1

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Ατομική Μεταπτυχιακή Εργασία

Του Αστυνόμου Α΄ ΤΣΙΑΒΑ Δημητρίου

«Γεωπολιτική Ανάλυση του Γεωπολιτικού Συμπλόκου Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ στα πλαίσια του συστήματος της

ευρύτερης Μέσης Ανατολής»

Επιβλέπων Καθηγητής: Ιωάννης Θ. Μάζης

Αχαρνές, Μάρτιος 2009

2

Συντομογραφίες

AKP Adalet ve Kalkınma Partisi (Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης)

BOTAŞ Boru Hatlari İle Petrol Taşima A.Ş. (Οργανισμός Πετρελαιαγωγών Α.Ε.)

BSEC Black Sea Economic Cooperation (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου [ΟΟΣΕΠ])

CFE Treaty on Conventional Armed Forces in Europe (Συμφωνία για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη)

DECA Defense Economic Cooperation Agreement (Συμφωνία Αμυντικής και Οικονομικής Συνεργασίας)

ESDP European Security and Defense Policy (Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας-ΕΠΑΑ)

EU European Union

FIR Flight Information Region (Περιοχή [Τομέας] Πληροφόρησης Πτήσης)

FOB Free [Freight] on Board (με ευθύνη του πωλητή μέχρι την έδρα του αγοραστή)

GAP Güneydoğu Anadolu Projesi (Σχέδιο Νοτιοανατολικής Ανατολίας)

GKB GenelKurmay Baskanligi (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας [Τουρκία])

GKK Geçici Köy Koruculuğu (Σύστημα Πρόσκαιρης Φύλαξης των Χωριών)

HP Herfah Partisi (Κόμμα της Ευημερίας)

ΙΑΕΑ International Atomic Energy Agency (Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας)

ICAO International Civil Aviation Organization (Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας

ICJ International Criminal Justice (Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης [Χάγης])

JGK Jandarma Cenel Komuntaliği (Γενική Διοίκηση Χωροφυλακής)

JIT Jandarma Istihbarat Teskilati (Οργανισμός Πληροφοριών Χωροφυλακής)

JITEM Jandarma Istihbarat ve Terörle Mücadele (Οργανισμός Πληροφοριών και Αντιτρομοκρατίας Χωροφυλακής)

KFOR Kossovo Force [NATO] (Νατοϊκή Δύναμη Κοσσόβου)

LNG Liquid Natural Gas (Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο-ΥΦΑ)

mfa Ministry of Foreign Affairs (Υπουργείο Εξωτερικών-ΥΠ. ΕΞ.)

MGK Milli Güvelik Kurulu (Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας)

MIT Milli Istihbarat Teskilati (Εθνικός Οργανισμός Πληροφοριών)

MoU Memorandum of Understanding (Μνημόνιο Κατανοήσεως)

MSB Milli Savunma Bakanligi (Υπουργείο Εθνικής Άμυνας)

MTA Million Tons per Annum (εκατομμύρια τόνοι ανά έτος)

NATO North Atlantic Treaty Organization

OPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries (ΟΠΕΚ-Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών και Εξαγωγικών Κρατών)

OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη [ΟΑΣΕ])

3

PDF Project Development Fund-BSEC (Ταμείο Ανάπτυξης Προγραμμάτων-ΟΣΕΠ)

PERMIS Permanent International Secretariat [BSEC] (Μόνιμη Διεθνής Γραμματεία-ΜΔΓ [ΟΣΕΠ])

PKK Partiya Karkerên Kurdistan (Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν)

PLO Palestinian Liberation Organization

RAND Corp. Research ANd Development Corporation (Οργανισμός Έρευνας και Ανάπτυξης)

SAR Search and Rescue (Έρευνα και Διάσωση)

SECI South Eastern Cooperation Initiative

SETAV SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Arastirmalari Vakfi (Ίδρυμα Πολιτικής Οικονομικής και Κοινωνικής Έρευνας-Τουρκία)

SGK Sahil Güvenlik Komuntaliği (Διοίκηση Ακτοφυλακής)

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi (Τουρκική Μείζων Εθνοσυνέλευση)

TDK Türk Deniz Kuvvetleri (Τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό)

TEIAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. (Τουρκική Εταιρία Διακίνησης Ηλεκτρικής Ενέργειας Α.Ε.

TGI Turkey-Greece-Italy

THK Türk Hava Kuvvetleri (Τουρκική Πολεμική Αεροπορία)

THKP-C Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (Τουρκικό Λαϊκό Κόμμα-Μέτωπο)

TMT Turk Mukavemet Teskilati (Τουρκική Αντιστασιακή Οργάνωση-Κατεχόμενα)

TNK-BP Tyumenskaya Neftyanaya Kompaniya (Εταιρία Πετρελαιοειδών του Τιουμέν-Ρωσσία)-British Petroleum (Βρετανικά Πετρέλαια)

TPAO Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (Τουρκικός Οργανισμός Πετρελαίων Α.Ε.)

TSK Türk Silahli Kuvvetleri (Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις)

UN United Nations Organization

WEC World Energy Council (Παγκόσμιο Συμβούλιο Ενέργειας)

YAŞ Yüskek Askeri Şura (Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο [ΚΥΣΕΑ])

ΑΕΠ Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

ΑΚΕΛ Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (Κύπρος)

ΑΟΖ Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Exclusive Economic Zone-EEZ)

ΑΤΑ Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας

ΓΓ Γενικός Γραμματέας/Γενική Γραμματεία

ΓΕΕΘΑ Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας

ΓΣ Γενική Συνέλευση

ΔΕΗ Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α.Ε.

ΔΕΠΑ Δημόσια Επιχείρηση Αερίου Α.Ε.

ΔΕΣΦΑ Διαχειριστής Συστήματος Φυσικού Αερίου Α.Ε.

ΕΔΑΔ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΕΕ (Ε.Ε.) Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωπαϊκή Επιτροπή

ΕΛΔΥΚ Ελληνική Δύναμη Κύπρου

4

ΕΛΙΑΜΕΠ Ελληνικό Ινστιτούτο Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής

ΕΟΚΑ Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών ( και ΕΟΚΑ Β΄)

ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Συμβούλιο της Ευρώπης)

ΕΣΣΔ Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών

ΗΠΑ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Κ.τ.Ε. Κοινωνία των Εθνών

ΚΔΝΔ Κώδιξ Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου

ΚΕΠΠΑ Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΕΕ)

Κ-Μ (κ-μ) Κράτος/η-Μέλος/η

ΚΣΕΔ Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης

ν.μ. ναυτικό μίλι =1.853,42 μέτρα

ό.π.π. όπου παραπάνω

ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών

ΟΟΣΑ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD-Organization for Economic Co-operation and Development)

ΠΑ Παλαιστινιακή Αρχή

πΓΔΜ πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας

Σ.τ.Κ. Σύνταγμα της Κύπρου

Σ.τ.Σ Σημείωση του/των Συντάκτη/κτών

ΣΑ Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (UN SC-United Nations Security Council)

ΣΕ (ΣτΕ) Συμβούλιο της Ευρώπης

ΥΕΘΑ Υπουργείο/Υπουργός Εθνικής Άμυνας

ΥΦΑ Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (LNG)

ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως

5

Κεφάλαιο I

1.- Εισαγωγή

H παρούσα διατριβή αποτελεί το αποτέλεσμα της εργασίας του σπουδαστή της 12ης

εκπαιδευτικής σειράς της Σχολής Εθνικής Ασφάλειας Αστυνόμου Α΄ ΤΣΙΑΒΑ Δημητρίου,

υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του κ. Ιωάννη Θ. Μάζη, καθηγητού της Οικονομικής

Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, αποσκοπεί δε αρχικά στο να

περιγράψει το πώς είναι διαρθρωμένο, λειτουργεί και εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια το

Γεωπολιτικό Σύμπλοκο Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ, στα πλαίσια του συστήματος της

ευρύτερης Μέσης Ανατολής.

Αναλυτικότερα, η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στο να περιγράψει πως εξελίσσεται η

ισορροπία δυνάμεων στις προαναφερόμενες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου με σημείο

αναφοράς την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής στο πλαίσιο της πολιτικής, της

οικονομικής και της αμυντικής ισχύος και από την άλλη πως η μορφή αυτών των σχέσεων

συνδυάζεται με τα γενικότερα διδάγματα της Γεωπολιτικής, αλλά και τις επιμέρους θεωρίες

των κλασσικών και σύγχρονων γεωπολιτικών στοχαστών.

Λόγω του περιορισμένου πλαισίου μιας τέτοιας μελέτης, δεν μπορούν να εξετασθούν εκτενώς

όλοι οι παράγοντες, που διαμορφώνουν τη σύνθετη έννοια της Γεωπολιτικής, ως επιστήμης,

αλλά θα χρησιμοποιηθούν οι γενικές αρχές της και τα διδάγματα των βασικών γεωπολιτικών

θεωριών και των υποδειγμάτων (μοντέλων), που ήδη έχουν εφαρμοστεί ή εξυφαίνονται στην

υπό έρευνα γεωγραφική περιοχή. Συνεπώς το μεθοδολογικό εργαλείο της Γεωπολιτικής εδώ

χρησιμοποιείται, όχι ως επιστήμης, αλλά ως της αναλυτικής μεθόδου, που μελετά εξετάζει

και περιγράφει την ανακατανομή ισχύος στον πλανήτη γενικώτερα, όπως αυτή διαγράφεται

μέσα από τους τέσσερις πυλώνες της ισχύος (Άμυνα [Πολιτική Ασφάλειας], Οικονομία,

Πολιτική και Πολιτισμός/Πληροφορία).

6

Η Γεωπολιτική προσφέρει την πλατφόρμα, πάνω στην οποία επιχειρείται να προσαρμοστούν

οι παρουσιαζόμενες πληροφορίες αποκτώντας σχήμα και υπόσταση συγκροτημένης

εργασίας, λειτουργώντας έτσι, ως σύνολο ενιαίας γνώσης και όχι ως απλή παράθεση του

πληροφοριακού και ιστορικού υλικού, που προέκυψε από την έρευνα.

2.- Η μεθοδολογία της μελέτης σε σχέση με τις γενικές αρχές της Γεωπολιτικής

Η Γεωπολιτική ως αναλυτική μέθοδος, πάνω στην οποία δομείται και αποκτά μορφή με

αξίωση ελάχιστου επιστημονικού λόγου η παρούσα μελέτη, στηρίζεται κατά βάση στο

ερευνητικό και επιστημονικό έργο του Καθηγητή Ιωάννη Μάζη, τις γενικές αρχές της

Γεωπολιτικής ως επιστήμης, τα διδάγματά της, τις θεωρίες των κλασσικών και σύγχρονων

γεωπολιτικών στοχαστών και τα κλασσικά υποδείγματα (μοντέλα) της εφαρμοσμένης

Γεωπολιτικής σε συνδυασμό το Γεωπολιτικό Σύμπλοκο Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ στα

πλαίσια του συστήματος της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και την ισορροπία ισχύος, που έχει

διαμορφωθεί, διαμορφώνεται και θα διαμορφωθεί στην ευρύτερη αυτή περιοχή σε σχέση

πάντα με τα Ελληνικά συμφέροντα.

Βασικά εργαλεία της μεθοδολογίας αποτελούν η σύνθεση των γενικών αρχών της

Γεωπολιτικής ως επιστήμης, όπως αυτή μορφοποιήθηκε μέσα από τις θεωρίες των κλασσικών

(Ratzel, Kjiellen και Haushofer) και τα υποδείγματα των σύγχρονων (Spykman,

Mackinder), οι περιφερειακές πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων, καθώς και οι πολιτικές και

συμμαχίες των κυβερνήσεων των κρατών, που περιλαμβάνονται σε αυτό Γεωπολιτικό

Σύμπλοκο. Έτσι κατ’ αυτό τον τρόπο η επιστήμη και η μέθοδος βαίνουν ως

αλληλοσυμπληρούμενα μεγέθη συγκροτώντας την παρούσα εργασία.

2.1.-Γενικές αρχές της Γεωπολιτικής

Σύμφωνα με τον Ι. Μάζη «γεωπολιτική ανάλυση ενός γεωγραφικού συστήματος ανισόρροπου

κατανομής ισχύος καλείται εκείνη η γεωγραφική μέθοδος, η οποία μελετά, περιγράφει και προβλέπει τις

συμπεριφορές και τις επιπτώσεις των σχέσεων, των αντιτιθέμενων και διακριτών πολιτικών δράσεων

7

ανακατανομής ισχύος και των ιδεολογικών μεταφυσικών που τις καλύπτουν, στο πλαίσιο των

γεωγραφικών ζωνών, που οι πολιτικές αυτές εφαρμόζονται». 1 Ο Γερμανός γεωγράφος Friedrich

Ratzel (1844-1904) θεωρείται ο θεμελιωτής της Γεωπολιτικής, ο οποίος συνθέτοντας τις

έννοιες της Γεωγραφίας, της Ανθρωπολογίας, της Εθνολογίας και της Πολιτικής

δημιούργησε το όρο της Ανθρωπογεωγραφίας. Ο όρος Πολιτική Γεωγραφία (Politische

Geographie) εισάγεται από τον Ratzel στο ομώνυμο έργο του το 1897 και είναι «η χωρική

τεχνολογία στη διάθεση του κράτους..». Πατέρας όμως του όρου «Γεωπολιτική» είναι ο

μαθητής του Ratzel, Σουηδός γεωγράφος Rudolf Kjellen (1864-1922), σύμφωνα με τον

οποίο «Γεωπολιτική είναι η επιστήμη του Κράτους, νοουμένου ως γεωγραφικού οργανισμού,

όπως αυτός λειτουργεί στο χώρο» (Το Κράτος ως Μορφή Ζωής/1916). Ο έτερος των μεγάλων

της Γερμανικής Σχολής της Γεωπολιτικής είναι ο Karl Haushofer (1869-1946), καθηγητής

στο Τεχνικό Ινστιτούτο του Μονάχου και ανώτατος αξιωματικός του Γερμανικού στρατού, ο

οποίος κατηγορήθηκε για τις σχέσεις του με την ηγεσία της Φασιστικής Γερμανίας,

αναφέρει, ότι «τα σύνορα δεν αποτελούν κατά κανένα τρόπο νομικής φύσεως χαράξεις

(schneidende Recthtsnorm), αλλά τουναντίον στρατηγικούς στόχους ύπαρξης σε ένα

πλανήτη περιορισμένης έκτασης…» (Τα Σύνορα και η Πολιτική τους Σημασία/1927). Σε ένα

ορισμό της Γεωπολιτικής, που κατέθεσε το 1920, αναφέρει: «Η Γεωπολιτική θα είναι και

πρέπει να είναι η γεωγραφική συνείδηση του Κράτους» (Geographisches Gewissen des

Staates).2

1 ΜΑΖΗΣ, Ι., Γεωπολιτική, η Θεωρία και η Πράξη, Παπαζήσης, Αθήνα, 2002, σ. 30

2 ό.π.π., σ. 16, 17, 18

8

Σχήμα 1: Εξάπλωση του Ζωτικού Χώρου προς το Νότο κατά τον Haushofer, (πηγή:

www.wikipedia.org)

Ο Βρετανός Γεωγράφος Sir Halford John Mackinder σε ένα άρθρο του, που δημοσιεύεται

το 1904 στην επιθεώρηση Geographical Journal με τίτλο «The Geographical Pivot of History»

(Ο Γεωγραφικός Άξονας της Ιστορίας), παρουσιάζει τις αντιλήψεις του για τη σχέση

Ιστορίας και Γεωγραφίας και τη θεώρησή του για τη Διεθνή Τάξη στις αρχές του 20ου αιώνα.

Ο Mackinder στο θεμελιώδες έργο του Democratic deals and Reality/1919, καθώς και σε ένα

άρθρο με τίτλο «The Round World and the Winning of the Peace», που δημοσίευσε το 1943 στην

επιθεώρηση Foreign Affairs, υποστηρίζει, ότι η κεντρική γεωγραφική θέση ενός κράτους

αποτελεί το πλέον αποφασιστικό πλεονέκτημά του στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού

ισχύος. Έτσι, το κράτος που ελέγχει την Heartland (κεντρικό άξονα/ζώνη ή ζωτική

ενδοχώρα) της παγκόσμιας νήσου (Ευρώπη, Ασία και Αφρική), κυριαρχεί σε όλη την

παγκόσμια νήσο (World Island). Σαν Heartland δε, καθορίζει την Ευρασία (Ανατολική

Ευρώπη και κεντρική Ασία), περιοχή η οποία περικλείεται από τον Εσωτερικό ή

Περιφερειακό Ημιδακτύλιο (Inner or Marginal Crescent), ο οποίος αντιστοιχεί στο

9

γεωγραφικό υποσύστημα Δυτική Ευρώπη-Υποσαχάρια Αφρική-Μέση και Εγγύς Ανατολή-

Νότια και Ανατολική Ασία. Ο Ημιδακτύλιος αυτός περιορίζεται με τη σειρά του από τα δυο

νησιωτικά υποσυστήματα της Μ. Βρετανίας και της Ιαπωνίας. Τα υποσυστήματα αυτά

αποτελούν τα άκρα ενός δευτέρου δακτυλίου, ο οποίος ονομάζεται Εξωτερικός ή

Νησιωτικός Δακτύλιος (Outer or Insular Crescent) και που σε αυτόν ανήκουν η

Αμερικανική ήπειρος, τα υποσυστήματα των νήσων του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού και το

Αυστραλιανό νησιωτικό σύμπλεγμα. Λειτουργώντας το σύστημα των δύο δακτυλίων

(εσωτερικού και εξωτερικού) και με δεδομένη την παγκόσμια ναυτική ισχύ της Μ. Βρετανίας,

αλλά και την κυριαρχία της στην Νότια και Νοτιοανατολική Ασία εξασφαλιζόταν ο

περιορισμός του κυρίαρχου της Heartland και η αδυναμία εξόδου του προς τις θερμές

θάλασσες.

Σχήμα 2 : Η Pivot Area και οι Δακτύλιοι του Mackinder, (πηγή: www.wikipedia.org)

10

Σχήμα 3 : Η κατά Mackinder εξέλιξη από το 1904 στο 1919, (πηγή: www.wikipedia.org)

Ο Nicolas John Spykman, Ολλανδικής καταγωγής Αμερικανός καθηγητής του

πανεπιστημίου Yale, γνωστός και ως ο νονός της «Ανάσχεσης» (Containment), μιας

πολιτικής των ΗΠΑ για την αποτροπή της επιρροής της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη και αλλού,

στο βιβλίο του «Geography of the Peace» (Γεωγραφία της Ειρήνης), το οποίο εκδόθηκε ένα χρόνο

μετά το θάνατό του, το 1944, ασκεί κριτική στον Haushofer, χαρακτηρίζοντας την

Geopolitik ως «…ψευδοεπιστημονική αιτιολόγηση της πολιτικής της εδαφικής επέκτασης». Αν και

σημειώνει τη θετική συμβολή του Mackinder, παρουσιάζεται κριτικός στην άποψη του

τελευταίου περί νομοτελειακής αντίθεσης των ναυτικών και των χερσαίων δυνάμεων. Κατά

τον Spykman η Heartland περιορίζεται στην Ανατολική Ευρώπη και τη Σοβιετική Ένωση, ο

δε δακτύλιος Rimland ορίζεται από τη Δυτική Ευρώπη, την Τουρκία, τη Αραβική

χερσόνησο, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, την Ινδία την Νοτιοανατολική Ασία και την

Ιαπωνία. Το κράτος που ελέγχει τη Rimland, κυριαρχεί τελικά επί της Ευρασίας.3 Κατά τον

Spykman «Το πεδίο δράσεως της Γεωπολιτικής είναι αυτό της εξωτερικής πολιτικής των

3 ΜΑΖΗΣ, Ι., Γεωπολιτική, η Θεωρία και η Πράξη, Παπαζήσης, Αθήνα, 2002, σ. 19, 20, 21

11

κρατών. Με τις ιδιαίτερες αναλυτικές της μεθόδους κάνει χρήση των Γεωγραφικών

δεδομένων-της Γεωγραφίας νοουμένης με την ευρεία σημασία του όρου-για να καταλήξει

στην επιλογή πολιτικής συμπεριφοράς, η οποία θα επιτρέπει την επίτευξη δικαίων στόχων».

Κατά τον Διευθυντή του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών του Yale, Καθηγητή Frederic

Sherwood Dunn (The Geography of the Peace, Prologue by Dr. F. S. Dunn): α)Το έργο του

Spykman απαντούσε «…στην αναγκαιότητα δημιουργίας ενός συγκροτημένου αναλυτικού εργαλείου

για την εξέταση της αμερικανικής εθνικής ασφάλειας στο νέο-αναδυόμενο διεθνές περιβάλλον» και β)

επίσης συνεχίζει γράφοντας «…Υπάρχουν[…] πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να

επιδιώξουμε με κάθε δυνατό τρόπο να βελτιώσουμε τα αναλυτικά μας εργαλεία και τον τρόπο

προσέγγισης αυτού του δυσκολότερου όλων των προβλημάτων». Εννοεί την υπόθεση της εθνικής

ασφάλειας και τονίζει τη σημασία της γεωπολιτικής ανάλυσης του Spykman. 4

Σχήμα 4: Η σπουδαιότητα του θαλάσσιου δακτυλίου κατά τον Spykman, (πηγή:

www.wikipedia.org)

4 ΜΑΖΗΣ, Ι., Παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές, 2008-2009

12

Σχήμα 5: Η μετεξέλιξη των γεωπολιτικών δακτυλίων κατανομής ισχύος του ΄80, (πηγή:

www.wikipedia.org)

Εκπρόσωποι της Γαλλικής Σχολής της Γεωπολιτικής είναι οι Vidal de La Blache (1845-

1918). Δέχθηκε σοβαρή επιρροή από τον Ratzel και θεωρείται ο Θεμελιωτής της Γαλλικής

Σχολής της Γεωγραφίας, Ο Albert Demangeon (1872-1940) φανατικός εχθρός της

Γερμανικής Χαουσχοφεριανής “Geopolitik”, αλλά υποστηρικτής της Ρατσελιανής

“Politische Geographie”, ο Jaques Ansel (1879-1943), μαθητής και συνεχιστής της σκέψης

του Vidal de la Blache, ο κατά κοινή ομολογία θεμελιωτής της Γαλλικής Σχολής της

Γεωπολιτικής, με αποστάσεις από την γερμανική “Geopolitik” και ο Yves Lacoste (1929-),

ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής της Σύγχρονης Σχολής της Γεωπολιτικής. Μαρξιστής και

ιδρυτής της πλέον έγκυρης διεθνούς Γεωπολιτικής και Γεωγραφικής Επιθεωρήσεως

«Hérodote», έδωσε και αυτός τον ορισμό του για τη Γεωπολιτική: «Πρόκειται για μια

τεχνογνωσία ανάλυσης του γήινου χώρου και των αντιπαραθέσεων που λαμβάνουν χώρα στην επιφάνειά

13

του, που σκοπό έχει την καλύτερη εμβάθυνση στο μυστήριο των συμβαινόντων, ώστε να είμαστε σε

θέση να αντιδρούμε ή να δρούμε αποτελεσματικότερα ως προς αυτά».5

Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, το ζητούμενο για τις ισχυρές κρατικές

υποστάσεις μετουσιώθηκε από την στρατιωτική/πολεμική ισχύ στην οικονομική ισχύ, μέσω

της οποίας θα ρύθμιζαν εξωγενώς ένα σωρό παράγοντες, που είχαν να κάνουν με την

ανάπτυξη, τους φυσικούς πόρους, την ενέργεια και άλλα. Με τη λήξη του πολέμου οι νικητές

άρχισαν να αναπτύσσουν σφαίρες επιρροής μέσω των οποίων θα ήλεγχαν την παγκόσμια

παραγωγή, τα κοιτάσματα πετρελαίου, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές, με τις οποίες θα

γίνονταν ακόμη ισχυρότεροι. Ο Ψυχρός Πόλεμος χώρισε τον πλανήτη σε δυο σφαίρες

επιρροής με όλα τα χαρακτηριστικά, που είχαν περιγράψει οι Mackinder και Spykman

(Heartland, Inner και Outer Rimlands). Οι πολιτικές των δύο μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ και

ΕΣΣΔ) ακολουθούσαν σταθερά τα υποδείγματα των κλασσικών της Γεωπολιτικής και τρανά

παραδείγματα ήταν οι στρατιωτικές συγκρούσεις στην Κορέα, το Βιετνάμ και το

Αφγανιστάν. Η Γεωπολιτική σαν επιστήμη παρείχε πάντα τα φώτα της στη διαμόρφωση των

πολιτικών των μεγάλων δυνάμεων, χωρίς ωστόσο τα υποδείγματά της να αποτελούν και

θέσφατα για τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίοι κατά τη λήψη των αποφάσεών

τους και την εκτέλεση των γεωστρατηγικών δεν λάμβαναν συνολικά υπόψη τους τις σχετικές

προτάσεις, παρά μόνο σε όσα σημεία αυτές βόλευαν ή αποτελούσαν τη δικαιολογητική βάση

για τις συγκεκριμένες αποφάσεις. Η πετρελαϊκή κρίση, οι συμβατικοί και πυρηνικοί

εξοπλισμοί, τα διαστημικά προγράμματα, η προσπάθεια για τον έλεγχο των κρατών του

τρίτου κόσμου έδωσαν στη Γεωπολιτική νέα ώθηση. Στα πλαίσια της λειτουργίας των think

tanks σε όλο τον πλανήτη εμφανίστηκαν νέες επιστημονικές προσεγγίσεις στο θέμα με

δεδομένο βέβαια, ότι το διπολικό σύστημα της παγκόσμιας ισχύος κατέρρευσε, το

μονοπολικό σύστημα δεν διατηρήθηκε για μεγάλο διάστημα, νέες μορφές απειλών

5 ΜΑΖΗΣ, Ι., Παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές, 2008-2009

14

εμφανίσθηκαν (φονταμενταλιστική τρομοκρατία, ενεργειακή κρίση, περιβαλλοντικοί κίνδυνοι

κ.α.) και ο πλανήτης οδεύει ταχύτατα σε νέα ανακατανομή ισχύος.

Νεώτεροι Γεωπολιτικοί επιστήμονες προσεγγίζουν τον ορισμό της Γεωπολιτικής με τους

παρακάτω ορισμούς, που φαίνεται ότι περιλαμβάνουν και τα νεώτερα δεδομένα. Έτσι κατά

τον Ladis K. D. Kristof (The Origins and Evolution of Geopolitics, 1960): «Ο σύγχρονος

γεωπολιτικός δεν επισκοπεί τον παγκόσμιο χάρτη για να διακρίνει τι μας υπαγορεύει η φύση να

κάνουμε, αλλά τι μας συμβουλεύει η φύση να κάνουμε δεδομένων των προτιμήσεών μας». Κατά τον

Saul Kohen (Geography and Politics in a World Divided, 1963): «η πεμπτουσία της Γεωπολιτικής

είναι η μελέτη της υφισταμένης σχέσεως μεταξύ της διεθνούς πολιτικής της ισχύος και των αντιστοίχων

γεωγραφικών χαρακτηριστικών, κυρίως δε αυτών των γεωγραφικών χαρακτηριστικών που

αναπτύσσονται στις πηγές ισχύος». Κατά τον Colin Gray (The Geopolitics of Nuclear Era:

Heartland, Rimlands and the Technological Revolution, 1977): «Η πρώτιστη αρετή της γενικής

Γεωπολιτικής θεωρίας […] βρίσκεται στο ότι εστιάζει την προσοχή μας σε διαρκείς και σταθερούς

παράγοντες. Εκείνοι οι οποίοι θέλουν να κατανοήσουν τις πολιτικές διαστάσεις της Διεθνούς ασφαλείας

πρέπει να αφομοιώσουν τις ουσιώδεις έννοιες της Γεωπολιτικής», εφόσον «οι πολιτικές ερμηνείες μιας

παγκόσμιας, κοινής γεωγραφικής πραγματικότητας, διαδραματίζουν ένα σημαντικότατο, ενίοτε και

ασύλληπτο ρόλο αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τα πολιτικά προβλήματα».6

Με ιατρικούς όρους θα μπορούσε κάποιος να παρομοιάσει την Γεωπολιτική, ως την

ακτινογραφία της υπάρχουσας κατάστασης της κατανομής ισχύος (χωρίς άλλες

παραμέτρους), ενώ ως γεωστρατηγική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η θεραπεία για την

ειδική κατάσταση, που διαγνώστηκε από τη γεωπολιτική (ακτινογραφία), με λίγα λόγια η

άσκηση πολιτικής με εθνική οπτική γωνία και ουσιαστικότερα η πολιτική χρήση του

προϊόντος της γεωπολιτικής.7

6 ΜΑΖΗΣ, Ι., Παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές, 2008-2009

7 ό.π.π.

15

Μετά τις εισαγωγικές παρατηρήσεις επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση του θέματος με

βάση τη γεωγραφική θέση του συγκεκριμένου Γεωπολιτικού Συμπλόκου και τα γενικά

χαρακτηριστικά των κρατικών υποστάσεων, που υφίστανται και δρουν στην περιοχή.

3.-Το Γεωπολιτικό Σύμπλοκο ισορροπιών ισχύος: Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ

Το υπό εξέταση Γεωπολιτικό Σύμπλοκο (Geopolitical Complex) αποτελείται από τρεις

κρατικές οντότητες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πάρα πολλές διαφορές, αλλά και κοινά

μεταξύ τους σημεία. Είναι μια γεωγραφική περιοχή, που δεν ορίζεται ως ενιαίο και συνεχές

σύνολο, αλλά το συνδετικό στοιχείο της Ελλάδας και της Τουρκίας, που είναι, έτσι και

αλλιώς συνορεύουσες περιοχές, με το Ισραήλ είναι κατά βάση το σύστημα της ευρύτερης

Μέσης Ανατολής, αλλά και το θαλάσσιο σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Στο σύστημα

της ευρύτερης Μέσης Ανατολής θα πρέπει να επιλεγεί το υποσύστημα της υπό στενή έννοια

Μέσης Ανατολής, που περιλαμβάνει τα Αραβικά κράτη από την Αίγυπτο και ανατολικά και

νότια μέχρι και το Ιράν. Το Αφγανιστάν, αν και αδιάφορο κατά τα άλλα για τα Ελληνικά

συμφέροντα, περιλαμβάνεται υποχρεωτικά, λόγω της παρουσίας εκεί Ελληνικής

στρατιωτικής δύναμης στα πλαίσια των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας. Στο θαλάσσιο

σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνονται η Κύπρος και τα Ασιατικά κράτη, που

βρέχονται από την Ανατολική Μεσόγειο (Συρία, Λίβανος και Παλαιστίνη [Λωρίδα της

Γάζα]). Ουσιαστικά η γεωγραφική περιοχή, που εξετάζεται, ορίζεται διαγωνίως βορειοδυτικά

προς νοτιοανατολικά από τις συντεταγμένες 42º, 10 Β/19º, 21΄Α και 09º, 50Β/70º, 24΄Α.8

Το Γεωπολιτικό αυτό Σύμπλοκο (Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ), καθώς και το σύστημα της

ευρύτερης Μέσης Ανατολής μαζί με το θαλάσσιο σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου

αποτελούν ένα συμπαγή χώρο, ο οποίος μετράει μερικές χιλιετίες σχέσεων και

ανακατανομής ισορροπιών ισχύος. Αυτή η γωνία του πλανήτη γέννησε τις πρώτες

8 www.google.com (satellite earth map application)

16

οργανωμένες πόλεις, τα πρώτα νομοθετήματα, το αλφάβητο, την αστρονομία, την ιατρική,

τη φιλοσοφία, τις δύο μεγαλύτερες θρησκείες του πλανήτη (Χριστιανισμό και Ισλάμ), το

εμπόριο, τα σημαντικότερα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, μεγάλες αυτοκρατορίες,

αλλά και συνεχείς πολέμους. Η ισορροπία των δυνάμεων δεν ήταν πάντα σταθερή. Η ισχύς

άλλαζε χέρια και η περιοχή έγινε ένα πολυεθνικό χωνευτήρι πολιτισμών. Χαμουραμπί και

Ναβουχοδονόσορ Β΄ ο Μέγας στη Μεσοποταμία, Φαραώ στην Αίγυπτο, Αγαμέμνων στην

προκλασσική Ελληνική περίοδο, Μιλτιάδης και Θεμιστοκλής στην αρχαία Αθήνα, Πέρσες

Βασιλείς, Αλέξανδρος ο Μέγας, Κωνσταντίνος ο Μέγας, Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής και

Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ήταν μερικοί από τους επιφανείς ηγέτες, που οδήγησαν τους

λαούς τους σε κατακτητικούς ή και αμυντικούς νικηφόρους πολέμους, ευημερία και

ανάπτυξη. Και βέβαια οι εκστρατείες δεν γίνονταν για τα μάτια κάποιας «Ωραίας Ελένης»,

αλλά για την εξεύρεση περισσότερου «ζωτικού χώρου». Στις ειρηνικές περιόδους οι λαοί

συνεργάζονται ασχολούμενοι με το εμπόριο και τις μορφωτικές ανταλλαγές. Μέσα από

πολεμικές διεργασίες και μακραίωνες κατακτήσεις το σημερινό περιβάλλον, όπως έχει

διαμορφωθεί στην ευρύτερη περιοχή, απέχει πολύ ακόμη από το να χαρακτηρίζεται σχετικά

ασφαλές. Μια σειρά παράγοντες, που είτε προϋπήρχαν είτε αναφύονται, ορίζουν τη μοίρα

των λαών της περιοχής, οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να διαγκωνίζονται συνεχώς είτε για

λόγους θρησκευτικούς είτε για λόγους εθνικούς ή φυλετικούς είτε για οικονομικούς λόγους

είτε ακόμη και για λόγους επιβίωσης.

Οι προϋπάρχοντες λόγοι, σωρευτικά με την παγκόσμιας σημασίας γεωπολιτική θέση του

συμπλόκου και του συνδετικού συστήματος της ευρύτερης Μέσης Ανατολής στην υδρόγειο,

τις πηγές των ενεργειακών κοιτασμάτων, την αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος, τη ρύπανση

του περιβάλλοντος και την παγκόσμια φτώχεια, δημιουργούν βεβαίως τις προϋποθέσεις, ώστε

η υπό εξέταση περιοχή να χαρακτηρισθεί ιδιάζον Γεωπολιτικό Σύμπλοκο. Υπό το πρίσμα

αυτό θα εξετασθεί η ανακατανομή των ισορροπιών ισχύος μέσα στο σύμπλοκο, εστιάζοντας

17

στο ρόλο της Ελλάδας μέσα σε αυτό και τη σχέση του Συμπλόκου με το γεωπολιτικό

σύστημα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, με την επισκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής,

της Πολιτικής Ασφάλειας (Άμυνας), της Οικονομικής και Ενεργειακής Πολιτικής και

γενικώτερα των πολιτικών, που προωθούν τη θέση της στο περιφερειακό, Ευρωπαϊκό και

παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Σχήμα 6: Η απεικόνιση του υπό εξέταση Γεωπολιτικού Συμπλόκου και του συστήματος

της ευρύτερης Μέσης Ανατολής (πηγή: Google Maps, UK)

Προσεγγίζοντας το θέμα η μελέτη αποπειράται την επισκόπηση κάθε κρατικής οντότητας

χωριστά, που έχει ή που διαφαίνεται, ότι θα έχει ιδιαίτερη σχέση με τη θέση της Ελλάδας

μέσα στο σύμπλοκο και το σύστημα.

4.-Παρουσίαση των κυρίαρχων Γεωπολιτικών στοιχείων του Συμπλόκου

Το Γεωπολιτικό Σύμπλοκο Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ, όπως προαναφέρθηκε, δεν αποτελεί

ενιαίο και συμπαγές γεωγραφικό σύνολο, όμως προσλαμβάνει την ιδιότητα του γεωπολιτικού

συμπλόκου, λόγω της γεωγραφικής και εθνολογικής κατάταξης του Ισραήλ στο σύστημα της

18

ευρύτερης Μέσης Ανατολής, καθώς και της γειτονίας της ομόρου της Ελλάδας, Τουρκίας με

το σύστημα αυτό. Κατ’ άλλους δε, η ευρύτερη ή «Νέα Μέση Ανατολή» περιλαμβάνει και την

Τουρκία.9 Ακόμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Γεωπολιτικό Σύμπλοκο λόγω της

γεωγραφικής θέσης, που κατέχει η κάθε χώρα ξεχωριστά, θέσεις οι οποίες συνδεόμενες,

ενώνουν σε ένα τρίγωνο μεταξύ Αθήνας-Άγκυρας και Tel Aviv τρείς ηπείρους (Ευρώπη,

Ασία και όρια βορειοανατολικής Αφρικής) και τρία μεγάλα θαλάσσια συστήματα (Εύξεινο

Πόντο-Αιγαίο, Ανατολική Μεσόγειο-Ερυθρά Θάλασσα και Ινδικό Ωκεανό). Από την άλλη

ιστορικά ο συγκεκριμένος χώρος τόσο στα γεωγραφικά όρια του συγκεκριμένου συμπλόκου

όσο και στα γεωγραφικά όρια του συστήματος της ευρύτερης Μέσης Ανατολής (μέχρι και το

Tabriz του Ιράν) από το 1520 μ.Χ. μέχρι και το 1923 μ.Χ., οπότε πέρασε στους δυτικούς

αποικιοκράτες,10 ήταν υπό Οθωμανική κατοχή, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ενιαίος χώρος,

γεγονός, το οποίο είχε συμβεί και κατά την Ελληνιστική περίοδο, αλλά και την περίοδο της

Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αναζητώντας τα εργαλεία, που θα επιτρέψουν τη γεωπολιτική

ανάλυση του συμπλόκου, αναγκαστικά θα πρέπει να φωτιστούν εκείνα τα στοιχεία, που

αναδεικνύουν το κάθε κράτος του συμπλόκου, ως γεωπολιτικό παράγοντα (δρώντα) της

περιοχής σε στενή και σε ευρύτερη έννοια.

9 NAZEMROAYA, M., D., Plans for Redrawing the Middle East: The Project for a “New Middle East”, Global Research, 18-11-2006, www.globalrechearch.ca

10 BROWN, L.,C., International Politics and the Middle East-Old Rules, Dangerous Game, Princeton University Press, Princeton, NJ, USA, 1984, p.79

19

Κεφάλαιο II

Η Ελλάδα ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή

1.-Γενικά στοιχεία

Η Ελλάδα, ανεξάρτητο κράτος από το 1830 11, άρχισε να διευρύνεται εδαφικά τόσο με ίδιες

δυνάμεις όσο και εκμεταλλευόμενη την ανοχή των μεγάλων δυνάμεων του 19ου και 20ου

αιώνα, τις συμμαχίες που συνήπτε κατά καιρούς, αλλά και την φθορά της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα καταλαμβάνει το νοτιότερο χώρο της Χερσονήσου του Αίμου,

ως απόληξή της στη Μεσόγειο Θάλασσα, δυτικά βρέχεται από την Αδριατική Θάλασσα και

το Ιόνιο Πέλαγος, νότια από το Λιβυκό Πέλαγος, ενώ ανατολικά βρέχεται από το Αιγαίο

Πέλαγος, του οποίου η συντριπτική πλειονότητα των νησιών, είναι ελληνικό έδαφος. Βόρεια

συνορεύει με την Αλβανία, την πΓΔΜ και τη Βουλγαρία, ενώ βορειοανατολικά με την

Τουρκία, έχοντας σα φυσικό σύνορο την κοίτη του ποταμού Έβρου. Η έκτασή της από την

28-10-1947 με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου12 ανέρχεται σε 131.940 τετραγωνικά

χιλιόμετρα, τα χερσαία σύνορά της σε 1.935 χιλιόμετρα, ενώ η ακτογραμμή της φτάνει τα

15.021 χιλιόμετρα. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός για το 2005 φτάνει τους 11.120.000

κατοίκους περίπου, το 2015 εκτιμάται ότι θα είναι 11.233.000 περίπου, ενώ το 2050

εκτιμάται, ότι θα μειωθεί στους 10.742.000 κατοίκους περίπου.13 Το Ακαθάριστο Εγχώριο

Προϊόν (ΑΕΠ) ανέρχεται σε 360 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το Ετήσιο κατά Κεφαλή

Εισόδημα ανέρχεται σε 29.630 δολάρια ΗΠΑ.14

11 Σ.τ.Σ. Πρωτόκολλο του Λονδίνου 03-02-1830, σχετικό με την ανεξαρτησία του Ελληνικού Κράτους

12 Ν. 518/09-01-1948 (ΦΕΚ-Α΄ 7) «Περί Προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα» («…Αι νήσοι της Δωδεκανήσου Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη, Κάσος, Σύμη, Κως, Λέρος, Τήλος και Καστελλόριζον, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, προσαρτώνται εις το Ελληνικόν Κράτος από της 28ης Οκτωβρίου 1947…»). 13 United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, World Population Prospects, The 2004 Revision, Volume III, Analytical Report, Wall Chart, 2005, www.unpopulation.org

14 The World Bank, Data and Statistics, 2007, Greece, www.web.worldbank.org

20

2.-Πολιτική κατάσταση

Το πολίτευμα της Ελλάδας, υπό την επίσημη ονομασία Ελληνική Δημοκρατία, είναι

Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.15 Από το καλοκαίρι του 1974, με την πτώση

της δικτατορίας, που κυβερνούσε πραξικοπηματικά τη χώρα από την 21-04-1967, μέχρι και

σήμερα η περίοδος αυτή, η λεγόμενη και μεταπολίτευση, είναι η μακροβιότερη περίοδος

πολιτικής ηρεμίας, όπου οι κυβερνήσεις διαδέχονται η μία την άλλη μετά από αδιάβλητες

εκλογές. Ανώτατος πολιτειακός άρχοντας και ρυθμιστής του Πολιτεύματος είναι ο

Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αλλά η διακυβέρνηση της χώρας ασκείται από την Κυβέρνηση,

της οποίας ο πρόεδρος (Πρωθυπουργός) έχει αυξημένες εξουσίες και ουσιαστικά είναι ο

ισχυρότερος πόλος άσκησης της εκτελεστικής εξουσίας.

Το Υπουργικό Συμβούλιο συγκροτούμενο από τον Πρωθυπουργό, τους Αντιπροέδρους της

Κυβέρνησης, τους Υπουργούς και τους Υπουργούς Αναπληρωτές, μεταξύ άλλων, καθορίζει

και κατευθύνει την γενική πολιτική της χώρας και αποφασίζει για πολιτικά θέματα

γενικότερης σημασίας. Προβλέπεται η λειτουργία και άλλων οργάνων (κυβερνητικών), όπως

η Κυβερνητική Επιτροπή, το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής και Εθνικής

Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) και η Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής. Με αυτά τα τρία όργανα, στα

οποία μετέχουν οι αρμόδιοι κατά λόγο Υπουργοί, ασκείται η Κυβερνητική πολιτική.16 Η

νομοθετική εξουσία ασκείται από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ενώ η

δικαστική εξουσία ασκείται από το δικαστικό σώμα. Στα πλαίσια της Βουλής λειτουργούν τα

πολιτικά κόμματα, κυβερνητικό και αντιπολίτευσης, που εκτός από την νομοθετική εξουσία

15 Αρ. 1 του Συντάγματος της Ελλάδος 1975/1986/2001/2008

16 Π.Δ. 63/2005 (ΦΕΚ-Α΄ 98) «Κωδικοποίηση της Νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα Κυβερνητικά Όργανα»

21

ασκούν και τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Η κυβέρνηση ασκεί τις διευρυμένες εξουσίες της,

εφόσον χαίρει της εμπιστοσύνης της Βουλής (αρχή της δεδηλωμένης).17

Γενικά η ομαλή πολιτική ζωή της χώρας και οι επιλογές της πολιτικής ηγεσίας της αμέσως

μετά την επάνοδο της δημοκρατίας, οδήγησαν την 01-01-1081 την Ελλάδα στην ομάδα των

οικονομικά ισχυρών της Ευρώπης, την τότε ΕΟΚ. Χάρη στη συμμετοχή της στην

Ευρωπαϊκή Ένωση η Ελλάδα αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς απορροφώντας

σημαντικούς κοινοτικούς πόρους, που σκοπό είχαν την τυπική και ουσιαστική οικονομική

σύγκλιση των κρατών μελών της ΕΕ. Κατόρθωσε να διεκδικήσει και να διοργανώσει τους

Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, το μεγαλύτερο, παγκόσμια, αθλητικό και πολιτιστικό

γεγονός, όπως επίσης στα πλαίσια της διοργάνωσης αυτού του γεγονότος κατόρθωσε να

αναπτύξει υποδομές σε ένα σωρό άλλους τομείς, οι οποίοι ώθησαν τη χώρα ακόμη πιο

μπροστά. Στα πλαίσια της οικονομικής σύγκλισης της ΕΕ, η Ελλάδα από 01-01-2001 έγινε

δεκτή στη ζώνη του Ευρώ. Με τη συμμετοχή της σε όλα τα όργανα και τις διαδικασίες της

ΕΕ η Ελλάδα ανήκει στο σκληρό πυρήνα της Ένωσης.

Με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και την κατάρρευση των πολιτικών συστημάτων

στα βόρεια σύνορα, η χώρα βρέθηκε προ της δυσάρεστης έκπληξης να δεχτεί σε πολύ μικρό

χρονικό διάστημα μεγάλο αριθμό οικονομικών μεταναστών κυρίως από την Αλβανία, τη

Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τις πρώην δημοκρατίες της ΕΣΣΔ. Η επιλογή της Ελλάδας, ως

χώρας προορισμού, καταδεικνύει, ότι η χώρα ήταν το μόνο κράτος στη νοτιοανατολική

Ευρώπη, το οποίο μπορούσε να υποδεχτεί αυτό το μεταναστευτικό ρεύμα, που ενώ, αρχικά,

ανέκοψε το ρυθμό ανάπτυξης της χώρας, στη συνέχεια συνέτεινε τα μέγιστα στην ανάπτυξη

του τόπου. Στην Ελλάδα το 2001 ζούσαν 761.813 αλλοδαποί, εκ των οποίων 438.036

17 ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, Ε., Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα 2007, σ. 279-292

22

Αλβανικής υπηκοότητας.18 Μια εικοσαετία μετά, η πληθυσμιακή σύνθεση των κατοίκων της

Ελλάδας φαίνεται πως δεν είναι η ίδια, με το 1/10 του συνολικού πληθυσμού να είναι

αλλοδαποί μετανάστες 1ης και 2ης γενιάς. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αυτού, που

ήλθε για εγκατάσταση και εργασία, νομιμοποιήθηκε και παρέμεινε, διαφαίνεται, ότι έχει

γίνει σε γενικές γραμμές αποδεκτό από το σύνολο του ντόπιου πληθυσμού.

3.-Εθνική Πολιτική

Η πολιτική της χώρας χαράσσεται και εκτελείται από την εκλεγμένη από το λαό κυβέρνηση.

Η ουσιαστικότερη όμως πολιτική είναι η Εθνική Πολιτική ή Εθνική Στρατηγική ή Υψηλή

Στρατηγική19, που περιλαμβάνει τους τομείς της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της

χώρας, της εθνικής άμυνας και της εσωτερικής ασφάλειας. Αυτοί οι τρεις τομείς μαζί με την

εθνική οικονομία, ως οι πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται η εθνική πολιτική δέον να

βαίνουν αλληλοεξαρτώμενοι και να υποστηρίζουν με τις δράσεις του ο ένας τους άλλους

κ.ο.κ.. Δεν νοείται άσκηση σοβαρής εξωτερικής πολιτικής, χωρίς την ύπαρξη ισχυρής

αποτρεπτικής ισχύος και αυτή χωρίς την υποστήριξη της εθνικής οικονομίας, η οποία με τη

σειρά της είναι ανθηρή και μπορεί να προσφέρει, όταν έχει εξασφαλιστεί εσωτερική ηρεμία,

σταθερότητα και ασφάλεια.

3.1.-Εξωτερική Πολιτική

Και πάλι όμως η Εθνική Πολιτική, επειδή είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση, ζωτικής

σημασίας βεβαίως, δεν είναι ζήτημα που αντιμετωπίζεται από μια κυβέρνηση μόνη, πολλώ δε

μάλλον, από μια ανίσχυρη κυβέρνηση. Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας ανέκαθεν ήταν

μια «πονεμένη ιστορία», γεμάτη «ηρωισμούς», αυτοσχεδιασμούς, λυκοφιλίες, κοντόφθαλμες

πρακτικές, μεγαλοϊδεατισμούς και άλλους τοιούτους χαρακτηρισμούς. Αναπόδραστα η

εξωτερική πολιτική της χώρας θα ήταν τέτοια, γιατί από την αρχή της ιστορίας του

18 ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Πίνακας 3, www.statistics.gr

19 ΣΚΑΡΒΕΛΗΣ, Δ., Εθνική Στρατηγική (Απόψεις για την αναγκαιότητά της), Ε.Λ.Ε.Σ.ΜΕ., Πληροφοριακός Οδηγός επί Θεμάτων Στρατιωτικού Ενδιαφέροντος, Αθήνα 2008, σ. 11

23

σύγχρονου Ελληνικού κράτους, οι πολιτικοί άνδρες δρούσαν υπό τις οδηγίες και τη στήριξη,

οικονομική και ηθική των τριών μεγάλων δυνάμεων της εποχής εξ’ ου και τα πρώτα κόμματα

με τους χαρακτηριστικούς τίτλους Αγγλικό, Γαλλικό και Ρωσσικό.20 Η πάροδος του χρόνου

μετέστρεψε κάπως τα πράγματα, δηλαδή ουσιαστικά τα πολιτικά κόμματα αφαίρεσαν από

τους τίτλους τους μόνο τους επιθετικούς προσδιορισμούς, που παρέπεμπαν στις μεγάλες

δυνάμεις. Μετά τη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή το 1922 η εξωτερική πολιτική

της Ελλάδας είδε για πρώτη φορά θετικό αποτέλεσμα το 1947 με την ενσωμάτωση της

Δωδεκανήσου. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο με κάποιες

κινήσεις, αλλά λάθος επιλογές, προσπάθησε να στηρίξει τον αγώνα για ανεξαρτησία και στη

συνέχεια για Ένωση. Η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος την 16-08-1960 στη

βάση των Συμφωνιών της Ζυρίχης (11-02-1959) και του Λονδίνου (19-02-1959) μεταξύ της

Μεγάλης Βρετανίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Ελληνοκυπριακής και της

Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στις συμφωνίες περιλαμβανόταν «Συνθήκη Εγγυήσεων»

μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Βρετανίας και Κύπρου με την οποία, σε περίπτωση διασάλευσης

της συνταγματικής τάξης, μια από τις τρεις πρώτες «εγγυήτριες δυνάμεις» θα μπορούσε να

προβεί σε μονομερή δράση, αφού προηγουμένως είχαν εξαντληθεί τα περιθώρια

διαπραγματεύσεων με τις άλλες δυο. 21 Μετά την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου, η Ελλάδα

αφανώς υποστηρίζει την Ένωση, ενώ αποτυγχάνει ουσιαστικά να αποτρέψει την πολιτική του

Μακαρίου για την ένταξη της Κύπρου στο Κίνημα των Αδεσμεύτων (1961). Το 1963 που

ξεσπούν τα επεισόδια μεταξύ των δύο κοινοτήτων ουσιαστικά δεν προβαίνει σε διπλωματικές

κινήσεις, αλλά το 1964 αποστέλλει μυστικά στην Κύπρο τον Στρατηγό Γρίβα με δύναμη

5.000 ανδρών (Ελληνική Μεραρχία). Η στρατιωτική κυβέρνηση στην Αθήνα το Νοέμβριο

του 1967 αποσύρει την Ελληνική Μεραρχία μετά από εκβιαστικό δίλλημα της τουρκικής

20 ΜΗΛΙΟΣ, Ι., Τα πολιτικά κόμματα κατά την Επανάσταση του 1821, http://users.ntua.gr/jmilios

21 www.wikipedia.org

24

κυβέρνησης και το καλοκαίρι του 1974 με το χουντοκίνητο πραξικόπημα κατά του

Μακαρίου ανοίγει το πεδίο της τουρκικής επιθετικής στρατιωτικής και εξωτερικής πολιτικής.

Έκτοτε το Κυπριακό και οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις καθίστανται οι σαφείς προτεραιότητες

της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και ο κίνδυνος εξ’ ανατολών προβάλλει, ως το νέο

δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Ο κίνδυνος από το βορρά φαίνεται να

υποβαθμίζεται λόγω των επαφών που ανέπτυξε από το 1975 ο τότε Πρωθυπουργός Κ.

Καραμανλής με τον Βούλγαρο Πρόεδρο Todor Shivkov.22 Ο Αλβανικός αλυτρωτισμός δεν

ελήφθη ποτέ σοβαρά υπόψη, λόγω της διεθνούς απομόνωσης της Αλβανίας, γεγονός που

πέρασε ανεκμετάλλευτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική, που ασκεί η Αλβανία στο χώρο των

Βαλκανίων σήμερα. Όσον αφορά το θέμα των Σκοπίων, η Αθήνα εκοιμάτο τον «ύπνο του

δικαίου» από το 1945 τουλάχιστον μέχρι το 1990. Η αργή αφύπνιση και οι «ατυχείς

χειρισμοί» του 1992 οδήγησαν στην Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 και τελικά στις

Ελληνικές αντιδράσεις του Βουκουρεστίου κατά τη σύνοδο του NATO (Απρίλιος 2008), με

τις όποιες συνέπειες είχε ή θα έχει αυτή η πολιτική. Από την άλλη, χωρίς την εξασφάλιση

λύσης στα Ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό η Ελλάδα από τη σύνοδο Κορυφής στο

Helsinki το 1999 αλλάζει πολιτική απέναντι στην Τουρκία στηρίζοντας την ενταξιακή της

πορεία στην ΕΕ με μόνο κριτήριο την καλή γειτνίαση. Μια ακόμη απρόβλεπτη, για τον

εξωτερικό παράγοντα, αντίδραση της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής είναι η στροφή προς

βορρά, με κύριο άξονα την ενεργειακή συνεργασία και μάλιστα στον τομέα μεταφοράς της

ενέργειας. Και αυτή η πολιτική, που παρόλο φαίνεται, ότι μακροπρόθεσμα θα εξασφαλίσει

την ενεργειακή επάρκεια της χώρας, ελλοχεύει τους κινδύνους της ενεργειακής εξάρτησης

από τη Ρωσσία από τη μια και της απομόνωσης από την πλευρά των στρατηγικών συμμάχων

του NATO από την άλλη.

22 RADIO FREE EUROPE, Bulgaria and the Balkan Conference in Athens, RAD Background Report/41, 12 February 1976, http://files.osa.ceu.hu/holdings/300/8/3/pdf/8-4-162.pdf

25

Αυτό που φαίνεται, ότι θα πριμοδοτήσει την Ελληνική εξωτερική πολιτική είναι η προεδρία

της Ελλάδας για το έτος 2009 στον ΟΑΣΕ, ένα διεθνή οργανισμό, χωρίς όμως νομική

προσωπικότητα (πολιτικές μη δεσμευτικές αποφάσεις) με τρεις διαστάσεις. Η πρώτη

διάσταση στοχεύει στην ενίσχυση της ασφάλειας, με την προώθηση της συνεργασίας και της

διαφάνειας μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών, προσέγγιση η οποία επιχειρείται μέσω του

forum για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία, της Συνθήκης CFE (Treaty on Conventional

Armed Forces in Europe) και της Συνθήκης Ανοικτών Ουρανών, που περιλαμβάνει

καθεστώς πτήσεων παρατήρησης από ειδικά αεροσκάφη, εφοδιασμένα με εξειδικευμένα

συστήματα παρατήρησης. Η δεύτερη διάσταση, η οικονομική-περιβαλλοντική διάσταση του

ΟΑΣΕ, έχει πρόσφατα αναπτυχθεί και έχει ως στόχο της να διευκολύνει τη συνεργασία

μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στον ΟΑΣΕ, αλλά και των πλέον ειδικευμένων Διεθνών

Οργανισμών σε συγκεκριμένα θέματα. Με γνώμονα πάντα την Ασφάλεια στην Ευρώπη,

προσδιορίζονται οι οικονομικές και περιβαλλοντικές πραγματικότητες που θα μπορούσαν να

την επηρεάσουν και προτείνονται σχετικές λύσεις. Η ανθρώπινη διάσταση απορροφά μεγάλο

μέρος της ενέργειας και των πόρων του Οργανισμού. Με τη δημιουργία των θεσμών του

Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Office of Democratic

Institutions and Human Rights-ODIHR), του Ύπατου Αρμοστή για τις Εθνικές

Μειονότητες (High Commissioner for National Minorities-HCNM) και του Αντιπροσώπου

για την Ελευθερία των ΜΜΕ (Representative for the Freedom of the Media), ο ΟΑΣΕ

προσπαθεί να βοηθήσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης

στην πορεία τους για εδραίωση πραγματικής δημοκρατίας και κράτους δικαίου, ιδίως μέσω

της ανάπτυξης Αποστολών στις εν λόγω περιοχές. Η προεδρία του ΟΑΣΕ για το 2009 θα

δώσει στην Ελληνική πλευρά την ευκαιρία να θέτει την ατζέντα των συζητήσεων σε ένα

26

πολιτικό forum, όπως είναι ο ΟΑΣΕ και κατ’ αυτό τον τρόπο θα μπορεί να εκμεταλλευτεί

αυτή τη θέση για να προωθήσει τα ελληνικά θέματα.23

3.2.- Αμυντική Πολιτική

Η αμυντική πολιτική της Ελλάδας και η προοπτική της μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου

Πολέμου καθορίστηκαν με μαθηματική ακρίβεια τόσο από τη διαλυμένη κρατική υπόσταση

και την ανύπαρκτη οικονομία όσο και από τον εμφύλιο πόλεμο, που ακολούθησε. Η έναρξη

του Ψυχρού Πολέμου το 1947, καθώς και η συνέχιση του Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα

σηματοδοτούν για τις ΗΠΑ τον επερχόμενο Σοβιετικό κίνδυνο στην Ανατολική Μεσόγειο

με συγκεκριμένους στόχους την Ελλάδα και την Τουρκία. Προ αυτής της κατάστασης ο

Αμερικανός Πρόεδρος Truman την 12-02-1947 δήλωσε ενώπιον του Αμερικανικού

Κογκρέσου, ότι οι ΗΠΑ θα στήριζαν την Ελλάδα και την Τουρκία με οικονομική και

στρατιωτική βοήθεια, προκειμένου να αποτρέψουν την περιαγωγή των δύο χωρών υπό τον

έλεγχο της Σοβιετικής Ένωσης. Με την ομιλία του αυτή παρουσίασε το γνωστό «Δόγμα

Truman» , το οποίο έθεσε σε πλαίσια αυτή τη σύγκρουση ως τον «ανταγωνισμό μεταξύ των

ελεύθερων λαών και των ολοκληρωτικών καθεστώτων».24 Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, το

δόγμα Truman συμπληρώθηκε από το «Σχέδιο Marshall»,25 26 μια οικονομική βοήθεια, που

στόχευε στην ανοικοδόμηση του δυτικού πολιτικού-οικονομικού συστήματος και την

αντιμετώπιση των άμεσα διαφαινόμενων απειλών στην ισορροπία της Ευρώπης. Συνολικά

από το 1948 μέχρι και το 1952 η Ελλάδα έλαβε ως βοήθεια 366 εκατομμύρια δολάρια, ενώ

η Τουρκία 137 εκατομμύρια δολάρια.

23 www.mfa.gr (επίσημος ιστότοπος του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών)

24 www.trumanlibrary.org

25 ό.π.π.

26 MARSHALL, G., Ομιλία, 15-06-1947, Πανεπιστήμιο Harvard, www.cnn.com

27

Στα πλαίσια της πολιτικής της «ανάσχεσης» του Σοβιετικού επεκτατισμού, την 04-04-1949

ιδρύεται με τη Συνθήκη της Washington, ο Οργανισμός της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας

(NATO). Η Τουρκία και η Ελλάδα, ως αναχώματα στην κάθοδο των Σοβιετικών στη

Μεσόγειο, κρίθηκε απαραίτητο να εισέλθουν στο NATO. Έτσι το 1952 και οι δυο χώρες

γίνονται ταυτόχρονα μέλη του Οργανισμού και η πορεία τους από εκεί και πέρα θα είναι

κοινή και αλληλοεξαρτώμενη. Για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο εκστρατευτικό σώμα της

Κορέας το 1950, δύο χρόνια πριν γίνει μέλος του NATO, παρατίθενται τα ακόλουθα: «

…Στην στρατιωτική επέμβαση του ΟΗΕ στην Κορέα πήραν μέρος 21 χώρες, ανάμεσά τους και η

Ελλάδα. Την αρχική απόφαση για συμμετοχή της χώρας μας πήραν οι κυβερνήσεις του Κέντρου,

αρχικά με πρωθυπουργό τον Νικόλαο Πλαστήρα και στη συνέχεια τον Σοφοκλή Βενιζέλο, το έργο των

οποίων συνέχισε η κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Παπάγο. Στο διάστημα 1950 - 1955 που διαρκεί η

ελληνική παρουσία στην Κορέα, παρά το ότι ο πόλεμος τελείωσε τον Ιούλιο του 1953, με την υπογραφή

του Συμφώνου ανακωχής, στάλθηκαν εκεί 669 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί και 9.586 οπλίτες του

Ελληνικού Στρατού, σύνολο, δηλαδή, ανδρών 10.225. Στάλθηκαν, επίσης, 7 αεροσκάφη και στη

συνέχεια άλλα 2 για αναπλήρωση απωλειών. Οι απώλειες του στρατού, σύμφωνα με τα επίσημα

στοιχεία, ήταν 183 νεκροί και 610 τραυματίες και οι απώλειες της αεροπορίας 12 νεκροί και 4

αεροσκάφη…...» (Τα στοιχεία αντλούνται από την έκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού: «Το

Εκστρατευτικό Σώμα Ελλάδος εις Κορέαν, 1950 - 1955», Αθήναι 1977). 27

Κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου οι Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ήταν ενταγμένες στην

επιχείρηση «Κόκκινη Προβιά», το Ελληνικό σκέλος της Αμερικανονατοϊκής επιχείρησης

«GLADIO», που σκοπό είχε να αποτρέψει τον κομμουνιστικό κίνδυνο.28

Από την εμπλοκή του στρατιωτικού καθεστώτος των Αθηνών στο πραξικόπημα κατά του

Μακαρίου την 15-07-1974, άλλαξαν και οι αμυντικές προτεραιότητες της χώρας. Ο

27 ΚΡΗΤΙΚΟΣ, Σ., Ο πόλεμος στην Κορέα και το Σύμφωνο Ανακωχής, Εφημερίδα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», 25-07-2004, σ. 11

28 ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ., Το παρακράτος της Τσιλλέρ, Εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», 01-06-1997

28

«κίνδυνος εξ Ανατολών» αναβαθμίστηκε ουσιαστικά σε πρώτη προτεραιότητα για την άμυνα

της χώρας μετά από μια σειρά διαχρονικών γεγονότων και προκλήσεων από την Τουρκική

πλευρά, τα οποία θα εξεταστούν διεξοδικότερα παρακάτω.

H αμφισβήτηση της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο

Η αιγιαλίτιδα ζώνη

Οι γκρίζες ζώνες

Το Κυπριακό

Η ελληνική μειονότητα

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο

Οι απειλές και οι προκλήσεις αυτές με δεδομένη τη ρευστότητα και αστάθεια στην περιοχή

οδήγησαν την Ελλάδα, παρόλο που είναι μέλος του NATO και της ΕΕ, στο μονόδρομο των

υπερβολικών εξοπλισμών σε σχέση με άλλες χώρες της συμμαχίας και της Ένωσης. Στις

αρχές του 21ου αιώνα οι σχέσεις με την Τουρκία συνεχίζουν να κυριαρχούν στην ατζέντα της

ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Η Αθήνα δεν έχει καμία επιθυμία να συνεχίσει να συνορεύει

με μια πολιτικά απομονωμένη και άρα «ανεξέλεγκτη» Τουρκία. Η σύνδεση της Τουρκίας με

τη Δύση μαζί με την συνεχιζόμενη διαδικασία πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού

εκσυγχρονισμού της γειτονικής χώρας, είναι συμφέρουσα για την Ελλάδα. Ανεξάρτητα από

τις τρέχουσες εξελίξεις, εκτιμάται ότι οι σχέσεις με την Τουρκία θα παραμείνουν κορυφαία

προτεραιότητα και πηγή ανησυχίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την πολιτική

ασφάλειας της χώρας για τα αμέσως επόμενα χρόνια. Θα πρέπει, παράλληλα, να σημειωθεί

ότι η «αυτοπεποίθηση» της Ελλάδας αυξάνει σταθερά ως αποτέλεσμα της συμμετοχής της

στην ΕΕ και της γενικότερης πολιτικο-οικονομικής της εξέλιξης και η χώρα απομακρύνεται

29

σταδιακά από τη μονοδιάστατη «Τουρκοκεντρική» εξωτερική πολιτική των περασμένων

δεκαετιών, εφαρμόζοντας μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.29

Το ύψος των αμυντικών δαπανών της Ελλάδας υπαγορεύεται κυρίως από την αντίστοιχη

συμπεριφορά της Τουρκίας. Κάθε αναβάθμιση ή σχεδιασμός αναβάθμισης του αμυντικού

εξοπλισμού της γείτονος αποτελεί «πονοκέφαλο» για τα ελληνικά στρατιωτικά και οικονομικά

δεδομένα. Η στρατιωτική ισχύς της Ελλάδας έχει να κάνει βεβαίως με την αποτρεπτική της

ικανότητα των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και όχι με αναθεωρητικές απειλές κατ’ άλλων

κρατών. Και για να παράγει αποτέλεσμα η στρατιωτική ισχύς της Ελλάδας, θα πρέπει να

είναι τουλάχιστον εφάμιλλη με αυτή που διαθέτει η Τουρκία στα βόρεια, δυτικά και νότια

παράλια της. Δεν αρκεί η ποσοτική ισχύς, αλλά απαραίτητη είναι και η ποιοτική. Έτσι η

Ελλάδα είναι αναγκασμένη να διαθέτει τεράστια ποσά για τις αμυντικές της δαπάνες, τα

οποία υπολογιζόμενα επί της εκατό του ΑΕΠ παλαιότερα προσέγγιζαν και το 5%.

Σχήμα 7: Ευρωπαϊκές Αμυντικές Δαπάνες του 2006 (πηγή:www.ellinikos-stratos.com)

29 ΕΛΙΑΜΕΠ, Κείμενο Πολιτικής 9, Η Ελληνική Πολιτική Εθνικής Ασφάλειας στον 21ο αιώνα, (επιμ.) Ντόκος, Θ., Αθήνα 2007, σ. 6

30

Οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας για το έτος 2002 ανήλθαν στο 4,91% του ΑΕΠ, ένα

ποσοστό - ρεκόρ που ανέβασε την χώρα στην πρώτη θέση του σχετικού πίνακα ξεπερνώντας

ακόμη και την Τουρκία (κατέλαβε την 2η θέση με ποσοστό 3,27%). Αντίθετα, τα τελευταία

χρόνια οι αμυντικές δαπάνες έχουν υποδιπλασιαστεί φθάνοντας το 2,75% και 2,6% επί του

ΑΕΠ για τα έτη 2006 και 2007 αντίστοιχα, όταν ο μέσος όρος της τετραετίας 1999 - 2003

ήταν 4,1%. 30 Τα οικονομικά μεγέθη που προαναφέρονται, καταδεικνύουν με σαφήνεια, ότι

στόχος της πολιτικής αλλά και της φυσικής ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων είναι να μειωθούν

οι αμυντικές δαπάνες τουλάχιστον στο μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Με τη σημερινή κατάσταση

των ενόπλων δυνάμεων στη χώρα, ποσοτική και ποιοτική, τόσο από πλευράς ανθρώπινου

δυναμικού όσο και από πλευράς υλικών πόρων, η Ελλάδα έχει την ικανότητα να αποτρέψει

αναθεωρητικές σε βάρος της πράξεις απ’ όπου και αν προέρχονται.31

3.3.- Εσωτερική ασφάλεια

Η εσωτερική ασφάλεια ενός κράτους είναι συστατικός παράγοντας για την ανάπτυξη και

ευημερία. Δεν νοείται κράτος με εσωτερική αστάθεια, αυξημένη εγκληματικότητα και κατά

συνέπεια φοβία των πολιτών να αναπτύσσεται οικονομικά και να ασκεί περιφερειακή

οικονομική πολιτική. Τα τελευταία χρόνια η οικονομική ανάπτυξη της χώρας καταδεικνύεται

τόσο από την αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος όσο και από την αύξηση του ΑΕΠ.

Έτσι ενώ το 1999 η αγοραστική δύναμη, ανά κάτοικο ανήρχετο κατά μέσο όρο στα 14.700

€, το 2007 έφτασε τα 23.600€ με προοπτικές το 2010 να φτάσει τα 27.200€.32 Σύμφωνα με

την Κυβέρνηση ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2008 έκλεισε τα 3,2%, ενώ ο μέσος όρος

30 ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ, Γ., Αμυντικές δαπάνες, 14-03-2006, www.ellinikos-stratos.com

31 Σ.τ.Σ. Διαβεβαίωση του Στρατηγού της 1ης Στρατιάς και του Υπαρχηγού του ΑΤΑ κατά την επίσκεψη των σπουδαστών της ΣΕΑ στις μονάδες αυτές, την 13-11-2008. Διαβεβαίωση του Αρχηγού του Στόλου κατά την επίσκεψη των σπουδαστών της ΣΕΑ στο Αρχηγείο Στόλου την 27-11-2008

32 http://epp.eurostat.ec.europa.eu

31

ανάπτυξης της Ευρωζώνης έκλεισε στο 1,2%.33 Με βάση αυτά τα στοιχεία, ακόμα και αν

υπάρχει μια σχετική απόκλιση γίνεται φανερό, ότι το κράτος και οι πολίτες του βρίσκονται

σε μια πορεία ανάπτυξης, η οποία είναι βέβαιο ότι επιβραδύνεται και θα επιβραδυνθεί ακόμη

περισσότερο με δεδομένη την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η πορεία ανάπτυξης που

παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια προϋποθέτει μια εσωτερική ηρεμία. Και σε αυτό τον

τομέα η χώρα πορεύτηκε με επιτυχία. Τα πλήγματα κατά της εσωτερικής τρομοκρατίας το

2002 με την εξάρθρωση των τρομοκρατικών οργανώσεων 17 Νοέμβρη και ΕΛΑ, καθώς και

η με απόλυτη ασφάλεια διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 ανέδειξαν μια

μακροχρόνια και ορθά προσανατολισμένη επένδυση που είχε γίνει στον τομέα της

εσωτερικής ασφάλειας. Η προστιθέμενη αξία ήταν η βελτίωση της εικόνας της χώρας στο

διεθνές περιβάλλον ασφάλειας και η αναβάθμιση της ως ισάξιου συνομιλητή και εταίρου στα

θέματα ασφάλειας.

Η προβληματική στον τομέα της ασφάλειας αναπτύσσεται γύρω από την οργανωμένη

διακίνηση λαθρομεταναστών. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της χώρας,

που όμως ουσιαστικά δεν αποτελεί αποκλειστικά δικό της πρόβλημα. Η διακίνηση των

λαθρομεταναστών αφορά όλο το περιβάλλον της ΕΕ κα τη Βόρειο Αμερική. Η παράνομη

μετανάστευση αλλοιώνει τη σύνθεση του εθνικού ιστού κάθε κράτους με δεδομένο το

γεγονός, ότι οι μετανάστες προέρχονται από την Ασία και την Αφρική, είναι εσωστρεφείς και

λειτουργούν μέσα από τις εθνοτικές τους κοινότητες, χωρίς να έχουν καμία απολύτως

διάθεση, πολλές φορές μάλιστα είναι αρνητικοί, να ενταχθούν στις κοινωνίες, όπου

εγκαταστάθηκαν. Η χώρα θεωρείται τόσο ως τελικός προορισμός των λαθρομεταναστών,

αλλά και ως χώρα διέλευσης. Κυρίως, ως χώρα διέλευσης, η Ελλάδα αντιμετωπίζει

προβλήματα με τους λαθρομετανάστες σε δύο φάσεις. Στη φάση εισόδου από τα ανατολικά

33 Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Φάκελος Ελληνική Οικονομία 2004-2008, Αθήνα, Δεκέμβριος 2008, σ. 8

32

και νότια κυρίως και στη φάση εξόδου από τα δυτικά κυρίως. Είναι απόλυτα βέβαιο, ότι η

παράνομη διακίνηση λαθρομεταναστών ελέγχεται και διενεργείται από διεθνικές

εγκληματικές οργανώσεις με μέλη και βάσεις σε μια σειρά κρατών από τη χώρα εκκίνησης,

τις χώρες διέλευσης και τις χώρες προορισμού των διακινούμενων προσώπων. 34 Παραμένει

ως πρόβλημα η διακίνηση οπιούχων ναρκωτικών από την Τουρκία στην Ευρώπη μέσω της

Βαλκανικής οδού, πλην όμως τα τελευταία χρόνια η διακίνηση αυτή πραγματοποιείται μέσω

Βουλγαρίας. Η διακίνηση όπλων και κάνναβης από την Αλβανία στην Ελλάδα, αφού γνώρισε

μεγάλη άνθιση τη δεκαετία 1995-2005 φαίνεται πως βρίσκεται σε σχετική ύφεση. Γενικότερα

οι Ελληνικές αρχές δίωξης της σοβαρής εγκληματικότητας εκσυγχρονίζονται, το προσωπικό

τους μετεκπαιδεύεται στο εξωτερικό και συνάπτονται διμερείς ή και πολυμερείς συμβάσεις

για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος.35

3.4.- Οικονομική πολιτική- Ενέργεια

Η Ελλάδα ουδέποτε υπήρξε χώρα πρωτογενούς βιομηχανικής παραγωγής. Η πρωτογενής

παραγωγή της αφορούσε κυρίως τον αγροτικό τομέα, ενώ τα έσοδα προέρχονταν από τον

τουρισμό και την εμπορική ναυτιλία. Με δεδομένη την μείωση της αγροτικής παραγωγής

στο 5% του ΑΕΠ μέχρι το 2013 και το γεγονός ότι κατά τη δεκαετία 1998-2007 οι

εργαζόμενοι στην ελληνική αγροτική παραγωγή μειώθηκαν από 719.400 σε 511.100

απασχολούμενους καταδεικνύει με απόλυτη βεβαιότητα, ότι ένας από τους κύριους τομείς

εσόδων θα πρέπει σε λίγα χρόνια να θεωρείται παρελθόν.36 Η τουριστική ανάπτυξη της

χώρας εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης για να διατηρηθεί στα επίπεδα του 2008

34 Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Ετήσια Έκθεση Περιγραφής για το Οργανωμένο Έγκλημα στην Ελλάδα έτους 2005, ανοικτή έκδοση, Αθήνα, 2006, σ. 7

35 ό.π.π. σ.σ. 28-35

36 ΣΤΑΜΠΟΓΛΗΣ, Δ., Μείωση της αγροτικής παραγωγής, Εφημερίδα «Το Βήμα», 09-09-2007

33

θα πρέπει να εξασφαλισθούν πόροι της τάξης του 7% του προϋπολογισμού του 2009.37 Το

ναυτιλιακό συνάλλαγμα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εισροές στην ελληνική

οικονομία και το 2006 ανήλθε στο ποσό των 14,32 δις ευρώ.38 Κυρίως η αύξηση του ΑΕΠ

και του κατά κεφαλή εισοδήματος οφείλονται στη δευτερογενή παραγωγή και στην παροχή

υπηρεσιών. Στα πλαίσια του δευτερογενούς τομέα θα πρέπει να ενταχθεί η ενέργεια, η οποία

πέραν των εσόδων, που αποφέρει στη χώρα, αποτελεί και θα αποτελέσει ένα ουσιαστικό

γεωπολιτικό παράγοντα ισχύος τόσο για την σε στενή έννοια περιοχή όσο και για το

ευρύτερο σύστημα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης-Μέσης Ανατολής. Το Ελληνικό

ενεργειακό σύστημα βρίσκεται την τελευταία δεκαετία σε φάση σημαντικών αλλαγών.

Σχήμα 8: Το σύστημα μεταφοράς υδρογονανθράκων στην Ελλάδα (πηγή: ΔΕΠΑ AE,

www.depa.gr)

37 ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΥ, Μ., Αύξηση πόρων κατά 7% προσδοκά ο τουρισμός, Εφημερίδα «Μακεδονία», 01-11-2008

38 www.yen.gr (ιστότοπος Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής)

34

Η διείσδυση του φυσικού αερίου, η κατασκευή των διευρωπαϊκών δικτύων, η προώθηση των

ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας και τέλος η απελευθέρωση

της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούν τα νέα δεδομένα του. Σημαντικές είναι οι

επιπτώσεις των νέων αυτών δεδομένων στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της

χώρας, στην μείωση της εξάρτησης της από το εισαγόμενο πετρέλαιο, με όλα τα

συνεπαγόμενα οφέλη στην εθνική οικονομία, στην εξοικονόμηση μη ανανεούμενων

ενεργειακών πόρων, στην αύξηση της αποδοτικότητας των διαδικασιών παραγωγής και

κατανάλωσης ενέργειας, στην προστασία του περιβάλλοντος και τέλος στην βελτίωση των

παρεχομένων υπηρεσιών στους καταναλωτές. 39 Η θέση της Ελλάδας στο νέο ενεργειακό

χάρτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης-Μέσης Ανατολής-Βόρειας Αφρικής την καθιστά

ρυθμιστικό γεωπολιτικό δρώντα, με πολλαπλές επιλογές προμήθειας και διανομής

υδρογονανθράκων προς την ίδια τη χώρα και την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Ο υπό

κατασκευή αγωγός αργού πετρελαίου Burgas-Αλεξανδρούπολη, μήκους 280 χλμ. θα είναι

έτοιμος το 2010 και θα μεταφέρει σε ετήσια βάση 35-50 εκατομμύρια τόνους ρωσσικό αργό

πετρέλαιο στην Αλεξανδρούπολη, όπου θα υπάρχουν δυνατότητες αποθήκευσης 650.000

τόνων και ειδικές λιμενικές εγκαταστάσεις φορτοεκφόρτωσης.40 Δεδομένου ότι η ελληνική

οικονομία είναι σταθερά προσδεδεμένη στο άρμα μιας διεθνούς πετρελαϊκής οικονομίας,

χωρίς ιδιαίτερες επιδόσεις στον τομέα των εναλλακτικών και ήπιων μορφών ενέργειας, η

παρουσία του αγωγού θα αποφέρει σαφή γεωστρατηγικά οφέλη στην Ελλάδα. Τα κυριότερα

από αυτά τα οφέλη επικεντρώνονται στην αναβάθμιση του στρατηγικού ρόλου της χώρας

μας στον τομέα της ενέργειας διεθνώς, ενώ σε εσωτερικό επίπεδο αναδεικνύουν τη

στρατηγική σημασία της Θράκης, μετατρέποντάς τη σε σημείο-κλειδί για τους ενεργειακούς

39 www.rae.gr (ιστότοπος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας)

40 www.wikipedia.org

35

δρόμους προς τα Βαλκάνια και την Ευρώπη.41 Με τη λειτουργία του αγωγού Burgas-

Αλεξανδρούπολη επιτυγχάνονται:

1.-Σε εθνικό επίπεδο

Άτυπη και έμμεση διασφάλιση των εδαφών διέλευσης του αγωγού, από τα κράτη που

έχουν επενδεδυμένα συμφέροντα στον αγωγό. Πρόκειται για την Ρωσία, Βουλγαρία

και τα κράτη παραγωγούς της Κασπίας. Κυρίως όμως πρόκειται για τις μεγάλες

εταιρείες πετρελαίου των ΗΠΑ (Chevron, TNK-BP)42 με πρόσβαση και lobbying

στο Κογκρέσο, το Λευκό Οίκο, το State Department και το πλέγμα των ΜΜE που

συνδιαμορφώνει μαζί με εξωθεσμικά κέντρα την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.

Μεγαλύτερη ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας με καύσιμα,

Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας τόσο στην φάση της κατασκευής, όσο και κατά τη

λειτουργία του αγωγού.

2.-Σε περιφερειακό επίπεδο

Ανάπτυξη της περιφέρειας της Δυτικής Θράκης

Αναβάθμιση του λιμένα της Αλεξανδρουπόλεως (πιθανώς μελλοντική δημιουργία

Ελεύθερης Ζώνης)

Αναβάθμιση της σημαντικής σιδηροδρομικής σύνδεσης Αλεξανδρούπολης-

Ορμένιου και από εκεί με το Burgas. Κατασκευή παράλληλα του διευρωπαϊκού

οδικού άξονα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ελσίνκι - Αγία Πετρούπολη - Μόσχα -

Κίεβο - Βουκουρέστι - Φιλιππούπολης -Αλεξανδρούπολης).

Δυνατότητα τηλεπικοινωνιακής ζεύξης υψηλών προδιαγραφών και χωρητικότητας

κατά μήκος τού άξονα Burgas-Αλεξανδρούπολης με καλωδίωση οπτικών ινών.

Τηλεπικοινωνιακή σύνδεση της Αλεξανδρούπολης με τοπικά δίκτυα των

41 ΦΑΦΟΥΤΗΣ, Ξ., Η Θράκη μπορεί να είναι το κέντρο της Ευρωπαϊκής πραγματικότητας, Νοέμβριος 2006, www.apodimos.com

42 www.rbcnews.com, Burgas-Alexandroupolis project getting underway

36

παρευξείνιων χωρών. Βαθμιαία οικοδόμηση ενός περιφερειακού υπέρ δικτύου (super

bus).

3.-Σε επιχειρηματικό επίπεδο επιτυγχάνονται

Σημαντικά οφέλη για την ελληνόκτητη εμπορική ναυτιλία που αντιπροσωπεύει το

16% της παγκόσμιας μεταφορικής ικανότητος (dw). Εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση η

διαμετακόμιση από θαλάσσης 30 - 40 ΜΤΑ αργού πετρελαίου από τον ρωσικό

λιμένα Novorossiysk στο Βurgas, απαιτεί 250 - 330 πλόες δεξαμενόπλοιων

εκτοπίσματος 120,000 ΜΤ. Ουσιαστικά πρόκειται για συχνότητα ενός πλοίου την

ημέρα. Επιπλέον, από την Αλεξανδρούπολη τα δεξαμενόπλοια θα φορτώνουν αργό

πετρέλαιο με κύριο προορισμό τους τερματικούς σταθμούς της Μεσογείου Lavera

στην Σικελία ή Marseilles στην Γαλλία.

Υψηλός κύκλος εργασιών για τα 390 Ελληνικών συμφερόντων δεξαμενόπλοια (1998).

Πρόχειροι υπολογισμοί εκτιμούν τον ετήσιο τζίρο σε 250 - 340 εκ. $ για την μεικτή

διαδρομή Novorossiysk-Lavera, ή 265 - 355 εκ. $ για την μεικτή διαδρομή

Novorossiysk- Marseilles. Το μερίδιο της ελληνόκτητης ναυτιλίας στην πίτα

αναμένεται να είναι μεγάλο, δεδομένου ότι κατέχει το 14.9% του παγκόσμιου

αριθμού oil tankers ή 17.4% της μεταφορικής ικανότητος αργού πετρελαίου

διεθνώς. Ασφαλώς δυνητικά θα επωφεληθούν και τα ελληνικά ναυπηγεία.

Δυνατότητα δημιουργίας διεθνούς χρηματιστηρίου πετρελαίου στην

Αλεξανδρούπολη με καθορισμό spot ναύλων FOB Alexandroupolis για τα

πετρέλαια της Κασπίας π.χ. Tengiz light, Azeri Ιntermedium κλπ.

Μελλοντική δυνατότητα κατασκευής αγωγού προϊόντων πετρελαίου (βενζίνες, gasoil)

στον άξονα Burgas - Αλεξανδρούπολης, δεδομένου των αντιρρήσεων της τοπικής

αυτοδιοίκησης για την δημιουργία τοπικού διυλιστηρίου. Αποθήκευση των

προϊόντων πετρελαίου στην Αλεξανδρούπολη. Αν επιπλέον προσελκυσθούν διεθνείς

επενδύσεις για τη δημιουργία μεγάλης χωρητικότητας αποθηκευτικών χώρων αργού

37

και προϊόντων (farm tanks), τότε η Αλεξανδρούπολη δυνητικά θα εξελιχθεί σε

«μικρό Rotterdam» της Ανατολικής Μεσογείου.

Έσοδα για την κοινοπραξία Transbalkan Pipeline Co από τα διόδια του

πετρελαιαγωγού. Εντελώς ενδεικτικά χάριν εποπτείας, η ετήσια πρόσοδος εκτιμάται

της τάξης μεγέθους 20 - 30 εκ. $. H εταιρεία ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΑΕ θα

απολαύσει ποσοστό της προσόδου, κατά το μερίδιο συμμετοχής της στο μετοχικό

κεφάλαιο της κοινοπραξίας.43

Σχήμα 9: Η κατά τομέα κατανάλωση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα (πηγή:

www.desfa.gr)

Ο υπό κατασκευή αγωγός φυσικού αερίου TGI-Interconnector θα μεταφέρει το φυσικό

αέριο της Κασπίας Θάλασσας μέσω Τουρκίας και Ελλάδας στην Ιταλία (Otranto). Η αρχική

διαδρομή του αγωγού, διαμέτρου 36 ιντσών με μέγιστη δυναμικότητα μεταφοράς 11

εκατομμυρίων κυβικών μέτρων ανά έτος, ξεκινά από το Karacabey της Τουρκίας (κοντά στην 43 ΜΥΡΙΑΝΘΗΣ, Μ., Η Θράκη ως ενεργειακό διαμετακομιστικό κέντρο: Προβλήματα και προϋποθέσεις, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων του Συνδέσμου ΑΕ και ΕΠΕ, Περιοδικό «Αγορά Χωρίς Σύνορα», Τόμος 4,Τεύχος 1, Καλοκαίρι 1998

38

ασιατική ακτή της Προποντίδας), περνά υποθαλάσσια σε βάθος 70 μέτρων στην ανατολική

Θράκη και από εκεί εισέρχεται στο Ελληνικό έδαφος, ακολουθώντας δυτική πορεία προς τη

Θεσσαλονίκη. Διασταυρώνεται στην Καρπερή Σερρών με τον Υπερβαλκανικό αγωγό

φυσικού αερίου, ο όποιος ήδη λειτουργεί και μετά το Πλατύ Ημαθίας μέσω Κοζάνης και

Ιωαννίνων καταλήγει στο Σταυρολιμένα Θεσπρωτίας.44 Το τμήμα του αγωγού από το

Σταυρολιμένα στο Otranto, υπό την ονομασία Poseidon pipeline, θα χρηματοδοτηθεί εξ

ημισείας (50-50%) από την Ιταλική Edison Gas και της Ελληνικής ΔΕΠΑ ΑΕ, θα έχει

μήκος 210 χλμ., θα διέρχεται υποθαλάσσια το βόρειο Ιόνιο πέλαγος σε μέγιστο βάθος 1370

μέτρων, θα είναι διαμέτρου 32 ιντσών και η αρχική του ικανότητα θα φτάνει τα 8

εκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά έτος. Αυτή την περίοδο βρίσκεται στη φάση σχεδιασμού,

ενώ αναμένεται η λειτουργία του το 2012 ή το 2013.45 Το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου,

το οποίο διαχειρίζεται ο ΔΕΣΦΑ εκτός των δύο αγωγών (Υπερβαλκανικό και TGI)

περιλαμβάνει και τον τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ-LNG), που

βρίσκεται εγκατεστημένος στη βραχονησίδα Ρεβυθούσα στον κόλπο των Μεγάρων. Η

ικανότητα αποθήκευσης του υγροποιημένου φυσικού αερίου φτάνει τα 130.000 κυβικά μέτρα

σε δύο υφιστάμενες δεξαμενές, ενώ η ικανότητα επαναεριοποίησης της μονάδας και

τροφοδοσίας του εθνικού συστήματος σύντομα θα αγγίξει τα 5,3 δισεκατομμύρια κυβικά

μέτρα φυσικού αερίου. Η ικανότητα της μονάδας, καθώς και η προμήθεια του

υγροποιημένου αερίου από αραβικές χώρες της Maghreb, αποσυνδεδεμένες από τη Ρώσικη

και την Αζερική παραγωγή, αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα για την απρόσκοπτη τροφοδοσία

της ντόπιας αγοράς με φυσικό αέριο στην περίπτωση της εμπλοκής στις προαναφερόμενες

περιοχές, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με την πρόσφατη κρίση στις σχέσεις Ρωσσίας

44 www.gie.eu.com (επίσημος ιστότοπος της Gas Infrastructure Europe)

45 ΤΣΟΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, Β., Γενικός Διευθυντής Σχεδιασμού και Ανάπτυξης ΔΕΠΑ ΑΕ, Παρουσίαση ITGI Project, WEC Regional Meeting, Istanbul, 18-10-2008, www.worldenergy.org/documents

39

Ουκρανίας και την προσωρινή διακοπή παροχής φυσικού αερίου προς τη Δυτική Ευρώπη

ακόμη και προς την Ελλάδα.46

Η διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας της Ελλάδας με φυσικό αέριο κινείται προς την

σωστή κατεύθυνση. Η πολυεπίπεδη ενεργειακή πολιτική, που ακολουθείται στοχεύει: α) στην

αναβάθμιση της γεωπολιτικής θέσης της χώρας στον ενεργειακό χάρτη και στη ανάδειξή της

ως αξιόπιστο και ασφαλή διεθνή ενεργειακό δίαυλο και β) στην ενεργειακή ασφάλεια της

χώρας και τη διασφάλιση προϊόντων υψηλής ποιότητας, από διαφοροποιημένες ενεργειακές

πηγές. 47

46 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Λ., Η Gazprom διακόπτει την παροχή φυσικού αερίου στην Ουκρανία, Εφημερίδα «Η Ελευθεροτυπία», 02-01-2009

47 www.globalenergy.gr

40

Κεφάλαιο III

Η Τουρκία ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή

1.-Γενικά στοιχεία

Συστηματικά και γεωγραφικά η Τουρκία κατατάσσεται στην Ασία και είναι Ασιατικό κράτος.

Και η ίδια η Τουρκική ιστορία δέχεται την καταγωγή του έθνους από την μακρινή Ασία,

στην περιοχή του Altai. Συνεπώς δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση το πολιτισμικό και ιστορικό

status της χώρας και των κατοίκων της. Υπό αυτή την οπτική γωνία εξετάζεται η ύπαρξη και

η δράση του τουρκικού κράτους ως γεωπολιτικού δρώντος στην περιοχή. Μια σειρά όμως

χαρακτηριστικών την αναδεικνύουν, ως ουσιαστικό γεωπολιτικό παράγοντα (δρώντα) στην

υπό εξέταση περιοχή. Η θέση της μεταξύ δύο ηπείρων (Ασίας και Ευρώπης) και μεταξύ δύο

θαλασσών (Ευξείνου Πόντου και Μεσογείου Θαλάσσης), την καθιστούν σημείο κλειδί τόσο

για τη μεταφορά ενέργειας όσο και για το θαλάσσιο και χερσαίο εμπόριο. Ένα άλλο

χαρακτηριστικό είναι η εδώ και 25 περίπου χρόνια εμπόλεμη κατάσταση, στην οποία

βρίσκεται με το αυτονομιστικό κίνημα των Κούρδων.48 Σημαντική είναι η θέση της σε σχέση

με τη Συρία και το Ιράκ, μια και στο έδαφός της βρίσκονται οι πηγές των δύο ζωοδοτών

ποταμών, που διασχίζουν αυτές τις χώρες, του Τίγρη και του Ευφράτη. Σημαντικά

γεωπολιτική είναι η θέση της εξάλλου, όχι μόνο γιατί συνορεύει με τη Μέση Ανατολή, αλλά

και γιατί η κρατούσα θρησκεία της χώρας είναι το Ισλάμ, πολλώ δε μάλλον, όταν τα

τελευταία χρόνια η εκλεγμένη κυβέρνηση πρεσβεύει το πολιτικό Ισλάμ. Οι σχέσεις της

χώρας με τα γειτονικά κράτη αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν σημείο τριβής.

Η Δημοκρατία της Τουρκίας (Türkiye Cumhuriyeti) καταλαμβάνει το χώρο της

χερσονήσου της Ανατολίας στην Ασία και τμήμα Ευρωπαϊκού εδάφους, την Ανατολική

Θράκη, έχει συνολική έκταση 783.562 τετρ. χιλιόμετρα49, συνορεύει ανατολικά με τη

48 Σ.τ.Σ., 40.000 περίπου εκατέρωθεν νεκροί από το 1984, όταν άρχισε ο ένοπλος αγώνας του PKK

49 www.wikipedia.org

41

Γεωργία, την Αρμενία και το Ιράν, νότια με το Ιράκ και τη Συρία, νοτιοδυτικά βρέχεται από

την Ανατολική Μεσόγειο, δυτικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος, βορειοδυτικά συνορεύει

με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία και βόρεια βρέχεται από τον Εύξεινο Πόντο. Ο

πληθυσμός της κατά την απογραφή του 2008 καταγράφηκε στους 71.515.100 κατοίκους.50

Το ΑΕΠ αγγίζει τα 937,143 τρις δολάρια ενώ το κατά κεφαλή εισόδημα ανέρχεται στα

13.447 δολάρια.51

2. Πολιτική κατάσταση

Η Τουρκία ανακηρύχτηκε κοινοβουλευτική προεδρευόμενη Δημοκρατία την 29-10-1923

από τον Mustafa Kemal «Atatürk», τον πρώτο της πρόεδρο και αναμορφωτή του σύγχρονου

Τουρκικού κράτους. Προσφιλής ενασχόληση των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (TSK)

κατά διαστήματα, όταν κατά την άποψη των στρατηγών οι κυβερνήσεις παρεκκλίνουν του

κοσμικού κράτους και των παρακαταθηκών του Mustafa Kemal «Atatürk», είναι η

παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα είτε ευθέως με στρατιωτικά πραξικοπήματα είτε με

«βελούδινα» πραξικοπήματα, για να επαναφέρουν την τάξη.52 Για την παρούσα πολιτική

κατάσταση στην Τουρκία θα πρέπει πρώτα να εξεταστεί η θρησκευτική κατάσταση και

επιρροή στα πολιτικά πράγματα της κυρίαρχης θρησκείας, του Ισλάμ.

Το 99,8% του πληθυσμού της χώρας είναι Μουσουλμάνοι. Κυρίαρχη σέκτα είναι οι Σουνίτες

που αποτελούν το 75% των πιστών, ενώ οι Αλεβίτες το 15% και οι Σιίτες το υπόλοιπο 10%.

Η Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε για τέσσερις αιώνες το τελευταίο Χαλιφάτο του Ισλάμ, το

οποίο κατέρρευσε το 1924 με την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη μετάλλαξη

του κράτους σε δημοκρατία.53 Όμως το Ισλάμ είχε βαθιές ρίζες στην Τουρκική κοινωνία και

50 Turkish Statistical Institute, Press Release 14, 26-01-2009, www.turkstat.gov.tr

51 International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2008, Turkey, www.imf.org

52 Σ.τ.Σ., Πραξικοπήματα 1960, 1971, 1980 και στρατιωτική παρέμβαση 1997

53 http://www.shaikhsiddiqui.com/alevi.html

42

τα μυστικιστικά ισλαμικά τάγματα ασκούσαν ανέκαθεν γοητεία στο λαό. Κατά την Κεμαλική

και μετακεμαλική περίοδο το θρησκευτικό συναίσθημα των πολιτών και η δράση της

θρησκείας περιορίστηκαν αρκετά. Από τη δεκαετία του 1950 η πίεση του καθεστώτος

χαλάρωσε και άρχισαν να οργανώνονται διάφορες ισλαμικές οργανώσεις. Το 1975 ο

Τούρκος πολιτικός Necmettin Erbakan δημοσίευσε ένα manifesto με τίτλο «Millî Görüş»

(Εθνικό Όραμα-[θέαση]). Αναφερόταν σε γενικές γραμμές στην ηθική και θρησκευτική

εκπαίδευση, αλλά έδινε ιδιαίτερη προσοχή την εκβιομηχάνιση, την ανάπτυξη και την

οικονομική ανεξαρτησία της χώρας. Ήταν πολέμιος της προσέγγισης της Ευρώπης

θεωρώντας την Κοινή Αγορά ως έργο των Σιωνιστών και των Καθολικών για την

αποϊσλαμοποίηση της Τουρκίας και καλούσε για στενότερη οικονομική συνεργασία με τις

Ισλαμικές χώρες. Μια νεωτεριστική, κοσμικότερη προσέγγιση με σαφείς προσανατολισμούς

στην οικοδόμηση μιας οικονομικής πλατφόρμας πάνω στην οποία δομούνται οι άξονες της

«Millî Görüş», αποτελεί η «Adil Ekonomik Düzen» [Δίκαιη Οικονομική Τάξη], ένα κείμενο

του Erbakan, που εκδόθηκε το 1991. Κατόρθωσε έτσι να δημιουργήσει ένα

θρησκευτικοπολιτικό κίνημα, που τον οδήγησε στην πρωθυπουργία για ένα χρόνο 1996-

1997, ως αρχηγό του Κόμματος της Ευημερίας (Refah Partisi-RP). Δεν ευτύχησε να μείνει

παραπάνω στην πρωθυπουργία εξ’ αιτίας ενός στρατιωτικού «μεταμοντέρνου» (βελούδινου)

πραξικοπήματος, που τον «εκπαραθύρωσε», ενώ το κόμμα του κηρύχτηκε, με δικαστική

απόφαση, παράνομο.54 Σήμερα, υπό την επωνυμία «Millî Görüş», δραστηριοποιείται με

θρησκευτικοεθνικούς στόχους η μεγαλύτερη Τουρκοϊσλαμική οργάνωση στην Ευρώπη με

βάση κυρίως τη Γερμανία και αριθμεί 26.500 περίπου μέλη. 55

Διάδοχος του RP εμφανίστηκε το 2001, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) με

ηγετικές μορφές τον Abdullah Gül και τον Recep Tayyip Erdoğan, Δήμαρχο της

54 ΓΩΓΟΣ, Κ., Ισλαμική Διανόηση-Άνοδος του Πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Γεωπολιτική, Μάζης, Ι., Τεύχος 9, Αθήνα, Μάιος-Ιούνιος 2006, σ.σ. 96

55 www.wikipedia.org

43

Κωνσταντινούπολης. Με τη σημαία του μετριοπαθούς συντηρητικού φιλοδυτικού, που

πρεσβεύει την ελεύθερη οικονομία της αγοράς και την Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας

και υπό τις θέσεις μιας «Συντηρητικής Δημοκρατίας» (Muhafazakar Demokrasi-Yalcin

Akdogan στο βιβλίο του με τίτλο «AKP ve Muhafazakar Demokrasi», Alfa, 2004), το

κόμμα κέρδισε τις εκλογές του 2002 και σχημάτισε κυβέρνηση. Το καλοκαίρι του 2007

κατήγαγε περηφανή νίκη στις εθνικές εκλογές με ποσοστό 46,76% και σχημάτισε

αυτοδύναμη κυβέρνηση. Πρωθυπουργός ο Erdoğan και Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Gül.

Οι δύο άνδρες, με σουνιτικές καταβολές, θα έπρεπε να έλθουν σε αντιπαράθεση όχι μόνο με

το κεμαλικό καθεστώς του βαθέος κράτους (ουσιαστικά το στρατό και τα παρακλάδια του),

αλλά και με τις άλλες σέκτες του Ισλάμ στην Τουρκία (Αλεβίτες και Σιίτες). Το Κουρδικό

πρόβλημα θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί σοβαρά, ως το κυρίαρχο αίτημα του στρατιωτικού

κατεστημένου, ζήτημα το οποίο κρατά εναργή και μονίμως απασχολημένο στα κυρίως

καθήκοντά του το στρατό. Στα δευτερεύουσας σημασίας θέματα εξωτερικής πολιτικής

(Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό) θα ακολουθούσαν την πεπατημένη. Και από την άλλη η

Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Αντιμετωπίζοντας το βαθύ κράτος ο Erdoğan

απέκτησε τον έλεγχο της MIT και της Εθνικής Αστυνομίας, ως αντίβαρο των ενόπλων

δυνάμεων και της Στρατοχωροφυλακής, που παρέμειναν υπό τον έλεγχο του βαθέος

κράτους. Αυτή η κίνηση διέσωσε την κατάσταση, όταν μετά από εισαγγελικό πραξικόπημα

(17-01-2008)56, λόγω δηλώσεων του Erdoğan την 14-01-2008 στην Ισπανία υπέρ της

μαντήλας, ως πολιτικού συμβόλου, το κόμμα οδηγήθηκε, ως παράνομο στο Συνταγματικό

Δικαστήριο της χώρας, όπου οι κατηγορίες κατέρρευσαν. Ταυτόχρονο κτύπημα της

κυβέρνησης κατά του βαθέος κράτους ήταν η εξάρθρωση της παράνομης οργάνωσης

Ergenekon, η οποία προσπαθούσε να ανατρέψει την κυβέρνηση και στη δράση της οποίας

56 GÜNGÖR, İ., From landmark success to closure: AKP's journey, Hurriyet Turkish Daily News, 22-07-2008

44

εμπλέκονται ανώτατα κυβερνητικά στελέχη, δικαστικοί και στρατιωτικοί. Οι συλλήψεις μελών

της Ergenekon συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.

Οι ΗΠΑ πάντα έβλεπαν το «πολιτικό» Σουνιτικό Ισλάμ στην Τουρκία, ως αντίβαρο στο

Σιιτικό θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης και ως γέφυρα προς την ισλαμική Μέση

Ανατολή και πάντα στήριζαν τις σχέσεις των τουρκικών κυβερνήσεων με το Ισλάμ57. Από την

άλλη η Άγκυρα πρεσβεύοντας το δόγμα της περιφερειακής δύναμης τόσο στη Μέση

Ανατολή όσο και στις περιοχές της κεντρικής Ασίας και του νότιου Καυκάσου, όπου το

Ισλάμ κυριαρχεί, μπορεί να χρησιμοποιήσει τη θρησκεία, ως πολιτικό και διπλωματικό

εργαλείο για προσέγγιση. Δεν πρέπει να αγνοείται άλλωστε και η θέση και η δυναμική της

Τουρκίας, ως του συνδετικού στοιχείου (θρησκευτικά και πολιτισμικά), που ενώνει τις δύο

άκρες του Μουσουλμανικού Τόξου από τη Σαουδική Αραβία μέχρι τα Δυτικά Βαλκάνια

(Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία και πΓΔΜ). Η ουσιαστική στήριξη της κυβέρνησης Erdoğan

προέρχεται από το 75% των Σουνιτών. Η κυβέρνηση, έχοντας υπόψη της τη δυναμική που

της προσδίδει το σουνιτικό στοιχείο της χώρας, χωρίς να παροτρύνει εμφανώς τους Σουνίτες,

τους αφήνει διακριτικά να λύσουν τις διαφορές τους με τις άλλες δύο σέκτες τους Σιίτες και

τους Αλεβίτες. Ο θρησκευτικός φανατισμός στοχεύει κυρίως στη σέκτα των Αλεβιτών, που

αποτελούν το πιο χαλαρό κομμάτι του Ισλάμ, μια και πρεσβεύουν τη μη διδασκαλία των

θρησκευτικών στα σχολεία, την άρνησή τους να προσεύχονται σε τζαμιά, την κοσμική ζωή

κ.α., ενώ απαιτούν από την κυβέρνηση περισσότερη θρησκευτική ελευθερία και ισότιμη

συμμετοχή στη δημόσια ζωή.58 Εδώ σημειώνεται ότι η συντριπτική πλειονότητα των

Αλεβιτών, τους οποίους οι Σουνίτες θεωρούν διεφθαρμένους Μουσουλμάνους59, φέρονται

εγκατεστημένοι στην περιοχή του Κουρδιστάν, γεγονός που ενισχύει τη θέση μερικών, οι

57 ΜΑΖΗΣ, Ι., Το Ισλάμ στην Τουρκία, Παπαζήσης, 1995, Αθήνα, σ. 275

58 BEKDIL, B., Turkey’s Alevis: Wish you were not here, Hurriyet Turkish Daily News, 14-12-2008

59 www.shaikhsiddiqui.com/alevi.html

45

οποίοι υπαινίσσονται, ότι η διαφορά δεν είναι αμιγώς θρησκευτικής φύσεως, αλλά

διαλαμβάνεται στα πλαίσια του Κουρδικού προβλήματος με δεδομένο το γεγονός ότι το

25% των Κούρδων της Τουρκίας είναι Αλεβίτες. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί η

σημαντική συμβολή στην άνοδο του πολιτικού Ισλάμ του Σουνίτη ιεροκήρυκα Fethullah

Gülen, ο οποίος έχει ιδρύσει πάνω από 500 ισλαμικά εκπαιδευτικά ιδρύματα σε 90 χώρες

της Β. Αμερικής, της Αφρικής και της Ευρασίας. Το κίνημά του, επηρεασμένο και από το

κίνημα Nur (Φως) του Bediuzzaman Said Nursi (Μουσουλμάνος στοχαστής, Τουρκο-

κουρδικής καταγωγής, υποστηρικτής του Menderes)60 αποτελείται από μερικές εκατοντάδες

χιλιάδες εθελοντές και πρεσβεύει, ότι η πίστη στο θεό μπορεί να αποδειχτεί και μέσα από

την επιστήμη, δηλαδή φέρνει κοντά την ισλαμική παράδοση και την ενεστώσα

πραγματικότητα, κοσμοθεωρία, που συνάδει με αυτή του σύγχρονου τουρκικού πολιτικού

Ισλάμ.61 Βέβαια στην Τουρκία κανείς δεν δέχεται τον όρο πολιτικό Ισλάμ. «…Ο δυτικός και ο

κοσμικός Τύπος έχουν ονομάσει πολιτικούς ισλαμιστές όλους εμάς τους μουσουλμάνους που είμαστε

έτοιμοι να αγωνιστούμε για τη θρησκεία μας».62

3. Εθνική πολιτική

Σε αντίθεση με την διαχρονικά ασταθή πολιτική κατάσταση, που επικρατεί στην Τουρκία, το

χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα, την οικτρή κατάσταση της εθνικής οικονομίας, τα εσωτερικά

προβλήματα, όπως το Κουρδικό και οι ενδοϊσλαμικές διαφορές, γίνεται εύκολα αντιληπτό

ότι σε κάποια από τα ζωτικά θέματα που απασχολούν τη χώρα, ασκείται εθνική πολιτική με

κυρίαρχους πυλώνες την εξωτερική πολιτική και την εθνική άμυνα. Αποτέλεσμα αυτής της

εθνικής πολιτικής είναι η προς τα έξω «συνεπής ασυνέπεια» του τουρκικού κράτους προς το

διεθνές δίκαιο και η ηγεμονική συμπεριφορά, τουλάχιστον στην περιοχή. Κατά πολλούς οι

60 www.nur.gen.tr

61 www.wikipedia.org

62 ΠΑΜΟΥΚ, Ο., Χιόνι, Ωκεανίδα, Αθήνα 2003, σ. 113

46

τουρκικές προκλήσεις (στρατιωτικές και πολιτικές) αποτελούν εξαγωγή των εσωτερικών

προβλημάτων της χώρας και προσπάθεια για αλλαγή της ατζέντας της εσωτερικής

κατάστασης. Αξιοπερίεργο όμως είναι το γεγονός, ότι κάθε τουρκική πρόκληση δεν

περιφέρεται «ξεκάρφωτη», αλλά αποτελεί συνέχεια μιας προηγούμενης και πρόδρομο μιας

επόμενης και κινείται πάντα στους ίδιους ρυθμούς σε ένα καλοστημένο πολιτικό παιγνίδι.

3.1. Εξωτερική πολιτική

Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας μοιάζει και προφανώς είναι το ισχυρό της χαρτί, με την

έννοια, ότι ξέρει να εκμεταλλεύεται κάθε πλεονέκτημα που έχει η χώρα, έστω και εικονικό.

Βασικά σημεία εκμετάλλευσης είναι η γεωπολιτική θέση της χώρας και η ικανότητα των

ιθυνόντων (πολιτικών ή στρατιωτικών, ανάλογα την κατάσταση), που ασκούν την εξωτερική

πολιτική. Η συμμετοχή της χώρας στον ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ καταδεικνύουν το φιλοδυτικό

προσανατολισμό της χώρας, αν και η κυβέρνηση δεν δίστασε το 2003 να διαχωρίσει τη θέση

της από κρίσιμα θέματα που αφορούσαν την εθνική κυριαρχία (άρνηση χρήση εδάφους για

την εισβολή στο Ιράκ).

Μια σειρά διεθνών περιφερειακών οργανισμών, στους οποίους συμμετέχει η Τουρκία,

ισχυροποιούν τη θέση της στην περιοχή, ως παράγοντα διαμόρφωσης περιφερειακών και όχι

μόνο πολιτικών. Με σκοπό την ενίσχυση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή

Μαύρης Θάλασσας, την αύξηση της περιφερειακής συνεργασίας και ασφάλειας, και τη

βελτίωση της καλής σχέσης των παράλιων κρατών της περιοχής, η Τουρκία συμμετέχει στη

BLACKSEAFOR, μια κοινή ναυτική δύναμη αποτελούμενη από τη Ρωσσία, τη Ρουμανία,

τη Βουλγαρία, τη Γεωργία και την Ουκρανία, στα πλαίσια της Συμφωνίας της

Κωνσταντινούπολης (02-04-2001). Ο ηγετικός ρόλος που προσπαθεί να διαδραματίσει η

Τουρκία στα πλαίσια του ΟΣΕΠ με την έδρα της Γραμματείας του Οργανισμού στην

Κωνσταντινούπολη είναι εμφανής.63 Η συμμετοχή της από τον Αύγουστο του 1949 στο

63 www.bsec-organization.org (επίσημος ιστότοπος του ΟΣΕΠ-BSEC)

47

Συμβούλιο της Ευρώπης την ισχυροποιεί ακόμη περισσότερο, αν και μερικές πρακτικές της

αποτελούν αντικείμενο «αρνητικής αναφοράς» από το ΕΔΑΔ για παραβίαση βασικών

διατάξεων της ΕΣΔΑ. Κυρίαρχο ρόλο παίζει η συμμετοχή της χώρας στο D8, ένα διεθνή

οργανισμό, αποτελούμενο από την Τουρκία, το Μπαγκλαντές, τη Μαλαισία, την Αίγυπτο,

την Ινδονησία, το Ιράν, το Πακιστάν και τη Νιγηρία, που ιδρύθηκε κατά τη Σύνοδο

Κορυφής της Κωνσταντινούπολης (22-10-1996) και σκοπό έχει να προωθήσει τη θέση των κ-

μ του στην παγκόσμια οικονομία, το μεταξύ τους εμπόριο και τη βελτίωση της ποιότητας

ζωής σε αυτές τις χώρες. Η συμμετοχή της Τουρκίας στον Οργανισμό Οικονομικής

Συνεργασίας , ένα περιφερειακό διακυβερνητικό οργανισμό στο οποίο συμμετέχουν το Ιράν,

το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κυργιστάν, το

Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν με σκοπό την οικονομική συνεργασία

μεταξύ των κρατών μελών του, βάσει των κοινών αναγκών τους, λαμβάνοντας υπόψη τις

αλλαγές, που πραγματοποιούνται στη παγκόσμια οικονομική σκηνή (Συμφωνία της Σμύρνης

12-03-1977). Η συμμετοχή στον περιφερειακό Ευρασιατικό-Ατλαντικό Οργανισμό ΟΑΣΕ

δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να μετέχει σε ένα διεθνή οργανισμό 55 κρατών με πεδίο

δράσης από το Vancouver ως το Vladivostok και πλαίσιο την αντιμετώπιση της διεθνούς

τρομοκρατίας, το οργανωμένο διεθνικό έγκλημα, τη διακίνηση ναρκωτικών κ.α. Μέλος του

Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης, που αποτελείται από 57 Ισλαμικά κράτη, η Τουρκία,

αναπτύσσοντας έντονη διπλωματική δραστηριότητα, κατόρθωσε κατά τη διάρκεια της 34ης

ετήσιας συνόδου του Οργανισμού στο Ισλαμαμπάντ, να «περάσει» δύο ψηφίσματα του

Οργανισμού σχετικά με τη Μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, όπου

αναγνωρίζεται καταπίεση της μειονότητας από τις Ελληνικές αρχές και καλείται η Ελλάδα να

άρει των καθεστώς των διακρίσεων και την παραβίαση των δικαιωμάτων των μελών της

Τουρκικής Μειονότητας, όπως την αποκαλεί64, και ένα δεύτερο σχετικά με την κατάσταση

64 OIC, 34th Annual Session, Islamabad, Pakistan, Resolution No. 3/34-MM, p.8, www.oic-oci.org

48

στην Κύπρο, όπου αναγνωρίζεται η νομική προσωπικότητα του ψευδοκράτους και καλούνται

τα κ-μ του Οργανισμού να συνάψουν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με τους

Τουρκοκυπρίους.65 Ο οργανισμός Συντονισμένης Διαχείρισης της Τουρκικής Κουλτούρας

και Τέχνης (TURKSOY) με μέλη το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κυργιστάν, την

Τουρκία, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν ιδρύθηκε με τη Συμφωνία του Almati το

1993 και έχει έδρα την Άγκυρα. Παρατηρητές είναι η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας

Κύπρου», αυτόνομη περιοχή της Μολδαβίας Γκαγκαουζία (Gagavuz Yeri) και κάποιες

αυτόνομες περιοχές της Ρωσσικής Ομοσπονδίας (Δημοκρατία του Αλτάϊ, Δημοκρατία του

Μπασκορτοστάν, Δημοκρατία του Ταταρστάν κ.α.). Προβαλλόμενος σκοπός η ενδυνάμωση

της συνεργασίας στο πεδίο του πολιτισμού και της τέχνης των χωρών με κοινή Τουρκική

καταγωγή και γλώσσα. Ο οργανισμός χρηματοδοτείται και ελέγχεται πλήρως από την

Τουρκική Κυβέρνηση. Ουσιαστικός σκοπός είναι η ανάπτυξη του παντουρκισμού και μέσω

αυτού ο πλήρης και ουσιαστικός έλεγχος των χωρών της Κεντρικής Ασίας, οι οποίες

αποτελούν τις διόδους για τη μεταφορά ενεργειακών πόρων προς το γίγαντα της

κατανάλωσης την Κίνα. Τέλος η Τουρκία αποτελεί μέλος του ΟΟΣΑ και του SECI.66

3.1.1.-Ελληνοτουρκικές διαφορές

Οι σχέσεις Ελλάδας Τουρκίας ήταν ανέκαθεν τεταμένες. Ήταν, είναι και θα είναι. Δεν

πρόκειται για θέσφατο, αλλά για μια ρεαλιστική παραδοχή. Μια σειρά παραγόντων

συνηγορούν σε αυτή την άποψη, που δεν είναι σημερινή ούτε αποτελεί αποκύημα της

φαντασίας ή της εθνικής καταγωγής των συντακτών. Οι Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις έχουν τη

βάση τους στις Ελληνο-Τουρκικές διαφορές, άλλες παλαιές και άλλες νεότερες. Εν τάχει

αυτές συνοψίζονται στο θέμα της οριοθέτησης της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, στο θέμα

των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο πέλαγος, στο Κυπριακό, στον έλεγχο του F.I.R. Αθηνών, στις

65 OIC, 34th Annual Session, Islamabad, Pakistan, Resolution No. 6/34-P, p.p. 16, 17, www.oic-oci.org

66 www.mfa.gov.tr

49

μειονότητες και στα θέματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ακολούθως οι διαφορές αυτές

εξετάζονται διεξοδικότερα με κριτική διάθεση.

3.1.1.1.-Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα-Γκρίζες Ζώνες-Χωρικά Ύδατα-FIR Αθηνών

Η ελληνοτουρκική διαφορά για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου χρονολογείται

από το Νοέμβριο 1973, όταν καθορίστηκαν από την Τουρκική Κυβέρνηση 27 περιοχές στο

Β. Αιγαίο για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων67. Το 1974 καθορίστηκαν τρεις

ακόμα περιοχές στο Β. Αιγαίο68. Επιπλέον, το 1974 και το 1976 πραγματοποιήθηκαν

έρευνες στο Αιγαίο από τουρκικά ωκεανογραφικά σκάφη (Τσανταρλί και Χόρα). Η Ελλάδα

θεωρεί την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ως τη μόνη διαφορά, και πάντως νομικής

φύσεως, μεταξύ των δύο χωρών και συνεπώς προκρίνει τη δικαστική διευθέτησή της.

Αντίθετα, η Τουρκία δέχεται μόνο τις διμερείς συνομιλίες ως τρόπο εξεύρεσης κοινά

αποδεκτής λύσης στη βάση του από 11-11-1976 συνυποσχετικού της Βέρνης69. Τα γεγονότα

του Μαρτίου του 1987 (έξοδος του Χόρα στο Αιγαίο) ουδόλως εντάσσονται στην ατζέντα

της Τουρκίας70. Το πιο πρόσφατο περιστατικό αμφισβήτησης της ελληνικής ηπειρωτικής

υφαλοκρηπίδας από την Τουρκία είναι αυτό των ερευνών, που διενεργήθηκαν τα μέσα

Νοεμβρίου 2008, 80 μίλια νοτιοανατολικά του Καστελόριζου, εντός της Αποκλειστικής

Οικονομικής Ζώνης του νησιού, από το σεισμογραφικό σκάφος Malene Ostervold της

Νορβηγικής εταιρίας θαλάσσιων γεωφυσικών ερευνών Wavefield Inseis ASA71, με τη

«παρουσία» της Τουρκικής φρεγάτας Gediz.72 Εδώ σημειώνεται, ότι η παρουσία του

67www.icj-cij.org, Φύλλο της 01-11-1973 της Τουρκικής Εφημερίδας της Κυβέρνησης (Resmi Gazete)

68 www.icj-cij.org, Φύλλο της 06-06-1974 της Τουρκικής Εφημερίδας της Κυβέρνησης (Resmi Gazete), Απόφαση υπ’ αρ. 7/8308 της Τουρκικής Κυβέρνησης

69 BOLUKBASI, D., Turkey and Greece-The Aegean Disputes, Cavendish Publishing, London, 2004

70 www.mfa.gov.tr/the-delimitation-of-the-aegean (ιστότοπος του Τουρκικού ΥΠ. ΕΞ.)

71 www.wavefield-inseis.com

72 ΔΗΜΑΚΑΣ. Λ., Συνεχίζεται το κρυφτούλι στο Καστελόριζο, Εφημερίδα «Τα Νέα», 15-11-2008

50

Καστελόριζου στη συγκεκριμένη γεωγραφική θέση αποτελεί τεράστιας σημασίας

γεωπολιτικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα, μια και η θέση του στο χάρτη αποκόπτει την

επέκταση της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της τουρκικής ακτογραμμής προς νότο και

εξασφαλίζει έτσι το ενιαίο της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης73, που διαγράφεται από το

τόξο Ιόνιο πέλαγος, Λυβικό πέλαγος, Ανατολική Μεσόγειος (νοτιοδυτικά-νότια-

νοτιοανατολικά της Κύπρου).

Σχήμα 10: Η έκταση της Ελληνικής ΑΟΖ και η σύνδεσή της προς την ΑΟΖ της Κύπρου

(πηγή: www.seaaroundus.org/eez/SummaryInfo.asp-The University of British Columbia)

Η Τουρκία υποστηρίζει ότι, εκτός από την υφαλοκρηπίδα, υπάρχουν στο Αιγαίο και άλλες

διαφορές, που πρέπει να επιλυθούν μεταξύ των δύο χωρών. Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας

εκτείνονται στα 6 ν.μ. από τη φυσική ακτογραμμή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το εύρος αυτό

μπορεί να είναι μικρότερο από 6 ν.μ. σύμφωνα με την εφαρμογή του κανόνα της μέσης

γραμμής ή συναφείς συμβατικές ρυθμίσεις. «Η έκτασις της αιγιαλίτιδας ζώνης καθορίζεται εις εξ

ναυτικά μίλια από την ακτή, μη θιγομένων των εν ισχύι διατάξεων των αφοροσών εις ειδικάς

73 Άρθρα 55, 56 και 57 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982, Montego Bay), κυρώθηκε με το Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α-136)

51

περιπτώσεις, καθ’ ας η αιγιαλίτις ζώνη ορίζεται μείζων ή ελάσσων των εξ ναυτικών μιλίων»74 και «τα

χωρικά ύδατα περιλαμβάνουν θαλάσσια ζώνη, της οποίας το πλάτος ορίζεται εις εξ ναυτικά μίλια,

δυνάμενον να ορισθή και διαφόρως δια Π. Διαταγμάτων εκδιδομένων προτάσει του Υπουργικού

Συμβουλίου»75. Με τα δύο νομοθετήματα η Ελλάδα έχει ορίσει μονομερώς, όπως έχει το

απόλυτο δικαίωμα, τα χωρικά της ύδατα στα 6 ν.μ., στη βάση του Διεθνούς Δικαίου

(εθιμικού και συμβατικού) και πάντως μικρότερο του ορίου των 12 ν.μ., που προβλέπουν οι

διεθνείς συμβάσεις, διατηρώντας το αναφαίρετο και αδιαμφισβήτητο δικαίωμά της για

επέκταση μέχρι τα 12 ν.μ. («δυνάμενο να ορισθή και διαφόρως»). Σε ότι αφορά στα νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου, ισχύει ο εθιμικός κανόνας της μέσης γραμμής, ο οποίος είναι

ενσωματωμένος στο άρθρο 15 της Σύμβασης των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982).

Η οριοθέτηση στην περιοχή των Δωδεκανήσων προκύπτει συμβατικά από τη Συμφωνία της

4ης Ιανουαρίου 1932 μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας και το Πρωτόκολλο της 28ης

Δεκεμβρίου 1932 μεταξύ των ίδιων κρατών, το οποίο συντάχθηκε και υπογράφηκε με βάση

του Αγγλικούς υδρογραφικούς χάρτες υπ’ αρ. 236, 872 και 1546 [περίπτωση 30: η μέση

απόσταση μεταξύ Kardak (Ίμια) και νήσου Kato (Ανατολία)]76. Η Ελλάδα υπεισήλθε ως

διάδοχο κράτος στις σχετικές ρυθμίσεις των συμφωνιών αυτών, βάσει του άρθρου 14(1) της

Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947, που εκχωρεί την κυριαρχία

των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Η Τουρκία από το 1964 έχει επεκτείνει μονομερώς τα

χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο στα 12 ν.μ., ενώ στο Αιγαίο

διατηρεί κατ’ αντιστοιχία της Ελλάδας τα 6 ν.μ.. Εδώ σημειώνεται, ότι η Ελλάδα το 1972,

κατά την κύρωση της συμφωνίας77 της Γενεύης του 1958 για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα,

74 Α.Ν. 230/1936 (ΦΕΚ Α΄450) «Περί Καθορισμού Αιγιαλίτιδος Ζώνης της Ελλάδας»

75 άρθρο 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α΄ 261)

76 www.hri.org/news/greek/misc/96-02-05.mgr.html#agr2

77 Ν.Δ. 1182/1972 (ΦΕΚ Α΄111)

52

διατήρησε την επιφύλαξη για την εφαρμογή της μέσης γραμμής (baseline)78. Η Σύμβαση

του Δικαίου της Θάλασσας (1982 Montego Bay, Jamaica) κυρώθηκε από την Ελλάδα το Ν.

2321/31-05-1995. Την 08-06-1995, μόλις 8 ημέρες μετά την κύρωση της Σύμβασης από τη

Βουλή των Ελλήνων, η Τουρκική Μείζων Εθνοσυνέλευση (TBMM) με ψήφισμά της εκχωρεί

στην τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες συμπεριλαμβανομένων και των

στρατιωτικών (casus belli), για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της

Τουρκίας. Το εν λόγω ψήφισμα βρίσκεται πάντα σε ισχύ, η δε Τουρκία δεν έχει ανακαλέσει

την πολιτική της αυτή. Εδώ επισημαίνεται, ότι στην έννοια της απειλής βίας περιλαμβάνεται

και η επέκταση των Ελληνικών χωρικών υδάτων και προς το Ιόνιο και νότια της Κρήτης.

Πέραν της ως άνω ανορθόδοξης στάσης της Τουρκίας έναντι των κανόνων διεθνούς δικαίου,

η απειλή χρήσης βίας (casus belli) παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων

Εθνών, που απαγορεύει στα κράτη μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις.

Εξάλλου, η επέκταση των χωρικών υδάτων οποιασδήποτε χώρας στα 12 ν.μ. είναι απόλυτο

και αναφαίρετο δικαίωμα, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, η οποία εν

προκειμένω κωδικοποιεί προϋπάρχον εθιμικό δίκαιο. Σημειώνεται δε, ότι η Τουρκία δεν έχει

υπογράψει καμία από τις προαναφερόμενες διεθνείς συνθήκες (1958, 1982). Θα πρέπει,

βεβαίως, να επισημανθεί εδώ και το ενδιαφέρον τρίτων κρατών (παρευξείνια κράτη και

ΗΠΑ), που έχουν ζωτικά συμφέροντα διέλευσης πολεμικών κυρίως σκαφών από την περιοχή

του Αιγαίου, νοούμενη ως κλειστή θάλασσα με την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12

ν.μ., όμως ένας τέτοιος ισχυρισμός καταρρίπτεται υπό το φως του καθεστώτος της αβλαβούς

διέλευσης79, όπως άλλωστε ισχύει και στο στενό του Βοσπόρου.

78 BOLUKBASI, D., Turkey and Greece-The Aegean Disputes, Cavendish Publishing, London, 2004. p 93.

79 άρθρο 45 και συναφή της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982, Montego Bay), κυρωθείσας με το Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α΄136)

53

Ένα άλλο θέμα και συνέχεια του ζητήματος της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, που ταλανίζει

τις σχέσεις Ελλάδας Τουρκίας, είναι το ζήτημα των Γκρίζων Ζωνών στο Αιγαίο. Την

καινοφανή θεωρία περί «γκρίζων ζωνών» ανέπτυξαν Τούρκοι αξιωματούχοι από τα μέσα της

δεκαετίας του '90. Η θεωρία αυτή της «επανερμηνείας» των διεθνών Συνθηκών συνίσταται

στην αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε μία σειρά νήσων, νησίδων και βραχονησίδων

στο Αιγαίο. Ειδικότερα, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η ελληνική κυριαρχία εκτείνεται μόνο σε

εκείνα τα νησιά του Αιγαίου, τα οποία αναφέρονται ονομαστικά στα κείμενα των Συνθηκών,

με τις οποίες αυτά τα νησιά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα. Παρά το σαφές και

αδιαμφισβήτητο κατά τα ανωτέρω διεθνές νομικό πλαίσιο με το οποίο ρυθμίσθηκαν τα

θέματα κυριαρχίας της Ελλάδος στην περιοχή του Αιγαίου, η Τουρκία το αμφισβητεί,

προβάλλοντας τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Προφανώς κατ’ εφαρμογή της ανωτέρω

“θεωρίας”, τουρκικές ακταιωροί συνεχίζουν να παραβιάζουν τα Ελληνικά Χωρικά Ύδατα. Οι

κυβερνήτες των τουρκικών ακταιωρών αρνούνται επί μονίμου βάσεως να συμμορφωθούν με

τις υποδείξεις του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος και να αποχωρήσουν από την περιοχή, την

οποία χαρακτηρίζουν ως «τουρκική επικράτεια».80 Η Τουρκία ακολουθεί σταθερή πολιτική

σε αυτό το θέμα, το επαναφέρει συχνά πυκνά και δικαιολογεί τις απόψεις της σχετικά με το

θέμα, ότι δήθεν η Ελλάδα θέλει να δημιουργήσει τετελεσμένα (faits accomplis) στο Αιγαίο,

το οποίο θέλει να μετατρέψει σε κλειστή Ελληνική λίμνη.81 82

Χαρακτηριστικό επεισόδιο αποτελεί η κρίση των Ιμίων του Ιανουαρίου του 1996 με κίνδυνο

πολεμικής εμπλοκής μεταξύ των δύο κρατών, που αποφεύχθηκε και με την παρέμβαση της

80 www.mfa.gr (ιστότοπος Ελληνικού ΥΠ. ΕΞ.)

81 www.mfa.gov.tr/the-delimitation-of-the-aegean (ιστότοπος του Τουρκικού ΥΠ. ΕΞ.)

82 ΜΠΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, Α., Απειλή στο Αιγαίο, ΕΣΗΕΑ, Αθήνα, 1988, σ. 5 (δήλωση Πρωθυπουργού Τουρκίας Σ. Ντεμιρέλ, 05-06-1975)

54

Αμερικανικής πολιτικής ηγεσίας («θέλω να ευχαριστήσω την Κυβέρνηση των Ηνωμένων

Πολιτειών για την πρωτοβουλία του και τη βοήθειά τους»).83

Συναφές ζήτημα με τις Γκρίζες Ζώνες είναι και το θέμα του ελέγχου του FIR Αθηνών. Ο

FIR Αθηνών είναι καθορισμένος και με κάθε λεπτομέρεια χαρτογραφημένος από τις

Περιφερειακές Συμφωνίες Αεροπλοΐας (Regional Air Navigation Agreements) των

Παρισίων (1952) και της Γενεύης (1958) κατ’ εξουσιοδότηση της Συνθήκης Διεθνούς

Πολιτικής Αεροπορίας (Convention of International Civil Aviation), Chicago 07-12-1944.

Σχήμα 11: Η Ελληνικότητα των Ιμίων σύμφωνα με χάρτη του Γερμανικού Στρατού [Deutsche HeeresKarte] (πηγή: www.hri.org/docs/imia-hri/Gmap.html)

83 Σ.τ.Σ., ΣΗΜΙΤΗΣ, Κ., Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ομιλία στη Βουλή των Ελλήνων, Τετάρτη 31-01-1996

55

Κατά την Περιφερειακή Συμφωνία των Παρισίων, εκτός της πλευράς των παραλίων της

Μικράς Ασίας, όπου υπάρχει κυριαρχία της Τουρκίας, αποφασίστηκε, ότι ο εναέριος χώρος

του Αιγαίου θα αποτελεί μέρος του FIR Αθηνών και εκτείνεται στα 10 ν.μ., 4 πλέον των

6.ν.μ. της αιγιαλίτιδας ζώνης. Όλα τα αεροσκάφη (πολιτικά και στρατιωτικά) απαιτείται να

υποβάλλουν σχέδιο πτήσης και να αναφέρουν τη θέση τους, καθώς εισέρχονται στον FIR

Αθηνών και για τα αεροσκάφη αυτά η Ελλάδα έχει την διεθνή υποχρέωση και το δικαίωμα

να ασκεί τις αρμοδιότητες για έρευνα και διάσωση (SAR).84 Στον ίδιο χώρο η Ελλάδα

σύμφωνα με τον Andrew Wilson, αναλυτή του International Institute of Strategic Studies,

«η οριοθέτηση του FIR Κωνσταντινούπολης δυτικότερα θα υποχρεώνει τα Ελληνικά αεροσκάφη, που

εκτελούν πτήσεις προς τα Ελληνικά νησιά, να διέρχονται από Τουρκική ζώνη ελέγχου πτήσεων,

γεγονός παράδοξο, ενώ το μέχρι τότε καθεστώς λειτούργησε επί 22 χρόνια χωρίς κανένα πρόβλημα

από το 1952». Τον ασκό του Αιόλου και την όρεξη της Τουρκίας για όλες σχεδόν τις

διεκδικήσεις στο Αιγαίο άνοιξε από τον Αύγουστο του 1974 η αποχώρηση της Ελλάδας από

το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ85, καθώς η τήρηση στάσης ουδετερότητας από το

ΝΑΤΟ σχετικά με την Τουρκική απόβαση στην Κύπρο την 20-07-1974. Από τότε άρχισε ο

καθημερινός πόλεμος πάνω από το Αιγαίο. Συχνά πυκνά Τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη

εισέρχονται, χωρίς άδεια, στο εθνικό εναέριο χώρο, με αποτέλεσμα η Ελληνική Πολεμική

Αεροπορία να είναι αναγκασμένη να αναχαιτίσει αυτά τα αεροσκάφη και να τα «συνοδεύσει»

έξω από τα όρια του Εθνικού εναέριου χώρου. Αναπόδραστα αυτές οι διαδικασίες αποτελούν

τη βάση των εξοπλιστικών προγραμμάτων της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας και όπως

είναι φυσικό εκτινάσσουν στα ύψη τους σχετικούς προϋπολογισμούς, εκτός των απωλειών σε

ανθρώπινους και υλικούς πόρους, που υφίστανται και τα δύο κράτη.

84 Ν. 1844/1989 (ΦΕΚ Α-100) «Κύρωση Σύμβασης για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση κ.α.δ.», αρ. 2, που παραπέμπει στη Σύμβαση του Σικάγο του 1944 για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία

85 www.modus.gr/site2/gr (ιστότοπος του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής»)

56

Άμεσης προτεραιότητας και ύψιστης σημασίας θεωρείται για την Τουρκική εξωτερική

πολιτική και άμυνα η λεγόμενη αποστρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου. Η Τουρκία

είναι η μόνη χώρα που ζητεί την αποστρατικοποίηση των «νήσων του Ανατολικού Αιγαίου»,

χωρίς καμία διάκριση, παραβλέποντας σκοπίμως ότι τα ελληνικά αυτά νησιά διέπονται από

διαφορετικά καθεστώτα όσον αφορά στους εξοπλισμούς. Το στρατιωτικό καθεστώς των

ελληνικών νησιών του Αν. Αιγαίου δεν είναι ενιαίο και διέπεται από διαφορετικές Διεθνείς

Συμφωνίες: α) για τα νησιά Λήμνο και Σαμοθράκη από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα

Στενά του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε με τη Σύμβαση του Montreux του 1936, β) για

τα νησιά Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο και Ικαρία από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923

και γ) για τα Δωδεκάνησα από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947. Με τη

Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923 είχε επιβληθεί αποστρατικοποίηση των

Ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης, καθώς και των Δαρδανελλίων, της Θάλασσας

του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς επίσης και των Τουρκικών νησιών Ίμβρου

(Gokceada), Τενέδου (Bozcaada) και Λαγουσών (Tavcan). Με τη Σύμβαση του Montreux

του 1936 άρθηκε το καθεστώς και δόθηκαν από τις δύο ενδιαφερόμενες πλευρές αμοιβαίες

διαβεβαιώσεις. Κατά το άρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης του 1923 «Προς

εξασφάλισιν της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνησις υποχρεούται να τηρή εν ταις νήσοις Μυτιλήνη, Χίω,

Σάμω και Ικαρία τα ακόλουθα μέτρα: 1) Αι ειρημέναι νήσοι δεν θα χρησιμοποιηθώσιν εις εγκατάστασιν

ναυτικής βάσεως ή εις ανέργερσιν οχυρωματικού τινος έργου. 2) Θα απαγορευθεί εις την Ελληνικήν

στρατιωτικήν αεροπλοίαν να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας. Αντιστοίχως, η

Οθωμανική Κυβέρνησις, θα απαγορεύση εις την στρατιωτικήν αεροπλοΐαν αυτής να υπερίπταται των

ρηθεισών νήσων. 3) Αι ελληνικαί στρατιωτικαί δυνάμεις εν ταις ειρημέναις νήσοις θα περιορισθώσι εις

τον συνήθη αριθμόν των δια την στρατιωτικήν υπηρεσίαν καλουμένων, οίτινες δύνανται να

εκγυμνάζωνται επί τόπου, ως και εις δύναμιν χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογον προς την εφ΄

ολοκλήρου του ελληνικού εδάφους υπάρχουσαν τοιαύτην». Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι σήμερα

εφαρμόσει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι

57

υποχρεούται σύμφωνα με το ίδιο άρθρο να μην επιτρέπει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να

υπερίπτανται του εναερίου χώρου των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει επανειλημμένως

παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τις σχετικές νομικές της υποχρεώσεις. Η Τουρκία,

κατά παράβαση των διατάξεων της Συνθήκης Εγγυήσεως για την Κύπρο, στην οποία η

Ελλάδα αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος, εισέβαλε στο νησί το 1974 και, παρά τις

πολυάριθμες αντίθετες αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γενικής Συνέλευσης

των Ηνωμένων Εθνών, συνεχίζει να διατηρεί μια σημαντική στρατιωτική δύναμη στα

κατεχόμενα εδάφη. Η Τουρκία έχει επανειλημμένα παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει

τον Ελληνικό Εναέριο Χώρο, ειδικότερα δε τον εναέριο χώρο των ελληνικών νησιών του

Αιγαίου, τον οποίο έχει αναλάβει συμβατική υποχρέωση να σέβεται (παρ. 2, άρθρο 13 της

Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης). Σημαντικότατο λόγο, παρομοίως, αποτελεί το γεγονός

ότι, κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η Τουρκία έχει προχωρήσει σε μια άνευ

προηγουμένου συγκέντρωση στρατιωτικών μονάδων, όπλων και στρατιωτικού εξοπλισμού,

καθώς και ελικοπτέρων και αποβατικών σκαφών σε περιοχές και σημεία της ακτής της

Μικράς Ασίας, τα οποία ευρίσκονται έναντι και στρέφονται εναντίον των ελληνικών νησιών,

δοθέντος ότι δεν υπάρχει κανείς άλλος πιθανός στόχος στην περιοχή. Η προαναφερόμενη

κατάσταση πραγμάτων, συνδυαζόμενη με την απειλή πολέμου (casus belli), σε περίπτωση

που η Ελλάδα προχωρήσει στην επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ν.μ., ως έχει το

νόμιμο δικαίωμα, καθώς και τη γενικότερη αναθεωρητική τάση της Τουρκίας, ως προς τις

Διεθνείς Συνθήκες, οι οποίες καθορίζουν τα του καθεστώτος του Αιγαίου, υποχρεώνει και

νομιμοποιεί την Ελλάδα να προβεί στην αναγκαία αμυντική προπαρασκευή που θα της

επιτρέψει να ασκήσει, εάν παραστεί ανάγκη το δικαίωμα της νομίμου αμύνης, το οποίο

προβλέπεται από το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, και να προστατεύσει τα

ελληνικά νησιά του Αιγαίου86.

86 www.mfa.gr (ιστότοπος Ελληνικού ΥΠ. ΕΞ.)

58

3.1.1.2.-Μειονοτικό- Οικουμενικό Πατριαρχείο-Θεολογική Σχολή της Χάλκης- Μεγάλη του Γένους Σχολή

Το μειονοτικό θέμα είναι ένα νόμισμα με δυο όψεις. Την όψη της Τουρκίας και την όψη της

Ελλάδας. Όμως αυτές οι δυο όψεις διαφέρουν τόσο πολύ, ώστε μπορεί να γίνει λόγος για

δυο εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις. Προσεγγίζοντας ένα τόσο λεπτό θέμα, είναι αναγκαίο

να γίνει ένας βασικός διαχωρισμός. Στη Μουσουλμανική μειονότητα, που ζει στην Ελλάδα

και την Ελληνική μειονότητα, που ζει ή, καλύτερα, που ζούσε στη Τουρκία. Κομβικό

σημείο της προβληματικής του μειονοτικού ζητήματος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας

αποτελεί η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στο

Μικρασιατικό μέτωπο, οι ενέργειες της Entente συγκεντρώθηκαν σε ένα στόχο. Στην

προσπάθεια να ματαιωθεί πιθανή επίθεση του κεμαλικού στρατού στη ζώνη των Στενών και

στην Κωνσταντινούπολη. Από τη Συνθήκη της Λωζάννης καθορίστηκαν πολλά θέματα,

Τουρκικού ενδιαφέροντος και το κυρίαρχο από Ελληνικής πλευράς ήταν η απόδοση

οριστικά στους Τούρκους της Ανατολικής Θράκης, των νησιών Ίμβρου και Τένεδου και των

Στενών. Τα Δωδεκάνησα αναγνωρίστηκαν ως ιταλική κτήση. Με ξεχωριστή ελληνοτουρκική

σύμβαση, που συμφωνήθηκε απευθείας μεταξύ Ελευθερίου Βενιζέλου και Ινονού στις 30

Ιανουαρίου 1923, διευθετήθηκε το ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών. Περίπου

1.300.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τις εστίες τους -πριν ή μετά τη σύμβαση- από το 1912 ως

το 1925 κι έγιναν πρόσφυγες στην Ελλάδα και περίπου 500.000 Τούρκοι ακολούθησαν τον

αντίστροφο δρόμο. Έμενε εκκρεμές το ζήτημα της ανταλλαγής των περιουσιών τους.

Εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και των δύο νησιών στην είσοδο των

Δαρδανελλίων, ΄Ιμβρου και Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.87 Το 1922

η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης αριθμούσε 86.000 άτομα. Η γενική απογραφή

του 1991 κατέγραψε 98.000 περίπου Μουσουλμάνους σε πληθυσμό 338.000 κατοίκων της

Θράκης, δηλ ποσοστό 29 % του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Την μειονότητα

87 www.venizelos-foundation.gr/eldocs (ιστότοπος Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος)

59

απαρτίζουν τρείς εθνοτικές ομάδες : 50 % είναι τουρκικής καταγωγής, 35% Πομάκοι και

15% Αθίγγανοι (κατσίβελοι). Κάθε μία από τις ομάδες αυτές διατηρεί την δική της γλώσσα

και τις παραδόσεις της και για τον λόγο αυτό οι συντάκτες της Συνθήκης της Λωζάννης

προσδιόρισαν τη μειονότητα ως θρησκευτική και όχι ως εθνική.88 Αντίθετα η μειονότητα της

Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου χαρακτηρίστηκε, ως εθνική και μάλιστα,

ως Ελληνική. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε στο Συνέδριο «Συνάντηση στην Πόλη»

την 30-06-2006 ο B. Κοτζαμάνης, ο Ελληνικός πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης από

130.00 άτομα που αριθμούσε το 1850, διαδοχικά διαμορφώθηκε ως ακολούθως: 153.000 το

1885, 230.000 - 250.000 το 1900, 48.000 το 1965 και 5.000 το 2005 (έναντι 1.500 όπως

πιστευόταν).89 Το μεγάλο πλήγμα για τον Ελληνισμό, που ζούσε στην Τουρκία, εκτός της

γενοκτονίας των Ποντίων, ήρθε με τα Σεπτεμβριανά του 1955. Τα γεγονότα που

διαδραματίστηκαν την νύκτα της 6/7-09-1955 στην Κωνσταντινούπολη απετέλεσαν την

κωνσταντινουπολίτικη «Νύχτα των Κρυστάλλων»90 αποτέλεσαν ένα πογκρόμ κυρίως κατά

των Ελλήνων (60%), των Αρμενίων (20%) και των Εβραίων (12%) κατοίκων της Πόλης,

όπου μέσα σε λίγες ώρες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη 4.500

επιχειρήσεις, 3.500 κατοικίες, 41 σχολεία και 9 εφημερίδες. Τα γεγονότα αυτά συνδέονται

άμεσα με τον απελευθερωτικό Κυπριακό αγώνα και σχεδιάστηκαν με τη συμβολή των

Βρετανών, ως αντίδραση για τη δράση της ΕΟΚΑ στο νησί. Εκτελεστικά όργανα τα μέλη

εθνικιστικών ομάδων, υπό την ενθάρρυνση και καθοδήγηση της Κυβέρνησης Μεντερές και

τις εντολές της διοίκησης της Κεντρικής Ασφάλειας της Κωνσταντινούπολης. Αφορμή για το

88 www.mfa.gr (ιστότοπος Ελληνικού ΥΠ. ΕΞ.)

89 ΚΑΜΠΥΛΗΣ, Τ., Ενστάσεις, Εφημερίδα «Τα Νέα», 01-07-2006, σ. Ν16, Συνέδριο «Συνάντηση στην Πόλη», 30-06-2006

90 ΜΑΖΗΣ, Ι., Από τα Σεπτεμβριανά του 1955 στην Κωνσταντινούπολη στην Οργάνωση Εργκένεκον το 2008, περιοδικό Metropolitan, τ. Οκτώβριος 2008, σ. 4

60

εθνικιστικό ξέσπασμα των Τούρκων αποτέλεσε η προβοκατόρικη βομβιστική επίθεση την

05-09-1955 στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης.91 Τα αποτελέσματα γνωστά.

Κατά το Τουρκικό κράτος92 στη Δυτική Θράκη διαμένουν 150.000 πολίτες Τουρκικής

εθνικότητας, η οποία αποτελεί την «Τουρκική Μειονότητα», της οποίας το status έχει

καθορισθεί με την Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης με βασικά δικαιώματα: α) την πλήρη

προστασία της ζωής και της ελευθερίας χωρίς διάκριση από τη γέννηση, την υπηκοότητα,

τη γλώσσα, τη φυλή ή τη θρησκεία, β) ελεύθερη άσκηση οποιασδήποτε δοξασίας,

θρησκείας ή πεποίθησης, γ) πλήρη ελευθερία κίνησης, δ) τα ίδια αστικά και πολιτικά

δικαιώματα με τους άλλους Έλληνες πολίτες, ε) πρόσληψη σε δημόσιες υπηρεσίες, στ)

ελεύθερη χρήση της γλώσσας και πλήρη προστασία των θρησκευτικών ιδρυμάτων, ζ)

δικαίωμα ίδρυσης θρησκευτικών και κοινωνικών ιδρυμάτων και σχολείων, η) επιχορήγηση

όλων των θρησκευτικών ιδρυμάτων (βακουφίων) της μειονότητας93 κ.α. Με εξαίρεση την

περίοδο 1930 έως 1950 το Ελληνικό κράτος εφαρμόζει πολιτικές διάκρισης εναντίον της

μειονότητας σε αντίθεση με τα διαλαμβανόμενα στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης και

αντικρουόμενες με τις βασικές αρχές και αξίες της ΕΕ, της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι και

του Καταστατικού Χάρτη των Παρισίων, όπως επίσης με βασικά έγγραφα και δηλώσεις του

ΟΑΣΕ σχετικά με τις μειονότητες, καθώς επίσης και το Ελληνικό Σύνταγμα. Περαιτέρω

παραβίαση των υποχρεώσεων της Ελλάδας συνιστά και η πολιτική διάκρισης σε βάρος των

παιδιών της μειονότητας σχετικά με τη δημοτική και μέση εκπαίδευση. Ένα άλλο θέμα που

91 ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Δ., Το Τουρκικό πογκρόμ του Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της Ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, εφημερίδα «Το Βήμα», 03-06-2007, σ. S05

92 www.mfa.gov.tr(ιστότοπος Τουρκικού ΥΠ. ΕΞ.)

93 Ν. 3647/2008 (ΦΕΚ Α-37) «Διοίκηση και διαχείριση των Βακουφίων της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Δυτική Θράκη και των περιουσιών τους» (Σ.τ.Σ. Το θέμα των βακουφίων ρυθμίστηκε οριστικά με τον παρόντα νόμο, ο οποίος έτυχε της αποδοχής της μειονότητας, αλλά και πυροδότησε αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, κυρίως στους κύκλους των ασχολουμένων με τα «εθνικά» θέματα)

61

προβάλλεται είναι η αφαίρεση της ιθαγένειας (υπηκοότητας)94 από τα μέλη της μειονότητας,

όταν ταξιδεύουν εκτός Ελλάδας, καθώς και η εμπλοκή των Ελληνικών αρχών στην εκλογή

των θρησκευτικών ηγετών της μειονότητας (Μουφτήδων)95. Για την απαγόρευση της

επωνυμίας «τουρκικό/ή/ό» από τις Ελληνικές διοικητικές και δικαστικές αρχές σε τίτλους

συλλόγων κλπ, η Τουρκική πλευρά προβάλλει απόφαση του ΕΔΑΔ σχετικά με την «Ένωση

Μειονοτικής Νεολαίας Έβρου», για την οποία η Ελλάδα απέφυγε να εκδώσει την

αναγκαιούσα άδεια, απόφαση με την οποία το ΕΔΑΔ δέχτηκε παραβίαση του αρ. 11 της

ΕΣΔΑ96.

Για το Οικουμενικό Πατριαρχείο το Τουρκικό κράτος δεν αποδέχεται την Οικουμενικότητά

του και το χαρακτηρίζει ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (ή ίδρυμα), που ανήκει στη

δικαιοδοσία του Νομάρχη Κωνσταντινούπολης. Τονίζεται ιδιαίτερα, ότι το θέμα του

Πατριαρχείου, αν και αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων κατά τις συνομιλίες της Συνθήκης

της Λωζάνης, δεν ρυθμίστηκε από τις διατάξεις της. Η παρουσία του Πατριαρχείου στην

Κωνσταντινούπολη αποτελεί για τους Τούρκους αποδεικτικό στοιχείο της θρησκευτικής

ανεκτικότητας, που επικρατεί στους κόλπους του Τουρκικού κράτους, όμως μια και

πρόκειται για διοικητική αρχή, ο εκάστοτε Πατριάρχης επιβάλλεται να είναι Τούρκος

υπήκοος και να έχει υπηρετήσει στις Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις.97 Για τη Θεολογική

Σχολή της Χάλκης, η οποία ιδρύθηκε το 1844 και παραμένει κλειστή από το 1971, το

Τουρκικό κράτος στηρίζει τη στάση του στο νομοθετικό πλαίσιο της χώρας, στα πλαίσια της

94 N. 3284/2004 (ΦΕΚ A-217) «Περί Κυρώσεως του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας» (Σ.τ.Σ. στα άρθρα 17 και 18 ουδόλως αναφέρεται περίπτωση απώλειας ή αφαίρεσης της Ελληνικής Ιθαγένειας, λόγω μετανάστευσης στην αλλοδαπή) 95 Σ.τ.Σ. Το Ελληνικό κράτος δυνάμει της Συνθήκης της Λωζάννης έχει απονείμει στους Μουφτήδες (Κομοτηνής και Ξάνθης) διοικητική και δικαστική εξουσία. Ως διοικητικά όργανα και δικαστικές αρχές του Ελληνικού κράτους, τα προαναφερόμενα πρόσωπα απαιτείται να διορίζονται με κρατικές αποφάσεις, που βασίζονται στη αρχή της νομιμότητας και όχι στην αρχή της σκοπιμότητας.

96 Απόφαση ΕΔΑΔ από 11-10-2007: AFFAIRE BEKIR-OUSTA ET AUTRES c. GRÈCE, (Requête no 35151/05) 97 www.mfa.gov.tr (ιστότοπος του Τουρκικού ΥΠ. ΕΞ.)

62

“εκκοσμίκευσης” (secularization) του κράτους, που απαγορεύει την ίδρυση και λειτουργία

ιδιωτικών θεολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης, όπως χαρακτήρισε

τη Σχολή και συνεχίζει αταλάντευτα τη στάση του παρά τις εκκλήσεις διεθνών οργανισμών,

κυβερνητικών οργάνων και πολιτικών προσωπικοτήτων (ΕΕ, Αμερικανικό Κογκρέσο,

Πρόεδρος Clinton κ.α.) για την επαναλειτουργία της. Το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο

μέχρι σήμερα δεν έχει προσφύγει σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα για την άρση του

καθεστώτος αναστολής των λειτουργιών της Σχολής. Αντίθετα η Μεγάλη του Γένους Σχολή

(Fener Rum Erkek Lisesi Vakfı) προσέφυγε στο ΕΔΑΔ κατά του Τουρκικού κράτους, το

οποίο δεν αναγνώριζε το δικαίωμά της στην ιδιοκτησία ακινήτων και δικαιώθηκε.98

3.1.1.3.-Διμερείς σχέσεις-συμφωνίες Τουρκίας με την Ελλάδα

Παρά τις τεταμένες κατά καιρούς σχέσεις τα δύο κράτη κατόρθωσαν μέσα από τα κοινά

συμφέροντα, κυρίως οικονομικά, αλλά και άλλα, να αναπτύξουν συνεργασία σε διάφορους

άλλους τομείς, όπως ο Τουρισμός, η Τεχνολογία, οι θαλάσσιες μεταφορές κλπ. Έτσι στα

πλαίσια αυτής της συνεργασίας μέχρι σήμερα, ενδεικτικά έχουν προκύψει οι ακόλουθες

διμερείς συμφωνίες:

Συμφωνία για Συνεργασία σε θέματα Τουρισμού (τέθηκε σε ισχύ στις 4.5.2001)

Συμφωνία για Οικονομική Συνεργασία (τέθηκε σε ισχύ στις 24.11 2001)

Συμφωνία για Επιστημονική και Τεχνολογική Συνεργασία (τέθηκε σε ισχύ στις

4.5.2001)

Συμφωνία για τις Θαλάσσιες Μεταφορές (τέθηκε σε ισχύ στις 19.8.2001)

Συμφωνία για την Πολιτιστική Συνεργασία (τέθηκε σε ισχύ στις 19.7.2001)

Συμφωνία για την Αμοιβαία Προώθηση και Προστασία των Επενδύσεων (τέθηκε

σε ισχύ στις 24.11.2001)

Συμφωνία για την Καταπολέμηση του Εγκλήματος, ιδιαίτερα την τρομοκρατία, το

οργανωμένο έγκλημα, το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και την παράνομη μετανάστευση

98 Απόφαση ΕΔΑΔ από 09-01-2007: AFFAIRE FENER RUM ERKEK LİSESİ VAKFI c. TURQUIE, (Requête no 34478/97)

63

(τέθηκε σε ισχύ στις 17.7.2001). Σε εφαρμογή της διμερούς Συμφωνίας για την

καταπολέμηση του εγκλήματος, υπογράφηκε από τους τότε Υπουργούς Εξωτερικών

Γ. Παπανδρέου και Ι. Cem (Αθήνα, Νοέμβριος 2001), το Πρωτόκολλο

Επανεισδοχής λαθρομεταναστών. Το Πρωτόκολλο αυτό προβλέπει συνεργασία

μεταξύ του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης της Ελλάδας και του Υπουργείου

Εσωτερικών της Τουρκίας για την επανεισδοχή πολιτών των δύο χωρών ή τρίτων

χωρών που έχουν εισέλθει παράνομα στο έδαφος είτε της Ελλάδας είτε της

Τουρκίας. Η διαδικασία επανεισδοχής υπάγεται σε συγκεκριμένους κανόνες που

έχουν συμφωνηθεί από τις δύο χώρες (τέθηκε σε ισχύ στις 05-08-2002).99

3.1.2.- Πολιτική των υδάτων

Η Μέση Ανατολή δε διαθέτει επαρκείς υδάτινους πόρους τόσο για τις ατομικές ανάγκες των

λαών της όσο και για την άρδευση των καλλιεργειών. Το σοβαρότερο υδάτινο δίκτυο, εκτός

του Ιορδάνη ποταμού και των παραποτάμων του Yarmuk, Hasbani, Banias και Dan και του

ποταμού Litani στο Λίβανο, αποτελεί το σύμπλεγμα της λεκάνης της Μεσοποταμίας με τους

ποταμούς Ευφράτη και Τίγρη, οι οποίοι πηγάζουν από τη νοτιοανατολική Τουρκία και

εκβάλλουν στον Περσικό κόλπο.100 Το γεγονός, ότι το ανάγλυφο του εδάφους της Μέσης

Ανατολής, χαρακτηρίζεται από ημιορεινές, άνυδρες και κατά το πλείστον ερημικές εκτάσεις,

καθιστά την, υπερκείμενη της Μέσης Ανατολής, Τουρκία, ως χώρα, η οποία διαδραματίζει

πρωτεύοντα ρόλο στην ύδρευση και άρδευση της Συρίας, της Ιορδανίας και του Ιράκ και σε

μικρότερη κλίμακα του Λιβάνου και του Ισραήλ. Η γεωπολιτική διαλεκτική των υδάτων

μεταξύ της Τουρκίας και των χωρών της Μέσης Ανατολής έχει να κάνει με την κοινή

διαχείριση των υδάτινων πόρων, που προσφέρουν οι ζωοδότες ποταμοί Τίγρης και

Ευφράτης. Η Τουρκία στα πλαίσια ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης, αποτέλεσμα

99 www.mfa.gr (ιστότοπος Ελληνικού ΥΠ. ΕΞ.)

100 www.wikipedia.org

64

πολιτικών πολλών δεκαετιών, υπό τον τίτλο GAP101, το οποίο σκοπό έχει την

υποστηριζόμενη ανάπτυξη 9 εκατομμυρίων κατοίκων, που ζουν στην περιοχή

νοτιοανατολικής Ανατολίας και μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και ένα δίκτυο 22 φραγμάτων,

κατασκεύασε ήδη 4 φράγματα στον Ευφράτη και 3 στον Τίγρη. Από τη δημιουργία των

τεχνητών λιμνών στην περιοχή μερικές δεκάδες χιλιάδες άτομα Κουρδικής καταγωγής

αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους (15 κωμοπόλεις και 52 χωριά) και να

μετακινηθούν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα,102 προκαλώντας έτσι «παράπλευρη ωφέλεια»

για την Τουρκική κυβέρνηση, που, έστω και με αυτό τον τρόπο, εκκένωσε σχεδόν πλήρως

την περιοχή από το Κουρδικό στοιχείο.

Τα λειτουργούντα (υδροηλεκτρικά) φράγματα του Ευφράτη κατά γεωγραφική σειρά από τις

πηγές του είναι το φράγμα Karakaya, το φράγμα Ataturk, το φράγμα, το φράγμα Birecik και

το φράγμα Karkamis. Το σπουδαιότερο από αυτά, το φράγμα Ataturk, βρίσκεται σε πλήρη

λειτουργία από το έτος 1992, είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο με ύψος 169 μέτρα και

μήκος 1.819 μέτρα. Η τεχνητή λίμνη Ataturk, που δημιουργήθηκε από την κατασκευή του

φράγματος φιλοξενεί 48.7 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Με τα λίγα αυτά στοιχεία

καταδεικνύεται σαφώς η σπουδαιότητα του έργου τόσο για την περιφέρεια της

νοτιοανατολικής Ανατολίας όσο και για ολόκληρη την Τουρκία. Τα λειτουργούντα

(υδροηλεκτρικά) φράγματα του Τίγρη στο Τουρκικό έδαφος είναι τρία, το φράγμα Dicle, το

φράγμα Kralkizi και το φράγμα Batman. Από αυτά το σπουδαιότερο είναι το φράγμα

Batman. Είναι σε λειτουργία από το 1998, έχει 85 μέτρα ύψος και φιλοξενεί 11,75

εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.103

101 www.gap.gov.tr

102 HYLAND, J., Britain's Labour government agrees to finance controversial Turkish Ilisu dam project, 31-12-1999, International Committee of the Fourth International, www.wsws.org. 103 www.en.structurae.de

65

Τα προεκτεθέντα υδρογραφικά στοιχεία καταδεικνύουν με σαφήνεια, ότι κυρίως η Τουρκία

και η Συρία δευτερευόντως ελέγχουν τη διακίνηση των υδάτων, που ρέουν στην εγγύς Μέση

Ανατολή. Σε αντίθεση με το Συριακό φράγμα στον Ευφράτη (Buhayrat al Assad), το οποίο

είναι παλαιό, προβληματικό λόγω γυψοειδών πετρωμάτων, ήσσονος σημασίας των τουρκικών

και έπεται χωρογραφικά αυτών, τα Τουρκικά φράγματα, μόνα και ως μέρος ενός συνολικού

δικτύου, αποτελούν ένα στρατηγικό σύστημα ελέγχου των υδάτων προς το Νότο. Η όποια

εμπλοκή στην περιοχή σε βάρος των συμφερόντων της Τουρκίας, αναπόδραστα θα οδηγήσει

την κυβέρνηση της χώρας να πάρει μέτρα κατά των νοτίων γειτόνων της, «κλείνοντας» τα

νερά των δύο ποταμών. Αυτό θα αποτελούσε καταστροφική εξέλιξη για τις οικονομίες αυτών

των κρατών και θα επέφερε άμεσο πρόβλημα επιβίωσης των λαών αυτών των κρατών. Η

παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράκ θα πληττόταν και αυτή καίρια και η όποια προσπάθεια των

Αμερικανών για ανασυγκρότηση και έλεγχο ουσιαστικά αυτού του κράτους θα πήγαινε στα

χαμένα, λαμβανομένων υπόψη και των υλικών και ανθρώπινων πόρων, που έχουν διαθέσει

στην περιοχή. Το συμφέρον των ΗΠΑ για τη ζωτική ασφάλεια της περιοχής (πετρέλαιο,

νερό) υποδεικνύει την προτεινόμενη λύση του Ralph Peters για αναδιάρθρωση της Μέσης

Ανατολής και τη δημιουργία Κουρδικού (φιλοαμερικανικού) κράτους στην επίμαχη

περιοχή.104 Οι ΗΠΑ επισήμως δεν αποδέχονται επίσημα τη χαρτογράφηση του Peters και

υποστηρίζουν, ότι πρόκειται για μια ιδιωτική πρωτοβουλία.105

Η Τουρκία και το Ισραήλ είχαν συμφωνήσει το 2002 για την παροχή στο Ισραήλ 50

εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού το χρόνο για 20 χρόνια με ανταποδοτικό όφελος ένα

συμβόλαιο για εξοπλιστικό πρόγραμμα της Άγκυρας από το Τελ Αβίβ. Η συμφωνία όμως

ναυάγησε στις διαπραγματεύσεις αναφορικά με τον τρόπο μεταφοράς του νερού και την

104 ΜΑΖΗΣ, Ι., Παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές 2008-2009

105 US, DEPARTMENT of STATE, Daily Press Briefing, Sean McCormack, Spokesman, Washington, DC, 15-06-2006

66

πληρωμή.106 Μια δεύτερη προσπάθεια το 2006 έμεινε στα χαρτιά. Η παρούσα προσέγγιση

της Τουρκίας στο θέμα αφορά την κατασκευή ενός τριπλού υποθαλάσσιου αγωγού

μεταφοράς πετρελαίου, φυσικού αερίου και νερού από το Τσεϊχάν προς την Ιορδανία, το

Ισραήλ και την Παλαιστινιακή Αρχή με δυναμικότητα μεταφοράς 200-300 εκατομμυρίων

κυβικών μέτρων νερού το χρόνο. Το κόστος κατασκευής του τριπλού αυτού αγωγού θα

ανέλθει στο ποσό των 1,5-2 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Βέβαια όλα αυτά βρίσκονται ακόμη

στο στάδιο του σχεδιασμού και των διαπραγματεύσεων.107 Μετά το πάγωμα των σχέσεων

μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβίβ μετά τη θέση που πήρε ο Τούρκος Πρωθυπουργός ασκώντας

σκληρή κριτική κατά του Ισραήλ,108 λόγω της επίθεσης στη Γάζα, ουσιαστικά θα υπάρξει μια

σημαντική υστέρηση στις όποιες συμφωνίες είχαν επιτευχθεί μεταξύ των δύο χωρών ή στις

όποιες συνομιλίες λάμβαναν χώρα.

Η Συρία, ως υποκείμενη της Τουρκίας χώρα, θα εξαρτάται πάντα από τις προθέσεις της

γείτονός της, σχετικά με τη διαχείριση των υδατικών πόρων του Ευφράτη. Είναι γνωστή η

ένταση μεταξύ των δύο χωρών το 1989, όταν η Τουρκία υποστηρίζοντας την πτώση της

στάθμης των υδάτων στη λίμνη Ataturk, διέκοψε τη ροή των υδάτων προς τη Συρία, στην

πραγματικότητα όμως, ο λόγος ήταν η παροχή από τη Συρία στρατιωτικής βοήθειας στο

PKK. Η Δαμασκός απάντησε με την αύξηση της βοήθειας προς το PKK και τη φιλοξενία

στο έδαφός της δυνάμεων του PKK, απ’ όπου εφορμούσαν κατά στρατιωτικών στόχων εντός

του Τουρκικού εδάφους και οι δύο χώρες ήρθαν στα πρόθυρα του πολέμου. Η σύρραξη

αποφεύχθηκε με παρέμβαση του Αιγύπτιου Προέδρου Hosni Mubarak.109 Από το

περιστατικό αυτό καταδεικνύεται η δυνατότητα της Τουρκίας να χειριστεί προς όφελός της,

106 www.uswaternews.com/archives

107 TAL, D., Turkey-Israel water pipeline, Globes Newspaper, Tel Aviv, 22-05-2006

108 SHAMIR, S., UN General Assembly adopts resolution urging immediate Gaza cease-fire, Haaretz Newspaper, 17-01-2009, www.haaretz.com

109 DARWISH, A., Water is behind Turkey Syria Border Tension, Mideast News, 06-10-1998

67

στρατιωτικά και πολιτικά, το τεράστιο γεωπολιτικό πλεονέκτημα, που διαθέτει, έχοντας στην

επικράτειά της τις πηγές του Τίγρη και του Ευφράτη και στη διάθεσή της βέβαια τα

κατάλληλα «εργαλεία» (φράγματα), ώστε να εφαρμόσει συγκεκριμένες πολιτικές για την

προώθηση τόσο εσωτερικών όσο εξωτερικών υποθέσεων.

3.1.3.-Λοιπά θέματα εξωτερικής πολιτικής

Τα θέματα εξωτερικής πολιτικής που απασχολούν διαχρονικά την τουρκική ηγεσία δεν είναι μόνο οι

ελληνοτουρκικές διαφορές ή η προσέγγιση των ασιατικών ή ισλαμικών κρατών και περιφερειακών

οργανισμών. Σημαντικό θέμα ίσως το σημαντικότερο θέμα, που απασχολεί την τουρκική πολιτική,

εσωτερική και εξωτερική είναι το Κουρδικό ζήτημα, το οποίο θα εξεταστεί παρακάτω. Η πιθανότητα

να μετουσιωθεί σε πραγματικότητα ο χάρτης του Ralph Peters για μια νέα Μέση Ανατολή κάνει την

Τουρκία να ανησυχεί σφόδρα. Κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα για την Τουρκία είναι η ένταξή της

στην ΕΕ. Γεωγραφικά με την κλασσική θεώρηση των όρων η Τουρκία ανήκει στην Ασία.

Κοινά οικονομικά συμφέροντα τόσο της Τουρκίας όσο και της ΕΕ έφεραν τις δύο πλευρές

σε συζητήσεις για την ένταξη της πρώτη στην κοινή Ευρωπαϊκή οικογένεια. Το Ευρωπαϊκό

Συμβούλιο Κορυφής του 1999 στο Ελσίνκι απένειμε στην Τουρκία το καθεστώς της

υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Οι συζητήσεις για την προσχώρηση άρχισαν την 03-10-2005.

Η Συμφωνία Σύνδεσης μεταξύ των δυο μερών υπεγράφη το 1963 και τέθηκε σε εφαρμογή το

1964. Το 1995 επήλθε τελωνιακή ένωση. Από την πρώτη επαφή των δύο μερών το 1963

μέχρι σήμερα διαφαίνεται, ότι ο πιο αξιόπιστος συνομιλητής από Τουρκικής πλευράς είναι ο

σημερινός Πρωθυπουργός. Όμως οι δυσκολίες για την Τουρκία έγκεινται στην ικανοποίηση

των Κριτηρίων της Κοπεγχάγης, ήτοι το πολιτικό κριτήριο, όπου το υπό ένταξη κράτος θα

πρέπει να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: σταθερότητα θεσμών που εγγυώνται τη

δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα δικαιώματα του ανθρώπου και το σεβασμό και την

προστασία των μειονοτήτων, το οικονομικό κριτήριο, ήτοι την ύπαρξη μιας λειτουργούσας

οικονομίας της αγοράς και ικανότητα αντιμετώπισης των ανταγωνιστικών πιέσεων και των

δυνάμεων της αγοράς στο πλαίσιο της Ένωσης και το κριτήριο του κεκτημένου (Acquis) της

68

Ένωσης, ήτοι την ικανότητα ανάληψης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την ιδιότητα

του μέλους, συμπεριλαμβανομένης της προσήλωσης στους στόχους της πολιτικής,

οικονομικής και νομισματικής ένωσης.110 Μέχρι σήμερα η Τουρκία, παρ’ όλες τις φιλότιμες

προσπάθειες, δεν έχει κατορθώσει να εκπληρώσει τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Αυτά

σύμφωνα με τις νομικές διαδικασίες, που προβλέπονται από τους κανόνες του Ευρωπαϊκού

Δικαίου.111 Η άλλη διάσταση, η πολιτική, διαφέρει. Και η πολιτική διάσταση έχει να κάνει με

τις επί μέρους πολιτικές των κ-μ. Ποια όμως κράτη ή όμιλοι (blocks) κρατών έχουν

συμφέρον ή από την άλλη θίγονται από την πιθανή ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ; Μια

πρώτη ανάγνωση παρέχει την εντύπωση, ότι η Ελλάδα και η Κύπρος θα ήταν τα δυο κ-μ, τα

οποία θα αντιδρούσαν στην Ευρωπαϊκή πορείας της Τουρκίας, λόγω των γνωστών θεμάτων

(ελληνοτουρκικά, κατεχόμενη Κύπρος). Η Ελλάδα από την εποχή του Συμβουλίου

Κορυφής στο Ελσίνκι (1999) και εντεύθεν, αλλάζοντας ριζικά την εξωτερική της πολιτική,

στηρίζει την Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Η σκοπιμότητα της αλλαγής της

πολιτικής της Ελλάδας στο θέμα υπαγορεύτηκε από την αναγκαιότητα να προωθηθεί η

ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και μέσω της ένταξης να προωθηθεί πολιτική λύση του

Κυπριακού με την καταλυτική παρέμβαση των Βρυξελλών και από την άλλη από τη

συνακόλουθη, σημαντική, μείωση των εξοπλισμών, ως αποτέλεσμα της επιβληθησόμενης μη

αναθεωρητικής συμπεριφοράς της Τουρκίας, στα πλαίσια της συμμόρφωσής του στους

κανόνες του κοινοτικού δικαίου και μάλιστα στις απαιτήσεις του κριτηρίου του κοινωνικού

κεκτημένου. Με τη μεταστροφή της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στο θέμα της

υποψηφιότητας της Τουρκίας, η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία εναντιώνονται στην

ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, προβάλλοντας βεβαίως τυπικούς λόγους. Η είσοδος της

Τουρκίας στην ΕΕ από Γαλλικής πλευράς ερμηνεύεται ως θεαματική αύξηση του

110 http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_el.htm

111 EUROPEAN COMMISSION, Turkey 2008 Progression Report, SEC (2008) 2699, Brussels, 05-11-2008

69

Μουσουλμανικού πληθυσμού στην Ευρώπη. Για τη Γερμανία η αύξηση αυτή έχει να κάνει με

την αύξηση του καθαρά Τουρκικού στοιχείου, λαμβανομένου υπόψη του Τουρκικού

πληθυσμού, που ζει εκεί και φτάνει τα 3.00.000 άτομα. Η θέση των δύο αυτών κρατών

φαίνεται να ευθυγραμμίζεται στην άποψη, ότι η Ευρώπη είναι «χριστιανικό club». Στην

Αυστρία η πολιτική ηγεσία προσανατολίζεται για δικούς της λόγους, προφανώς και

ιστορικούς, στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αποδοχή της Τουρκίας στην ΕΕ, τη

στιγμή που γνωρίζει πολύ καλά ότι η κοινή γνώμη της Αυστρίας είναι αντίθετη με την είσοδο

της Τουρκίας στην ΕΕ, κατά 80%, καθώς οι Αυστριακοί πολίτες θεωρούν, ότι οι 200.000

Τούρκοι, που ζουν στην Αυστρία δεν έχουν ενσωματωθεί.112 Με βάση αυτά τα δεδομένα και

αν δεν αλλάξει κάτι δραστικά, η Τουρκία θα παραμείνει στο στάδιο των συνομιλιών για

πολλά χρόνια ακόμη. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί η συνεισφορά της Τουρκίας στα πλαίσια

της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και την Άμυνα (ESDP) με συμμετοχή σε δύο

στρατιωτικές αποστολές της ΕΕ, την επιχείρηση ALTHEA στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την

επιχείρηση CONCORDIA στην πΓΔΜ.113

Με τις ΗΠΑ οι σχέσεις της Τουρκίας άλλοτε βρίσκονται σε πλήρη αρμονία και άλλοτε

διαταράσσονται σε βαθμό, που να θεωρεί κάποιος, ότι έφτασε στο τέλος της μια τόσο

μακροχρόνια «σχέση στοργής». Η κρίση του 2003 με την άρνηση της Άγκυρας για διέλευση

των συμμαχικών δυνάμεων από το έδαφός της φαίνεται, ότι ξεπεράστηκε γρήγορα με την

επίσκεψη του Erdogan στις αρχές του 2004 στην Washington και την ανταπόδοσης της

επίσκεψης τον Ιούνιο του 2004 από τον G. W. Bush.114 Η πολιτική της Τουρκίας προς τις

ΗΠΑ αυτή την περίοδο είναι αναγνωριστική σχετικά με τις προθέσεις της Washington

αναφορικά με τη «νέα Μέση Ανατολή».

112EurActiv, Turkey in the EU-What the Public Thinks, www.euactiv.com, 29-05-2008

113 http://consilium.europa.eu/cms3_fo/showPage.asp?id=268&lang=EN

114 www.mfa.gov.tr (επίσημος ιστότοπος του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών)

70

Η πολιτική προς τις χώρες της Μέσης Ανατολής διακρίνεται σε τρία επίπεδα. Το ένα

επίπεδο έχει ως άξονα την κοινή θρησκεία, το Ισλάμ και απευθύνεται προς το Ιράν, τη Σ.

Αραβία, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Με βάση αυτή τη δυνατότητα το πολιτικό Ισλάμ

της Τουρκίας γίνεται συνομιλητής και βρίσκει κοινά συμφέροντα αναπτύσσοντας συνεργασίες

με τα προαναφερόμενα κράτη, ακόμη και με το σιιτικό θεοκρατικό καθεστώς της

Τεχεράνης. Στον οικονομικό τομέα οι διμερείς εμπορικές συναλλαγές από 1 δις δολάρια το

2000, το 2005 τετραπλασιάστηκαν, ενώ το 2008 άγγιξαν τα 10 δις δολάρια. Πολλοί είναι

αυτοί που υποστηρίζουν ότι η Τουρκία από τη μια δεν επιθυμεί γείτονα με πυρηνικό

οπλοστάσιο και από την άλλη πλευρά μπορεί να λειτουργήσει ως ένας διπλωματικός δίαυλος

μεταξύ Washington και Τεχεράνης, σχετικά με την αποτροπή παραγωγής πυρηνικών όπλων

από το Ιράν.115 Με το Πακιστάν η Τουρκία ανέκαθεν είχε καλές σχέσεις. Πρόσφατα η

Τουρκία στον αμυντικό τομέα συμφώνησε να παρέχει τεχνογνωσία στην αναβάθμιση των

μαχητικών αεροσκαφών F-16, καθώς και στη συμπαραγωγή στρατιωτικών φορτηγών

GMC.116 Το δεύτερο επίπεδο έχει ως άξονα την πολιτική των υδάτων και απευθύνεται προς

το Ιράκ και τη Συρία κυρίως, που για το λόγο αυτό είναι πιο «πειστική». Γίνεται φανερό πως

η Τουρκία κατόρθωσε και έφερε τη Συρία117 σε συνομιλίες με το Ισραήλ υπό την αιγίδα της

κάνοντας χρήση τόσο του προβαλλόμενου προς τον αραβικό κόσμο αντιαμερικανισμού της

όσο και της πάντα υπολογίσιμης πολιτικής της σχετικά με τα ύδατα. Αυτό ήταν αποτέλεσμα

της λεγόμενης «νέας Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής», αρχιτέκτονας της οποίας φέρεται ο

Ahmet Davutoglu και με την οποία πολιτική επιδιώκεται η περιφερειακή αναβάθμισης της

115 SCHLEIFER, Υ., Caught in the fray: Turkey enters debate on Iran's nuclear program, The Christian Science Monitor, edition 02-02-2006, www.csmonitor.com 116 www.thenews.com.pk, Pakistan, Turkey to boost defence, energy, trade cooperation, The News International, 29-10-2008,

117 El-HOKAYEMH, E.-TASPINAR, O., Syria Loves Ankara but Will the Relationship Last?, The Daily Star (Beirut), 19-04-2005

71

Τουρκίας, ως παράγοντα ασφάλειας και οικονομικής ευημερίας της περιοχής.118 Το τρίτο

επίπεδο έχει ως άξονα καθαρή πολιτική διμερών συμφερόντων και απευθύνεται προς το

Ισραήλ, χωρίς να παραγνωρίζεται η μεσολαβητική προσπάθεια της Τουρκίας μεταξύ Συρίας

και Ισραήλ. Στο επίπεδο αυτό φαίνεται ότι η σχεδιασμένη από τον Ahmet Davutoglu

εξωτερική πολιτική της Τουρκίας119 προχωρούσε σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό και

ήταν συνέχεια των Τουρκοϊσραηλινών σχέσεων από τα μέσα της 10ετίας του 90, όταν μετά

από ένα «σκιώδες embargo» όπλων του Αμερικανικού Κογκρέσου, όπως θεώρησε η Άγκυρα

τη μη έγκριση, το 1996, δύο πωλήσεων οπλικών συστημάτων στην Τουρκία, η κυβέρνηση

Yilmaz στράφηκε στο Ισραήλ για να καλύψει τις αμυντικές της ανάγκες. Έτσι τον Αύγουστο

του 1996 υπογράφηκαν δύο κύριες συμφωνίες μια για την αναβάθμιση των μαχητικών

αεροσκαφών F4, F5 και F16, καθώς και τη συμπαραγωγή πυραύλων τύπου Popeye II 120, ενώ

από το Φεβρουάριο του 1996 είχαν υπογραφεί συμφωνίες για κοινές στρατιωτικές

ασκήσεις121. Με την έναρξη της 2ης Παλαιστινιακής Intifada (Al-Aqsa) το Σεπτέμβριο του

2000, η Άγκυρα καταδίκασε τη δράση των Ισραηλινών έναντι των Παλαιστινίων και έτσι όλες

οι συμφωνίες αμυντικές και πολιτικές, που είχαν συναφθεί, πάγωσαν. To 2004 η Άγκυρα

χαρακτήρισε το θάνατο του Σεΐχη Ahmed Yassin, πνευματικού ηγέτη και συνιδρυτή της

Hamas, από πυρά ισραηλινού ελικοπτέρου, ως τρομοκρατική πράξη, τη δε πολιτική του

Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζα, ως κρατική τρομοκρατία. 122 Στα πλαίσια της

επαναπροσέγγισης της Συρίας με το Ισραήλ, των οποίων οι επαφές για εξεύρεση λύσης στο

118 ARAS, B.,Turkey between Syria and Israel: Turkey’s Rising Soft Power, SETA, Policy Brief No 15 May 2008 119 IGNATIUS, D., Turkey’s Domino Theory, Washington Post 21-12-2008, p. B-07

120 WASHBURN, J., Power Bloc, Turkey and Israel Lock Arms, The Third World Traveler Magazine, December 1998, www.thirdworldtraveler.com

121 NACHMANI, A., The Remarkable Turkish-Israel Ties, The Middle East Quarterly, June 1998, Volume V, Number 2, www.meforum.org

122 Washington Institute for Near East Policy, Timeline of Turkish-Israeli Relations 1949-2006, www.washingtonintitute.org

72

θέμα των υψιπέδων του Golan είχαν διακοπεί το 2000, η Τουρκία το 2008 αποδέχτηκε το

ρόλο του διαμεσολαβητή, διότι παρουσίαζε από τη μια το πολιτικό Ισλάμ, που δε θα

εξαγρίωνε τον Αραβικό κόσμο και από την άλλη τις σε καλό βαθμό σχέσεις της με το

Ισραήλ, αλλά και με τη Συρία.123 Το γεγονός της επίθεσης των Ισραηλινών δυνάμεων στη

Λωρίδα της Γάζα, εναντίον της Hamas (27-12-2008), ανέτρεψε για μια ακόμη φορά τις

Τουρκο-Ισραηλινές σχέσεις. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Recep Tayyip Erdogan κάλεσε το

Ισραήλ να σταματήσει άμεσα τις επιθέσεις και να αποσύρει τις στρατιωτικές του δυνάμεις

από τη Λωρίδα της Γάζα, χαρακτηρίζοντας τις ενέργειες ως «έγκλημα κατά της

ανθρωπότητας».124 Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα ο Erdogan, στα πλαίσια του

Παγκόσμιου Οικονομικού Forum στο Davos της Ελβετίας δεν δίστασε να συγκρουστεί με

τον πρόεδρο του Ισραήλ Shimon Peres λέγοντάς του «το βρίσκω πολύ λυπηρό, ότι ο κόσμος

επιδοκιμάζει ότι έχετε πει, επειδή ξέρετε πώς να σκοτώσετε τους ανθρώπους», αποχωρώντας αμέσως

μετά από την αίθουσα.125 Μετά από αυτές τις εξελίξεις οι σχέσεις μεταξύ των δυο κρατών

θεωρείται, ότι εισήλθαν σε περίοδο ψυχροπολεμικής κατάστασης. Το σίγουρο για τον

Erdogan είναι ότι ανέβασε τα ποσοστά της δημοφιλίας του στο εσωτερικό της χώρας, αλλά

και πρόβαλλε τη θέση της Τουρκίας στα μάτια των ισλαμικών κρατών ως αντίπαλου δέους

προς το Ισραήλ. Στη βάση αυτής της εξωτερικής πολιτικής, που ασκεί η Τουρκία απέναντι

στο Ισραήλ (προσέγγιση, αλλά και συγκρούσεις), αλλά και στο γεγονός ότι το Ισραήλ

αναζητά στρατηγικό σύμμαχο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, θα πρέπει η

Ελλάδα να εξετάζει το ενδεχόμενο μιας πιο γόνιμης συνεργασίας σε όλους τους τομείς.

123 Israel, Syria launch talks with Turkish meditation, Arab Times, 22-05-2008, p. 9

124 Turkish PM slams Israel, 03-01-2009, Hurriyet, www.hurriyet.com.tr

125 Stormy Debate in Davos over Gaza, Al Jazeera, 30-01-2009, http://english.aljazeera.net

73

3.2. Αμυντική πολιτική

Η Τουρκία εξερχόμενη της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της ουδέτερης

στάσης που τήρησε, βρέθηκε σε αμηχανία μεταξύ των νικητών και των νικημένων. Δεν

κέρδισε και δεν έχασε τίποτα. Υπογράφει τον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών

στη Συνδιάσκεψη του San Francisco τον Απρίλιο του 1945 και γίνεται ένα από τα 51

ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού μαζί με την Ελλάδα. Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου το

1947, καθώς και η συνέχιση του Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα σηματοδοτούν για τις

ΗΠΑ τον επερχόμενο Σοβιετικό κίνδυνο στην Ανατολική Μεσόγειο με συγκεκριμένους

στόχους την Ελλάδα και την Τουρκία. Η γεωπολιτική θέση της Τουρκίας, αναγνώσθηκε

ευκρινώς από τους Αμερικανούς, όταν αυτοί, λόγω αδυναμίας της Μ. Βρετανίας να

διατηρήσει τον έλεγχο στη Ανατολική Μεσόγειο, ανέλαβαν τον έλεγχο και την «προστασία»

της περιοχής από το Σοβιετικό κίνδυνο. Στα πλαίσια της πολιτικής της «ανάσχεσης» του

Σοβιετικού επεκτατισμού, την 04-04-1949 ιδρύεται με τη Συνθήκη της Washington, ο

Οργανισμός της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (NATO). Η Τουρκία και η Ελλάδα, ως

αναχώματα στην κάθοδο των Σοβιετικών στη Μεσόγειο, κρίθηκε απαραίτητο να εισέλθουν

στο NATO. Έτσι το 1952 και οι δυο χώρες γίνονται ταυτόχρονα μέλη του Οργανισμού και

η πορεία τους από εκεί και πέρα θα είναι κοινή και αλληλοεξαρτώμενη. Η Τουρκία ως μέλος

του NATO και ως συνορεύουσα χώρα με την τότε Σοβιετική Ένωση και τη Βουλγαρία, και

με πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο και πλήρη έλεγχο των Στενών απέκτησε ακόμη

μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία για του Αμερικανούς και τη Συμμαχία. Οι διμερείς

στρατιωτικές συμφωνίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας από το 1952 μέχρι και το 1969

ενσωματώθηκαν στην Συμφωνία Αμυντικής Συνεργασίας (DECA) της 03-07-1969, η οποία

ουδέποτε τέθηκε επίσημα σε εφαρμογή, αλλά λειτούργησε μέχρι την επιβολή embargo από

το Κογκρέσο των ΗΠΑ το 1976. Το 1980 συνήφθη μεταξύ των δύο κρατών Συμφωνία

Αμυντικής και Οικονομικής Συνεργασίας, η οποία τέθηκε σε εφαρμογή την 18-12-1980. Με

τη Συμφωνία αυτή η Τουρκία εκχωρεί την αρμοδιότητα στην Αμερικανική κυβέρνηση να

74

συμμετέχει σε «κοινά αμυντικά μέτρα», που διενεργούνται από βάσεις της Τουρκικής

Πολεμικής Αεροπορίας. Σε αντάλλαγμα οι ΗΠΑ θα παρείχαν στρατιωτικό εξοπλισμό και

τεχνολογία στην Κυβέρνηση της Τουρκίας. Έτσι εγκαταστάθηκαν βάσεις τηλεπικοινωνιών

και ηλεκτρονικού πολέμου σε διάφορες εγκαταστάσεις των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων

(TSK), όπως στο Incirlik, το Alemdag, το Karatas, το Kargaburun, το Belbasi, το Elma

Dagi, το Mahmurdag, το Yamanlar, τη Σινώπη και αλλού.126

Η σημασία της Τουρκίας τόσο για το NATO όσο και για τις ΗΠΑ μειώθηκε αισθητά τη

δεκαετία του 1990 μετά την κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τη διάλυση της

Σοβιετικής Ένωσης. Οι ΗΠΑ, αντιλαμβανόμενες, ότι το διπολικό μοντέλο παγκόσμιας

ισχύος μετατρέπεται σε μονοπολικό, θεώρησαν ότι η Τουρκία δεν αποτελεί πλέον για την

ίδια τη χώρα, αλλά και το NATO ένα μαξιλάρι ασφαλείας ή αν αποτελεί ακόμα απέναντι σε

ένα μισοπεθαμένο γίγαντα, αυτό είναι μεταξωτό, άρα και ακριβό για την περίσταση.

Σταδιακά μείωσαν το ενδιαφέρον τους για την περιοχή, ακολουθώντας ασύμβατες πολιτικές

με τα συμφέροντα της Τουρκίας, αλλά δυστυχώς για αυτούς και το NATO, όταν ζητήθηκε η

συνδρομή της Τουρκίας κατά την επιχείρηση εναντίον του Ιράκ, το 2003, εισέπραξαν ένα

ηχηρό όχι, το οποίο εκτός του υλικού κόστους αποτιμήθηκε και σε απώλεια χρόνου, μια και

ο αρχικός σχεδιασμός για την εισβολή περιλάμβανε χρησιμοποίηση των Τουρκικών βάσεων

στα νότια της χώρας από τις Βρετανικές δυνάμεις, οι οποίες τελικά επιχείρησαν στο νότιο

Ιράκ.127 Από τότε μέχρι σήμερα έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της διεθνούς πολιτικής

σκηνής και αν και η σχέση της Τουρκίας με το NATO , χαρακτηρίζεται τρικυμιώδης128 τα

συμφέροντα του Οργανισμού και των ΗΠΑ επιβάλλουν τη σταθεροποίηση της αμοιβαίας

126 DUKE, S., United States Military Forces and Installations in Europe, Oxford University Press, London 1989, pp. 277-279

127 TURGUT, P.-SENGUPTA, K., Britain seeks army bases in Turkey for invasion, The Independent, 09-01-2003

128 AUNSPAUGH, R., Turkey and NATO: A Tempestuous Relationship, Oxford Int. Review, 10-10-2008

75

εμπιστοσύνης. Άλλωστε η Τουρκία έχει αποδείξει έμπρακτα στη Συμμαχία (συμμετοχή στον

πόλεμο της Κορέας με εκστρατευτικό σώμα 4.500 στρατιωτών το 1952 και απώλειες 731

ανδρών) τη βούλησή της να αποτελεί μέλος αυτής. Από την άλλη το NATO δεν μπορεί

παρά να υπολογίζει σε ένα στρατηγικό σύμμαχο, όπως είναι η Τουρκία με τακτικό στρατό

500.000 περίπου ανδρών και εφεδρείες που φτάνουν μέχρι και τους 900.000 άνδρες (ο πλέον

ευάριθμος, μετά τον Αμερικανικό, στρατός κ-μ του NATO). Όπως προαναφέρθηκε η Τουρκία

με τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκε σε αμηχανία, αλλά και σε μια

γεωπολιτική θέση, που αποτελούσε άμεσο στόχο για τη Σοβιετική Ένωση. Οι Τουρκικές

Ένοπλες Δυνάμεις (TSK), αριθμητικά μεν μπορεί να ήταν ισχυρές, αλλά από πλευράς

εξοπλισμού βρίσκονταν σε προπολεμικό επίπεδο, καθότι μένοντας ουδέτερη η χώρα, δεν

είχε προβεί σε ουσιαστική αναβάθμιση του εξοπλισμού. Μια εκτενής προσπάθεια άρχισε

μετά το 1952, αφότου η χώρα εισήλθε στο NATO και συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας.

Κύριος εκσυγχρονιστής και προμηθευτής των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων ήταν οι ΗΠΑ.

Βασικά εργαλεία εκσυγχρονισμού και προμήθειας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων ήταν οι

συμφωνίες DECA, μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας. Το NATO ανέκαθεν φοβόταν και

θεωρούσε, ως πιθανή μια σύγκρουση μεταξύ των μελών του Τουρκίας και Ελλάδας, για

λόγους έξω από την Ευρωαντλαντική λογική. Οι ΗΠΑ, ως κύριος καθοδηγητής και

εκφραστής του NATO σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο, αλλά και ως ο κύριος

προμηθευτής οπλικών συστημάτων και των δύο κρατών, θέλοντας να διατηρήσουν μια

ισορροπία στους εξοπλισμούς με μια απόφαση του Κογκρέσου του 1978 προσπάθησαν να

επιβάλλουν, κατά τα συμφέροντά τους βεβαίως, μια ισορροπία εξοπλισμών μεταξύ των δύο

γειτόνων και δημιούργησαν την αναλογία πώλησης στρατιωτικού εξοπλισμού 7 προς 10,

υπέρ της Τουρκίας.129 Οι στρατιωτικές δαπάνες της Τουρκίας κατά το 1988 ανήρχοντο σε

7,245 εκατομμύρια δολάρια, το 1998 είχαν διπλασιαστεί στα 14,865 εκατομμύρια δολάρια,

129 BEECHAM, D., Greece and Turkey: armed and dangerous, Socialist Review, Issue 231, June 1999, www.pubs.socialistreviewindex.org.uk

76

ενώ το 2007 ανήρχοντο στο ποσό των 17,736 εκατομμύρια δολάρια. Αντίστοιχα το 1988 οι

στρατιωτικές δαπάνες της Τουρκίας καταλάμβαναν το 2,9% του τουρκικού ΑΕΠ, το 1998

το 4,4% και το 2006 το 2,9%.130

Μια διαφορετική προσέγγιση, σύμφωνα με το παραπάνω συγκριτικό διάγραμμα, επιχειρεί ο

Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου

Θεσσαλίας Χρήστος Κόλλιας. Εξετάζοντας συγκριτικά τις ετήσιες στρατιωτικές δαπάνες της

Ελλάδας και της Τουρκίας με το μέσο όρο των κ-μ του NATO, καταλήγει δε στο

συμπέρασμα, ότι οι δαπάνες των δύο κρατών βαίνουν παράλληλα αυξομοιούμενες, ανάλογα

με τις περιόδους έντασης μεταξύ των δύο χωρών, ενώ οι δαπάνες του μέσου όρου των κ-μ

του NATO για την ίδια περίοδο βαίνουν σταθερά μειούμενες για την ίδια περίοδο (1954-

2004), με εξαίρεση την περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1954

1956

1958

1960

1962

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

ΕλλάδαΤουρκία

NATO

Σχήμα 12: Ελληνικές & Τουρκικές στρατιωτικές δαπάνες ως % του εθνικού τους ΑΕΠ

σε σύγκριση με το μέσο όρο του ΝΑΤΟ (πηγή: Κόλλιας, Χ., «Η Πολιτική Οικονομία της

Άμυνας και της Ασφάλειας», παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές, 2008)

130 Stockholm International Peace Research Institute, The SIPRI Military Expenditure Database, Turkey, 2008

77

Ο Τουρκικός Στρατός αριθμεί 402.000 στελέχη εν ενεργεία, η Τουρκική Πολεμική

Αεροπορία (THK) 60.100 και το Τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό (TDK) 48.600 στελέχη.

Από αυτά τα στελέχη 360.000 στο στρατό και το ναυτικό είναι κληρωτοί και επιπλέον

υπάρχουν εφεδρείες 379.000 ανδρών. Οι ένοπλες δυνάμεις μαζί με τη [στρατο]Χωροφυλακή

(JGK) συνολικής δυναμικότητας 150.000 προσωπικού και την Ακτοφυλακή (SGK)

(προσωπικό 6.650 στελέχη) ανήκουν στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (MSB)131, αλλά στην

ουσία ο Αρχηγός του Τουρκικού ΓΕΕΘΑ (GKB) είναι ισχυρότερος από τον Υπουργό

Εθνικής Άμυνας και τυπικά λογοδοτεί απευθείας στον Πρωθυπουργό. Την περίοδο αυτή

βρίσκεται σε εξέλιξη ένα σημαντικό πρόγραμμα για τις ένοπλες δυνάμεις, ο οποίες

διέρχονται ένα μεταβατικό στάδιο προς για τη μετεξέλιξή τους σε επαγγελματικό στρατό,

μικρότερο αριθμητικά, σύμφωνα με τα σύγχρονα διεθνή δεδομένα. Εξελίσσεται η πρόσληψη

52.000 επαγγελματικών στελεχών και η στελέχωση των ενόπλων δυνάμεων με τεχνικούς,

πτυχιούχους τεχνικών πανεπιστημίων.132 Σημαντικοί παράγοντες στη λήψη των αποφάσεων

που αφορούν εθνικά θέματα είναι το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (MGK) και το Ανώτατο

Στρατιωτικό Συμβούλιο (YAS). Ο Εθνικός Οργανισμός Πληροφοριών (MIT) διαδραματίζει

ισχυρό ρόλο τόσο στην εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της χώρας όσο και στην

εξωτερική πολιτική. Συχνά κατηγορείται για στενές σχέσεις των στελεχών του με μέλη του

οργανωμένου εγκλήματος. Σημαντικότατος θεωρείται ο ρόλος του Οργανισμού

Πληροφοριών Χωροφυλακής (JIT), κυρίως στο Κουρδικό ζήτημα, ενώ ύποπτος κρίνεται ο

ρόλος της JITEM (Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία Πληροφοριών της Χωροφυλακής) για την

ύπαρξη και τη δράση της οποίας ελάχιστοι γνωρίζουν, ακόμα και υψηλά ιστάμενοι στην

131 Σ.τ.Σ. Η [στρατο]Χωροφυλακή και η Ακτοφυλακή σε περίοδο ειρήνης υπάγονται διοικητικά στο Υπουργείο Εσωτερικών, ενώ σε περίοδο πολέμου περνούν στη διοικητική υπαγωγή του Στρατού και του Ναυτικού, αντίστοιχα

132 YAVUZ, E., YAŞ steps up efforts for professional army, Today’s Zaman Newspaper, 29-11-2007

78

Τουρκική διοικητική μηχανή. 133 Μια άλλη ένοπλη δύναμη, αριθμητικής ισχύος 58.000

περίπου ανδρών, είναι και «οι Φύλακες των Χωριών», οι οποίοι από το 1985 λειτουργούν στα

πλαίσια του «Συστήματος Πρόσκαιρης Φύλαξης των Χωριών» (GKK) για την προστασία

του πληθυσμού της υπαίθρου σε 22 επαρχίες κυρίως της νοτιοανατολικής Τουρκίας από

επιθέσεις των ανταρτών του PKK Οι Φύλακες των Χωριών επιχειρησιακά υπάγονται στις

τοπικές Διοικήσεις Χωροφυλακής. Μεταξύ του 1996 και του 2000 η Τουρκία και το Ισραήλ

συνυπέγραψαν συμφωνίες κοινών εκπαιδευτικών ασκήσεων, ανταλλαγής στρατιωτικών

πληροφοριών και συνεργασίας σε κοινά σχέδια ασφάλειας και εξοπλισμών. Το 2000 η

Τουρκία «πάγωσε» μονομερώς τις σχέσεις, εξαιτίας των Ισραηλινών ενεργειών σε βάρος του

Παλαιστινιακού λαού. Οι σχέσεις αναθερμάνθηκαν το 2005 και τα δυο κράτη συνυπέγραψαν

νέες συμφωνίες στρατιωτικού χαρακτήρα. Στη Σμύρνη εδρεύει τo Στρατηγείο της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης του NATO. Οι Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν, ως

μέρος της δύναμης του NATO στο Αφγανιστάν προσωπικό 760 ανδρών σε υποστηρικτικό

ρόλο. Επίσης 36.000 άνδρες εδρεύουν στα κατεχόμενα της Κύπρου, 940 συμμετέχουν στη

Δύναμη Κοσσόβου (KFOR) και 746 στην ενδιάμεση δύναμη του ΟΗΕ στο Λίβανο. Με

στοιχεία του 2007 η Τουρκία διαθέτει, ενδεικτικά, 4.205 άρματα μάχης, 935 πυραύλους

εδάφους-αέρος, 37 επιθετικά ελικόπτερα και 243 υποστηρικτικά, 215 μη επανδρωμένες

ιπτάμενες συσκευές, 24 φρεγάτες, 13 υποβρύχια, 24 πυραυλακάτους, και 480 μαχητικά

αεροσκάφη.134 Μέσα στο 2008 παρελήφθησαν από το Ισραήλ στα πλαίσια της αμυντικής

συνεργασίας τρία μη επανδρωμένα αεροσκάφη τύπου Heron, ως πρώτη παρτίδα μιας

συμφωνίας του 2005, ύψους 183 εκατομμυρίων δολαρίων. Η προμήθεια αυτή βεβαίως

αλλάζει το συσχετισμό δυνάμεων και τη στρατηγική στην ευρύτερη περιοχή και ιδιαίτερα για

133 CIZSRE, U., Almanac Turkey 2005, Security and Democratic Oversight, Tesev Publications, Istanbul, 2006

134 US, Library of Congress, Federal Research Division, Country Profile: Turkey, August 2008

79

το Αιγαίο.135 Η Τουρκία σχεδιάζει μέχρι το 2010 την προμήθεια 8 συστημάτων

αντιπυραυλικής άμυνας για την προστασία της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης,

προϋπολογισμού ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων και συζητά, εκτός των ΗΠΑ, για πρώτη

φορά με τη Ρωσσία, το Ισραήλ και την Κίνα.136

3.3.-Εσωτερική ασφάλεια

3.3.1.-Κουρδικό

Σε γενικές γραμμές, η ονομασία Κουρδιστάν μπορεί να δοθεί στην περιοχή που

περιλαμβάνει μέρος του οροπεδίου τον μικρασιατικού Ταύρου κυρίως γύρω από τη λίμνη

Βαν. Συνεχίζεται γύρω από τη λίμνη Ουρμία, δυτικά του Ευφράτη ως τις περιοχές που

αρδεύονται από τους ποταμούς Μικρός και Μεγάλος Ζαπ. Προς το βορρά φτάνει ως το

λεκανοπέδιο του Άραξου, στον Καύκασο. Περιλαμβάνει, λοιπόν, τα βιλαέτια Βαν και

Μπιτλίς, μέρος από τα βιλαέτια Ντιγιαρμπακίρ και Μαμουρέτ-ουλ-Αζίζ και το σαντζάκι

Ντέρσιμ, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Τουρκίας ως το 1923. Περιλαμβάνει,

επίσης, την Ιρανική επαρχία Κουρδιστάν και μισή από την επαρχία Αζερμπαϊτζάν.

Συνολικά, εκτείνεται από πλάτος 33° - 39° Βόρεια και 37° - 48° Ανατολικά με μήκος

περίπου 1.200 χλμ., πλάτος 400 χλμ. και συνολική έκταση περίπου 500.000 τ.χ. To

μεγαλύτερο μέρος του Κουρδιστάν ανήκει σήμερα στην τουρκική επικράτεια και συνιστά

αυτό, που αποκαλείται βόρειο Κουρδιστάν. Στα δυτικά ορίζεται από την πόλη Μαράς και

την περιοχή Κότσγκιρι και φτάνει ανατολικά ως την Ουρμία λίμνη ή Ουρμίγιε. To νότιο

Κουρδιστάν είναι μοιρασμένο ανάμεσα σε Συρία, Ιράκ και Ιράν και εκτείνεται δυτικά από τη

Μοσούλη έως το Μπιζάρ ανατολικά.137

135 www.defense-update.com

136 RIA Novosti, Turkey Set To Create Missile Shield In Ankara, Istanbul, Ankara, Turkey, 13-08-2008 www.spacewar.com

137 www.wikipedia.org

80

Σχήμα 13: Τα Κουρδικά εδάφη σύμφωνα με τη CIA [1992] (πηγή: Perry Castañeda Library Map Collection at The University of Texas, Austin)

Σε αυτό το χώρο φέρεται ότι κατοικούν 22,5 έως 25 εκατομμύρια άτομα, που ανήκουν στην

Κουρδική εθνότητα. Σύμφωνα με υπολογισμούς του 1991, το 48% περίπου από αυτούς

διαμένουν στην Τουρκία, το 18% στο Ιράκ, το 24% στο Ιράν, το 4% στη Συρία, ενώ το

υπόλοιπο 6% σε άλλες χώρες.138 Πάντα με τους ίδιους υπολογισμούς στην Τουρκία

διαμένουν 11.000.000 Κούρδοι. Αν και από τα άρθρα 62 και 64 της Συνθήκης των Σεβρών

του 1920 προβλεπόταν η δυνατότητα δημιουργίας αυτόνομου Κουρδικού κράτους, αλλά

μέχρι σήμερα όλα αυτά έμειναν στα χαρτιά εξαιτίας της εθνικιστικής πολιτικής του Κεμάλ,

αλλά και του τριμπαλιστικού χαρακτήρα του Κουρδικού λαού, ο οποίος άγεται και φέρεται

από τους εκάστοτε φυλάρχους (σεΐχηδες). Επιγραμματικά αναφέρονται οι εξεγέρσεις του

1925 του Σεΐχη Σαΐντ και οι εξεγέρσεις του Ζεϊλάν (1930) και του Άγκρι (1926-1932). Στις

138 HASSANPOUR, A., A Stateless Nation's Quest for Sovereignty in the Sky, («Paper presented at the Freie Universitat Berlin, Nov. 7, 1995»)

81

αρχές της δεκαετίας του 1970 ιδρύθηκε το PKK, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν υπό

τον Abdullah Ocalan (Apo), με σκοπό την ίδρυση ανεξάρτητου Κουρδικού Σοσιαλιστικού

κράτους. Η πρώτη φάση του αγώνα (1978-1984) αφιερώθηκε στην πολιτική οργάνωση και

την πραγματοποίηση διαδηλώσεων και ταραχών, όπου υπήρχε Κουρδικό στοιχείο με σκοπό

τη δημοσιοποίηση του προβλήματος σε παγκόσμια κλίμακα. Αφού οργανώθηκε στρατιωτικά

και οι μαχητές εκπαιδεύτηκαν στην κοιλάδα Bekaa στο Λίβανο το 1984 άρχισε τις

επιχειρήσεις εναντίον στρατιωτικών και πολιτικών στόχων Τουρκικού ενδιαφέροντος τόσο

εντός όσο και εκτός χώρας. Η δεύτερη φάση του αγώνα τερματίζεται το 1999 με την

«κινηματογραφική σύλληψη» του Abdullah Ocalan και την καταδίκη του. Μετά από μια

μακρά περίοδο ύφεσης οι αγώνες του PKK ξαναρχίζουν με επιλεγμένους στόχους κυρίως

στρατιωτικού ενδιαφέροντος (04-10-2008 μάχες μεταξύ PKK και Τουρκικού στρατού, όπου

σκοτώνονται 15 Τούρκοι στρατιώτες και 23 Κούρδοι μαχητές)139, αλλά και οικονομικού (21-

11-2008 δολιοφθορά αγωγού Κιρκούκ-Τσεϊχάν).140 Σημειώνεται δε, ότι ο συγκεκριμένος

αγωγός διέρχεται μέσα από τις περιοχές που ελέγχουν οι Κούρδοι με δεδομένα το μήκος

του επί τουρκικής επικράτειας και του ανάγλυφου του εδάφους (ορεινό). Σημειώνεται εδώ ότι

δύο από τους πιο σημαντικούς αγωγούς υδρογονανθράκων, ο Bacu-Tbilisi-Cheychan και ο

Kirkuk-Cheychan διέρχονται ο πρώτος βόρεια και ο δεύτερος νότια των κουρδικών εδαφών,

αλλά πάντως μέσα από αυτά. Ο Τουρκικός στρατός και η Στρατοχωροφυλακή (Jandarma)

φαίνονται ανίκανοι να ελέγξουν τη δράση του PKK και να προστατέψουν τους αγωγούς. Το

Τουρκικό ΓΕΕΘΑ απαιτεί την πολιτική κάλυψη της πολιτικής ηγεσίας της χώρας,

προκειμένου να εισβάλλει στο Βόρειο Ιράκ, απ’ όπου εξορμούν οι μαχητές του PKK,

έχοντας οπωσδήποτε στο πίσω μέρος του μυαλού του και το «χάρτη» του Ralph Peters. Η

139 www.naftemporiki.gr (04-10-2008)

140 www.naftemporiki.gr (23-11-2008)

82

πιθανή ίδρυση ενός Κουρδικού κράτους, υπό τις ευλογίες των Αμερικανών θα δυσκόλευε

πολύ την κατάσταση στην περιοχή. Η Τουρκία σε καμία περίπτωση δεν θα δεχτεί εκ των έξω

«τετελεσμένα» σε βάρος της. Σε μια περίοδο μάλιστα, που οι πολιτικές και διπλωματικές της

κινήσεις την αναδεικνύουν ως πρωταγωνίστρια την περιοχή, θα αποτελούσε καίριο πλήγμα

για αυτήν η απώλεια εδαφών. Το Κουρδικό συνεπώς αποτελεί για την Τουρκία το μείζον

θέμα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Τα άλλα, Κυπριακό-Ελληνοτουρκικές σχέσεις

και λοιπά, έπονται και αποτελούν αντικείμενα, που εντάσσονται στη σκακιέρα του

γεωπολιτικού παιγνιδιού της Τουρκίας, ως πιόνια στρατιώτες. Η Τουρκία, σε σχέση πάντα με

το Κουρδικό, δε θα διστάσει να αντιπαρατεθεί με τα σχέδια των ΗΠΑ και τους συμμάχους

τους, όποιοι και να είναι αυτοί. Χαρακτηριστική περίπτωση πολιτικής και στρατιωτικής

αυτονόμησης ήταν η άρνηση της Τουρκικής Κυβέρνησης να χρησιμοποιηθεί το έδαφός της

κατά την εκστρατεία εναντίον του Ιράκ το 2003. Το ηγεμονικό στοιχείο στην εξωτερική της

πολιτική, αν και έχει χάσει την παλιά αίγλη του, παραμένει ακόμα ζωντανό.

3.3.2. Άλλες επαναστατικές οργανώσεις

Στο θέμα της εσωτερικής ασφάλειας είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στη δράση

τρομοκρατικών οργανώσεων εκτός του PKK. Βραχίονας του εθνικιστικού κατεστημένου

στην Τουρκία θεωρούνται οι «Γκρίζοι Λύκοι» (Bozkurtlar) ή Ιδεαλιστική Νεολαία (Ülkücü

Gençlik), επίσημα η νεολαία του Τουρκικού Κόμματος του Εθνικιστικού Κινήματος (εκτός

Βουλής σήμερα). Ιδρύθηκαν το 1969 από τον Τουρκοκύπριο απόστρατο Συνταγματάρχη

του Τουρκικού Στρατού Alparslan Türkeş. Η δράση τους είναι γνωστή και περιλαμβάνει

επιθέσεις και επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης, υπαγορευόμενες, στο παρελθόν, συχνά και

από το επίσημο Τουρκικό κράτος ή υπό την ανοχή του. Το Τουρκικό Λαϊκό Κόμμα-

Μέτωπο (THKP-C) ιδρύθηκε το 1971 με σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος και την

εγκαθίδρυση λαϊκής δημοκρατίας στα πρότυπα της Σοβιετικής Ένωσης. Διασπάστηκε σε

τρία μέτωπα έδρασε της δεκαετίες του 70 και του 80 και αποτέλεσε το πρότυπο οργάνωσης

83

των Κουρδικών αριστερών επαναστατικών οργανώσεων. Σήμερα η δράση του βρίσκεται σε

ύφεση. Η Κουρδική Hezbollah είναι σουνιτική επαναστατική οργάνωση, δεν έχει σχέση με

τη σιιτική Χεζμπολάχ του Λιβάνου, με σκοπό την εγκαθίδρυση θεοκρατικού καθεστώτος σε

ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν. Για την επανίδρυση του Χαλιφάτου μάχονται οι οργανώσεις

Hilafet Devleti (Το κράτος του Χαλιφάτου-HD) ή Caplancilar και το Hizb ut Tahrir

(Κόμμα Ελευθερίας), που ιδρύθηκε το 1953 από τον Taqiuddin Al-Nabhani στην

Ιερουσαλήμ με δράση σε πολλές Ισλαμικές χώρες. Μάλιστα ένα από τα συλληφθέντα μέλη

της Egrenekon, ο Υπολοχαγός Mehmet Ali Çelebi φέρεται να έχει σχέσεις με το Hizb ut

Tahrir.141 Από την τελευταία περίπτωση καταδεικνύεται με σαφήνεια, ότι η δράση των

διαφόρων επαναστατικών, πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων στην Τουρκία είναι

σύνθετη. Πέρα από τα ιδεολογικά ή θρησκευτικά σύνορα η δραστηριότητα των οργανώσεων

διαπλέκεται μεταξύ τους ακόμη και με τη δράση του βαθέος κράτους, κάνοντας τις όποιες

θεωρητικές ή ερευνητικές προσεγγίσεις να κινούνται στο επίπεδο της συνομωσιολογίας.

Όπως και να έχει όμως, η δράση αυτών των οργανώσεων συνεχίζεται, η διαπλοκή του

κράτους είναι φανερή και αυτά τα γεγονότα μαζί με τις κρατικές πρακτικές, που έρχονται σε

αντίθεση με την έννοια του σύγχρονου κράτους δικαίου, αποτελούν τροχοπέδη στην

Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας.

3.3.3. Οργανωμένο έγκλημα-διαφθορά

Είναι παγκοίνως γνωστό, ότι η Τουρκία, ευρισκόμενη στη νοτιοανατολική πύλη της

Ευρώπης, αποτελεί γέφυρα για την επικοινωνία της Ανατολής με τη Δύση. Με μια τέτοια

ιδιότητα ο συγκεκριμένος αυτός κρατικός γεωγραφικός χώρος (Τουρκία) και υπό το φως των

ιδιαιτέρων γεωφυσικών χαρακτηριστικών τόσο των δικών της όσο και των συνορευόντων με

αυτή κρατών, αναπόδραστα αποτέλεσε πόλο έλξης του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος

141Senior general knew about lieutenants’ Ergenekon contacts, Today’s Zaman Newspaper, 24-09-2008, www.todayszaman.com

84

ακόμα και σε μια εποχή, που δεν είχε καν επινοηθεί ο τεχνικός-νομικός όρος «οργανωμένο

έγκλημα».

Η Τουρκία είναι από τo 1921 νόμιμος παραγωγός οπίου. Στις αρχές της δεκαετίας του

1970, η διεθνής πίεση, κυρίως από την κυβέρνηση Nixon στις Ηνωμένες Πολιτείες,

υποχρέωσε την Τουρκία να επιβάλει αυστηρότερους κανόνες για την παραγωγή οπίου το

1974, περιορισμένη στις ποσότητες που απαιτούνται για φαρμακευτικούς λόγους. Επιπλέον

τα παράγωγα του οπίου μορφίνη και ηρωίνη αρχίζουν να διοχετεύονται στη Δύση με τη

βοήθεια των δικτύων της Σικελικής και της Κορσικανής μαφίας. Η εμπλοκή της Τουρκίας,

ως γεωγραφικού χώρου, με τη διακίνηση ναρκωτικών περιορίζεται στη διακίνηση οπιούχων

ναρκωτικών. Η γενική προοπτική για τις τουρκικές οργανωμένες ομάδες εγκλήματος είναι

μια συνέχεια του ισχυρού ρόλου τους στο σύγχρονο ευρωπαϊκό περιβάλλον καθώς επίσης και

στην Τουρκία. Το εμπόριο της ηρωίνης διενεργείται από Τούρκους μετανάστες δεύτερης

γενιάς που ζουν στη Γερμανία και συνεργάζονται με την Αλβανική μαφία. Η διακίνηση

λαθρομεταναστών από την Ασία προς την Ευρώπη αποτελεί ένα επικερδέστατο εμπόριο γα

τις εγκληματικές οργανώσεις της Τουρκίας, οι οποίες βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία με

Ασιάτες, Έλληνες, Βούλγαρους και άλλους Ευρωπαίους συνεργάτες τους.142 Η νομιμοποίηση

εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα («ξέπλυμα χρήματος») αποτελεί για την Τουρκία,

ως κράτος, μια υπολογίσιμη απειλή, καθώς σύμφωνα με διεθνείς αναφορές προκύπτει εισροή

σημαντικών κεφαλαίων από αδήλωτες πηγές, ενώ ταυτόχρονα αναφέρονται σχετικά λίγες

περιπτώσεις αναφοράς ύποπτων συναλλαγών και λιγότερες περιπτώσεις καταδικών για

ξέπλυμα χρήματος.143

142 MICHALETOS, I., Turkish Organized Crime, WorldPress.org, Athens, 12-11-2007

143 INTERNATIONAL MONETARY FUND, IMF Country Report No 7/361, Turkey: Financial System Stability Assessment, November, 2007, (www.imf.org)

85

Οι Τουρκικές υπηρεσίες εφαρμογής του νόμου είναι σχετικά καλά οργανωμένες και με

πολυεπίπεδες δράσεις, όμως το υψηλό ποσοστό της διαφθοράς, που επικρατεί σε όλο το

δημόσιο τομέα αποτελεί τροχοπέδη στον έστω και υποτυπώδη έλεγχο της δράσης των

εγκληματικών οργανώσεων «…η διαφθορά έχει μια εξαιρετικά αρνητική επίπτωση στους

περισσότερους τομείς του κράτους και της δημόσιας ζωής. Διαβρώνει τη δημοκρατία και το κράτος

δικαίου και αποθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις. Υπονομεύει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο κράτος,

τις υπηρεσίες του και την ηγεσία του. Οι αιτίες της δωροδοκίας είναι σύνθετες και έχουν τις ρίζες τους

στην καλοπροαίρετη αμέλεια, τις γραφειοκρατικές παραδόσεις, την πολιτική ανάπτυξη και την κοινωνική

ιστορία….».144

144 PIERINI, M., Επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Τουρκία, Ομιλία για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Τουρκία (απόσπασμα), 07-02-2007

86

Κεφάλαιο IV

Το Ισραήλ ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή

1.-Γενικά στοιχεία

Το Κράτος του Ισραήλ (Medinat Yisrael) ανακήρυξε την ανεξαρτησία του την 14-05-1948.

Το Ισραήλ ανατολικά συνορεύει με τη Συρία και την Ιορδανία. Βόρεια έχει το Λίβανο, νότια

τη χερσόνησο του Σινά και δυτικά βρέχεται από τη Μεσόγειο θάλασσα. Η έκτασή του είναι

20.770 τετρ. χλμ. και ο πληθυσμός του είναι 7.150.000 κάτοικοι (εκτίμηση 2007). Νόμισμα

έχει το sheqel. Το Ισραήλ είναι, γενικά, πεδινή χώρα. Έχει πολλές και εύφορες πεδιάδες,

κυριότερα στο βόρειο μέρος που ονομάζεται Γαλιλαία. Η Εσδραηλών, στη Σαμάρεια είναι

κυριολεκτικά ο σιτοβολώνας του Ισραήλ. Τα βουνά της χώρας είναι το Κάρμηλο, το Θαβώρ

και τα όρη της Σαμάρειας και Νεγκέμπ. Το Ισραήλ έχει μόνο ένα ποταμό, τον Ιορδάνη, που

τα νερά του αρδεύουν σχεδόν όλη την Παλαιστίνη. Πηγάζει από τον Αντιλίβανο, περνάει

από τις λίμνες Σαμαχωνίτιδα και Τιβεριάδα και χύνεται στη Νεκρή Θάλασσα, όνομα που

πήρε λόγω της έλλειψης υδρόβιας ζωής, γεγονός που οφείλεται στην υψηλή περιεκτικότητα

των νερών της σε αλάτι και πίσσα. Βρίσκεται 394 μ. χαμηλότερα από τη στάθμη της

θάλασσας και το βάθος της φτάνει τα 400 μέτρα.145

2.-Πολιτική κατάσταση

Το Κράτος του Ισραήλ είναι Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Στα πλαίσια

του κράτους ασκούνται οι τρεις εξουσίες, η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική, κατά

το τυπικό σύστημα τω σύγχρονων δυτικών δημοκρατιών. Αρχηγός του κράτους τυπικά είναι

ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος έχει περιορισμένες εξουσίες. Η Knesset (Βουλή)

αποτελείται από 120 βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονται για μια θητεία τεσσάρων ετών.146 Η

σημερινή Knesset, η 17η από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, η οποία προέκυψε από τις

145 www.wikipedia.org

146 Israel Information Center, Facts about Israel, 60th Anniversary Edition, Keter Press, Jerusalem, 2008 pp. 74-77

87

εκλογές της 29-03-2006 συντίθεται από βουλευτές των κομμάτων Kadima (Εμπρός), Avoda

(Εργατικό), Shas (Η Παγκόσμια Σεφαρδιτική Αδελφότητα των Φυλάκων της Πεντατεύχου),

Gil (Οι Συνταξιούχοι στη Βουλή) και Yisrael Beiteinu (Το Ισραήλ είναι η Πατρίδα μας),

ενώ το Likud (Συνένωση) υπέστη σοβαρές απώλειες. Οι κυβερνήσεις του Ισραήλ δεν

υπήρξαν ποτέ μονοκομματικές και η διακυβέρνηση της χώρας έγκειται στη συναίνεση και τη

μετεκλογική, κυρίως, συνεργασία των κομμάτων για το σχηματισμό κυβέρνησης. Το Ισραήλ

δεν διαθέτει γραπτό σύνταγμα και οι εξουσίες του κράτους και οι σχέσεις μεταξύ τους και με

τους πολίτες ρυθμίζονται από του Βασικούς Νόμους της Knesset.147 Παρά το γεγονός ότι

δεν προκύπτει μονοκομματική κυβέρνηση, οι κυβερνήσεις συνεργασίας δεν θεωρούνται

θνησιγενείς. Διατηρούνται για μεγάλο διάστημα, αν όχι για τετραετία, στην εξουσία και

ασκούν πολιτική και αυτό κατά κύριο λόγο οφείλεται τόσο στην πολιτική ωριμότητα των

ψηφοφόρων όσο και στην κατ’ ελάχιστο σωφροσύνη των πολιτικών ταγών. Βασικός επίσης

παράγοντας πολιτικής σταθερότητας είναι η ανάγκη επιβίωσης του έθνους ανάμεσα στον

«εχθρικό» αραβικό κόσμο. Έχοντας ως γνώμονα την επιβίωση του έθνους η εθνική πολιτική

δεν μπορεί παρά να είναι προσανατολισμένη σε σοβαρή και πολυμερή εξωτερική πολιτική,

ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας και αμυντική πολιτική τέτοια, που να εξασφαλίζει τη χώρα

από τους εξωτερικούς κινδύνους.

3. Εξωτερική πολιτική

Η εξωτερική πολιτική του Ισραήλ βασίζεται σε δύο κυρίως μηχανισμούς, που την προωθούν

παράλληλα, συχνά όμως με διαφορά χρονικής φάσεως ή διαφορά σκοπιμοτήτων. Ο

επίσημος μηχανισμός, αυτός του Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών και αυτός των

εβραϊκών lobbies, κυρίως στις ΗΠΑ. Εδώ βεβαίως θα εξεταστεί η πλευρά του επίσημου

μηχανισμού, μια και τα lobbies έχουν διαφορετικούς και συχνά αντίθετους

προσανατολισμούς (π.χ. τα εβραϊκά lobbies K Street και L Street στην Washington).

147 www.knesset.gov.il (επίσημος ιστότοπος της Ισραηλινής Βουλής)

88

3.1. Αραβοϊσραηλινή διαμάχη

Το κυριότερο θέμα εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής του Ισραήλ είναι το Παλαιστινιακό

ζήτημα. Σε αυτό το ζήτημα βασίζεται η σύγχρονη Αραβοϊσραηλινή διαμάχη. Το Ισραήλ

ακολουθώντας διάφορες πολιτικές κατόρθωσε να εγκαταστήσει σχέσεις με τα περισσότερα

από τα αραβικά κράτη. Το Παλαιστινιακό ζήτημα όμως είναι ακόμη άλυτο και πηγή

καθημερινών συγκρούσεων. Από το 1991 ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των

Αμερικανών, που κατέληξαν στη Διάσκεψη της Μαδρίτης (30-10-1991). Η Διάσκεψη της

Μαδρίτης έληξε δίχως να προκύψει συμφωνία. Το μόνο ορατό κέρδος ήταν ότι τα

εμπλεκόμενα μέρη συνυπήρξαν στην ίδια αίθουσα για να διακηρύξουν τις θέσεις τους. Δεν

είχαν καλύτερη τύχη διμερείς διαβουλεύσεις Ισραήλ – Συρίας και Ισραήλ – Ιορδανίας με τη

συμμετοχή των Παλαιστινίων, που διεξήχθησαν τον χειμώνα 1991 – 1992 στην Washington.

Μυστικές συνομιλίες Ισραηλινών και Παλαιστινίων, με την μεσολάβηση της Νορβηγίας,

κατέληξαν, το 1993, σε μία «Διακήρυξη Αρχών», κείμενο γνωστό και ως «Όσλο Ι». Η

καινοτομία του «Όσλο Ι» ήταν η πρόβλεψη της δημιουργίας αυτόνομου Παλαιστινιακού

κρατικού φορέα, (Παλαιστινιακή Αρχή), τον οποίο το Ισραήλ αναγνώριζε ως εταίρο του

στην περαιτέρω διαπραγματευτική διαδικασία, στόχος της οποίας θα ήταν η ρύθμιση των

ουσιωδέστερων (και πλέον ακανθωδών) παραμέτρων του προβλήματος, ήτοι του καθεστώτος

της Ιερουσαλήμ, της επιστροφής των προσφύγων, και των Ισραηλινών εποικισμών.

Η ανάδειξη των Παλαιστινίων ως αυτοτελούς διαπραγματευτικού υποκειμένου, επέτρεψε την

ταχεία ευόδωση των διαπραγματεύσεων Ιορδανίας-Ισραήλ με την σύναψη Συνθήκης

Ειρήνης, την 26-10-1994148. Το 1995 το Ισραήλ και η PLO υπέγραψαν την «Ενδιάμεση

Συμφωνία», γνωστή και ως «Όσλο ΙΙ», η οποία έθεσε υπό τον έλεγχο της ΠΑ σημαντικό

τμήμα των εδαφών της Δυτικής Όχθης. Τον Ιανουάριο του 1996 οργανώθηκαν Προεδρικές 148 www.mfa.gov.il (επίσημος ιστότοπος Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών)

89

και Κοινοβουλευτικές εκλογές στο πλαίσιο της ΠΑ, με αποτέλεσμα την εκλογή του Yasser

Arafat ως Προέδρου της ΠΑ. Στο Κοινοβούλιο της ΠΑ πλειοψήφησαν βουλευτές

προερχόμενοι από την Fatah. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, λόγω της πολιτικής

απραξίας της Fatah και της διαφθοράς των στελεχών της, αναπτύσσεται η ακραία

ισλαμιστική σουνιτική οργάνωση Hamas, η οποία είχε ιδρυθεί το 1987. Σημαντικές

προσπάθειες για την επίτευξη λύσης επιχειρηθήκαν με τη άτυπη συγκρότηση του

Κουαρτέτου (Quartet-ΗΠΑ, Ρωσσία, ΕΕ, ΟΗΕ), ενός σχήματος, που επεχείρησε την

εφαρμογή των προβλέψεων δύο σχετικών κειμένων τα οποία εκπονήθηκαν αυτή την περίοδο

από τον Αμερικανό Γερουσιαστή Mitchell (“Mitchell Report”)149 και τον επικεφαλής της CIA

George Tenet («Tenet Workplan”). Στόχος αυτών των κειμένων και των σχετικών

προσπαθειών του «Quartet» ήταν η από κοινού (ΠΑ και Ισραήλ) αντιμετώπιση των

τρομοκρατικών βομβιστικών επιθέσεων, σε επίπεδο Υπηρεσιών Ασφαλείας και, εν συνεχεία,

των λοιπών κυβερνητικών δομών. Στην Σύνοδο Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου, στις 28

Μαρτίου 2002 στην Βηρυτό, διατυπώθηκε σχέδιο ειρήνευσης του Αραβικού Συνδέσμου

(γνωστό ως “Arab Peace Initiative”). Το Αραβικό Σχέδιο προέβλεπε επιστροφή των

Συριακών και Λιβανικών εδαφών που κατέχει το Ισραήλ από τον Ιούνιο 1967 (υψίπεδα

Golan, αγροκτήματα Shebaa), επιστροφή των Παλαιστινίων προσφύγων στα Ισραηλινά

εδάφη (βάσει της Απόφασης 194 της ΓΣ του ΟΗΕ) και την δημιουργία ανεξάρτητου και

κυρίαρχου Παλαιστινιακού κράτους στην Δυτική Όχθη και την Γάζα, με πρωτεύουσα την

Ανατολική Ιερουσαλήμ. Το αντάλλαγμα ήταν η de jure αναγνώριση του Ισραήλ από όλα τα

μέλη του Αραβικού Συνδέσμου, η σύναψη συνολικής Συνθήκης Ειρήνης και ομαλών

διπλωματικών σχέσεων. Η προσέγγιση του Arab Peace Initiative παρέμεινε προσηλωμένη

στην κεντρική ιδέα της Διάσκεψης της Μαδρίτης, ήτοι στην αρχή «γη αντί ειρήνης».

149 MITCHELL, G., Sharm El-Sheihk Fact-Finding Committee Report, 30-04-2001 (Report to US President G.W. Bush)

90

Τον Δεκέμβριο του 2002, το Κουαρτέτο οριστικοποίησε σχέδιο επίλυσης του

Παλαιστινιακού, το οποίο επεξεργαζόταν από τον Απρίλιο του ιδίου έτους. Τελικώς, το

κείμενο δημοσιεύθηκε στις 30-04-2003, με ημερομηνία 1η Μαΐου, δηλαδή την επομένη της

εκλογής του Mahmud Abbas στο αξίωμα του Πρωθυπουργού της ΠΑ. Ο Abbas είχε

δεσμευθεί να θέσει τέλος στην τρομοκρατία και να επιδιώξει διαπραγμάτευση με το Ισραήλ.

Με τον τίτλο “A Performance-based Roadmap to a Permanent Two-State Solution to the Israeli

Palestinian Conflict”, το κείμενο που είναι γνωστό ως «Οδικός Χάρτης» προβλέπει τα της

εφαρμογής των ιδεών που εξήγγειλε ο Πρόεδρος Bush τον Ιούνιο του 2002.

Ο Οδικός Χάρτης απαιτεί ως προϋποθέσεις από την Παλαιστινιακή ηγεσία:

την ανεπιφύλακτη και κατηγορηματική (“unequivocal”) αναγνώριση του δικαιώματος

του Ισραήλ να υφίσταται ως κράτος σε συνθήκες ειρήνης και ασφάλειας

την έκκληση για άμεση και δίχως όρους κατάπαυση του πυρός και τον τερματισμό

κάθε ένοπλης δραστηριότητας ή πράξεων βίας κατά Ισραηλινών οπουδήποτε και αν

ευρίσκονται και

να παύσουν όλοι οι επίσημοι Παλαιστινιακοί θεσμοί τις παροτρύνσεις σε μίσος κατά

του Ισραήλ.

Από την Ισραηλινή ηγεσία ο Οδικός Χάρτης απαιτεί ως προϋποθέσεις:

την δήλωση «ανεπιφύλακτης δέσμευσης στο όραμα των δύο κρατών εκ των οποίων ένα

ανεξάρτητο, βιώσιμο, κυρίαρχο Παλαιστινιακό κράτος που θα συμβιώνει σε συνθήκες ειρήνης

και ασφαλείας πλάι στο Ισραήλ».

την δήλωση τερματισμού άσκησης βίας έναντι των οπουδήποτε ευρισκομένων

Παλαιστινίων και

91

να παύσουν όλοι οι επίσημοι θεσμοί του Ισραήλ να παροτρύνουν σε μίσος κατά των

Παλαιστινίων.

Ο Οδικός Χάρτης σε μία πρώτη φάση (Phase I) επιδιώκει την δημιουργία κλίματος

αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών. Προβλέπει συγκεκριμένα

βήματα αποκλιμάκωσης της έντασης και για τις δύο πλευρές, όπως και μηχανισμό διεθνούς

(από το Κουαρτέτο ) αποτίμησης των σχετικών επιδόσεων εκάστης πλευράς. Σε μια

μεταγενέστερη φάση (Phase II) , με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Transition”, ο Οδικός

Χάρτης εστιάζει τις προβλέψεις του «στην δημιουργία ενός ανεξάρτητου Παλαιστινιακού

κράτους με προσωρινά σύνορα και αρμοδιότητες (“attributes”) κυριαρχίας». Η δημιουργία

του Παλαιστινιακού Κράτους, επί τη βάσει ενός ειδικού, νέου συντάγματος, χαρακτηρίζεται

ως “way station to a permanent status settlement”. Σε μία Τρίτη, τελική, φάση (Phase III =

Permanent Status Agreement and the end of the Israeli-Palestinian Conflict), η οποία είχε αρχικώς

προσδιορισθεί ρητά για το 2004-2005, ο Οδικός Χάρτης προέβλεπε ότι με ομόφωνη,

πάντοτε, εκτίμηση του Κουαρτέτου θα υπεγράφετο Συνθήκη για το οριστικό καθεστώς της

Παλαιστίνης καθώς και Γενική Συνθήκη Ειρήνης όλων των Αραβικών κρατών με το Ισραήλ.

Τέλος, ο Οδικός Χάρτης δεν προβλέπει τίποτε σχετικά με το καθεστώς της Ιερουσαλήμ.

Ο θάνατος του Προέδρου Arafat (Νοέμβριος 2004) και η εκλογή του Mahmud Abbas στο

αξίωμα του Προέδρου της ΠΑ (Ιανουάριος 2005), δημιούργησαν νέες συνθήκες και

δυνατότητες προσέγγισης. Στην Τετραμερή Συνάντηση Κορυφής του Φεβρουαρίου 2005

στο Sharm El Sheikh της Αιγύπτου (Mubarak – Abdullah II – Abbas – Sharon), οι Sharon

και Abbas συμφώνησαν για κατάπαυση των επιθέσεων, απόσυρση των Ισραηλινών

στρατευμάτων από 5 πόλεις της Δυτικής Όχθης και την απελευθέρωση 900 Παλαιστινίων

από τις Ισραηλινές φυλακές. Παρά τις αρχικές τους αντιρρήσεις, η Hamas και η Palestinian

Islamic Jihad συμφώνησαν σε μία ιδιόμορφη εκεχειρία, την αποκαλούμενη hudna (=calming

down), δηλ. σε αποχή από επιθέσεις όσο δεν θα εδέχοντο επίθεση.

92

Η υπερψήφιση της Hamas στις εκλογές για το Παλαιστινιακό Κοινοβούλιο (Ιανουάριος

2006) επανέφερε το Ισραήλ στην αδιάλλακτη γραμμή της μονομερούς επίλυσης του

Παλαιστινιακού. Το βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο που έθεσε οριστικά εκτός πολιτικής δράσης

τον Πρωθυπουργού Ariel Sharon (Φεβρουάριος 2005) έφερε τους επιγόνους του (Ehud

Olmert ) και το νεοσύστατο κόμμα της Kadima στο πηδάλιο της χώρας.

Τον Ιούλιο του 2006 το Ισραήλ εισέβαλε στον νότιο Λίβανο, μετά από επιδρομές ανδρών

της Hizballah και την αιχμαλωσία δύο Ισραηλινών στρατιωτών. Ακολούθησαν σφοδρές

συγκρούσεις οι οποίες έληξαν με την εφαρμογή της Απόφασης 1701 του Συμβουλίου

Ασφαλείας των Ην Εθνών και την ανάπτυξη στον νότιο Λίβανο της ενισχυμένης (ιδίως με

ισχυρές δυνάμεις από κράτη-μέλη της ΕΕ) Ειρηνευτικής Δύναμης των Ην. Εθνών, γνωστής

με το ακρωνύμιο UNIFIL.

Στις 27 Νοεμβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε στην Annapolis των ΗΠΑ η συνδιάσκεψη για

το Μεσανατολικό, με πρωτοβουλία του τότε προέδρου των ΗΠΑ Bush. Συμμετείχαν εκτός

από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, το κουαρτέτο για το Μεσανατολικό (ΕΕ-ΗΠΑ-Ρωσία-

ΟΗΕ), τα μόνιμα μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ, ο Αραβικός Σύνδεσμος, 10 χώρες της ΕΕ,

ανάμεσά τους και η Ελλάδα και οι χώρες της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης και της

Τουρκίας. Η Συρία, η οποία ήταν αρνητική αρχικά, συμμετείχε μετά την αποδοχή της

απαιτήσεώς της να συζητηθεί και το ζήτημα των υψιπέδων του Golan, που ηρνείτο το

Ισραήλ. Σύμφωνα με τη διακήρυξη, που υπέγραψαν ο Πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής

M. Abbas και ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ E. Olmert, συμφωνήθηκαν τα εξής :

Να επανέλθει σε ισχύ ο «οδικός χάρτης», που προβλέπει τη δημιουργία δύο κρατών.

Αυτός ήταν ευρωπαϊκής εμπνεύσεως, αλλά τώρα την επίβλεψη της εφαρμογής του

ανέλαβαν οι ΗΠΑ, με επιδιαιτητή τον πρώην Διοικητή των δυνάμεων των ΗΠΑ

στην Ευρώπη Στρατηγό James Jones.

93

Να συζητηθούν και τα επίμαχα ζητήματα των συνόρων, των προσφύγων και του

καθεστώτος της Ιερουσαλήμ.

Η Συνδιάσκεψη της Annapolis δεν αποτελούσε τίποτε άλλο από την «πρεμούρα» του G.W.

Bush να δρομολογήσει ουσιαστική λύση σε ένα σοβαρό διεθνές ζήτημα για να διασώσει την

υστεροφημία του, μια και δεν είχε καταγράψει μέχρι τότε καμιά θετική διεθνή διπλωματική

επιτυχία. Ουσιαστικά ήταν ένα ευχολόγιο, όμως από Ελληνικής πλευράς θα μπορούσε να

αξιολογηθεί διαφορετικά μια και ήταν η πρώτη φορά, που η Ελλάδα καλούνταν σε διεθνή

συνδιάσκεψη για το μεσανατολικό γεγονός, έστω και ως παρατηρητής, που καταδεικνύει το

ρόλο, τον οποίο δύναται να διαδραματίσει η χώρα στην περιφέρεια.

Από τις αρχές του 2008, αφού και η συνδιάσκεψη της Annapolis δεν προσέφερε τίποτε

νεώτερο, άρχισαν μεταξύ της Hamas και των Ισραηλινών αψιμαχίες, οι οποίες κλιμακώθηκαν

με την εκτόξευση ρουκετών Qassam150 στο έδαφος του Ισραήλ. Ταυτόχρονα οι διαφορές της

Hamas με τη Fatah κορυφώθηκαν, με τη Fatah να εξασφαλίζει διεθνή υποστήριξη και την

Hamas να απομονώνεται στη Λωρίδα. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ έκλεισαν τα σύνορα και

άρχισε ο «χορός των Qassam». Το Ισραήλ, αφού ανακοίνωσε ότι θα απαντήσει (ήταν γνωστό

άλλωστε) την 27-12-2008 εξαπέλυσε αεροπορική επίθεση (operation Cast Lead) εναντίον

στόχων της Hamas στη Λωρίδα της Γάζα. Την 03-01-2009 Ισραηλινά άρματα μάχης και

πεζοπόρα τμήματα εισέβαλαν στη Λωρίδα. Στις μάχες, που κράτησαν 22 ημέρες, βρήκαν το

θάνατο περισσότεροι από 1.300 Παλαιστίνιοι και 13 Ισραηλινοί (εκ των οποίων 3 πολίτες),

5.000 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς και άλλα 20.000 υπέστησαν ζημιές.151 Και ενώ τα

αραβικά κράτη διατήρησαν αρχικά επιφυλάξεις στο να λάβουν θέση, η Τουρκία, ασκώντας

μια «καινοφανή» εξωτερική πολιτική, καταδικάζει σε όλους τους τόνους το Ισραήλ, ακόμη

150 Σ.τ.Σ. Αυτοσχέδιες ρουκέτες με ακτίνα δράσης μέχρι 10 χλμ, που πήραν το όνομά τους από τον Izz ad-Din al-Qassam, ένα Παλαιστίνιο μαχητή της δεκαετίας του 1930, (πηγή: www.wikipedia.org)

151 BRONNER, E., Israel Speeds Withdrawal From Gaza, The New York Times, 20-01-2009, p. A6

94

και με προσωπικές επιθέσεις σε διεθνή fora. Το Ισραήλ και μνήμη και γνώση διαθέτει πέραν

των όποιων συμφερόντων του. Η καιροφυλακτούσα Ελλάδα θα μπορούσε να αναδειχτεί, ως

πόλος διαμόρφωσης μιας, σε όφελος της, κατάστασης στην περιοχή.

3.2.- Λοιπή εξωτερική πολιτική

Από την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ μέχρι και σήμερα γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι,

για να «στηθεί» ένα τόσο μικρό κράτος σε μια τόσο εχθρική περιοχή, απαιτείται

σχεδιασμός, αντοχές, προσήλωση σε ιδέες, οικονομική δύναμη και διεθνής υποστήριξη. Τα

στοιχεία αυτά, διαπιστώνεται, ότι διαχρονικά το Ισραήλ τα κατέχει και τα χρησιμοποιεί επ’

ωφελεία του, όπως φαίνεται και από το αποτέλεσμα.

3.2.1.-Σχέσεις με τις ΗΠΑ

Έντεκα μόλις λεπτά μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ την 14-05-1948 ο

τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Harry S. Truman, αναγνώρισε, de facto, το νέο κράτος.152 Η de

jure αναγνώριση του κράτους από τις ΗΠΑ ήλθε την 31-01-1949. Κάτω διαφορετικές

γεωπολιτικές περιστάσεις, η πολιτική των ΗΠΑ συνδέθηκε προς την υποστήριξη της

ανάπτυξης των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, διατηρώντας μια ουδέτερη θέση στην

Αραβοϊσραηλινή διαμάχη και παρεμποδίζοντας ταυτόχρονα την Σοβιετική επιρροή από να

αποκτήσει μια βάση στο Ιράν και την Τουρκία.153 Οι πολιτικοί ηγέτες των ΗΠΑ

χρησιμοποίησαν τις οικονομικές ενισχύσεις του σχεδίου Marshall στη δεκαετία του 1950 και

τη δεκαετία του 1960 για να υποστηρίξουν αυτούς τους στόχους. Κατά τη διάρκεια των

πρώτων ετών, οι ΗΠΑ παρείχαν στο Ισραήλ μέτρια οικονομική ενίσχυση (συνήθως δάνεια).

Κύριος υποστηρικτής του Ισραήλ εκείνα τα χρόνια ήταν η Γαλλία με παροχή στρατιωτικού

εξοπλισμού και τεχνολογίας. Αυτή η υποστήριξη αποσκοπούσε στο να αντιμετωπιστεί η

152 www.mfa.gov.il (επίσημος ιστότοπος Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών)

153 www.trumanlibrary.org

95

άμεση απειλή από την Αίγυπτο σχετικά με τη διώρυγα του Suez. Κατά τη διάρκεια της

κρίσης Suez το 1956, οι ΗΠΑ, φοβούμενες μια σοβιετική επέμβαση υπέρ της Αιγύπτου,

εξώθησαν σε μια εκεχειρία τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και το Ισραήλ με την Αίγυπτο.

Μετά από αυτό ο πρόεδρος της Αιγύπτου Gamal Abdel Nasser εξέφρασε την επιθυμία να

καθιερωθούν στενότερες σχέσεις της χώρας του με τις ΗΠΑ. Η αμερικανική πολιτική

πρόθυμη να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή, και να αποτρέψει τον Nasser από το να

μεταστραφεί προς τη σοβιετική πλευρά, δεν θα έπρεπε να διατηρεί και τις στενότερες των

σχέσεων με το Ισραήλ. Στις αρχές μόλις της δεκαετίας του 1960 οι ΗΠΑ θα άρχιζαν να

πωλούν προηγμένα όπλα στο Ισραήλ (αντιαεροπορικά βλήματα Hawk), διατηρώντας όμως

ακόμα την ισορροπία στη περιοχή και διαθέτοντας ανάλογα όπλα και προς την Αίγυπτο,

αλλά και την Ιορδανία. Η κυβέρνηση Johnson, και πάντως μετά από τον πόλεμο των έξι

ημερών το 1967, αρχίζει να θερμαίνει τις σχέσεις των ΗΠΑ με το Ισραήλ. Το 1968 με την

στήριξη του Κογκρέσου, ο Johnson ενέκρινε την πώληση από την Mac Donell Douglas

μαχητικών αεροσκαφών τύπου Phantom F-4 στο Ισραήλ, καθιερώνοντας την αμερικανική

υποστήριξη για την ποιοτική αναβάθμιση της στρατιωτικής ισχύος του Ισραήλ σε σχέση με

τους γείτονές του.154 Οι ΗΠΑ, εντούτοις, θα συνέχιζαν να παρέχουν όπλα και στους γείτονες

του Ισραήλ, το Λίβανο και τη Σαουδική Αραβία, για να αντιμετωπίσουν τις σοβιετικές

προκλήσεις στην περιοχή. Οι αμερικανικές κυβερνήσεις σταθερά τα τελευταία 40-45 χρόνια

στηρίζουν ανοιχτά ή σιωπηρά το Ισραήλ στις οποίες πρωτοβουλίες του στην περιοχή. Το

θεωρούν στρατηγικό τους εταίρο με δεδομένη την υψηλή τεχνογνωσία και τεχνολογία στην

αμυντική βιομηχανία, το ετοιμοπόλεμο στρατιωτικών και πολιτών, καθώς και το γεγονός, ότι

πρόκειται για μια πυρηνική δύναμη, που δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει το έσχατο όπλο

της, όταν απειληθεί καίρια. Από την άλλη το Ισραήλ μέσα από τις επίσημες συμφωνίες για

οικονομική και στρατιωτική βοήθεια, ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασία σε διαφόρους

154 BARD, M., The 1968 Sale of Phantom Jets to Israel, American-Israeli Cooperative Enterprise, Jewish Virtual Library, www.jewishvirtuallibrary.org

96

τομείς, αλλά και μέσω των πιέσεων των εβραϊκών lobbies, που δραστηριοποιούνται στο

δυτικό κόσμο καταφέρνουν πάντα να έχουν, αν όχι ένα υποστηρικτή στις ενέργειές τους,

τουλάχιστον ένα απαθή θεατή, τις ΗΠΑ, οι οποίες ακόμα και για δικούς τους

γεωστρατηγικούς και γεωπολιτικούς εμφανείς ή αφανείς λόγους στην περιοχή

προσυπογράφουν τις πολιτικές του Ισραήλ.155

3.2.2.-Η θέση του Ιράν

Το Ισραήλ απειλείται. Και η μόνιμη απειλή του είναι, όπως αναφέρεται από τα πιο επίσημα

χείλη, το θεοκρατικό καθεστώς του σιιτικού Ιράν.156 Αν και οι απειλές είναι παλαιές το

επίσημο κράτος του Ισραήλ εμμένει, ότι το καθεστώς της Τεχεράνης βρίσκεται πίσω από

κάθε ναυάγιο της ειρηνευτικής διαδικασίας στη Μέση Ανατολή, δυναμιτίζοντας κάθε

προσπάθεια. Κατά το Ισραήλ, το Ιράν στο όνομα μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης

Παλαιστίνης, χρηματοδοτούσε και χρηματοδοτεί από τη μια την ισλαμιστική σιιτική

οργάνωση Hezbollah, που από το νότιο Λίβανο, όπου έχει την έδρα της, βομβαρδίζει με

ρουκέτες τύπου Katyusha157 πόλεις και εγκαταστάσεις στο βόρειο Ισραήλ και από την άλλη

τη σουνιτική Hamas στη Λωρίδα της Γάζα, η οποία με τη σειρά της εκτοξεύει και αυτή

ρουκέτες τύπου Qassam στο νότιο Ισραήλ. Το Ισραήλ παρακολουθεί στενά τη

δραστηριότητα των δύο αυτών ισλαμιστικών (τρομοκρατικών, όπως τις αποκαλεί)

οργανώσεων και δεν διστάζει να παρεμβαίνει σε κυβερνήσεις τρίτων κρατών, όταν έχει

πληροφορίες για διακίνηση στρατιωτικού υλικού από το Ιράν προς τις δύο αυτές

155 VASILLOPULOS, C., Why Israel wins, even when it loses, Today’s Zaman, 17-01-2009

156 «The government and people of Iran are of the opinion that the Israeli entity is false and artificial. In fact there is no nation named «Israel».....The Zionists scraped together some people from all over the world and, based only on racism, brought about the Zionist regime by virtue of the conquest of Palestine.» (President Ali Khameini addressing senior officers of the Iranian Air Force, Feb. 8, 1996 - Radio Teheran.), www.mfa.gov.il (επίσημος ιστότοπος του Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών) 157 Σ.τ.Σ. ρουκέτα ρωσσικής σχεδίασης του Β΄ ΠΠ. Οι εκτοξευθείσες από τη Hezbollah κατά τον πόλεμο του 2006 ήταν Συριακής κατασκευής διαμετρήματος 122mm με εκρηκτική κεφαλή 30 kg και βεληνεκές έως 30 χλμ.

97

οργανώσεις.158 Ο εφιάλτης για το Ισραήλ γίνεται καθημερινός με την προοπτική της

ανάπτυξης του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και την ενδεχόμενη χρήση εναντίον

πυρηνικού όπλου μικρής ισχύος. Προς το σκοπό αυτό το Ισραήλ με κάθε τρόπο προβάλει

το θέμα τόσο προς τον ΟΗΕ και την Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA) όσο

και τη διεθνή κοινότητα και τους δυτικούς εταίρους. Ενώ κατά την Διεθνή επιτροπή

Ατομικής Ενέργειας δεν τίθεται θέμα, επί του παρόντος για ανάπτυξη πυρηνικών όπλων από

το Ιράν, αλλά θέμα συνεργασίας του Ιράν με την Επιτροπή για τον έλεγχο,159 ο Ταξίαρχος

Yossi Baidatz, Διευθυντής Έρευνας της υπηρεσίας πληροφοριών των Ισραηλινών Ενόπλων

Δυνάμεων την 21-09-2008 ενώπιον του Υπουργικού Συμβουλίου του Ισραήλ υποστήριξε, ότι

το Ιράν έχει συγκεντρώσει ήδη το 1/3 του εμπλουτισμένου ουρανίου, που απαιτείται για την

κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας.160 Η Διοίκηση G.W. Bush, παρόλο που συμμεριζόταν

τις ανησυχίες των Ισραηλινών, δεν προέβη σε καμία απολύτως ενέργεια, πλην των λεκτικών

απειλών κατά της Τεχεράνης είτε λόγω στοιχείων, που γνώριζε εκείνη είτε λόγω πολλών

μετώπων, τα οποία είχε ανοικτά.

3.2.3.-Σχέσεις με την Ελλάδα

Η Ελληνοϊσραηλινές σχέσεις δεν είναι μια αυτονόητη υπόθεση. Οι τέσσερις δεκαετίες μετά

την απόφαση των Ηνωμένων Εθνών τον Νοέμβριο του 1947, που άνοιξε τον δρόμο για τη

δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, χαρακτηρίστηκαν από ψυχρότητα, με χαμηλότερο

σημείο τη δεκαετία του 1980. Αναφερόμενη στις σχέσεις με το Ισραήλ, η ελληνική πλευρά

μιλά για παραδοσιακά αισθήματα φιλίας μεταξύ των δύο λαών και επικαλείται τις 18.500

πλαστές ταυτότητες, που εξέδωσε τα χρόνια της Κατοχής το ελληνικό κράτος και τις ψευδείς

βεβαιώσεις βάπτισης, που εξέδωσε η Εκκλησία της Ελλάδος, για να προστατεύσουν τους

158 RAVID, B., Livni to Cypriot FM: Confiscate weapons from Iranian ship, Haaretz, 01-02-2009

159 IAEA (Int. Atomic Energy Agency), GOV/2008/59 of 19-11-2008, Director General Report on Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008) and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran 160 KEINON, H., Iran halfway to first nuclear bomb, Jerusalem Post, 22-09-2008, p.1

98

Εβραίους από την καταδίωξη των ναζιστικών στρατευμάτων161. Ένας από εκείνους που

ξέφυγαν, χάρη στη συνδρομή της ελληνικής Αντίστασης, ήταν και ο Yitzhak Perski, πατέρας

του Shimon Peres. Δεν είναι τυχαίο ότι ανάλογες αναφορές έκανε και ο υπουργός

Εξωτερικών Γ. Α. Παπανδρέου σε ομιλία του ενώπιον της American Jewish Committee

στην ΅Washington, την 03-05-2000. Εν τούτοις στο Ισραήλ έβλεπαν επί χρόνια τα πράγματα

με διαφορετικό πνεύμα. Η Ελλάδα ήταν μια από τις 13 χώρες που ψήφισαν κατά της

προαναφερθείσης απόφασης των Ηνωμένων Εθνών το 1947. Εξ αυτών, 10 ήταν

μουσουλμανικές, ανάμεσά τους και η Τουρκία, ενώ τρεις ήταν μη μουσουλμανικές: η Ινδία, η

Κούβα και η Ελλάδα.162 Στα μάτια των ισραηλινών διπλωματών η Ελλάδα ήταν μια χώρα

με οργανική σχέση με τους Άραβες της Μέσης Ανατολής, η οποία δεν εκφραζόταν μόνο

οικονομικά ή πολιτισμικά, αλλά και μέσα από τον παροικιακό ελληνισμό της Αιγύπτου ή της

Λιβύης. Οι δεσμοί άρχισαν να χαλαρώνουν με την εκδίωξη των ελληνικών κοινοτήτων της

Αιγύπτου από τον Nasser τα χρόνια της δεκαετίας του 1950. Εν τούτοις στην εικόνα ήρθε

πολύ γρήγορα να προστεθεί το Κυπριακό. Τόσο η Αθήνα όσο και η Λευκωσία εκτιμούσαν

ότι η λύση του θα περνούσε από τα Ηνωμένα Έθνη και, σύμφωνα με την ισραηλινή πάντα

«ανάγνωση», το ισοζύγιο ανάμεσα στη μία ψήφο του Τελ Αβίβ και στις πολύ περισσότερες

ψήφους των αραβικών κρατών ήταν συντριπτικά υπέρ της επιλογής της συμπαράταξης με τον

αραβικό κόσμο. Άλλωστε ήδη από τον «πόλεμο των έξι ημερών» το 1967, το Ισραήλ είχε

πάψει να εμφανίζεται ως ο Δαυίδ, αλλά ως ο Γολιάθ της Μέσης Ανατολής. Η ενεργειακή

κρίση του 1973 έδωσε έναν πρόσθετο λόγο στις ελληνικές κυβερνήσεις να στέκονται

επιφυλακτικά απέναντι σε μια προσέγγιση με το Τελ Αβίβ.

Για τους ισραηλινούς αναλυτές η στάση της Ελλάδας δεν είχε στην ουσία διακυμάνσεις,

ανεξαρτήτως των χειριστών της εξωτερικής πολιτικής ή αν στην εξουσία βρισκόταν ο

161 Λεηλασία και η σιωπή της μητρόπολης Θεσσαλονίκης, «Η Καθηνερινή», 05-06-2008

162 ΓΣ ΟΗΕ, Ψήφισμα 181, 29-11-1947

99

Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο Ανδρέας Παπανδρέου. Παρ’ όλα αυτά η πρωθυπουργία του

Παπανδρέου συνέπεσε με μια ιδιαιτέρως δύσκολη δεκαετία για τις ελληνοϊσραηλινές σχέσεις.

Κατά τον πόλεμο του Λιβάνου, το 1982, οι Ισραηλινοί εμφανίζονταν να χρησιμοποιούν

στρατιωτικά μέσα για να επιβάλουν πολιτικές λύσεις, με αρνητικό διεθνή αντίκτυπο. Η

αντιαμερικανική ρητορική του Παπανδρέου και ο αναπροσανατολισμός της ελληνικής

εξωτερικής πολιτικής προς τον Τρίτο Κόσμο και τους αδέσμευτους ήταν ένα «πακέτο», που

έφερνε την Ελλάδα αντιμέτωπη με το Ισραήλ.

Οι ισραηλινοί αναλυτές γνώριζαν τους δεσμούς του Παπανδρέου με την εβραϊκή κοινότητα

επί των ημερών του ως πανεπιστημιακού στις ΗΠΑ, αντιλαμβάνονταν όμως ότι η συγκυρία

και οι πολιτικές επιλογές του λειτουργούσαν αρνητικά για το Ισραήλ. Η συμπάθεια στελεχών

του ΠαΣοΚ για την υπόθεση των Παλαιστινίων, θεωρείται ότι επηρέασε καθοριστικά την

εγχώρια πολιτική κουλτούρα, δημιουργώντας κλίμα δυσπιστίας στο Τελ Αβίβ. Στενός

συνεργάτης του Παπανδρέου κατά την περίοδο εκείνη επισημαίνει, ότι οι επιλογές του δεν

οφείλονταν μόνο στο ευρύτερο ψυχροπολεμικό πλαίσιο, αλλά και σε μια περιφερειακή

λογική: «Μένοντας σε απόσταση από το Ισραήλ, ήθελε να κρατήσει χωριστά τον αραβικό κόσμο από

την Τουρκία στο θέμα του Κυπριακού». Σύμφωνα με την ίδια πηγή, ο Παπανδρέου σκεπτόταν να

αλλάξει πολιτική στο τέλος της δεκαετίας του 1980, αλλά η Intifada των Παλαιστινίων και οι

εικόνες ισραηλινών στρατιωτών να σπάζουν τα χέρια μικρών παιδιών, που πετούσαν πέτρες,

κατέστησαν τελικά τη συγκυρία δυσμενή.

Το τοπίο άλλαξε ουσιαστικά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η κυβέρνηση του Κ.

Μητσοτάκη αναγνώρισε de jure το Ισραήλ το 1990. Η αναγνώριση ως τότε ήταν de facto

και οι Ισραηλινοί δεν είχαν πλήρη διπλωματική αντιπροσώπευση στην Αθήνα. Στην

πραγματικότητα η ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων, που

διαδραματίστηκε στη Μαδρίτη και στο Όσλο, έκανε τα πράγματα ευκολότερα.

Απαλλαγμένη από τη διχαστική «λογική μηδενικού αθροίσματος» του Ψυχρού Πολέμου, η

100

Αθήνα δεν ήταν πλέον υποχρεωμένη να διαλέξει μεταξύ του Ισραήλ και του αραβικού

κόσμου. Ήταν ουσιαστικά το τέλος του τριγώνου Ελλάδα - Ισραήλ - Aραβικός κόσμος.

Το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1990 όμως έμελλε να δει ένα άλλο τρίγωνο, με καθαρώς

περιφερειακή διάσταση. Το «άνοιγμα» του Τελ Αβίβ προς την Άγκυρα, δημιούργησε, επίσης

de facto, το τρίγωνο Ελλάδας - Τουρκίας - Ισραήλ. Βεβαίως το Ισραήλ ενδιαφερόταν με τη

σειρά του να αποσυνδέσει την Τουρκία από τους Άραβες, εγκλωβίζοντας στρατηγικά

πρωτίστως τη Συρία και δευτερευόντως το Ιράν. Η παρενέργεια όμως της κίνησης αυτής

ήταν ότι οι Ισραηλινοί εισήλθαν στον «ζωτικό χώρο» της εξωτερικής πολιτικής της Αθήνας,

εμπλεκόμενοι στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν και οι Ισραηλινοί υποβαθμίζουν πάντα

δημοσίως, σε αντίθεση με τους Τούρκους, το στρατιωτικό σκέλος της συνεργασίας, δεν

υπάρχει αμφιβολία ότι η Άγκυρα ενισχύεται έναντι της Αθήνας, το δε Ισραήλ έναντι

αμφοτέρων, σύμφωνα με την πάγια λειτουργία της τακτικής του «διαίρει και βασίλευε».

Ούτως ή άλλως η κίνηση δεν βρήκε πολλούς θαυμαστές στην Αθήνα. Πριν από μερικά

χρόνια, σε μια συζήτηση με έλληνες πανεπιστημιακούς, πιεζόμενος για την «εχθρική στάση»

του Τελ Αβίβ απέναντι στην Αθήνα ο ισραηλινός πρέσβης ξέσπασε, λέγοντας ότι η παγίως

αρνητική ελληνική πολιτική απέναντι στο Ισραήλ ήταν ως τότε «δωρεάν», παραδεχόμενος

εμμέσως ότι ο άξονας Τελ Αβίβ - Άγκυρας δεν ήταν χωρίς κόστος για την Αθήνα. Ούτως ή

άλλως επί των ημερών του Ran Curiel στη χώρα μας, οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις γνώρισαν

θεαματική βελτίωση τόσο ως προς το οικονομικό ή το πολιτισμικό όσο και ως προς το

πολιτικό και το στρατιωτικό σκέλος.

Παρά την αναθέρμανση της ειρηνευτικής διαδικασίας μετά την εκλογή του Ehund Barak, ο

άξονας Ισραήλ - Τουρκίας παραμένει ακλόνητος «διότι η Άγκυρα, λόγω της γεωγραφικής της

θέσης, έχει πάρα πολλά να προσφέρει στο Ισραήλ» όπως επισημαίνουν τουρκικές πηγές. Η Αθήνα

δεν είχε άλλη επιλογή από το να αρχίσει να συζητά την ένταξη και των Ισραηλινών στο

εξοπλιστικό πρόγραμμα, αλλά και από το να δρομολογήσει μια προσέγγιση με το Τελ Αβίβ,

101

αποσυνδεδεμένη από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις πολιτική γραμμή η οποία συναρτάται και

με την επίσκεψη Στεφανόπουλου.163

Τον Μάρτιο του 2002 η Ελλάδα και η Τουρκία υπέγραψαν μία συμφωνία ύψους 300

εκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή ενός αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από

το Ιράν και την περιοχή της Κασπίας θάλασσας μέσω Τουρκίας στην Αλεξανδρούπολη και

από εκεί στην δυτική Ευρώπη.164 Ως έναν βαθμό αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί ως υποπροϊόν

του προγράμματος Baku-Tbilisi-Cheyhan. Παρότι το πρόγραμμα αυτό υποστηρίζεται από

τις ΗΠΑ, οι μέχρι τώρα μελέτες βιωσιμότητάς του εγείρουν ανησυχίες για το υψηλό του

κόστος και συνεπώς το πρόγραμμα μπορεί να εγκαταλειφθεί. Τα Βαλκάνια εν γένει, και η

Ελλάδα με την Τουρκία ειδικότερα, αποτελούν σημαντικές γέφυρες για την μεταφορά

ασιατικής ενέργειας στις δυτικές αγορές. Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα φαίνεται να υιοθετεί

μια αξιοσημείωτα ευέλικτη στάση κατορθώνοντας να συνάψει συμφωνίες για ενεργειακά

προγράμματα, που υποστηρίζονται τόσο από την Ρωσσία όσο και από τις ΗΠΑ.

4.-Αμυντική πολιτική

Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (Tzva HaHagana LeYisrael ή Tzahal) διοικούνται από τον

Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου (Ramatkal), ο οποίος υπάγεται στον Υπουργό Άμυνας.

Σχηματίσθηκε την 26-05-1948 από τη Haganah (Άμυνα), το Irgun (Εθνική Στρατιωτική

Οργάνωση στη Γη του Ισραήλ) και τους Lehi (Μαχητές για την απελευθέρωση του Ισραήλ).

Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (ΙΕΔ) λειτουργούν και διοικούνται με το Βασικό Νόμο της

Knesset του 1976 για το στρατό.165 Για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων απαιτείται η

προηγούμενη έγκριση του υπουργικού συμβουλίου. Ο λεγόμενος Υφυπουργός Άμυνας

163 ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ., Η αναθέρμανση των σχέσεων Ελλάδας Ισραήλ, «ΤΟ ΒΗΜΑ On line», 14-05-2000

164 «Turkey and Greece», The Economist, 13-04-2002, p. 44.

165 www.knesset.gov.il (επίσημος ιστότοπος της Ισραηλινής Βουλής)

102

(πολιτικό πρόσωπο) είναι ο Γενικός Διευθυντής και είναι αρμόδιος για την αμυντική

παραγωγή, την υποδομή, τον προϋπολογισμό, και άλλα διοικητικά και τεχνικά θέματα. Σαν

ανώτατος πολιτικός προϊστάμενος των ΙΕΔ ο υπουργός της άμυνας μπορεί να επέμβει σε

όλα θέματα αμυντικής αρμοδιότητας. Το 2000 ο αμυντικός προϋπολογισμός περικόπηκε

κατά 140 εκατομμύρια περίπου δολάρια ΗΠΑ, και τώρα έχει περιορισθεί σε λιγότερο από

το 18% επί του ακαθάριστου επιχειρηματικού εισοδήματος, το χαμηλότερο ποσοστό από

την καθιέρωση του κράτους του Ισραήλ. Σε ποσοστό επί του ΑΕΠ οι αμυντικές δαπάνες για

το 2006 ανήλθαν στο 7,3%, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό.166 Η διεύθυνση προμήθειας και

παραγωγής χειρίζεται την προμήθεια και επιτηρεί την κατασκευή των αμυντικών συστημάτων

και προϊόντων και παρέχει υπηρεσίες συντήρησης στα στρατιωτικά και πολιτικά αμυντικά

συστήματα. Επιτηρεί επίσης την ανάπτυξη της υποδομής της πολεμικής βιομηχανίας της

χώρας, διευκολύνοντας κατά συνέπεια την πιο εκτενή και εντατική τοπική παραγωγή και

μειώνοντας τις αμυντικές εισαγωγές. Λειτουργεί σύμφωνα με τις μελλοντικές ανάγκες του

αμυντικού συστήματος και τη βιομηχανικής-τεχνολογικής δυνατότητας της χώρας.

Διαχειρίζεται επίσης τις θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές του εξοπλισμού και των

εμπορευμάτων που αποκτιούνται στο εξωτερικό για το Υπουργείο άμυνας και τα άλλα

υπουργεία, καθώς επίσης και τον στρατιωτικό εξοπλισμό και τα συναφή προϊόντα, που

εξάγονται από το Ισραήλ. Ο SIBAT είναι ένας κρατικός οργανισμός υπεύθυνος για την

προώθηση των σχέσεων και των συναλλαγών μεταξύ φίλα προσκείμενων κρατών των

αμυντικών βιομηχανιών του Ισραήλ. Το Ισραήλ έχει αναπτύξει την αμυντική τεχνολογία σε

μέγιστο βαθμό και είναι κατασκευαστής πολεμικών πλοίων, υποβρυχίων, ελικοπτέρων,

αρμάτων μάχης, οπλικών συστημάτων, πυραύλων, όπλων συμβατικής τεχνολογίας κλπ. 167

Στις ΙΕΔ υπηρετούν 177.500 άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι κινούνται με 9.500 θωρακισμένα

166 CIA, The World Fact Book Israel, 2008 www.cia.gov.library/

167 www.globalsecurity.org.

103

οχήματα. Τα Ισραήλ διαθέτει 583 μαχητικλά αεροσκάφη, 18 μεγάλα πολεμικά πλοία και

άνω των 360 βαλλιστικών πυραύλων, στοιχεία που κάνουν τις ΙΕΔ από τους ισχυρότερους

μηχανισμούς στον κόσμο.168

Με πολλά κράτη έχει συνάψει συμφωνίες για πώληση οπλικών συστημάτων και αναβάθμιση

κατεχομένου εξοπλισμού. Η τελευταία συμφωνία (MoU), που συνυπογράφηκε με τις ΗΠΑ

τα μέσα Αυγούστου 2007, αφορά ένα δεκαετές πακέτο στρατιωτικής βοήθειας προς το

Ισραήλ ύψους 30, με πρώτη δόση τον Οκτώβριο του 2008, ύψους 2,55 δις εκατομμυρίων

δολαρίων.169 Το Ισραήλ υπέγραψε μια αμοιβαία αμυντική συμφωνία με την Τουρκία το

Φεβρουάριο του 1996. Μεταξύ των οφελών της, η διαπραγμάτευση σύνδεσε τους

στρατιωτικούς μηχανισμούς των δύο χωρών σε κοινές ασκήσεις, προωθώντας ισραηλινά όπλα

στην Τουρκία αξίας $2 δισεκατομμυρίων μέχρι το 2007 και παρέχοντας προνόμια

υπέρπτησης της πολεμικής Αεροπορίας του Ισραήλ πάνω από τον τουρκικό εναέριο χώρο.

Πολύ περισσότερο, η συμφωνία αυτή έδωσε στο Ισραήλ έναν αναγκαίο, ιδιαίτερα σεβαστό

σύμμαχο σε μια εχθρική γειτονιά. Η στρατιωτική δύναμη, σε απόλυτους αριθμούς, της

συμμάχου του Ισραήλ Τουρκίας απέτρεπε κάθε αραβικό κράτος, που θα σκεφτόταν να

ενοχλήσει το Ισραήλ. Συνεπώς το κέρδος για το Ισραήλ ήταν τριπλό.170 Για την καθ’ ημάς

τριγωνική σχέση (Ελλάδα-Τουρκία-Ισραήλ) αξία θα έχει να αναφερθεί εδώ η προσέγγιση

μεταξύ Ελλάδας και η Ισραήλ δύο χρόνια πριν την υπογραφή της Τουρκοϊσραηλινής

συμφωνίας, όταν το Δεκέμβριο του 1994 η Αθήνα και το Τελ Αβίβ υπέγραψαν αμυντική

συμφωνία. Για λόγους που αφορούσαν φοβίες της Ελληνικής πλευράς, ως προς την βλάβη

που θα υφίσταντο οι Ελληνοαραβικές σχέσεις, η συμφωνία έμεινε ανενεργή, με αποτέλεσμα η

168 Jane’s Information Group, Jane’s Intelligence Review, 2000

169 RAVID, B., Israel-U.S. formally sign new defense aid agreement, Haaretz, 16-08-2007

170 HILLIKER, J., The Israel Turkey Alliance is a trap, 14-01-2009, Philadelphia Trumpet Print Edition, March 2009, Volume 20, No 3

104

Τουρκία να εκμεταλλεύεται την προσέγγιση με το Ισραήλ επ’ ωφελεία της.171 Τέλη Μαΐου,

αρχές Ιουνίου 2008 διεξήχθη στον Ελληνικό εναέριο χώρο κοινή αεροπορική άσκηση

Ελλάδας Ισραήλ με την κωδική επωνυμία «Glorious Spartan» (Ένδοξος Σπαρτιάτης),

αναβιώνοντας την παλαιά ανενεργή αμυντική συμφωνία του 1994.172 Πολλοί αναρωτήθηκαν

για τη σκοπιμότητα αυτής της κοινής άσκησης και τη συνδύασαν με το γεγονός ότι η

απόσταση Ισραήλ Κάρπαθος είναι η ίδια με την απόσταση Ισραήλ Ιράν και ότι η άσκηση

αποτελούσε prova generale για τους πιλότους των ισραηλινών F 15 και F-16, που

συμμετείχαν στην άσκηση πάνω από το Αιγαίο πέλαγος. Το γεγονός της επανενεργοποίησης

της παλαιάς ελληνοϊσραηλινής αμυντικής συμφωνίας με την παράλληλη ύφεση στις

Τουρκοϊσραηλινές σχέσεις, μετά τα γεγονότα του Davos (30-01-2008), προσφέρει στην

Ελλάδα μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για ισχυρότερη αμυντική και οικονομική συνεργασία

σε στρατηγικό επίπεδο με το Ισραήλ.173

5.- Πολιτική υδάτων

Ένα άλλο σοβαρό θέμα που απασχολεί το Ισραήλ σαν κράτος είναι και η διαχείριση των

υδάτινων πόρων, που έχει στην αποκλειστική χρήση του και χρήση των υδάτινων πόρων, που

συνδιαχειρίζεται με τους γείτονές του. Βασικός υδάτινος πόρος είναι ο Ιορδάνης ποταμός, ο

οποίος πηγάζει από το όρος Hermοn στη Συρία σε υψόμετρο 550 μέτρων διαρρέει τη

Συρία την Ιορδανία και εκβάλλει στη Νεκρά Θάλασσα 320 χιλιόμετρα νότια από τις πηγές

του σε υψόμετρο 410 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.174 Από τον ρου του

Ιορδάνη και των παραποτάμων του Hasbani και Dan, που πηγάζουν στο Λίβανο και Banias,

171 NACMANI, A., A Triangular Relatioship: Turkish Israeli Cooperation and its Implications for Greece, Center d’ etudes et des recherché internationales (CERI/CNRS), Cahiers d’ etudes sur la Mediterranee orientale et le monde turco-iranien, No 28, juin-decembre 1999

172 ΖΩΡΑΚΗΣ, Γ., Μυστική άσκηση με τους Ισραηλινούς, Εφημερίδα «Η Πατρίς», 12-06-2008

173 BANOUTSOS, A., Greek-Israeli Strategic Partnership- operation «Glorious Spartan», Research Institute for European and American Studies, www.rieas.gr 174 www.wikipedia.org

105

που πηγάζει στη Συρία, καθώς και του κυρίου παραποτάμου του, του Yarmouk, που πηγάζει

και αυτός στη Συρία, μόνο 1.300 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο καταλήγουν

στη Νεκρά Θάλασσα. Ο ποταμός Litani στο Λίβανο (αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το

βόρειο σύνορο της περιοχής, που ελέγχει η Hezbollah στο νότιο τμήμα της χώρας) πηγάζει

από την κοιλάδα Bekaa και εκβάλλει στη Μεσόγειο Θάλασσα μετά από κατάντη ροή 140

χιλιομέτρων. Η ροή του μεταφέρει 700 έως 900 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο.

Κατά περιόδους το Ισραήλ κατείχε περιοχές του Λιβάνου από όπου διέρχεται ο ποταμός

Litani και πάντα ενδιαφερόταν για τη διαχείριση των υδάτων του.175 Άλλη συγκέντρωση

υδάτων εμφανίζεται στη Θάλασσα της Γαλιλαίας (λίμνη Kineret) 212 μέτρα κάτω από την

επιφάνεια της θάλασσας, η οποία εκτός των υδάτων των ποταμών δέχεται τα επιφανειακά

ύδατα των βροχών. Από το 1955 μέχρι το 1967 τα υπάρχοντα ύδατα διανέμονταν βάσει μιας

συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ, Ιορδανίας και Λιβάνου, γνωστής με το όνομα Johnston Water

Plan. Από το 1994 έχουν υπογραφεί συμφωνίες του Ισραήλ με την Ιορδανία για παροχή

νερού από τη Θάλασσα της Γαλιλαίας προς το κανάλι King Abdullah (East Ghor Canal)

της Ιορδανίας και μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστινιακής Αρχής αντίστοιχα για παροχή

ύδατος από τον εθνικό μεταφορέα (National Water Carrier) και χορήγηση αδειών για

εκσκαφές φρεάτων ύδατος στη δυτική όχθη και τη Λωρίδα της Γάζα. Η προβληματική που

δημιουργείται εδώ είναι, ότι στα χαμηλότερα σημεία του δυτικού υδροφόρου ορίζοντα της

δυτικής όχθης, όπου υπάρχει ευκολότερη πρόσβαση στο νερό με φρέατα, κατοικούνται από

εβραίους εποίκους.

Στο υποσύστημα της Εγγύς Ανατολής (Ισραήλ-Παλαιστινιακά εδάφη-Ιορδανία και Λίβανος)

περί το έτος 2020 το Ισραήλ και η Ιορδανία θα μπορούν να καταναλώνουν λιγότερα από

150κμ νερού κατ’ άτομο ετησίως, ενώ η Δυτική όχθη και η Γάζα λιγότερα από 85κμ νερού.

175 AMERY, H., The Litani River of Lebanon, Geographical Review, July 1993, Vol. 83, Issue 3, p.229

106

Σχήμα 14: Οι λεκάνες απορροής υδάτων (watersheds) και ο διαχωρισμός του

υδροφόρου ορίζοντα (Aquifier) του Ισραήλ (πηγή: ErcWorld UN)

Ήδη το 1990 η Δρ Joyce Starr, επικεφαλής της Global Water Policy and Technology

Summits Iniative/Washington υπεστήριζε ότι οι δύο αυτές χώρες «έχουν ακόμη 15-20 χρόνια

πριν η γεωργική τους ασφάλεια απειληθεί». Το ένα τρίτο των υδάτων που χρησιμοποιεί το

Ισραήλ προέρχεται από την Δυτική Όχθη και σημειωτέον ότι αυτό ισοδυναμεί με το 83%

των υδατίνων αποθεμάτων της Δ. Όχθης. Μόνο το 17% χρησιμοποιούν οι Παλαιστίνιοι στην

Κατεχόμενη αυτή περιοχή.176 Αντιλαμβάνεται κανείς τι θα συμβεί μετά την πιθανή ίδρυση

του Παλαιστινιακού κράτους, το οποίο και θα εκμεταλλεύεται την ολότητα των υδάτινων

αποθεμάτων της Δ. Όχθης. Το Ισραήλ θα εξαρτηθεί σχεδόν απολύτως από τα ύδατα του

Τίγρη και του Ευφράτη, τα οποία η Τουρκία χρησιμοποιεί ως στρατηγικό όπλο εκβιασμών

176 STARR. J., Water Wars, Foreign Policy, Volume 82, Spring 1991, p.p. 17-36

107

προς τα κράτη της περιοχής ή θα αναζητήσει άλλες λύσεις που δεν θα περιλαμβάνουν αυτού

του είδους την εξάρτηση.

Ο αγώνας για εξεύρεση υδάτινων πόρων τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση είναι ζωτικός

και για τις τέσσερις κρατικές υποστάσεις της περιοχής και θα αποτελεί πάντα ένα σοβαρό

παράγοντα αστάθειας για την περιοχή με δεδομένη την αύξηση του πληθυσμού στο Ισραήλ

και τις Παλαιστινιακές περιοχές και την αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών (αύξηση της

θερμοκρασίας του περιβάλλοντος).

6.-Εθνική Οικονομία- Εσωτερική ασφάλεια

Το Ισραήλ είναι μια τεχνολογικά προηγμένη οικονομία της αγοράς με ουσιαστικά, ελάχιστη,

κρατική συμμετοχή. Εξαρτάται από τις εισαγωγές του ακατέργαστου ελαίου, των σιτηρών,

των πρώτων υλών, και του στρατιωτικού εξοπλισμού. Παρά τους περιορισμένους φυσικούς

πόρους, το Ισραήλ έχει αναπτύξει εντατικά τους γεωργικούς και βιομηχανικούς τομείς του

κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 20 ετών. Το Ισραήλ εισάγει τις ουσιαστικές ποσότητες

σιταριού αλλά είναι κατά ένα μεγάλο μέρος αυτάρκες σε άλλα γεωργικά προϊόντα. Τα

διαμάντια περικοπών, ο εξοπλισμός υψηλής τεχνολογίας, και τα γεωργικά προϊόντα (φρούτα

και λαχανικά) είναι οι κύριες εξαγωγές. Το Ισραήλ εμφανίζει αρκετά μεγάλα ελλείμματα στο

εμπορικό του ισοζύγιο, τα οποία όμως καλύπτονται από εμβάσματα του εξωτερικού και από

ξένα δάνεια (εισρροή συναλλάγματος). Κατά προσέγγιση το μισό από το κυβερνητικό

εξωτερικό χρέος οφείλεται στις ΗΠΑ, τη σημαντικότερη πηγή οικονομικής και στρατιωτικής

ενίσχυσής του. Το ΑΕΠ του Ισραήλ, μετά από ελαφρά κάμψη το 2001 και το 2002 λόγω της

Παλαιστινιακής σύγκρουσης και των προβλημάτων στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, έχει

αυξηθεί κατά περίπου 5% ετησίως από το 2003. Η οικονομία αυξήθηκε 4,2% το 2008,

επιβραδυμένη όμως από τη παγκόσμια οικονομική κρίση. Η συνετή κυβερνητική

φορολογική πολιτική και οι δομικές μεταρρυθμίσεις τα τελευταία χρόνια έχουν βοηθήσει

108

στην πρόσκληση ξένων επενδυτικών κεφαλαίων, στην αύξηση των φορολογικών εσόδων, και

την αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, που θέτει την οικονομία σε μια σταθερή ανοδική

πορεία.177

Η λέξη «ασφάλεια» στο Ισραήλ έχει προφανώς μια διαφορετική έννοια από ότι έχει σε

οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη. Αλλά και μέσα στην ίδια τη χώρα έχει διαφορετική

έννοια όσον αφορά τη διαβάθμιση της απειλής που εμπερικλείει ανάλογα την περιοχή για

την οποία γίνεται λόγος. Διαφορετικά αντιλαμβάνεται την ασφάλεια ο κάτοικος του Tel

Aviv-Yaffo και διαφορετικά ο κάτοικος της Haifa. Έτσι και αλλιώς ο πολίτης του Ισραήλ

μαθαίνει από παιδί, ότι βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Για το Ισραήλ «άμυνα» και

«εσωτερική ασφάλεια» είναι δυο όροι τόσο συγκεχυμένοι μεταξύ τους, που άλλοτε

λειτουργούν ταυτόχρονα, άλλοτε χωριστά και άλλοτε αντικρουόμενα. Κύριος αντίπαλος είναι

ο αντισιωνιστής, ο αντισημίτης, που είτε δρα ως ένοπλος σε τακτική μάχη είτε ως βομβιστής

αυτοκτονίας σε μια στάση λεωφορείου. Το κράτος του Ισραήλ αντιμετωπίζοντας αυτή την

κατάσταση από την ίδρυσή του και πριν ακόμα έχει κατορθώσει να οργανωθεί όσο κανένα

άλλο κράτος στον κόσμο για να αντιμετωπίσει τους κινδύνους για την εσωτερική ασφάλειά

του είτε αυτοί εμφανίζονται στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό της χώρας. 178 Η Γενική

Υπηρεσία Ασφάλειας (Shabak ή Shin Bet) είναι αρμόδια για τη συλλογή πληροφοριών που

αφορούν τοπικές τρομοκρατικές ομάδες, χρησιμοποιώντας σε εκτενή κλίμακα τη μέθοδο της

διείσδυσης με πληροφοριοδότες. Έχει κατηγορηθεί και από τους ίδιους του Ισραηλινούς για

τις σκοτεινές, πλην αποτελεσματικότατες μεθόδους της.179 180 Η Mossad (Εθνική Υπηρεσία

Πληροφοριών) είναι αρμόδια για συλλογή πληροφοριών, που αφορούν την εθνική ασφάλεια

177 CIA, The World Fact Book Israel, 2008 www.cia.gov.library/

178 www.wikipedia.org

179 www.shabak.gov.il

180 www.fas.org/irp/world/israel/shin_bet

109

και την τρομοκρατία και διεξάγει παραστρατιωτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό και

εσωτερικό της χώρας όπου αυτό απαιτείται.181 Η Ισραηλινή Αστυνομία (Mishteret Yisrael)

είναι πολιτικός οργανισμός με επιχειρησιακούς βραχίονες κατά της τρομοκρατίας την

Magav (Μεθοριακή Αστυνομία), την Yammam (Ειδική Αστυνομική Μονάδα) και την

Yassam (Ειδική Μονάδα Περιπολιών). Αυτό είναι το δίκτυο που έχει συστήσει το κράτος

του Ισραήλ για την εσωτερική του ασφάλεια, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι κάθε

πολίτης εκπαιδεύεται για να διακρίνει και να αποφεύγει κάθε είδους απειλές. Πέρασε πολύς

χρόνος και χάθηκαν πολλές ζωές Ισραηλινών και Αράβων κυρίως μέχρι να φτάσει το επίπεδο

ασφάλειας σε αυτό το σημείο. Τίποτε όμως δεν είναι σίγουρο. Από την μια στιγμή στην άλλη

ο καθένας μπορεί να βρεθεί από τον παράδεισο στην κόλαση.

181 www.mossad.gov.il

110

Κεφάλαιο V

1.-Το σύστημα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής

1.1.-Ελλάδα, Μέση Ανατολή και πετρέλαιο182 Η Μέση Ανατολή είναι ο γεωγραφικός χώρος με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον

κόσμο. Πριν, αλλά κυρίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που έληξε το 1945,

εδραιώθηκε η πεποίθηση στους αμερικανικούς και αγγλικούς ηγετικούς κύκλους, ότι η

περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι ο γεωγραφικός χώρος με τα μεγαλύτερα αποθέματα

πετρελαίου στον κόσμο.

Η αμερικανική στρατιωτική ηγεσία λέγοντας Εγγύς και Μέση Ανατολή εννοούσε την

εδαφική περιοχή ανάμεσα στη Μεσόγειο και τις Ινδίες, που ήταν γεμάτη από

πλουτοπαραγωγικές πηγές συμπεριλαμβανομένου κυρίως του πετρελαίου. Ο υπουργός για

μεσογειακές υποθέσεις της Βρετανίας, Harold MacMillan, θεωρούσε ότι η Ελλάδα είναι

χώρα «μεγάλης στρατηγικής σημασίας», που έπρεπε να υπολογίζεται «σαν ένα μοναδικό

σύνολο» με τη Μέση Ανατολή. Το ίδιο ίσχυε και για την Κύπρο. Έτσι η διατήρηση

βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα και την Κύπρο θα μπορούσε να θεωρηθεί «ως μια

διαθέσιμη εφεδρεία για χώρες της ανατολικής όχθης της Μεσογείου». Η περίοδος του Ψυχρού

Πολέμου έκανε πιθανή μια πολεμική αντιπαράθεση ανάμεσα στη Δύση και τη Σοβιετική

Ένωση. Η Βρετανική Αμυντική Επιτροπή υπέδειξε ότι σε περίοδο ειρήνης η κατοχή των

πετρελαιοπηγών της Μέσης Ανατολής ήταν μια τεράστια πηγή εμπορικού κέρδους,

οικονομικής και πολιτικής δύναμης και ήταν αδιανόητο για πολλά χρόνια, ολόκληροι κλάδοι

βιομηχανίας, ο διεθνής εμπορικός και πολεμικός στόλος, καθώς και τα τανκς, τα αεροπλάνα,

τα ελικόπτερα, όπως και τα αυτοκίνητα να χρησιμοποιήσουν ένα άλλο καύσιμο για τη

182ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ, Φ., «Ελλάδα, Μέση Ανατολή και πετρέλαιο», Εφημερίδα «Η Ελευθεροτυπία», 29-09-

2007

111

λειτουργία τους εκτός από τα παράγωγα του πετρελαίου. Οι ηγετικοί κύκλοι της Δύσης

διαπίστωναν ότι κατά τη διάρκεια του Α' και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το πετρέλαιο είχε

παίξει αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση του αποτελέσματος.

Η Γερμανία και στους δύο πολέμους, όπως η Ιταλία και η Ιαπωνία, τη στιγμή που πλησίαζε

η ήττα τους, δεν είχαν ξεμείνει από άνδρες, όπλα, εκρηκτικά ή τρόφιμα, αλλά «από

εξαιρετική έλλειψη πετρελαίου». «Οι πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής μπορούσαν

αληθινά να χαρακτηριστούν σαν ζωτικές για την πλήρη ανάπτυξη της πολεμικής προσπάθειας

της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής» εναντίον της

Σοβιετικής Ένωσης. Δίχως όμως το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής η Δύση δεν θα ήταν σε

θέση ν' αντεπεξέλθει σ' έναν πόλεμο της ίδιας κλίμακας, όπως εκείνον του 1939-1945. Η

αμυντική γραμμή Ελλάδας - Τουρκίας - Ιράν, που είχαν σχεδιάσει οι Αμερικανοί στον

μεταπολεμικό κόσμο, είχε άμεση σχέση με την αποτροπή της Σοβιετικής Ένωσης από το να

προωθηθεί προς τις πετρελαιοφόρες περιοχές της Μέσης Ανατολής. Η πολιτική φαντασία

των Αμερικανών για τη στενή σύνδεση της Ελλάδας με τη Μέση Ανατολή εκφραζόταν

πεντακάθαρα σε εκθέσεις της CIA προς την ηγεσία των ΗΠΑ. Αν η Σοβιετική Ένωση

επικρατούσε στην Ελλάδα, θα προκαλούσε μια ασφυκτική πίεση στην Τουρκία που θα ένιωθε

κυκλωμένη. Οι Ρώσοι θα ενθαρρύνονταν να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο το

αυτονομιστικό κίνημα των Κούρδων «στο βορειοδυτικό Ιράν» και στις γειτονικές κουρδικές

μειονότητες, στην Τουρκία, τη Συρία και το Ιράκ και έτσι ίσως να κατόρθωναν «να

εμποδίσουν την αποτελεσματική λειτουργία των πετρελαιοπηγών του Κιρκούκ στο βόρειο

Ιράκ». Μια επίδειξη δύναμης των Ρώσων στην Ελλάδα ίσως θα υποχρέωνε το Ιράν σε

πετρελαϊκές εκχωρήσεις προς την ΕΣΣΔ αλλά και στον αραβικό κόσμο «ο κλονισμός της

εμπιστοσύνης» για τις ικανότητες των ΗΠΑ σε συνδυασμό με τις σοβαρές ζημιές που είχε

ήδη επιφέρει «η αμερικανική υποστήριξη προς το σιωνισμό», θα μπορούσαν να προκαλέσουν

μια αραβική εσωστρέφεια με την άνοδο «του εθνικισμού, του παναραβισμού και της

ξενοφοβίας». Στον οικονομικό τομέα η πιο σοβαρή συνέπεια «από την πτώση της Ελλάδας»

112

θα ήταν «η πιθανή απώλεια των πετρελαϊκών πηγών της Μέσης Ανατολής που περιλάμβαναν

το 40% των παγκοσμίων αποθεμάτων» λόγω των πολιτικών επιπτώσεων στο Ιράν και τα

αραβικά κράτη. Βέβαια οι Ρώσοι θα είχαν μικρό μόνο άμεσο όφελος από τον έλεγχο των

πετρελαιοπηγών του Ιράν και του Ιράκ, που περιλάμβαναν το 18% των γνωστών παγκοσμίων

αποθεμάτων, γιατί είχαν έλλειψη μεταφορικών μέσων. Πάντως η απώλεια των

πετρελαιοπηγών του Ιράν και του Ιράκ «από τις δυτικές δυνάμεις» θα είχε δραστικό

αποτέλεσμα και στις στρατηγικές ικανότητές τους και στην οικονομία της Δυτικής Ευρώπης.

Αν ο ανατρεπτικός κύκλος συνεχιζόταν, «η ενδεχόμενη απώλεια» των πετρελαϊκών πηγών της

Σαουδικής Αραβίας, του Μπαχρέιν και του Κουβέιτ θα έθετε υπό αμφισβήτηση τη

δυνατότητα των δυτικών δυνάμεων να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές ανάγκες τους σε υγρά

καύσιμα όχι μόνο σε περίοδο πολέμου, αλλά και σε καιρό ειρήνης. Η Ελλάδα, η Κύπρος και

η Τουρκία εθεωρούντο και θεωρούνται ως ένα ενιαίο γεωστρατηγικό σύνολο με τη Μέση

Ανατολή.

1.2.-Η «νέα Μέση Ανατολή» και οι επιπτώσεις για την Ελλάδα 183 Οι δυσαρμονίες που έχουν συσσωρευτεί στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής-

Νοτιοκεντρικής Ασίας, με τον άδικο τρόπου που χαράχθηκαν τα σύνορα στην λογική της

εξυπηρέτησης των συμφερόντων της Δύσης, είναι τεράστιες. Αποτέλεσμα αυτών των

δυσαρμονιών είναι οι καθημερινές τριβές σε κάθε επίπεδο(θρησκευτικό, πολιτισμικό, εθνικό

κτλ). Μέσα σε αυτήν τη λογική οι Σιίτες του Ιράκ (60% του συνόλου), επιδιώκουν την

αυτονομία τους στο Νότο. Το ίδιο και οι Κούρδοι στο Βορρά (20%). Το υπόλοιπο 20%

που αποτελείται από Σουνίτες(κεντρικό Ιράκ), δεν δέχονται μια τέτοια ρύθμιση, γιατί αν

συμβεί αυτό θα μείνουνε σε μια φτωχή λωρίδα γης μιας και τα πετρέλαια είναι στο Βορρά

και στο Νότο. Από την άλλη αν το Ιράκ παραμείνει ενιαίο, η Σουνιτική μειονότητα θα μείνει

στο έλεος των Κούρδων και Σιιτών. Ουσιαστικά το μέλλον της περιοχής στη μετά Σαντάμ

183 ΚΑΡΑΤΟΥΛΙΩΤΗΣ, Ν., Η νέα Μέση Ανατολή και οι επιπτώσεις για την Ελλάδα, Κοζάνη, 20-01-2007, http://karatouliotis.blogspot.com

113

εποχή, φαίνετε δυσοίωνο μιας και ο σχεδιασμός-χειρισμός της όλης υπόθεσης εκ μέρους της

ηγεσίας των ΗΠΑ έγινε χωρίς πολιτικό όραμα Τώρα που φθάσανε σε αδιέξοδο την περιοχή,

χρησιμοποιούν τις αντιθέσεις των κατοίκων της, προκειμένου να επαναχαράξουν τα σύνορα

και να βρούνε μια υποφερτή λύση. Έτσι σε αυτή τη λογική εκτός από την τριχοτόμηση του

Ιράκ και τις επί μέρους ανακατατάξεις κατά μήκος των συνόρων της περιοχής, προβλέπεται

και η δημιουργία τριών νέων «ανεξάρτητων» κρατών. Ήτοι:

Ένα ιερό Ισλαμικό εμιράτο το οποίο θα περιλαμβάνει τις ιερές πόλεις του

Ισλάμ(Μέκκα και Μεδίνα). Κάτι δηλαδή σαν το Βατικανό. Με το οποίο θα ελέγχουν

όλες τις θρησκευτικές τάσεις της περιοχής μέσω δοτής ηγεσίας

Το Βελουχιστάν που θα δημιουργηθεί στα νότια της Περσίας από τμήμα του Ιράν

και του Πακιστάν

Κουρδιστάν, το οποίο θα δημιουργηθεί από τμήματα του Ιράκ, Ιράν, Τουρκία.

Κοινό χαρακτηριστικό αυτού του κράτους θα είναι οι κάτοικοι του που θα είναι

Κούρδοι. Από διάφορους υπολογισμούς κατά προσέγγιση περίπου 40 με 60

εκατομμύρια. Η δημιουργία των κρατιδίων του Βελουχιστάν και του Κουρδιστάν

έγινε με γνώμονα την άσκηση πίεσης προς την Περσία, από Βορρά (Κουρδιστάν)

και Νότο (Βελουχιστάν), με ταυτόχρονο κόντεμα της, (μιας και αυτή θα χάσει τα

περισσότερα εδάφη) προκειμένου να είναι ποιο εύκολος ο χειρισμός της.

Η δημιουργία Κουρδικού κράτους είναι στρατηγικής σημασίας για την Αμερική για δύο

λόγους:

Προκειμένου να πατήσουν επάνω του και να το χρησιμοποιήσουν εναντίον της

Περσίας, η οποία μετά την ανατροπή του Σάχη και την εγκαθίδρυση Ισλαμικής

Δημοκρατίας, έχει δημιουργήσει σωρεία προβλημάτων στα Αμερικανικά

συμφέροντα.

114

Προκειμένου να κοντύνουν την Τουρκία, η οποία κατά την διάρκεια της

Αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ, αποδείχθηκε ότι είναι αφερέγγυος σύμμαχος (μιας

και δεν επέτρεψε την διέλευση της Β΄ Ηλεκτρονικής Μεραρχίας από τα νότια

σύνορα της) την ενσωμάτωση 19 τούρκικων νομών από το νοτιανατολικό άκρο της

Τουρκίας που κατοικείται από Κούρδους, αυτό θα είχε σαν συνέπεια ένα ατέλειωτο

παζάρι μεταξύ Τουρκίας και Αμερικής. Κατά πάσα πιθανότητα τα σπασμένα αυτού

του παζαριού θα τα πληρώσει η πατρίδα μας . Η δε Αμερική αδυνατώντας να δώσει

στην Τουρκία όλα όσα αυτή επιθυμεί θα επιδιώξει να την κατευνάσει με Ελληνικά

έξοδα, πιέζοντας την Ελλάδα να δεχθεί τις Τουρκικές αξιώσεις σε Αιγαίο, Κύπρο και

Θράκη.

1.2.1.-Ο χάρτης της «νέας Μέσης Ανατολής» 184

Ένας σχετικά άγνωστος χάρτης της Μέσης Ανατολής κυκλοφορεί σε στρατηγικούς,

κυβερνητικούς, νατοϊκούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους από τα μέσα του 2006. Ο

χάρτης προωθήθηκε στη δημοσιότητα ίσως σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ομοφωνία

και σιγά-σιγά να προετοιμάσει την κοινή γνώμη για πιθανές –ίσως και κατακλυσμικές-

αλλαγές στην Μέση Ανατολή. Αυτός ο χάρτης αποτελεί τον επανασχεδιασμό και

αναδιαρθρωμένη Μέση Ανατολή υπό το όνομα «Νέα Μέση Ανατολή». Ο χάρτης για την

«Νέα Μέση Ανατολή» φαίνεται να είναι βασισμένος σε σειρά άλλων χαρτών,

συμπεριλαμβανομένων παλαιοτέρων χαρτών για πιθανά σύνορα στην Μέση Ανατολή από την

εποχή του προέδρου Woodrow Wilson και του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο συγκεκριμένος

χάρτης παρουσιάστηκε ως προϊόν φαντασίας του εν αποστρατεία αντισυνταγματάρχη Ralph

Peters, ο οποίος πιστεύει ότι τα νέα σύνορα που περιλαμβάνονται στο χάρτη θα λύσουν εκ

θεμελίων τα προβλήματα της σύγχρονης Μέσης Ανατολής. Ο χάρτης της Νέας Μέσης

Ανατολής ήταν ένα στοιχείο κλειδί στο βιβλίο του αντισυνταγματάρχη εν αποστρατεία

184 www.greekamerikannewsagensy.com

115

«Ποτέ μην εγκαταλείπεις τη μάχη» (Never Quit the Fight), το οποίο εκδόθηκε στις 10 Ιουλίου

2006. Ο ίδιος χάρτης για την «Νέα Μέση Ανατολή» δημοσιεύτηκε με την τίτλο «Ματωμένα

Σύνορα: Πώς μια καλύτερη Μέση Ανατολή θα έμοιαζε» στο περιοδικό των Αμερικανικών

Ενόπλων Δυνάμεων με σχόλια από τον Ralph Peters. Το concept για τον επανασχεδιασμό

της Μέσης Ανατολής παρουσιάστηκε ως «ανθρωπιστική» και «δικαιολογημένη» διευθέτηση,

η οποία θα ευεργετούσε τους κατοίκους της Μέσης Ανατολής και των περιφερειακών

περιοχών αυτής.

Ο απόστρατος αντισυνταγματάρχης προτείνει τον επανασχεδιασμό της περιοχής με νέα

σύνορα, βασισμένος στην «κατάσταση των εθνικών μειονοτήτων» και στην πεποίθηση ότι «τα

διεθνή σύνορα ποτέ δεν είναι εξ ολοκλήρου δίκαια». Θεωρώντας ότι τα υπάρχοντα σύνορα

είναι τα πιο αυθαίρετα και παραμορφωμένα, τα οποία σχεδιάστηκαν από Ευρωπαίους βάσει

ιδίων συμφερόντων, δεν ασπάζεται την άποψη αυτών που υποστηρίζουν ότι τα σύνορα δεν

αλλάζουν, λέγοντας ότι τα σύνορα δεν είναι κάτι το στατικό. Ξεκινώντας από το Ισραήλ, ο

Peters υποστηρίζει ότι πρέπει να επιστρέψει στα σύνορα της εποχής πριν το 1967, «εάν θέλει

η χώρα να ζήσει ειρηνικά».

Για την Σαουδική Αραβία, τα νέα δεδομένα –σύμφωνα πάντα με το νέο χάρτη που προτείνει

ο αντισυνταγματάρχης Peters- δείχνουν τη χώρα να χάνει πολλά εδάφη, αφού το σχέδιο

προβλέπει την τριχοτόμηση στην Ανατολική Επαρχία, η οποία θα συνδέεται με το «Αραβικό

Σιιτικό Κράτος», το οποίο θα αποτελείται κυρίως από εδάφη του νότιου Ιράκ και του Ιράν,

ενώ το Κουβέιτ και το Ομάν μένουν ανεπηρέαστα από τις συνοριακές αλλαγές. Η Υεμένη

επίσης κερδίζει εδάφη από την Σαουδική Αραβία.

1.2.2.-Ο «αναδασμός» της ευρύτερης Μέσης Ανατολής

O αντισυνταγματάρχης Peters θεωρεί ότι η Σαουδική Αραβία αποτελεί «την αιτία της

αποτελμάτωσης του μουσουλμανικού κόσμου». Για το Ιράκ, ο Peters προτείνει να

διασπαστεί σε τρία μικρότερα κράτη, το Αραβικό Σιιτικό κράτος (του οποίου βάση αποτελεί

116

το νότιο –σιιτικό- σημερινό Ιράκ), το Σουνιτικό κράτος και το Κουρδιστάν. Για τον

αντισυνταγματάρχη επικαλούμενος τα ανθρώπινα δικαιώματα, «την μεγαλύτερη αδικία στην

περιοχή αποτελεί η απουσία ενός ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους, στο οποίο θεωρεί ότι

όλοι οι Κούρδοι της Συρίας, του Ιράν αλλά και της Τουρκίας –αν μπορούν- θα προστρέξουν

στο νέο κράτος, το οποίο θα εκτείνεται από το Diyarbakir της Τουρκίας μέχρι το Tabriz του

Ιράν, καλύπτοντας και ένα κομμάτι του σημερινού Ιράκ. Η Συρία χάνει την παράκτια ζώνη

της (στη Μεσόγειο), η οποία συνδράμει στην διαμόρφωση του νέου Λιβάνου και την

αναγέννηση της Φοινίκης. Το Ιράν χάνει αρκετές περιοχές από το Ενωμένο Αζερμπαϊτζάν,

το ελεύθερο Κουρδιστάν, το Αραβικό Σιιτικό Κράτος, το ελεύθερο Μπαλουχιστάν (μια από

τις 32 επαρχίες του Αφγανιστάν), αλλά κερδίζει εδάφη από τις επαρχίες γύρω της Heart

(επαρχία του Αφγανιστάν).

Σχήμα 15: Η προταθείσα αναδιάρθρωση της Μέσης Ανατολής κατά τον Ralph

Peters (πηγή: www.martinfrost.ws)

Το Ιράν –σύμφωνα με τα νέα σύνορα- μετατρέπεται σε ένα Εθνικό Περσικό Κράτος. Το

Αφγανιστάν, ενώ χάνει στα δυτικά περιοχές προς την Περσία, κερδίζει από τα ανατολικά από

το Πακιστάν, το οποίο και αυτό με τη σειρά του χάνει εδάφη από την δημιουργία του

Μπαλουχιστάν. Μπορεί ο νέος χάρτης να μην αντανακλά τις επίσημες θέσεις του

117

Πενταγώνου, όπως ανακοινώθηκε προς απάντηση στις έντονες διαμαρτυρίες και αντιδράσεις

της Άγκυρας, ωστόσο το όλο σχέδιο διδάσκεται και αναλύεται τόσο στην αμερικανική

ακαδημία πολέμου και σε στρατιωτικές σχολές, αλλά και στο ΝΑΤΟ.

Ο αντισυνταγματάρχης Peters χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στο Πεντάγωνο, ως ένας από τους

σπουδαιότερους συγγραφείς με μεγάλο αριθμό εκθέσεων σε περιοδικά στρατιωτικού

περιεχομένου και στρατηγικής, αλλά και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. επίσης δεν είναι

αμελητέο το γεγονός ότι η πρότασή του αυτή δημοσιεύτηκε στο επίσημο περιοδικό των

ενόπλων δυνάμεων, αλλά και το ότι το όλο σχέδιο παρουσιάστηκε από την στρατιωτική

σχολή του ΝΑΤΟ στη Ρώμη.

Πέρα από την πεποίθηση, ότι υπάρχει ένας «πολιτισμικός μαρασμός» στην Μέση Ανατολή,

πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ralph Peters στο περιοδικό για τις Ένοπλες Δυνάμεις

παραδέχεται ότι οι προτάσεις του είναι “δρακόντιες”, και «επώδυνες» ωστόσο όμως

επιμένει, ότι είναι αναγκαία «άλγη» για τους κάτοικους της Μέσης Ανατολής, ώστε να

δημιουργηθεί η «Νέα Μέση Ανατολή», αυτή που πιθανότατα οραματίζεται η

Washington, ίσως και το Λονδίνο, και φυσικά το Τέλ Αβίβ. Για τον εμπνευστή του χάρτη η

αποσύνθεση και η επανασυναρμολόγηση των κρατών της Μέσης Ανατολής αποτελούν την

λύση στις εχθροπραξίες στην περιοχή, κάτι που αποτελεί «γεγονός κατηγορηματικά

παραπλανητικό, λανθασμένο και εικονικό, μια και οι θιασώτες της ‘‘Νέας Μέσης Ανατολής’’

και των επανασχεδιασμένων συνόρων στην περιοχή αποφεύγουν και αποτυγχάνουν να

απεικονίσουν τις ρίζες τους προβλήματος και των συγκρούσεων που υπάρχουν στην σημερινή

Μέση Ανατολή.

«Αυτό που τα ΜΜΕ δεν γνωρίζουν είναι το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι μεγάλες διαμάχες

που ταλαιπωρούν την Μέση Ανατολή αποτελούν συνέπεια της αγγλο-αμερικανο-ισραηλινής

ατζέντας». Πολλά από τα προβλήματα που επηρεάζουν την σημερινή Μέση Ανατολή είναι

τα αποτελέσματα μιας αργής επιδείνωσης των ήδη υπαρχουσών περιφερειακών τάσεων.

118

Αιρετικοί διχασμοί, εθνικές τάσεις και εσωτερική βία παραδοσιακά έχουν αξιοποιηθεί από

τις ΗΠΑ και την Βρετανία, όχι μόνο στην περιοχή της μέσης Ανατολής αλλά και σε

διάφορα μέρη του πλανήτη συμπεριλαμβανομένων της Αφρικής, Λατινικής Αμερικής και των

Βαλκανίων. Η σημερινή κατάσταση στο Ιράκ είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα της

αμερικανο-αγγλικής στρατηγικής «διαίρεσης και κατάκτησης», ενώ ο αναλυτής φέρει την

Ρουάντα, τη Γιουγκοσλαβία, τον Καύκασο και το Αφγανιστάν ως ανάλογες περιπτώσεις της

συγκεκριμένης πολιτικής του διαίρει και βασίλευε. Τέλος, θέτει την έλλειψη δημοκρατικών

καθεστώτων στα κράτη της περιοχής ως ένα από τα βασικά προβλήματα, υπογραμμίζοντας

ότι σκοπίμως εμποδίζεται η εφαρμογή τους. Από την άλλη, θεωρεί ο συγγραφέας της

έρευνας ότι η δυτικού τύπου δημοκρατία έχει γίνει αξίωση μόνο για εκείνα τα κράτη της

Μέσης Ανατολής, τα οποία δεν συμμορφώνονται με τις πολιτικές απαιτήσεις της

Washington, ενώ για κράτη, όπως η Σαουδική Αραβία και η Ιορδανία, τα οποία αποτελούν

παραδείγματα μη-δημοκρατικών κρατών, δεν αντιμετωπίζουν το παραμικρό πρόβλημα με

τις Ηνωμένες Πολιτείες μια και βρίσκονται σε πλήρη εναρμόνιση με την τροχιά τους.

Συνοπτικά η αναδιάταξη των συνόρων για τη «νέα Μέση Ανατολή» θα προέλθει κάπως έτσι:

Ελεύθερο Μπαλουχιστάν: που θα προέλθει από εδάφη κυρίως του σημερινού

αλληλοσπαρασσόμενου Αφγανιστάν, ένα μικρό μέρος του Πακιστάν, και ένα ακόμα

μικρότερο μέρος του Ιράν

Το Ελεύθερο Κουρδιστάν: από εδάφη κυρίως της Τουρκίας, του Ιράκ και του Ιράν

Το Ιερό Ισλαμικό κράτος που περιλαμβάνει τις δυο ιερές πόλεις Μέκκα και Μεδίνα,

παίρνει τα εδάφη του από Σαουδική Αραβία.

Το Ιράκ τριχοτομείται και με την προσθήκη εδαφών από γειτονικά κράτη και

δημιουργούνται:

• Το Αραβικό Σιιτικό Κράτος

119

• Το Ελεύθερο Κουρδιστάν

• Το Σουνιτικό Ιράκ

Από το ντόμινο που δημιουργείται:

• Ο Λίβανος κερδίζει εδάφη από τη Συρία

• Η Συρία χάνει παράκτια εδάφη τα οποία κερδίζει ο Λίβανος και δημιουργείται η

επαναγέννηση της αρχαίας Φοινίκης

Το Ιράν χάνει κάποια εδάφη τα οποία παίρνουν :

• Το Αζερμπαϊτζάν

• Το Ελεύθερο Κουρδιστάν

• Το Αραβικό Σιιτικό κράτος

• Το Ελεύθερο Μπαλουχιστάν,

ενώ κερδίζει εδάφη από τη σημερινή επαρχία Χεράτ του Αφγανιστάν και μετονομάζεται σε

Εθνικό Περσικό κράτος.

Το Πακιστάν χάνει εδάφη, που πάνε στο Αφγανιστάν και στο Μπαλουχιστάν. Το Ισραήλ

επιστρέφει στα σύνορα της εποχής πριν από το πόλεμο των επτά ημερών το 1967. Η

Ιορδανία κερδίζει εδάφη από τη Σαουδική Αραβία, ενώ το Κουβέιτ και το Ομάν μένουν ως

έχουν.

Το γεωπολιτικό Υποσύστημα της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής εμφανίζει πέντε (5) ενεργές

εστίες πιθανής αποσταθεροποίησης:

Το Παλαιστινιακό Ζήτημα. Η Συνάντηση της Annapolis έθεσε κάποιες βάσεις

ενάρξεως διαδικασιών αλληλοκατανοήσεως. Το Ισραήλ, είναι έτοιμο να

αντιμετωπίσει μια ρύθμιση του «ζητήματος της Ανατολικής Ιερουσαλήμ» μέσω

120

διπλωματίας «μικρών βημάτων». Είναι επίσης έτοιμο να προχωρήσει σε

διακανονισμό με την Συρία για το ζήτημα των Υψιπέδων του Γκολάν. Μία τέτοια

εξέλιξη, αποδεσμεύει τη Δαμασκό από την χειραγώγηση του Ιράν αλλά και της

Αγκύρας και επιτρέπει στο Τελ Αβίβ να επανεξετάσει τις σχέσεις του με την ισλαμική

κυβέρνηση της Άγκυρας.

Το Κουρδικό Ζήτημα. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω «διπλωματικών ελευθεριών»,

είναι φυσικό να διευκολύνονται και οι χειρισμοί του Τελ Αβίβ ως προς τις Ιρακινές

εξελίξεις, με εμφανή πλέον την προοπτική ενός –κατ’ όνομα- συνομοσπόνδου Ιράκ

με επίσημη αποδοχή του κρατιδίου του Ιρακινού Κουρδιστάν.

Το ζήτημα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Η υπόθεση της «διαρροής», στις

03-12-2008, της εκθέσεως NIEs (National Intelligence Estimates), των

αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, η οποία αποκαλύπτει πως το Ιράν έχει αναστείλει

ήδη από το 2003 την παραγωγή πυρηνικών όπλων, αφαιρεί το όποιο επιχείρημα

σχετικά με την απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου από το Ιράν και απομακρύνει τον

κίνδυνο δικαιολογημένου θερμού πλήγματος από αμερικανικής πλευράς.

Το ζήτημα του Λιβάνου. Έχοντας ως κατισχύουσα εκδοχή εξέλιξης την ανωτέρω ως

προς τις σχέσεις: Συρίας-Ισραήλ, Ιράν-Η.Π.Α., αλλά και την μεγαλύτερη γαλλο-

ευρωπαϊκή ανάμειξη στο λιβανικό ζήτημα υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε., είναι δυνατή η

πιθανότητα μιας «θετικής στασιμότητας» από πολιτική άποψη στο Λιβανικό

εθνοτικο-θρησκευτικό πολυπρόβλημα.

Το δίπολο Αφγανιστάν-Πακιστάν. Η υπόθεση της αναζωπύρωσης του σαλαφιστικού -

και πολλάκις εντόνως τακφιριστικού- κινήματος στο Αφγανιστάν αποτελεί σημαντική

και φλέγουσα εστία αποσταθεροποίησης. Η έκρηξη εμφυλίου στο πολυεθνοτικό,

τριμπαλιστικό Πακιστάν θα σημάνει μέχρι και ανασχεδιασμό του χάρτη της

Ευρύτερης Μέσης Ανατολής με άκρως δυσάρεστα αποτελέσματα για την διεθνή

οικονομία, αλλά και την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή, που δεν θα

121

αφήσει άθικτη και την Ελλάδα κατόπιν μιας πιθανής «πυρηνικοποιήσεως» της

Τουρκίας η οποία θα αλλάξει την ποσότητα και την ποιότητα των απαιτήσεων της

γείτονος έναντι της χώρας μας.185

Μιλώντας για τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή, δεν μπορεί κάποιος να μη φέρει στο νου

του τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον άμεσο συσχετισμό των συμφερόντων της χώρας με την

περιοχή. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές και οι ακαδημαϊκοί που, εξαιτίας του πολέμου στο Ιράκ

όπως εξελίχθηκε για τις ΗΠΑ αλλά και άλλων γεγονότων, διατείνονται ότι η «αμερικανική

εποχή» στη Μέση Ανατολή έχει φτάσει πλέον στο τέλος της, τουλάχιστον με τον τρόπο που

αποκρυσταλλώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Την περίοδο εκείνη η περιοχή είχε

τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από σήμερα: Ολοκληρωτικά καθεστώτα, σχετικά

χαμηλές τιμές πετρελαίου και μία εύθραυστη ισορροπία συνύπαρξης Ισραήλ και Αράβων.

1.3.- Τα νέα δεδομένα

Σήμερα, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή απέχει άρδην τόσο από την παραπάνω

περιγραφή, όσο και από τις προσδοκίες Αμερικανών και Ευρωπαίων για τη δημοκρατική

εξέλιξη των χωρών αυτών και την επακόλουθη ειρήνη και ευημερία που θα τις χαρακτήριζε.

Στα νέα δεδομένα που προκύπτουν, δεν αποκλείεται οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοι

τους να ασκούν πλέον μικρότερη επιρροή σε σχέση με τις ημέρες πριν τον πόλεμο στο Ιράκ.

Ολοένα και περισσότερο το Ιράν δείχνει, ότι μπορεί να αναδειχθεί σε σημαντική

περιφερειακή δύναμη. Το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας, αν και έχει ανησυχήσει τη διεθνή

κοινότητα και παρά τις κυρώσεις από τον ΟΗΕ, συνεχίζεται απρόσκοπτα. Όσο και αν οι

Ιρανοί δηλώνουν ότι οι έρευνες επικεντρώνονται στη λύση του ενεργειακού της χώρας τους, η

πιθανότητα μιας πυρηνικής δοκιμής τύπου Βόρειας Κορέας φαντάζει πολύ πιθανό σενάριο

185 ΜΑΖΗΣ, Ι., Γεωπολιτικό Τοπίο του 2008 στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, Εφημερίδα «Κυριακάτικη Αυγή», 05-01-2008, σ. 28

122

Ταυτόχρονα, στην περίπτωση κατασκευής πυρηνικού όπλου από το Ιράν, δεν είναι καθόλου

απίθανο να ακολουθήσουν και άλλες χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία.

Επιπλέον, οι εντάσεις Σιιτών και Σουνιτών μουσουλμάνων παρατηρούνται όλο και

συχνότερα, ενώ οι σχέσεις μεταξύ τους προσδιορίζουν μέχρι και τις συμμαχίες κρατών. Η

περίπτωση του Λιβάνου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πρακτικής. Μέσα

στο Ιράκ, η ανοιχτή αντιπαράθεση Σιιτών - Σουνιτών και η ύπαρξη των Κούρδων στο βόρειο

Ιράκ πιθανότατα θα οδηγήσει στην τριχοτόμηση της χώρας με τις δύο πρώτες κοινότητες να

απολαμβάνουν την υποστήριξη χώρων όπως η Συρία και το Ιράν. Πολλοί αναλυτές

εκφράζουν την ανησυχία ότι τα διαφορετικά συμφέροντα των δύο κοινοτήτων ενδέχεται να

οδηγήσουν στη δημιουργία μη κρατικών στρατών, όπως αυτός της Χεζμπολάχ στο Λίβανο.

Μια τέτοια εξέλιξη ελλοχεύει τον κίνδυνο κλιμάκωσης της τρομοκρατίας αλλά και εμφύλιων

συγκρούσεων.

Στο παρελθόν, η στάση των χωρών της Μέσης Ανατολής απέναντι στις ΗΠΑ

προσδιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική και τις λύσεις που προωθούσαν οι

τελευταίες στο παλαιστινιακό ζήτημα. Ωστόσο, παρατηρείται αύξηση του αντι-αμερικανικού

αισθήματος στους λαούς της Μέσης Ανατολής, ειδικά μετά τον πόλεμο στο Ιράκ. Σχετική

έρευνα που πραγματοποιήθηκε μερικούς μήνες μετά την αμερικανική επέμβαση, έδειξε ότι

στην Ιορδανία το ποσοστό αυτών που δήλωσαν έντονη αντίθεση στην πολιτική των ΗΠΑ

στη Μέση Ανατολή έφτανε το 83%. Επίσης, μερική ή έντονη αντίθεση στις προθέσεις των

Ηνωμένων Πολιτειών εξέφρασε το 71% των ερωτηθέντων στο Λίβανο και 98% των

Παλαιστινίων. Εξίσου μεγάλα είναι τα ποσοστά αυτών που δήλωσαν ότι η στάση των ΗΠΑ

συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής: 56% στο Λίβανο, 85% στην

Παλαιστίνη και 91% στην Ιορδανία.

Αλλαγές παρατηρούνται και στους στρατιωτικούς συσχετισμούς και την ισορροπία

δυνάμεων. Η Τουρκία και το Ισραήλ, χώρες φίλα προσκείμενες στις ΗΠΑ εξακολουθούν να

123

αποτελούν τις κυρίαρχες στρατιωτικές δυνάμεις. Ωστόσο, οι έρευνες για την κατασκευή

όπλων μαζικής καταστροφής και βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς περιπλέκουν

την κατάσταση και μπορούν εν μία νυκτί να αλλάξουν την ισορροπία δυνάμεων. Ειδικά οι

τελευταίοι μπορούν να πλήξουν αμερικανικούς στόχους αλλά και το Ισραήλ από μεγάλη

απόσταση, καθιστώντας ανούσια την υπεροχή των ΗΠΑ σε έδαφος και αέρα. Κατά τη

διάρκεια του πολέμου στο Λίβανο η Χεζμπολάχ απαντούσε στις ισραηλινές αεροπορικές

επιδρομές με εκτοξεύσεις βαλλιστικών πυραύλων από το έδαφος του Λιβάνου, χωρίς να

χρειαστεί να πραγματοποιήσει επίγειες επιχειρήσεις.

1.4.- Ο ρόλος της Συρίας και του Ιράν

Το στοιχείο που ολοένα και περισσότερο γίνεται αντιληπτό από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι

ότι δεν είναι πλέον σε θέση να επιβάλλουν την πολιτική τους με κανένα μέσο, στρατιωτικό ή

διπλωματικό, αγνοώντας τις υπόλοιπες χώρες της Μέσης Ανατολής. Αυτό φαίνεται και από

δηλώσεις στελεχών της αμερικανικής πλευράς, και όχι μόνο, που διατείνονται ότι η επίλυση

πολλών θεμάτων της Μέσης Ανατολής απαιτεί την ενεργή συμμετοχή χωρών όπως η Συρία

και το Ιράν ως σταθεροποιητικών παραγόντων.

Η Συρία είναι σε θέση να επηρεάσει τις κινήσεις στρατευμάτων στο Ιράκ και όπλων στο

Λίβανο. Επίσης, ασκεί ιδιαίτερη επιρροή στην παλαιστινιακή Χαμάς. Όπως αναφέρουν

ειδικοί αναλυτές, η Συρία δεν θα είναι αρνητική στο ενδεχόμενο μιας τέτοιας συνεργασίας με

τις ΗΠΑ και τη Δύση, εάν προσφερθούν τα κατάλληλα ανταλλάγματα αλλά και η δέσμευση

για διευθέτηση του ζητήματος των Υψωμάτων του Γκολάν. Εξάλλου, η Συρία έχει

συνεργαστεί με τις ΗΠΑ στο παρελθόν ως σύμμαχος τους στον πρώτο πόλεμο στο Ιράκ.

Η περίπτωση του Ιράν είναι πιο περίπλοκη. Αλλαγή του υφιστάμενου καθεστώτος δεν

προβλέπεται για το άμεσο μέλλον τουλάχιστον, ενώ μια στρατιωτική επέμβαση στο Ιράν δεν

ενδείκνυται από τους Αμερικανούς διπλωμάτες ως λύση. Συνεπώς η διπλωματική οδός για

την παροχή υποστήριξης από το Ιράν και συνεργασίας με τη Δύση φαντάζει ως η σοφότερη

124

επιλογή. Όπως μάλιστα αναφέρει ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εθνικής

Ασφάλειας των ΗΠΑ, οι συνομιλίες με το Ιράν θα πρέπει να είναι δημόσιες, ώστε οι Ιρανοί

πολίτες να γνωρίζουν το κόστος που θα πληρώσουν εξαιτίας της ριζοσπαστικής εξωτερικής

πολιτικής των κυβερνώντων και της ενδεχόμενης άρνησης συνεργασίας. Με αυτό τον τρόπο ο

Ιρανός πρόεδρος θα δεχτεί πιέσεις και από το εσωτερικό της χώρας τις οποίες θα

αναγκαστεί να λάβει υπόψη, ειδικά μετά το σαφές μήνυμα δυσαρέσκειας του λαού στις

τελευταίες δημοτικές εκλογές.

2.-Ανατολική Μεσόγειος

Αυτό που ονομάζεται Ανατολική Μεσόγειος και δεν έχει εξεταστεί μέχρι τώρα, περιλαμβάνει

το θαλάσσιο σύστημα, που βρέχει την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Συρία το Λίβανο, το Ισραήλ

και την Αίγυπτο και βεβαίως περιλαμβάνει το ζωτικής σημασίας νησιωτικό κράτος της

Κύπρου. Οι λόγοι που εξετάζεται αυτό το θαλάσσιο σύστημα είναι προφανείς. Από τη μια το

χρονίζον και φλέγον Κυπριακό ζήτημα και από την άλλη η έρευνα και εκμετάλλευση των

κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή και η μεταξύ των γειτονικών κρατών

οριοθέτηση της ΑΟΖ. Η εμπλοκή της Ελλάδας και στα δύο θέματα θεωρείται ύψιστης

εξωτερικής πολιτικής, καθώς αυτά αποτελούν στρατηγικές επιλογές με τεράστια γεωπολιτική

σημασία.

2.1.-Κύπρος

2.1.1.- Κυπριακό Πρόβλημα

Η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος την 16-08-1960 στη βάση των Συμφωνιών της

Ζυρίχης (11-02-1959) και του Λονδίνου (19-02-1959) μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας, της

Ελλάδας, της Τουρκίας, της Ελληνοκυπριακής και της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στις

συμφωνίες περιλαμβανόταν «Συνθήκη Εγγυήσεων» μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Βρετανίας

και Κύπρου με την οποία, σε περίπτωση διασάλευσης της συνταγματικής τάξης, μια από τις

τρεις πρώτες «εγγυήτριες δυνάμεις» θα μπορούσε να προβεί σε μονομερή δράση, αφού

125

προηγουμένως είχαν εξαντληθεί τα περιθώρια διαπραγματεύσεων με τις άλλες δυο186. Την

προαναφερόμενη συνθήκη και το πραξικόπημα της 15-07-1974 κατά του Μακαρίου

εκμεταλλευόμενη η Τουρκική κυβέρνηση, την 20-07-1974, χωρίς άλλο, προχώρησε στην

αποβίβαση στρατιωτικών δυνάμεων στη βόρεια πλευρά του νησιού. Παρά την αντίσταση, τη

διεθνή κατακραυγή και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ187, την 16-08-

1974 το βόρειο τμήμα του νησιού (36,2% του συνολικού εδάφους)188 βρέθηκε υπό Τουρκική

στρατιωτική κατοχή και η Κύπρος ακόμη και σήμερα παραμένει χωρισμένη από τη γραμμή

του Αττίλα II.

Το Κυπριακό πρόβλημα χρονίζει άλυτο από το καλοκαίρι του 1974, οπότε το βόρειο τμήμα

της νήσου παραμένει υπό Τουρκική κατοχή. Κύριοι πρωταγωνιστές ήταν και παραμένουν οι

εκάστοτε ηγέτες των δύο κοινοτήτων και οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας και της

Τουρκίας. Guest stars ήταν και παραμένουν τα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ και της Μ.

Βρετανίας στην ευρύτερη περιοχή. Κομπάρσοι τα μέλη των δύο κοινοτήτων, ενώ αφανείς

ήρωες οι ξεριζωμένοι από τις εστίες τους. Το ζητούμενο ποιό είναι; Η δίκαιη και βιώσιμη

λύση στα πλαίσια του Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου αποτέλεσε και αποτελεί τη σημαία

των πολιτικών ηγεσιών όλων εμπλεκόμενων μερών. Τι είναι όμως δίκαιο και βιώσιμο; Και για

πόσο θα είναι δίκαιο ή και βιώσιμο; Το ζητούμενο για τις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία είναι να

μη θιγούν τα συμφέροντά τους στην ευρύτερη περιοχή, λαμβανομένης υπόψη της

γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής θέσης του νησιού. Τα ζητούμενα για τους πολίτες των δυο

κοινοτήτων είναι η αρμονική συμβίωση, η ελεύθερη κυκλοφορία στο νησί, η ανάπτυξη και η

επιστροφή στις ρίζες κάποιων χιλιάδων προσφύγων. Η κοινή συνισταμένη είναι η δίκαιη και

186 www.wikipedia.org

187 Ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ υπ’ αριθμ. 353, 354, 355, 357, 358, 359, 360 και 364 του 1974

188 www.cyprus.gov.cy/moi/pio/pio.nsf/All (επίσημος ιστότοπος Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας)

126

βιώσιμη λύση. Η διαφορά έγκειται στο πως προσεγγίζουν αυτή την κοινή συνισταμένη οι

διάφοροι δρώντες στο χώρο.

Πως όμως διαρθρώνεται η δράση αυτών των παραγόντων με βάση τις προσπάθειες για την

εξεύρεση της λεγόμενης «δίκαιης και βιώσιμης» λύσης και την εφαρμογή της με

πραγματικούς όρους; Κατ’ αρχή θα πρέπει να καταστεί σαφές, ότι κατά τη διαχείριση του

συγκεκριμένου προβλήματος αναφύονται πολυπολικά αντικρουόμενα συμφέροντα.

Συμφέροντα κυρίαρχων κρατών, εξωτερικών δρώντων και εθνικών κοινοτήτων, αλλά και

προσωπικά συμφέροντα. Σε αυτή την υπόθεση οι παραδοχές διαδραματίζουν σημαντικό

ρόλο. Παραδοχές που ίσως πονάνε, δε συμφέρουν, αλλά αποτελούν αναγκαία και ικανή

συνθήκη στην προσέγγιση του κοινού τόπου. Η πρώτη και βασική παραδοχή ανάγεται στο

ιστορικό παρελθόν του νησιού, που έχει να κάνει με το γεωγραφικό του χώρο. Καθαρά

γεωπολιτική παραδοχή χαρακτηρίζεται, ότι η θέση της Κύπρου αποτελούσε, αποτελεί και θα

αποτελεί πόλο έλξης διάφορων εξωγενών παραγόντων. Διαχρονικά, αν δει κάποιος το διεθνές

ενδιαφέρον για το νησί, θα κατανοήσει σχετικά εύκολα τους λόγους, για τους οποίους η

Κύπρος τέθηκε σχετικά νωρίς στο στόχαστρο των εκάστοτε ισχυρών.

Οι διαπραγματεύσεις για τη λύση του προβλήματος της Κύπρου έχουν αρχίσει από το 1975

και συνεχίζονται περιοδικά υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Η βάση για τη λύση είναι τα

ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και οι δύο υψηλού επιπέδου συμφωνίες, που

υπογράφηκαν μεταξύ του Προέδρου Μακαρίου και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Rauf

Denktas τον Φεβρουάριο του 1977 και μεταξύ του Προέδρου Σπύρου Κυπριανού και του

Τουρκοκύπριου ηγέτη Rauf Denktas τον Μάιο του 1979. Η συμφωνία υψηλού επιπέδου του

1977 θέτει το "πλαίσιο" για τις διαπραγματεύσεις, δηλώνοντας, ότι ο στόχος είναι η

καθιέρωση μιας ανεξάρτητης, αδέσμευτης και δικοινοτικής ομοσπονδιακής δημοκρατίας, με

τις αρμοδιότητες και τις λειτουργίες της κεντρικής κυβέρνησης να είναι τέτοιες, ώστε να

προστατεύεται η ενότητα της χώρας. Η συμφωνία υψηλού επιπέδου του 1979 προχώρησε

127

ακόμη περισσότερο με τη συμπερίληψη, μεταξύ άλλων, του σεβασμού των ανθρώπινων

δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους τους πολίτες, καθώς και την

αποστρατικοποίηση του νησιού. Την 15 Νοεμβρίου του 1983, διαρκουσών των συνομιλιών,

η τουρκοκυπριακή ηγεσία ανακήρυξε τη δημιουργία «ανεξάρτητου κράτους»189 στην

κατεχόμενη Κύπρο, με την πλήρη υποστήριξη της Τουρκίας. Η διεθνής κοινότητα

καταδίκασε αυτή τη μονομερή ενέργεια, την κήρυξε νομικά άκυρη και απαίτησε την άμεση

άρση της190. Κατά συνέπεια, καμία χώρα στον κόσμο δεν έχει αναγνωρίσει το παράνομο

καθεστώς, εκτός από την Τουρκία, που επί της ουσίας καθορίζει την πολιτική της

«Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου». Μια σειρά Αποφάσεων της Γενικής

Συνέλευσης των ΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας έχουν καταδικάσει την εισβολή στην

Κύπρο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της

Ευρώπης191 έχει καταδικάσει την Τουρκία, ως ένοχη σοβαρών παραβιάσεων ανθρώπινων

δικαιωμάτων192 στο τμήμα του νησιού, που κατέχει. Η Τουρκία έχει αγνοήσει όλες αυτές τις

Αποφάσεις.193 Τον Δεκέμβριο του 1999, και ως αποτέλεσμα ενός αιτήματος από τη σύνοδο

κορυφής της Ομάδας των 8 (G8) τον Ιούνιο 1999, στην Κολονία194, ο ΟΗΕ ξεκίνησε

ακόμα μια προσπάθεια εξεύρεσης λύσης στο κυπριακό πρόβλημα με την έναρξη διαδικασίας

συνομιλιών. Πέντε κύκλοι συναντήσεων πραγματοποιήθηκαν μέχρι το Νοέμβριο του 2000

για τη συζήτηση των ακόλουθων ζητημάτων: εδαφικό, ασφάλεια, ιδιοκτησίες και κατανομή

εξουσιών. Εντούτοις, δεν υπήρξε καμία πρόοδος, λόγω της επιμονής του Rauf Denktas για

189 Σ.τ.Σ Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ) ή Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC) ή Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ( KKTC), έχει αναγνωριστεί, ως κράτος, μόνο από την Τουρκία

190 Ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ υπ’ αριθμ. 541 του 1983 και 550 του1984

191 ΕΔΑΔ, Case of Cyprus v. Turkey (Application no. 25781/94) Judgment Strasbourg, 10 May 2001

192 ο.π.π. Συνεχής παραβίαση των αρ. 2, 3 και 5 (αγνοούμενοι), 1 και 8 (πρόσφυγες και ιδιοκτησίες) της ΕΣΔΑ και άλλα

193 www.greeceun.org (επίσημος ιστότοπος της Μόνιμης Αντιπροσωπίας της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη)

194 Σ.τ.Σ. μετά από παρέμβαση του πρωθυπουργού του Η.Β. Tony Blair

128

την αναγνώριση του παράνομου καθεστώτος, ως χωριστού, κυρίαρχου «κράτους». Μετά από

διακοπή για περισσότερο από ένα έτος, ξεκίνησαν την 160-1-2002 εκ του σύνεγγυς

συνομιλίες μεταξύ του Προέδρου Κληρίδη και του Rauf Denktas. Πάλι καμία ουσιαστική

πρόοδος δεν σημειώθηκε στις διαπραγματεύσεις. Στις 14 Μαΐου 2002, προκειμένου να

βοηθήσει τη διαδικασία, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Αννάν επισκέφθηκε την

Κύπρο, όπου είχε συναντήσεις με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον

Τουρκοκύπριο ηγέτη. Κατά την αναχώρησή του στις 16 Μαΐου 2002, εξέφρασε την

πεποίθηση, ότι μέχρι το τέλος Ιουνίου οι δύο ηγέτες θα μπορούσαν να επιλύσουν όλα τα

θεμελιώδη ζητήματα, υπό την προϋπόθεση, ότι θα επιδείκνυαν αποφασιστικότητα και την

αναγκαία πολιτική βούληση. Τελικά ο ΓΓ του ΟΗΕ κατάρτισε και υπέβαλε ένα σχέδιο

λύσης, το οποίο μετά από πολλές διαβουλεύσεις και αναθεωρήσεις υπεβλήθη στους πολίτες

των δύο κοινοτήτων, προκειμένου να αποφανθούν με δημοψήφισμα περί της αποδοχής του ή

μη. Στο δημοψηφίσματα στις 24 Απριλίου 2004 μια σαφής πλειοψηφία του 75.8% των

Ελληνοκυπρίων απέρριψε το τελικό σχέδιο του ΓΓ του ΟΗΕ Κόφι Ανάν (Anan Plan V)195,

θεωρώντας, ότι δεν ήταν ισορροπημένο και δεν κάλυπτε τις κύριες ανησυχίες τους, σχετικά

με την ασφάλεια, τη λειτουργικότητα και τη βιωσιμότητα της λύσης. Αντίθετα το 64.9% των

Τουρκοκυπρίων ψήφισε υπέρ. Με την ψήφο τους, οι Ελληνοκύπριοι δεν έχουν απορρίψει την

επανένωση του νησιού, που παραμένει ο πρωταρχικός στόχος. Έχουν απορρίψει μόνον το

συγκεκριμένο σχέδιο, που τέθηκε στην κρίση τους. Την 01-05-2004, η Κύπρος, μαζί με

άλλες εννέα ευρωπαϊκές χώρες, έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ από την 01-01-

2008 εντάχθηκε στη ζώνη του Ευρώ (σκληρό πυρήνα της ΕΕ). Ένα από τα πρωτόκολλα,

σχετικά με την Κύπρο, που προσαρτήθηκε στην Ενταξιακή Συνθήκη, προβλέπει την

αναστολή της εφαρμογής του κοινοτικού κεκτημένου στο τουρκικό κατεχόμενο βόρειο

τμήμα του νησιού, έως ότου επιτευχθεί λύση.

195 www.cyprus.gov.cy/moi/PIO/PIO.nsf/UN_plan_gr/UN_plan_gr (επίσημος ιστότοπος Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας)

129

Μετά το ναυάγιο του σχεδίου Ανάν υπήρξε μια σχετική αδράνεια γύρω από το Κυπριακό.

Ανταλλαγή μηνυμάτων και διερευνητικών επαφών από τα ενδιαφερόμενα μέρη, αλλά και από

τρίτους εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι ενδιαφέρονται για τη λύση του Κυπριακού

(ΟΗΕ, ΕΕ, ΗΠΑ, Βρετανία, Ρωσσία κλπ). Σχέδιο δράσης για το Κυπριακό, το οποίο η

Άγκυρα υπέβαλε στο ΓΓ του ΟΗΕ κ. Κ. Ανάν στις 20-01-2006 εξήγγειλε ο τότε Υπουργός

Εξωτερικών της Τουρκίας Gul σε συνέντευξη του στο CNN Turk television (24-01-2006).

Το σχέδιο δράσης αποτελεί μια αναλυτική έκδοση από 10 σημεία της πρότασης που είχε

υποβάλει ο Gul το Μάιο 2005 για αμοιβαία και ταυτόχρονη άρση όλων των περιορισμών

και μέτρων απομόνωσης στην Κύπρο. Συγκεκριμένα εισηγείται, μεταξύ άλλων, το άνοιγμα

των τουρκικών λιμανιών και αεροδιαδρόμων σε κυπριακά πλοία και αεροσκάφη, άνοιγμα των

κατεχομένων λιμανιών Αμμοχώστου, Κερύνειας και Καραβοστασίου και του αεροδρομίου

Τύμπου, ένταξη της Β. Κύπρου, ως ξεχωριστής οικονομικής οντότητας στην Τελωνειακή

Ένωση της ΕΕ, απρόσκοπτη διεξαγωγή εμπορίου τόσο μεταξύ των δυο πλευρών όσο και

διεθνώς και συνάντηση υψηλού επιπέδου ως τον Ιούνιο 2006 μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας,

Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Από το καλοκαίρι του 2008 οι δυο

ηγέτες των κοινοτήτων του νησιού Ταλάτ και Χριστόφιας συμφώνησαν σε απευθείας

διαπραγματεύσεις για την οικοδόμηση αμοιβαίων μέτρων εμπιστοσύνης μέχρι την εξεύρεση

συνολικής, συμφωνημένης λύσης.196

Όπως προαναφέρθηκε το 36.2 % του συνολικού εδάφους της Κύπρου από τον Αύγουστο του

1974 βρίσκεται υπό Τουρκική κατοχή. 200.000 περίπου Ελληνοκύπριοι εκδιώχτηκαν από το

βόρειο τμήμα του νησιού, όπου αποτελούσαν το 80 % του πληθυσμού εκεί. Αντίστοιχα οι

Τουρκοκύπριοι που διέμεναν στο νότιο τμήμα αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στις

κατεχόμενες περιοχές. Λιγότεροι από 500 Ελληνοκύπριοι παρέμειναν στα κατεχόμενα, ενώ

196 http://www.cyprus.gov.cy/moi

130

στο τέλος του 1974 ήταν 20.000 περίπου. 35.000 Τούρκοι στρατιώτες παραμένουν στο νησί,

ενώ 100.000 περίπου Τούρκοι μετανάστευσαν στο νησί ως έποικοι.197

Οι σχέσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας με το κατεχόμενο τμήμα της βόρειας Κύπρου είναι

ερμαφρόδιτες. Ενώ η Κυπριακή κυβέρνηση θα επιθυμούσε τη σε ένα πλαίσιο θέσπιση

σχέσεων με τους κατοίκους της τουρκοκυπριακής κοινότητας, κάθε επίσημη σύμπραξη

διοικητικού, οικονομικού ή εμπορικού χαρακτήρα, υπάρχει κίνδυνος να οδηγηθεί σε de

facto αναγνώριση του ψευδοκράτους με ανυπολόγιστες συνέπειες στη διαδικασία ια

εξεύρεσης δίκαιης και βιώσιμης λύσης του Κυπριακού.

2.1.2.- Κύπρος και Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι σχέσεις της Κύπρου με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, και ακολούθως με την

Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν εξελιχθεί σταδιακά από μια Συμφωνία Σύνδεσης το 1972 σε ένα

Πρωτόκολλο Τελωνειακής Ένωσης το 1987. Στη συνέχεια ακολούθησε αίτηση για πλήρη

ένταξη την 04-07-1990 και η θετική γνωμοδότηση της Επιτροπής της ΕΕ για την αίτηση

ένταξης της Κύπρου την 30-06-1993 («….η γεωγραφική θέση της Κύπρου, οι βαθιοί δεσμοί οι

οποίοι, για δυο χιλιάδες χρόνια, τοποθετούν το νησί στην ίδια την πηγή της Ευρωπαϊκής κουλτούρας και

πολιτισμού, η έντονη ευρωπαϊκή επίδραση που είναι εμφανής στις αξίες που έχει ο λαός της Κύπρου και

στην πολιτιστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή των πολιτών της, ο πλούτος των ποικίλων

επαφών της με την Κοινότητα, όλα αυτά προσδίδουν στην Κύπρο, πέραν πάσης αμφιβολίας, την

ευρωπαϊκή της ταυτότητα και χαρακτήρα και επιβεβαιώνουν τον ευρωπαϊκό της

προσανατολισμό….»).198 Η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων έγινε το Μάρτιο 1998

και ολοκληρώθηκε στην Κοπεγχάγη το Δεκέμβριο του 2002, μετά από σειρά

διαπραγματεύσεων για το κλείσιμο των υπό διαπραγμάτευση κεφαλαίων. Η ένταξη της

197 www.un.int/cyprus (επίσημος ιστότοπος της Κυπριακής Δημοκρατίας στα ΗΕ)

198 Απόσπασμα από το συμπέρασμα της από 30-06-1993 γνωμοδότησης της Επιτροπής της ΕΕ για την ένταξη της Κύπρου, www.eu-coordinator.gov.cy

131

Κύπρου στην Ε.Ε. (01-05-2004) επισημοποιήθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης

Προσχώρησης στη Στοά του Αττάλου, στην Αθήνα, την 16-04-2003.

Από την 01-01-2008 η Κύπρος εισήλθε με απόλυτη επιτυχία στη νομισματική ένωση της ΕΕ

(ζώνη του Ευρώ) και ουσιαστικά στο σκληρό πυρήνα της Ευρώπης, αποδεικνύοντας τις

τεράστιες οικονομικές δυνατότητες που διαθέτει σαν κρατική και ιδιωτική οικονομία (….η

διαδικασία της ονομαστικής σύγκλισης συνοδεύτηκε από έντονη οικονομική ανάπτυξη. Ο ρυθμός

αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ στην Κύπρο είναι πολύ υψηλότερος από ό,τι στη ζώνη του ευρώ τα

τελευταία χρόνια. Η αύξηση του πραγματικού προϊόντος στηρίχθηκε από την εγχώρια ζήτηση και,

συγκεκριμένα, από την έντονη ιδιωτική κατανάλωση και σε μεγάλο βαθμό από τις αυξημένες επενδύσεις

πάγιου κεφαλαίου. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κύπρου [σε μονάδες ισοδυναμίας αγοραστικής

δύναμης] αυξήθηκε από περίπου 74% του μέσου όρου [το 1996] των 12 χωρών που συμμετείχαν

αρχικά στη ζώνη του ευρώ σε περίπου 84% το 2006. Πρόκειται για μια σημαντική βελτίωση, η οποία

ελπίζουμε ότι θα συνεχιστεί…)199.

Πέραν της οικονομικής ευρωστίας της Κύπρου και τις αυξανόμενες προοπτικές ανάπτυξης, η

ΕΕ είχε πάντα στην ατζέντα της τη συνεργασία, τις σχέσεις με την Κύπρο και τελικά την

ένταξή της στη μεγάλη Ευρωπαϊκή οικογένεια. Μοναδικός ανασταλτικός παράγοντας

φαινόταν η διχοτόμηση του νησιού και η αδυναμία εξεύρεσης νομοτεχνικής λύσης, που θα

έδινε τη δυνατότητα για την πλήρη ένταξη. Πέραν, λοιπόν, των οικονομικών λόγων μια σειρά

άλλων παραμέτρων σκιαγραφεί την αξία της Κύπρου για την ΕΕ:

• Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας (European Security Strategy), που

υιοθετήθηκε την 12-12-2003, προσδιορίζει στους στρατηγικούς στόχους της:

199 Απόσπασμα από την ομιλία του Jean-Claude Trichet, Προέδρου της ΕΚΤ στο πλαίσιο της εκδήλωσης Καλωσορίζοντας την Κύπρο στη ζώνη του ευρώ, Λευκωσία, 18 Ιανουαρίου 2008, www.ecb.int (επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας)

132

τη δημιουργία στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης και τη Μεσόγειο ενός

δακτυλίου ασφαλείας από χώρες με σταθερά και ευνομούμενα καθεστώτα και

την αντιμετώπιση των νέων ασύμμετρων απειλών κατά της ασφάλειας της

Ευρώπης, στους χώρους γένεσης τους.200

Είναι προφανές ότι οι Βρετανικές βάσεις, που βρίσκονται στην Κύπρο,

εμπλέκονται άμεσα στην επίτευξη αυτών των στόχων ως προωθημένο προπύργιο

της Ευρώπης προς την εστία των δυναμικών απειλών, που πηγάζουν από τη

περιοχή της Μ. Ανατολής και Κεντρικής Ασίας. Το γεγονός όμως, ότι οι

Βρετανικές βάσεις δεν αποτελούν έδαφος της ΕΕ, δίνει την ευχέρεια στη

Βρετανία να τις χρησιμοποιεί κατά τη βούληση της με γνώμονα τα εθνικά της

και μόνο συμφέροντα. Συνεπώς η Κύπρος, ως Ευρωπαϊκό έδαφος, μπορεί να

προσφέρει στην ΕΕ τη δυνατότητα εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής

Ασφάλειας, για την αντιμετώπιση απειλών, προερχομένων από τη Μέση

Ανατολή και την κεντρική Ασία, αυξάνοντας σαφώς τη γεωπολιτική σημασία του

νησιού.

• Φυσικά δεν πρέπει να παραβλεφθεί και το γεγονός της ύπαρξης πετρελαϊκών

κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο και εντός της ΑΟΖ της Κύπρου, σε μια

στιγμή που η Ευρώπη στραγγαλίζεται από την έλλειψη ενεργειακών πόρων και

αυξάνεται η εξάρτησή της από εξωκοινοτικούς παράγοντες.

2.1.3.-Κύπρος και Πετρέλαιο

Η ιστορία με την ύπαρξη πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων στην περιοχή της Ανατολικής

Μεσογείου είναι γνωστή παλαιόθεν. Στα τέλη του 19ου αιώνα τα Βρετανικά συμφέροντα,

200 ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας, Βρυξέλλες, 12-12-2003, σ.σ. 6, 7, 8

133

έχοντας εντοπίσει την πιθανότητα εκμετάλλευσης της περιοχής εκινούντο προς το σκοπό του

πλήρους ελέγχου. Η ανακάλυψη μεγάλων και εύκολα εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων

υδρογονανθράκων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής έστρεψε το ενδιαφέρον των Βρετανών

ανατολικότερα. Στο πέρασμα του χρόνου και μέχρι το 1960 η Βρετανική παρουσία και

επιρροή αποδυναμώθηκε πλήρως. Τα νέα κράτη ανέλαβαν μόνα τους τη διαχείριση των

πλουτοπαραγωγικών τους πηγών. Νεότερες έρευνες έδειξαν, ότι στη λεκάνη της

νοτιοανατολικής Μεσογείου υφίστανται κοιτάσματα υδρογονανθράκων, που με τη βοήθεια

της σύγχρονης τεχνολογίας είναι δυνατό να προσδιοριστούν και να εξορυχθούν. Επειδή

όμως τα κοιτάσματα αυτά εκτείνονταν εκτός της περιοχής των 12 ν.μ. των ενδιαφερομένων

κρατών θα έπρεπε σύμφωνα με τους κανόνες καλής γειτονίας να ορισθούν οι ΑΟΖ μεταξύ

των κρατών προτού αρχίσει η έρευνα και εκμετάλλευση. Με την από 17-02-2003 συμφωνία η

Κύπρος με την Αίγυπτο όρισαν τη μεταξύ τους ΑΟΖ στη μέση μεταξύ τους γραμμή.

Επίσης με την από 17-01-2007 με όμοια συμφωνία ορίσθηκαν οι ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και

Λιβάνου. Η Κύπρος στη συνέχεια, την 15-02-2007 προέβη στην εξαγγελία διεθνούς

διαγωνισμού για την έρευνα και εκμετάλλευση των εντός της αποκλειστικής οικονομικής της

ζώνης υδρογονανθράκων. Άμεση ήταν η αντίδραση της Τουρκίας, η οποία κάλεσε τις

Ελληνοκυπριακές αρχές να απέχουν από κάθε ενέργεια, που θα διατάρασσε το status της

περιοχής.201 Από την Κυπριακή κυβέρνηση έχουν καθοριστεί 12 περιοχές έρευνας και

εκμετάλλευσης (blocks), που περιλαμβάνουν 70.000 τετραγωνικά χλμ. περίπου και

καλύπτουν τη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά, νότια και νοτιοανατολικά του νησιού. Το

σχέδιο της κυβέρνηση περιλαμβάνει τρεις φάσεις, την πρώτη διάρκειας ενός έτους για

δοκιμές, τη δεύτερη διάρκειας τριών ετών για περαιτέρω έρευνα και την τρίτη διάρκειας 25

ετών για εξόρυξη και εκμετάλλευση.

201 SKORDAS, A., Oil Exploitation in the Eastern Mediterranean: Cyprus, Turkey and International Law, March 29 2007, Woodrow Wilson International Center for Scholars, www.wilsoncenter.org

134

Σχήμα 16: Περιοχές έρευνας και εξόρυξης πετρελαίου στην Κυπριακή ΑΟΖ (πηγή:

www.pgs.com)

Οι αποφάσεις της Κυπριακής κυβέρνησης ήταν επακόλουθες των κοινών Τουρκοϊσραηλινών

ερευνών στον κόλπο της Αλεξανδρέττας το 2001, έρευνες οι οποίες πάγωσαν εξαιτίας της

ύφεσης που προκλήθηκε στις Τουρκοϊσραηλινές σχέσεις. Η αναθέρμανση των σχέσεων

μεταξύ των δύο κρατών στράφηκε όσον αφορά τον τομέα της ενέργειας κυρίως στην

περαιτέρω εκμετάλλευση του αγωγού Baku-Tbilisi-Cheyhan και όχι στις κοινές έρευνες για

υδρογονάνθρακες στη Μεσόγειο.202

Μέχρι τώρα έχουν υποβληθεί αιτήματα προς την Κυπριακή κυβέρνηση από τρεις

κοινοπραξίες πετρελαϊκών εταιριών από τη Βρετανία, τη Νορβηγία και τα Ηνωμένα Αραβικά

Εμιράτα. Πέραν λοιπόν της γεωγραφικής θέσης του το νησί για ένα επιπλέον λόγο αποτελεί

χώρο τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας στην ευρύτερη περιοχή.

202 MICHALETOS,I., Eastern Mediterranean Oil Politics: the Emerging Role of Cyprus, 07-05-2007, www.balkananalysis.com

135

2.2. Μεσογειακή Μέση Ανατολή

Ο όρος μπορεί να μην ακούγεται δόκιμος, όμως περιγραφικά αποδίδει αυτό για το οποίο

έγινε αναφορά προηγουμένως, δηλαδή για την ομάδα των αραβικών κυρίως κρατών που

βρέχονται από τη Μεσόγειο και εκτείνονται από τη νότια Τουρκία μέχρι και τη βόρεια

Αφρική, συμπεριλαμβανομένης και της Αιγύπτου. Η διαλεκτική αυτών των κρατών τόσο

μεταξύ τους, ως αραβικά και μουσουλμανικά κράτη, αλλά και ως κρατικά μορφώματα με

εντελώς διαφορετικό ύφος και φορέα εξουσίας, αλλά όσο και η διαπάλη τους κυρίως για τα

ύδατα, αλλά και εσχάτως για τα υποθαλάσσια πετρέλαια της ανατολικής λεκάνης της

Μεσογείου, σε σχέση με το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν η Ελλάδα και η Κύπρος

στην περιοχή, ανοίγουν νέους ορίζοντες για στρατηγικές συμμαχίες και άσκηση πολιτικών

γενικώτερα οι οποίες θα είναι σε θέση να υπαγορεύσουν τη διαμόρφωση μιας κατάστασης

στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, σύμφωνη προς τα Ελληνικά συμφέροντα.

136

Κεφάλαιο VI

1.-Συμπεράσματα

Παρόλα τα πλεονεκτήματα, που διαθέτει η Ελλάδα έναντι των άλλων κρατών του

Γεωπολιτικού Συμπλόκου Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ, αλλά και του πλαισίου της ευρύτερης

Μέσης Ανατολής δεν σημαίνει αυτονόητα, ότι αποτελεί περιφερειακή δύναμη ανάπτυξης και

ασφάλειας στην περιοχή, η οποία θα μπορούσε να διαδραματίσει ηγετικό ή τουλάχιστον

καθοδηγητικό ρόλο έναντι των άλλων κρατών της περιφέρειας. Βασικός άξονας της

Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής θα πρέπει να αποτελέσει η προσπάθεια, ώστε η Ελλάδα να

προωθήσει τη θέση ισχύος της στο περιφερειακό αυτό γίγνεσθαι και να καταστεί αν όχι

κυρίαρχος δρών, τουλάχιστον υπολογίσιμος παίκτης στη σκακιέρα αυτού του Συμπλόκου.

Η παραδοχή, ότι η γεωγραφική θέση της Τουρκίας είναι δεσπόζουσα μέσα στο Γεωπολιτικό

Σύμπλοκο Ελλάδα-Τουρκία Ισραήλ, καταγράφεται με αντικειμενικούς γεωγραφικούς όρους.

Αποτελεί το συνδετικό στοιχείο των τριών αυτών συστημάτων, ευρισκόμενη στην κεντρική

θέση του Συμπλόκου. Επίσης πρόκειται για το μεγαλύτερο γεωπολιτικό δρώντα της

περιοχής από πλευράς πληθυσμιακού όγκου και στρατιωτικής ισχύος. Αυτό όμως, σε καμία

των περιπτώσεων, δε σημαίνει ότι η ηγεμονική, επί του παρόντος, συμπεριφορά της

Τουρκίας, την καθιστά και τον κυρίαρχο δρώντα της περιοχής.

Μια σειρά από παράγοντες φροντίζουν γι αυτό. Η Άγκυρα το γνωρίζει αυτό και φροντίζει με

κάθε τρόπο να το αποκρύπτει ή τουλάχιστον να μην το προβάλλει προς τα έξω, μέχρι την

εξάλειψη ή την μείωση τουλάχιστον των αρνητικών αυτών παραγόντων. Οι παράγοντες κατά

σειρά προτεραιότητας για την Τουρκία είναι το Κουρδικό ζήτημα και κατ’ επέκταση ο

κίνδυνος δημιουργίας ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους, το οποίο θα συμπεριλαμβάνει και

τουρκικά εδάφη. Ακολουθεί το εσωτερικό πρόβλημα της ύπαρξης και λειτουργίας του

βαθέος κράτους, αυτόνομα από την πολιτική εξουσία, ενώ σημαντικό πρόβλημα

137

δημιουργούν οι ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες ενίοτε ασκούν την εξωτερική πολιτική της χώρας

(με δηλώσεις και ενέργειες) κατά το δοκούν. Οι θρησκευτικές μειονότητες και η δράση των

εθνικιστικών οργανώσεων μαζί με τη διαφθορά, που επικρατεί στους κόλπους της τουρκικής

κρατικής μηχανής και τη γιγάντωση του οργανωμένου εγκλήματος κυρίως στους τομείς της

εμπορίας ναρκωτικών και διακίνησης λαθρομεταναστών, αποτελούν ουσιαστική τροχοπέδη

για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ. Η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας,

το χαμηλό βιοτικό και πνευματικό επίπεδο των πολιτών και η δέσμευση σημαντικών

κρατικών πόρων για ολοένα αυξανόμενες στρατιωτικές ανάγκες αποτελούν εσωτερικά

προβλήματα, που απαιτούν ριζικές λύσεις. Αντ’ αυτών η εκάστοτε Τουρκική κυβέρνηση

συντηρεί τους μύθους περί δήθεν εξωτερικών επιβουλών της χώρας, την παραβίαση των

δικαιωμάτων της Μουσουλμανικής μειονότητας στη Δυτική Θράκη, καθώς και την

προστασία του Τουρκικού στοιχείου στην Κύπρο. Βεβαίως οι δράσεις του Τουρκικού

κράτους σε αυτούς του τομείς, παράλληλα με τη στήριξη Μουσουλμανικών μειονοτήτων στα

Δυτικά Βαλκάνια (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία, πΓΔΜ) και την εκστρατεία του

παντουρκισμού με την ίδρυση και χρηματοδότηση περιφερειακών οργανισμών, αναδεικνύουν

τον νεοοθωμανικό ηγεμονισμό της Τουρκίας. Ο ηγεμονισμός αυτός ενδυναμώνεται από την

ισχυρή θέση της Τουρκίας στην περιοχή της Ασίας, βόρεια της Μέσης Ανατολής και δυτικά

των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων της Κεντρικής Ασίας.

Οι ελληνοτουρκικές διαφορές σίγουρα δεν αποτελούν την προτεραιότητα της συνολικής

πολιτικής της Τουρκίας. Υφίστανται και ενεργοποιούνται στο βαθμό που αυτές εξυπηρετούν

την όλη Τουρκική πολιτική. Μια σειρά «ατυχών χειρισμών» από Ελληνικής πλευράς

τροφοδότησαν με βέλη τη φαρέτρα της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η πολιτική της

«Ένωσης», η ανεξέλεγκτη δράση της παραστρατιωτικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β΄, το

πραξικόπημα του 1967, η απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας από το νησί και το

πραξικόπημα της 15-07-1974 με επακόλουθο την Τουρκική εισβολή της 20-07-1974, η

138

απόσυρση από το στρατιωτικό σκέλος του NATO τον Αύγουστο του 1974, άνοιξαν νέες

κερκόπορτες για τις επεκτατικές, ηγεμονικές βλέψεις της Άγκυρας στην περιοχή. Η

αιγιαλίτιδα ζώνη, το casus belli, η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, η

αποστρατικοποίηση των νησιών, οι γκρίζες ζώνες δεν αποτελούν «καινοφανείς θεωρίες», αλλά

faits accomplis, τα οποία παγιώνουν μια ζοφερή κατάσταση για την Ελληνική

πραγματικότητα και επιβεβαιώνουν τις αναθεωρητικές τάσεις της Άγκυρας.

Η τουρκική εξωτερική πολιτική, πανταχού παρούσα, εργάζεται σε όλα τα μήκη και πλάτη

του πλανήτη, ανεξάρτητα πόλων ισχύος. Η Τουρκία δε διστάζει να συγκρουστεί με τις ΗΠΑ,

έστω και προσωρινά, ούτε καν υπολογίζει τις αντιδράσεις της Δύσης, όταν πρόκειται να

συνεργαστεί στον ενεργειακό τομέα με εν δυνάμει αντιπάλους της Δύσης (Ρωσσία, Ιράν).

Αναπτύσσει ίδιες πρωτοβουλίες για διείσδυση στη Μέση Ανατολή (ειρηνευτικές συνομιλίες

Ισραήλ-Συρίας) και γενικά ασκεί μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, η οποία την

αναδεικνύει αν όχι σε παράγοντα ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή, τουλάχιστον σε

ισχυρό συνομιλητή. Μέχρι πρότινος, βέβαια, όταν η εισβολή των στρατιωτικών δυνάμεων

του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζα (27-12-2008/19-01-2009), μετέστρεψε όλη την Τουρκική

εξωτερική πολιτική απέναντι στο Ισραήλ.

Στον αντίποδα, η Ελλάδα με μακροχρόνια «παθητική» πολιτική, που υπαγορεύτηκε από τα

μεγέθη, τις συμμαχίες, τις εξαρτήσεις, αλλά και την κληρονομιά των «ατυχών χειρισμών»,

μόλις το 1999 στράφηκε σε μια πιο «ρεαλιστική πολιτική» με την στήριξη της ενταξιακής

πορείας του «αντίπαλου δέους» στην ΕΕ. Αυτό σε καμία περίπτωση δε σημαίνει και την

εκχώρηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην Τουρκία. Άλλο σημαίνει βοηθώ

το γείτονά μου να αναπτυχθεί, κερδίζοντας και εγώ σε άλλους τομείς και άλλο σημαίνει, ότι

τον βοηθώ παραχωρώντας του μέρος των δικαιωμάτων μου.

139

Οι σχέσεις Ελλάδας-Ισραήλ δεν ήταν ποτέ θεσπέσιες, αλλά πάντα επίκαιρες.203

Χαρακτηρίζονται από αμοιβαία καχυποψία και πολλές φορές είχαν κατατείνει σε εχθρότητα

και υψηλών τόνων διπλωματική αντιπαράθεση. Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα αδιαφορεί για τα

τεκταινόμενα στη Μ. Ανατολή και δεν προέβη σε de jure αναγνώριση του Ισραήλ, παρά

μόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Επίσης διέπεται από αδυναμία κατανόησης των

Μεσανατολικών υποθέσεων, των κινδύνων κατά του Ισραήλ, όσο και των ευκαιριών και των

κινδύνων, που οι Μεσανατολικές εξελίξεις και αναταράξεις κρύβουν. Και πολλές φορές έκλινε

μονόπλευρα προς το πλευρό των Αράβων.

Απ’ την πλευρά του το Ισραήλ ποτέ δεν κατανόησε την προερχόμενη απ’ την Τουρκία

απειλή κατά του Ελληνισμού. Και οι Έλληνες έχουν κάθε λόγο να μην είναι ευχαριστημένοι

από την τουρκοϊσραηλινή στρατηγική συμμαχία, η οποία εκτοπίζει την Ελλάδα από την

Ανατολική Μεσόγειο.

Στη χάραξη της πολιτικής και της στάσης της Ελλάδας απέναντι στο Ισραήλ κυριάρχησαν

αντιλήψεις, στερεότυπα και ψευδοδιλήμματα πέραν κάθε πραγματικότητας και διπλωματικής

λογικής, τα οποία κατέστησαν τη χάραξη ορθολογιστικής πολιτικής, που να προάγει την

Ελληνική ασφάλεια, αδύνατη.

Επιπλέον, η έλλειψη σαφών στρατηγικών στόχων και συνολικής πολιτικής (απόρροια της

γνωστής ελληνικής εσωστρέφειας και έλλειψης γεωπολιτικής αντίληψης) για τη Μ. Ανατολή,

αντανακλούσα την έλλειψη σχετικού ελληνικού ενδιαφέροντος, και η συχνή μονόπλευρη,

υπέρ των Αράβων στάση της Αθήνας, οδήγησαν σε επιφυλακτική και εχθρική προς την

Ελλάδα στάση των Ισραηλινών και έδωσαν το πάνω χέρι στην Άγκυρα, αυξάνοντας τα

ερείσματα της και μειώνοντας τα Ελληνικά. Επίσης στέρησαν την Ελλάδα από τη

δυνατότητα προσεγγίσεως του Τελ-Αβίβ και ανάπτυξης εναλλακτικών επιλογών απέναντι του.

203 ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, Σ., Τόσο Κοντά Τόσο Μακριά, Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Θεσσαλονίκης (CIPT), www.cipt.gr , 05-07-2006

140

Η απουσία δε της Ελλάδας από Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο οδήγησε σε

υπεροχή της Άγκυρας. Αυτό το γεγονός, ο στρατηγικός χαρακτήρας των Τουρκοϊσραηλινών

σχέσεων, η δισταχτική στάση της Ελλάδος απέναντι στο Ισραήλ και οι ανάγκες της

ασφάλειας του, ώθησαν το Ισραήλ στο να στηρίζει μέχρι σήμερα, συγκαλυμμένα, την

Άγκυρα επί της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, δια της στρατηγικής του συμμαχίας με

αυτή, βλάπτοντάς καίρια τα Ελληνικά συμφέροντα. Επιβάλλεται η εκπόνηση μιας συνολικής

ελληνικής πολιτικής απέναντι στο Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή. Πρέπει η Αθήνα να

προσεγγίσει τους γείτονες του Ισραήλ (πρωτίστως την Αίγυπτο, καθώς και τη Συρία, το Ιράν,

και την Ιορδανία), να προβεί στη δημιουργία στρατηγικών σχέσεων μ’ αυτούς και στη

στρατιωτική κάλυψη της Κύπρου, για να εξισορροπήσει τα βλαπτικά αποτελέσματα του

Τουρκοϊσραηλινού άξονα ισχύος. Επίσης πρέπει να προσεγγισθεί το ίδιο το Ισραήλ, με

στόχο τις στρατηγικές σχέσεις (περιλαμβανομένου του στρατιωτικού τομέα), οι οποίες

πρέπει να περιλάβουν κοινές συνεννοήσεις και κοινή δράση έναντι διάφορων κινδύνων,

στρατιωτικές ασκήσεις και ανταλλαγές, από κοινού ανάπτυξη οπλικών συστημάτων και

υψηλού επιπέδου διμερείς συνομιλίες. Σκοπός της Αθήνας δεν πρέπει να είναι η

αντιπαράθεση με το Τελ-Αβίβ, αλλά η απόκρουση της τουρκικής στρατηγικής και η

δημιουργία ενός περιφερειακού συστήματος, το οποίο θα δρα ως δίχτυ απέναντι στον

τουρκικό επεκτατισμό. Δεν ωφελεί να οι Έλληνες να είναι πιο Άραβες των Παλαιστινίων και

η ασφάλεια της χώρας επιβάλλει την παύση των απλών και μόνο διακηρύξεων, ότι η Αθήνα

είναι υέρ της ειρήνης και της νομιμότητας στη Μέση Ανατολή.

Οι εθιμοτυπικές επισκέψεις και οι αγορές στρατιωτικών συστημάτων δεν είναι αρκετές για

μια προσέγγιση Αθήνας-Τελ Αβίβ. Ωστόσο δεν πρέπει η τελευταία να ερμηνευθεί ως

πανάκεια: η Μ. Ανατολή είναι πολύ μεγάλη, φοβερά απρόβλεπτη με πολύπλοκα ζητήματα

ασφάλειας. Το κυριότερο: Ισραήλ και Ελληνισμός δεν έχουν κοινή ανάλυση απειλών, η

Τουρκία δεν απειλεί το Ισραήλ, ενώ για την Ελλάδα οι Άραβες και Ιρανοί είναι πολύτιμοι

141

δυνητικοί εταίροι, ακόμα και τώρα που δεν αποδέχονται την ύπαρξή του. Θα επηρεαστούν

οι αποφάσεις των Ισραηλινών, μόνον εάν προσεγγιστούν οι πολυπληθείς γείτονες τους.

Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα θα πρέπει να διεξέλθει χωρίς τριβές από αυτό το δύσκολο

πρόβλημα του ανταγωνισμού δυνάμεων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου με

τις κατάλληλες κινήσεις. Μέχρι σήμερα έχουμε η Ελλάδα έχει διαδραματίσει αρκετά

ενδιαφέροντα ρόλο : Υποστηρίζει τα δίκαια του λαού των Παλαιστινίων και φροντίζει να μην

προσβάλλει τα αισθήματα εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ, γεγονός που τονίσθηκε με την

κοινή στρατιωτική άσκηση του καλοκαιριού (2008), η οποία στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία.

Από την άλλη, η διαδικασία της Annapolis, όπου κλήθηκαν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη της

Μέσης Ανατολής και θεωρήθηκε μια πολύ καλή διπλωματική κίνηση της Ελλάδας, η οποία

συμμετείχε κατόπιν επιμονής της Υπουργού Εξωτερικών, Ν. Μπακογιάννη, καθώς η Ελλάδα

ήταν ο χώρος όπου έβρισκαν καταφύγιο όλοι οι ταλαιπωρημένοι της περιοχής.

Σύμφωνα τέλος, με το μοντέλο που αναφέρεται σε αναταραχές στην Μέση Ανατολή, μεταξύ

δηλαδή, Ισραήλ και Αράβων, θα υπάρχουν επιπτώσεις στην Κύπρο, γιατί το Ισραήλ φοβάται

ότι αν η Ελλάδα ταχθεί με το μέρος των Αράβων, αυτό θα στραγγαλισθεί και επομένως

προτιμά την Ελλάδα να μην κατέχει ολόκληρη την Κύπρο, αφού θεωρεί ότι η στάση της

είναι φιλική απέναντι στους Άραβες.

Δεν ξεχνά το Ισραήλ ότι αναγνωρίσθηκε από την Ελλάδα το κράτος του το 1990, ενώ από

την Τουρκία πολύ νωρίτερα. Η δε πολιτική του Μακαρίου δεν ήταν καλή. Κατέβαλε δε

προσπάθειες να εφοδιασθεί με όπλα από ανατολικά κράτη, με αρνητικές συνέπειες για την

Κύπρο.

Τελικά, είναι φανερό ότι δεν πρέπει να αφεθεί το Ισραήλ στα χέρια της Τουρκίας, αφού

μάλιστα, υφίσταται και ιστορική θρησκευτική συγγένεια από την Παλαιά Διαθήκη, ενώ με

142

την Τουρκία, δεν υπάρχει καμία σχέση. Πρώτης δε τάξεως ευκαιρία θεωρείται η πρόσφατη

ρήξη (Ιανουάριος 2009) στις σχέσεις του Τουρκοϊσραηλινού άξονα.

Από την ανάλυση των κινδύνων και των απειλών της ευρύτερης Μέσης Ανατολής έγινε

αισθητή και σαφής η σπουδαιότητα της ιρακινής επιχειρήσεως του 2003 και οι πιθανές

τροπές της για την Ελλάδα. Πρέπει, λοιπόν συνοψίζοντας, να επεξηγηθεί το νόημα της όλης

αυτής περιπέτειας της Δύσης (ΗΠΑ - Βρετανίας - Ισραήλ και Ε.Ε.) στο Ιράκ. Και μάλιστα

στην παρούσα συγκυρία, όπου η υπόθεση εισέρχεται στην πλέον κρίσιμη φάση της και

εμφανώς θα χαρακτηρίσει τις γεωστρατηγικές ανακατατάξεις της προσεχούς εικοσαετίας.

Είτε αυτές αφορούν την οικονομία είτε την ασφάλεια είτε την άμυνα της χώρας. Και αυτό

διότι η Ελληνική εξωτερική πολιτική πρέπει να είναι ικανή να αναγνώσει και να αξιοποιήσει

όλες τις δυνατές ευκαιρίες και προκλήσεις που προκύπτουν, αλλά και θα προκύψουν εις την

προσεχή εικοσαετία, ώστε να διαφυλάξει τα συμφέροντά της και συνεπώς να καταστεί ο

πλέον φερέγγυος παραγωγός ασφαλείας και ειρήνης στην περιοχή της Ανατολικής

Μεσογείου.

Οι κίνδυνοι οι προερχόμενοι από εστίες των ανωτέρω τύπων είναι αναμενόμενοι και θα

εκδηλωθούν την προσεχή εικοσαετία. Καθήκον της Ελλάδας είναι να έχει την κατάλληλη

προετοιμασία σε υποδομές, τεχνογνωσία και ανθρώπινους πόρους υψηλής εκπαιδεύσεως.

Κατά συνέπεια, επιβάλλεται η στρατηγικού επιπέδου αντιμετώπιση του φαινομένου. Συνεπώς,

επιβάλλεται η δημιουργία οργάνου στρατηγικού σχεδιασμού για την πρόληψη και την

αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών, το οποίο θα επιτρέπει στις κρατικές Αρχές να

διαθέτουν και να χρησιμοποιούν μια θεσμική και υλικά υποστηριζόμενη δυνατότητα

συλλογής, επεξεργασίας, αναλύσεως, εκτιμήσεως και αξιοποιήσεως των σχετικών

πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο και να επιτυγχάνει το μέγιστο βαθμό συνεργασίας των

πολιτικών και οικονομικών κρατικών φορέων και συντελεστών, με σκοπό να προσφέρει την

κατάλληλη τεχνική υποστήριξη στην πολιτική ηγεσία της χώρας με απαιτήσεις στρατηγικού

143

σχεδιασμού. Με άλλα λόγια ενός συμβουλίου εθνικής ασφαλείας υπό την προεδρία του

πρωθυπουργού της χώρας και την έγκριση της όλης δομής και λειτουργίας του από την

Βουλή των Ελλήνων.

Η Κύπρος από το 1974 παραμένει διαιρεμένη με το Τουρκοκυπριακό στοιχείο στο βορρά

και το Ελληνοκυπριακό στο νότο. Και εδώ η σύγχρονη ιστορία της Κύπρου έχει να επιδείξει

μια σειρά «ατυχών χειρισμών», ιστορικών λαθών θα μπορούσε να λεχθεί, που διεπράχθησαν

σε βάρος του συνόλου Κυπριακού λαού. Λάθη, που προήλθαν τόσο από την Ελληνική

κυβέρνηση όσο και από την Κυπριακή. Ο μακροχρόνιος εγκλωβισμός στην ανέφικτη ιδέα

της «Ένωσης», η «αδέσμευτη» πολιτική του Μακαρίου σε μια περίοδο ύπαρξης και

λειτουργίας ισχυρών συμμαχιών, η ανέλεγκτη δράση εθνικιστικών οργανώσεων στο

εσωτερικό της χώρας και ο διαχωρισμός των δύο κοινοτήτων, η θερμοκέφαλη εμπλοκή της

Ελληνικής κυβέρνησης, που μόνο λύσεις δεν πρόσφερε, η κοινή εξωτερική και αμυντική

πολιτική, που μόνο στις εξαγγελίες έμενε, οδήγησαν το νησί στη σημερινή κατάσταση.

Ποιος έχει όφελος από τη διαιώνιση της κατάστασης αυτής; Η Τουρκία ναι, αν υποτεθεί, ότι

θα προσαρτήσει το βόρειο τμήμα της νήσου, πράγμα απίθανο, λόγω του Ευρωπαϊκού

κεκτημένου, που διέπει όλο το νησί και βρίσκεται υπό αναστολή για το βόρειο τμήμα. Ως

εργαλείο πίεσης, γίνεται δεκτό ότι η Τουρκία επιθυμεί να διαιωνίζει την κατάσταση, αν και

αυτό της κοστίζει ακριβά με δεδομένο, ότι πρέπει να συντηρεί στράτευμα 35.000 ανδρών σε

μόνιμη βάση και από την άλλη να πληρώνει σοβαρές αποζημιώσεις σε Ελληνοκύπριους

πολίτες, των οποίων οι προσφυγές στα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα πληθαίνουν. Η Ελλάδα

σαφώς και δεν ωφελείται από την κατάσταση. Στη διεθνή πολιτική σκηνή όμως η Ελλάδα

προβάλλεται, ως μια πηγή όξυνσης του προβλήματος, το οποίο συνδέει άμεσα με τις

Ελληνοτουρκικές διαφορές, απαιτώντας ή προσπαθώντας να επιτύχει μια συνολική λύση των

διαφορών της με τη γείτονα.

144

2.-Προτάσεις

Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης μέσα στο υπό εξέταση γεωπολιτικό σύμπλοκο,

της οικονομικής της ανάπτυξης, της πολιτικής της σταθερότητας και της ιδιότητάς της ως

μέλους του οικονομικά και πολιτικά ισχυρότερου οργανισμού στον κόσμο, καλείται να παίξει

ένα σημαντικό ρόλο στην περιοχή τόσο για να προωθήσει τις θέσεις της στα εθνικά θέματα

όσο και να δρομολογήσει λύσεις σε περιφερειακά θέματα, που αφορούν την ανάπτυξη και

την ασφάλεια της περιοχής.

Για να ανταποκριθεί στο ρόλο της η Ελλάδα θα πρέπει, αναπόδραστα, να ενεργοποιήσει

εκείνους του μηχανισμούς, που θα της επιτρέψουν και άσκηση παρεμβατικής εξωτερικής

πολιτικής και αποτρεπτική ικανότητα, καθώς και οικονομική διείσδυση με κύριο άξονα την

ενέργεια. Ουσιαστικά θα πρέπει να συμφωνηθεί πολιτικά και να αποφασισθεί η άσκηση της

εθνικής, εξωτερικής και εσωτερικής, πολιτικής τέτοιας, που να παρέχει τη δυνατότητα

σύναψης ισχυρών συμμαχιών, να είναι προσανατολισμένη σε μακροπρόθεσμους και

μεσοπρόθεσμους στόχους και να είναι ευέλικτη και ικανή, ώστε να διασφαλίζει τα εθνικά και

τα κοινοτικά κεκτημένα. Με λίγα λόγια η ίδρυση και λειτουργία ενός αποφασιστικού

οργάνου, το οποίο θα χαράσσει την εθνική πολιτική, θα προσδιορίζει μακροπρόθεσμους και

μεσοπρόθεσμους στόχους, θα υλοποιεί τις σχετικές αποφάσεις και θα χειρίζεται τις εθνικές

κρίσεις, εκτιμάται, ότι θα προσδώσει ουσιαστικό και τυπικό κύρος στην εθνική πολιτική. Το

όργανο δε αυτό να απαρτίζεται και από εκπροσώπους όλων των κομμάτων, ώστε οι

αποφάσεις του να είναι δεσμευτικές για όλο τον πολιτικό χώρο. Από το 1996 μέχρι και

σήμερα το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας από καθαρά «πρωθυπουργικό» έχει

μετατραπεί σε «υπουργικό» και με την θεσμοθέτηση των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών,

στις οποίες έχει εκχωρηθεί η άσκηση δημόσιας εξουσίας, γίνεται αντιληπτό, ότι η χώρα έχει

περάσει σε μια μορφή «συνδιοίκησης», άρα φαίνεται, ότι, ενδεχομένως, στα μυαλά των

145

πολιτικών έχει ωριμάσει η ιδέα ενός συλλογικού οργάνου του τύπου Συμβούλιο Εθνικής

Ασφάλειας ή όπως αλλιώς.

Ανεξάρτητα από τη θεσμοθέτηση και τη λειτουργία ή όχι του προτεινομένου οργάνου η

εθνική πολιτική, δηλαδή τα σοβαρά θέματα, που απασχολούν την ύπαρξη του έθνους και του

κράτους, αλλά και των πολιτών, με λίγα λόγια την άμυνα, την εσωτερική ασφάλεια και τις

διεθνείς σχέσεις της χώρας, θα πρέπει να στοχεύει σε βάθος χρόνου με τρία επίπεδα: 30ετίας,

15ετίας και το επίπεδο της καθημερινότητας. Οι τρεις αυτοί τομείς (εθνική άμυνα, εσωτερική

ασφάλεια και εξωτερική πολιτική) θα πρέπει να βαίνουν αλληλοεξαρτώμενοι και να

αναπτύσσονται σύμμετρα, ώστε να εξυπηρετούν αλλήλους και να προάγουν τους εθνικούς

σκοπούς. Δε νοείται άσκηση σοβαρής εξωτερικής πολιτικής, χωρίς ανάλογη στρατιωτική

ισχύ και εσωτερική ηρεμία.

Η εξωτερική πολιτική δεν χτίζεται πάνω σε «κουμπαριές» ή «προσωπικές φιλίες». Η

εξωτερική πολιτική δομείται με βάση τα εθνικά συμφέροντα, τις στρατηγικές συμμαχίες και

τη διεθνή νομιμότητα, όταν βεβαίως αυτή γίνεται αποδεκτή και από τους συνομιλητές. Σε ότι

αφορά τα Ελληνοτουρκικά θέματα θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι δεν υπάρχει περίπτωση

να δοθεί συνολική λύση, μέσω προσφυγών σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα. Μια τέτοια

εμμονή φανερώνει προσήλωση στην τυπολατρία για δήθεν παραβίαση της διεθνούς

νομιμότητας από την Τουρκία, από τη στιγμή που η ίδια η Τουρκία δεν έχει προσυπογράψει

τις διεθνείς συμβάσεις (π.χ. Montego Bay) και γραφικότητα στο διεθνές περιβάλλον. Ο

γείτονας είναι κακός. Αυτό είναι γνωστό, δεν πρέπει όμως να γίνεται «σημαία» της εξωτερικής

πολιτικής της χώρας. Ας διερευνηθεί η σχέση με την Τουρκία πάνω στα σημεία, που ενώνουν

τα δύο κράτη και τους δύο λαούς και όχι πάνω στα σημεία, όπου υπάρχει τριβή. Η πολιτική

της στήριξης της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην ΕΕ, να μη μένει στα λόγια, αλλά το

κράτος να ασκεί πολιτικές που προωθούν ουσιαστικά την υπόθεση, αλλά και να ενθαρρύνει

οικονομικές επενδύσεις στη γείτονα. Πέρα από τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας να

146

δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη στρατιωτική και στην αστυνομική συνεργασία. Με την

οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε αυτούς τους δύο τομείς το ουσιαστικό όφελος που θα έχει η

Ελλάδα θα είναι η μείωση των εξοπλισμών και η μετατόπιση της αντιμετώπισης μιας σειράς

προβλημάτων εσωτερικής ασφάλειας από το Ελληνικό στο Τουρκικό έδαφος.

Ένα δείγμα της χωρίς ταυτότητα εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας είναι η συνεπής επί 40

χρόνια απουσία σταθερής θέσης σε ένα από τα μεγαλύτερα και φλέγοντα προβλήματα του

πλανήτη, το μεσανατολικό ή το Αραβοϊσραηλινό. Δεν νοείται κράτος να παίζει διεθνές

«κρυφτούλι» ανάμεσα στο Ισραήλ, την Παλαιστίνη και τον Αραβικό κόσμο και να έχει

απαίτηση να παίξει ένα ρόλο στην περιοχή. Το Ισραήλ είναι η στρατιωτική δύναμη της

περιοχής και μάλιστα πυρηνική. Η Ελληνική εξωτερική πολιτική μόλις πριν δύο δεκαετίες

αντιλήφθηκε, ότι εκεί υπάρχει ένα κράτος de jure και όχι de facto. Το Ισραήλ αναζητά

αξιόπιστους συνομιλητές και συμμάχους στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και

επιλέγει την Τουρκία, λόγω της Ελληνικής ασταθούς εξωτερικής πολιτικής. Η Ελλάδα

σταθερά επιλέγει να παραχωρεί στην Τουρκία την ευκαιρία να είναι προνομιακός

συνομιλητής και εταίρος με το Ισραήλ.

Χαράσσοντας γραμμή πλεύσης, η Ελλάδα οφείλει, ασφαλώς, να σταθμίσει το σύνολο αυτών

των παραμέτρων και τις συναφείς λοιπές. Ο καθοριστικός όμως παράγοντας για τις τελικές

επιλογές δεν μπορεί παρά να είναι η δυτική ταυτότητα της χώρας. Το «ανήκουμε στη Δύση»

δεν είναι σημαία ευκαιρίας.

Η Ελλάδα έχει αυταπόδεικτο, ζωτικό συμφέρον να λειτουργεί και να αναγνωρίζεται, ως χώρα

δυτική Ευρω-κοινοτική και ατλαντική εκτός αν τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια και ακεραιότητα

της ελληνικής επικράτειας, οι όποιες επί μέρους σκοπιμότητες πρέπει να ευθυγραμμίζονται

με το μείζον αυτό εθνικό συμφέρον.

147

Κατά τα λοιπά, η χώρα έχει κάθε δυνατότητα, με κατάλληλες συμμαχίες και μεθοδεύσεις, να

προωθεί τις εκάστοτε απόψεις της εντός των δυτικών θεσμών-είτε πρόκειται για την ΕΕ, είτε

για το NATO, αποφεύγοντας, φυσικά, αδέξιες ρήξεις που θα μπορούσαν να αποξενώσουν τη

χώρα από το σύνολο των λοιπών εταίρων ή συμμάχων και μας καταστήσουν ξένο σώμα.-

148

Παραπομπές

1

17 Νοέμβρη, 31

A

Abbas M., 92 Abbas Mahmud, 90 Abdullah King, 105 Adil Ekonomik Düzen, 42 Akdogan Yalcin, 43 Al-Aqsa, 71 Alemdag, 74 Al-Nabhani Taqiuddin, 83 ALTHEA, 69 American Jewish Committee, 98 Anan Plan, 128 Annapolis, 92, 93, 141 Ansel, 12 Apo, 81 Arab Peace Initiative, 89 Arafat Yasser, 89 Ataturk, 64 Atatürk Mustafa Kemal, 41 Avoda, 87 Azeri Ιntermedium, 36

B

Bacu, 81 Baidatz Yossi, 97 Baku, 101, 134 Banias, 63, 104 Barak Ehund, 100 Batman, 64 Bekaa, 81, 105 Birecik, 64 BLACKSEAFOR, 46 Bozcaada, 56 Bozkurtlar, 82 BSEC, 2 Buhayrat al Assad, 65 Burgas, 34 Bush G.W., 69, 93, 97

C

Caplancilar, 83 Cast Lead operation, 93 casus belli, 52, 57, 138

Ç

Çelebi Mehmet Ali, 83

C

CFE, 25 Chevron, 35 Cheychan, 81 Cheyhan, 101, 134 Chicago, 54 CIA, 80, 89, 111 Clinton Πρόεδρος, 62 CONCORDIA, 69 Containment, 10 Curiel Ran, 100

D

D8, 47 Dan, 63, 104 Davos, 72, 104 Davutoglu Ahmet, 70 de facto, 94, 99, 100 de jure, 89, 94, 99, 139 De La Blache, 12 DECA, 73, 75 Demangeon, 12 Democratic deals and Reality, 8 Denktas Rauf, 126, 128 Deutsche HeeresKarte, 54 Dicle, 64 Diyarbakir, 116 Dunn Frederic Sherwood, 11

E

East Ghor Canal, 105 Edison Gas, 38 Egrenekon, 83 embargo, 73 Entente, 58 Erbakan Necmettin, 42 Erdoğan Recep Tayyip, 42 Ergenekon, 43 EU, 2 European Security Strategy, 131

149

F

F 15, 104 F16, 71 F-16, 70 F-16, 104 F4, 71 F5, 71 faits accomplis, 138 Faits accomplis, 53 Fatah, 89, 93 Fener Rum Erkek Lisesi Vakfı, 62 FIR Αθηνών, 54, 55 FIR Κωνσταντινούπολης, 55 Foreign Affairs, 8

G

G8, 127 Gagavuz Yeri, 48 GAP, 64 Gediz, 49 Geography and Politics in a World Divided,

14 Geography of the Peace, 10 Geopolitical Complex, 15 Geopolitik, 10, 12 Gil, 87 GKB (Τουρκία), 77 GLADIO, 27 Glorious Spartan, 104 GMC, 70 Gokceada, 56 Golan, 92 Golan Υψίπεδα, 72 Gray, 14 Gül Abdullah, 42 Gülen Fethullah, 45

H

Haganah, 101 Haifa, 108 Hamas, 71, 89, 93, 96 Hasbani, 63, 104 Haushofer, 6, 7 Hawk, 95 HCNM, 25 Heart, 116 Heartland, 8, 10 Helsinki, 24 Hermοn, 104 Hérodote, 12 Heron, 78

Hezbollah, 96, 105 Hezbollah Κουρδική, 83 Hilafet Devleti, 83 Hizb ut Tahrir, 83 Hizballah, 92 hudna, 91

I

Incirlik, 74 Inner or Marginal Crescent, 8 International Institute of Strategic Studies,

55 Intifada, 71, 99 Irgun, 101

J

Jandarma, 81 JGK (Τουρκία), 77 JIT, 77 JITEM, 77 Johnson, 95 Johnston Water Plan, 105 Jones James, 92

K

K Street lobby, 87 Kadima, 87, 92 Karacabey, 37 Karakaya, 64 Karatas, 74 Kardak, 51 Karkamis, 64 Kato, 51 Katyusha, 96 KFOR, 78 Kineret λίμνη, 105 Kirkuk, 81 Kjiellen, 6 Knesset, 86, 87 Kohen, 14 Kralkizi, 64 Kristof, 14

L

L Street lobby, 87 Lacoste, 12 Lavera, 36 Lehi, 101 Likud, 87 Litani, 63, 105

150

LNG, 38

M

Mac Donell Douglas, 95 Mackinder, 8 MacMillan Harold, 110 Magav, 109 Maghreb, 38 Malene Ostervold, 49 Marseilles, 36 Marshall, 94 Medinat Yisrael, 86 MGK, 77 Millî Görüş, 42 Mishteret Yisrael, 109 MIT, 43, 77 Mitchell Report, 89 Montego Bay, 52, 145 Mossad, 108 MoU, 103 MSB (Τουρκία), 77 Mubarak Hosni, 66, 91 Muhafazakar Demokrasi, 43

N

Nasser Abdel Gamal, 98 Nasser Gamal Abdel, 95 National Intelligence Estimates, 120 National Water Carrier, 105 NATO, 2, 24, 27, 73, 75, 78, 147 Nixon, 84 Novorossiysk, 36 Nur, 45 Nursi Bediuzzaman Said, 45

O

Αμερικανικ, 26 Ocalan Abdullah, 81 ODIHR, 25 oil tankers, 36 Olmert E., 92 Olmert Ehud, 92 OSCE, 2 Otranto, 37 Outer or Insular Crescent, 9 Κ, 78

P

Palestinian Islamic Jihad, 91 Peres Shimon, 72, 98

Peters Ralph, 65, 81, 114, 115 Phantom F-4, 95 PKK, 66, 81, 82 Politische Geographie, 7 Popeye II, 71 Poseidon pipeline, 38

Q

Qassam, 93, 96

R

Ramatkal, 101 RAND, 3 Ratzel, 6 Refah Partisi, 42 Regional Air Navigation Agreements, 54 Rimland, 10 Roadmap, 90

S

SAR, 55 SECI, 3 Shabak, 108 Sharm El Sheikh, 91 Sharon Ariel, 92 Shas, 87 Shebaa Farms, 89 sheqel, 86 Shin Bet, 108 Shivkov Todor, 24 SIBAT, 102 Spykman, 10 Suez, 95

T

Tabriz, 116 Tavcan, 56 Tbilisi, 81, 101 TDK, 77 Tel Aviv, 18 Tel Aviv-Yaffo, 108 Tenet George, 89 Tenet Workplan, 89 Tengiz light, 36 TGI-Interconnector, 37 The Geographical Pivot of History, 8 The Geopolitics of Nuclear Era: Heartland,

Rimlands and the Technological Revolution, 14

The Origins and Evolution of Geopolitics, 14

151

The Round World and the Winning of the Peace, 8

think tanks, 13 THK, 77 TNK-BP, 35 Transbalkan Pipeline, 37 Truman Harry, 26 Truman Harry S., 94 Türkeş Alparslan, 82 Turkish Republic of Northern Cyprus, 127 Türkiye Cumhuriyeti, 40 TURKSOY, 48 Tzahal, 101

Ü

Ülkücü Gençlik, 82

U

UNIFIL, 92

V

Vancouver, 47 Vladivostok, 47

W

Washington, 69, 88, 98, 117 Wavefield Inseis ASA, 49 Wilson Andrew, 55 Wilson Woodrow, 114 World Island, 8

Y

Yale, 10 Yammam, 109 Yarmouk, 105 Yarmuk, 63 YAS, 77 Yassam, 109 Yassin Ahmed Σεΐχης, 71 Yilmaz, 71 Yisrael Beiteinu, 87

Α

Αγαμέμνων, 16 Άγκρι, 80 Αγκυρα, 100 Αγκύρα, 120 Άγκυρα, 18, 48, 65, 79, 129, 136

Αζερμπαϊτζάν, 116 Αθήνα, 18, 98, 103, 140 Αιγαίο, 18, 53, 55, 114 Αίγυπτος, 47, 95, 122, 135 Αλβανία, 24, 137 Αλβανική μαφία, 84 Αλεβίτες, 41, 43, 45 Αλέξανδρος ο Μέγας, 16 Αλεξανδρούπολη, 35 Αμερικανικό Κογκρέσο, 62 Άμυνα, 5 ανακατανομή ισχύος, 14 Ανάν, 128 Ανάσχεση, 10 Ανατολία, 51 Ανατολική Μεσόγειος, 5 Ανθρωπογεωγραφία, 7 ανταλλαγής των περιουσιών, 58 ΑΟΖ, 133 απειλή πολέμου, 57 αποστρατικοποίηση, 56 Αραβικό Σιιτικό Κράτος, 115 Αραβικός Σύνδεσμος, 92 Αρθρογραφία, 156 Ασία, 18, 40 Αττίλας II, 125 Αυστρία, 68 Αφγανιστάν, 10, 13, 70, 116 Αφρική, 8, 9, 18

Β

Β΄ Παγκοσμίος Πόλεμος, 13 Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, 73 βαθύ κράτος, 43 βακούφια, 60 Βαλκάνια, 101 Βαν, 79 Βατικανό, 113 Βελουχιστάν, 113 Βενιζέλος Ελεύθεριος, 58 Βηρυτός, 89 Βιβλιογραφία, 156 Βιετνάμ, 13 Βοσνία-Ερζεγοβίνη, 137 Βοσπόρος, 56 Βόσπορος, 52 Βουλγαρία, 19, 46, 73 Βουλή, 20 Βρετανία, 134 Βρετανική Αμυντική Επιτροπή, 110 Βρετανική Κοινοπολιτεία, 111

152

Γ

Γάζα, 89 Γαλλία, 68, 94 ΓΓ του ΟΗΕ, 128 ΓΕΕΘΑ, 81 Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, 57 Γερμανία, 69, 111 Γεωπολιτική, 5, 6, 13 Γεωπολιτική Ανάλυση, 1 Γεωπολιτικό Σύμπλοκο, 1, 5, 6, 15, 16, 136 Γεωργία, 46 Γιουγκοσλαβία, 118 Γκαγκαουζία, 48 Γκολάν Υψιπέδα, 120 γκρίζες ζώνες, 53 Γολιάθ, 98

Δ

Δαρδανέλλια, 58 Δαυίδ, 98 ΔΕΠΑ ΑΕ, 38 ΔΕΣΦΑ, 38 Διαδίκτυο, 160 Διακήρυξη Αρχών, 88 διακίνηση λαθρομεταναστών, 84 Διάσκεψη της Μαδρίτης, 88 διαφθορά, 85 Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, 97 Διεθνής Τάξη, 8 Δόγμα Truman, 26 Δυτικά Βαλκάνια, 44 Δυτική Ευρώπη, 9, 10 Δυτική Θράκη, 60, 137 Δυτική Όχθη, 89, 106 Δωδεκάνησα, 58 Δωδεκάνησος, 23

Ε

Εγγύς Ανατολή, 110 ΕΔΑΔ, 47, 61 ΕΕ, 129, 138 Εθνική Πολιτική, 22 Εθνική Στρατηγική, 22 Εθνικό Όραμα, 42 Εθνικό Περσικό Κράτος, 116 Εθνολογία, 7 Εκκλησία της Ελλάδος, 97 ΕΛΑ, 31 Ελβετία, 72 Ελεύθερο Κουρδιστάν, 118 ΕΛΙΑΜΕΠ, 4

Ελλάδα, 1, 5, 6, 15, 92, 94, 98, 101, 103, 104, 114, 138, 143, 146

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΑΕ, 37 ελληνικά χωρικά ύδατα, 53 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ, 1 Ελληνική μειονότητα, 58 Ελληνική Μεραρχία, 23, 137 Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, 55 Ελληνικό Σύνταγμα, 60 Ελληνικός Εναέριος Χώρος, 57 Ενδιάμεση Συμφωνία, 24 Ένδοξος Σπαρτιάτης, 104 ενεργειακή κρίση, 14 Ενταξιακή Συνθήκη, 128 Ένωση, 23 Ένωση Μειονοτικής Νεολαίας Έβρου, 61 ΕΟΚ, 21 ΕΟΚΑ, 59 έποικοι, 130 Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν, 81 έρευνα και διάσωση, 55 Ερυθρά Θάλασσα, 18 ΕΣΔΑ, 47 ΕΣΣΔ, 4, 10, 21 Εύξεινος Πόντος, 18, 40, 73 Ευρασία, 45 Ευρώ, 128 Ευρωπαϊκή Ένωση, 21 Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ασφάλεια και την Άμυνα, 69

Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας, 131 Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, 127

Ευρώπη, 10, 18, 92 Ευφράτης, 40, 63

Ζ

Ζεϊλάν, 80 ζωτική ενδοχώρα, 8 ζωτικός χώρος, 16, 100

Η

Ημιδακτύλιος, 9 Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, 134 ΗΠΑ, 4, 10, 35, 44, 52, 79, 82, 96, 101, 103, 129 ηρωίνη, 84

Θ

Θάλασσα της Γαλιλαίας, 105 Θάλασσας του Μαρμαρά, 56 Θεμιστοκλής, 16

153

Θεολογική Σχολή της Χάλκης, 61 Θράκη, 34, 38, 58, 114

Ι

Ιαπωνία, 10 ιερό Ισλαμικό εμιράτο, 113 Ιερουσαλήμ, 91 ιθαγένεια, 61 Ικαρία, 56 Ίμβρος, 58 Ίμια, 51, 53 Ινδία, 10, 98 Ινδικός Ωκεανός, 18 Ινδονησία, 47 Ινονού, 58 Ιόνιο, 52 Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 5 Ιορδάνης, 104 Ιορδανία, 63, 86, 105, 118, 140 Ιράκ, 40, 82, 111 Ιράν, 47, 70, 97, 100, 104, 111, 113, 138 Ισλάμ, 16, 40, 41, 70, 113 Ισλαμαμπάντ, 47 ισλαμικά τάγματα, 42 Ισλαμική Δημοκρατία, 113 Ισπανία, 43 Ισραήλ, 1, 5, 6, 15, 63, 71, 79, 88, 95, 96, 102,

104, 105, 115, 138, 146 Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις, 101

Κ

Καζακστάν, 47 Καθολικοί, 42 Καραμανλής Κωνσταντίνος, 24, 99 Καύκασος, 118 Κεμάλ, 80 Κεντρική Ασφάλεια της Κωνσταντινούπολης, 59 Κίνα, 48, 79 κίνδυνος εξ Ανατολών, 28 Κίνημα των Αδεσμεύτων, 23 Κιρκούκ, 111 Κιρκούκ-Τσεϊχάν, 81 κλειστή θάλασσα, 52 Κληρίδης Γλαύκος, 128 Κόκκινη Προβιά, 27 Κολονία, 127 Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, 42 Κόμμα της Ευημερίας, 42 Κορέα, 13, 27, 75 Κουαρτέτο, 90 Κούβα, 98

Κουβέιτ, 112 Κουρδική εθνότητα, 80 Κουρδικό, 79, 82 Κουρδικό Ζήτημα, 120 Κουρδιστάν, 79, 113 Κούρδοι, 40 κριτήρια της Κοπεγχάγης, 68 Κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, 54 Κυπριακό, 24 Κυπριανού Σπύρος, 126 Κύπρος, 15, 23, 48, 143 Κυργιστάν, 47 ΚΥΣΕΑ, 20 Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας, 61, 164 Κωνσταντίνος ο Μέγας, 16 Κωνσταντινούπολη, 41, 79

Λ

Λευκωσία, 98 Λήμνος, 56 Λίβανος, 15, 78, 96, 104, 116 Λιβύη, 98 Λωρίδα της Γάζα, 15, 71, 96, 105, 138

Μ

Μαδρίτη, 99 Μάζης Ιωάννης, 1, 6 Μακμίλαν Χάρολντ, 110 Μαλαισία, 47 μαντήλα, 43 Μεγάλη Βρετανία, 95 Μεγάλη του Γένους Σχολή, 62 Μεσανατολικό, 92 Μέση Ανατολή, 1, 5, 96, 110, 138 Μεσόγειος Θάλασσ, 40 Μεσόγειος Θάλασσα, 18, 105 Μεσοποταμία, 63 Μητσοτάκης, 99 Μιθριδάτης ΣΤ΄ ο Ευπάτωρ, 16 Μικρά Ασία, 57 Μικρασιατικό μέτωπο, 58 Μιλτιάδης, 16 Μολδαβία, 48 μορφίνη, 84 Μουσουλμανική μειονότητα, 58 Μουσουλμανικό Τόξο, 44 μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης, 58 Μουφτής, 61 Μπαγκλαντές, 47 Μπακογιάννη Ν., 141 Μπαλουχιστάν, 116

154

Μπαχρέιν, 112 Μυτιλήνη, 56 Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής, 16

Ν

Ναβουχοδονόσορ Β΄, 16 ΝΑΤΟ, 55, 117 νέα Μέση Ανατολή, 69, 112, 114 Νέα Μέση Ανατολή, 18 Νεκρά Θάλασσα, 104, 105 Νεκρή Θάλασσα, 86 Νησιωτικός Δακτύλιος, 9 Νιγηρία, 47 Νομάρχης Κωνσταντινούπολης, 61 νομιμοποίηση εσόδων, 84 Νορβηγία, 88, 134 Νοτιοανατολική Ασία, 9, 10 Νοτιοκεντρική Ασία, 112 Νύχτα των Κρυστάλλων, 59

Ξ

ξέπλυμα χρήματος, 84

Ο

ΟΑΣΕ, 25, 47, 60 Οδικός Χάρτης, 90 ΟΗΕ, 78, 129 Οθωμανική Αυτοκρατορία, 41 Οικονομία, 5 Οικονομική Γεωγραφία, 5 Οικουμενικό Πατριαρχείο, 61 Ολυμπιακοί Αγώνες 2004, 31 Ομάν, 115 ΟΟΣΑ, 48 Οργανισμός Ισλαμικής Διάσκεψης, 47 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, 47 οργανωμένο έγκλημα, 84 Ορμένιο, 35 ΟΣΕΠ, 46 Όσλο, 99 Όσλο Ι, 88 Όσλο ΙΙ, 88 Ουζμπεκιστάν, 47 Ουκρανία, 46 Ουρμία λίμνη, 79

Π

παγκόσμια νήσος, 8 Παγκόσμιο Οικονομικό Forum, 72 Πακιστάν, 10, 47, 70

Παλαιστίνη, 15, 96, 146 Παλαιστινιακή Αρχή, 66, 88, 105 Παλαιστινιακό Ζήτημα, 119 παντουρκισμός, 48 Παπανδρέου Α., 99 Παπανδρέου Ανδρέας, 99 ΠαΣοΚ, 99 πΓΔΜ, 19, 69 Πεντάγωνο, 117 περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, 14 Περιφερειακές Συμφωνίες Αεροπλοΐας, 54 Περιφερειακή Συμφωνία των Παρισίων, 55 Περσία, 113, 116 πετρέλαιο, 110 Πηγές, 156 Πίνακας Περιεχομένων, 165 Πολιτική, 5 Πολιτική Ασφάλειας, 5, 17 Πολιτική Γεωγραφία, 7 πολιτικό Ισλάμ, 40, 45 Πρωτόκολλο Επανεισδοχής, 63

Ρ

Ρεβυθούσα, 38 Ρουάντα, 118 Ρουμανία, 46 Ρωσσία, 24, 46, 79, 101, 138

Σ

Σαΐντ Σεΐχης, 80 Σαμοθράκη, 56 Σάμος, 56 Σαντάμ, 112 Σαουδική Αραβία, 44, 95, 112, 115 Σάχης, 113 σέκτα, 44 Σεπτεμβριανά, 59 Σημίτης, 54, 164 Σιίτες, 43, 112 Σινά, 86 Σινώπη, 74 Σιωνιστές, 42 Σκόπια, 24 Σμύρνη, 78 Σοβιετική Ένωση, 73, 75, 82, 110 Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, 16 Σουνίτες, 44, 112 στρατιωτικό καθεστώς των ελληνικών νησιών του Αν. Αιγαίου, 56

Στρατοχωροφυλακή, 81 Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά, 56

155

Σύμβαση του Montreux, 56 Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, 125 Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, 145 Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (Τουρκία), 77 Συμβούλιο της Ευρώπης, 47, 127 Συμφωνία Αμυντικής και Οικονομικής Συνεργασίας, 73

Συμφωνία Αμυντικής Συνεργασίας, 73 Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης, 46 Συμφωνία της Σμύρνης, 47 Συμφωνία του Almati, 48 Συνάντηση στην Πόλη, 59 Συνδιάσκεψη του San Francisco, 73 Συνθήκη Ανοικτών Ουρανών, 25 Συνθήκη Εγγυήσεων, 23, 124 Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, 60 Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, 56 Συνθήκη της Washington, 27, 73 Συνθήκη των Σεβρών, 80 Συνθήκης Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας, 54 Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, 57 Σύνοδος Κορυφής της Κωνσταντινούπολης, 47 Συνταγματικό Δικαστήριο Τουρκίας, 43 Συντηρητική Δημοκρατία, 43 συνυποσχετικό της Βέρνης, 49 Συρία, 15, 40, 63, 70, 86, 92, 100, 104, 105, 138 σφαίρες επιρροής, 13 Σχέδιο Marshall, 26 ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, 1

Τ

Τα Σύνορα και η Πολιτική τους Σημασία, 7 Ταλάτ Μεχμέτ Αλί, 129 Τατζικιστάν, 47 Τελ Αβίβ, 65, 98, 100, 103 Τέλ Αβίβ, 117 Τελική Πράξη του Ελσίνκι, 60 Τενέδος, 58 Τετελεσμένα, 53 Τετραμερής Συνάντηση Κορυφής, 91 Τεχεράνη, 44, 97 Τίγρης, 40, 63 Τουρκία, 1, 5, 6, 10, 15, 40, 79, 82, 92, 93, 98,

100, 101, 104, 111, 113, 145

Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, 75 Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, 48,

127 Τουρκική Μειονότητα, 47 Τουρκικό Λαϊκό Κόμμα-Μέτωπο, 82 Τουρκικό Προξενείο Θεσσαλονίκης, 60 Τουρκμενιστάν, 47 Τούρκοι, 130 Τρίτος Κόσμος, 99 τρομοκρατία, 14 Τσανταρλί, 49 ΤΣΙΑΒΑΣ Δημήτριος, 5

Υ

Υεμένη, 115 Υποσαχάρια Αφρική, 9 Υψηλή Στρατηγική, 22 υψίπεδα Γκολάν, 89

Φ

Φαραώ, 16 Φοινίκη, 116 φονταμενταλιστική τρομοκρατία, 14 φράγματα, 64 Φύλακες των Χωριών, 78

Χ

Χάας Ρίτσαρντ, 124 Χαλιφάτο, 41 Χαμάς, 123 Χαμουραμπί, 16 Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, 57 Χεζμπολάχ, 122 Χίος, 56 Χόρα, 49 Χριστιανισμός, 16 Χριστόφιας Δημήτριος, 129

Ψ

Ψυχρός Πόλεμος, 13, 26, 99, 110

156

Πηγές

Α΄ Βιβλιογραφία

1. BOLUKBASI, D., Turkey and Greece-The Aegean Disputes, Cavendish Publishing, London, 2004

2. BROWN, L.,C., International Politics and the Middle East-Old Rules, Dangerous Game, Princeton University Press, Princeton, NJ, USA, 1984

3. DUKE, S., United States Military Forces and Installations in Europe, Oxford University Press, London 1989

4. ΜΑΖΗΣ, Ι., Γεωπολιτική, η Θεωρία και η Πράξη, Παπαζήσης, Αθήνα, 2002

5. ΜΑΖΗΣ, Ι., Το Ισλάμ στην Τουρκία, Παπαζήσης, Αθήνα, 1995

6. ΜΗΛΙΟΣ, Ι., Τα πολιτικά κόμματα κατά την Επανάσταση του 1821, http://users.ntua.gr/jmilios, (ΕΜΠ)

7. ΠΑΜΟΥΚ, Ο., Χιόνι, Ωκεανίδα, Αθήνα 2003

8. ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, Ε., Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα 2007

Β΄ Αρθρογραφία

1. AMERY, H., The Litani River of Lebanon, Geographical Review, July 1993, Vol. 83, Issue 3

2. ARAS, B.,Turkey between Syria and Israel: Turkey’s Rising Soft Power, SETA, Policy Brief No 15, May 2008

3. AUNSPAUGH, R., Turkey and NATO: A Tempestuous Relationship, Oxford Int. Review, 10-10-2008

4. BANOUTSOS, A., Greek-Israeli Strategic Partnership- operation «Glorious Spartan», Research Institute for European and American Studies, www.rieas.gr

5. BARD, M., The 1968 Sale of Phantom Jets to Israel, American-Israeli Cooperative Enterprise, Jewish Virtual Library, www.jewishvirtuallibrary.org

6. BEECHAM, D., Greece and Turkey: armed and dangerous, Socialist Review, Issue 231, June 1999, www.pubs.socialistreviewindex.org.uk

7. BEKDIL, B., Turkey’s Alevis: Wish you were not here, Hurriyet Turkish Daily News, 14-12-2008

8. BRONNER, E., Israel Speeds Withdrawal From Gaza, The New York Times, 20-01-2009

157

9. Burgas-Alexandroupolis project getting underway, www.rbcnews.com,

10. CIZSRE, U., Almanac Turkey 2005, Security and Democratic Oversight, Tesev Publications, Istanbul, 2006

11. DARWISH, A., Water is behind Turkey Syria Border Tension, Mideast News, 06-10-1998

12. El-HOKAYEMH, E.-TASPINAR, O., Syria Loves Ankara but Will the Relationship Last?, The Daily Star (Beirut), 19-04-2005

13. GÜNGÖR, İ., From landmark success to closure: AKP's journey, Hurriyet Turkish Daily News, 22-07-2008

14. HASSANPOUR, A., A Stateless Nation's Quest for Sovereignty in the Sky, («Paper presented at the Freie Universitat Berlin, Nov. 7, 1995»)

15. HILLIKER, J., The Israel Turkey Alliance is a trap, 14-01-2009, Philadelphia Trumpet Print Edition, March 2009, Volume 20, No 3

16. HYLAND, J., Britain's Labour government agrees to finance controversial Turkish Ilisu dam project, 31-12-1999, International Committee of the Fourth International, www.wsws.org.

17. IGNATIUS, D., Turkey’s Domino Theory, Washington Post 21-12-2008

18. Israel, Syria launch talks with Turkish meditation, Arab Times, 22-05-2008,

19. Jane’s Information Group, Jane’s Intelligence Review, 2000

20. KEINON, H., Iran halfway to first nuclear bomb, Jerusalem Post, 22-09-2008

21. MICHALETOS, I., Turkish Organized Crime, WorldPress.org, Athens, 12-11-2007

22. MICHALETOS,I., Eastern Mediterranean Oil Politics: the Emerging Role of Cyprus, 07-05-2007, www.balkananalysis.com

23. NACHMANI, A., The Remarkable Turkish-Israel Ties, The Middle East Quarterly, June 1998, Volume V, Number 2, www.meforum.org

24. NACMANI, A., A Triangular Relatioship: Turkish Israeli Cooperation and its Implications for Greece, Center d’ etudes et des recherches internationales (CERI/CNRS), Cahiers d’ etudes sur la Mediterranee orientale et le monde turco-iranien, No 28, juin-decembre 1999

25. NAZEMROAYA, M., D., Plans for Redrawing the Middle East: The Project for a New Middle East, Global Research, 18-11-2006, www.globalrechearch.ca

26. RAVID, B., Israel-U.S. formally sign new defense aid agreement, Haaretz, 16-08-2007

158

27. RAVID, B., Livni to Cypriot FM: Confiscate weapons from Iranian ship, Haaretz, 01-02-2009

28. RIA Novosti, Turkey Set To Create Missile Shield In Ankara, Istanbul, Ankara, Turkey, 13-08-2008 www.spacewar.com

29. SCHLEIFER, Υ., Caught in the fray: Turkey enters debate on Iran's nuclear program,The Christian Science Monitor, ed. 02-02-2006, www.csmonitor.com

30. Senior general knew about lieutenants’ Ergenekon contacts, Today’s Zaman Newspaper, 24-09-2008, www.todayszaman.com

31. SHAMIR, S., UN General Assembly adopts resolution urging immediate Gaza cease-fire, Haaretz Newspaper, 17-01-2009, www.haaretz.com

32. SKORDAS, A., Oil Exploitation in the Eastern Mediterranean: Cyprus, Turkey and International Law, March 29 2007, Woodrow Wilson International Center for Scholars, www.wilsoncenter.org

33. STARR. J., Water Wars, Foreign Policy, Volume 82, Spring 1991

34. Stormy Debate in Davos over Gaza, Al Jazeera, 30-01-2009, http://english.aljazeera.net

35. TAL, D., Turkey-Israel water pipeline, Globes Newspaper, Tel Aviv, 22-05-2006

36. TURGUT, P.-SENGUPTA, K., Britain seeks army bases in Turkey for invasion, The Independent, 09-01-2003

37. Turkey and Greece, The Economist, 13-04-2002

38. Turkey to boost defense, energy, trade cooperation, The News International, 29-10-2008, www.thenews.com.pk, Pakistan,

39. Turkish PM slams Israel, 03-01-2009, Hurriyet, www.hurriyet.com.tr

40. VASILLOPULOS, C., Why Israel wins, even when it loses, Today’s Zaman, 17-01-2009

41. WASHBURN, J., Power Bloc, Turkey and Israel Lock Arms, The Third World Traveler Magazine, December 1998, www.thirdworldtraveler.com

42. Washington Institute for Near East Policy, Timeline of Turkish-Israeli Relations 1949-2006, www.washingtonintitute.org

43. YAVUZ, E., YAŞ steps up efforts for professional army, Today’s Zaman Newspaper, 29-11-2007

159

44. ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ, Γ., Αμυντικές δαπάνες, 14-03-2006, www.ellinikos-stratos.com

45. ΓΩΓΟΣ, Κ., Ισλαμική Διανόηση-Άνοδος του Πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Γεωπολιτική, Μάζης, Ι., Τεύχος 9, Αθήνα, Μάιος-Ιούνιος 2006

46. ΔΗΜΑΚΑΣ. Λ., Συνεχίζεται το κρυφτούλι στο Καστελόριζο, Εφημερίδα «Τα Νέα», 15-11-2008

47. ΕΛΙΑΜΕΠ, Κείμενο Πολιτικής 9, Η Ελληνική Πολιτική Εθνικής Ασφάλειας στον 21ο αιώνα, (επιμ.) Ντόκος, Θ., Αθήνα 2007

48. ΖΩΡΑΚΗΣ, Γ., Μυστική άσκηση με τους Ισραηλινούς, Εφημερίδα «Η Πατρίς», 12-06-2008

49. ΚΑΜΠΥΛΗΣ, Τ., Ενστάσεις, Εφημερίδα «Τα Νέα», 01-07-2006, (Συνέδριο «Συνάντηση στην Πόλη», 30-06-2006 )

50. ΚΑΡΑΤΟΥΛΙΩΤΗΣ, Ν., Η νέα Μέση Ανατολή και οι επιπτώσεις για την Ελλάδα, Κοζάνη, 20-01-2007, http://karatouliotis.blogspot.com

51. ΚΡΗΤΙΚΟΣ, Σ., Ο πόλεμος στην Κορέα και το Σύμφωνο Ανακωχής, Εφημερίδα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», 25-07-2004

52. Λεηλασία και η σιωπή της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, «Η Καθημερινή», 05-06-2008

53. ΜΑΖΗΣ, Ι., Από τα Σεπτεμβριανά του 1955 στην Κωνσταντινούπολη στην Οργάνωση Εργκένεκον το 2008, περιοδικό Metropolitan, τ. Οκτώβριος 2008

54. ΜΑΖΗΣ, Ι., Γεωπολιτικό Τοπίο του 2008 στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, Εφημερίδα «Κυριακάτικη Αυγή», 05-01-2008

55. ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΥ, Μ., Αύξηση πόρων κατά 7% προσδοκά ο τουρισμός, Εφημερίδα «Μακεδονία», 01-11-2008

56. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ., Η αναθέρμανση των σχέσεων Ελλάδας Ισραήλ, «ΤΟ ΒΗΜΑ On line», 14-05-2000

57. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ., Το παρακράτος της Τσιλλέρ, Εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», 01-06-1997

58. ΜΠΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, Α., Απειλή στο Αιγαίο, ΕΣΗΕΑ, Αθήνα, 1988

59. ΜΥΡΙΑΝΘΗΣ, Μ., Η Θράκη ως ενεργειακό διαμετακομιστικό κέντρο: Προβλήματα και προϋποθέσεις, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων του Συνδέσμου ΑΕ και ΕΠΕ, Περιοδικό «Αγορά Χωρίς Σύνορα», Τόμος 4, Τεύχος 1, Καλοκαίρι 1998

160

60. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ, Φ., Ελλάδα, Μέση Ανατολή και πετρέλαιο, Εφημερίδα «Η

Ελευθεροτυπία», 29-09-2007

61. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Λ., Η Gazprom διακόπτει την παροχή φυσικού αερίου

στην Ουκρανία, Εφημερίδα «Η Ελευθεροτυπία», 02-01-2009

62. ΣΚΑΡΒΕΛΗΣ, Δ., Εθνική Στρατηγική (Απόψεις για την αναγκαιότητά της), Ε.Λ.Ε.Σ.ΜΕ., Πληροφοριακός Οδηγός επί Θεμάτων Στρατιωτικού Ενδιαφέροντος, Αθήνα 2008

63. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, Σ., Τόσο Κοντά Τόσο Μακριά, Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Θεσσαλονίκης (CIPT), www.cipt.gr , 05-07-2006

64. ΣΤΑΜΠΟΓΛΗΣ, Δ., Μείωση της αγροτικής παραγωγής, Εφημερίδα «Το Βήμα», 09-09-2007

65. ΤΣΟΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, Β., Γενικός Διευθυντής Σχεδιασμού και Ανάπτυξης ΔΕΠΑ ΑΕ, Παρουσίαση ITGI Project, WEC Regional Meeting, Istanbul, 18-10-2008

66. ΦΑΦΟΥΤΗΣ, Ξ., Η Θράκη μπορεί να είναι το κέντρο της Ευρωπαϊκής πραγματικότητας, Νοέμβριος 2006, www.apodimos.com

67. ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Δ., Το Τουρκικό πογκρόμ του Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της Ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, εφημερίδα «Το Βήμα», 03-06-2007

Γ΄ Διαδίκτυο

1. http://www.shaikhsiddiqui.com/alevi.html

2. www.bsec-organization.org (επίσημος ιστότοπος του ΟΣΕΠ-BSEC)

3. www.cyprus.gov.cy/moi/pio/pio.nsf/All (επίσημος ιστότοπος Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας)

4. www.defense-update.com

5. www.en.structurae.de

6. www.fas.org/irp/world/israel/shin_bet

7. www.gap.gov.tr

8. www.gie.eu.com (επίσημος ιστότοπος της Gas Infrastructure Europe)

9. www.globalenergy.gr

10. www.globalrechearch.ca

11. www.globalsecurity.org.

161

12. www.globalsecurity.org.

13. www.google.com (satellite earth map application)

14. www.greekamerikannewsagensy.com

15. www.hri.org

16. www.knesset.gov.il (επίσημος ιστότοπος της Ισραηλινής Βουλής)

17. www.mfa.gov.il (επίσημος ιστότοπος Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών

18. www.mfa.gov.tr (επίσημος ιστότοπος του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών)

19. www.modus.gr/site2/gr (ιστότοπος του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής»)

20. www.mossad.gov.il

21. www.naftemporiki.gr

22. www.nur.gen.tr

23. www.rae.gr (ιστότοπος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας)

24. www.shabak.gov.il

25. www.trumanlibrary.org

26. www.un.int/cyprus (επίσημος ιστότοπος της Κυπριακής Δημοκρατίας στα ΗΕ)

27. www.uswaternews.com/archives

28. www.venizelos-foundation.gr/eldocs

29. www.wavefield-inseis.com

30. www.wikipedia.org

31. www.yen.gr (ιστότοπος Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής)

Δ΄ Πρωτογενείς πηγές

1. CIA, The World Fact Book Israel, 2008 www.cia.gov.library/

2. EurActiv, Turkey in the EU-What the Public Thinks, www.euactiv.com, 29-05-2008

3. EUROPEAN COMMISSION, Turkey 2008 Progression Report, SEC (2008) 2699, Brussels, 05-11-2008

4. http://consilium.europa.eu/cms3_fo/showPage.asp?id=268&lang=EN

162

5. http://epp.eurostat.ec.europa.eu

6. http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_el.htm

7. IAEA (Int. Atomic Energy Agency), GOV/2008/59 of 19-11-2008, Director General Report on Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008) and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran

8. INTERNATIONAL MONETARY FUND, IMF Country Report No 7/361, Turkey: Financial System Stability Assessment, November, 2007, (www.imf.org)

9. International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2008, Turkey, www.imf.org

10. Israel Information Center, Facts about Israel, 60th Anniversary Edition, Keter Press, Jerusalem, 2008

11. KHAMENEI A. (President of Iran addressing senior officers of the Iranian Air Force, Feb. 8, 1996 - Radio Teheran.) «The government and people of Iran are of the opinion that the Israeli entity is false and artificial. In fact there is no nation named «Israel».....The Zionists scraped together some people from all over the world and, based only on racism, brought about the Zionist regime by virtue of the conquest of Palestine.», www.mfa.gov.il (επίσημος ιστότοπος του Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών)

12. MARSHALL, G., Ομιλία, 15-06-1947, Πανεπιστήμιο Harvard, www.cnn.com

13. MITCHELL, G., Sharm El-Sheihk Fact-Finding Committee Report, 30-04-2001 (Mitchell [Report] to US President G.W. Bush)

14. OIC, 34th Annual Session, Islamabad, Pakistan, Resolution No. 3/34-MM, www.oic-oci.org

15. OIC, 34th Annual Session, Islamabad, Pakistan, Resolution No. 6/34-P, www.oic-oci.org

16. PIERINI, M., Επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Τουρκία, Ομιλία για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Τουρκία (απόσπασμα), 07-02-2007

17. RADIO FREE EUROPE, Bulgaria and the Balkan Conference in Athens, RAD Background Report/41, 12 February 1976, http://files.osa.ceu.hu/holdings/300/8/3/pdf/8-4-162.pdf

18. Stockholm International Peace Research Institute, The SIPRI Military Expenditure Database, Turkey, 2008

19. The World Bank, Data and Statistics, 2007, Greece

163

20. Turkish Statistical Institute, Press Release 14, 26-01-2009, www.turkstat.gov.tr

21. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, World Population 2004, www.unpopulation.org

22. US, DEPARTMENT of STATE, Daily Press Briefing, Sean McCormack, Spokesman, Washington, DC, 15-06-2006

23. US, Library of Congress, Federal Research Division, Country Profile: Turkey, August 2008

24. www.icj-cij.org, Φύλλο της 01-11-1973 της Τουρκικής Εφημερίδας της Κυβέρνησης (Resmi Gazete)

25. www.icj-cij.org, Φύλλο της 06-06-1974 της Τουρκικής Εφημερίδας της Κυβέρνησης (Resmi Gazete), Απόφαση υπ’ αρ. 7/8308 της Τουρκικής Κυβέρνησης

26. Α.Ν. 230/1936 (ΦΕΚ Α΄450) «Περί Καθορισμού Αιγιαλίτιδος Ζώνης της Ελλάδας»

27. Απόσπασμα από την ομιλία του Jean-Claude Trichet, Προέδρου της ΕΚΤ στο πλαίσιο της εκδήλωσης Καλωσορίζοντας την Κύπρο στη ζώνη του ευρώ, Λευκωσία, 18 Ιανουαρίου 2008, www.ecb.int (επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας)

28. Απόσπασμα από το συμπέρασμα της από 30-06-1993 γνωμοδότησης της Επιτροπής της ΕΕ για την ένταξη της Κύπρου, www.eu-coordinator.gov.cy

29. Απόφαση ΕΔΑΔ από 09-01-2007: AFFAIRE FENER RUM ERKEK LİSESİ VAKFI c. TURQUIE, (Requête no 34478/97)

30. Απόφαση ΕΔΑΔ από 11-10-2007: AFFAIRE BEKIR-OUSTA ET AUTRES c. GRÈCE, (Requête no 35151/05)

31. Άρθρα 55, 56 και 57 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982, Montego Bay), κυρώθηκε με το Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α-136)

32. άρθρο 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α΄ 261)

33. άρθρο 45 και συναφή της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982, Montego Bay), κυρωθείσας με το Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α΄136)

34. Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Ετήσια Έκθεση Περιγραφής για το Οργανωμένο Έγκλημα στην Ελλάδα έτους 2005, ανοικτή έκδοση, Αθήνα, 2006

35. ΓΣ ΟΗΕ, Ψήφισμα 181, 29-11-1947

36. Διαβεβαίωσεις του Στρατηγού της 1ης Στρατιάς και του Υπαρχηγού του ΑΤΑ κατά την επίσκεψη των σπουδαστών της ΣΕΑ στις μονάδες αυτές, την 13-11-2008.

164

Διαβεβαίωση του Αρχηγού του Στόλου κατά την επίσκεψη των σπουδαστών της ΣΕΑ στο Αρχηγείο Στόλου την 27-11-2008

37. ΕΔΑΔ, Case of Cyprus v. Turkey (Application no. 25781/94) Judgment Strasbourg, 10 May 2001

38. ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Πίνακας 3

39. ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας, Βρυξέλλες, 12-12-2003

40. ΜΑΖΗΣ, Ι., Παραδόσεις στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, Αχαρνές 2008-2009

41. Ν. 1844/1989 (ΦΕΚ Α-100) «Κύρωση Σύμβασης για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση κ.α.δ.», αρ. 2, που παραπέμπει στη Σύμβαση του Σικάγο του 1944 για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία

42. Ν. 3284/2004 (ΦΕΚ A-217) «Περί Κυρώσεως του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας» (Σ.τ.Σ. στα άρθρα 17 και 18 ουδόλως αναφέρεται περίπτωση απώλειας ή αφαίρεσης της Ελληνικής Ιθαγένειας, λόγω μετανάστευσης στην αλλοδαπή)

43. Ν. 3647/2008 (ΦΕΚ Α-37) «Διοίκηση και διαχείριση των Βακουφίων της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Δυτική Θράκη και των περιουσιών τους»

44. Ν. 518/09-01-1948 (ΦΕΚ-Α΄ 7) «Περί Προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα»

45. Ν.Δ. 1182/1972 (ΦΕΚ Α΄111)

46. Π.Δ. 63/2005 (ΦΕΚ-Α ΄98) «Κωδικοποίηση της Νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα Κυβερνητικά Όργανα»

47. ΣΗΜΙΤΗΣ, Κ., Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ομιλία στη Βουλή των Ελλήνων, Τετάρτη 31-01-1996

48. Σύνταγμα της Ελλάδος 1975/1986/2001/2008

49. Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Φάκελος Ελληνική Οικονομία 2004-2008, Αθήνα, Δεκέμβριος 2008,

50. Ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ υπ’ αριθμ. 353, 354, 355, 357, 358, 359, 360 και 364 του 1974

51. Ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ υπ’ αριθμ. 541 του 1983 και 550 του 1984

165

Πίνακας Περιεχομένων

Συντομογραφίες .......................................................................................................... 2

Κεφάλαιο I .................................................................................................................. 5

1.- Εισαγωγή ............................................................................................................... 5

2.- Η μεθοδολογία της μελέτης σε σχέση με τις γενικές αρχές της Γεωπολιτικής .......... 6

2.1.-Γενικές αρχές της Γεωπολιτικής ............................................................................ 6

3.-Το Γεωπολιτικό Σύμπλοκο ισορροπιών ισχύος: Τουρκία-Ελλάδα-Ισραήλ .............. 15

4.-Παρουσίαση των κυρίαρχων Γεωπολιτικών στοιχείων του Συμπλόκου .................. 17

Κεφάλαιο II ............................................................................................................... 19

Η Ελλάδα ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή ......................................................... 19

1.-Γενικά στοιχεία ...................................................................................................... 19

2.-Πολιτική κατάσταση .............................................................................................. 20

3.-Εθνική Πολιτική ................................................................................................... 22

3.1.-Εξωτερική Πολιτική ........................................................................................... 22

3.2.- Αμυντική Πολιτική ............................................................................................ 26

3.3.- Εσωτερική ασφάλεια .......................................................................................... 30

3.4.- Οικονομική πολιτική- Ενέργεια ......................................................................... 32

Κεφάλαιο III ............................................................................................................. 40

Η Τουρκία ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή ........................................................ 40

1.-Γενικά στοιχεία ...................................................................................................... 40

166

2. Πολιτική κατάσταση .............................................................................................. 41

3. Εθνική πολιτική ..................................................................................................... 45

3.1. Εξωτερική πολιτική ............................................................................................ 46

3.1.1.-Ελληνοτουρκικές διαφορές ............................................................................... 48

3.1.1.1.-Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα-Γκρίζες Ζώνες-Χωρικά Ύδατα-FIR Αθηνών ....... 49

3.1.1.2.-Μειονοτικό- Οικουμενικό Πατριαρχείο-Θεολογική Σχολή της Χάλκης- Μεγάλη του Γένους Σχολή ........................................................................................ 58

3.1.1.3.-Διμερείς σχέσεις-συμφωνίες Τουρκίας με την Ελλάδα .................................... 62

3.1.2.- Πολιτική των υδάτων ...................................................................................... 63

3.1.3.-Λοιπά θέματα εξωτερικής πολιτικής ................................................................. 67

3.2. Αμυντική πολιτική ............................................................................................... 73

3.3.-Εσωτερική ασφάλεια ........................................................................................... 79

3.3.1.-Κουρδικό ......................................................................................................... 79

3.3.2. Άλλες επαναστατικές οργανώσεις...................................................................... 82

3.3.3. Οργανωμένο έγκλημα-διαφθορά ...................................................................... 83

Κεφάλαιο IV ............................................................................................................. 86

Το Ισραήλ ως γεωπολιτικός δρών στην περιοχή ........................................................ 86

1.-Γενικά στοιχεία ...................................................................................................... 86

2.-Πολιτική κατάσταση .............................................................................................. 86

3. Εξωτερική πολιτική ............................................................................................... 87

3.1. Αραβοϊσραηλινή διαμάχη .................................................................................... 88

167

3.2.- Λοιπή εξωτερική πολιτική .................................................................................. 94

3.2.1.-Σχέσεις με τις ΗΠΑ ........................................................................................ 94

3.2.2.-Η θέση του Ιράν .............................................................................................. 96

3.2.3.-Σχέσεις με την Ελλάδα .................................................................................... 97

4.-Αμυντική πολιτική ................................................................................................ 101

5.- Πολιτική υδάτων ................................................................................................. 104

6.-Εθνική Οικονομία- Εσωτερική ασφάλεια .............................................................. 107

Κεφάλαιο V .............................................................................................................. 110

1.-Το σύστημα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής ......................................................... 110

1.1.-Ελλάδα, Μέση Ανατολή και πετρέλαιο ............................................................... 110

1.2.-Η «νέα Μέση Ανατολή» και οι επιπτώσεις για την Ελλάδα ................................ 112

1.2.1.-Ο χάρτης της «νέας Μέσης Ανατολής» ........................................................... 114

1.2.2.-Ο «αναδασμός» της ευρύτερης Μέσης Ανατολής ............................................. 115

1.3.- Τα νέα δεδομένα .............................................................................................. 121

1.4.- Ο ρόλος της Συρίας και του Ιράν ...................................................................... 123

2.-Ανατολική Μεσόγειος .......................................................................................... 124

2.1.-Κύπρος .............................................................................................................. 124

2.1.1.- Κυπριακό Πρόβλημα ..................................................................................... 124

2.1.2.- Κύπρος και Ευρωπαϊκή Ένωση ...................................................................... 130

2.1.3.-Κύπρος και Πετρέλαιο .................................................................................... 132

2.2. Μεσογειακή Μέση Ανατολή ............................................................................... 135

168

Κεφάλαιο VI ............................................................................................................ 136

1.-Συμπεράσματα ..................................................................................................... 136

2.-Προτάσεις ............................................................................................................ 144

Παραπομπές ............................................................................................................ 147

Πηγές .............................................................................. Error! Bookmark not defined.

Α΄ Βιβλιογραφία ............................................................... Error! Bookmark not defined.

Β΄ Αρθρογραφία ............................................................... Error! Bookmark not defined.

Γ΄ Διαδίκτυο ................................................................... Error! Bookmark not defined.

Δ΄ Πρωτογενείς πηγές ..................................................... Error! Bookmark not defined.

Πίνακας Περιεχομένων ........................................................................................... 165