ηακέκακ ακηζηεζιεκζηό ζηόπμ

δεκ θείπεζ ημ ζημζπείμ ηδξ ακαζηόπδζδξ ηαζ όηζ δ εέζδ ημο Χίηθεν

πνέπεζ κα ιεθεηδεεί ζε ζοκάνηδζδ ιε ηδκ πνμμπηζηή αοηήξ ηδξ

ακαζηόπδζδξ. Ακ μζ δομ παβηόζιζμζ πόθειμζ είκαζ μζ δομ μνμζεζνέξ

πμο ηονζανπμύκ ζημ ζζημνζηό ημπίμ ημο 20μΰ αζώκα ζηδκ Δονώπδ ηαζ

ζηδκ Αιενζηή, ζηδ Γενιακία ηαζ ζηδ Ρςζία, όπμο μ Β' Παβηόζιζμξ

Πόθειμξ οπήνλε ημνοθαίμ βεβμκόξ ιε ζοκέπεζεξ πμο δζαηδνήεδηακ

πμθΰ πενζζζόηενμ από εηείκεξ ημο Α' Παβημζιίμο Πμθέιμο, ηόηε

ζοκάβεηαζ όηζ ηεκηνζηή θοζζμβκςιία ημο αζώκα είκαζ μ Χίηθεν" - ηάηζ

πμο ιαξ μδδβεί ζημ α-κηζεπζζηδιμκζηό γήηδια ημο ζζημνζημύ

ιεβαθείμο.

Σμ γήηδια ημο ζζημνζημύ «ιεβαθείμο» δεκ είκαζ ζπεδόκ ηαεόθμο

ζδιαζζμθμβζηό. (Από ηζξ ζπεδόκ 10.000 θέλεζξ ζημ θήιια «ιέβαξ»

ημο Oxford English Dictionary, ζημοξ 22 μνζζιμύξ ημο δεκ οπάνπεζ ημ

ζζημνζηό ιεβαθείμ.20

) Η ζζημνία ηδξ ακενςπό-

18. Η έλοπκδ παναηήνδζδ ηδξ Βενόκζηα Γμοέηγβμοκη: «Η ζζημνία είκαζ ηαθή ηέπκδ -

όπςξ ηαζ όθεξ μζ άθθεξ επζζηήιεξ».

19. Ήηακ μ Ναπμθέςκ ηεκηνζηή θοζζμβκςιία ημο 19μο αζώκα; Όπζ - ήηακ ημ

απνμζδόηδημ ιεζμονάκδιαημο 18μο.

20. «Γζα πνόζςπα» ιόκμ. Σμ «ιεβάθμξ» αημθμοεεί έκα ηΰνζμ όκμια απθώξ ζακ

ηζιδηζηό επίεεημ, απμδζδόιεκμ ζακ ηίηθμξ ζηα μκόιαηα μνζζιέκςκ ζζημνζηώκ

πνμζςπζημηήηςκ, ηονίςξ ιμκάνπεξ, ιε ηδκ έκκμζα όηζ ημ πνόζςπμ πμο παναηηδνίγεηαζ

έηζζ ηαηαηάζζεηαζ ιεηαλύ ηςκ ιεβάθςκ ακενώπςκ ηδξ ζζημνίαξ».


ηδηαξ είκαζ ζζημνία ηδξ ελέθζλδξ ημο εαοημύ ηδξ, δ μπμία πενζθαιαάκεζ

-μοζζαζηζηά, είκαζ ηαοηζζιέκδ ιαγί ηδξ-ηδκ ζζημνία ηςκ θέλεςκ. Καζ

πνμζθάηςξ οπάνπεζ ιζα ηέημζα ελέθζλδ. Οζ ηεθεοηαίμζ ηνεζξ ιμκάνπεξ

ζημοξ μπμίμοξ απμδόεδηε ημ επίεεημ «Μέβαξ» ακήηακ ζημκ 18μ

αζώκα: Πέηνμξ, Φνεζδενίημξ ηαζ Αζηαηενίκδ (επίεεημ ημ μπμίμ δεκ

ακαθενόηακ ιόκμ ζηζξ ζδζόηδηεξ αθθά ηαζ ζηδ ζπμοδαζόηδηα ημοξ).

Έηημηε, όιςξ, αοηόξ μ πνμζδζμνζζιόξ έπεζ εβηαηαθεζθεεί, ακ όπζ

ελαθακζζηεί εκηεθώξ. Δίκαζ ίζςξ ζδιακηζηό όηζ μ Ναπμθέςκ δεκ πήνε

ημ επίεεημ «Μέβαξ» πανά ιόκμ από ηδκ έιιεζδ ηαζ ζανηαζηζηή

παναηήνδζδ όηζ μ ακζρζόξ ημο, Ναπμθέςκ Γ', εα έπνεπε κα μκμιαζηεί

«Ναπμθέςκ μ Μζηνόξ».

Μζα αηόια, δ ηεθεοηαία, ζύβηνζζδ ιεηαλύ Ναπμθέμκηα ηαζ

Χίηθεν. Πμθθά πνάβιαηα πμο έηακε ή πνμηάθεζε μ πνώημξ α-

πμδείπηδηακ ακεεηηζηά ζημκ πνόκμ, όπςξ επίζδξ πμθθμί από ημοξ

εεζιμύξ ημο, κόιμζ, ιεηαννοειίζεζξ ηαζ ηηίνζα, ζοιπενζθαιαακμιέκδξ

ιζαξ ανπζηεηημκζηήξ ηαζ δζαημζιδηζηήξ ηεπκμηνμπίαξ (δ μπμία, βζα κα

είιαζηε αηνζαείξ, είπε ανπίζεζ μοζζαζηζηά ζηδ δζάνηεζα ηςκ

ηεθεοηαίςκ πνόκςκ ημο Λμοδμαίημο 16μο ηαζ ζηδ ζοκέπεζα

μθμηθδνώεδηε από ημ Γζεοεοκηήνζμ), ηαεώξ ηαζ μνζζιέκα

απμθεέβιαηα ημο, εοθοείξ παναηδνήζεζξ εκόξ ελαζνεηζημύ πκεύιαημξ.

Ο Χίηθεν, πμο δζέεεηε πενζζηαζζαηή αίζεδζδ ημο ηςιζημύ αθθά όπζ

ζδιακηζηό πκεύια ηαζ ζπεδόκ ηαεόθμο αίζεδζδ ημο πζμύιμν, δεκ

άθδζε πανά εθάπζζηα αλζμικδιόκεοηα θόβζα (εηηόξ από πμθύ θίβεξ

δδηηζηέξ παναηδνήζεζξ). Αοηό πμο απέιεζκε ηαζ πνέπεζ κα ακαθενεεί,

είκαζ μζ αοημηζκδηόδνμιμζ ηαζ ιζα ζεζνά από ζπεδόκ ηαηεζηναιιέκα

πθέμκ κεμηθαζζηά ηηίνζα, ηα ζπέδζα ηςκ μπμίςκ μθείθμκηαζ ηονίςξ

ζημοξ ανπζηέηημκεξ ημο, ηα μπμία ιπμνεί κα εκέηνζκε μ ίδζμξ, αθθά δεκ

ηαίνζαγακ πάκηα απμθύηςξ ιε ηζξ δζηέξ ημο ακηζθήρεζξ21

.

21. Έκα πανάδεζβια ήηακ ημ εκηοπςζζαηό πνόηοπμ ημο πε'εν βζα ημ ιεθθμκηζηό

ηεκηνζηό Βενμθίκμ (1940), ημ μπμίμ πενζθάιαακε ημ ζπε'δζμ ιζαξ αρί-


Ο Κόκνακη Χάζκηεκ, μ πνώημξ ζμαανόξ αζμβνάθμξ ημο Χίηθεν,

δζάθελε έκα απόζπαζια από ημκ Γηαίηε βζα πνμιεηςπίδα ημο αζαθίμο

ημο, ζπεηζηό ιε ηζξ «δαζιμκζηέξ» ζδζόηδηεξ μνζζιέκμζ ακενώπςκ - όπζ

απαναζηήηςξ πμθζηζηώκ: «Όθεξ μζ δεζηέξ δοκάιεζξ είκαζ ακίζπονεξ

ιπνμζηά ημοξ- ιαηαίςξ αβςκίγμκηαζ μζ θςηεζκέξ δζάκμζεξ [der hellere

Teil der Menschen] εκακηίμκ ημοξ... μζ ιάγεξ οπμηύπημοκ ζηδ βμδηεία

ημοξ». Έβναρα πνμδβμοιέκςξ βζα ημ εηπθδηηζηό πνμζόκ ημο Χίηθεν

κα πνμζανιόγεζ ηζξ πενζζηάζεζξ ζηζξ απόρεζξ ημο -ηάηζ ζημ μπμίμ

πνόζεεζα επίζδξ όηζ, ηαεώξ πνμπςνμύζε μ πόθειμξ, ήηακ

ακαβηαζιέκμξ κα πνμζανιόγεζ μνζζιέκεξ απόρεζξ ημο ζε πενζζηάζεζξ

ηζξ μπμίεξ δεκ ιπμνμύζε κα εθέβλεζ- ηαζ όηζ δ εκμπή (ή, ιάθθμκ, δ

ηάζδ βζα δδιόζζα εοεύκδ) ηςκ πενζζζμηένςκ Γενιακώκ ήηακ όηζ

εεώνδζακ εοημθόηενμ κα πνμζανιόζμοκ ηζξ απόρεζξ ημοξ ζηζξ

πενζζηάζεζξ - όπςξ άθθςζηε ηείκμοκ κα ηάκμοκ πμθθμί θαμί.

Ο παθζόξ βενιακμιακήξ ηαζ ααβηκενζηόξ Χζμύζημκ Σηζμύ-ανη

Τζάιπενθεκ εηεείαγε ημκ Χίηθεν ημ 1923 ιε ηα θόβζα: «Ο ιεβάθμξ

απθμπμζδηήξ όθςκ ηςκ πνμαθδιάηςκ». Δλήκηα, όιςξ,

δαξ ενζάιαμο πμο είπε θηζάλεζ μ ίδζμξ μ Χίηθεν ημ 1925. Ταίνζαγε ιε ηζξ ακαθμβίεξ ημο

εκηοπςζζαημύ ημο ζπεδίμο, ηαηά ηα άθθα όιςξ δ ηεπκμηνμπία ηδξ ήηακ αηαίνζαζηδ,

πμθΰ δζαθμνεηζηή από ημκ ζύβπνμκμ κεμηθαζζηζζιό ημο Σπέεν ηαζ πμθύ ηαηώηενδ ηόζμ

από ηδκ Αρίδα ημο Θνζάιαμο όζμ ηαζ από ηδκ Αζβίδα Κανμογέθ.

Ο Χάθκεν, HF/ΑΝ, ζεθ. 45: Ακηζεέηςξ πνμξ ημκ Ναπμθε'μκηα, «μ Χίηθεν δεκ

έθηζαλε ηακέκα ηναηζηό μζημδόιδια ηαζ ηα επζηεύβιαηα ημο, πμο ζοβηθόκζζακ ημοξ

Γενιακμύξ επί δέηα πνόκζα ηαζ έηακακ ημκ ηόζιμ κα ηναηάεζ ηδκ ακαπκμή ημο,

απμδείπηδηακ εθήιενα ηαζ δεκ άθδζακ ίπκδ, όπζ ιόκμ επεζδή αημθμύεδζε δ

ηαηαζηνμθή, αθθά επεζδή δεκ ήηακ ζπεδζαζιέκα βζα κα ακηέλμοκ ζημκ πνόκμ». (Γεκ

είκαζ έηζζ αηνζαώξ: Ο Χίηθεν ζοπκά επέιεκε ζημκ Σπέεν ηαζ ζε άθθμοξ όηζ ηα ηηίνζα

έπνεπε κα βίκμοκ από βνακίηδ, «βζα κα ηναηήζμοκ ηεηναηόζζα πνόκζα».) «Ο Χίηθεν

ίζςξ κα ζηέηεζ αηόια ρδθόηενα από ημκ Ναπμθέμκηα ζακ πνςηαβςκζζηήξ. Έκα, όιςξ,

πνάβια δεκ οπήνλε πμηέ: πμθζηζηόξ». (Αοηό είκαζ αιθζζαδηήζζιμ.)


πνόκζα πνζκ, μ Γζάημιπ Μπμύνηπανη είπε βνάρεζ: Θα ένεεζ δ επμπή

ηςκ «θμαενώκ απθμπμζδηώκ». Τμ 1981 μ Βάπμο Τάθβηνεκ, έκαξ

Φζκθακδόξ ζζημνζηόξ, ζοκέααθε ζδιακηζηά ιε ηδ ιεθέηδ ημο ζημ

πζηθενζηό «δόβια δνςζζιμύ». Μέζς ηδξ «θαηνείαξ ημο δνςζζιμύ

ζηδκ εεκζημζμζζαθζζηζηή Γενιακία, μ Χίηθεν ήεεθε κα πνμεημζιάζεζ

ιζα κέα ενδζηεία». Τμ δόβια ημο δνςζζιμύ ήηακ βζα ημκ Φίνεν

«αλίςια ηαζ όπζ νδημνζηό ζπήια - ηάηζ πμο ελδβεί βζαηί πίζηεοε όηζ

ελέθναγε ιε αοηό ηα ααζζηόηενα ζημζπεία ηδξ ζδεμθμβίαξ ημο»22

. Ίζςξ

ζε βεκζηέξ βναιιέξ κα είκαζ αθδεζκό. Όιςξ, όπςξ πνμζπάεδζα κα ε-

λδβήζς πνμδβμοιέκςξ, ιπμνεί ημ πκεύια ηαζ δ εέθδζδ ημο Χίηθεν κα

ήηακ ελαζνεηζηά, αθθά δεκ επανημύκ ιόκμ αοηά βζα ηδ δδιζμονβία

εκόξ ήνςα. Ούηε δ θαηνεία ιπμνεί κα δδιζμονβήζεζ ήνςεξ. Η θαηνεία

ημο δνςζζιμύ ηαζ δ ύπανλδ εκόξ ήνςα δεκ είκαζ ημ ίδζμ πνάβια23

.

Γεκ οπήνπε εοβέκεζα ζηδκ δεζηή ζοβηνόηδζδ ημο Χίηθεν -ή ζηζξ

εκένβεζεξ ημο. Η εύημθδ, όιςξ, απόννζρδ ημο δζά ηδξ βεθμζμπμζήζεςξ

είκαζ ηενάζηζα ακμδζία24

. Ο ηαηάθμβμξ ηςκ

22. Βάπμο Τάθβηνεκ, Hitler und die Helden. Heroismus uns Weltanschauung, Δθζίκηζ,

1981, ζεθ. 258 (βειάημ επαίκμοξ από ημκ Τζίηεθιακ). Ο Τάθβηνεκ -πεζζηζηά, ηαηά ηδ

βκώιδ ιμο- ημκίγεζ ηδκ επίδναζδ ηςκ βενιακμσκδζάκζ-ηςκ «βμοέζηενκ» ημο Κανθ Μέζ

επί ημο Χίηθεν (αθ. ζεθ. 155).

23. Σναι, SCH, ζεθ. 183: «Η δοζημθία είκαζ όηζ δ βθώζζα δεκ δζαεέηεζ ανκδηζηά

ζζμδύκαια βζα ημκ "ήνςα" ηαζ ηδκ "ζδζμθοΐα". Όπμζμξ θμαάηαζ όηζ ίζςξ απμδώζμοιε

ζημκ Χίηθεν πενζζζόηενα από όζα ημο μθείθμκηαζ ακαγδηώκηαξ επανηείξ όνμοξ βζ'

αοηόκ εα πάζεζ ημ ααζζηό κόδια».

24. Γεκ είκαζ ιόκμ όηζ Ο μεγάλος δικηάηωρ ήηακ έκα από ηα πεζνόηενα θζθι ημο

Τζάπθζκ. (Μπμΰθμη, BU, ζεθ. 805: «Η εαοιάζζα [;] ηανζηαημύνα ημο Τζάπθζκ ζημκ

Μεγάλο δικηάηορα».) Βθ. επίζδξ Τζάπθζκ, My autobiography (L: 1964), ζεθ. 316: Ο

Χίηθεν: «έκαξ ηςιζηόξ ιε θανδζά πακηεθόκζα... Τμ πνόζςπμ ήηακ απίεακα ηςιζηό - ιζα

ηαηή απμιίιδζδ ιμο [!] ιε ημ βεθμίμ ιμοζηάηζ... ηαζ ημ αδδζαζηζηό, ιζηνό ηαζ θεπηό

ζηόια. Γεκ ιπμνμύζα κα πάνς ημκ Χίηθεν ζηα ζμαανά... ηα πένζα ημο έιμζαγακ ιε

πέθιαηα πμο επζηζιμύζακ ημκ όπθμ... ημ έκα πάκς ηαζ ημ άθθμ ηάης, ζακ ημκ παίηηδ ημο

ηνίηεη


ακενώπςκ -δζακμμοιέκςκ, ζοββναθέςκ, ηαθθζηεπκώκ- πμο είπακ ηαζ

έβναρακ όηζ μ Υίηθεν ήηακ ζδζμθοΐα είκαζ πμθύ ιαηνύξ.

οιπενζθαιαάκεζ ηαζ δζαηεηνζιέκα άημια όπςξ μ Ζζθ Ρμιέκ ημ 1934

ηαζ μ Ακηνέ Ζζκη ημ 1940. Μζα δοζάνεζηδ αθθά εκηεθώξ

ζοιπηςιαηζηή πενίπηςζδ είκαζ εηείκδ ημο Άββθμο ζοββναθέα ηαζ

δζακμμοιέκμο Γμοίκηαι Λζμΰζξ, εκόξ ακηζανζ-ζηενμΰ κεςηενζζηή ηαζ

νζγμζπάζηδ, μ μπμίμξ -ηάηζ πμο ίζποε ηαζ βζα πμθθμύξ άθθμοξ-

απμζηνεθόηακ ηδκ έκημκδ ειπμνεοιαημπμίδζδ ηαζ ημκ πανδηιαζιέκμ

δζακμμοιεκζζιό ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1920 (απεπεακόηακ επίζδξ ημκ

Σζάπθζκ). Σμ 1931 έβναρε έκα εαοιάζζμ αζαθίμ ιε ηίηθμ Χίηλερ, αθθά

άθθαλε βκώιδ ημ 1939, ηαζ εκ ζοκεπεία έβναρε ημ Η λαηρεία ηον

Χίηλερ. Δεηαπέκηε, όιςξ, πνόκζα ανβόηενα, ζημ ιοεζζηόνδια ηονΑν-

ηοκαηαδικαζμένος, μ ήνςαξ είκαζ έκαξ Άββθμξ ζζημνζηόξ πμο πάκεζ ηδ

εέζδ ημο ηαζ ακαβηάγεηαζ κα γήζεζ ελόνζζημξ ζημκ παβςιέκμ

Κακαδά, εκ ιένεζ θόβς ηςκ ακμνεόδμλςκ απόρεςκ ημο ακαθμνζηά ιε

ηδ εέζδ ημο Υίηθεν ζηδ ζύβπνμκδ ζζημνία ηδξ Εονώπδξ25

.

πμο εημζιάγεηαζ κα πηοπήζεζ ηδ ιπάθα... [ή] ζθζβιέκα ιπνμζηά ημο ζακ κα ζήηςκακ

ιζα θακηαζηζηή ιπάνα ιε αάνδ. Ο παζνεηζζιόξ ιε ηδ ιζα παθάιδ πνμξ ηα πάκς πίζς

από ημκ ώιμ ιε έηακε κα εέθς κα αάθς έκακ δίζημ ιε άπθοηα πζάηα πάκς ηδξ. "Είκαζ

παθααόξ", ζηέθηδηα...» (Άθθδ ιζα βκςζηή πνμζςπζηόηδηα πμο οπμηίιδζε ηαζ

απέννζρε ημκ Υίηθεν ήηακ μ Ασκζηάζκ.) 25. Παναδείβιαηα από ημ αζαθίμ ημο Αζμύζξ ημ

1931 (επακέηδμζδ ζηδ Νέα Τόνηδ ημ 1972 αθθά όπζ δζαεέζζιμ ζηζξ πενζζζόηενεξ

αζαθζμεήηεξ): «Οζ ημιμοκζζηέξ αμήεδζακ ηδκ αζηοκμιία κα πηοπήζεζ ηαζ κα

πονμαμθήζεζ ημοξ καγζζηέξ» (ζεθ. 16). Οζ καγί είκαζ «ηαεανμί ηαζ κμιμηαβείξ» (ζεθ.

19). «Εκώ μ ημιμοκζζηήξ είκαζ πάκηα μπθζζιέκμξ, μ καγζζηήξ έπεζ ιόκμ ηζξ βνμεζέξ ημο

ή έκα νααδί βζα κα οπεναζπίζεζ ημκ εαοηό ημο, ηάηζ πμο μθείθεηαζ ζηζξ δζαηνίζεζξ ηδξ

δδιμηναηζηήξ αζηοκμιίαξ» (ζεθ. 28). Υίηθεν: «Αζηδηζζιόξ, όπζ πςνίξ εοβέκεζα», (ζεθ.

31). «ηδκ πνμζπάεεζα κα ενιδκεοεεί ημ δόβια ημο πζηθενζζιμύ, βνήβμνα βίκεηαζ

ζαθέξ όηζ αζπμθμύιαζηε ιάθθμκ ιε ένα άηομο ηαζ όπζ ιε ένα δόγμα». Η Αββθία «έπεζ

πακηνεοηεί ιε ημοξ Εαναίμοξ», αθθά (ζεθ. 42): «ελαημθμοεεί κα επζηνέπεζ ηδκ ύπανλδ

εκόξ Blutgefühl (ιζα αί-


Όιςξ, πμθθμί αζμβνάθμζ ημο Υίηθεν ελαημθμοεμύκ κα παθεύμοκ

ιε ημ εέια ημο «ιεβαθείμο»26

. Γζα πανάδεζβια, μ Υάθ-κεν ακαθένεζ:

«Φοζζηά δζζηάγεζ ηακείξ, ηαζ πμθύ ζςζηά, κα ημκ απμηαθέζεζ "ιεβάθμ

άκδνα"27

. "Αοημί πμο είκαζ ιεβάθμζ ηαηαζηνμθείξ δεκ ιπμνμύκ κα

εεςνδεμύκ ιεβάθμζ", θέεζ μ Γζάημιπ Μπμύνηπανη, ηαζ μ Υίηθεν

απμδείπηδηε ζαθώξ ιεβάθμξ ηαηαζηνμθέαξ. Πένα, όιςξ, από

μπμζαδήπμηε αιθζαμθία, απμδείπηδηε πνςηαβςκζζηήξ ιεβάθμο

δζαιεηνήιαημξ ηαζ όπζ ιόκμ ζηζξ ηαηαζηνμθέξ. Είκαζ ακαιθίαμθμ όηζ,

πςνίξ ημ απμθαζζζηζηό ηαζ ελαζνεηζηό ζεέκμξ ημο, μζ ηαηαζηνμθέξ

πμο

ζεδζδ αίιαημξπνμξ έκα άθθμ πκεύια ηαζ ζώια ζακ ημ δζηό ζμο) - οπέν αοημύ ημο

βεκκαίμο ηαζ δοζηοπώξ απμδοκαιςιέκμο ζοββεκμύξ». «Δεκ πζζηεύς όηζ ακ μ Υίηθεν

ιπμνμύζε εα έθενκε ηδ θςηζά ηαζ ημ λίθμξ ζηα ηαηά ηα άθθα εζνδκζηά ζύκμνα» (ζεθ.

49). «Ο Υίηθεν είκαζ πμθύ δζαθμνεηζηό άημιμ από ημκ Μμοζμθίκζ, ημκ Πζθζμύκηζηζ ή

ημκ Πνίιμ κηε Ρζαένα» (ζεθ. 51). Σμ 1939 μ Λζμύζξ έβναρε ημ The Hitler Cult -

επζηνζηζηά αοηή ηδ θμνά, ιε μνζζιέκεξ πνμαθέρεζξ: «Απμζηνέθεηαζ ηδ δδιμηναηία ηαζ

όθα ηα ένβα ηδξ. Ο ίδζμξ, όιςξ, ζακ δδιαβςβόξ, ααζζγόιεκμξ ζηδ ζοκαζζεδιαηζηή

απμδμπή ημο από ημκ θαό, είκαζ ηοπζηόξ δδιμηναηζηόξ πμθζηζηόξ - ηαζ αοηά πανά ημ βε-

βμκόξ όηζ δ εοπάνζζηδ εθεοεενία ηδξ Δοηζηήξ δδιμηναηίαξ ιεηαηνάπδηε, ιαγί ημο, ζε

δδιαβςβζηό δεζπμηζζιό».

26. Ο ηίηθμξ ημο αζαθίμο Hitler und die historische Grosse (Κμκζηάκηζα, 1979) ημο

Λόηαν Μπμύνηπανη οπόζπεηαζ πμθθά, ημ πενζεπόιεκμ ημο, όιςξ, δεκ αζπμθείηαζ

ζδζαζηένςξ ιε ηδκ ζδέα ή ηζξ παναιέηνμοξ ηδξ «ιεβαθμζύκδξ».

27. Ο Ίναζκ, θοζζηά, δεκ έπεζ πανόιμζμοξ δζζηαβιμύξ· ζημκ πνόθμβμ ημο ζημ Θ/Η, ζεθ.

xxiii, πνμηείκεζ ημ επίεεημ «Υίηθεν μ Μέβαξ», ακαθένμκηαξ ηα θόβζα ημο Γζμκηθ ζηδ

Νονειαένβδ: «Καηδβμνώ ηδκ ηαπεζκή ηαηαβςβή ημο, αθθά ιεηά εοιάιαζ όηζ πμθθά

παζδζά πςνζηώκ ηζιήεδηακ από ηδκ ζζημνία ιε ημ όκμια "Μέβαξ"». Ο Γζμκηθ επίζδξ ζημ

ΘΜΣ XV, ζεθ. 602, ακαθένεηαζ ζημ Μ/Α, ζεθ. 195: Ο Υίηθεν «δεκ ήηακ ηζανθαηάκμξ,

αθθά ιζα βζβακηζαία πνμζςπζηόηδηα, δ μπμία απέηηδζε ζημ ηέθμξ έκα ηαηαναιέκμ είδμξ

ιεβαθμζύκδξ, αθθά πμο μπςζδήπμηε ήηακ ιεβαθμζύκδ...» Ο Νηέκζηξ, επίζδξ ζηδ Νο-

νειαένβδ: «Ο Υίηθεν ήηακ ιεβάθμξ ζηναηζςηζηόξ δβέηδξ: πανά ηδκ ήηηα ζηδκ

Κανπδδόκα μ ηόζιμξ εαύιαγε ημκ Ακκίαα... Καζ πανά ηδ βενιακζηή ήηηα ιαξ, μ ηόζιμξ

ελαημθμοεεί κα εαοιάγεζ ημκ Υίηθεν...»


πνμηάθεζε εα ήηακ θζβόηενμ ηενάζηζεξ, αθθά δεκ πνέπεζ κα

παναβκςνίγμοιε ημ βεβμκόξ όηζ μ δνόιμξ ημο πνμξ ηδκ άαοζζμ

πέναζε πάκς από πακύρδθεξ ημνοθέξ»28

. Ο Φεζη παθεύεζ ιε ηδ

ζδιαζζμθμβζηή ενώηδζδ: «Η ςξ ηώνα ζζημνία δεκ έπεζ κα επζδείλεζ

ηακέκα πανόιμζμ θαζκόιεκμ- ιπμνεί, θμζπόκ, ηακείξ κα ημκ

απμηαθέζεζ "ιεβάθμ";» Γεκ θέεζ μΰηε καζ μΰηε όπζ· όθμζ θαίκμκηαζ

απνόεοιμζ κα ημο απμδώζμοκ αοηόκ ημκ παναηηδνζζιό. Σηδ

ζοκέπεζα, όιςξ, ακαθένεζ ημκ Μπμΰνηπανη ιε έκκμζα ακηίεεηδ πνμξ

ημκ Χάθκεν, δεδμιέκμο όηζ μ πνώημξ «ιζθάεζ βζα ζδιακηζηή απόηθζζδ

από ημοξ ημζκμύξ δεζημύξ κόιμοξ» όηακ ακαθένεηαζ ζηα «ιεβάθα»

άημια25

. Ίζςξ μ Σναι

28. HF/ΑΝ, ζεθ. 40. Βθ. επίζδξ άθθμκ έκα ζδιακηζηό ακηζπζηθενζηό, ημκ Γηό-θμ Μακ,

πμο ακαθένεζ μ Σμθκη, SCHO, ζεθ. 18: Ο Χίηθεν «άθθαλε ηα πάκηα... ιόκμ αοηόξ

ιπμνμύζε κα πεηύπεζ όζα ζπεδίαγε, κα δδιζμονβήζεζ έκα θάίηό ηίκδια ηαζ ζηδ

ζοκέπεζα κα ημ ηναηήζεζ οπό ημκ έθεβπμ ημο. Απμδείπηδηε ηαηά πμθύ οπένηενμξ

[turmhoch] από όθμοξ ημοξ ακηαβςκζζηέξ ημο, πενζζηαζζαημύξ ακηζπάθμοξ ημο ιέζα

ζημ ηόιια, ηαεώξ ηαζ από ημοξ ζοκηδνδηζημύξ οπμζηδνζηηέξ ημο [Steigbügelhalter]. Τμ

ιίζμξ ηαηά ηςκ Δαναίςκ ήηακ ημ πάεμξ ημο· μ πόθειμξ ήηακ δ δμοθεζά ημο εοεύξ ελ

ανπήξ, από ημ 1933 ιέπνζ ημ 1945. Η επζεοιία κα απμδείλεζ όηζ δ Γενιακία ιπμνμύζε

κα ηενδίζεζ ημκ πόθειμ ημ 1941, ακ ημκ δζδύεοκε ηόηε μ ίδζμξ, ακ ημκ είπε δζελαβάβεζ ιε

ημκ ζςζηό ηνόπμ ηαζ ηα ζςζηά ιέζα, παναιέκεζ δ πδβή μθόηθδνδξ ηδξ απίζηεοηδξ ηαζ

ηαηαζηνεπηζηήξ πενζπέηεζαξ ημο.( "Τόηε ήηακ μ ηάζγεν, ηώνα είιαζ εβώ".) Σηδ ζύβπνμκδ

ζζημνία ηδξ Δονώπδξ δεκ ανίζης ηακέκακ πμο εα ιπμνμύζε κα επδνεάζεζ ηόζμ

απμθαζζζηζηά ηαζ ηόζμ ηαηαζηνεπηζηά ηα βεβμκόηα, αηόια πενζζζόηενμ ηαζ από ημκ

Ναπμθέμκηα».

29. F, ζεθ. 17, 189. Ο Κανθ Νηίηνζπ Ένκηιακ «θύκεζ» ημ πνόαθδια (ή, ιάθθμκ, δεκ ημ

θύκεζ ηαεόθμο) ιε έκα δζπθό επίεεημ: «ημ αδζαπέναζημ ζημηάδζ ηδξ πνμζςπζηόηδηαξ

ημο... δ δζααμθζηή παβηόζιζα-ζζημνζηή ιεβαθμζύκδ ημο» (ζηδκ έηδμζδ ημο Γηέιππανη,

Handbuch der Geschichte. Die Zeit der Weltkriege, ηόιμξ 2, S, 1976). To ζοιπέναζια

ημο Μπμύθμη είκαζ ηάπςξ ηαθύηενμ (BU, ζεθ. 806): «Τμ βεβμκόξ όηζ δ ζηαδζμδνμιία

ημο ηεθείςζε ιε απμηοπία ηαζ όηζ δ ήηηα ημο μθεζθόηακ ηονίςξ ζηα πνμζςπζηά ημο

θάεδ, δεκ αθαζνεί από ημκ Χίηθεν ημ ζημζπείμ ηδξ ιεβαθμζύκδξ. Τμ πνόαθδια ανίζηε-

ηαζ ααεύηενα. Αοηέξ μζ αλζμπνόζεηηεξ δοκάιεζξ ζοκδοάγμκηακ ιε έκακ άζπδιμ ηαζ

ηονίανπμ εβςζζιό, ιε ιζα δεζηή ηαζ δζακμδηζηή δθζεζόηδηα. [Ούηε


κα πεζνίγεηαζ ηαθύηενα από όθμοξ ημ εε'ια ημο «ιεβαθείμο». «Ακ

θάαμοιε οπ' όρζκ ιαξ ημ ιέβεεμξ όζςκ πναβιαημπμίδζε ζηα δώδεηα

πνόκζα ηαζ ημοξ ηνεζξ ιήκεξ ηδξ ελμοζίαξ ημο, ήηακ ζίβμονα έκαξ από

ημοξ "ιεβάθμοξ" ηδξ ζζημνίαξ. Η δζεζηναιιέκδ, όιςξ, ιεβαθμζύκδ

ημο οπαβμνεοόηακ θζβόηενμ από παναβςβζηή εκενβδηζηόηδηα ηαζ

πενζζζόηενμ από ιζα ιμπεδνή εοθοΐα, έηζζ ώζηε αηόια ηαζ μζ πζμ

εεηζηέξ πνμεέζεζξ ηαζ εκένβεζεξ ημο απμηαθύπημοκ έκακ αιθίαμθμ ηαζ

απμθύηςξ δοζμίςκμ παναηηήνα»30

.

«Λόβς ηδξ πνμζςπζηόηδηαξ, ηςκ ζδεώκ ημο ηαζ ημο βεβμκόημξ όηζ

πανέζονε εηαημιιύνζα άημια, μ Χίηθεν εέηεζ έκα ζζημνζηό πνόαθδια

ηενάζηζμο ιεβέεμοξ»31

. Σςζηά. Τμ πνόαθδια ηδξ εέζδξ ημο Χίηθεν

ζηδκ ζζημνία είκαζ ιεβάθμ ηαζ δύζημθμ - ηαζ δεκ πενζμνίγεηαζ ζημ ακ

αλίγεζ ή όπζ ημ ζοκαζζεδιαηζηό, ακαηνζαέξ, ηαζ ίζςξ απανπαζςιέκμ

επίεεημ «ιέβαξ».

Τμκ Νμέιανζμ ημο 1936 (ιεηά ηδ ιαηνά ζογήηδζδ ημο ιε ημκ

ηανδζκάθζμ Φαμοθπάιπεν), μ Χίηθεν ζηάεδηε ιαγί ιε ημκ Σπέεν

ιπνμζηά ζημ ιεβάθμ πανάεονμ ημο Μπένβηπμθ, ημζηάγμκηαξ ημ

δεζθζκό πμο έπεθηε ζηα αμοκά. Μεηά από ιζα παναηεηαιέκδ ζζςπή

είπε: «Γζα ιέκα οπάνπμοκ δομ πζεακόηδηεξ:

ιζα θέλδ δεκ είκαζ ζςζηή.] Τα πάεδ πμο ηοαενκμύζακ ηδ ζηε'ρδ ημο ήηακ ηαπεζκά:

ιίζμξ, πενζθνόκδζδ, δίρα βζα ηονζανπία ηαζ, ζε πενίπηςζδ πμο δεκ ιπμνμύζε κα βίκεζ

ημ ηεθεοηαίμ, βζα ηαηαζηνμθή».

30. SCH, ζεθ. 12. «Σοβηνζηζηά, μ αοηανπζζιόξ ηςκ παθαζόηενςκ ηονάκκςκ θαίκεηαζ

ζπεδόκ δεζθόξ ηαζ αηεθε'ζθμνμξ». Γηε'νθζηξ-Καζκη ζημ GQ, ζεθ. 234: «Όπςξ ηαζ κα

ε'πεζ ημ πνάβια, δεκ οπάνπεζ ηαιζά δβεηζηή θοζζμβκςιία ζηδ Γενιακία πμο ιπμνεί κα

ζοβηνζεεί ιαγί ημο». Δπίζδξ ζεθ. 628: «Απμθεύβμοιε ζοκεζδδηά ηδ θέλδ "ιέβαξ" επεζδή

οπμκμεί ηδ δζαζύκδεζδ ιε δεζηέξ αλίεξ».

31. SCH, ζεθ. 123. Από αοηή ηδκ άπμρδ μζ ζδέεξ ημο Σναι ζοιθςκμύκ ιε ηζξ ηαηά ηα

άθθα δζαθμνεηζηέξ ημο Χέεν. SCH, ζεθ. 182-83: «Όπμζμξ ημκ εεςνεί ζαηακζηό ή

ημθαζιέκμ ηάκεζ, ζηδκ πναβιαηζηόηδηα, ιζα εεμθμβζηή δήθςζδ. Όπμζμξ ημκ απμηαθεί

"δαίιμκα" δείπκεζ ηνζηζηή επζθύθαλδ βζα ηδ θύζδ ηςκ πνάλεςκ ημο».


κα πναβιαημπμζήζς πθήνςξ ηα ζπέδζα ιμο ή κα απμηύπς. Ακ ηα

ηαηαθένς, εα βίκς έκαξ από ημοξ ιεβαθύηενμοξ άκδνεξ ηδξ ζζημνίαξ·

ακ απμηύπς, εα ιε ηαηαδζηάζμοκ, εα ιε απμννίρμοκ ηαζ εα ιε

ακαεειαηίζμοκ»32

. Όηακ μ ιεβάθμξ ακηίπαθμξ ημο, μ Σζόνηζζθ, ζηδ

δζάνηεζα ημο δείπκμο ηδξ 1δξ Μαΐμο 1945 άημοζε ζημ ναδζόθςκμ ηα

κέα ημο εακάημο ημο, είπε: «Λμζπόκ, εα έθεβα όηζ ήηακ απμθύηςξ

ζςζηό κα πεεάκεζ έηζζ»33

.

Αθηζε ένα όνομα ποσ πάγωνε ολόκληρο ηον κόζμο για να

δώζει ηο παράδειγμα ή για να γίνει θρύλος3*.

Ο πνώημξ ζηίπμξ έπεζ εθανιμβή ζηδκ πενίπηςζδ ημο Χίηθεν· μ

δεύηενμξ όπζ.

32. ηζξ 6 Απνζθίμο 1938 είπε ζημ Εάθηζιπμονβη: «Νμιίγς όηζ δ επμπή ζηδκ μπμία

μδδβώ ηδ Γενιακία είκαζ ιζα ζζημνζηή ζηζβιή βζα ημ βενιακζηό ιεβαθείμ... Πζζηεύς όηζ

ημ ιέθθμκ ηαζ δ βενιακζηή ζζημνία εα ε,πζαεααζώζμοκ όηζ ηδκ επμπή ηδξ δβεζίαξ ιμο

ηένδζζα ηα ιεβαθύηενα μθέθδ βζα ημκ βενιακζηό θαό». (Νημσενθάζκ, D, ζεθ. 133.)

33. Έηζζ μ Σζόνηζζθ απαθθάπεδηε από έκα δύζημθμ ηαζ ίζςξ πμθύπθμημ πνόαθδια.

«Οπμζαδήπμηε ζηζβιή ζημοξ ηεθεοηαίμοξ ιήκεξ ημο πμθέιμο εα ιπμνμύζε κα πάεζ ιε ημ

αενμπθάκμ ζηδκ Αββθία βζα κα παναδμεεί, θέβμκηαξ: "Κάκηε ιμο ό,ηζ εέθεηε, αθθά

θοπδεείηε ημκ παναπθακδιέκμ θαό ιμο"». (Σζόνηζζθ, The second World War, ηόιμξ 6,

Triumph and Tragedy, ζεθ. 673). Οθεζθόηακ άναβε αοηή δ αιδπακία ζηδ «ιεβαθμζύκδ»

ημο Χίηθεν; Όπζ: ήηακ απθά πμθζηζηή. (Ο Σζόνηζζθ εηηζιμύζε ημκ Ναπμθέμκηα αθθά όπζ

ημκ Χίηθεν.) Αοηή δ αιδπακία -ιαγί ιε επζπμθαζόηδηα- ιεηαλύ ηςκ οιιάπςκ πανα-

ηηήνζζε επίζδξ ηδ ιμίνα ημο Μμοζμθίκζ ημ 1943, όηακ δ ααζζθζηή ζηαθζηή ηοαένκδζδ

δεκ έηακε ηαιζά πνμζπάεεζα κα ημκ παναδώζεζ ζημοξ οιιάπμοξ ή έζης κα ημκ

ιεηαθένεζ ζημκ Νόημ ιαγί ηδξ. ηδ ζοκεήηδ ηδξ ακαηςπήξ δεκ είπε βίκεζ ηαιζά

πνόαθερδ βζα ηδκ πανάδμζδ ημο Μμοζμθίκζ.

34. Λόβζα ημο άιζμοεθ Σγόκζμκ βζα ημκ Κάνμθμ XII ηδξ μοδδίαξ ζημ The Vanity of

Human Wishes. Ο Φεζη, ζημ ζοιπέναζια ημο, ζεθ. 1.029 ακαθένεζ: «ακ ιζα

παναθθαβή ιζαξ θνάζδξ ημο μπεκπάμοεν, ημκ μπμίμ εηηζιμύζε ιε ημκ ηνόπμ ημο [μ

Χίηθεν], ιπμνεί κα θεπεεί όηζ δίδαλε ηάηζ ζημκ ηόζιμ πμο δεκ εα λεπαζηεί πμηέ».


«Γεκ οπάνπεζ επζπείνδια», έβναρε ηάπμηε μ Σγμνηγ Όνβμο-εθ, «ιε ημ

μπμίμ ιπμνεί ηάπμζμξ κα οπεναζπίζεζ έκα πμίδια. Δίηε οπεναζπίγεηαζ

ιόκμ ημο ημκ εαοηό ημο δζανηώκηαξ επί αζώκεξ είηε δεκ πνεζάγεηαζ

οπενάζπζζδ»35

. Έηζζ, ηνίκμοιε ηα επζηεύβιαηα από ηζξ ζοκέπεζεξ

ημοξ. Καζ πμζεξ ήηακ μζ ζοκέπεζεξ ημο Χίηθεν;

Ο πόθειμξ ημο (ηαζ μ Β' Παβηόζιζμξ Πόθειμξ ήηακ όκηςξ ο

πόλεμος ηοσ Χίηλερ) ηεθείςζε ιε ηδ ιεβαθύηενδ ηαηαζηνμθή βζα ηδ

Γενιακία, ηαεώξ επίζδξ ηαζ βζα ημοξ θαμΰξ ηδξ Κεκηνζηήξ ηαζ ηδξ

Ακαημθζηήξ Δονώπδξ - βζα ημοξ ηεθεοηαίμοξ επεζδή δ νςζζηή ηαημπή

ηαζ δ επαηόθμοεδ ημιμοκζζηζηή δζαηοαένκδζδ ήηακ ζοκέπεζα εηείκμο

ημο πμθέιμο. Μζα άθθδ ζοκέπεζα ήηακ δ δζαίνεζδ ηδξ Γενιακίαξ, πμο

ηνάηδζε πάκς από ζανάκηα πνόκζα, ιε ιαγζηέξ ελμνίεξ ηαζ

παναηεηαιέκδ δοζηοπία βζα ημκ ακαημθζημβενιακζηό θαό από ηδκ

μκμιαγόιεκδ «Λασηή Γδιμηναηία ηδξ Γενιακίαξ». Μζα αηόια

δζανηέζηενδ ζοκέπεζα ήηακ δ ζδιακηζηή ιείςζδ ηςκ βενιακζηώκ

εδαθώκ ζηδκ ακαημθή: απώθεζα μθόηθδνδξ ηδξ Ακαημθζηήξ Πνςζίαξ

ηαζ άθθςκ ζδιακηζηώκ ηιδιάηςκ ηδξ πνώδκ Πνςζίαξ, ηδξ ζ-θεζίαξ

ηαζ ηδξ αλμκίαξ οπέν ηδξ Πμθςκίαξ (ηαεώξ ηαζ πανάδμζδ ημο

εύθαηα ημο Κέκζλιπενβη ζηδ Ρςζία). Δπίζδξ ιζα αηόια δζανηέζηενδ

ζοκέπεζα ήηακ δ ζπεδόκ πθήνδξ ελαθάκζζδ ηδξ πανμοζίαξ Γενιακώκ

από ηζξ πώνεξ ηδξ Ακαημθζηήξ Δονώπδξ όπμο μνζζιέκμζ πνμβμκμί ημοξ

είπακ γήζεζ επί μηηαηόζζα πνόκζα.

Σμ 1945 ζήιακε ημ ηέθμξ ηδξ παβηόζιζαξ ηονζανπίαξ -πμ-

35. Λμΰηαηξ, HC, ζεθ. 93: «Ζ επζαίςζδ ημο ελανηάηαζ από ηδ ζοκαίκεζδ ηδξ

πμθζηζζηζηήξ πανάδμζδξ ηαζ από ηζξ αοεόνιδηεξ ακηζδνάζεζξ πνμξ ηδκ πμζόηδηα-

πνόηεζηαζ, όιςξ, βζα ιαηνόπνμκδ ημζκή ζοκαίκεζδ, ζοβηαηάεεζδ, ζπδιαημπμζδιε'κδ

από ηδκ ζζημνζηή ζηε'ρδ πμθθώκ βεκεώκ ηαζ επζαεααζςιέ-κδ από ηζξ οπανλζαηέξ

ειπεζνίεξ. Ζ αθήεεζα ιπμνεί κα επζαζώζεζ ιόκμ ζημ ηέθμξ, ιέζα από ηδκ παναηιή ηδξ

ακαθήεεζαξ».


ιηηηθήο, πνιηηηζηηθήο θαη πλεπκαηηθήο- ηεο Δπξώπεο, ην ηέινο ηεο

επξσπατθήο επνρήο θαη ην ηέινο ηνπ επξσπατθνύ πνιηηεηαθνύ

ζπζηήκαηνο36

. Τπάξρεη, όκσο, επίζεο θαη θάηη άιιν: ην ηέινο ηεο

παγθόζκηαο θπξηαξρίαο ηεο γεξκαληθήο πλεπκαηηθήο επηξξνήο,

δεδνκέλνπ όηη απηό πνπ ζπλέβαηλε επί εβδνκήληα ζρεδόλ ρξόληα κεηά

ην 1870 δελ ήηαλ κόλν ε πξαθηηθή θαη ηα πξόηππα ηεο γεξκαληθήο

παηδείαο θαη κάζεζεο πνπ είραλ επεξεάζεη θαη είραλ πηνζεηεζεί από

πνιιά θξάηε ηεο Δπξώπεο θαη ηνπ ππόινηπνπ θόζκνπ,

πεξηιακβαλνκέλσλ ρσξώλ πνπ ήηαλ αληίπαιεο ηεο Γεξκαλίαο ζηνπο

δπν παγθόζκηνπο πνιέκνπο. Ήηαλ θάηη πνπ είρε αξρίζεη κεηά ηε

Γαιιηθή Δπαλάζηαζε: έλαο ξνκαληηθόο (θαη ζπρλά ζπλαηζζεκαηηθόο

θαη απόιπηνο) ηδεαιηζκόο πνπ αληηδξνύζε ζηνλ πιηζκό (θαη ζπρλά

ζηνλ νξζνινγηζκό) ηνπ Γηαθσηηζκνύ. Απηό ην πνιύ ζεκαληηθό θαη

εθπιεθηηθά θαξπνθόξν πλεπκαηηθό επίηεπγκα -έλα κεγάιν θεθάιαην

ζηελ ηζηνξία ηνπ επξσπατθνύ πλεύκαηνο- εθθξαδόηαλ θπξίσο από

ηνπο Γεξκαλνύο. ηε ζπλέρεηα νδεγήζεθε από νξηζκέλνπο εμ απηώλ

ζηα άθξα, ζε

36. Ο Υάθλεξ δίλεη κηα ζαπκάζηα πεξίιεςε: (HF/ΑΝ, ζει. 100-101): «Ο ζεκεξηλόο

θόζκνο, είηε καο αξέζεη είηε όρη, είλαη έξγν ηνπ Υίηιεξ. Υσξίο απηόλ δελ ζα ππήξρε ν

ρσξηζκόο ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Δπξώπεο. Υσξίο απηόλ δελ ζα ππήξραλ Ακεξηθαλνί

θαη Ρώζνη ζην Βεξνιίλν· ρσξίο απηόλ δελ ζα ππήξρε Ιζξαήι· ρσξίο απηόλ δελ ζα

ππήξρε ε θαηάξγεζε ηεο απνηθηνθξαηίαο, ηνπιάρηζηνλ όρη κε ηέηνηα ηαρύηεηα- δελ ζα

ππήξρε ε απειεπζέξσζε ηεο Αζίαο, ηεο Αξαβίαο ή ηεο Μαύξεο Αθξηθήο θαη ε

ππνβάζκηζε ηεο επξσπατθήο ππεξνρήο. Ή, αθξηβέζηεξα, δελ ζα ππήξρε ηίπνηα από όια

απηά ρσξίο ηα ιάζε ηνπ Υίηιεξ. Δίλαη βέβαην όηη δελ ήζειε λα ζπκβνύλ».

«Πξέπεη λα γπξίζνπκε πνιύ πίζσ ζηελ ηζηνξία -ίζσο ζηνλ Μεγάιν Αιέμαλδξν- γηα

λα βξνύκε έλαλ άλζξσπν πνπ, ζε ζρεηηθά ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα δσήο,

κεηακόξθσζε ηνλ θόζκν ηόζν ξηδηθά θαη απνηειεζκαηηθά. Απηό, όκσο, πνπ δελ ζα

βξνύκε ζε νιόθιεξε ηελ παγθόζκηα ηζηνξία είλαη έλαο άλζξσπνο πνπ θαηάθεξε, κε

πξσηνθαλή θαη γηγαληηαία πξνζπάζεηα, όπσο ν Υίηιεξ, λα πεηύρεη ην αθξηβώο ην

αληίζεην απηώλ πνπ ήιπηδε λα πξαγκαηνπνηήζεη».


έλαλ αηηηνθξαηηθό ηδεαιηζκό" πνπ απνδείρηεθε πεξηζζόηεξν

απάλζξσπνο από ηνλ αηηηνθξαηηθό πιηζκό ν νπνίνο είρε πξνεγεζεί θαη

(δπζηπρώο) θαηάθεξε λα επηβηώζεη -ηνπιάρηζηνλ γηα ιίγν- κεηά από

ηνλ ηδεαιηζκό. Δλζάξθσζε ηεο απεξηόξηζηεο πίζηεο ζηνλ

αηηηνθξαηηθό ηδεαιηζκό ήηαλ ν Άληνιθ Υίηιεξ38

.

Ο Άγγινο ζξεζθεπηηθόο ηζηνξηθόο Όνπελ Σζάληγνπηθ γξάθεη: «Η

Μεηαξξύζκηζε ζα γηλόηαλ θαη ρσξίο ηνλ Λνύζεξν. Υσξίο, όκσο,

απηόλ δελ ζα κπνξνύζε λα ζπκβεί κε ηνλ ηξόπν πνπ ζπλέβε»39

.

Σέζζεξεηο αηώλεο αξγόηεξα εκθαλίζηεθε ε ίδηα θαηάζηαζε -κε

νξηζκέλεο δηαθνξέο- κε ηνλ εζληθνζνζηα-ιηζκό θαη ηνλ Υίηιεξ. Ο

ηειεπηαίνο ήηαλ ν κεγαιύηεξνο επαλαζηάηεο ηνπ 20νύ αηώλα. Γελ

πξόθεηηαη γηα επηδνθηκαζηηθό επίζεην. Η ιέμε «κεγάινο» κπνξεί λα

απνδνζεί επίζεο ζε εγθιεκαηίεο ή ηξνκνθξάηεο. (Αθόκα, δελ πξέπεη

θαλείο λα αληηδξά ζηελ άπνςε, ηδίσο ζην ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα, όηη ν

ραξαθηεξηζκόο θάπνηνπ ζαλ Μεγάινπ πληεξεηηθνύ κπνξεί λα είλαη

αθόκα πην επηδνθηκαζηηθόο -ηνπιάρηζηνλ ζην Γπηηθό Κόζκν- από ην

επίζεην Μεγάινο Δπαλαζηάηεο.) Όπσο θαη λα έρεη ην πξάγκα, απηό

πνπ αθνινύζεζε ηνλ Υίηιεξ ήηαλ ε επνρή καο, κηα πεξίνδνο ρσξίο

κεγάινπο πνιέκνπο θαη κεγάιεο

37. «Απηό είλαη κηα ζύληνκε πεξίιεςε ελόο θεηκέλνπ κε αξθεηά κεγαιύηεξε ε'θηαζε

ζηνλ Λνύθαηο, LEW, θπξίσο ζει. 6-7 θαη 519-27.

38. Γπν ηπραία παξαδείγκαηα ηεο απόιπηεο, δπζηπρώο, πίζηεο ζηνλ αηηηνθξαηηθό

ηδεαιηζκό ηνπ από δπν ζηξαηεγνύο ηνπ. Ο Γηνληι ζηηο 7 Ννεκβξίνπ 1943, είπε: «Θα

ληθήζνπκε επεηδή πξέπεη λα ληθήζνπκε, δηαθνξεηηθά ή παγθόζκηα ηζηνξία ζα ράζεη ην

λόεκα ηεο». Ο ζηξαηάξρεο Μόληει ζηηο 29 Μαξηίνπ 1945, δήισλε: «ηνλ αγώλα καο

γηα ηα ηδαληθά [Ideenwelt] ηνπ ε-ζληθνζνζηαιηζκνύ... είλαη καζεκαηηθά βέβαην [!] όηη ζα

ληθήζνπκε, αξθεί λα δηαηεξήζνπκε αθέξαηα ηελ πίζηε θαη ηε ζέιεζε καο». Αλαθέξεηαη

από ηνλ Μάλθξελη Μέζεξζκηη ζην «Die Wehrmacht in der Endphase. Realität und

Perzeption»,/liii Politik und Zeitgecshichte, 4 Απγνύζηνπ 1989, ζει. 37-38.

39. Όνπελ Σζάληγνπηθ, The Secularization of the European Mind in the Nineteenth

Century, Κέκπξηηδ, 1991, ζει. 73.


επακαζηάζεζξ - ηάηζ πμο εηείκμξ δεκ είπε πνμαθέρεζ, ζε ακηίεεζδ ιε

ημκ Τμηαίθ.

Αοηό πμο πναβιαηζηά είπε πνμαθέρεζ ηαζ ιάθζζηα ιε ζπεηζηή

αηνίαεζα, ήηακ δ θμαενή έθλδ ημο θασηζζηζημύ εεκζηζζιμύ ζηδκ επμπή

ηςκ ιαγώκ. Αοηόξ μ εεκζηζζιόξ απμδείπηδηε ζδιακηζηή πμθζηζηή

πναβιαηζηόηδηα ημο 20μύ αζώκα ηαζ μ Χίηθεν οπήνλε μ πθέμκ

αηναίμξ εηπνόζςπμξ ημο. Ακηζθήθεδηε όηζ ηάπμζα ζηζβιή ιεηά ημ

1870 μ εεκζηζζιόξ ηαζ μ ζμζζαθζζιόξ λεπέναζακ ηζξ παθζόηενεξ

δζαθμνέξ ημο 19μο αζώκα ιεηαλύ ζοκηδνδηζζιμύ ηαζ

θζθεθεοεενζζιμύ, ίζςξ ηαζ ηζξ δζαθμνέξ αηόια ιεηαλύ Δελζάξ ηαζ

Ανζζηενάξ, ηαζ όηζ, ιεηαλύ ηςκ δύμ, μ εεκζηζζιόξ είπε ιεβαθύηενδ

επζννμή από ημκ ζμζζαθζζιό. Οζ δζαθμνέξ ημο ζμζζαθζζιμύ ηαζ ημο

ηαπζηαθζζιμύ άνπζζακ κα ελαθακίγμκηαζ επεζδή δ ζζπύξ ήηακ

ζζπονόηενδ από ημκ πθμύημ, επεζδή δ εεκζηόηδηα ήηακ ζζπονόηενδ

από ηζξ ηάλεζξ, επεζδή μ εεκζηζζιόξ ήηακ ζζπονόηενμξ από ημκ δζεεκζ-

ζιό. Όηακ οπήνπε εεκζηή εκόηδηα, μζ πνώδκ άηαιπηεξ δζαθμνέξ

ζμζζαθζζιμύ ηαζ ηαπζηαθζζιμύ, ζδζςηζηήξ ηαζ δδιόζζαξ πενζμοζίαξ,

άνπζγακ κα πανμοζζάγμοκ δζαννμέξ· αοηό πμο είπε ζδιαζία δεκ ήηακ δ

ζδζμηηδζία αθθά δ δζαπείνζζδ, ηαζ δ ζδζμηηδζία, δ δζαπείνζζδ ηαζ δ

ενβαζία εα έδεζπκακ απμθύηςξ οπάημοεξ ζηζξ πνμζηαβέξ ημο

εεκζηζζιμύ.

Ο Χίηθεν δεκ ήηακ ζδνοηήξ ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ, μύηε ηακ ζηδ

Γενιακία. Μεηαλύ ηςκ ζδιακηζηώκ πνμζςπζημηήηςκ ημο αζώκα, μ

Μμοζμθίκζ ήηακ μ πνώημξ εεκζημζμζζαθζζηήξ πμο ακαβκώνζζε, βύνς

ζημ 1911, όηζ ήηακ πνώηα Ιηαθόξ ηαζ ιεηά ζμζζαθζζηήξ - ηαζ αοηό

μηηώ πνόκζα πνζκ από ηδ δδιζμονβία ημο «θαζζζιμύ» ημο. Έπμοιε δεζ

ανηεηέξ δζαθμνέξ, όπζ ιόκμ ζηδκ πναηηζηή αθθά ηαζ ζηζξ ζδέεξ, ημο

πζηθενζημύ εεκζημζμζζαθζζιμύ ηαζ ημο ιμοζμθζκζημύ θαζζζιμύ. Όθα

αοηά, όιςξ, είκαζ άκεο ζδιαζίαξ όηακ ημζηάλμοιε ηδκ αιθίδνμιδ

επζννμή πμο οπήνπε ιεηαλύ ηςκ ζδιακηζηόηενςκ δζηηαηόνςκ ηςκ

δεηαεηζώκ ημο 1930 ηαζ ημο 1940: ημο Μμοζμθίκζ, ημο


Σηάθζκ ηαζ ημο Χίηθεν. Αοηή δ ζύβηνζζδ ηςκ αιθίδνμιςκ επζννμώκ ή

αηνζαέζηενα, ηδξ ελέθζλδξ ημοξ, πνέπεζ κα ιαξ θέεζ ηάηζ. Ο Μμοζμθίκζ

δεκ ήηακ (ηαζ δεκ έβζκε) ημιμοκζζηήξ. Ο Σηάθζκ δεκ ήηακ (ηαζ δεκ

έβζκε) θαζίζηαξ· αιθόηενμζ, όιςξ, επδνεάζηδηακ ηαζ

εκηοπςζζάζηδηακ από ηζξ ζδέεξ ηαζ ηα επζηεύβιαηα ημο Χίηθεν ιέπνζξ

εκόξ ζδιείμο πμο εα ήηακ ζςζηό ηαζ θμβζηό κα πμΰιε όηζ βίκμκηακ

όθμ ηαζ πενζζζόηενμ εεκζ-ημζμζζαθζζηέξ ιε ηδκ πάνμδμ ημο πνόκμο.

Αοηή δ ελέθζλδ (πμο πενζθαιαάκεζ ηαζ ηδ νμπή ημοξ πνμξ ημκ

ακηζζδιζηζζιό) ηενιαηίζηδηε ιε ημκ εάκαημ ημοξ. Όθα αοηά αέααζα

αθμνμύκ ημκ πόθειμ ηαζ ήηακ αναποπνόεεζια. Πνέπεζ, πάκηςξ, κα

παναδεπημύιε όηζ, από ιζα άπμρδ, ηα μνάιαηα ημο Χίηθεν επέγδζακ

ηεθζηά ημο ίδζμο. Σηδ δζάνηεζα ημο 20μΰ αζώκα ημ ιείβια εεκζηζζιμύ

ηαζ ζμζζαθζζιμύ έβζκε ζπεδόκ ημζκή πναηηζηή βζα όθεξ ηζξ πώνεξ ημο

ηόζιμο. Ο δζεεκήξ ζμζζαθζζιόξ είκαζ μθεαθιαπάηδ. Ταοημπνόκςξ

ηάεε πώνα ημο ηόζιμο έβζκε, ηαηά ηάπμζμ ηνόπμ, εοκμιμύιεκδ

πμθζηεία. Δεκ έπεζ ηαιζά ζδιαζία ακ αοημαπμηαθείηαζ ζμζζαθζζηζηή ή

όπζ. Αοηό ημ ήλενε μ Χίηθεν. Η μζημκμιζηή δζάνενςζδ ηδξ Γενιακίαξ

πμο είπε ηαηά κμο, δζέεεηε εθάπζζηα παναηηδνζζηζηά ηόζμ ημο ιανλζ-

ζηζημύ όζμ ηαζ ημο ηναηζημύ ζμζζαθζζιμύ, αθθά δεκ ιπμνμύζε επίζδξ

κα μκμιαζηεί ηαπζηαθζζηζηή. Πεκήκηα πνόκζα ανβόηενα ηακέκαξ δεκ

ιπμνεί κα ανκδεεί όηζ μ εεκζηζζιόξ παναιέκεζ δ ζδιακηζηόηενδ

δύκαιδ ζημκ ηόζιμ. Σήιενα είιαζηε όθμζ εεκζημζμζζαθζζηέξ. Φοζζηά,

μζ ακαθμβίεξ ημο ιείβιαημξ εεκζηζζιμύ ηαζ ζμζζαθζζιμύ πμζηίθμοκ

από πώνα ζε πώνα· ημ ιείβια, όιςξ, οπάνπεζ ηαζ αηόια ηζ όηακ

επζηναηεί δ ημζκςκζηή δδιμηναηία, αοηό πμο έπεζ ζδιαζία είκαζ ημ

εεκζηό ζοκαίζεδια ημο θαμύ. Αοηό πμο δηηήεδηε ημ 1945 ιαγί ιε ημκ

Χίηθεν ήηακ μ βενιακζηόξ εεκζημζμζζαθζζιόξ: ιζα ζηθδνή ηαζ αηναία

εηδμπή ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ. Οπμοδήπμηε αθθμύ μ εεκζηζζιόξ ηαζ μ

ζμζζαθζζιόξ πθδζίαζακ μ έκαξ ημκ άθθμ, ζοιαζαάζηδηακ ηαζ ηεθζηά

εκώεδηακ ζπεδόκ πςνίξ αία, ιίζμξ ή


επακαζηάζεζξ - ηάηζ πμο εηείκμξ δεκ είπε πνμαθέρεζ, ζε ακηίεεζδ ιε

ημκ Τμηαίθ.

Αοηό πμο πναβιαηζηά είπε πνμαθέρεζ ηαζ ιάθζζηα ιε ζπεηζηή

αηνίαεζα, ήηακ δ θμαενή έθλδ ημο θασηίζηζημο εεκζηζζιμύ ζηδκ επμπή

ηςκ ιαγώκ. Αοηόξ μ εεκζηζζιόξ απμδείπηδηε ζδιακηζηή πμθζηζηή

πναβιαηζηόηδηα ημο 20μύ αζώκα ηαζ μ Χίηθεν οπήνλε μ πθέμκ

αηναίμξ εηπνόζςπμξ ημο. Ακηζθήθεδηε όηζ ηάπμζα ζηζβιή ιεηά ημ

1870 μ εεκζηζζιόξ ηαζ μ ζμζζαθζζιόξ λεπέναζακ ηζξ παθζόηενεξ

δζαθμνέξ ημο 19μο αζώκα ιεηαλύ ζοκηδνδηζζιμύ ηαζ

θζθεθεοεενζζιμύ, ίζςξ ηαζ ηζξ δζαθμνέξ αηόια ιεηαλύ Δελζάξ ηαζ

Ανζζηενάξ, ηαζ όηζ, ιεηαλύ ηςκ δύμ, μ εεκζηζζιόξ είπε ιεβαθύηενδ

επζννμή από ημκ ζμζζαθζζιό. Οζ δζαθμνέξ ημο ζμζζαθζζιμύ ηαζ ημο

ηαπζηαθζζιμύ άνπζζακ κα ελαθακίγμκηαζ επεζδή δ ζζπύξ ήηακ

ζζπονόηενδ από ημκ πθμύημ, επεζδή δ εεκζηόηδηα ήηακ ζζπονόηενδ

από ηζξ ηάλεζξ, επεζδή μ εεκζηζζιόξ ήηακ ζζπονόηενμξ από ημκ δζεεκζ-

ζιό. Όηακ οπήνπε εεκζηή εκόηδηα, μζ πνώδκ άηαιπηεξ δζαθμνέξ

ζμζζαθζζιμύ ηαζ ηαπζηαθζζιμύ, ζδζςηζηήξ ηαζ δδιόζζαξ πενζμοζίαξ,

άνπζγακ κα πανμοζζάγμοκ δζαννμέξ· αοηό πμο είπε ζδιαζία δεκ ήηακ δ

ζδζμηηδζία αθθά δ δζαπείνζζδ, ηαζ δ ζδζμηηδζία, δ δζαπείνζζδ ηαζ δ

ενβαζία εα έδεζπκακ απμθύηςξ οπάημοεξ ζηζξ πνμζηαβέξ ημο

εεκζηζζιμύ.

Ο Χίηθεν δεκ ήηακ ζδνοηήξ ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ, μύηε ηακ ζηδ

Γενιακία. Μεηαλύ ηςκ ζδιακηζηώκ πνμζςπζημηήηςκ ημο αζώκα, μ

Μμοζμθίκζ ήηακ μ πνώημξ εεκζημζμζζαθζζηήξ πμο ακαβκώνζζε, βύνς

ζημ 1911, όηζ ήηακ πνώηα Ιηαθόξ ηαζ ιεηά ζμζζαθζζηήξ - ηαζ αοηό

μηηώ πνόκζα πνζκ από ηδ δδιζμονβία ημο «θαζζζιμύ» ημο. Έπμοιε δεζ

ανηεηέξ δζαθμνέξ, όπζ ιόκμ ζηδκ πναηηζηή αθθά ηαζ ζηζξ ζδέεξ, ημο

πζηθενζημύ εεκζημζμζζαθζζιμύ ηαζ ημο ιμοζμθζκζημύ θαζζζιμύ. Όθα

αοηά, όιςξ, είκαζ άκεο ζδιαζίαξ όηακ ημζηάλμοιε ηδκ αιθίδνμιδ

επζννμή πμο οπήνπε ιεηαλύ ηςκ ζδιακηζηόηενςκ δζηηαηόνςκ ηςκ

δεηαεηζώκ ημο 1930 ηαζ ημο 1940: ημο Μμοζμθίκζ, ημο


Σηάθζκ ηαζ ημο Χίηθεν. Αοηή δ ζύβηνζζδ ηςκ αιθίδνμιςκ επζννμώκ ή

αηνζαέζηενα, ηδξ ελέθζλδξ ημοξ, πνέπεζ κα ιαξ θέεζ ηάηζ. Ο Μμοζμθίκζ

δεκ ήηακ (ηαζ δεκ έβζκε) ημιμοκζζηήξ. Ο Σηάθζκ δεκ ήηακ (ηαζ δεκ

έβζκε) θαζίζηαξ· αιθόηενμζ, όιςξ, επδνεάζηδηακ ηαζ

εκηοπςζζάζηδηακ από ηζξ ζδέεξ ηαζ ηα επζηεύβιαηα ημο Χίηθεν ιέπνζξ

εκόξ ζδιείμο πμο εα ήηακ ζςζηό ηαζ θμβζηό κα πμΰιε όηζ βίκμκηακ

όθμ ηαζ πενζζζόηενμ εεκζ-ημζμζζαθζζηέξ ιε ηδκ πάνμδμ ημο πνόκμο.

Αοηή δ ελέθζλδ (πμο πενζθαιαάκεζ ηαζ ηδ νμπή ημοξ πνμξ ημκ

ακηζζδιζηζζιό) ηενιαηίζηδηε ιε ημκ εάκαημ ημοξ. Όθα αοηά αέααζα

αθμνμύκ ημκ πόθειμ ηαζ ήηακ αναποπνόεεζια. Πνέπεζ, πάκηςξ, κα

παναδεπημύιε όηζ, από ιζα άπμρδ, ηα μνάιαηα ημο Χίηθεν επέγδζακ

ηεθζηά ημο ίδζμο. Σηδ δζάνηεζα ημο 20μύ αζώκα ημ ιείβια εεκζηζζιμύ

ηαζ ζμζζαθζζιμύ έβζκε ζπεδόκ ημζκή πναηηζηή βζα όθεξ ηζξ πώνεξ ημο

ηόζιμο. Ο δζεεκήξ ζμζζαθζζιόξ είκαζ μθεαθιαπάηδ. Ταοημπνόκςξ

ηάεε πώνα ημο ηόζιμο έβζκε, ηαηά ηάπμζμ ηνόπμ, εοκμιμύιεκδ

πμθζηεία. Δεκ έπεζ ηαιζά ζδιαζία ακ αοημαπμηαθείηαζ ζμζζαθζζηζηή ή

όπζ. Αοηό ημ ήλενε μ Χίηθεν. Η μζημκμιζηή δζάνενςζδ ηδξ Γενιακίαξ

πμο είπε ηαηά κμο, δζέεεηε εθάπζζηα παναηηδνζζηζηά ηόζμ ημο ιανλζ-

ζηζημύ όζμ ηαζ ημο ηναηζημύ ζμζζαθζζιμύ, αθθά δεκ ιπμνμύζε επίζδξ

κα μκμιαζηεί ηαπζηαθζζηζηή. Πεκήκηα πνόκζα ανβόηενα ηακέκαξ δεκ

ιπμνεί κα ανκδεεί όηζ μ εεκζηζζιόξ παναιέκεζ δ ζδιακηζηόηενδ

δύκαιδ ζημκ ηόζιμ. Σήιενα είιαζηε όθμζ εεκζημζμζζαθζζηέξ. Φοζζηά,

μζ ακαθμβίεξ ημο ιείβιαημξ εεκζηζζιμύ ηαζ ζμζζαθζζιμύ πμζηίθμοκ

από πώνα ζε πώνα· ημ ιείβια, όιςξ, οπάνπεζ ηαζ αηόια ηζ όηακ

επζηναηεί δ ημζκςκζηή δδιμηναηία, αοηό πμο έπεζ ζδιαζία είκαζ ημ

εεκζηό ζοκαίζεδια ημο θαμύ. Αοηό πμο δηηήεδηε ημ 1945 ιαγί ιε ημκ

Χίηθεν ήηακ μ βενιακζηόξ εεκζημζμζζαθζζιόξ: ιζα ζηθδνή ηαζ αηναία

εηδμπή ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ. Οπμοδήπμηε αθθμύ μ εεκζηζζιόξ ηαζ μ

ζμζζαθζζιόξ πθδζίαζακ μ έκαξ ημκ άθθμ, ζοιαζαάζηδηακ ηαζ ηεθζηά

εκώεδηακ ζπεδόκ πςνίξ αία, ιίζμξ ή


πόθειμ. Ο εεκζημζμζζαθζζιόξ, όιςξ, ημο Χίηθεν ήηακ ζαθώξ

δζαθμνεηζηόξ από ημκ παναδμζζαηό παηνζςηζζιό, όπςξ αηνζαώξ μ

ζμζζαθζζιόξ ημο είπε εθάπζζηα από ηα παναηηδνζζηζηά ηδξ

παναδμζζαηήξ θζθακενςπίαξ ηςκ παθζόηενςκ ζμζζαθζζηώκ40

.

ηα παναπάκς ιπμνεί κα πνμαθδεεί δ ελήξ ακηίννδζδ: Δεκ έπεζ

επζγήζεζ, ζημ ηάης-ηάης, δ επίδναζδ ημο ημιμοκζ-ζιμΰ πμθΰ

πενζζζόηενμ από ημκ πζηθενζηό εεκζημζμζζαθζζιό; Πανά ηζξ

επζθακεζαηέξ απμδείλεζξ (βζα πανάδεζβια: μ αηόια οθζζηάιεκμξ

εαοιαζιόξ βζα ηα «ημιμοκζζηζηά» ηόιιαηα ηδξ Ρςζίαξ ηαζ ηδξ

Ακαημθζηήξ Εονώπδξ, βζα ημκ ηζκεγζηό «ημ-ιμοκζζιό» ηαζ βζα ημκ

Κάζηνμ ζηδκ Κμύαα) δ απάκηδζδ είκαζ όπζ, βζα ηνεζξ ημοθάπζζημκ

θόβμοξ. Ο πνώημξ είκαζ όηζ δ πθδιιονίδα ημο ημιμοκζζιμΰ πμο

ηαηέηθοζε ημ ιεβαθύηενμ ιένμξ ηδξ ακαημθζηήξ Εονώπδξ ιεηά ημ

1945 δεκ ήηακ απμηέθεζια θασηώκ επακαζηάζεςκ αθθά μθεζθόηακ

απθώξ ζηδκ πανμοζία ηςκ νςζζηώκ εκόπθςκ δοκάιεςκ ζε αοηήκ ηδκ

πενζμπή. Ο δεύηενμξ είκαζ όηζ δ ζπμναδζηή επζηνάηδζδ

ημιμοκζζηζηώκ ηαεεζηώηςκ ζηα πζμ πανάλεκα ιένδ ημο

μκμιαγόιεκμο Σνίημο Κόζιμο -ιεηαλύ άθθςκ ζηδκ Κμύαα, ζηδκ

Αζεζμπία ηαζ ζηδκ Αβηόθα- ήηακ ιάθθμκ ζοκέπεζα ηδξ

ακηζαπμζηζμηναηίαξ (ζηδκ πενίπηςζδ ημο Κάζηνμ, ημο

ακηζαιενζηακζζιμύ) πανά ηδξ έθλδξ ηαζ ηδξ επίδναζδξ ημο ίδζμο ημο

ημιμοκζζιμύ ή ημο παναδείβιαημξ ηδξ μαζεηζηήξ Έκςζδξ. Ο ηνίημξ

θόβμξ, πμο έπεζ άιεζδ ζπέζδ ιε ημκ δεύηενμ, είκαζ όηζ δ πνόζθαηδ -

ηαζ πζεακόκ πανμδζηή- επακειθάκζζδ ημιμοκζζηζηώκ ή ζηαθζκζηώκ

ημιιάηςκ, ηονίςξ ζηδ Ρςζία, είκαζ ζηεκά ζοκδεδειέκδ

40. Επακαθαιαάκμοιε βζα ηεθεοηαία θμνά (αθ. παναπάκς, ηεθ. 4) όηζ ήηακ θασηζζηήξ

εεκζηζζηήξ ηαζ όπζ παναδμζζαηόξ παηνζώηδξ. Ήλενε ηαθύηενα από ημοξ πενζζζόηενμοξ

όηζ ημ ακηίεεημ ημο εεκζηζζιμύ, ιε ηδ θαηνεία ημο θαμύ, δεκ είκαζ ηόζμ ε'καξ ζύβπνμκμξ

δζεεκζζιόξ όζμ ε'καξ παναδμζζαηόξ παηνζςηζζιόξ, ιε ηδκ αβάπδ ημο βζα ηδ πώνα ηαζ

ηδκ ζζημνία ηδξ.


ιε ημκ ακαβεκκδιέκμ ηαζ θασηζζηζηό εεκζηζζιό. Ακ μ δζεεκήξ

ζμζζαθζζιόξ είκαζ μθεαθιαπάηδ, μ δζεεκήξ ημιμοκζζιόξ μύηε ηακ

ιμζάγεζ ιε μπηζηή πθάκδ.

Όπςξ θέεζ μ Κανθ Νηίηνζπ Μπνάπεν: «Ο πονήκαξ ημο θαζκμιέκμο

ημο Χίηθεν ήηακ δ ααζζηή οπμηίιδζδ [ηδξ βμδηείαξ] ημο

εεκζημζμζζαθζζιμΰ» - δδθαδή όπζ ιόκμ ημο Χίηθεν αθθά ηαζ ηςκ

ζδεώκ πμο θαζκόηακ κα εηπνμζςπεί41

. Από ηδκ άπμρδ αοηή είκαζ

ακαβηαίμ κα ζηεθημύιε ηδκ ακηίζημζπδ -ηαζ ίζςξ δοζμίςκδ- δήθςζδ

εκόξ άθθμο Γενιακμύ ζζημνζημύ, ημο Χά-βηεκ μύθηζε, πμο ζπεδόκ

πάεδηε ιέζα ζηζξ ακηεβηθήζεζξ ηδξ Δζαιάπδξ ηςκ Ιζημνζηώκ, ζπεηζηά

ιε ηδ ζδιακηζηή ειπεζνία «ηδξ ζζημνίαξ ιαξ: όηζ μζ οπμζηδνζηηέξ ηδξ

ζοκηαβιαηζηήξ δζαηοαένκδζδξ ηδξ πνώηδξ Γενιακζηήξ Δδιμηναηίαξ

δεκ δζέεεηακ ηίπμηε ανηεηά απμηεθεζιαηζηό βζα κα ακηζιεηςπίζμοκ

ηδκ ηενάζηζα ζοκαζζεδιαηζηή απήπδζδ πμο είπακ μζ εεκζηζζηέξ.

Φοζζηά δ ειπεζνία ημο Σνίημο Ράζπ έπεζ ιεηνζάζεζ ζδιακηζηά ηδ

βενιακζηή ηάζδ βζα αηναίμοξ εεκζηζζιμύξ, αθθά είκαζ ζογδηήζζιμ ακ

αοηή δ ύθεζδ εα δζανηέζεζ πενζζζόηενμ από ιζα ή δομ βεκζέξ, πανά

ηδκ πμθζηζηή δζαπαζδαβώβδζδ»42

Ούηε εα

41. SCH, ζεθ. 107. Θοιδεείηε ηδκ επζηοπδιέκδ ακάθδρδ ηδξ ελμοζίαξ από ημκ Πενόκ

(έκα εεκζημζμζζαθζζηζηό ιμκηέθμ) ζηδκ Ανβεκηζκή ημκ Οηηώανζμ ημο 1945, θίβμοξ

ιήκεξ ιεηά ημκ εάκαημ ημο Χίηθεν. Πένα από ημ κόδια ηδξ, δεκ πνέπεζ κα

οπενεηηζιάηαζ δ ζδιαζία ηδξ εκ όρεζ ηδξ θαηζκμαιενζηακζηήξ ηάζδξ βζα ελμιμίςζδ ιε

άθθεξ επακαζηάζεζξ ιεηά από πνμκζηό δζάζηδια ιενζηώκ εηώκ: Ο Μπμθίααν ηζ μ ακ

Μανηίκ είημζζ ή ηνζάκηα πνόκζα ιεηά ημκ Οοάζζβηημκ, μ Κάζηνμ δεηαπέκηε πνόκζα ιεηά

ημ 1945 η.μ.η.

42. HS, ζεθ. 149. Θοιδεείηε επίζδξ ηδκ ηάζδ ημο Σύπμο ηαζ ηςκ ζπμθζαζηώκ ζε

μθόηθδνμ ημκ Δοηζηό ηόζιμ: ηδκ άηνα εοαζζεδζία ημοξ ζε μπμζαδήπμηε εηδήθςζδ πμο

οπμδδθώκεζ ηδκ ειθάκζζδ ηςκ μκμιαγόιεκςκ δελζώκ πμθζηζηώκ θαζκμιέκςκ

μπμοδήπμηε. Αοηή δ εοαζζεδζία δεκ ζοβηνίκεηαζ ιε ηδκ ακδζοπία ζπεηζηά ιε ηδκ

ακαβέκκδζδ ηδξ άηναξ Ανζζηενάξ. Αοηό δεκ μθείθεηαζ απθώξ ζε «πμθζηζηή μνεόηδηα»

(ακόδημξ όνμξ): Ακηακαηθά ιζα ακδζοπία βζα ηδ ιαγζηή έθλδ ημο αηναίμο εεκζηζζιμύ

ζηδκ επμπή ηδξ δδιμηναηίαξ ηςκ ιαγώκ. Εδώ, όιςξ, ίζςξ κα πνεζάγεηαζ ιζα ζζημνζηή, ή

ιάθθμκ ιζα πμθζ-


έπνεπε κα έπμοιε ρεοδαζζεήζεζξ βζα ηδ δζανηή ζοκηαβιαηζηή ζζπύ

ημο κόιμο ζύιθςκα ιε ημκ μπμίμ δ δδιόζζα επίδεζλδ ημο αβηοθςημύ

ζηαονμύ ηαζ ηςκ θςημβναθζώκ ημο Χίηθεν παναιέκμοκ βζα πάκηα οπό

απαβόνεοζδ ζηδ Γενιακία. Αοηό πμο πνέπεζ κα εθπίγμοιε ηαζ κα

πζζηεύμοιε είκαζ όηζ, όηακ ένεεζ μ ηαζνόξ βζα ηδκ ηαηάνβδζδ αοηώκ

ηςκ απαβμνεύζεςκ, ιζα ηέημζα κμιζηή απόθαζδ εα ακηακαηθά έκα

ηθίια ζημ μπμίμ ηα ζύιαμθα ηδξ πζηθενζηήξ επμπήξ43

δεκ εα

πνμηαθμύκ πθέμκ ηίπμηα πενζζζόηενμ από απθή ζζημνζηή πενζένβεζα.

ηζηή, ζύβηνζζδ. Είκαζ βεκζηά απμδεηηό όηζ δ απόημιδ άκμδμξ ημο Χίηθεν

πναβιαημπμζήεδηε ημκ επηέιανζμ ημο 1930, ιε ημ απνμζδόηδημ 18% ηςκ ρήθςκ οπέν

ηςκ εεκζημζμζίαθζζηώκ ζηζξ βενιακζηέξ εηθμβέξ εηείκμο ημο πνόκμο. ηδκ επμπή ιαξ

αθέπμοιε όηζ ζε πμθθέξ πώνεξ ημο Δοηζημύ ηόζιμο ηα μκμιαγόιεκα δελζά ηζκήιαηα (μ

Λεπέκ ζηδ Γαθθία, μζ κεμθαζίζηεξ ζηδκ Ιηαθία, μ Χάζκηεν ζηδκ Αοζηνία, ίζςξ επίζδξ μ

Μπζμοηάκακ ζηζξ Ηκςιέκεξ Πμθζηείεξ) θηάκμοκ ιεηαλύ 12 ηαζ 20% ημο εηθμβζημύ

ζώιαημξ... αθθά όπζ ζηδ Γενιακία. Εηεί, ημ 1930, μζ εεκζημζμζζαθζζηέξ έβζκακ

αλζόθμβμζ θόβς ημο εεκζηζζιμύ ημοξ, απμθαζζζηζημύ ζημζπείμο βζα ηδκ άκμδμ ημο

Χίηθεν ζηδκ ελμοζία. Απέκακηζ ημοξ δεκ οπήνπε ιζα ημζκά απμδεηηή ακηζπμθίηεοζδ.

ήιενα ηα πνάβιαηα δεκ είκαζ έηζζ. Η ζζημνία δεκ επακαθαιαάκεηαζ. Δεκ πνέπεζ,

ςζηόζμ, κα απμηθείμοιε ηδκ πζεακόηδηα όηζ ζημ ιέθθμκ, όπςξ ηαζ ζημ πανεθεόκ,

δζάθμνεξ «ζηθδνέξ» ιεζμρδθίεξ ιπμνεί κα ηάκμοκ λαθκζηέξ επζδνμιέξ εκακηίμκ ηςκ

«ιαθαηώκ πθεζμρδθζώκ».

43. Σα ζύιαμθα έπμοκ ζδιαζία· ή, ημοθάπζζημκ, ιαξ θέκε ηάηζ. Η ζδιαία ημο ηόιιαημξ

ηαζ εκ ζοκεπεία ημο Σνίημο Ράζπ, μ αβηοθςηόξ ζηαονόξ ζε ηόηηζκμ θόκημ, ήηακ έκα

εαοιάζζμ ζπέδζμ ημο ίδζμο ημο Χίηθεν. Θα ιπμνμύζε, όιςξ, κα ηα είπε ηαηαθένεζ

αηόια ηαθύηενα ακ είπε δζαηδνήζεζ ηδκ ηνίπνςιδ (ιαύνδ - άζπνδ - ηόηηζκδ) ζδιαία

ημο αοημηναημνζημύ ηνάημοξ. (Επέγδζε δίπθα ζηδ ζαάζηζηα ιέπνζ πενίπμο ημ 1935, ηαζ

δ 18δ Ιακμοανίμο, διένα βέκκδζδξ ημο Δεύηενμο Ράζπ, πανέιεζκε εεκζηή εμνηή ζε όθδ

ηδ δζάνηεζα ημο Σνίημο.) Σώνα, όιςξ, μ αβηοθςηόξ ζηαονόξ, όπςξ ηαζ ημ Σνίημ Ράζπ,

είκαζ έκα απθό επεζζόδζμ ηαζ δ θζθεθεύεενδ - δδιμηναηζηή ιαύνδ - ηόηηζκδ -πνοζή

ζδιαία έπεζ λεπενάζεζ αηόια ηαζ ηα 47 πνόκζα ηδξ γςήξ ηδξ ιαύνδξ -άζπνδξ -

ηόηηζκδξ.


Αοηόξ μ ηαζνόξ δεκ έθηαζε αηόια· ηαζ ηώνα, ηαεώξ ημ βενιακζηό

ηνάημξ είκαζ πάθζ εκςιέκμ, ηαεώξ μθόηθδνδ δ ιεηαπμθειζηή

πενίμδμξ πμο παναηηδνίζηδηε από πεκήκηα πνόκζα ημο μκμιαγόιεκμο

ροπνμύ πμθέιμο έπεζ πζα πενάζεζ, ηαεώξ ηεθεζώκεζ πθέμκ μ αζώκαξ

ιαξ, αξ ηεθεζώζμοιε ιε ιζα πνμζπάεεζα κα πνμζδζμνίζμοιε -κα

πνμζδζμνίζμοιε, ιάθθμκ, πανά κα ενιδκεύζμοιε- ηδ εέζδ ημο Χίηθεν

ζηδκ ζζημνία.

Ο 20όξ αζώκαξ από ζζημνζηήξ απόρεςξ ήηακ ζύκημιμξ. Ο 18μξ

ηνάηδζε -από ζζημνζηή πάκηα άπμρδ- 126 πνόκζα (από ημ 1688 ιέπνζ

ημ 1815) ηαζ παναηηδνίζηδηε ηονίςξ από παβηόζιζμοξ πμθέιμοξ

ακάιεζα ζηδκ Αββθία ηαζ ζηδ Γαθθία. Ο 19μξ ηνάηδζε 99 πνόκζα

(από ημ 1815 ιέπνζ ημ 1914) ηαζ παναηηδνίζηδηε από ηδκ απμοζία

παβηόζιζςκ πμθέιςκ. Ο 20μξ ηνάηδζε ιόθζξ 75 πνόκζα (από ημ 1914

ιέπνζ ημ 1989) ηαζ παναηηδνίζηδηε από δομ παβηόζιζμοξ πμθέιμοξ

ηαζ ηζξ ζοκέπεζεξ ημοξ: ημκ μκμιαγόιεκμ ροπνό πόθειμ ιεηαλύ

Αιενζηήξ ηαζ Ρςζίαξ. Σεθείςζε ημ 1989 ιε ηδκ απμπώνδζδ ηδξ

Ρςζίαξ από ηδκ Ακαημθζηή Εονώπδ ηαζ ιε ηδκ επακέκςζδ ηδξ

Γενιακίαξ. Η ηνίζζιδ πενίμδμξ αοημΰ ημο ιεηαααηζημύ αζώκα (πμο

παναηηήνζζε ηδ ιεηάααζδ από ηδκ μκμιαγόιεκδ ύβπνμκδ Επμπή ζε

ηάηζ δζαθμνεηζηό) ήηακ ημ πνώημ ηνίημ ημο (1920-1945), όπμο,

θοζζηά, ακήηεζ δ ζηαδζμδνμιία ημο Χίηθεν44

. ηδ δζάνηεζα αοηήξ ηδξ

πενζόδμο -ηαζ πάθζ ακηζεέηςξ πνμξ ηδ θασηή ηαζ εζθαθιέκδ εκηύπςζδ

ζπεηζηά ιε ηδ ζδιαζία ηδξ Ρςζζηήξ

44. Ακηζεέηςξ, δ ηνίζζιδ θάζδ ημο 19μο αζώκα (από ημ 1815 ιέπνζ ημ 1914) δεκ ήηακ

ημ πνώημ ηνίημ ημο (από ημ 1815 ιέπνζ ημ 1848), ημ μπμίμ οπήνλε (όπςξ είπε πνμαθέρεζ

μ Μέβαξ Ναπμθέςκ) ιζα ζοκέπεζα ηδξ επίδναζδξ ηόζμ ηδξ βαθθζηήξ όζμ ηαζ άθθςκ

εονςπασηώκ επακαζηάζεςκ. Μεηά ημ 1849, ηδκ πενίμδμ ηςκ επακεζθδιιέκςκ

επακαζηάζεςκ δζαδέπηδηε ιζα πενίμδμξ πμθέιςκ (ηδκ μπμία είπε πνμαθέρεζ ζςζηά μ

Μπίζιανη) πμο ήηακ πμθο πενζζζόηενμ απμθαζζζηζηή· πανά ηα θεπεέκηα από ημκ

Μανλ, δ πάθδ ηςκ εεκώκ δζαδέπηδηε ηδκ πάθδ ηςκ ηάλεςκ. Αοηή δ πενίμδμξ

ηενιαηίζηδηε ημ 1945.


Επακάζηαζδξ ημ 1917- δ ζζημνία ημο ηόζιμο (ηαζ όπζ ιόκμ ηδξ

Γενιακίαξ ή ηδξ Εονώπδξ) παναηηδνίζηδηε από ηδκ ύπανλδ ηαζ ημκ

ακηαβςκζζιό εκόξ ηνζβώκμο δοκάιεςκ. Τπήνλε ημζκμαμοθεοηζηή

δδιμηναηία, ηδκ μπμία εκζάνηςζακ ηονίςξ μζ αββθόθςκεξ πώνεξ, ηα

ηνάηδ ηδξ Δοηζηήξ Εονώπδξ ηαζ δ ηακδζκααία. Τπήνλε

ημιμοκζζιόξ, εηπνμζςπμύιεκμξ ιόκμ από ηδ μαζεηζηή Ρςζία,

ακίηακμξ κα ηενδίζεζ ηδκ ελμοζία μπμοδήπμηε αθθμΰ. Καζ οπήνλε

εεκζημζμζζαθζζιόξ (ηαεώξ επίζδξ ηαζ άθθα, ηαηά ηάπμζμκ ηνόπμ

πανόιμζα αθθά ηαεόθμο ίδζα, εεκζηζζηζηά ηζκήιαηα) ζηδ Γενιακία,

εηπνμζςπμύιεκα ιεηά ημ 1933 από ημκ Υίηθεν ηαζ ημ Σνίημ Ράζπ, ημ

μπμίμ απμδείπηδηε ηόζμ ζζπονό ώζηε πνεζάζηδηε δ αθύζζηδ ζοιιαπία

ηδξ θζθεθεύεενδξ δδιμηναηίαξ ηαζ ημο νςζζημύ ημιμοκζζιμύ, ηδξ

αββθόθςκδξ ηαζ ηδξ νςζζηήξ αοημηναημνίαξ, βζα κα δηηδεεί ηαζ κα

ηαηαηηδεεί. Καιζά από αοηέξ ηζξ δομ πθεονέξ δεκ εα ιπμνμύζε κα ημ

πεηύπεζ ιόκδ ηδξ.

Αοηό ηαε' εαοηό πνμζδζμνίγεζ ηδ εέζδ ημο Υίηθεν ζηδκ ζζημνία

ημο 20μύ αζώκα. Τπήνπε, όιςξ, ηαζ ηάηζ πενζζζόηενμ. Αοηό ημ

ηνίβςκμ, εηπνμζςπμύιεκμ από θζθεθεύεενμ-ζοκηδ-νδηζηό-

δδιμηναηζηό ηόζιμ, ηαεώξ ηαζ από ημιμοκζζηέξ ηαζ νζγμζπάζηεξ

εεκζηζζηέξ, επακαθήθεδηε ζε όθεξ ηζξ βςκζέξ ηδξ Εονώπδξ ηαζ ζε όθεξ

ζπεδόκ ηζξ πώνεξ ημο ηόζιμο - πενζθαιαακμιέκςκ ηςκ Ηκςιέκςκ

Πμθζηεζώκ, ηδξ Νόηζαξ Αιενζηήξ, ηδξ Κίκαξ ηαζ ηδξ Ιαπςκίαξ. (Σμ

1945 μζ νζγμζπάζηεξ εεκζηζζηέξ ακαβηάζηδηακ κα ζζςπήζμοκ ή

οπμηάπεδηακ έζης ηαζ πνμζςνζκά. Ανβόηενα επακειθακίζηδηακ μζ

δζάδμπμζ ημοξ.) Μμθμκόηζ όθμζ μζ νζγμζπάζηεξ εεκζηζζηέξ δεκ οπήνλακ

μπαδμί ή εαοιαζηέξ ημο Υίηθεν, πμθθμί ελ αοηώκ ήηακ45

. Ο ναι έ-

45. Ο Νημσενθάζκ ζημ D, ζεθ. 143, ημ εέηεζ ζςζηά: «ημ ιεηαλύ είπε βίκεζ παβηόζιζμ

πμθζηζηό θαζκόιεκμ - έκα ακηζηείιεκμ όπζ ιόκμ ιίζμοξ αθθά ηαζ εθπίδαξ (βζα

πμθθμύξ)». Φεζη, F, ζεθ. 148: «Η οπενμπή ημο απέκακηζ ζε πμθθμύξ από ημοξ

ακηζπάθμοξ ηαζ ακηαβςκζζηέξ ημο είπε ιεβάθδ ζπέζδ ιε


βνάρε όηζ δεκ ιπμνμύιε κα αβκμήζμοιε ημ βεβμκόξ όηζ μ Υίηθεν

εηθνάγεζ έκα ααζζηό θαζκόιεκμ ζηδκ ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ ημο 20μύ

αζώκα, αθθά όπζ ιόκμ ζηδκ ζζημνία ηδξ Γενιακίαξ46

.

ηδκ ακηίθδρδ ηδξ εκκμίαξ ιίαξ παβηόζιζαξ ηνίζδξ ηδξ μπμίαξ μ ίδζμξ ήηακ ζύιπηςια».

ημ F, ζεθ. 569, μ Φεζη ακαθε'νεζ ημκ Αοζηνζαηό ζοββναθέα Ρόιπενη Μμύγζθ μ, μ

μπμίμξ επίζδξ παναδε'πηδηε όηζ ημ 1933 δ ακημπή ημο δεκ είπε εκαθθαηηζηέξ θύζεζξ: δεκ

πίζηεοε όηζ ιπμνμύζε κα επζζηνέρεζ ζε έκα παθζό ή έζης παθζόηενμ ζύζηδια βζα κα

ακηζηαηαζηήζεζ αοηό ημ κέμ είδμξ επακαζηαηζηήξ ηάλδξ. «Κάηζ πμο ελδβεί αοηό ημ

ζοκαίζεδια είκαζ όηζ μ εεκζημζμζζαθζζιόξ έπεζ ηδ ιμίνα ηαζ ηδκ ώνα ημο, όηζ δεκ είκαζ

έκαξ ζηνόαζθμξ [Wirbel] αθθά ιζα θάζδ ηδξ ζζημνίαξ». Μζα βεκζηή δήθςζδ από ημκ Γζέ-

ηεθ ζημ JH, ζεθ. 43: «[Ο Υίηθεν] ακαιθζαόθςξ ακέπηολε έκα δζηό ημο πνόβναιια,

αημιζηά ηαζ ιόκμξ ημο, αθθά αοηό ημ πνόβναιια πνέπεζ κα ηαοηζγόηακ ιε ηζξ ααεύηενεξ

ηάζεζξ ηαζ θζθμδμλίεξ ηδξ πςνάξ ηαζ ηδξ επμπήξ ημο. Ίζςξ δεκ ηαηαθένμοιε κα ημ

ενιδκεύζμοιε, πνέπεζ όιςξ κα ημ ακαβκςνίζμοιε. Ήηακ δδιζμονβόξ ή εηηεθεζηήξ,

παναβςβόξ ή πνμσόκ; Ήηακ επζηοπδιέκμξ βζα ηόζμ ιεβάθμ δζάζηδια ζακ δδιζμονβόξ,

επεζδή μθμηθήνςκε ααεύηενεξ ηάζεζξ; Ή ιήπςξ δζέεεηε απθώξ ηαθύηενδ ηαηακόδζδ

από ημοξ πενζζζόηενμοξ ζοβπνόκμοξ ημο ζπεηζηά ιε ηζξ ακάβηεξ ηαζ ηζξ δοκαηόηδηεξ ηδξ

επμπήξ ημο; Αοηέξ είκαζ μοζζώδεζξ ενςηήζεζξ όπζ ιόκμ βζα ημκ νόθμ ημο αηόιμο ζηδκ

ζζημνία αθθά ηαζ βζα ηδκ ζζημνζηή ηαηακόδζδ βεκζηόηενα». (Οζ βεκζημπμζήζεζξ ημο

Γζέηεθ είκαζ πμθύ απόθοηεξ ηαζ πεγέξ ζηδκ έηθναζδ ημοξ ηαζ δεκ ζζπύμοκ ιόκμ βζα ημκ

Υίηθεν.)

46. Καζ πάθζ μ Νημσενθάζκ, ζε έκα δζεζζδοηζηό ζοιπέναζια ζημ ιζηνό ημο αζαθίμ (D,

ζεθ. 170) ακαθένεζ: «Τπάνπμοκ πμθθέξ απμδείλεζξ όηζ δ ζζημνζηή ειθάκζζδ ημο Υίηθεν

δεκ ήηακ ιόκμ πνόαθδια ηδξ πνμζςπζηόηδηαξ ημο αθθά, από πμθύ εονύηενδ έκκμζα, ημο

πενζαάθθμκημξ ημο, ημο βενιακζημύ ηαζ επίζδξ ημο έληνα-βενιακζημύ ηόζιμο - έκα

βεβμκόξ πμο ελδβεί βζαηί δ πνμηαηάθδρδ απέκακηζ ημο δεκ έπεζ ηενιαηζζηεί ιεηά ημκ

εάκαημ ημο ηαζ ζοβπνόκςξ ηαηεοεύκεζ ηδκ πνμζμπή ιαξ ζηα ειπόδζα ηαζ ζηζξ δοζημθίεξ

ημο». Μπμύθμη, BU, ζεθ. 808: «Ο Υίηθεν ήηακ, πνάβιαηζ, εονςπασηό ηαζ όπζ ιόκμ

βενιακζηό θαζκόιεκμ. Οζ ζοκεήηεξ ηαζ δ πκεοιαηζηή ηαηάζηαζδ ηζξ μπμίεξ

εηιεηαθθεύεδηε δεκ πενζμνίγμκηακ ιόκμ ζηδ πώνα ημο, ιμθμκόηζ ήηακ πενζζζόηενμ

έκημκεξ ζηδ Γενιακία από μπμοδήπμηε αθθμύ. Η βθώζζα ημο ήηακ βενιακζηή, αθθά μζ

ζηέρεζξ ηαζ ηα ζοκαζζεήιαηα πμο ελέθναγε έπμοκ πενζζζόηενμ μζημοιεκζηή δζάζηαζδ».


Ο βενιακζηόξ όνμξ «Ortsbestimmung» ενιδκεύεηαζ ζακ «εεζζαηή

ακεύνεζδ» ιε ηδ θελζημβναθζηή έκκμζα. Είκαζ, όιςξ, ιζα θέλδ πμο

πνδζζιμπμζείηαζ ζοπκά από ημοξ Γενιακμύξ ζζημνζημύξ ιε ηδκ έκκμζα

ημο μνζζιμύ ιζαξ εέζδξ ζηδκ ζζημνία πμο δείπκεζ όηζ, εκώ δ ζζημνζηή

ηνίζδ εκόξ βεβμκόημξ ή πνμζώπμο ιπμνεί κα πμζηίθεζ, δ εέζδ ηςκ

βεβμκόηςκ ή πνμζώπςκ ζηδκ ζζημνζηή αθθδθμοπία είκαζ -ηεθζηά-

πνμζπεθάζζιδ. Από αοηή ηδκ άπμρδ, ημ ζπεηζηά πνόζθαημ

ζοιπέναζια ημο νάζ-ιπεν ελαημθμοεεί κα παναιέκεζ εκ ζζπύζ: «Η

εέζδ ηδξ εεκζημ-ζμζζαθζζηζηήξ πενζόδμο ζηδκ ζζημνία [die historische

Ortsbestimmung] παναιέκεζ αηόια ζηόπμξ πεναζηένς ένεοκαξ»47

. Εί-

καζ, όιςξ, πάκηα πνόαθδια «ένεοκαξ»; Ίζςξ, αηόια ηαζ ακ οπάνπμοκ

θόβμζ κα πζζηεύμοιε όηζ δεκ πνόηεζηαζ πθέμκ κα ένεεζ ζημ θςξ ηακέκα

ζδιακηζηό, ή έζης αλζόθμβμ, έββναθμ βναιιέκμ από ημκ Υίηθεν ή βζα

ημκ Υίηθεν. Η ζζημνία, ςζηόζμ, δεκ απμηεθείηαζ ιόκμ από έββναθα.

Επζηνέρηε ιμο ηώνα, ιε ηίκδοκμ κα θακώ πανάημθιμξ, κα α-

καηεθαθαζώζς ηνεζξ απόρεζξ: (α) βζα ιζα ακαβηαία πνζζηζακζηή

εεώνδζδ ημο Άκημθθ Υίηθεν· (α) βζα ηδ εέζδ ημο ζηδ δζαθμνά

ηαθθζένβεζαξ-πμθζηζζιμύ- ηαζ (β) βζα ηδ εέζδ ημο ζημ ηέθμξ ηδξ

μκμιαγόιεκδξ ύβπνμκδξ Επμπήξ.

ηζξ 2 Ιμοκίμο 1945, έκακ πενίπμο ιήκα ιεηά ηδκ αοημηημ-

47. SCHRB, ζεθ. 332. Μζα ιεβάθδ, αθθά ηαηά αάζδ πςνίξ θακηαζία, πνμζπάεεζα

(ζηδκ πναβιαηζηόηδηα ηίπμηα παναπάκς από ιζα αζαθζμβναθζηή πναβιαηεία) έβζκε από

ημκ Κθάμοξ Υίθκηειπνακη ζημ HZ, ζεθ. 583-632, «Hitlers Ort in der Geschichte des

preussisch-deutschen Nationalstaates». To 1988 μ κεμζοκηδνδηζηόξ Μίπαεθ ημΰνιεν

έβναρε όηζ δ Γενιακία «είκαζ ζήιενα ιζα πώνα πςνίξ ζζημνία». Από ιζα άπμρδ, ημ

ακηίεεημ είκαζ ζςζηό. Ο Μάγεν απμδείπηδηε όηζ ε'ηακε θάεμξ ζημ ζοιπέναζια ημο ζημ

Μ/Α (ζεθ. 439): «Μόκμ όηακ εκςεμύκ δ Δοηζηή ηαζ δ Ακαημθζηή Γενιακία ιπμνεί κα

λεπεναζηεί ημ βεκζηό βενιακζηό ροπζηό ηναύια». Αοηό όιςξ δεκ ζοκέαδ.


via ημο Υίηθεν, μ πάπαξ Πίμξ IB' ιίθδζε ζημ ώια ηςκ Κανδζκαθίςκ

ζπεηζηά ιε «ηδ ζαηακζηή ειθάκζζδ [Gespenst: θάκηαζια, μπηαζία]

ημο εεκζημζμζζαθζζιμύ». Με όθμ ημκ μθεζθόιεκμ ζεααζιό ζε αοηόκ

ημκ πμθθέξ θμνέξ αδίηςξ επζηνζεέκηα πάπα, ηείκς κα ζοιθςκήζς ιε

ημκ Φνίκηνζπ Υέεν πμο είπε: «Κζ αοηό είκαζ ιεηαθοζζηό, δδθαδή κα

αθαζνείηαζ ηάηζ από ηδκ ζζημνία ηαζ από ηδκ εοεύκδ βζα ηδκ ζζημνία,

απαθθάζζμκηαξ ημοξ ηαεμθζημύξ από ηζξ εοεύκεξ ημοξ. Κακέκαξ δεκ

είκαζ οπεύεοκμξ βζα ιζα «ζαηακζηή ειθάκζζδ» - πόζμ ιάθθμκ έκαξ

ελμνηζζηήξ... Ο πάπαξ πανααθέπεζ πθήνςξ όηζ αοηή δ «ζαηακζηή

ειθάκζζδ» ήηακ ιζα εκηεθώξ ακενώπζκδ εκζάνηςζδ δ μπμία, ηαη'

ανπήκ πμθύ αβαπδηή ζημκ ίδζμ ηόζμ ηδκ επμπή ημο Υίηθεν ζημ

Μόκαπμ όζμ ηαζ ζε άθθα ιένδ, πνμςεήεδηε ηαζ αμδεήεδηε κα

ακαθάαεζ ηδκ ελμοζία από πμθύ αλζμζέααζημοξ ηαζ αλζόθμβμοξ

ακενώπμοξ...»48

ημ πνώημ ηεθάθαζμ ημο αζαθίμο έβναρα όηζ μ Υίηθεν

εηπνμζςπμύζε πμθθέξ ιζζέξ αθήεεζεξ, ηαζ όηζ ιζα ιζζή αθήεεζα δεκ

είκαζ ιόκμ πζμ επζηίκδοκδ αθθά ηαζ πεζνόηενδ από έκα ρέια, επεζδή μζ

ακενώπζκεξ εκένβεζεξ ηαζ εηθνάζεζξ δεκ απμηεθμύκ πάβζεξ

ιαεδιαηζηέξ ηαηδβμνίεξ: ελ μο ιζα ιζζή αθήεεζα δεκ είκαζ 50%

αθήεεζα, αθθά ηάηζ δζαθμνεηζηό. ε αοηά επζηνέρηε ιμο κα πνμζεέζς

ημ ζπμοδαίμ απόθεεβια ημο Λα Ρμζθμοηώ: «Τπάνπμοκ ηαημί

άκενςπμζ ζημκ ηόζιμ πμο εα ήηακ θζβόηενμ επζηίκδοκμζ ακ δεκ είπακ

ηάηζ ηαθό πάκς ημοξ»4". Αξ επακαθάας: Αοηό ζδιαίκεζ όηζ μ Υίηθεν

ήηακ ιόκμ 50% ηαηόξ; Δεκ ήηακ ιμκάπα

48. HR, ζεθ. 535-36.

49. Αοηό είκαζ πολύ πζμ ααεοζηόπαζημ από ηα θόβζα ημο Γηνάπαι Γηνζκ: «Οζ

ιεβαθύηενμζ άβζμζ οπήνλακ άημια ιε πμθΰ ζδιακηζηόηενδ ζηακόηδηα βζα ημ ηαηό από

όζμ είκαζ θοζζμθμβζηό ηαζ μζ πεζνόηενμζ άκενςπμζ ιενζηέξ θμνε'ξ ίζα-ίζα πμο δεκ

ε'βζκακ άβζμζ». (Ακαθε'νεηαζ ζημκ πνόθμβμ ημο Σόθα-κη, ΣΟ, ζεθ. xiii, όπμο

πδβαζκμε'νπεηαζ βΰνς από ημ ενώηδια ηδξ «ιεβαθμζύκδξ» ημο Υίηθεν.)


ην γεγνλόο, όπσο γξάθσ ζην πξώην θεθάιαην, όηη ν Θεόο ηνπ έδσζε

κεγάια πξνζόληα ηα νπνία ρξεζηκνπνίεζε γηα θαθνύο ζθνπνύο, εμ νπ

θαη ε επζύλε ηνπ. Ήηαλ, επίζεο, όπσο γξάθσ ζην θεθάιαην 6, ην όηη

απηά ηα θαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ήηαλ πλεπκαηηθά. ηελ επνρή καο

δελ είλαη ηνπ ζπξκνύ λα θαηαθεύγνπκε ζηνπο κεγάινπο παηέξεο ηεο

εθθιεζίαο, αιιά ν Άγηνο Θσκάο ν Αθθηλάηεο έγξαςε όηη κηα κηζή

αιήζεηα είλαη ρεηξόηεξε από έλα ςέκα, θαη επηηξέςηε κνπ λα αλαθέξσ

επίζεο ηνλ Άγην Απγνπζηίλν, ν νπνίνο έγξαςε όηη «ηα πιηθά

πξάγκαηα πνπ ππάξρνπλ είλαη θαιά, ελώ ην θαθό είλαη πλεπκαηηθό,

επεηδή απνηειεί κέξνο ηεο αλζξώπηλεο θύζεο». Απηό ζεκαίλεη όηη,

όρη κόλν νη ακαξηίεο ηνπ πλεύκαηνο είλαη ρεηξόηεξεο από εθείλεο ηεο

ζάξθαο, αιιά θαη όηη απηά ηα δπν είλαη αρώξηζηα- όηη δελ ππάξρνπλ

ακαξηίεο ηεο ζάξθαο ρσξίο -πξνεγνύκελεο, αιιά θαη ηαπηόρξνλεο-

ακαξηίεο ηνπ πλεύκαηνο50

. Μηα άιιε άπνςε -αιιά κόλν θαηά έλα

κέξνο εμαηηίαο ηνπ

50. Από απηήλ ηελ άπνςε ζα πξέπεη, γηα κηα αθόκα θνξά, λα απνξξίςνπκε ηε

«δαηκνλνπνίεζε» ηνπ Υίηιεξ ή ηνλ πεηξαζκό λα ηνπ απνδώζνπκε ηελ ηδηόηεηα ηνπ

«δηαβνιηθνύ» ή «ζαηαληθνύ». Αληηζέησο, πξέπεη λα δηαθξίλνπκε ζηε ζηαδηνδξνκία ηνπ

ζηνηρεία πνπ ζπκίδνπλ ηελ παξάμελε πξνεηδνπνίεζε από ηελ πξόβιεςε ηνπ Αγίνπ

Ησάλλε ηεο Απνθαιύςεσο ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε ηνπ Αληίρξηζηνπ. Ο Αληίρξηζηνο

δελ ζα είλαη απνηξόπαηνο θαη δηαβνιηθόο, κε ηε κνξθή θάπνηνπ ηξνκαθηηθνύ ηέξαηνο -

νπόηε ζα αλαγλσξηδόηαλ ακέζσο. Γελ ζα κνηάδεη κε αληηρξηζηηαλό. Θα είλαη

ρακνγειαζηόο, γελλαηόδσξνο, δεκνθηιήο, έλα είδσιν πνπ ζα ιαηξεύνπλ νη ιατθέο κάδεο

ιόγσ ηεο αηζηόδνμεο επεκεξίαο πνπ ζα θαίλεηαη όηη έρεη θέξεη, έλαο ςεύηηθνο παηέξαο

(ή ζύδπγνο) γηα ηνλ ιαό ηνπ. Δθηόο από κηα κηθξή κεηνςεθία, νη ρξηζηηαλνί ζα ηνλ

πηζηέςνπλ θαη ζα ηνλ αθνινπζήζνπλ. Όπσο νη Δβξαίνη ζηελ επνρή ηεο Πξώηεο

Παξνπζίαο, έηζη θαη νη ρξηζηηαλνί ζα δηαηξεζνύλ ηνλ θαηξό ηνπ Αληίρξηζηνπ - δειαδή

πξηλ από ηε Γεπηέξα Παξνπζία. Πξηλ από ην ηέινο ηνπ θόζκνπ νη επηπόιαηνη ρξηζηηαλνί

ζα αθνινπζήζνπλ ηνλ Αληίρξηζην θαη κόλν κηα κηθξή κεηνςεθία ζα αληηιεθζεί ηα

θνβεξά ζεκάδηα ηνπ. Λνηπόλ ν Υίηιεξ δελ έθεξε ην ηέινο ηνπ θόζκνπ, αιιά ππήξμε

κηα επνρή -όρη ησλ καδηθώλ δνινθνληώλ, αιιά ε επνρή ηνπ Σξίηνπ Ράηρ ζηε δεθαεηία

ηνπ 1930- πνπ κεξηθέο από ηηο πξνθεηείεο ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ζρεηηθά


Υίηιεξ- ίζσο λα νθείιεηαη ζηελ αξρηθά γεξκαληθή, αιιά παγθνζκίσο

πιένλ, απνδεθηή έλλνηα ηεο ππέξηεξεο θύζεο ηεο Πλεπκαηηθήο

Καιιηέξγεηαο (Culture) έλαληη ηνπ Πνιηηηζκνύ (Civilization). Ο

πνιηηηζκόο είλαη βαζηθά πιηθόο θαη κηθξναζηηθόο· ε θαιιηέξγεηα είλαη

πλεπκαηηθή θαη παξαγσγηθή. Ο πνιηηηζκόο ραξαθηεξίδεηαη, ζηελ

θαιύηεξε πεξίπησζε, από αζθάιεηα θαη ζηαζεξή θνηλσληθή ηάμε. ηε

ρεηξόηεξε, είλαη ππνθξηηηθόο θαη αθαιιηέξγεηνο. Οη πεγέο απηήο ηεο

έλλνηαο αλάγνληαη πίζσ ζηνλ 19ν αηώλα, αιιά ήηαλ θάηη πνπ αζθνύζε

πάληα έιμε ζηνπο Γεξκαλνύο θαη ζηε ζπλέρεηα ζε κηα ηάμε

πλεπκαηηθώλ αλζξώπσλ ζε όινλ ηνλ θόζκν, γηα λα επηβεβαησζεί θαη

λα παγησζεί ηειηθά από ηνλ Όζβαιλη πέλγθιεξ. Γηα ηνπο

δηαλννύκελνπο, ε θαιιηέξγεηα αθνινπζεί ή, κάιινλ, αλαδύεηαη πίζσ

από ηνλ πνιηηηζκό: από ην Μπάκπηηο Εελίζ ζηηο ΖΠΑ κέρξη κέξε

όπσο ην Γθξίλνπηηο Βίιαηδ ή από ηελ Μπει-γθξάβηα κέρξη ην

Μπινύκζκπεξη. Γηα ηνλ πέλγθιεξ ε πνξεία είλαη αληίζηξνθε, από

κηα λεαληθή θαιιηέξγεηα κέρξη έλαλ ζπληεξεηηθό πνιηηηζκό". Ήηαλ

θάηη πνπ πίζηεπε θαη ν Υίηιεξ.

κε ηνλ Αληίρξηζην ηαίξηαδαλ κε ηελ εκθάληζε θαη ηελ έιμε πνπ πξνθαινύζε. Καη ίζσο

λα κελ είλαη παξάινγν λα θαληαζηνύκε όηη ζηελ επεξρόκελε επνρή ησλ καδώλ δελ ήηαλ

παξά ε πξώηε από ηηο δεκνθηιείο κνξθέο ηνπ Αληίρξηζηνπ.

Ο Γηόδεθ Ρνη έγξαςε ην 1933: «Σν Σξίην Ράηρ είλαη ζήκεξα κηα ρώξα-θόιαζε».

Όρη, δελ ήηαλ έηζη: είρε, σζηόζν, νξηζκέλα από ηα ραξαθηεξηζηηθά ελόο έζλνπο πνπ ην

θπβεξλνύζε ν Αληίρξηζηνο. (Ήδε ην 1923 νξηζκέλνη νπαδνί ηνπ Υίηιεξ ζπλέθξηλαλ ηε

δσή ηνπ κε εθείλε ηνπ Υξηζηνύ: ηξηάληα ρξόληα αθάλεηαο θαη κεηά, μαθληθά, ηξία

ρξόληα απνθαιππηηθήο ιάκςεο.) Καξι Γηνπλγθ: «Ζ δύλακε ηνπ Υίηιεξ δελ είλαη

πνιηηηθή, είλαη καγηθή». Δπίζεο Λνπθαηο (LEW, ζει. 524, ζεκ. 194, θαη HC, ζει. 298).

Κιάνπο Μέ-λεξη ην 1951: «Σν ηαμίδη ηνπ γεξκαληθνύ ιανύ από ηνλ Λίκπθλερη ζηνλ

Υίηιεξ θαη ηνπ ξσζηθνύ ιανύ από ηνλ Λέληλ ζηνλ ηάιηλ... ε ακθόηεξεο ηηο

πεξηπηώζεηο ην ηαμίδη απηό έγηλε από ηε δηαιεθηηθή ζηε καγεία». Τπεξβνιή κηαο

γεληθνπνίεζεο, όρη, όκσο, ρσξίο θάπνηα βάζε.

51. ηε δηάξθεηα ηνπ Β' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, πνιινί Γεξκαλνί πίζηεπαλ ό-


Γζ' αοηόκ ηαζ βζα ημοξ μπαδμύξ ημο, μζ Γενιακμί ηαζ μζ Άνζμζ ήηακ

ηάηζ παναπάκς από ακώηαημζ θνμονμί ηδξ πκεοιαηζηήξ ηαθθζένβεζαξ.

«Η πναβιαηζηή ηέπκδ είκαζ ηαζ παναιέκεζ αζώκζα», είπε ηάπμηε. «Δεκ

αημθμοεεί ημοξ κόιμοξ ηδξ ιόδαξ- δ επίδναζδ ηδξ ιμζάγεζ ιε

απμηάθορδ πμο ακαδύεηαζ από ηα αάεδ ημο εειεθζώδμοξ παναηηήνα

ημο θαμύ»52

. Πένα από αοηήκ ηδκ πίζηδ ημο ζημκ θασηζζιό (πανά

ζηδκ ακάπηολδ ημο) δεκ ιπμνμύιε κα ανκδεμύιε όηζ μ Υίηθεν ήηακ

ζοκήβμνμξ ηαζ οπμζηδνζηηήξ ηδξ ηέπκδξ ηαζ ηδξ «Kultur». Ήηακ,

όιςξ, οπένιαπμξ ημο πμθζηζζιμύ; Κάεε άθθμ. ηδκ πναβιαηζηόηδηα

ήηακ επενόξ ημο. Ο πώνμξ δεκ είκαζ ηαηάθθδθμξ βζα κα ζογδηήζμοιε

ηζξ πδβέξ ηαζ ηδκ ακάπηολδ ηςκ δομ όνςκ, ιπμνμύιε όιςξ κα

παναηδνήζμοιε όηζ μζ Έθθδκεξ δεκ είπακ ηαιζά θέλδ βζα ηδκ

«Kultur», πανά ημ βεβμκόξ όηζ αοημί ηαζ ηαηόπζκ μζ Ρςιαίμζ ήηακ μζ

δδιζμονβμί ηςκ ιέπνζ ηώνα οθζζηαιέκςκ απόρεςκ ιαξ βζα ημκ

πμθζηζζιό. Είκαζ επίζδξ πμθύ ζδιακηζηό όηζ μ «πμθζηζζιόξ», όπςξ ημκ

λένμοιε, είκαζ ζδέα ηαζ πνμσόκ ηςκ ηεθεοηαίςκ ηεηναημζίςκ εηώκ. ηα

αββθζηά, μ όνμξ «civilization» ειθακίζηδηε βζα πνώηδ θμνά ημ 1601

ηαζ μνίζηδηε ζακ ακηίεεζδ πνμξ ημκ «ααναανζζιό».

Εθπίγς όηζ μζ ακαβκώζηεξ ιμο εα επζηνέρμοκ αοηή ηδκ πε-

νζθδπηζηή δζαηνζαή, ακ όπζ βζα άθθμ θόβμ, ημοθάπζζημκ βζα ηδκ ύπανλδ

ιζαξ ζαθμύξ οπόεεζδξ: ημκ ηαζνό πμο βναθόηακ

ηζ δ βενιακζηή «Kultur» ήηακ ακώηενδ από ημκ αββθζηό «Zivilisation». Φοζζηά, εδώ

οπάνπμοκ εεκζηά ηαζ βθςζζμθμβζηά πνμαθήιαηα. Θοιδεείηε ημκ «ειπάζηζακ» ζημ

ένβμ The Edwardians, ζηα εαοιάζζα πάνηζ ημοξ ημ 1906: «...ιενζηέξ θμνέξ ημοξ

απμδμηίιαγε αίαζα, ιενζηέξ πάθζ πίζηεοε όηζ είπακ ακηζθδθεεί ηα πνμαθήιαηα ημο

πμθζηζζιμύ (civilization) ηαθύηενα από ημοξ Έθθδκεξ ή ημοξ Ρςιαίμοξ». Αοηό είκαζ

αηαηακόδημ ζε πμθθμύξ Γενιακμύξ, εκώ δ πνδζζιμπμίδζδ ηδξ θέλδξ «culture» ακηί βζα

ηδ θέλδ «civilisation» ζε ιζα ηέημζα πνόηαζδ δεκ εα είπε ηαιζά θμβζηή βζα ημοξ

Άββθμοξ. 52. Ακαθένεηαζ από ημκ Πίηεν Άκηαι ζημ Art of the Third Reich, NY, 1992,

ζεθ. 129.

Το Ιζηοπικό Ππόβλημα 2

αοηό ημ αζαθίμ, πενζζζόηενμ από πεκήκηα πνόκζα ιεηά ηδκ αοημηημκία

ημο Υίηθεν, ειείξ ζημκ Δοηζηό Κόζιμ δεκ απεζ-θμύιεεα από

ηζκδύκμοξ ηαηά ηδξ «πκεοιαηζηήξ ηαθθζένβεζαξ», αθθά ηαηά ημο

πμθζηζζιμύ". Επακαθαιαάκς, θμζπόκ, όηζ: Σμ είδμξ ημο πμθζηζζιμύ

πμο βκςνίγμοιε ζήιενα ήηακ πνμσόκ ηδξ θεβόιεκδξ ύβπνμκδξ

Επμπήξ. Ο όνμξ «ζύβπνμκδ» είκαζ εζθαθιέκμξ ηαζ ακαηνζαήξ, αθμύ

εκκμεί όηζ αοηή δ «ζύβπνμκδ» επμπή εα ηναηήζεζ βζα πάκηα54

. Θα

ήηακ πζμ αηνζαέξ κα μκμιάζμοιε ηα ηεθεοηαία 500 πνόκζα Επμπή ηςκ

Μζηνμαζηώκ, δ μπμία παναηηδνίγεηαζ από ηδ ζοκύπανλδ ανζζημηνα-

ηώκ ηαζ ιζηνμαζηώκ, ηαεώξ ηαζ από ηδ ααειζαία ηαζ ηαναπώδδ άκμδμ

ηςκ ηεθεοηαίςκ. Σμ βεβμκόξ όηζ μ Υίηθεν ήηακ επενόξ ηαεεηί

«ιζηνμαζηζημύ» δεκ πνεζάγεηαζ πεναζηένς ενιδκείεξ55

. Ο Φίνεν

ακήηεζ ζημ ηέθμξ εκόξ αζώκα· δηηήεδηε

53. Ο πέεν από ηδ θοθαηή ημ 1947: Ο πόθειμξ ημο Υίηθεν «"απέδεζλε ηδκ

εοαζζεδζία ημο ζοζηήιαημξ ημο ζοβπνόκμο πμθζηζζιμύ πμο ακαπηύπεδηε

ζηδκ πμνεία ηςκ αζώκςκ. Σώνα λένμοιε όηζ δεκ γμΰιε ζε ιζα ακηζζεζζιζηή

μζημδμιή... Ο ηίκδοκμξ είκαζ όηζ μ αοημιαηζζιόξ ηδξ πνμόδμο εα απμπνμ-

ζςπμπμζήζεζ πεναζηε'νς ημκ άκενςπμ ηαζ εα ιεζώζεζ όθμ ηαζ πενζζζόηενμ

ηδκ αοημαλζμπζζηία ημο"».

«Θαιπςιέκμξ από ηζξ δοκαηόηδηεξ ηδξ ηεπκμθμβίαξ, αθζένςζα πμθθά πνόκζα ηδξ

γςήξ ιμο ζηδκ οπδνεζία ηδξ. Σεθζηά, όιςξ, ηδκ ακηζιεηςπίγς πθέμκ ιε πμθύ ιεβάθμ

ζηεπηζηζζιό». Αοηό είκαζ ημ ακηίεεημ ζε όζα οπμζηδνίγεζ μ πέκβηθεν.

54. Ο Μεζαίςκαξ είκαζ επίζδξ εζθαθιέκμξ όνμξ, επεζδή δείπκεζ ιζα εέζδ ζημ «ιέζμκ»,

ιεηαλύ Ανπαίμο ηαζ ύβπνμκμο. Τπάνπεζ, εκημύημζξ, ιζα δζαθμνά πμο μθείθεηαζ ζηδκ

ζζημνζηή ιαξ ζοκείδδζδ: μζ άκενςπμζ ζηδ δζάνηεζα ηαζ ζημ ηέθμξ ημο Μεζαίςκα δεν

ήξεπαν όηζ γμύζακ ζημκ Μεζαίςκα, εκώ ειείξ λένμοιε όηζ γμύιε ζηδ ύβπνμκδ Επμπή

ηαζ όηζ ανζζηόιαζηε ημκηά ζημ ηέθμξ ηδξ.

55. Πνέπεζ κα δεπημύιε, επίζδξ, όηζ ηαηά έκακ εειεθζώδδ ηνόπμ ακήηε ζηδκ επμπή ημο

αθμύ, ιε ημκ ηνόπμ ημο, πίζηεοε ζηδκ Πνόμδμ - ακίηακμξ ηαζ απνόεοιμξ κα ακηζθδθεεί

όηζ ημ αανύ ένβμ ιπνμζηά ζημκ πμθζηζζιό ζήιενα είκαζ ιζα ακαβηαία επακελέηαζδ

μθόηθδνδξ ηδξ ζδιαζίαξ ηδξ Πνμόδμο (έκαξ όνμξ ημκ μπμίμ απεπεακόηακ μ Σμηαίθ, όπζ

όιςξ ηαζ μ Υίηθεν).


ηαζ, έζηω ηαζ βζα θίβμ, απμηαηαζηάεδηε μ ιζηνμαζηζηόξ πμθζηζζιόξ,

ημοθάπζζημκ ζηδ Γοηζηή Δονώπδ ηαζ ζηδ Γοηζηή Γενιακία. Ακ όιωξ

μ δοηζηόξ πμθζηζζιόξ δζαθύεηαζ ανβά, ηζκδοκεύμκηαξ κα ηαηαννεύζεζ,

δομ είκαζ μζ ηίκδοκμζ πμο ηνύαεζ ημ ιέθθμκ. ηδ δζάνηεζα εκόξ μθμέκα

αολακόιεκμο ηύιαημξ ααναανζζιμύ δ θήιδ ημο ιπμνεί κα δζμβηωεεί

ζηα ιάηζα ηωκ απθώκ ακενώπωκ πμο εα ημκ εεωνήζμοκ ζακ έκακ κέμ

Γζμ-ηθδηζακό, ηεθεοηαίμ ζεεκανό ανπζηέηημκα ιζαξ αοημηναημνζηήξ,

ηάλδξ. οβπνόκωξ, ιπμνεί κα ηζιδεεί από μνζζιέκμοξ ημοθάπζζημκ

κεμααναάνμοξ. Αοηό ημ αζαθίμ, ωζηόζμ, είκαζ ένβμ εκόξ ζζημνζημύ ηαζ

όπζ εκόξ πνμθήηδ.

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΖΜΔΗΩΔΗ ΚΑΗ

ΤΝΣΟΜΔΤΔΗ

Πθήνδξ αζαθζμβναθία ζπεηζηά ιε ημκ Υίηθεν δεκ είκαζ εθζηηή. Οζ ηαθύηενμζ

μδδβμί είκαζ ημ SCHRB ηαζ δ ζεζνά αζαθζμβναθζώκ VFZ. Παναεέημοιε,

πάκηωξ, ημκ πίκαηα ηωκ ένβωκ πμο ακαθένμκηαζ ζε αοηό ημ αζαθίμ. ηα

ανζζηενά ανίζημκηαζ μζ ζοκημιεύζεζξ ιε ηζξ μπμίεξ πνμζδζμνίγμκηαζ ιεηά ηδκ

πνώηδ ακαθμνά ημοξ. Οζ ζοπκόηενμζ ηόπμζ ηωκ εηδόζεωκ ημοξ έπμοκ

ζοκηιδεεί ζηζξ οπμζδιεζώζεζξ ωξ ελήξ: Β-Βενμθίκμ, D-Νηίζεθκημνθ, Μ-

Μόκαπμ, Λ-Λμκδίκμ, NY-Νέα Τόνηδ, Ο-Ολθόνδδ, Π-Πανίζζ, -

ημοηβηάνδδ, Ε-Εονίπδ.

ADAP Akten zur deutschen auswärtigen Politik. AH/B The Testament of Adolf

Hitler. The Hitler-Bormann documents. L, 1961

BU Άθακ Μπμΰθμη, Hitler: Α Study in Tyranny. Λ, 1952. Δπακέηδμζδ, 1962.

C Γμοίθζαι Καν, Hitler: A Study of Personality and Politics. Λ, 1978.

D Δνκζη Νηόίενθάζκ, Hitler: Eine politische

Biographic Μ, 1969.

DL Σγμκ Λμΰηαηξ, The Duel, 10 May-31 July 1940: The Eighty-Day

Struggle Between Churchill and Hitler. NY, 1991.h

F Γζόαπζι Φεζη, Adolf Hitler: Eine Biographic B, 1973. Νέα έηδμζδ ιε

κέα εζζαβωβή, 1995.


FAZ Frankfurter Allgemeine Zeitung.

FL Γκέπσαπη Φλέμιν, Hitler and the Final Solution. Μπέρκλεϊ, Καλιυόρνια

1982.

FR Χανρ Φπανκ, Im Angesicht des Galgens. Μ, 1953.

GD Γεπμανικά νηοκοςμένηα εξυηεπικήρ πολιηικήρ.

Gl Χανρ Μπεπη Γκιδέβιοςρ, Adolf Hitler: Versuch einer Deutung. Μ, 1963.

GQ Βάληεπ Γκέπλιηρ και Χέπμπεπη Κβινη (αμθόηεπα τεςδώνςμα), Adolf

Hitler: Eine Biographie. S, 1952.

GR Χε'πμαν Γκίζλεπ, Ein anderer Hitler. Leoni am Starnberger See, 1977.

GWU Geschichte in Wissenschaft und Unterricht. HB Χέλμοςη

Χάιμπεπ, Adolf Hitler. Z, 1935. HC Σδον Λούκαηρ, Historical

Consciousness. NY, 1968. Νε'α έκδοζε, 1994.

HD Κόνπανη Χάινηεν, Adolf Hitler. Eine Biographie B, 1960.

HF/AI εμπάζηιαν Χάθνεπ, The Ailing Empire: Germany from Bis-mark to

Hitler. NY, 1991.

HF/ΑΝ εμπάζηιαν Χάθνεπ, The Meaning of Hitler. NY, 1979.

HM Χάινπισ Χάιμ (εκδ. Βέπνεπ Γιόσμαν), Hitler: Monologe im

Führerhauptquartier. Αμβούπγο, 1980.

HR Φπίνηπισ Χέεπ, Der Glaube des Adolf Hitler: Anatomie einer politischen

Religiosität. M, 1968.

HS Historikerstreit (εκδ. Πάιπεπ). Μ, 1987.

HST Ανηπέαρ Χιλγκπούμπεπ, Hitler's Strategie: Politik und Kriegsführung

1940-1941 .Φπανκθούπηε, 1965.

HS/W Χανρ Ούλπισ Βέλεπ, Entsorgung der deutschen Vergangenheit? Ein

polemischer Essay zum «Historikerstreit». M, 1988.

H2B To μσστικό βιβλίο τοσ Χίτλερ. NY, 1961.

HZ Historische Zeitschrift.

IFZ Institut für Zeitgeschichte.

Ι/Η Νηέιβινη Ίπβιν, Hitler's War. NY, 1977.

IMT International Military Tribunal (νηοκοςμένηα).

I/W Νηέιβινη Ίπβιν, The War Path: Hitler's Germany 1933-1939. L, 1978.

Βιβλιογραυικές Σημειώσεις και Σσντμήσεις 409

JH Έμπεπσαπη Γιέκελ, Hitler in History. Χανάβεπ, Νιος

Χάμζιπ, 1984.

JHH Έμπεπσαπη Γιε'κελ, Hitlers Herrschaft. S, 1988.

JHW Έμπεπσαπη Γιε'κελ, Hitler's Weltanschauung: Entwurf

einer Herrschaft. Σίμπινγκεν, 1969, νέα έκδοζε, S, 1981.

JMH Journal of Modern History.

JO Α. Γιοασιμζηάλεπ, Adolf Hitler 1908-1920. Korrektur einer

Biographie. M, 1989.

Κ Λεόν Κπιπ, Albert Speer: Architecture 1933-1942. Βπςξέ-

λερ, 1985.

KER Ίαν Κέπζο, Hitler: Profile in Power. NY, 1991.

KER/HM Ίαν Κέπζο, The Hitler Myth: Image and Reality in the

Third Reich. O, 1987. KER/PO/PD Ίαν Κέπζο, Popular

Opinion and Political Dissent in the

Third Reich, Bavaria 1933-1945. O, 1983. KTB/OKW

Kriegstagebuch, Oberkommando der Wehrmacht.

KTP/SKL Kriegstagebuch, Seekriegsleitung.

LEW Σδον Λούκαηρ, The Last European War, 1939-1941. NY,

1976.

Μ/Α Βέπνεπ Μάδεπ, Adolf Hitler: Legende, Mythos, Wirkli-

chkeit. M, 1971.

M/F Βέπνεπ Μάδεπ, Die Frühgeschichte der NSDAP: Hitlers-

Weg bis 1924. Φπανκθούπηε, 1965.

M/HB Βέπνεπ Μάδεπ, Hitler: Briefe und Notizen. D, 1973.

MK Mein Kampf.

NPL Neue Politische Literatur.

OED Oxford English Dictionary.

PH Επνζη Γκίνηεπ ενκ, Patient Hitler: Eine medizinische

Biographie. D, 1989.

SCH Πέπζι Επνζη παμ, Hitler: The Man and Military Leader

(εκδ. Νηόναλνη Νηεηγοςάιλεπ). ικάγο, 1971. SCHO

Γκίνηεπ ολη, Autoren über Hitler. Βόννε, 1993. SCHRB Γκέπσαπη

πάιμπεπ, Hitler: Interpretationen 1923-1983

(2ε έκδοζε, Νηάπμζηαη, 1988).

SP Αλμπεπη πέεπ, Erinnerungen, Β, 1969.

ST Μαπλίρ ηάινεπη, Hitler. Ρ, 1991.


ST/HK/D Μαρλίς τάινερτ, Hitlers Krieg und die Deutschen Stimmung und

Haltung der deutschen Bevölkerung im II Weltkrieg. D, 1970.

TO Σζον Σόλαντ, Adolf Hitler. NY, 1977.

VFZ Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte.

ZIT/A Ράινερ Τσίτελμαν, Adolf Hitler. Selbstverständniseines

Revolutionärs. S, 1987,1991.

ZIT/B Ράινερ Σσίτελμαν, Adolf Hitler: Eine politische Biogra-

phie. Γκέτινγκεν, 1989.

ZIT/PR Μίχαελ Πριντς και Ράινερ Σσίτελμαν, Nationalsozialismus und

Modernisierung. Ντάρμστατ, 1994.

GEORGE LUCAKS - Ο ΧΙΤΛΕΡ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Documents

Transcript of GEORGE LUCAKS - Ο ΧΙΤΛΕΡ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ