1

ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Σήmicroερα στη λέξη Γενοκτονία η σκέψη microας αυτόmicroατα πηγαίνει στα δύο τραγικά γεγονότα του αιώνα microας τη Γενοκτονία των Αρmicroενίων το 1915 από τους Νεότουρκους και τη Γενοκτονία των Εβραίων και των σλαβικών λαών το 1940-44 από τους Γερmicroανούς Στον αιώνα microας διαπράχθηκαν εγκλήmicroατα Γενοκτονίας και σε άλλους λαούς που συνειδητά η Νέα Τάξη πραγmicroάτων προσπάθησε και προσπαθεί να υποβαθmicroίσει Ένας από αυτούς τους λαούς που έχει υποστεί όλες τις microορφές και τις microεθόδους γενοκτονίας και συγκεκριmicroένα από το ίδιο στρατοκρατικό καθεστώς που είναι υπεύθυνο για το ολοκαύτωmicroα του αρmicroενικού λαού τον αφανισmicroό της κουρδικής εθνότητας και τη διχοτόmicroηση της Κύπρου είναι και ο ελληνισmicroός του Πόντου Ο ποντιακός ελληνισmicroός ατύχησε να δοκιmicroάσει όλες τις κατηγορίες που αναφέρονται στη σύmicroβαση των Ηνωmicroένων Εθνών ως πράξεις Γενοκτονίας H Γενοκτονία των Eλλήνων του Πόντου σε αντίθεση microε των Aρmicroενίων επισκιάστηκε είτε από τον όγκο των τραγικών περιπτώσεων του αρmicroενικού λαού επειδή συνέπεσε χρονικά είτε γιατί αποσιωπήθηκε από κυβερνητικές και διπλωmicroατικές επιταγές στο όνοmicroα κάποιων διακρατικών συmicroφωνιών και συmicroφερόντων Tο γενοκτονικό σχέδιο απέβλεπε στην πρώτη φάση στον αφανισmicroό όλων των χριστιανικών εθνοτήτων και στη δεύτερη στην τουρκοποίηση των microουσουλmicroανικών εθνοτήτων ένα σχέδιο όmicroως που δεν ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια του A Παγκοσmicroίου Πολέmicroου αλλά και δεν εγκαταλείφθηκε από τους κεmicroαλικούς microετακεmicroαλικούς και στρατοκρατικούς κύκλους της σηmicroερινής Tουρκίας H πολιτική όλων των microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων απέναντι στις εθνότητες της Mικράς Aσίας και ιδιαίτερα απέναντι στους Kούρδους τα τελευταία δέκα χρόνια επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές laquoOι Nεότουρκοιraquo έγραφε ο F Sartiaux laquoαποκάλυψαν το microεγαλοπήβολο σχέδιό τους την εξόντωση δηλαδή όλων των ιθαγενών Xριστιανών της Mικράς Aσίας Ποτέ σε καmicroιά περίοδο της ιστορίας κανένα πιο διαβολικό σχέδιο δεν είχε στοιχειώσει τη φαντασία του ανθρώπου H laquoερυθράraquo σφαγή ολοκληρώθηκε από ένα σύστηmicroα που λέγεται laquoλευκήraquo σφαγή Πρόκειται για την αργή εξόντωση από την κακοmicroεταχείριση τις εκτοπίσεις το κρύο την παρατεταmicroένη στέρηση νερού και τροφής τον

2

αποκλεισmicroό σε microπουντρούmicroια τόσο microικρά που να microη χωράς όρθιος O φανατισmicroός και η κτηνωδία του Emicroβέρ η πιο ψυχρή microα κυνική φαντασία του Tαλαάτ αγαλλίασαν micro αυτή την τροmicroερή επινόηση Mπορούσαν να ισχυριστούν πως τις εκτοπίσεις τις απαιτούσαν οι στρατιωτικές ανάγκες και πως τα χέρια τους δεν είχαν λερωθεί microε αίmicroα γιατί οι χριστιανοί πέθαιναν microόνοι τους στο δρόmicroοraquo1 Σύmicroφωνα microε τις εκθέσεις του Γερmicroανού πρεσβευτή στην Kωνσταντινούπολη Mέττερνιχ οι Nεότουρκοι προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν τις εκτοπίσεις των Eλλήνων που ζούσαν στα παράλια της Mαύρης Θάλασσας microε την πρόφαση ότι οι Pώσοι είχαν εξοπλίσει τον ελληνικό πληθυσmicroό και φοβούνταν για το λόγο αυτόν microια ελληνική εξέγερση2 H επιχειρηmicroατολογία όmicroως αυτή ήταν αστήριχτη αφού ο πληθυσmicroός που κατά κύριο microέρος εκτοπίστηκε αποτελούνταν από γυναίκες παιδιά και γέρους3 Oι ικανοί για όπλα είχαν κληθεί και καταταγεί στο στρατό ή βρίσκονταν στα βουνά και στο εξωτερικό Oρισmicroένοι Γερmicroανοί που δε συmicroφωνούσαν microε την πολιτική της εθνοκάθαρσης προσπάθησαν microε αλλεπάλληλες εκθέσεις που έστελναν στο υπουργείο Eξωτερικών να διαχωρίσουν τη θέση και τις ευθύνες τους από τα γενοκτονικά microέτρα των Nεοτούρκων ιδιαίτερα microετά την παγκόσmicroια κατακραυγή του αρmicroενικού ολοκαυτώmicroατος Συγκεκριmicroένα στις 16 Iουλίου 1916 ο Γερmicroανός πρόξενος της Amicroισού Kuumlckhoff έγραφε στο υπουργείο Eσωτερικών στο Bερολίνο laquoAπό αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσmicroός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας Kαστανοmicroής έχει εξοριστεί Eξορία και εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια γιατί όποιος δε δολοφονείται πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστειες και την πείναraquo4 Σ ολόκληρο τον Πόντο πια περιόδευε ο θάνατος microε τις πιο φρικτές microορφές του Aπό τη Pωσία η Eλληνική Πρεσβεία της Πετρούπολης πληροφορούσε το υπουργείο Eξωτερικών για την τραγική κατάσταση των κατοίκων της περιφερείας Tραπεζούντας laquoTην 15ην Aπριλίου οι κάτοικοι των 16 χωριών της περιοχής Bαζελώνος περιφερείας Tραπεζούντας άπαντες Έλληνες

1 Sartiaux F Η Ελληνική Μικρά Ασία σ 172 2 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 15 Nr 532

(791916) 3 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 14

Beobachtungen des Dragomans Schwoumlrbel auf seiner Dienstreise nach Aiwali (21981915) Bλ επίσης Φουρνιάδης Π Σελίδες από την ιστορία της Kερασούντος και τα τερατουργήmicroατα του αιmicroοσταγούς Tοπάλ Oσmicroάν καθ όλην την περιφέρειαν του Πόντου Kαβάλα (1965) σ 37-38

4 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 15 (1671916) Abschrift von Telegramm Nr 129 (1571916) von Kuumlckhoff Wien HHStA PA XXXVIII Karton 369 Konsulate 1916 Trapezunt ZI 27P Kwiatkowski an Buriagraven Samsun (3071916)

3

λαβόντες διαταγήν των τουρκικών στρατιωτικών αρχών να φύγωσιν εις το εσωτερικόν της Aργυρουπόλεως και φοβηθέντες microη έmicroελλον καθ οδόν να σφαγώσιν καθ ον τρόπον είδον σφαγέντας τους Aρmicroενίους εγκατέλειπον τας κατοικίας των και εισήλθον εις τα δάση ελπίζοντες να σωθώσι εκ ταχείας τινός προελάσεως του ρωσικού στρατού Eκ τούτων εις 6000 ανερχοmicroένων 650 κατέφυγον εις την microονήν Bαζελώνος εις ην προϋπήρχον και άλλοι 1500 εκ Tραπεζούντος πρόσφυγες 1200 εισήλθον εις εν microέγα σπήλαιον του χωρίου laquoKουνάκαraquo και οι λοιποί διεσκορπίσθησαν εις τα ανά δάση σπήλαια και τας διαφόρους κρύπτας Άπασαι αι οικίαι των χωρίων τούτων ελεηλατήθησαν και αι περιουσίαι διηρπάγησαν υπό του τουρκικού στρατού Oι εν τω σπηλαίω της Kουνάκας κρυβέντες αναγκασθέντες εκ της πείνης microετά συνθηκολόγησιν παρεδόθησαν Eκ τούτων 26 γυναίκες και νεάνιδες ίνα αποφύγωσιν την ατίmicroωσιν έρριψαν εαυτάς εις τινα ποταmicroόν κείmicroενον παρά το χωρίον Γέφυρα και παρά τας προσπαθείας των άλλων προς σωτηρίαν των επνίγησανraquo5 Στις 19121916 και στις 211917 ο Aυστριακός πρεσβευτής της Kωνσταντινουπόλεως Pallavicini περιέγραψε στη Bιέννη τα τελευταία γεγονότα του Πόντου που αναφέρονταν στη microαρτυρική Amicroισό laquo11 Δεκεmicroβρίου 1916 Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά κατόπιν κάηκαν Oι κάτοικοι εκτοπίστηκαν 12 Δεκεmicroβρίου 1916 Στα περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά 14 Δεκεmicroβρίου 1916 Oλόκληρα χωριά καίγονται microαζί microε τα σχολεία και τις εκκλησίες 17 Δεκεmicroβρίου 1916 Στην περιφέρεια Σαmicroψούντας έκαψαν 11 χωριά H λεηλασία συνεχίζεται Oι χωρικοί κακοποιούνται 31 Δεκεmicroβρίου 1916 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ ολοκλήρου 15 εν microέρει 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν Eλεηλάτησαν ακόmicroη και εκκλησίεςraquo6 Mε την αυθαίρετη και αστήρικτη αιτιολογία του εξοπλισmicroού των Eλλήνων microε όπλα από τους Pώσους εκτοπίστηκαν όλοι οι Έλληνες από τη Σινώπη ως το Aλατζάmicro καταστράφηκαν τα παράλια του βιλαετίου Kερασούντας και κινδύνευαν κατά το microητροπολίτη Γερmicroανό να έχουν την ίδια τύχη οι 100000 Έλληνες των παραλιακών περιοχών από το Aλατζάmicro microέχρι την Kερασούντα7

5 ΑΥΕ ΚΥ 1917 β 935384559) Έκθεσις περί της θέσεως του ελληνισmicroού της Τραπεζούντος και της περιφερείας αυτής κατά τους τελευταίους microήνας της τουρκοκρατίας υπό αρχιmicroανδρίτου Παναρέτου Βαζελιώτου Πετρούπολη (2881916)

6 Wien HHStA PA Tuumlrkei XII Liasse 467 LIV Griechenverfolgungen in der Tuumlrkei 1916-1918 No 97pol Konstantinopel (1911916) και (211917) Tην ίδια έκθεση του Aυστριακού πρεσβευτή της Kωνσταντινούπολης Pallavicini βρίσκουmicroε και στα αρχεία του υπουργείου Eξωτερικών της Γερmicroανίας microαζί microε άλλες εκθέσεις για τους διωγmicroούς Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 f Bd 16 (921917) H ενέργεια των Aυστριακών δείχνει ότι δε συmicroφωνούν microε την πολιτική των Γερmicroανών και στο έγγραφο αφήνεται να εννοηθεί ότι θεωρούν τους Γερmicroανούς συνυπεύθυνους για όσα συmicroβαίνουν στην Tουρκία

7 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 Nr 532 A 24684 Therapia (791916) AYE KY 1917 B (35 38 45 59) αρ πρωτ 15744 Kωνσταντινούπολη (2271916) Bλ επίσης Eνεπεκίδης Π Γενοκτονία στον Eύξεινο Πόντο Θεσσαλονίκη (1996) σ 131-132

4

Tραγική ήταν και η τύχη των σταυροπηγιακών microονών του Πόντου Για πρώτη φορά στους πέντε αιώνες δουλείας οι επίσηmicroες οθωmicroανικές αρχές δε σεβάστηκαν τα προσκυνήmicroατα των χριστιανών που ήταν πάντα τα άσυλα των καταδιωγmicroένων χριστιανών laquoΦρίττει ο νους του ανθρώπου έγραψεν υπό ηmicroεροmicro 12 Nοεmicroβρίου 1918 ο Mητροπολίτης Pοδοπόλεως Kύριλλος διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθmicroόν των θυmicroάτων ανερχοmicroένων εις 487 ψυχάς αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσι την δολοφόνον microάχαιραν των σφαγέων Mεταξύ των δολοφονηθέντων τούτων θυmicroάτων κατατάσσονται άλλαι 14 νεάνιδες κόραι αίτινες φεύγουσαι τον βαρύν πέλεκυν του δηmicroίου κατέφυγον ως εις άσυλον θρησκευτικόν εις την διαληφθείσαν ιεράν microονήν του Bαζελώνος οπόθεν οι τύραννοι ούτοι αφού απήγαγον τους φιλησύχους πατέρας της Mονής αιχmicroαλώτους προέβησαν ούτοι εις κορεσmicroόν των σωmicroατικών αυτών ηδονών βία ατιmicroάσαντες τας παρθένους ταύτας ων τελευταίον αφού απέκοψαν τους microαστούς και τας κεφαλάς αφήκαν τα πτώmicroατα και απήλθονraquo8 Mε αφορmicroή την προέλαση των ρωσικών στρατευmicroάτων και την στρατοπέδευσή τους παραλιακά δίπλα στο Xαρσιώτη ποταmicroό λίγο έξω από την Tρίπολη και microεσογειακά στη Xερίανα οι Nεότουρκοι βρήκαν την ευκαιρία να απαλλαγούν από την παρουσία των επικίνδυνων και ενοχλητικών Eλλήνων που κατοικούσαν στις πλούσιες περιοχές της Tρίπολης και Kερασούντας9 Eίκοσι πέντε microέρες κράτησε το microαρτύριο της διαδροmicroής των Tριπολιτών προς το λευκό θάνατο Στις 9 Δεκεmicroβρίου ανακοινώθηκε επίσηmicroα στους εκτοπισmicroένους ότι ορίστηκε ως τόπος οριστικής διαmicroονής τους το αρmicroενικό χωριό Mπίρκ που ήταν έρηmicroο γιατί οι 500 οικογένειές του σφαγιάστηκαν ένα χρόνο νωρίτερα laquoTο κλίmicroα του χωριούraquo γράφει η Tατιάνα Γκρίτση - Mιλλιέξ laquoδε microας φάνηκε καλό γιατί το νερό ήτανε γλυφό κι άνοστο και δεν microπορούσαν να το πιούν ούτε και οι άρρωστοι microε τα καmicroένα χείλια του πυρετού τους Όmicroως η ανάγκη να είmicroαστε όλοι microαζί κοντά κοντά για ν αντικρίζουmicroε τη microοίρα microας έκανε να κατοικήσουmicroε όλοι στο Πίρκ στο Πίρκ που στάθηκε το απέραντο νεκροταφείο χιλιάδων χριστιανών στο Πίρκ που σαν το συλλογιστούmicroε

8 Oικουmicroενικόν Πατριαρχείον Mαύρη Bίβλος Kωνσταντινούπολη (1919) σ 269-272 Bλ επίσης AYE KY 1917 B (35 38 45 59) Πετρούπολη (2881916)

9 Oι Nεότουρκοι τις πρώτες microέρες του πολέmicroου όταν ο στρατός τους είχε κατορθώσει να διασπάσει το ρωσικό microέτωπο και να εισβάλει στη ρωσική Aρmicroενία κατενθουσιασmicroένοι χλεύαζαν τους Έλληνες και τους έλεγαν laquoBάι παπανίζ κελίορ Bάι ταϊνίζ κελίρraquo δηλαδή laquoέρχεται ο πατέρας σας (εννοούσαν τους Έλληνες) έρχεται ο θείος σας (τους Pώσους)raquo

5

βλέπουmicroε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό στο Πίρκ που αφήσαmicroε ότι είχαmicroε πιο αγαπηmicroένο πατεράδες γέρους και τρυφερά παιδιά τις microάνες microας και τις γυναίκες microαςraquo Έτσι άρχισε η τραγωδία του Πιρκ laquoΔίχως νερά microέσα σ αυτή την διαρκή ακαθαρσία όλοι είmicroαστε γιοmicroάτοι ψείρα κι αυτοί οι προεστοί και οι πιο καθαροί από microας δεν microπορούσανε να εξαλείψουνε τη φοβερή τούτη πληγή Έτσι microε τον συνωστισmicroό microε τη βρώmicroα microε την ψείρα ετοιmicroάζαmicroε τις φοβερές επιδηmicroίες που δεν αργήσανε να χτυπήσουνε την πόρτα microας Πρώτη η δυσεντερία έπειτα ο τύφος στο τέλος η πανούκλα O λευκός θάνατος που είχανε τόσο καλά ετοιmicroάσει οι Tούρκοι έπαιρνε κι έπαιρνε καθηmicroερινά δεκάδες δεκάδες χριστιανούς Tρεις microήνες είχανε περάσει από την microαύρη ώρα που microπήκαmicroε στο Πίρκ έmicroπαινε ο Mάρτης microήνας κι από τις 13 χιλιάδες που είχαmicroε ξεκινήσει δεν microένανε πια παρά 800 αδύναmicroοι κι ανίκανοι για κάθε δουλειά Aπό τους 800 που σωθήκανε οι 300 ήτανε αστοί οι άλλοι χωρικοίraquo10 laquoTο τι υποφέραmicroεraquo γράφει ο Γ Σακκάς laquomicroέσα στους τέσσερις αυτούς microήνες είναι κάτι φοβερό ανήκουστο ανώτερο από κάθε περιγραφή Eίδα όπως εξακριβώθηκε κι αργότερα microέσα στο συνταρακτικό εκείνο σάλο να σβήνουν και να εκριζώνωνται ολόκληρες οικογένειεςraquo11 Mε την ανοχή της Γερmicroανίας όπως βεβαιώνεται από το τηλεγράφηmicroα που στάλθηκε από τη γερmicroανική πρεσβεία στο Δόκτορα Schede12 στην Kερασούντα ο οποίος αναπληρούσε τον κόmicroη Schulenburg ο βαλής σε συνεργασία microε τους Kαϊmicroακάmicroηδες και την δολοφονική οmicroάδα του Tοπάλ Oσmicroάν κατόρθωσαν να προσδώσουν στο φλέγον ζήτηmicroα χαρακτήρα σκληρού και συστηmicroατικού διωγmicroού διαδίδοντας microε υπερηφάνεια στον microουσουλmicroανικό λαό ότι είναι επανάληψη του αρmicroενικού ζητήmicroατος Eνεργώντας ο Bαλής microε ποικίλα καταχθόνια microέσα microαζί microε τα τυφλά όργανά του laquoεξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν τραγωδίαν καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακmicroάζοντα Eλληνικά χωρία και προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιmicroώσεις Eλληνίδων Kαι οι microεν απελαθέντες αγνοούmicroεν τι απέγιναν τα χωρία όmicroως γινώσκοmicroεν ότι εντελώς ελεηλατήθησαν αι οικίαι απεγυmicroνώσθησαν παντός ότι περιείχον άλλαι επυρπολήθησαν άλλαι

10 Γκρίστι-Mιλλιέξ T Η Τρίπολη του Πόντου 150-152 11 Σακκάς Γ Ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου Αθήνα (1957) σ 166-167 12 laquoH εκκένωσις της παραλίας είνε microέτρον καθαρώς στρατιωτικόν Eν τη εκκενώσει δεν

πρέπει να υπερβούν τα όρια των στρατιωτικώς αναγκαίων Θα εκκενωθή η παραλία εις βάθος 50 χιλιοmicroέτρων εν διαστήmicroατι ενός microηνός την ηmicroέραν της αναχωρήσεώς των ως και τον τόπον της microελλούσης διαmicroονής των Δύναται έκαστος να παραλάβη microετ αυτού ότι και όσα πράγmicroατα θέλει δύναται Aι ιδιοκτησίαι των θα microείνουν άθικτοι και απαραβίαστοι δύναται δε να αφήσωσιν εις αυτάς φύλακαςraquo AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916)

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

2

αποκλεισmicroό σε microπουντρούmicroια τόσο microικρά που να microη χωράς όρθιος O φανατισmicroός και η κτηνωδία του Emicroβέρ η πιο ψυχρή microα κυνική φαντασία του Tαλαάτ αγαλλίασαν micro αυτή την τροmicroερή επινόηση Mπορούσαν να ισχυριστούν πως τις εκτοπίσεις τις απαιτούσαν οι στρατιωτικές ανάγκες και πως τα χέρια τους δεν είχαν λερωθεί microε αίmicroα γιατί οι χριστιανοί πέθαιναν microόνοι τους στο δρόmicroοraquo1 Σύmicroφωνα microε τις εκθέσεις του Γερmicroανού πρεσβευτή στην Kωνσταντινούπολη Mέττερνιχ οι Nεότουρκοι προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν τις εκτοπίσεις των Eλλήνων που ζούσαν στα παράλια της Mαύρης Θάλασσας microε την πρόφαση ότι οι Pώσοι είχαν εξοπλίσει τον ελληνικό πληθυσmicroό και φοβούνταν για το λόγο αυτόν microια ελληνική εξέγερση2 H επιχειρηmicroατολογία όmicroως αυτή ήταν αστήριχτη αφού ο πληθυσmicroός που κατά κύριο microέρος εκτοπίστηκε αποτελούνταν από γυναίκες παιδιά και γέρους3 Oι ικανοί για όπλα είχαν κληθεί και καταταγεί στο στρατό ή βρίσκονταν στα βουνά και στο εξωτερικό Oρισmicroένοι Γερmicroανοί που δε συmicroφωνούσαν microε την πολιτική της εθνοκάθαρσης προσπάθησαν microε αλλεπάλληλες εκθέσεις που έστελναν στο υπουργείο Eξωτερικών να διαχωρίσουν τη θέση και τις ευθύνες τους από τα γενοκτονικά microέτρα των Nεοτούρκων ιδιαίτερα microετά την παγκόσmicroια κατακραυγή του αρmicroενικού ολοκαυτώmicroατος Συγκεκριmicroένα στις 16 Iουλίου 1916 ο Γερmicroανός πρόξενος της Amicroισού Kuumlckhoff έγραφε στο υπουργείο Eσωτερικών στο Bερολίνο laquoAπό αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσmicroός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας Kαστανοmicroής έχει εξοριστεί Eξορία και εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια γιατί όποιος δε δολοφονείται πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστειες και την πείναraquo4 Σ ολόκληρο τον Πόντο πια περιόδευε ο θάνατος microε τις πιο φρικτές microορφές του Aπό τη Pωσία η Eλληνική Πρεσβεία της Πετρούπολης πληροφορούσε το υπουργείο Eξωτερικών για την τραγική κατάσταση των κατοίκων της περιφερείας Tραπεζούντας laquoTην 15ην Aπριλίου οι κάτοικοι των 16 χωριών της περιοχής Bαζελώνος περιφερείας Tραπεζούντας άπαντες Έλληνες

1 Sartiaux F Η Ελληνική Μικρά Ασία σ 172 2 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 15 Nr 532

(791916) 3 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 14

Beobachtungen des Dragomans Schwoumlrbel auf seiner Dienstreise nach Aiwali (21981915) Bλ επίσης Φουρνιάδης Π Σελίδες από την ιστορία της Kερασούντος και τα τερατουργήmicroατα του αιmicroοσταγούς Tοπάλ Oσmicroάν καθ όλην την περιφέρειαν του Πόντου Kαβάλα (1965) σ 37-38

4 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Beziehungen der Tuumlrkei zu Griechenland Bd 15 (1671916) Abschrift von Telegramm Nr 129 (1571916) von Kuumlckhoff Wien HHStA PA XXXVIII Karton 369 Konsulate 1916 Trapezunt ZI 27P Kwiatkowski an Buriagraven Samsun (3071916)

3

λαβόντες διαταγήν των τουρκικών στρατιωτικών αρχών να φύγωσιν εις το εσωτερικόν της Aργυρουπόλεως και φοβηθέντες microη έmicroελλον καθ οδόν να σφαγώσιν καθ ον τρόπον είδον σφαγέντας τους Aρmicroενίους εγκατέλειπον τας κατοικίας των και εισήλθον εις τα δάση ελπίζοντες να σωθώσι εκ ταχείας τινός προελάσεως του ρωσικού στρατού Eκ τούτων εις 6000 ανερχοmicroένων 650 κατέφυγον εις την microονήν Bαζελώνος εις ην προϋπήρχον και άλλοι 1500 εκ Tραπεζούντος πρόσφυγες 1200 εισήλθον εις εν microέγα σπήλαιον του χωρίου laquoKουνάκαraquo και οι λοιποί διεσκορπίσθησαν εις τα ανά δάση σπήλαια και τας διαφόρους κρύπτας Άπασαι αι οικίαι των χωρίων τούτων ελεηλατήθησαν και αι περιουσίαι διηρπάγησαν υπό του τουρκικού στρατού Oι εν τω σπηλαίω της Kουνάκας κρυβέντες αναγκασθέντες εκ της πείνης microετά συνθηκολόγησιν παρεδόθησαν Eκ τούτων 26 γυναίκες και νεάνιδες ίνα αποφύγωσιν την ατίmicroωσιν έρριψαν εαυτάς εις τινα ποταmicroόν κείmicroενον παρά το χωρίον Γέφυρα και παρά τας προσπαθείας των άλλων προς σωτηρίαν των επνίγησανraquo5 Στις 19121916 και στις 211917 ο Aυστριακός πρεσβευτής της Kωνσταντινουπόλεως Pallavicini περιέγραψε στη Bιέννη τα τελευταία γεγονότα του Πόντου που αναφέρονταν στη microαρτυρική Amicroισό laquo11 Δεκεmicroβρίου 1916 Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά κατόπιν κάηκαν Oι κάτοικοι εκτοπίστηκαν 12 Δεκεmicroβρίου 1916 Στα περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά 14 Δεκεmicroβρίου 1916 Oλόκληρα χωριά καίγονται microαζί microε τα σχολεία και τις εκκλησίες 17 Δεκεmicroβρίου 1916 Στην περιφέρεια Σαmicroψούντας έκαψαν 11 χωριά H λεηλασία συνεχίζεται Oι χωρικοί κακοποιούνται 31 Δεκεmicroβρίου 1916 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ ολοκλήρου 15 εν microέρει 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν Eλεηλάτησαν ακόmicroη και εκκλησίεςraquo6 Mε την αυθαίρετη και αστήρικτη αιτιολογία του εξοπλισmicroού των Eλλήνων microε όπλα από τους Pώσους εκτοπίστηκαν όλοι οι Έλληνες από τη Σινώπη ως το Aλατζάmicro καταστράφηκαν τα παράλια του βιλαετίου Kερασούντας και κινδύνευαν κατά το microητροπολίτη Γερmicroανό να έχουν την ίδια τύχη οι 100000 Έλληνες των παραλιακών περιοχών από το Aλατζάmicro microέχρι την Kερασούντα7

5 ΑΥΕ ΚΥ 1917 β 935384559) Έκθεσις περί της θέσεως του ελληνισmicroού της Τραπεζούντος και της περιφερείας αυτής κατά τους τελευταίους microήνας της τουρκοκρατίας υπό αρχιmicroανδρίτου Παναρέτου Βαζελιώτου Πετρούπολη (2881916)

6 Wien HHStA PA Tuumlrkei XII Liasse 467 LIV Griechenverfolgungen in der Tuumlrkei 1916-1918 No 97pol Konstantinopel (1911916) και (211917) Tην ίδια έκθεση του Aυστριακού πρεσβευτή της Kωνσταντινούπολης Pallavicini βρίσκουmicroε και στα αρχεία του υπουργείου Eξωτερικών της Γερmicroανίας microαζί microε άλλες εκθέσεις για τους διωγmicroούς Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 f Bd 16 (921917) H ενέργεια των Aυστριακών δείχνει ότι δε συmicroφωνούν microε την πολιτική των Γερmicroανών και στο έγγραφο αφήνεται να εννοηθεί ότι θεωρούν τους Γερmicroανούς συνυπεύθυνους για όσα συmicroβαίνουν στην Tουρκία

7 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 Nr 532 A 24684 Therapia (791916) AYE KY 1917 B (35 38 45 59) αρ πρωτ 15744 Kωνσταντινούπολη (2271916) Bλ επίσης Eνεπεκίδης Π Γενοκτονία στον Eύξεινο Πόντο Θεσσαλονίκη (1996) σ 131-132

4

Tραγική ήταν και η τύχη των σταυροπηγιακών microονών του Πόντου Για πρώτη φορά στους πέντε αιώνες δουλείας οι επίσηmicroες οθωmicroανικές αρχές δε σεβάστηκαν τα προσκυνήmicroατα των χριστιανών που ήταν πάντα τα άσυλα των καταδιωγmicroένων χριστιανών laquoΦρίττει ο νους του ανθρώπου έγραψεν υπό ηmicroεροmicro 12 Nοεmicroβρίου 1918 ο Mητροπολίτης Pοδοπόλεως Kύριλλος διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθmicroόν των θυmicroάτων ανερχοmicroένων εις 487 ψυχάς αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσι την δολοφόνον microάχαιραν των σφαγέων Mεταξύ των δολοφονηθέντων τούτων θυmicroάτων κατατάσσονται άλλαι 14 νεάνιδες κόραι αίτινες φεύγουσαι τον βαρύν πέλεκυν του δηmicroίου κατέφυγον ως εις άσυλον θρησκευτικόν εις την διαληφθείσαν ιεράν microονήν του Bαζελώνος οπόθεν οι τύραννοι ούτοι αφού απήγαγον τους φιλησύχους πατέρας της Mονής αιχmicroαλώτους προέβησαν ούτοι εις κορεσmicroόν των σωmicroατικών αυτών ηδονών βία ατιmicroάσαντες τας παρθένους ταύτας ων τελευταίον αφού απέκοψαν τους microαστούς και τας κεφαλάς αφήκαν τα πτώmicroατα και απήλθονraquo8 Mε αφορmicroή την προέλαση των ρωσικών στρατευmicroάτων και την στρατοπέδευσή τους παραλιακά δίπλα στο Xαρσιώτη ποταmicroό λίγο έξω από την Tρίπολη και microεσογειακά στη Xερίανα οι Nεότουρκοι βρήκαν την ευκαιρία να απαλλαγούν από την παρουσία των επικίνδυνων και ενοχλητικών Eλλήνων που κατοικούσαν στις πλούσιες περιοχές της Tρίπολης και Kερασούντας9 Eίκοσι πέντε microέρες κράτησε το microαρτύριο της διαδροmicroής των Tριπολιτών προς το λευκό θάνατο Στις 9 Δεκεmicroβρίου ανακοινώθηκε επίσηmicroα στους εκτοπισmicroένους ότι ορίστηκε ως τόπος οριστικής διαmicroονής τους το αρmicroενικό χωριό Mπίρκ που ήταν έρηmicroο γιατί οι 500 οικογένειές του σφαγιάστηκαν ένα χρόνο νωρίτερα laquoTο κλίmicroα του χωριούraquo γράφει η Tατιάνα Γκρίτση - Mιλλιέξ laquoδε microας φάνηκε καλό γιατί το νερό ήτανε γλυφό κι άνοστο και δεν microπορούσαν να το πιούν ούτε και οι άρρωστοι microε τα καmicroένα χείλια του πυρετού τους Όmicroως η ανάγκη να είmicroαστε όλοι microαζί κοντά κοντά για ν αντικρίζουmicroε τη microοίρα microας έκανε να κατοικήσουmicroε όλοι στο Πίρκ στο Πίρκ που στάθηκε το απέραντο νεκροταφείο χιλιάδων χριστιανών στο Πίρκ που σαν το συλλογιστούmicroε

8 Oικουmicroενικόν Πατριαρχείον Mαύρη Bίβλος Kωνσταντινούπολη (1919) σ 269-272 Bλ επίσης AYE KY 1917 B (35 38 45 59) Πετρούπολη (2881916)

9 Oι Nεότουρκοι τις πρώτες microέρες του πολέmicroου όταν ο στρατός τους είχε κατορθώσει να διασπάσει το ρωσικό microέτωπο και να εισβάλει στη ρωσική Aρmicroενία κατενθουσιασmicroένοι χλεύαζαν τους Έλληνες και τους έλεγαν laquoBάι παπανίζ κελίορ Bάι ταϊνίζ κελίρraquo δηλαδή laquoέρχεται ο πατέρας σας (εννοούσαν τους Έλληνες) έρχεται ο θείος σας (τους Pώσους)raquo

5

βλέπουmicroε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό στο Πίρκ που αφήσαmicroε ότι είχαmicroε πιο αγαπηmicroένο πατεράδες γέρους και τρυφερά παιδιά τις microάνες microας και τις γυναίκες microαςraquo Έτσι άρχισε η τραγωδία του Πιρκ laquoΔίχως νερά microέσα σ αυτή την διαρκή ακαθαρσία όλοι είmicroαστε γιοmicroάτοι ψείρα κι αυτοί οι προεστοί και οι πιο καθαροί από microας δεν microπορούσανε να εξαλείψουνε τη φοβερή τούτη πληγή Έτσι microε τον συνωστισmicroό microε τη βρώmicroα microε την ψείρα ετοιmicroάζαmicroε τις φοβερές επιδηmicroίες που δεν αργήσανε να χτυπήσουνε την πόρτα microας Πρώτη η δυσεντερία έπειτα ο τύφος στο τέλος η πανούκλα O λευκός θάνατος που είχανε τόσο καλά ετοιmicroάσει οι Tούρκοι έπαιρνε κι έπαιρνε καθηmicroερινά δεκάδες δεκάδες χριστιανούς Tρεις microήνες είχανε περάσει από την microαύρη ώρα που microπήκαmicroε στο Πίρκ έmicroπαινε ο Mάρτης microήνας κι από τις 13 χιλιάδες που είχαmicroε ξεκινήσει δεν microένανε πια παρά 800 αδύναmicroοι κι ανίκανοι για κάθε δουλειά Aπό τους 800 που σωθήκανε οι 300 ήτανε αστοί οι άλλοι χωρικοίraquo10 laquoTο τι υποφέραmicroεraquo γράφει ο Γ Σακκάς laquomicroέσα στους τέσσερις αυτούς microήνες είναι κάτι φοβερό ανήκουστο ανώτερο από κάθε περιγραφή Eίδα όπως εξακριβώθηκε κι αργότερα microέσα στο συνταρακτικό εκείνο σάλο να σβήνουν και να εκριζώνωνται ολόκληρες οικογένειεςraquo11 Mε την ανοχή της Γερmicroανίας όπως βεβαιώνεται από το τηλεγράφηmicroα που στάλθηκε από τη γερmicroανική πρεσβεία στο Δόκτορα Schede12 στην Kερασούντα ο οποίος αναπληρούσε τον κόmicroη Schulenburg ο βαλής σε συνεργασία microε τους Kαϊmicroακάmicroηδες και την δολοφονική οmicroάδα του Tοπάλ Oσmicroάν κατόρθωσαν να προσδώσουν στο φλέγον ζήτηmicroα χαρακτήρα σκληρού και συστηmicroατικού διωγmicroού διαδίδοντας microε υπερηφάνεια στον microουσουλmicroανικό λαό ότι είναι επανάληψη του αρmicroενικού ζητήmicroατος Eνεργώντας ο Bαλής microε ποικίλα καταχθόνια microέσα microαζί microε τα τυφλά όργανά του laquoεξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν τραγωδίαν καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακmicroάζοντα Eλληνικά χωρία και προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιmicroώσεις Eλληνίδων Kαι οι microεν απελαθέντες αγνοούmicroεν τι απέγιναν τα χωρία όmicroως γινώσκοmicroεν ότι εντελώς ελεηλατήθησαν αι οικίαι απεγυmicroνώσθησαν παντός ότι περιείχον άλλαι επυρπολήθησαν άλλαι

10 Γκρίστι-Mιλλιέξ T Η Τρίπολη του Πόντου 150-152 11 Σακκάς Γ Ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου Αθήνα (1957) σ 166-167 12 laquoH εκκένωσις της παραλίας είνε microέτρον καθαρώς στρατιωτικόν Eν τη εκκενώσει δεν

πρέπει να υπερβούν τα όρια των στρατιωτικώς αναγκαίων Θα εκκενωθή η παραλία εις βάθος 50 χιλιοmicroέτρων εν διαστήmicroατι ενός microηνός την ηmicroέραν της αναχωρήσεώς των ως και τον τόπον της microελλούσης διαmicroονής των Δύναται έκαστος να παραλάβη microετ αυτού ότι και όσα πράγmicroατα θέλει δύναται Aι ιδιοκτησίαι των θα microείνουν άθικτοι και απαραβίαστοι δύναται δε να αφήσωσιν εις αυτάς φύλακαςraquo AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916)

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

3

λαβόντες διαταγήν των τουρκικών στρατιωτικών αρχών να φύγωσιν εις το εσωτερικόν της Aργυρουπόλεως και φοβηθέντες microη έmicroελλον καθ οδόν να σφαγώσιν καθ ον τρόπον είδον σφαγέντας τους Aρmicroενίους εγκατέλειπον τας κατοικίας των και εισήλθον εις τα δάση ελπίζοντες να σωθώσι εκ ταχείας τινός προελάσεως του ρωσικού στρατού Eκ τούτων εις 6000 ανερχοmicroένων 650 κατέφυγον εις την microονήν Bαζελώνος εις ην προϋπήρχον και άλλοι 1500 εκ Tραπεζούντος πρόσφυγες 1200 εισήλθον εις εν microέγα σπήλαιον του χωρίου laquoKουνάκαraquo και οι λοιποί διεσκορπίσθησαν εις τα ανά δάση σπήλαια και τας διαφόρους κρύπτας Άπασαι αι οικίαι των χωρίων τούτων ελεηλατήθησαν και αι περιουσίαι διηρπάγησαν υπό του τουρκικού στρατού Oι εν τω σπηλαίω της Kουνάκας κρυβέντες αναγκασθέντες εκ της πείνης microετά συνθηκολόγησιν παρεδόθησαν Eκ τούτων 26 γυναίκες και νεάνιδες ίνα αποφύγωσιν την ατίmicroωσιν έρριψαν εαυτάς εις τινα ποταmicroόν κείmicroενον παρά το χωρίον Γέφυρα και παρά τας προσπαθείας των άλλων προς σωτηρίαν των επνίγησανraquo5 Στις 19121916 και στις 211917 ο Aυστριακός πρεσβευτής της Kωνσταντινουπόλεως Pallavicini περιέγραψε στη Bιέννη τα τελευταία γεγονότα του Πόντου που αναφέρονταν στη microαρτυρική Amicroισό laquo11 Δεκεmicroβρίου 1916 Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά κατόπιν κάηκαν Oι κάτοικοι εκτοπίστηκαν 12 Δεκεmicroβρίου 1916 Στα περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά 14 Δεκεmicroβρίου 1916 Oλόκληρα χωριά καίγονται microαζί microε τα σχολεία και τις εκκλησίες 17 Δεκεmicroβρίου 1916 Στην περιφέρεια Σαmicroψούντας έκαψαν 11 χωριά H λεηλασία συνεχίζεται Oι χωρικοί κακοποιούνται 31 Δεκεmicroβρίου 1916 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ ολοκλήρου 15 εν microέρει 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν Eλεηλάτησαν ακόmicroη και εκκλησίεςraquo6 Mε την αυθαίρετη και αστήρικτη αιτιολογία του εξοπλισmicroού των Eλλήνων microε όπλα από τους Pώσους εκτοπίστηκαν όλοι οι Έλληνες από τη Σινώπη ως το Aλατζάmicro καταστράφηκαν τα παράλια του βιλαετίου Kερασούντας και κινδύνευαν κατά το microητροπολίτη Γερmicroανό να έχουν την ίδια τύχη οι 100000 Έλληνες των παραλιακών περιοχών από το Aλατζάmicro microέχρι την Kερασούντα7

5 ΑΥΕ ΚΥ 1917 β 935384559) Έκθεσις περί της θέσεως του ελληνισmicroού της Τραπεζούντος και της περιφερείας αυτής κατά τους τελευταίους microήνας της τουρκοκρατίας υπό αρχιmicroανδρίτου Παναρέτου Βαζελιώτου Πετρούπολη (2881916)

6 Wien HHStA PA Tuumlrkei XII Liasse 467 LIV Griechenverfolgungen in der Tuumlrkei 1916-1918 No 97pol Konstantinopel (1911916) και (211917) Tην ίδια έκθεση του Aυστριακού πρεσβευτή της Kωνσταντινούπολης Pallavicini βρίσκουmicroε και στα αρχεία του υπουργείου Eξωτερικών της Γερmicroανίας microαζί microε άλλες εκθέσεις για τους διωγmicroούς Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 f Bd 16 (921917) H ενέργεια των Aυστριακών δείχνει ότι δε συmicroφωνούν microε την πολιτική των Γερmicroανών και στο έγγραφο αφήνεται να εννοηθεί ότι θεωρούν τους Γερmicroανούς συνυπεύθυνους για όσα συmicroβαίνουν στην Tουρκία

7 Bonn PAAA Tuumlrkei Nr 168 Bd 15 Nr 532 A 24684 Therapia (791916) AYE KY 1917 B (35 38 45 59) αρ πρωτ 15744 Kωνσταντινούπολη (2271916) Bλ επίσης Eνεπεκίδης Π Γενοκτονία στον Eύξεινο Πόντο Θεσσαλονίκη (1996) σ 131-132

4

Tραγική ήταν και η τύχη των σταυροπηγιακών microονών του Πόντου Για πρώτη φορά στους πέντε αιώνες δουλείας οι επίσηmicroες οθωmicroανικές αρχές δε σεβάστηκαν τα προσκυνήmicroατα των χριστιανών που ήταν πάντα τα άσυλα των καταδιωγmicroένων χριστιανών laquoΦρίττει ο νους του ανθρώπου έγραψεν υπό ηmicroεροmicro 12 Nοεmicroβρίου 1918 ο Mητροπολίτης Pοδοπόλεως Kύριλλος διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθmicroόν των θυmicroάτων ανερχοmicroένων εις 487 ψυχάς αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσι την δολοφόνον microάχαιραν των σφαγέων Mεταξύ των δολοφονηθέντων τούτων θυmicroάτων κατατάσσονται άλλαι 14 νεάνιδες κόραι αίτινες φεύγουσαι τον βαρύν πέλεκυν του δηmicroίου κατέφυγον ως εις άσυλον θρησκευτικόν εις την διαληφθείσαν ιεράν microονήν του Bαζελώνος οπόθεν οι τύραννοι ούτοι αφού απήγαγον τους φιλησύχους πατέρας της Mονής αιχmicroαλώτους προέβησαν ούτοι εις κορεσmicroόν των σωmicroατικών αυτών ηδονών βία ατιmicroάσαντες τας παρθένους ταύτας ων τελευταίον αφού απέκοψαν τους microαστούς και τας κεφαλάς αφήκαν τα πτώmicroατα και απήλθονraquo8 Mε αφορmicroή την προέλαση των ρωσικών στρατευmicroάτων και την στρατοπέδευσή τους παραλιακά δίπλα στο Xαρσιώτη ποταmicroό λίγο έξω από την Tρίπολη και microεσογειακά στη Xερίανα οι Nεότουρκοι βρήκαν την ευκαιρία να απαλλαγούν από την παρουσία των επικίνδυνων και ενοχλητικών Eλλήνων που κατοικούσαν στις πλούσιες περιοχές της Tρίπολης και Kερασούντας9 Eίκοσι πέντε microέρες κράτησε το microαρτύριο της διαδροmicroής των Tριπολιτών προς το λευκό θάνατο Στις 9 Δεκεmicroβρίου ανακοινώθηκε επίσηmicroα στους εκτοπισmicroένους ότι ορίστηκε ως τόπος οριστικής διαmicroονής τους το αρmicroενικό χωριό Mπίρκ που ήταν έρηmicroο γιατί οι 500 οικογένειές του σφαγιάστηκαν ένα χρόνο νωρίτερα laquoTο κλίmicroα του χωριούraquo γράφει η Tατιάνα Γκρίτση - Mιλλιέξ laquoδε microας φάνηκε καλό γιατί το νερό ήτανε γλυφό κι άνοστο και δεν microπορούσαν να το πιούν ούτε και οι άρρωστοι microε τα καmicroένα χείλια του πυρετού τους Όmicroως η ανάγκη να είmicroαστε όλοι microαζί κοντά κοντά για ν αντικρίζουmicroε τη microοίρα microας έκανε να κατοικήσουmicroε όλοι στο Πίρκ στο Πίρκ που στάθηκε το απέραντο νεκροταφείο χιλιάδων χριστιανών στο Πίρκ που σαν το συλλογιστούmicroε

8 Oικουmicroενικόν Πατριαρχείον Mαύρη Bίβλος Kωνσταντινούπολη (1919) σ 269-272 Bλ επίσης AYE KY 1917 B (35 38 45 59) Πετρούπολη (2881916)

9 Oι Nεότουρκοι τις πρώτες microέρες του πολέmicroου όταν ο στρατός τους είχε κατορθώσει να διασπάσει το ρωσικό microέτωπο και να εισβάλει στη ρωσική Aρmicroενία κατενθουσιασmicroένοι χλεύαζαν τους Έλληνες και τους έλεγαν laquoBάι παπανίζ κελίορ Bάι ταϊνίζ κελίρraquo δηλαδή laquoέρχεται ο πατέρας σας (εννοούσαν τους Έλληνες) έρχεται ο θείος σας (τους Pώσους)raquo

5

βλέπουmicroε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό στο Πίρκ που αφήσαmicroε ότι είχαmicroε πιο αγαπηmicroένο πατεράδες γέρους και τρυφερά παιδιά τις microάνες microας και τις γυναίκες microαςraquo Έτσι άρχισε η τραγωδία του Πιρκ laquoΔίχως νερά microέσα σ αυτή την διαρκή ακαθαρσία όλοι είmicroαστε γιοmicroάτοι ψείρα κι αυτοί οι προεστοί και οι πιο καθαροί από microας δεν microπορούσανε να εξαλείψουνε τη φοβερή τούτη πληγή Έτσι microε τον συνωστισmicroό microε τη βρώmicroα microε την ψείρα ετοιmicroάζαmicroε τις φοβερές επιδηmicroίες που δεν αργήσανε να χτυπήσουνε την πόρτα microας Πρώτη η δυσεντερία έπειτα ο τύφος στο τέλος η πανούκλα O λευκός θάνατος που είχανε τόσο καλά ετοιmicroάσει οι Tούρκοι έπαιρνε κι έπαιρνε καθηmicroερινά δεκάδες δεκάδες χριστιανούς Tρεις microήνες είχανε περάσει από την microαύρη ώρα που microπήκαmicroε στο Πίρκ έmicroπαινε ο Mάρτης microήνας κι από τις 13 χιλιάδες που είχαmicroε ξεκινήσει δεν microένανε πια παρά 800 αδύναmicroοι κι ανίκανοι για κάθε δουλειά Aπό τους 800 που σωθήκανε οι 300 ήτανε αστοί οι άλλοι χωρικοίraquo10 laquoTο τι υποφέραmicroεraquo γράφει ο Γ Σακκάς laquomicroέσα στους τέσσερις αυτούς microήνες είναι κάτι φοβερό ανήκουστο ανώτερο από κάθε περιγραφή Eίδα όπως εξακριβώθηκε κι αργότερα microέσα στο συνταρακτικό εκείνο σάλο να σβήνουν και να εκριζώνωνται ολόκληρες οικογένειεςraquo11 Mε την ανοχή της Γερmicroανίας όπως βεβαιώνεται από το τηλεγράφηmicroα που στάλθηκε από τη γερmicroανική πρεσβεία στο Δόκτορα Schede12 στην Kερασούντα ο οποίος αναπληρούσε τον κόmicroη Schulenburg ο βαλής σε συνεργασία microε τους Kαϊmicroακάmicroηδες και την δολοφονική οmicroάδα του Tοπάλ Oσmicroάν κατόρθωσαν να προσδώσουν στο φλέγον ζήτηmicroα χαρακτήρα σκληρού και συστηmicroατικού διωγmicroού διαδίδοντας microε υπερηφάνεια στον microουσουλmicroανικό λαό ότι είναι επανάληψη του αρmicroενικού ζητήmicroατος Eνεργώντας ο Bαλής microε ποικίλα καταχθόνια microέσα microαζί microε τα τυφλά όργανά του laquoεξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν τραγωδίαν καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακmicroάζοντα Eλληνικά χωρία και προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιmicroώσεις Eλληνίδων Kαι οι microεν απελαθέντες αγνοούmicroεν τι απέγιναν τα χωρία όmicroως γινώσκοmicroεν ότι εντελώς ελεηλατήθησαν αι οικίαι απεγυmicroνώσθησαν παντός ότι περιείχον άλλαι επυρπολήθησαν άλλαι

10 Γκρίστι-Mιλλιέξ T Η Τρίπολη του Πόντου 150-152 11 Σακκάς Γ Ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου Αθήνα (1957) σ 166-167 12 laquoH εκκένωσις της παραλίας είνε microέτρον καθαρώς στρατιωτικόν Eν τη εκκενώσει δεν

πρέπει να υπερβούν τα όρια των στρατιωτικώς αναγκαίων Θα εκκενωθή η παραλία εις βάθος 50 χιλιοmicroέτρων εν διαστήmicroατι ενός microηνός την ηmicroέραν της αναχωρήσεώς των ως και τον τόπον της microελλούσης διαmicroονής των Δύναται έκαστος να παραλάβη microετ αυτού ότι και όσα πράγmicroατα θέλει δύναται Aι ιδιοκτησίαι των θα microείνουν άθικτοι και απαραβίαστοι δύναται δε να αφήσωσιν εις αυτάς φύλακαςraquo AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916)

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

4

Tραγική ήταν και η τύχη των σταυροπηγιακών microονών του Πόντου Για πρώτη φορά στους πέντε αιώνες δουλείας οι επίσηmicroες οθωmicroανικές αρχές δε σεβάστηκαν τα προσκυνήmicroατα των χριστιανών που ήταν πάντα τα άσυλα των καταδιωγmicroένων χριστιανών laquoΦρίττει ο νους του ανθρώπου έγραψεν υπό ηmicroεροmicro 12 Nοεmicroβρίου 1918 ο Mητροπολίτης Pοδοπόλεως Kύριλλος διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθmicroόν των θυmicroάτων ανερχοmicroένων εις 487 ψυχάς αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσι την δολοφόνον microάχαιραν των σφαγέων Mεταξύ των δολοφονηθέντων τούτων θυmicroάτων κατατάσσονται άλλαι 14 νεάνιδες κόραι αίτινες φεύγουσαι τον βαρύν πέλεκυν του δηmicroίου κατέφυγον ως εις άσυλον θρησκευτικόν εις την διαληφθείσαν ιεράν microονήν του Bαζελώνος οπόθεν οι τύραννοι ούτοι αφού απήγαγον τους φιλησύχους πατέρας της Mονής αιχmicroαλώτους προέβησαν ούτοι εις κορεσmicroόν των σωmicroατικών αυτών ηδονών βία ατιmicroάσαντες τας παρθένους ταύτας ων τελευταίον αφού απέκοψαν τους microαστούς και τας κεφαλάς αφήκαν τα πτώmicroατα και απήλθονraquo8 Mε αφορmicroή την προέλαση των ρωσικών στρατευmicroάτων και την στρατοπέδευσή τους παραλιακά δίπλα στο Xαρσιώτη ποταmicroό λίγο έξω από την Tρίπολη και microεσογειακά στη Xερίανα οι Nεότουρκοι βρήκαν την ευκαιρία να απαλλαγούν από την παρουσία των επικίνδυνων και ενοχλητικών Eλλήνων που κατοικούσαν στις πλούσιες περιοχές της Tρίπολης και Kερασούντας9 Eίκοσι πέντε microέρες κράτησε το microαρτύριο της διαδροmicroής των Tριπολιτών προς το λευκό θάνατο Στις 9 Δεκεmicroβρίου ανακοινώθηκε επίσηmicroα στους εκτοπισmicroένους ότι ορίστηκε ως τόπος οριστικής διαmicroονής τους το αρmicroενικό χωριό Mπίρκ που ήταν έρηmicroο γιατί οι 500 οικογένειές του σφαγιάστηκαν ένα χρόνο νωρίτερα laquoTο κλίmicroα του χωριούraquo γράφει η Tατιάνα Γκρίτση - Mιλλιέξ laquoδε microας φάνηκε καλό γιατί το νερό ήτανε γλυφό κι άνοστο και δεν microπορούσαν να το πιούν ούτε και οι άρρωστοι microε τα καmicroένα χείλια του πυρετού τους Όmicroως η ανάγκη να είmicroαστε όλοι microαζί κοντά κοντά για ν αντικρίζουmicroε τη microοίρα microας έκανε να κατοικήσουmicroε όλοι στο Πίρκ στο Πίρκ που στάθηκε το απέραντο νεκροταφείο χιλιάδων χριστιανών στο Πίρκ που σαν το συλλογιστούmicroε

8 Oικουmicroενικόν Πατριαρχείον Mαύρη Bίβλος Kωνσταντινούπολη (1919) σ 269-272 Bλ επίσης AYE KY 1917 B (35 38 45 59) Πετρούπολη (2881916)

9 Oι Nεότουρκοι τις πρώτες microέρες του πολέmicroου όταν ο στρατός τους είχε κατορθώσει να διασπάσει το ρωσικό microέτωπο και να εισβάλει στη ρωσική Aρmicroενία κατενθουσιασmicroένοι χλεύαζαν τους Έλληνες και τους έλεγαν laquoBάι παπανίζ κελίορ Bάι ταϊνίζ κελίρraquo δηλαδή laquoέρχεται ο πατέρας σας (εννοούσαν τους Έλληνες) έρχεται ο θείος σας (τους Pώσους)raquo

5

βλέπουmicroε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό στο Πίρκ που αφήσαmicroε ότι είχαmicroε πιο αγαπηmicroένο πατεράδες γέρους και τρυφερά παιδιά τις microάνες microας και τις γυναίκες microαςraquo Έτσι άρχισε η τραγωδία του Πιρκ laquoΔίχως νερά microέσα σ αυτή την διαρκή ακαθαρσία όλοι είmicroαστε γιοmicroάτοι ψείρα κι αυτοί οι προεστοί και οι πιο καθαροί από microας δεν microπορούσανε να εξαλείψουνε τη φοβερή τούτη πληγή Έτσι microε τον συνωστισmicroό microε τη βρώmicroα microε την ψείρα ετοιmicroάζαmicroε τις φοβερές επιδηmicroίες που δεν αργήσανε να χτυπήσουνε την πόρτα microας Πρώτη η δυσεντερία έπειτα ο τύφος στο τέλος η πανούκλα O λευκός θάνατος που είχανε τόσο καλά ετοιmicroάσει οι Tούρκοι έπαιρνε κι έπαιρνε καθηmicroερινά δεκάδες δεκάδες χριστιανούς Tρεις microήνες είχανε περάσει από την microαύρη ώρα που microπήκαmicroε στο Πίρκ έmicroπαινε ο Mάρτης microήνας κι από τις 13 χιλιάδες που είχαmicroε ξεκινήσει δεν microένανε πια παρά 800 αδύναmicroοι κι ανίκανοι για κάθε δουλειά Aπό τους 800 που σωθήκανε οι 300 ήτανε αστοί οι άλλοι χωρικοίraquo10 laquoTο τι υποφέραmicroεraquo γράφει ο Γ Σακκάς laquomicroέσα στους τέσσερις αυτούς microήνες είναι κάτι φοβερό ανήκουστο ανώτερο από κάθε περιγραφή Eίδα όπως εξακριβώθηκε κι αργότερα microέσα στο συνταρακτικό εκείνο σάλο να σβήνουν και να εκριζώνωνται ολόκληρες οικογένειεςraquo11 Mε την ανοχή της Γερmicroανίας όπως βεβαιώνεται από το τηλεγράφηmicroα που στάλθηκε από τη γερmicroανική πρεσβεία στο Δόκτορα Schede12 στην Kερασούντα ο οποίος αναπληρούσε τον κόmicroη Schulenburg ο βαλής σε συνεργασία microε τους Kαϊmicroακάmicroηδες και την δολοφονική οmicroάδα του Tοπάλ Oσmicroάν κατόρθωσαν να προσδώσουν στο φλέγον ζήτηmicroα χαρακτήρα σκληρού και συστηmicroατικού διωγmicroού διαδίδοντας microε υπερηφάνεια στον microουσουλmicroανικό λαό ότι είναι επανάληψη του αρmicroενικού ζητήmicroατος Eνεργώντας ο Bαλής microε ποικίλα καταχθόνια microέσα microαζί microε τα τυφλά όργανά του laquoεξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν τραγωδίαν καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακmicroάζοντα Eλληνικά χωρία και προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιmicroώσεις Eλληνίδων Kαι οι microεν απελαθέντες αγνοούmicroεν τι απέγιναν τα χωρία όmicroως γινώσκοmicroεν ότι εντελώς ελεηλατήθησαν αι οικίαι απεγυmicroνώσθησαν παντός ότι περιείχον άλλαι επυρπολήθησαν άλλαι

10 Γκρίστι-Mιλλιέξ T Η Τρίπολη του Πόντου 150-152 11 Σακκάς Γ Ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου Αθήνα (1957) σ 166-167 12 laquoH εκκένωσις της παραλίας είνε microέτρον καθαρώς στρατιωτικόν Eν τη εκκενώσει δεν

πρέπει να υπερβούν τα όρια των στρατιωτικώς αναγκαίων Θα εκκενωθή η παραλία εις βάθος 50 χιλιοmicroέτρων εν διαστήmicroατι ενός microηνός την ηmicroέραν της αναχωρήσεώς των ως και τον τόπον της microελλούσης διαmicroονής των Δύναται έκαστος να παραλάβη microετ αυτού ότι και όσα πράγmicroατα θέλει δύναται Aι ιδιοκτησίαι των θα microείνουν άθικτοι και απαραβίαστοι δύναται δε να αφήσωσιν εις αυτάς φύλακαςraquo AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916)

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

5

βλέπουmicroε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό στο Πίρκ που αφήσαmicroε ότι είχαmicroε πιο αγαπηmicroένο πατεράδες γέρους και τρυφερά παιδιά τις microάνες microας και τις γυναίκες microαςraquo Έτσι άρχισε η τραγωδία του Πιρκ laquoΔίχως νερά microέσα σ αυτή την διαρκή ακαθαρσία όλοι είmicroαστε γιοmicroάτοι ψείρα κι αυτοί οι προεστοί και οι πιο καθαροί από microας δεν microπορούσανε να εξαλείψουνε τη φοβερή τούτη πληγή Έτσι microε τον συνωστισmicroό microε τη βρώmicroα microε την ψείρα ετοιmicroάζαmicroε τις φοβερές επιδηmicroίες που δεν αργήσανε να χτυπήσουνε την πόρτα microας Πρώτη η δυσεντερία έπειτα ο τύφος στο τέλος η πανούκλα O λευκός θάνατος που είχανε τόσο καλά ετοιmicroάσει οι Tούρκοι έπαιρνε κι έπαιρνε καθηmicroερινά δεκάδες δεκάδες χριστιανούς Tρεις microήνες είχανε περάσει από την microαύρη ώρα που microπήκαmicroε στο Πίρκ έmicroπαινε ο Mάρτης microήνας κι από τις 13 χιλιάδες που είχαmicroε ξεκινήσει δεν microένανε πια παρά 800 αδύναmicroοι κι ανίκανοι για κάθε δουλειά Aπό τους 800 που σωθήκανε οι 300 ήτανε αστοί οι άλλοι χωρικοίraquo10 laquoTο τι υποφέραmicroεraquo γράφει ο Γ Σακκάς laquomicroέσα στους τέσσερις αυτούς microήνες είναι κάτι φοβερό ανήκουστο ανώτερο από κάθε περιγραφή Eίδα όπως εξακριβώθηκε κι αργότερα microέσα στο συνταρακτικό εκείνο σάλο να σβήνουν και να εκριζώνωνται ολόκληρες οικογένειεςraquo11 Mε την ανοχή της Γερmicroανίας όπως βεβαιώνεται από το τηλεγράφηmicroα που στάλθηκε από τη γερmicroανική πρεσβεία στο Δόκτορα Schede12 στην Kερασούντα ο οποίος αναπληρούσε τον κόmicroη Schulenburg ο βαλής σε συνεργασία microε τους Kαϊmicroακάmicroηδες και την δολοφονική οmicroάδα του Tοπάλ Oσmicroάν κατόρθωσαν να προσδώσουν στο φλέγον ζήτηmicroα χαρακτήρα σκληρού και συστηmicroατικού διωγmicroού διαδίδοντας microε υπερηφάνεια στον microουσουλmicroανικό λαό ότι είναι επανάληψη του αρmicroενικού ζητήmicroατος Eνεργώντας ο Bαλής microε ποικίλα καταχθόνια microέσα microαζί microε τα τυφλά όργανά του laquoεξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν τραγωδίαν καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακmicroάζοντα Eλληνικά χωρία και προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιmicroώσεις Eλληνίδων Kαι οι microεν απελαθέντες αγνοούmicroεν τι απέγιναν τα χωρία όmicroως γινώσκοmicroεν ότι εντελώς ελεηλατήθησαν αι οικίαι απεγυmicroνώσθησαν παντός ότι περιείχον άλλαι επυρπολήθησαν άλλαι

10 Γκρίστι-Mιλλιέξ T Η Τρίπολη του Πόντου 150-152 11 Σακκάς Γ Ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου Αθήνα (1957) σ 166-167 12 laquoH εκκένωσις της παραλίας είνε microέτρον καθαρώς στρατιωτικόν Eν τη εκκενώσει δεν

πρέπει να υπερβούν τα όρια των στρατιωτικώς αναγκαίων Θα εκκενωθή η παραλία εις βάθος 50 χιλιοmicroέτρων εν διαστήmicroατι ενός microηνός την ηmicroέραν της αναχωρήσεώς των ως και τον τόπον της microελλούσης διαmicroονής των Δύναται έκαστος να παραλάβη microετ αυτού ότι και όσα πράγmicroατα θέλει δύναται Aι ιδιοκτησίαι των θα microείνουν άθικτοι και απαραβίαστοι δύναται δε να αφήσωσιν εις αυτάς φύλακαςraquo AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916)

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

6

κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των και εν άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες οι αγροί εδηώθησαν και αι εκκλησίαι εσυλλήθησαν και εmicroολύνθησανraquo13 Kατά τον Π Eνεπεκίδη η φύση και η microέθοδος της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς ενώ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά microε τη γενοκτονία των Eβραίων έχει δυο βασικές διαφορές laquoEίναι microια γενοκτονία πολύ αλλά τούρκα Δεν έχει καmicroιά ιδεολογική ή κοσmicroοθεωρητική ή ψευδοεπιστηmicroονική θεmicroελίωση περί Herenmensel ή Rasse περί γενετικής και ευγενικής και αρίας ή σηmicroιτικής φυλής Όποιος διάβασε το Mein Kampf του Hitler ή το Blut und Boden του αρχιφιλοσόφου του Rosenberg εγνώριζε τι περίmicroενε τους Eβραίους αν οι Eθνικοσοσιαλιστές θα ήρχοντο στην εξουσία όπως και ήρθαν Όταν ο Goebbely κραύγαζε στην Sperthalle του Bερολίνου τη ρητορική φράση Ist der Jude auch ein Lebewegen (microα είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον) Kαι απαντούσε microέσα στους καγχασmicroούς ενός παραληρούντος κοινού Jawohl είναι και ο Eβραίος ένα ένυλο ον όπως ο κοριός γι αυτό και πρέπει να καταστεί αβλαβής για το έθνος microας - γνώριζαν όλοι τι τους επερίmicroενε τους Eβραίους της Γερmicroανίας της Eυρώπης όλου του κόσmicroου laquoH γενοκτονία αλά τούρκα είναι βουβή πονηρή ανατολίτικη δεν έχει θεωρητικά background αλλά microάλλον πρακτικά πλιατσικολογικά Oι καλούmicroενες εκτοπίσεις εξορίες των κατοίκων ολόκληρων χωριών οι εξοντωτικές εκείνες οδοιπορίες microέσα στο χιόνι των γυναικόπαιδων και των γερόντων - οι άνδρες βρίσκονται ήδη στα τάγmicroατα εργασίας ή στον στρατό - δεν οδηγούν φυσικά σε κανένα Ausschwitz microε τους διαβολικά οργανωmicroένους microηχανισmicroούς της φυσικής εξόντωσης του ανθρώπου - όχι ήταν όmicroως ένα Ausschwitz εν ροή οι άνθρωποι πέθαναν καθ οδόν δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου όχι περπατούσαν για να πεθάνουν από τις κακουχίες την παγωνιά την πείνα τον εξευτελισmicroό του ανθρώπινου Aυτό ήταν το διαβολικό σύστηmicroα πονηρά οργανωmicroένο Δεν υπήρχε στο τέρmicroα κανένα Ausschwitz γιατί για τους περισσοτέρους δεν υπήρχε τέρmicroα Tο ταξίδι προς τον θάνατο ήταν ο θάνατος όχι το τέρmicroα του ταξιδιούraquo14 Eκτός από τους διωγmicroούς τις εκτοπίσεις τις αγχόνες και την ισοπέδωση των ελληνικών χωριών το διάστηmicroα αυτό έγιναν σε όλη την περιοχή του Πόντου ευρείας έκτασης προσπάθειες εξισλαmicroισmicroού Eπαρκείς πληροφορίες έχουmicroε για τις περιοχές Σεβάστειας Nικόπολης και Kολωνείας από τον Π Kυνηγόπουλο που ήταν διευθυντής σχολείου και microέλος microιας ελληνικής

13 AYE KY 1917 B38 Kερασούς (15121916) 14 Eνεπεκίδης Π laquoΆουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονίαraquo εφηmicro Kαθηmicroερινή Aθήνα

(1781997)

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

7

επιτροπής που είχε ως σκοπό να ενηmicroερώνει την κοινή γνώmicroη για τους διωγmicroούς των Eλλήνων της περιοχής Ήδη το Δεκέmicroβριο του 1916 στα χωριά Παλτζάνα και Tρούψη είχαν γίνει εξισλαmicroισmicroοί Eλληνίδων οι οποίες στη συνέχεια κατέληξαν σε τουρκικά χαρέmicroια15 Ένας Tούρκος που ζούσε στη Nικόπολη ο Xαλήλ Tοπάνογλου έλεγε δηmicroόσια πως πριν από τον πόλεmicroο κινδύνευε να πεθάνει από την πείνα τώρα όmicroως ζούσε πολύ ωραία σχεδόν όπως στον παράδεισο microε τα πολλά εξισλαmicroισmicroένα κορίτσια του (Eλληνοπούλες)16 Σε microια επιστολή της παραπάνω επιτροπής προς το Πατριαρχείο της Kωνσταντινούπολης το 1917 αναφέρονται πολυάριθmicroες περιπτώσεις αναγκαστικού εξισλαmicroισmicroού σε δέκα συνολικά χωριά της επαρχίας Kολωνείας Aπό τις 200 ελληνικές οικογένειες στο χωριό Kορατζά απέmicroειναν microόνο 26 οι άλλες αφανίστηκαν Mία από αυτές τις 26 ήταν η οικογένεια του ιερέα του χωριού η οποία απέφυγε το θάνατο microόνο microε τον εξισλαmicroισmicroό της κόρης και της νύφης17 Συνολικά από τις 51660 Έλληνες κατοίκους της επαρχίας Kολωνείας έmicroεινε microόνο το ένα τρίτο Πολλοί από αυτούς που επέζησαν κυρίως γυναίκες και παιδιά εξισλαmicroίστηκαν microε τη βία18 Tο χειρότερο απ όλα όmicroως αναφέρει ο Kυνηγόπουλος ήταν το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές έπαιρναν τα Eλληνόπουλα από τις οικογένειές τους δήθεν για να τα προστατέψουν και τα έστελναν σε τουρκικά σχολεία στη Σεβάστεια όπου βέβαια έπαιρναν την ανάλογη αγωγή Aκόmicroα και πολύ microικρά παιδιά δεν εξαιρούνταν από την πρακτική αυτή19 Γι αυτό και πολλά παιδιά εξισλαmicroίσθηκαν20 O ορατός κίνδυνος microιας αρmicroενοποίησης των Eλλήνων του Πόντου ανάγκασε τον αυστριακό πρόξενο της Amicroισού Kwiatkowski microε αλλεπάλληλα τηλεγραφήmicroατα προς τον πρεσβευτή Pallavicini να διαχωρίσει τη θέση του Tις ανησυχίες του προξένου microετέφερε ο Pallavicini στον υπουργό Eξωτερικών των Nεοτούρκων Xαλήλ microπέη ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει τις ακρότητες λέγοντας ότι οι Έλληνες υποστηρίζουν τους Pώσους και δείχνουν συmicroπάθεια στους αντάρτες και τους λιποτάκτες H τραγική θέση των Eλλήνων προσφερόταν για διπλωmicroατική εκmicroετάλλευση παρά την απουσία των Άγγλων Γάλλων και Pώσων διπλωmicroατικών

15 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 29 laquoΈκθεση της Eπιτροπής προς το Πατριαρχείο (1917)raquo Nέα

ζωή Kωνσταντινούπολη (12111918) 16 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 11 17 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 41 18 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 21-22 AYE KY YAK 1919 A4α Aικατερινοδάρ

(2051919) 19 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 16 κε 20 Kυνηγόπουλος Π όπ σ 14 και 44

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

8

αντιπροσώπων από τη Mικρά Aσία εξαιτίας του πολέmicroου H Amicroερική microε τον πρόεδρό της Thomas Woodrow Wilson εmicroφανίστηκε δυναmicroικά microέσω της πολιτικής των 14 σηmicroείων στην επίλυση του Aνατολικού Zητήmicroατος O ικανός πρεσβευτής της Kωνσταντινούπολης H Morgenthau παρακολουθούσε από κοντά την πολιτική των Nεοτούρκων και διαφωνούσε δηmicroόσια microε τις microεθόδους επίλυσης του ελληνικού ζητήmicroατος της Mικράς Aσίας21 O διάδοχος του Elkus έλεγε στον καισαροβασιλικό επιτετραmicromicroένο της Aυστρίας Trauttmansdorff ότι ενδιαφερόταν πολύ για λόγους ανθρωπιστικούς για την τύχη των Eλλήνων που εκτοπίζονταν στα βάθη της Aνατολής Oι δύο διπλωmicroάτες συmicroφωνούσαν για τις απάνθρωπες ακρότητες της εφαρmicroογής των microέτρων22 Eρmicroήνευαν όmicroως διαφορετικά σύmicroφωνα microε τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα τα αίτια της αποσύνθεσης και του εmicroφυλίου της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας O Trauttmansdorff γνώριζε πολύ καλά ότι microελλοντικά θα χρεωνόταν microαζί microε τη Γερmicroανία τα εγκλήmicroατα των Nεοτούρκων λόγω της υλικής και στρατιωτικής υποστήριξης που προσέφεραν H αναφορά στη Bιέννη ήταν αποκαλυπτική laquoOι Tούρκοι διαπράττουν microε τα νέα αυτά άκρως σκληρά microέτρα κατά του ελληνικού στοιχείου ένα microέγα λάθος και κανείς δεν λυπάται γι αυτό τόσο πολύ όπως εmicroείς οι Aυστριακοί και οι Γερmicroανοί στο λογαριασmicroό των οποίων θα περαστεί και αυτή η τελευταία βαρβαρότητα των Tούρκωνraquo23 bullεσκέπαζε όmicroως και το υποκριτικά ανθρωπιστικό ενδιαφέρον των Amicroερικανών για τους Έλληνες της Mικράς Aσίας τονίζοντας ιδιαίτερα ότι αυτό δεν υπαγορευόταν microονάχα από ανθρωπιστικούς λόγους αλλά και από την αύξηση της αmicroερικανικής επιρροής στη Mικρά Aσία H παράδοση της Tραπεζούντας στον οθωmicroανικό στρατό και η microεγάλη νίκη της συνθήκης του Mπρεστ - Λιτόφσκ αναπτέρωσαν το ηθικό των Nεοτούρκων και κυρίως των τοπαρχών του Πόντου οι οποίοι χωρίς πλέον το φόβο των αντιποίνων από τους Pώσους επιδίδονταν στο στιγmicroιαία κερδοφόρο γι αυτούς microα καταστροφικό microελλοντικά για την αυτοκρατορία έργο τους Oι εmicroπειρίες των προηγούmicroενων ετών αποδείχτηκαν πολύ πρακτικές και πολύ ωφέλιmicroες Oι τεράστιες περιουσίες των Eλλήνων και Aρmicroενίων περνούσαν στα χέρια των αδίστακτων κακοποιών και δολοφόνων H ανύπαρκτη αστική microουσουλmicroανική τάξη στον Πόντο άρχισε να γεννιέται microετά τη γενοκτονία των Aρmicroενίων και Eλλήνων από τους νεόπλουτους κακοποιούς που θησαύρισαν ληστεύοντας τις περιουσίες τους Oι απόγονοι του microεγαλύτερου γενοκτόνου των Eλλήνων του

21 Morgenthau H Tα microυστικά του Bοσπόρου σ 239 Emicromicroανουηλίδης Emicromicro όπ σ 137 22 O Trauttmansdorff εκπροσωπώντας τα συmicroφέροντα της χώρας του και των Nεοτούρκων

προσπαθούσε να δικαιολογήσει τα εξοντωτικά microέτρα και την εκκένωση των παραλιακών περιοχών υποστηρίζοντας από τη microία τη συνενοχή του ελληνικού στοιχείου λόγω της συνεργασίας microε τους αντάρτες και από την άλλη την έλλειψη επαρκών microέσων ελέγχου όλων των ακτών του Eυξείνου Πόντου από τους Nεότουρκους

23 Eνεπεκίδης Π όπ σ 168

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

9

Tοπάλ Oσmicroάν είναι σήmicroερα εκατοmicromicroυριούχοι και εκφραστές της αστικής τουρκικής ιδεολογίας Δεν είναι ιστορική υπερβολή αν δεχτούmicroε ότι ένα microεγάλο ποσοστό της σηmicroερινής αστικής τάξης στην Tουρκία είναι δηmicroιούργηmicroα των microικρών ανεξάρτητων δολοφονικών συmicromicromicroοριών των συνεργατών της αστυνοmicroίας και του στρατού που έδρασαν και δρουν microε την ανοχή ή την υποστήριξη των νεοτουρκικών κεmicroαλικών και microετακεmicroαλικών κυβερνήσεων O microητροπολίτης Xρύσανθος στην αναλυτική έκθεση της 12 Oκτωβρίου 1918 προς τον Oικουmicroενικό Πατριάρχη επισυνάπτει και πολυσέλιδο κατάλογο των κακουργηmicroάτων και λεηλασιών που διαπράχθηκαν στην εκκλησιαστική του περιφέρεια ως τις 7 Oκτωβρίου 191824 Aνάλογα εγκλήmicroατα συνέβαιναν και σ άλλες περιοχές του Πόντου Aναφέρω αποσπάσmicroατα από την έκθεση του microητροπολίτη Nεοκαισαρείας Πολυκάρπου που υποβλήθηκε σ όλα τα πατριαρχεία και παράλληλα δηmicroοσιεύτηκε και στην εφηmicroερίδα laquoNέα Zωήraquo Kωνσταντινούπολης στις 12111918 αρ φύλλου 98 laquoTα πάνδεινα υποστάντες οι κάτοικοι Kολωνίας και ληστεύσεις και διωγmicroούς και εβιασmicroούς και σφαγές ετάφησαν άκλαυτοι και ακήδευτοι εις τας αφιλοξένους χώρας των Tούρκων εν Tοκάτη και αλλαχούraquo25 Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιmicroανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K A Φωτιάδης microε εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ αλλά και ειδική σύσταση του Oικουmicroενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν microε ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συmicroφοράς του ελληνισmicroού H στατιστική απογραφή microε τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδοmicroένα συmicroπίπτει microε την ηmicroεροmicroηνία άφιξης του Mουσταφά Kεmicroάλ στην Σαmicroψούντα H επαρχία Αmicroασείας είχε προ του πολέmicroου 136768 Eλληνικόν πληθυσmicroόν 393 σχολεία 12360 microαθητάς και microαθητρίας 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας Eκ του ολικού πληθυσmicroού 72375 microετετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν εκ των οποίων τα 70 απέθανον εν εξορία microόλις δε οι 30 επανήλθονraquo26 H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά

24 ΑΥΕ ΚΥ 1919 β38(1) αρ πρωτ 356 Τραπεζούντα (12101918) Δεν αναφέρει

όmicroως την δολοφονία των 200 κατοίκων στο κέντρο της Tραπεζούντας για την οποία υπάρχει αρχειακή έκθεση και microαρτυρία του K Λαmicroέρα H καταγγελία αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα Δε γνωρίζω αν συντρέχουν λόγοι λογοκρισίας από τη microία ή εσφαλmicroένης πληροφόρησης από την άλλη

25 Kυνηγόπουλος Π Eκθέσεις περί των καταστροφών και σφαγών της επαρχίας Kολωνίας της Nικοπόλεως του Πόντου σ 9

26 ΑΥΕ ΚΥ ΥΑΚ 1919 Α4α Αικατερινοδάρ (2051919) και ΑΥΕ ΚΥ 1917 Β (35 38 45 59) Αικατερινοδάρ (2051919)

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

10

πυροβολώντας λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο microαρτυρολόγιο27 Tο διάστηmicroα που ο Tοπάλ Oσmicroάν microαζί microε τους εθελοντές του προσπαθούσε να καθαρίσει τους Tσέτες των Pωmicroιών ο Mουσταφά Kεmicroάλ microε εντολή του σουλτάνου και microε την ιδιότητα του Eπιθεωρητή της 9ης Στρατιάς ξεκινούσε στις 16 Mαΐου 1919 για τη Σαmicroψούντα για να προστατέψει τους Pωmicroιούς και τους Aρmicroένιους από τις τουρκικές συmicromicroορίες (Tσέτες) O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι 21 φίλοι του έφτασαν στο λιmicroάνι της Σαmicroψούντας στις 19 Mαΐου 1919 Όταν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσmicroάν την επιθυmicroία του Mουσταφά Kεmicroάλ να συναντηθεί microαζί του πήρε τους στενούς του συνεργάτες τον Temoglu Ismail Aγά τον Dargaroglu Bilal και τον Kara Ahmet από την περιοχή Cavrak και πήγε στη Xάβζα H πρώτη συνάντηση γνωριmicroίας του Tοπάλ Oσmicroάν microε τον Mουσταφά Kεmicroάλ πραγmicroατοποιήθηκε στις 29Mαΐου 1919 στη Xάβζα O Oσmicroάν αγάς παρουσίασε microια λεπτοmicroερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Pωmicroιών και των Aρmicroένιων στην Kερασούντα και τα περίχωρά της O Mουσταφά Kεmicroάλ του είπε εν περιλήψει laquoBλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια Aκολουθείς ακόmicroη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε Πρέπει να παλέψουmicroε microέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να microη microείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας H συmicromicroορία σου από microια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναmicroη θα γίνει ένα τάγmicroα Διοικητής του τάγmicroατος αυτού θα είσαι εσύ Θα σου δώσουmicroε νέους και θρασείς αξιωmicroατικούς Mουσταφά Kεmicroάλ laquoAφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού φτιάξε αmicroέσως την οργάνωσή σου πάρε το αξίωmicroα του αρχηγού ώστε η πόλη να βρίσκεται εmicroπράκτως υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου Aντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Pωmicroιοί Mε την πάροδο του χρόνου και microόλις θα έχουmicroε ενδείξεις ότι παρανοmicroούν θα τους καθαρίσουmicroε όλους O Tοπάλ Oσmicroάν microετά τη microακρά αυτή συνάντηση είπε στον Mουσταφά Kεmicroάλ σχετικά microε αυτό το θέmicroα laquoMην ανησυχείτε καθόλου Πασά microου Θα προσφέρω τέτοιο laquoθυmicroίαmicroαraquo στους Pωmicroιούς του Πόντου που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιέςraquo28 Έκτακτες εφηmicroερίδες εκτυπώνονταν microε microαύρα πέθνιmicroα πλαίσια καθηmicroερινές συγκεντρώσεις πορείες διαmicroαρτυρίας και θρησκευτικές τελετές συmicroπλήρωναν

27 Aνώνυmicroος laquoH κατάστασις microε την ύπαιθρονraquo εφηmicro Eποχή Tραπεζούντα (3041919) 28 Sener Cemal Topal Osman Olayi Istambul (1992)σ 61-65 Bλ επίσης πώς χαρακτηρίζει

τη δολοφονία του Tοπάλ Oσmicroάν ο Murat Yuumlksel στο βιβλίο του Ali Suumlkruuml Bey ve Topal Osman Aga Tραπεζούντα (1993) σ 30

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

11

το σκηνικό της αντίδρασης και της άρνησης της συνθήκης για αρκετές ηmicroέρες O M Kεmicroάλ κήρυξε το τουρκικό έθνος σε διωγmicroό και ξεσήκωνε τον λαό στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας29 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας Daily Telegraph σχολιάζοντας τους κεmicroαλικούς διωγmicroούς του ελληνικού πληθυσmicroού της Mικράς Aσίας στην Tραπεζούντα το 1919 γράφει ότι laquoOι τωρινοί εκτοπισmicroοί και οι σφαγές στη Mικρά Aσία είναι χωρίς προηγούmicroενο στην τουρκική ιστορία bullεπερνούν σε σηmicroασία αυτές της εποχής του Gladston και ακόmicroη και αυτές που πραγmicroατοποιήθηκαν το 1915 Oι εκκλήσεις οι εκθέσεις και τα τηλεγραφικά microηνύmicroατα απελπισίας των κατοίκων απευθύνονταν σε microια Eλλάδα που είχε στραmicromicroένη την προσοχή της αλλού Έτσι η χιλιόχρονη ελληνική Tραπεζούντα υποδεχόταν στη θέση των Eλλήνων στρατιωτών τις σοβιετικές αντιπροσωπείες που πήγαιναν στην Άγκυρα για να οργανώσουν και να βοηθήσουν την κεmicroαλική κυβέρνηση Ως σήmicroερα πιστεύω ότι δεν αποδόθηκε από τους ιστορικούς αντικειmicroενικά η microεγάλη συmicroβολή των microπολσεβίκων στην επικράτηση της MET και στη συντριβή του ελληνισmicroού της Mικράς Aσίας Δεν τονίστηκε ιδιαίτερα ότι χάρη στην οικονοmicroική και στρατιωτική τους βοήθεια η κεmicroαλική κυβέρνηση κατόρθωσε στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή της επιβίωσής της να σταθεί όχι microόνο στα πόδια της αλλά και να πάρει δηmicroόσια την τελική απόφαση εξόντωσης όλων των χριστιανών χωρίς να φοβάται πια τα αντίmicroετρα των συmicromicroάχων Στις περιοχές όπου οι αντάρτες δεν microπορούσαν να δράσουν οι Kεmicroαλικοί ανενόχλητοι συνέχιζαν το καταστροφικό τους έργο Kαθηmicroερινά τα microηνύmicroατα που έφταναν ήταν τραγικά Oι φοβερές ειδήσεις ξεσήκωσαν όλους τους Ποντίους του εξωτερικού Oι συmicromicroορίες των Eθνικών Oργανώσεων συσπειρώνοντας σε κάθε χωριό τους φανατικούς microουσουλmicroάνους κατοίκους πολιορκούσαν τα ειρηνικά ελληνικά χωριά και microαζί microε τον αφανισmicroό των κατοίκων εξαφάνιζαν από το πρόσωπο της γης και την ύπαρξη των κτισmicroάτων του χωριού H τροmicroοκρατία ξεπέρασε κάθε όριο Oι συmicromicroορίες λυmicroαίνονταν τις περιοχές του Πόντου Δηλητηρίαζαν τους πάντες και τα πάντα και διατυmicroπάνιζαν ότι αν οι όροι της Eιρήνης δεν ήταν ικανοποιητικοί τότε η γενική καταστροφή θα ήταν πραγmicroατικότητα Mαζί microε τις οργανωmicroένες κεmicroαλικές οmicroάδες συνυπεύθυνος στον ξεσηκωmicroό του λαού ήταν και ο οθωmicroανικός τύπος laquoο αίτιος όλων των δεινών πασών των συmicroφορών ο ωθήσας την ατυχή χώραν εις το χείλος του τάφου ο βυθίσας εις την άβυσσον το κράτοςraquo30

29 Σβολόπουλος K όπ σ 156 30 Ανώνυmicroος laquoΗ κατάστασις εν Τουρκίαraquo εφηmicro Ελεύθερος Πόντος Βατούmicro (511920)

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

12

Eννέα microεγάλες αποστολές χρειάστηκαν για να εκτοπιστούν οι Έλληνες της πόλης Amicroισού microέσα σε διάστηmicroα ολίγων ηmicroερών Tο έγκληmicroα της γενοκτονίας θα έπρεπε να ολοκληρωθεί γρήγορα πριν προλάβουν να διαmicroαρτυρηθούν τα microέλη των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά και κάποιες από τις συmicromicroαχικές χώρες Kατά το Γ Bαλαβάνη laquoOι συνοδεύοντες τους Έλληνας χωροφύλακες τρόφιmicroοι κατέργων ληστοφυγόδικοι και επαγγελmicroατίαι δολοφόνοι ως είνε τα 90 της Tουρκικής χωροφυλακής microόλις εξώθησαν την θλιβεράν συνοδείαν microέχρι του προσδιωρισmicroένου microέρους όπου παρεφύλαττον και οι ένοπλοι Tούρκοι των παρακειmicroένων χωρίων κατηύλισαν αυτήν εκεί microέχρι νυκτός οπότε εκ των πέριξ ερρίφθησαν κατά παραγγελίαν πυροβολισmicroοί τινες δίδοντες το σύνθηmicroα της επιθέσεως κατά των ανυπόπτων Amicroισηνώνraquo31 Mετά τον εκτοπισmicroό των Eλλήνων της Amicroισού σειρά είχαν τα 394 ελληνικά χωριά της περιφέρειας H παρουσία του σφαγέα Tοπάλ Oσmicroάν και των τσετών του ήταν καθοριστική Δεν άφησε τίποτε όρθιο Έσφαξε ατίmicroασε και έρριξε πολλούς ζωντανούς microέσα στη φωτιά των πυρποληθέντων σπιτιών Kαθηmicroερινά έκανε οmicroαδικές συλλήψεις οι οποίες συνοδεύονταν από ληστείες βιασmicroούς και δολοφονίες Tους συλληφθέντες τους έκλεινε σε σχολεία και εκκλησίες στις οποίες microετά έβαζε φωτιά O Mustafa Hakyemez32 ανέφερε στον Cemal Sener ότι ήταν παρών όταν ο Tοπάλ Oσmicroάν κατέβασε τη σηmicroαία του Πόντου στο Taskisla και ανέβασε την τουρκική Για τον M Hakyemez ο Tοπάλ Oσmicroάν ήταν ο σωτήρας της Kερασούντας laquoAυτός microας γλίτωσε από τους Έλληνες αντάρτες Έβαλε τους πρωταίτιους των Pωmicroιών σε τσουβάλια και αφού έδεσε τα στόmicroιά τους microε πέτρες τους πέταξε στο βυθό της θάλασσαςraquo33 O Mουσταφά Kεmicroάλ και οι microετακεmicroαλικοί κυβερνήτες δεν microπορεί να είναι υπερήφανοι για το απελευθερωτικό τους κίνηmicroα όταν στηρίζονταν σε ληστρικές και δολοφονικές οmicroάδες όπως του Tοπάλ Oσmicroάν Δεν microπορούν να δικαιολογηθούν ότι δε γνώριζαν το γενοκτονικό του έργο γιατί ο Murat Yuumlksel γράφει ότι laquoKανένας δεν άκουγε τις εκκλήσεις και τα παράπονα των δυστυχισmicroένων κατοίκων της Kερασούντας Kανείς δεν έδινε σηmicroασία στις καταγγελίες τους Tο αρχείο των microηνύσεων στο δικαστικό microέγαρο ήταν γεmicroάτο microε microηνύσεις εναντίον του Tοπάλ Oσmicroάν Όmicroως microια microυστική δύναmicroη όχι microόνο κάλυπτε τον Tοπάλ Oσmicroάν αλλά σε κάθε φόνο και σε κάθε καταγγελία τον βοηθούσε ν ανέβει πιο ψηλά στην ιεραρχία Ήταν ο ανώτερος

31 Bαλαβάνης Γ όπ σ 205 32 Ήταν γραmicromicroατέας του Συνδέσmicroου παλαιών αγωνιστών της Kερασούντας ανάπηρος

πολέmicroου 82 ετών όταν έδωσε τη συνέντευξη 33 Sener Cemal όπ σ 119

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

13

αξιωmicroατικός της Kερασούντας ήταν το παν Όλα τα νήmicroατα κινούνταν απ αυτόν Έδινε εντολές απαγόρευε κρέmicroαγε έσφαζε Kανείς δεν έλεγε ούτε microια κουβέντα Oι κραυγές των αθώων θυmicroάτων έφτασαν ως τη microακρινή Amicroερική H Πανευξεινοποντιακή Eπιτροπή που συγκροτήθηκε στη Nέα Yόρκη από τους συνδέσmicroους Nέας Yόρκης Bοστώνης Mπέντεφορντ και Σάκο Tζέρσεϊ Σίτυ Tαρρυτάσιν Kοννεκτικούτης Oυασιγκτώνος Oχάιο και Iλλινόις όταν διάβασε στην εφηmicroερίδα laquoEθνικός Kύρηξraquo τις δραmicroατικές ηmicroέρες που περνούσαν οι συmicroπατριώτες τους laquoαπέστειλον εις Nέαν Yόρκην αντιπροσώπους οίτινες τη 2α Oκτωβρίου εέ συνελθόντες εν τοις γραφείοις και υπό την προεδρείαν του κ Σάββα Kεχαγιά εξεδήλωσαν την οmicroόθυmicroον απόφασιν απάντων των εν Amicroερική Ποντίων περί επιβαλλοmicroένων θυσιών εις αίmicroα και εις χρήmicroα Eνέκριναν την γενίκευσιν της συγκροτήσεως laquoIερών λόχων Ποντίωνraquo εδηλώθη δε ότι οι ήδη εν επιφυλακή διατελούντες ενθουσιώδεις Iερολοχίται του Kάντου Oχάιο και των πέριξ της πόλεως Tζέρσεϊ Σίτυ και άλλων microερών θα σπεύσουν microε τας σηmicroαίας και τα λάβαρά των εκεί όπου η εκ του τάφου φωνή τόσων θυmicroάτων του βαρβάρου βοά εκδίκησιν Ωσαύτως εν τη εν λόγω διασκέψει των πληρεξουσίων απεφασίσθη όπως ανεξαρτήτως της εκβάσεως του αγώνος του Πόντου οι εν Amicroερική Πόντιοι έλθωσιν αρωγοί και επίκουροι εις τας χήρας τα ορφανά και τους εν γένει δεινοπαθούντας συmicroπατριώτας των διά χρηmicroάτων τροφίmicroων ενδυmicroάτων και παντός άλλου microέσου συντηρήσεως αυτών και τούτο διότι ως διεκήρυξαν δεν θέλουν και δεν πρέπει η Πατρίς των ο Πόντος των να microείνη ως απλή γεωγραφική έκφρασις ως microία τραγική ανάmicroνησις Προς καταρτισmicroόν των Iερών λόχων και προς διεξαγωγήν ενός microεγάλου Παmicroποντιακού εράνου η εν λόγω διάσκεψις εσχηmicroάτισε microίαν laquoKεντρικήν Πανευξεινοποντιακήν Eπιτροπήνraquo εν Nέα Yόρκη Tης Eπιτροπής ταύτης τα microέλη θα αποστέλλωνται απ ευθείας υπό των διαφόρων εν Amicroερική Συνδέσmicroων των Ποντίων Παραθέτοmicroεν αποσπάσmicroατα δύο εκκλήσεων microιας του κ Σάββα Kεχαγιά προς σύγκλησιν της προmicroνησθείσης διασκέψεως και ετέρας των εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολιτών (Kαρά Xισάρ) περί συγκροτήσεως Iερών Λόχων H του Σάββα Kεχαγιά laquoH φωνή των αδελφών ηmicroών οι οποίοι στενάζουν υπό το πέλmicroα του Tούρκου σφαζόmicroενοι ατιmicroαζόmicroενοι ληστευόmicroενοι microας καλεί όλους ηmicroάς τους Ποντίους όπως εν microια ψυχή σπεύσωmicroεν εις σωτηρίαν αυτών συνάmicroα δε και εις εκπλήρωσιν των προαιωνίων ηmicroών πόθων της ελευθερίας του Πόντου Άπαντες οι Πόντιοι άνευ δισταγmicroού οφείλουν να

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

14

εκπληρώσουν το ύψιστον προς την γενέτειράν των καθήκον Σπεύσατε συmicroπατριώται O καιρός επείγει raquo H δε των Nικοπολιτών έχει ώδε laquoAδελφοί Πόντιοι H ώρα έφθασεν η σάλπιγξ ηχεί O επί 500 έτη τα πάνδεινα υποστάς υπό του βαρβάρου κατακτητού Eλληνικώτατος Πόντος προσκαλεί τα γενναία τέκνα αυτού εις τον ιερόν αγώνα της απελευθερώσεως αυτού Προσκαλεί πάντα Σαmicroσούντιον Kερασούντιον Kοτυωρίτην Tραπεζούντιον Nικοπολίτην κτλ όπως συmicroβάλη εις τον αγώνα τούτον ηθικώς τε και υλικώς H Mήτηρ Eλλάς δια του στόmicroατος του πατρός microας Bενιζέλου microας υπεσχέθη την ανεξαρτησίαν του Πόντου microε πρωτεύουσαν την Tραπεζούντα Eις ηmicroάς λοιπόν εναπόκειται να υποστηρίξωmicroεν τον αγώνα τούτον microε όλας ηmicroών τας δυνάmicroεις Oι πατέρες και οι αδελφοί microας άνευ ουδεmicroιάς αιτίας απαγχονίζονται κατακρεουργούνται microόνον και microόνον ίνα ικανοποιήσωσι τα βάρβαρα ένστικτα των ορδών του M Kεmicroάλ αι αδελφαί microας ατιmicroάζονται Ποία λοιπόν ώρα είνε η καταλληλοτέρα από την παρούσαν Emicroπρός αδελφοί Πόντιοι ας ταχθώmicroεν υπό την Kυανόλευκον και ας βαδίσωmicroεν εκδικηταί των στενόντων αδελφών και πατέρων microας σωτήρες του Πόντου Δεν υπάρχει ιερωτέρα στιγmicroή ταύτης ήτις παρουσιάζεται προ ηmicroών O κώδων της Eλευθερίας καλεί πάντας ηmicroάς και ουδόλως πρέπει να παρακούσωmicroεν εις την φωνήν αυτής Aδελφοί Πόντιοι ηmicroείς οι εν Tζέρσεϊ Σίτυ Nικοπολίται εδώσαmicroεν το σύνθηmicroα Eίmicroεθα έτοιmicroοι Συνεστήσαmicroεν δε και προσωρινήν επιτροπήν προς εγγραφήν των εθελοντών εις τον Iερόν Λόχον υπέρ της Aνεξαρτησίας του Πόντουraquo34 Oι Tούρκοι ως σήmicroερα δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήmicroατα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεmicroαλικοί Yπάρχουν όmicroως ορισmicroένα έγγραφα που τους διαψεύδουν Στις 9 Nοεmicroβρίου 1920 ο διοικητής της περιφέρειας Δζανήκ Eδχέmicro απέστειλε στην Amicroισό κρυπτογραφικό τηλεγράφηmicroα του Yπουργείου Eσωτερικών σε microέλη του κεmicroαλικού κινήmicroατος το οποίο διέτασσε την απέλαση των ελληνοϋπηκόων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των γυναικοπαίδων εκτός των συνόρων του κράτους και την κατάσχεση ολόκληρης της περιουσίας τους Mετά την ολοκλήρωση του εκτοπισmicroού ο υπουργός Eσωτερικών Aχmicroέτ Φετχί microπέης δήλωσε micro έναν κυνισmicroό γνήσια τουρκικό ενώπιον της Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης ότι laquoη ηρεmicroία βασιλεύει τώρα στην Amicroάσεια και σε όλη τη γύρω περιοχήraquo35

34 Aνώνυmicroος laquoΠρος τον Πόντον Oι εν Amicroερική Πόντιοιraquo εφηmicro Eλεύθερος Πόντος Bατούmicro (7111920)

35 Nicol E όπ σ 66

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

15

Eίναι πολύ σηmicroαντικό το γεγονός ότι τα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών του 1921 παραδέχτηκαν ορισmicroένα microέλη της ανώτατης οθωmicroανικής κοινωνίας τα οποία είχαν άmicroεση σχέση microε το ζήτηmicroα αυτό H σηmicroαντικότερη πολυσέλιδη αναλυτική έκθεση καταγγελία είναι του Δζεmicroάλ Nουζχέτ νοmicroικού συmicroβούλου του φρουραρχείου της Kωνσταντινούπολης και προέδρου της Eξεταστικής Eπιτροπής Ήταν ο πιο κατάλληλος και ειδικός στα θέmicroατα των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού ήταν ο τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων των αναφορών των επίσηmicroων και ιδιωτικών επιστολών και καταγγελιών και από τις δυο αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Παράλληλα ήταν και ο αποδέκτης όλων των microυστικών πληροφοριών της κεmicroαλικής κυβέρνησης Στην έκθεσή του γράφει για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου στην κεmicroαλοκρατούmicroενη περιοχή από τις τοπικές αρχές και τις ληστοσυmicromicroορίες laquoTο παρά τα παράλια του Eυξ Πόντου Eλληνικόν στοιχείον ως εργατικόν και κατέχον το εmicroπόριον εις χείρας του και πλούσιον ετύγχανε ο σπουδαιότερος παράγων της περιφερείας αύτης O M Kεmicroάλ προς διατήρησιν των τσετών έπρεπε όπως ετοιmicroάση έδαφος δράσεως διrsquo αυτάς και ως τοιούτον εύρε το της περιφερείας του Πόντου αι γενικαί σφαγαί αι αρπαγαί και εξοντώσεις εις την περιφέρειαν ταύτην ήρχισαν από τον Φεβρουάριον και διήρκησαν microέχρι του Aυγούστου αι σφαγαί αύται και εκτοπισmicroοί εξετελέσθησαν ηmicroιεπισήmicroως τη συmicromicroετοχή και στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων επειδή δε η περιφέρεια αύτη ήτο πολύ εκτενής και πλουσία εις την καταστροφήν της έλαβον microέρος άτοmicroα εξ όλων των τάξεων Aι εξ χιλιάδες των Eλλ κατοίκων της Πάφρας αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαmicroαλίκ του Σουλού Δερέ της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες άνδρες γυναίκες και παιδία ουδείς εσώθη Mερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν υπό των τσετών και αφού ασέλγησαν επrsquo αυτών τας εθανάτωσαν Aι κινηταί περιουσίαι και τα χρήmicroατα των Eλλήνων κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν Mετά το φρικώδες τούτο έργον αι τσέται ήλθον εις τον δήmicroον Aλά-Tσάmicro όπου παρέταξαν εις γραmicromicroήν τους εις 2500 χριστιανούς κατοίκους και παρασύραντες αυτούς εις τους πρόποδας των ορέων τους εθανάτωσαν όλους Eκ των 25000 Eλλήνων της περιφερείας Πάφρας Aλά-Tσάmicro ενενήκοντα τοις εκατόν εξοντώθησαν οι δε εκτοπισθέντες εθανατώθησαν εις το εσωτερικόνraquo36

36 ΑΥΕ ΚΥ 1922 Β59 αακ Αθήνα (1361923)

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

16

Στον Πόντο έδρα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας ορίστηκε η πόλη Amicroάσεια και όχι κάποια παράκτια γιατί έπρεπε να είναι microακριά από τις microεγάλες πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία και εκπρόσωποι διαφόρων ξένων εmicroπορικών καταστηmicroάτων H κεmicroαλική κυβέρνηση θεωρούσε τη θανατική καταδίκη της ηγεσίας του ποντιακού ελληνισmicroού εσωτερική της υπόθεση H δικαστική διαδικασία ήταν κωmicroικοτραγικά συνοπτική Mετά την τυπική απολογία ανακοίνωναν στους προγραφέντες την απόφαση του δικαστηρίου που ήταν ο θάνατος στην αγχόνη Σπάνια καταδίκαζαν κάποιους υπόδικους σε πέντε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη για να κρατήσουν τους τύπους της δήθεν δικαστικής νοmicroιmicroότητας H συκοφαντία το ψέmicroα η υποκρισία και η σκηνοθεσία οργίαζαν κυριολεκτικά O Mουσταφά Kεmicroάλ microε τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας laquoεπεδίωξε διπλό σκοπό 1ον) Nα παρουσιάσει ως απόλυτα νόmicroιmicroο το έργο της καταστροφής του microικρασιατικού ελληνισmicroού 2ον) Nα θανατώσει από την άλλη τις ελληνικές κοινότητες των πιο ανθηρών πόλεων εξολοθρεύοντας τους επιφανείς microε πολύ microεγαλύτερη σιγουριά απ ότι microε την εξορία όπου θα microπορούσαν πιθανόν να σωθούν Aυτό το τελευταίο αποτέλεσmicroα εξάλλου επιτεύχθηκε γιατί εκατοντάδες απ αυτούς τους επιφανείς κρεmicroάστηκαν ή τουφεκίστηκαν κυρίως στην Amicroάσεια όπου οι φυλακές ξεχείλισαν από διακεκριmicroένες προσωπικότητες των επιστηmicroών και του εmicroπορίου προερχόmicroενες απ όλα τα microέρη της περιοχής του Πόντουraquo37 Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι η γενοκτονία των Eλλήνων πραγmicroατοποιήθηκε επίσηmicroα κεκλεισmicroένων των θυρών και χωρίς την παρουσία δικηγόρων H καταδίκη και ο απαγχονισmicroός στην πλατεία της Amicroάσειας όλης της θρησκευτικής πνευmicroατικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν microια προσχεδιασmicroένη γενοκτονική πράξη που αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόmicroη και οι πρόσφατα φιλικά προσκείmicroενες στην κεmicroαλική κυβέρνηση πρώην συmicromicroαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές Oι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση ίσως και από τα κινήmicroατα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς το δοκιmicroαζόmicroενο ποντιακό ελληνισmicroό από διάφορους οργανισmicroούς θρησκευτικά και πνευmicroατικά ιδρύmicroατα microε τη συmicromicroετοχή επίσης των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής ύστερα από την επώνυmicroη καταγγελία και το ψήφισmicroα διαmicroαρτυρίας των Eλλήνων συναδέλφων τους laquoOι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουmicroένους της Eυρώπης και Amicroερικής την κάτωθι διαmicroαρτυρίαν

37 Patriarcat Oecumenique Les atrociteacutes kemalistes dans les regions du Pont et dans le reste

de l Anatolie σ 52

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

17

Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουmicroένους του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου bullηρά εξηκριβωmicroένα και αναmicroφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσmicroόν των πόλεων Tριπόλεως Kερασούντος Oρδούς Oινόης Amicroισού και Πάφρας και καθ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων microόνον τεσσάρων Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού Aπηγχόνισαν εν Amicroασεία 168 προκρίτους Amicroισού και Πάφρας Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέmicroια Πλείστα βρέφη εφόνευσαν σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων Oι υπογεγραmicromicroένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ όψιν των διανοουmicroένων της Eυρώπης και της Amicroερικής θεωρούντες ότι όχι microόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος Aθήναι 22 Nοεmicroβρίου 1921 Άννινος X Aυγέρης M Bλαχογιάννης I Bώκος Γερ Γρυπάρης I Δούζας A Δροσίνης Γ Zάχος A Θεοδωροπούλου Aύρα Θεοτόκης K Iακωβίδης Γ Kαζαντζάκης N Kαζαντζάκη Γαλ Kαmicroπάνης Aρ Kαmicroπούρογλους Δ Kαρολίδης Π Kόκκινος Δ Kοροmicroηλάς Γ Mαλακάσης M Mαλέας K Mένανδρος Σ Nικολούδης Θ Nιρβάνας Π bullενόπουλος Γρ Παλαmicroάς K Παπαντωνίου Z Παράσχος K Πασαγιάννης K Πολίτης Φ Πωπ Γ Σικελιανός Άγγ Σκίπης Σ Στρατήγης Γ Tαγκόπουλος Δ Tσοκόπουλος Γ Φυλλύρας P Xατζιδάκις Γ Xατζόπουλος Δ Xορν Π Σβορώνος I microεθ όλης της πικρίας microου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήmicroατος ή συmicroφέροντος ανθρωπίνου δικαιολογουmicroένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανώνraquo38

38 Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες διανοούmicroενοι διά την τραγωδίαν του Πόντου προς την Eυρώπην

και την Amicroερικήνraquo εφηmicro Πολιτεία Aθήνα (23111921) Ser laquoEντυπώσεις και Σηmicroειώσεις - Mια έκκλησιςraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (23111921) Mustakis G Permaneceremos Imposibles Valparaiso (1922) σ 74-75

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

18

Tο θέmicroα της γενοκτονίας των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε στις 7 Nοεmicroβρίου 1921 στη Bουλή των κοινοτήτων της Mεγάλης Bρετανίας O βουλευτής T P O Connor ρώτησε τον υφυπουργό Eξωτερικών Harmsworth ποιες ενέργειες έγιναν για τον απαγχονισmicroό των 67 Eλλήνων και 3 Aρmicroενίων από τις κεmicroαλικές αρχές αλλά και για τις βιαιοπραγίες και τις εκτοπίσεις των γυναικοπαίδων Ποια microέτρα έχει σκοπό να πάρει η κυβέρνηση σε περίπτωση αναχώρησης των Γάλλων στρατιωτών από την Kιλικία για να προστατέψει τον ελληνικό και αρmicroενικό πληθυσmicroό σ αυτήν την επαρχία εκτός από τις εναλλακτικές λύσεις της φυγής ή της σφαγής39 Aπό το Akton Ohio ο Mιλτιάδης Tσακιρίδης απευθύνθηκε στις 6 Nοεmicroβρίου 1921 στον Λ Iασωνίδη στην Kωνσταντινούπολη για να τους βοηθήσει ηθικά ώστε να ιδρύσουν ένα σωmicroατείο που να αγωνίζεται laquoυπέρ των δυστυχούντων Ποντίωνraquo laquoMετά microεγίστου ενδιαφέροντος παρακολουθώmicroεν οι Πόντιοι από microακράν τα καθ εκάστην εκτελώmicroενα εν τη πατρίδι εις βάρος των αγαπητών microας Δεν δυνάmicroεθα να ζωγραφίσωmicroεν την θλιβεράν ηmicroών λύπην διά την συmicroφοράν του αγαπητού microας Πόντου και των οmicroοφίλων ηmicroών υπάρξεων οίτινες έπεσαν είτε θα πέσουν υπό την αιmicroοχαρή microάχαιραν του βαρβάρου Πολύ φρικτόν φρικτόν Στις 20 Nοεmicroβρίου 1921 microε την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Nέα Yόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Eλλήνων του Πόντου Στο συλλαλητήριο laquoαποτελούmicroενον εκ χιλιάδων Amicroερικανών και Eλλήνων ωmicroίλησαν εξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστηmicroίου εξιστορήσαντες εν πάση λεπτοmicroερεία και επί τη βάσει επισήmicroων εκθέσεων τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου τας σφαγάς τους διωγmicroούς microετατοπισmicroούς ερηmicroώσεις εκβιασmicroούς παρθένων και νέων Eκ microέρους των Ποντίων ωmicroίλησεν ο δηmicroοσιογράφος κ Xριστοφορίδης H ιατρός κ Nόστον αυτόπτης microάρτυς των γεγονότων της Kερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτοmicroερείας αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης microεταξύ του πλήθους η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον microη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση ει microη microόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα laquoAχ εκείνα τα καϋmicroένα τα παιδάκιαraquo Tο συνταχθέν microετά το συλλαλητήριον ψήφισmicroα εστάλη εις τον πρόεδρον κ Xάρδιγκ τον υπουργόν των Eξωτερικών κ Xιουγκ πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισmicroού επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ Σάββαν Kεχαγιάν microετέβη εις Oυασιγκτώνα διά να

39 Wuarin Albert The Martyrdom of the Pontus and international public opinion Geneva (1922) σ 36 House of Commons The Parliamentary Debates Official Report v 148 London (7111921) σ 33-44 Mustakis G όπ σ 65-66

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

19

επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισmicroα εις τον κ Xάρδιγκ προβή δε και εις άλλας ενεργείαςraquo40 Tο ψήφισmicroα που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Hνωmicroένων Πολιτειών σε πολλά microέλη του Kοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αmicroερικανική κυβέρνηση να επέmicroβει για να σταmicroατήσει η συνεχιζόmicroενη γενοκτονία Tο θέmicroα των κεmicroαλικών αγριοτήτων σε βάρος των Eλλήνων του Πόντου συζητήθηκε διεξοδικά και στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Hνωmicroένων Πολιτειών στις 22 Δεκεmicroβρίου 1921 O Γερουσιαστής Hon William H King αφού ανέπτυξε το θέmicroα του αφανισmicroού των Eλλήνων του Πόντου κατέθεσε στο προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του η οποία δηmicroοσιεύτηκε το 192241 Mε τεκmicroηριωmicroένα ντοκουmicroέντα απέδειξε ότι στόχος τόσο των Nεότουρκων όσο και των Kεmicroαλικών ήταν η τουρκοποίηση της Mικράς Aσίας O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας laquoThe Morning Postraquo γράφει ότι laquoΌλα τα εγκλήmicroατα που διαπράχθηκαν από τον Nέρωνα τον Kαλιγούλα τον Aττίλα και τον Aβδούλ Xαmicroίτ χάνονται στην ανυπαρξία microπροστά στα εκατοmicromicroύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιmicroα στην Tουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουmicroένων ετών Στα θύmicroατα περιλαmicroβάνονται αλλοδαποί εχθροί αιχmicroάλωτοι πολέmicroου Aρmicroένιοι Έλληνες Άραβες κλπ Δεν θα microπορούσε να ήταν χειρότεροι εκτός κι αν πραγmicroατικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους κι ακόmicroα και τότε αmicroφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα Aυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον Πάστορα Frew του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού ταmicroείου ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή microε τους φυλακισmicroένουςraquo42 O κεmicroαλοσουλτανικός microηχανισmicroός που συστήθηκε το 1922 δυσκολεύτηκε να βρει τα ενοχοποιητικά στοιχεία που ήθελε επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν Γι αυτό κατέφυγε στη γνωστή της microέθοδο της πλαστογράφησης των ιστορικών εθνολογικών και πολιτικών γεγονότων Kαρπός αυτής της έρευνας ήταν η έκδοση του βιβλίου laquoPontus Meselesiraquo το 1922 υπό την επιmicroέλεια του Yilmaz Kurt43 το οποίο επανεκδόθηκε το 1995 κυρίως για εσωτερική κατανάλωση επειδή το κύρος των ντοκουmicroέντων είναι επιλήψιmicroο Στη microυστική συνεδρίαση της 821 Mαΐου 1922 ο Iσmicroέτ πασάς παραδέχτηκε ενώπιον της Eθνοσυνέλευσης ότι microε κυβερνητική εντολή σφαγιάστηκε ο

40 Aνώνυmicroος laquoΣυλλαλητήριον εν N Yόρκη διά τας σφαγάς του Πόντου Ψήφισmicroα προς τον Xάρδιγκraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστη (3121921)

41 King H William όπ σ 1-29 42 The Morning Post London (6121918) Melas G όπ σ 26 43 Kurt Yilmaz Pontus Meselesi

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

20

ελληνισmicroός του Πόντου laquoΏρα 2 micromicro αρχοmicroένης της συνεδριάσεως λαmicroβάνει τον λόγον ο Iσmicroέτ Πασσάς Kύριοι Σας έχουν ειδοποιήσει ότι εσχηmicroατίσθη microια επιτροπή από Amicroερικανούς κατ απαίτησιν του Bεκήλ Πατρίκη Προύσαλη να ενεργήσουν ανακρίσεις διά τας σφαγάς του Πόντου- H Σφαγή των Γκιαούρηδων έγινε όταν οι Pωmicroαίοι εσήκωσαν επανάστασιν έσφαξαν πολλούς Tούρκους ατίmicroασαν τες χανούmicroισες έκαmicroαν γιάγmicroα τας περιουσίας των τότε microόνον έδωσεν διαταγήν το Kέντρον εις τον διοικητήν ως και τον Tοπάλ Oσmicroάν Aγά να βάλουν σφαγήνhellipraquo Tα εγκλήmicroατα των Kεmicroαλικών προξένησαν φοβερή εντύπωση κατά την εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo στις 17 Mαΐου 1922 και στην ουκρανική αποστολή44 η οποία microέσω Σαmicroψούντας πήγε στην Άγκυρα για να υπογράψει την Oυκρανο-κεmicroαλική Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας45 H αποστολή και ο M Φρούνζε στο διάστηmicroα του ταξιδιού της γνώρισε τη βαρβαρότητα των υποψήφιων συmicromicroάχων τους microε αυτά που είδαν και άκουσαν46 Όmicroως το συmicroφέρον της συmicroαχίας ήταν πάνω από το δίκαιο των λαών και των εθνικών microειονοτήτων Aυτό αποδεικνύεται από την ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Φρούνζε αλλά και του Aράλοφ αργότερα microε τις κρατικές υπηρεσίες της EΣΣΔ O Γιάννης Kαψής αναφερόmicroενος στις ευθύνες των Mεγάλων Δυνάmicroεων γράφει στη laquoMαύρη Bίβλοraquo laquoΠίκρα και οργή ξεχειλίζει από τα χείλια εκείνων που έζησαν την τραγωδία για το ρόλο των ξένων Kαι είναι τόσο microεγάλη η οργή που να γεννά και αmicroφιβολίες ερωτήmicroατα microήπως ο πόνος οδηγεί στην υπερβολή H αλήθεια είναι ακόmicroη χειρότερη

44 FO 3717877 XP 9206 laquoTουρκικές φρικαλεότητες στη Mικρά Aσία Περισσότερες πληροφορίες Xιλιάδες θύmicroαταraquo Daily Telegraph London (1751922)

45 DOKUMENTΗ VNEΚNEJ POLYTYKY SSSR Τ 5 MOSKVA (1961) Σ 9-14 ΚΑΙ 21 AVP SSSR Φ 84 oπ 3 d 9 Nο 2955 Tραπεζούντα (22121921)

46 Jevakhoff Alexandre Kemal Atatuumlrk laquoLes chemins de l Occidentraquo Editions Tallandier (1989) σ 263 Frunze M Tuumlrkiye Anilari Istanbul (1978) σ 18 και 107 ΚAMSUTDYNOV A M NACYONALNO-OSVOBODYTELNAQ BORBA V TURCYY 1918-1923 (Eθνικό-απελευθερωτικός αγώνας στην Tουρκία 1918-1923) Moskva (1966) σ 216 κε ARALOV S Y VOSPOMYNANYQ SOVETSKOHO DYPLOMATA 1922-1923 MOSKVA (1960) σ 42 Der Nationale Befreiungskampf Kurdistans Die Massaker des Tuumlrkischen Staates und Aufruf an die Fortschrittliche Menschheit Hrg von ERNK Koumlln (1987) Massaker am Pontusvolk σ 12-13 Zαπάντης A Eλληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941 Aθήνα (1989) σ 98 Novy ev A D Turcyq kratkaq ystoryq MOSKVA (1965) σ 153 Φρούνζε M laquoH Mαρτυρία του Mιχαήλ Bασιλίεβιτς Φρούνζε (1885-1925) Σχετικά microε την τραγωδία του Ποντιακού ελληνισmicroούraquo περ Ποντιακό Bήmicroα microετάφραση από τα αγγλικά P Eλευθεριάδου-Σαmicroουηλίδου τεύχ 48 Kοζάνη (1996) σ 3-22 FRUNZE M POEZDKA V ANHORU τ 1 MOSKVA (1929) σ 274-437 Nicolopoulos John laquoThe Testimony of Mikhail Vasilievich Frunze (1885-1925) Concerning the Tragedy of Pontic Hellenismraquo Journal of Modern Hellenism N 4 New York (1987) σ 37-53 Φωτιάδης K laquoH γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού microέσα από τουρκικές πηγέςraquo Όψεις του Mικρασιατικού Zητήmicroατος - Iστορική θεώρηση και προεκτάσεις εκδ AΠΘ Θεσσαλονίκη (1994) σ 98 Aralov S laquoIn the Turkey of Atatuumlrkraquo International Affairs Nr 8 Moskau (1960) σ 81-87

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

21

Στα ελληνικά αρχεία υπάρχουν εκθέσεις των γαλλικών και αγγλικών Mυστικών Yπηρεσιών που εκθέτουν microε ανατριχιαστικές λεπτοmicroέρειες τις ωmicroότητες των κεmicroαλικών Πώς έφθασαν σ ελληνικά χέρια τέτοιες εκθέσεις Άγνωστο Tο πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι των Mυστικών Yπηρεσιών των microεγάλων Δυνάmicroεων αγανακτισmicroένοι microε τη στάση των κυβερνήσεών τους έδωσαν τις εκθέσεις τους στις ελληνικές Yπηρεσίες Tο σίγουρο είναι ότι οι κυβερνήσεις των άλλοτε συmicromicroάχων microας γνώριζαν Γνώριζαν τη γενοκτονία Δεν microίλησαν Δεν προσπάθησαν να τη σταmicroατήσουν Kι έτσι έγιναν συνένοχοι του Kεmicroάλraquo47 H ελληνική Kυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνεχιζόmicroενη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισmicroού48 Στις 18 Mαΐου 1922 έγινε στην ελληνική Eθνοσυνέλευση ειδική ηmicroερήσια συζήτηση microε θέmicroα τους διωγmicroούς των Eλλήνων της Mικράς Aσίας Kύριος εισηγητής ήταν ο υπουργός Eξωτερικών Γ Mπαλτατζής ο οποίος εξέθεσε microε κάθε λεπτοmicroέρεια τα κεmicroαλικά εγκλήmicroατα H εφηmicroερίδα laquoEσπερινήraquo που παρακολούθησε τη συνεδρίαση γράφει για το θέmicroα αυτό laquoOι παραστάντες εν τω Kοινοβουλίω κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της Eθνοσυνελεύσεως ησθάνθησαν όλην την φρικιαστικήν οδύνην ην επροξένησαν αι περί των σφαγών υπό Tούρκων δηλώσεις τού κ επί των Eξωτερικών Yπουργού εξεικονίσαντος και περιγράψαντος το τραγικόν microαρτυρολόγιον των Xριστιανών κατοίκων του Πόντου Eλλήνων και Aρmicroενίων ανδρών γερόντων και γυναικοπαίδων πεσόντων θύmicroατα της Tουρκικής θηριωδίας και βαρβαρότητος Aνήσυχοι και αντίθετοι microε τα σκληρά microέτρα της κεmicroαλικής κυβέρνησης απέναντι στους Έλληνες ήταν ακόmicroη και κάποιοι Kεmicroαλικοί Bουλευτές ιδιαίτερα της περιοχής του Πόντου49 οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον συνάδελφό τους βουλευτή της Προύσας Emicroίν microπέη στη συνεδρίαση της 21 Aυγούστου 1922 ως laquoοπαδοί του Ποντιακού ιδεώδουςraquo50 και

47 Kαψής Γ 1922 H Mαύρη Bίβλος Aθήνα (1992) σ 211 Bλ επίσης Affari Politici Turchia 1919-1930 Pacco 1666 No 3515 Παρίσι (1951922) DPC E3041 D 53 No 58070 (1951922) και DPC E3041 D 53 Eπίσκεψη του Mεταξά επιτετραmicromicroένου της Eλλάδας στον κ De Peretti (1951922) Aνώνυmicroος laquoOι Έλληνες και οι Tούρκοιraquo εφηmicro Daily Chronice Λονδίνο (1951922) DPC E3041 D 53 Oι Έλληνες και οι Tούρκοι

48 Aνώνυmicroος laquoH Tραγωδία του Πόντουraquo εφηmicro Nέα Hmicroέρα Tεργέστης (1851922) Aνώνυmicroος laquoTραγωδία του Eλληνισmicroού του Πόντου Πώς εξοντώθησαν οι χριστιανοί της Πάφρας Aφηγήσεις διασωθέντων προσφύγωνraquo εφηmicro Πατρίς Aθήνα (1851922)

49 Oι βουλευτές Σουλεϋmicroάν microπέης της περιφέρειας Tζανίκ (Σαmicroψούντας) και ο Xαφίζ Mεχmicroέτ της Tραπεζούντας κατηγορήθηκαν από τον χειρούργο συνάδελφό τους Emicroίν microπέη της Προύσας ότι υποστηρίζουν τους Ποντίους Mε το καθοριστικό κεφάλαιο σχετικά microε τη διαφωνία των κεmicroαλικών βουλευτών της Eθνοσυνέλευσης για τις χριστιανικές εκκαθαρίσεις ασχολείται ο συνάδελφος Nεοκλής Σαρρής ο οποίος microου παραχώρησε ένα microεγάλο microέρος της ανέκδοτης microελέτης του H Eπιστροφή της Iστορίας Aπό τη θέση αυτή τον ευχαριστώ για τη συναδελφική αλληλεγγύη και την αγάπη του

50 Σαρρής N όπ σ 72 Gologlu Mahmut Trabzon Taribi Ankara (1975) σ 3

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

22

παραπέmicroφθηκαν σε εξεταστική επιτροπή για τις microετριοπαθείς θέσεις τους και την παθητική τους στάση Στην Tουρκική Eθνοσυνέλευση της Άγκυρας ιδιαίτερα ξεχώρισε ο βουλευτής της Σινώπης Xακκί Xαmicroή microπέης ο οποίος δυναmicroικά διαφοροποιήθηκε microε τα microέτρα των εκτοπίσεων της κυβέρνησής τους Στην αγόρευσή του τόνιζε laquoTο πρόσωπό microας θα είναι αιώνια κηλιδωmicroένο εξαιτίας των εκτοπίσεων Eάν οι εκτοπισmicroοί γίνονται προκειmicroένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές τότε κύριοι αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτηmicroα Mας κηλιδώνει ενώπιον του σύmicroπαντος κόσmicroου Γιατί τότε η κυβέρνηση δεν microπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της Tα είδα microε τα δικά microου microάτια Έχουν γίνει τέτοιες κακότητες κύριοι ώστε οι κακότητες που διαπράττουν σήmicroερα οι υπάλληλοί microας δεν τις διαπράττουν ούτε οι Άγγλοιraquo51 Στη συνέχεια για το ίδιο θέmicroα πήρε το λόγο ο βουλευτής Kίρσεχιρ Γιαχγιά Γκαλίπ ο οποίος είπε laquoTο ποντιακό ζήτηmicroα είχε αρχίσει πολύ πριν Aκούγαmicroε ότι οι Πόντιοι θα συγκροτήσουν microια οργάνωση θα συγκροτήσουν microια κυβέρνηση θα κάmicroουν αυτό εκείνο Aλλά δεν είχαmicroε ακούσει για την εξαφάνιση του προβλήmicroατος διαmicroέσου εκτοπίσεων ατόmicroων Kύριοι να είστε βέβαιοι ότι ότι κακό έχει αναφυεί έχει αναφυεί από τις έκτακτες εξουσίες που παρασχέθηκαν Δεν αντιλαmicroβάνοmicroαι εκείνο που θα ανορθώσει microια χώρα είναι οι νόmicroοι και εκείνο που θα την καταστρέψει η παρανοmicroία Έκτακτες εξουσίες σηmicroαίνουν απολύτως κατά το κέφι του καθενός να κρεmicroνά και να σφάζει ανθρώπους να καταστρέφει πόλεις να γκρεmicroίζει τα σπίτια που βρίσκει microπροστά του να εγκαταλείπει το σύmicroπαν σε microια καταστροφή Γιατί τα άτοmicroα που ασχολούνται (microε την καταστολή) για να microη δώσουν λογαριασmicroό για κείνους που κλέβουν πυρπολούν τα σπίτια Aπ όσους δηmicroιούργησαν το Ποντιακό και από εκείνους που προκάλεσαν κακό για τον Πόντο από microας υπήρξαν microεγαλύτερες απώλειες Mε πρόφαση τον εκτοπισmicroό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τα πράγmicroατα των χωριών θέλω όλοι να είναι microάρτυρες ότι εγώ δεν συmicroφωνώ για τον εκτοπισmicroό κανενός H εξορία είναι microια βόmicroβα για τη χώρα Eίναι τροmicroερό Πόσα χρόνια microετά θα τα πληρώσουmicroε Tους εγκληmicroατίες να τους επιλέξουν τα δικαστήρια όπως και τους αθώουςraquo52 Στο ίδιο πνεύmicroα κατά την αγόρευσή του microίλησε και ο βουλευτής Mερσίνης Σαλαχαττίν microπέης

51 Σαρρής N όπ σ 72-73 TBMM Gizli Celse Zabitlari (Πρακτικά Mυστικών

Συνεδριάσεων Mεγάλης Eθνοσυνέλευσης Tουρκίας) Tuumlrkiye Is Bankasi Kuumlltuumlr Yayinlari τ 3 Ankara (1985) σ 721

52 TBMM όπ σ 720-721

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

23

laquo100-120 χρόνια τώρα έγιναν κάποιες προσπάθειες για βελτιώσεις της διοίκησης που δεν ήταν ικανοποιητικές Όσο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις διαπιστώνουν τα σφάλmicroατα της διοίκησής microας θα microας επιτίθενται Θα θελήσουν microεταρρυθmicroίσεις Έχουν δίκαιο στο αίτηmicroά τους Έχουν Δεν έχουmicroε εκτελέσει τα καθήκοντά microας σχετικά microε την προάσπιση της τιmicroής της υπόληψης και της περιουσίας του λαού που microας αγκάλιασε όσο microπορούσε υπό την ιδιότητα του υπηκόου Mήπως είναι αυτή η επιθυmicroία της Eθνοσυνέλευσης να microην αποmicroείνει κανένας microη microουσουλmicroάνος να εξοριστεί και αφανιστεί και ο τελευταίος Σε microια τέτοια περίπτωση πώς θα ζήσουmicroε microπροστά στον κόσmicroο Kαι θα microπορέσουmicroε να σταθούmicroε Θα microε συγχωρέσετε αλλά η διευθέτηση αυτού του προβλήmicroατος αποτελεί τον εθνικό microας βίο Kύριοι microια κυβέρνηση microια κυβέρνηση ισλαmicroική microια κυβέρνηση οσmicroανική ότι θέλετε πείτε microια κυβέρνηση τουρκική είναι η κυβέρνηση όλων των υπηκόων που τελούν υπό τις εντολές τους ανεξαρτήτως θρησκείας φύλου θρησκευτικού δόγmicroατος Ή microήπως είναι κυβέρνηση microόνο των microουσουλmicroάνων Θα απονέmicroει ίση δικαιοσύνη Γιατί θέτουmicroε microια πολιτική εξαφάνισης και καταστροφής Γιατί και η εξαφάνιση γίνεται microε άλλο τρόπο Yπάρχουν διάφοροι τρόποιraquo53 Στο σηmicroείο αυτό διακόπτοντας τον αγορητή ο βουλευτής Kαισάρειας Oσmicroάν microπέης συmicroπλήρωσε laquoEίναι πολιτική λεηλασίας καταστροφήςraquo O Σαλαχαττίν microπέης συmicroφωνώντας θα προσθέσει laquo Ποιός αmicroαυρούται Tο δυστυχισmicroένο το έθνοςraquo και θα διερωτηθεί laquo Σε ποιου άραγε έθνους την ιστορία microπορούν να τιmicroώνται και να επαινούνται οι φόνοιraquo Σε παρατήρηση συναδέλφου του ότι laquoτα ίδια έκαmicroαν και οι Έλληνεςraquo θα παρατηρήσει ότι laquoεκείνοι τα έκαmicroαν πολιτισmicroένα και όχι microε λαδοmicroπογιάraquo54 O αρθρογράφος της εφηmicroερίδας του Σικάγου των HΠA laquoChicago Tribuneraquo που έζησε το microαρτύριο της Σmicroύρνης στο άρθρο της 4ης Oκτωβρίου άρχιζε την τραγική του περιγραφή microε την προφητεία του Iερεmicroία που αναφερόταν στη διαταγή της σφαγής των αθώων παιδιών από τον Hρώδη laquoΣτη Pώmicroη ακούγονταν κραυγές θρήνοι και κλαυθmicroοί και microεγάλοι οδυρmicroοί H Pαχήλ θρηνούσε τα παιδιά της και δεν ήθελε παρηγοριά γιατί δεν υπήρχαν πιαraquo55 Πολλοί θ αναρωτιούνται γιατί δε σώζονται φωτογραφίες από microια τόσο microεγάλη καταστροφή H έκθεση του αντιπλοιάρχου Δ Mελετόπουλου που στάλθηκε στις 11 Δεκεmicroβρίου 1922 προς το Γενικό Eπιτελείο του Nαυτικού δίνει την απάντηση laquoΈχω την τιmicroήν ν αναφέρω ότι συνεπεία της υπ αριθ 13102 από 1427 Νοεmicroβρίου τηλεγραφικής Διαταγής του Υπουργείου των

53 TBMM όπ σ 731-732 54 TBMM όπ σ 731 55 Παλαιά Διαθήκη Iερεmicroίας λη 15 Bλ επίσης Puaux R όπ σ 76

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

24

Εξωτερικών προς την Υπάτην Aρmicroοστείαν όπως microεριmicroνήσω να προmicroηθευθώ εκ του Amicroερικανικού Aντιτορπιλλικού laquoLitchfieldraquo σειράν φωτογραφιών της πυρκαϊάς και ωmicroοτήτων εν Σmicroύρνη καταρτισθείσαν υπό ερασιτέχνου φωτογράφου του πληρώmicroατος του ειρηmicroένου πλοίου εγκαίρως απετάθην προς τον Κυβερνήτην τούτου δι επιστολής microου ζητήσας την microεσολάβησίν του Καθυστερούσης της απαντήσεώς του microετέβη εις το πλοίον ο υποφροντιστής Ν Ποριώτης γενόmicroενος φιλοφρονέστατα δεκτός υπό των Amicroερικανών αξιωmicroατικών Ούτοι όmicroως εις σχετικήν παράκλησίν του εδήλωσαν ότι προ πολλού ήδη είχεν εκδοθή αυστηρά διαταγή του Amicroερικανού Ναυάρχου απαγορεύουσα την εξαγωγήν οιασδήποτε φωτογραφικής εικόνος εκ των πλοίων και διατάσσουσα την καταστροφήν των υπαρχόντων αντιτύπων 2 Σχετικώς προς τα άνω πληροφορούmicroαι ότι εις το ενταύθα φωτογραφείον Κωνσταντινίδου είχον δοθή υπό Amicroερικανού προς εκτύπωσιν φωτογραφικαί τινες πλάκες της πυρκαϊάς Σmicroύρνης Aλλά κατόπιν ο Amicroερικανός microεταβάς εσπευσmicroένως τας απέσυρενraquo56 Aνάλογες θηριωδίες διαπράχθηκαν από τα κεmicroαλικά στρατεύmicroατα και τους τουρκογενείς πληθυσmicroούς σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ελληνικής Iωνίας Στα Bουρλά ο Reneacute Puaux περιγράφει microε λεπτοmicroέρειες την τραγική τύχη που είχαν πολλά κορίτσια τα οποία για να διαφύγουν από τα χέρια των τυράννων τους έβαφαν τα πρόσωπά τους microε ιώδιο και φορούσαν ρούχα ηλικιωmicroένων Δεν γλύτωσαν όmicroως όλα laquoΠολλά από τα νέα κορίτσια που είχαν απαχθεί είχαν ντυθεί από τους αρπαγείς τους laquoχανούmicroισσεςraquo (τουρκάλες σύζυγοι) Tις τοποθετούσαν ντυmicroένες micro αυτή τη γελοία εmicroφάνιση στο πέρασmicroα των γονιών τους για να microπορέσουν να τις δουν καλά Oι microανάδες αναγνωρίζοντας τα κορίτσια τους φώναζαν laquoέλεοςraquo αλλά οι Tούρκοι τις απωθούσαν χτυπώντας τες microε τους υποκόπανους των τουφεκιών τους οι microανάδες αποχωρίζονταν έτσι τα παιδιά τους χωρίς ελπίδα να τα ξαναβρούν ποτέ Στις προθήκες των κρεοπωλείων έβλεπε κανείς κρεmicroασmicroένους άνδρες Πολλοί δεν είχαν πεθάνει ακόmicroα και υπέφεραν τροmicroερά Στην παραλία λίγα λεπτά πριν την αναχώρηση οι Tούρκοι συνέχιζαν τη δουλειά τους και έκλεβαν τις γυναίκες κάτω από τα microάτια των Amicroερικανώνraquo57

56 AYE KY 1922-23 A5VI (14) Kωνσταντινούπολη (281111121922) 57 Puaux R όπ σ 101 Bλ επίσης Παραρά - Eυτυχίδου Nίτσα Tα Bουρλά microας καίγονται

Aθήνα (1997) σ 208-215 Mηλιώρης N Tα Bουρλά της Mικράς Aσίας τ 1 Aθήνα (1957) σ 147-162

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

25

Ο απεσταλmicroένος της laquoEκλαίρraquo των Παρισίων και του laquoTηλεγράφουraquo του Άmicroστερνταmicro κ Aνού τηλεγράφησε στις εφηmicroερίδες του αmicroέσως microετά την επιστροφή του από το Aϊδίνι laquoMη microε ερωτάτε τι είδα περιερχόmicroενος τα ερείπια των Eλληνικών συνοικιών του Aϊδινίου δις ελιποθύmicroησα εκ φρίκης προ του θεάmicroατος O ελληνικός λαός έχει να επιδείξη microύρια microαρτύρια κατά τους χρόνους της σκλαβιάς του Eις το Aϊδίνιον ο Eλληνισmicroός έδωκε την εικόνα όλων των microαρτυρίων του καθ όλους τους αιώναςraquo58 Amicroερικανίδα Ethel Thompson από τη Bοστώνη της Mασσαχουσέτης που εργάστηκε στην Amicroερικανική Eπιτροπή Περιθάλψεως από τον Aύγουστο του 1921 ως τον Iούνιο του 1922 όταν επέστρεψε στην Amicroερική αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση της έδωσε στη δηmicroοσιότητα στην εφηmicroερίδα laquoDaily Telegraphraquo και αργότερα σε διάφορους ανθρωπιστικούς οργανισmicroούς την έκθεση που συνέταξε για τις κεmicroαλικές βαρβαρότητες laquoΓράφουσα την έκθεσιν ταύτην δηλώ ταυτοχρόνως ότι διέκοψα πάσαν σχέσιν microετά της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως διότι δεν επιθυmicroώ να παρακωλύσω όπως δήποτε την δραστηριότητα microιας οργανώσεως ήτις διεξάγει λαmicroπρόν ανθρωπιστικόν έργον εις το εσωτερικόν της Aνατολής υπέρ των πασχόντων πάσης εθνότητος και θρησκείας Εξ άλλου ως Amicroερικανίς πολίτις microη συνδεοmicroένη microε οιανδήτινα οργάνωσιν ουδέν δύναται να microε εmicroποδίση από του να καταγγείλω εις τον πεπολιτισmicroένον κόσmicroον τας φρικαλεότητας ας υπέστησαν οι Χριστιανοί άνδρες γυναίκες και παιδία κατά το διαρρεύσαν έτος εν Aνατολή υπό το Κεmicroαλικόν Καθεστώς Μετέβην εις Aνατολήν διά το έργον των ορφανών της Amicroερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως άνευ προλήψεώς τινος εν σχέσει microε τας εθνότητας ή θρησκείας Επέστρεψα microε αίσθηmicroα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζοmicroένη ότι εν έτει 1922 είνε επιτετραmicromicroένον να ζώσιν υπό τοιαύτας συνθήκας άτοmicroα και να υπάρχωσι τοιαύται Κυβερνήσεις Δεν ανέγνωσα τας εκθέσεις του Δρος Μ Γουάρδ και του Μάζορ Γιόγουελ αλλ ειργάσθην microετ αυτών εν Χαρπούτ και δύναmicroαι να πιστοποιήσω ότι ο σκοπός των ήτο καθαρώς ανθρωπιστικός Οι οφθαλmicroοί microου ακόmicroη διατηρούν το φρικώδες θέαmicroα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησmicroονήσω όπως δεν θα λησmicroονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνο νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ microέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειmicroώνα Πολλοί ερωτούν αν αι εκθέσεις αύται είνε αληθείς Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτηmicroα microε εκπλήττει Η εργασία των ορφανοτροφείων microε ηνάγκαζε να microεταβαίνω εις τα έξω της πόλεως χωρία

58 Ravand A Iδού Διατί Ποτέ σ 33

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

26

όπου ευρίσκοντο τα καθιδρύmicroατά microας δύναmicroαι δε απλώς να ορκισθώ ότι λέγω την ξηράν αλήθειαν επί όσων είδον εκάστην ηmicroέραν Υποβάλλουσα την έκθεσιν ταύτην επιθυmicroώ όπως αι γυναίκες της Amicroερικής αι οποίαι έχουν επιρροήν επί της Κυβερνήσεως δυνηθούν να κάmicroουν κάτι διά τα γυναικόπαιδα της Aνατολής τα οποία αποθνήσκουν και υποφέρουν ανεκδιήγητα δεινά Εmicroπορικά συmicroφέροντα microικροζηλοτυπίαι εδαφικά πλεονεκτήmicroατα κτλ πρέπει να τεθούν κατά microέρος διά το συmicroφέρον του ανθρωπισmicroού Φρονώ ότι είναι αίσχος να συmicroβαίνουν τοιαύτα πράγmicroατα το 1922 και είνε καιρός όπως γίνη κάτι τελειωτικόν διά να καταστήση αδύνατον την επανάληψιν των κακουργηmicroάτων τούτων Συζητήσεις και διαπραγmicroατεύσεις λαmicroβάνουν χώραν αν θα αποσταλή ή όχι Aνακριτική Επιτροπή εις Aνατολήν Aνεξαρτήτως τούτων η πράξις έγινε και αι παρούσαι εκθέσεις είνε γεγονότα Η microέθοδος είναι παλαιά και εξακολουθεί επί έτη Άρα γε θα επιτραπή να εξακολουθήση Έγραψα την έκθεσιν ταύτην χωρίς να έχη γνώσιν η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως και αφού διέκοψα πάντα δεσmicroόν microετ αυτής Η Amicroερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως πράττει παν το δυνατόν προς περίθαλψιν των υπό την φροντίδα της παιδίων και εργάζεται εν Aνατολή υπό microεγάλας δυσκολίας και στενοχωρίας Μόλα ταύτα χρειάζεται κάτι ισχυρότερον από τροφήν και ενδύmicroατα όπως εκκαθαρισθή η κατάστασις αύτηraquo59 Mόνο όσοι δε γνώρισαν την τουρκική βαρβαρότητα microπορούν να αmicroφιβάλουν για την αξιοπιστία των καταθέσεων αυτών Oι ίδιοι οι microάρτυρες τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να εξηγήσουν τους λυτρωτικούς και καθαρτικούς τους λόγους που προσέφερε η δύναmicroη της συνείδησής τους για να microπορέσουν να εξαγνισθούν από τα εφιαλτικά τους βιώmicroατα αλλά και για να καταγγείλουν στον αιώνιο κριτή την παγκόσmicroια ιστορία τους ανάξιους ηγέτες και τους απολίτιστους λαούς που συνεχίζουν να εγκληmicroατούν σε βάρος της ανθρωπότητας60

59 AYE KY Φ 1923 αακ New York (481922) Έθελ Θώmicroσον Φωτιάδης K laquoOι

διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 75-78 Ward M The Deportations in Asia Minor 1921-1922 London (1922) L extermination des Chretiens d Orient Faits documents en teacutemoignages Anglais et Ameacutericains σ 109-116

60 O βουλευτής του αγγλικού Kοινοβουλίου κ T P O Connor ο άφοβος υπερασπιστής των καταπιεσmicroένων ρωτά σε επερώτησή του laquoΘα τολmicroήσει κανείς να αmicroφισβητήσει την ειλικρίνεια των εκθέσεων που αναφέρονται στην απάντηση που στηρίζονται σε δηλώσεις που έγιναν από αφοσιωmicroένους ιεραποστόλους από την Amicroερική και επιβεβαιώνονται από τις δικές microας - της Aγγλίας - στρατιωτικές αρχές στην Kωνσταντινούποληraquo Kαι microε θυmicroό ο κ T P O Connor προσθέτει laquoδεν microπορεί να σταmicroατήσει να διαφωνεί microε έναν Άγγλο που προτιmicroά τα ψέmicroατα των Tούρκων από την ειλικρίνεια των ανδρών της ίδιας του της φυλήςraquo Melas G The Turk as he is Hove (1922) σ 31

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

27

H πρόταση της Έθελ Tόmicroσον παρόλο που πέρασαν από τότε πολλά χρόνια είναι και σήmicroερα επίκαιρη πρέπει δηλαδή να γίνει κάτι τελειωτικό για να microην ξανασυmicroβούν τα αίσχη του 1922 Ένας οικουmicroενικός αγώνας θα βρει πολλούς λαούς σύmicroφωνους Tα εγκλήmicroατα για να microην επαναληφθούν πρέπει να αποκαλύψουmicroε τους υπεύθυνους τους λόγους που τους οδήγησαν σ αυτές τις πράξεις Nα ξεγυmicroνώσουmicroε την αλήθεια όσο ανήθικη κι αν είναι αυτή και να την παρουσιάσουmicroε ωmicroή χωρίς στολίδια στον αδέκαστο κριτή την παγκόσmicroια κοινή γνώmicroη που ξέρει να δικάζει και να καταδικάζει χωρίς ιδιοτέλειες Σήmicroερα που ένας άλλος αυτόχθων λαός οι Kούρδοι υφίστανται από το ίδιο ρατσιστικό κράτος την τρίτη γενοκτονία του αιώνα microας πρέπει να γίνει το πρώτο βήmicroα Γνωρίζω πως είναι πολύ δύσκολο έργο γιατί στη γενοκτονία του ποντιακού Eλληνισmicroού οι γενοκτόνοι δεν ενήργησαν από microόνοι τους Eίχαν διαδοχικά συνεργούς όλους αυτούς που σήmicroερα ορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας Kαι είναι αυτοί πρώτοι που δε θέλουν να βγει η αλήθεια στο φως Eίναι αυτοί που σταmicroάτησαν την laquoAνακριτική Eπιτροπή Aνατολήςraquo όταν είδαν πως ο Kεmicroάλ Aτατούρκ επικράτησε στο microικρασιατικό χώρο Eίναι αυτοί και σήmicroερα που κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να microην αναγνωριστούν οι γενοκτονίες των Aρmicroενίων και Eλλήνων Eίναι αυτοί που σιωπούν στο έγκληmicroα της γενοκτονίας του κουρδικού λαού Eίναι οι ίδιοι που διευκολύνουν την ίδρυση προπαγανδιστικών ινστιτούτων ανάπτυξης των τουρκικών microελετών και αναλαmicroβάνουν microέσω παχυλών επιχορηγήσεων τη βελτίωση της εικόνας της Tουρκίας στα microάτια της κοινής γνώmicroης microε το να συmicromicroετέχουν σε ρατσιστικά και αντιεπιστηmicroονικά συνέδρια που πλαστογραφούν και παραποιούν τη νεότερη ιστορία της Oθωmicroανικής Aυτοκρατορίας και των γειτονικών λαών61 Oι εκθέσεις των ανέκδοτων αρχείων των υπουργείων Eξωτερικών και των άλλων κρατικών και ιδιωτικών αρχείων για το δράmicroα του ποντιακού ελληνισmicroού δεν έχουν τελειωmicroό Συνολικά ως την υποχρεωτική ανταλλαγή περισσότεροι από 353000 Έλληνες του Πόντου βρήκαν οικτρό θάνατο62 από τους Nεότουρκους και τους Kεmicroαλικούς στις πόλεις και τα χωριά στις χαράδρες και τα βουνά στις εξορίες και τις φυλακές στα τάγmicroατα εργασίας και στον τουρκικό στρατό ως οθωmicroανοί πολίτες Γράφει ο J Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G Horton laquoH κατάρα της Aσίαςraquo laquo Tο ότι είκοσι αιώνες microετά Xριστόν microπόρεσε ένας microικρός και

61 Bρυώνης Σπ Tο τουρκικό κράτος και η Iστορία H Kλειώ συναντά τον Γκρίζο Λύκο εκδ IMXA Θεσσαλονίκη (1993) σ 111-163 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 32-34 Xιδίρογλου Παύλος Xαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα της τουρκικής διπλωmicroατικής συmicroπεριφοράς έναντι της Eλλάδος Θεσσαλονίκη (1994) σ 101-106 Eυσταθιάδης Στ laquoTουρκικά επιχειρήmicroατα made in USAraquo εφηmicro Tο Bήmicroα Aθήνα (781994)

62 Bαλαβάνης Γ όπ σ 24

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

28

οπισθοδροmicroικός λαός όπως οι Tούρκοι να διαπράξει τέτοια εγκλήmicroατα εναντίον του πολιτισmicroού και της προόδου του κόσmicroου είναι ένα ζήτηmicroα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν Eκωφεύσαmicroεν στις απελπισmicroένες κραυγές για βοήθεια των χριστιανών που πεθαίνανε αν και ξέραmicroε καλά πως η Amicroερική ήταν η microοναδική ελπίδα τους και τώρα είναι φανερό πως υπάρχει στη χώρα microας microια τάση που ολοένα microεγαλώνει να συγκαλύψουmicroε τα εγκλήmicroατα των Tούρκων και να τους δώσουmicroε συγχωροχάρτι γι αυτά για να επιτύχουmicroε υλικά οφέλη απ αυτούςraquo63 Oι αποκαλύψεις για την αmicroερικανική πολιτική όταν γίνονται από έναν Amicroερικανό έχουν άλλη βαρύτητα γιατί δεν έχουν την προκατάληψη Eίναι γεγονός πως οι Amicroερικανοί θεωρούσαν και θεωρούν τους Tούρκους ως τους πλέον αξιόπιστους συmicromicroάχους τους στην Aνατολική Mεσόγειο Tο ίδιο συνέβαινε και microε τους Γερmicroανούς που για πολύ καιρό τους θεωρούσαν ως laquoεπίτιmicroους Γερmicroανούςraquo στη Mέση Aνατολή Yπήρχαν ακόmicroη από την άλλη οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που δεν microπορούσαν να υστερήσουν στο ανήθικο παιχνίδι της εποπτείας του microεσανατολικού χώρου Έκαναν το παν για να διατηρήσουν την εύνοια των Tούρκων microε αποτέλεσmicroα οι λαοί της M Aσίας να microην έχουν ένα microονάχα αφέντη αλλά πολλούς Kάθε λαός έχει δικαίωmicroα ν απαιτεί micro επιmicroονή την επίσηmicroη αναγνώριση των αδικηmicroάτων που διαπράχθηκαν εναντίον του H σηmicroερινή πραγmicroατικότητα δε δικαιολογεί νέες ολιγωρίες και αναβολές Όταν κανείς αργοπορεί απέναντι στην Iστορία αυτή τον εκδικείται64 H γενοκτονική ενοχή της Tουρκίας συνεχίζεται ως τις ηmicroέρες microας H συmicroπεριφορά της στρατοκρατικής ηγεσίας και του λαού εναντίον της Iταλίας εξαιτίας του microαθήmicroατος Δηmicroοκρατίας που διδάσκει παγκοσmicroίως σήmicroερα η δεύτερη microε την ακέραιη στάση της στο ζήτηmicroα Oτσαλάν κάθε άλλο παρά microας επιτρέπει να πιστέψουmicroε ότι άλλαξε στάση και ότι προσφέρεται να σεβαστεί τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώmicroατα των εθνοτήτων που ζουν σήmicroερα στη microικρασιατική Tουρκία H στρατοκρατική Tουρκία συνεχίζει ως ο αληθινός τροmicroοκράτης να απειλεί όλους τους γείτονές της στο όραmicroα της αναβίωσης της παντουρκικής αυτοκρατορίας και αυτό γιατί microέχρι σήmicroερα δεν κλήθηκε από κανένα Διεθνή Oργανισmicroό να απολογηθεί για τα εγκλήmicroατά της Στο σηmicroείο αυτό είναι συνένοχη και η ίδια η Διεθνής Kοινότητα που ανέχεται ή και εν microέρει

63 Horton G H κατάρα της Aσίας σ 9 Φωτιάδης K laquoOι διωγmicroοί των Eλλήνων του Πόντουraquo σ 79

64 Xαραλαmicroπίδης M laquoΔικαίωmicroα στη Mνήmicroηraquo Πόντιοι Δικαίωmicroα στη microνήmicroη γ έκδ Θεσσαλονίκη (1991) σ 21

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

29

αποσιωπά τα Διεθνή της εγκλήmicroατα Συνένοχοι όmicroως είmicroαστε και όλοι εmicroείς που περί laquoάλλα τυρβάζοmicroενraquo Eίναι καιρός νοmicroίζω να ενεργοποιηθούν κάποιοι Διεθνείς Oργανισmicroοί που ιδρύθηκαν για να προστατέψουν την παγκόσmicroια ειρήνη Nα αποδώσουν δικαιοσύνη σύmicroφωνα microε το πνεύmicroα και microε τους όρους του Xάρτη των Hνωmicroένων Eθνών σεβασmicroό στις θεmicroελιώδεις ανθρώπινες αρχές Eπιβάλλεται να συγκροτηθεί αδέκαστη ανακριτική επιτροπή από το Aνώτατο Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωmicroάτων και να φέρει στο φως microέσα από τα υπάρχοντα ντοκουmicroέντα τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης Tο αίτηmicroα των Ποντίων Eλλήνων για την αναγνώριση της Γενοκτονίας εmicroπεριέχει microια δυναmicroική ένα microήνυmicroα λύτρωσης προς την ίδια την τουρκική κοινωνία Φοβερή Γενοκτονία σε βάρος του Eβραϊκού λαού και των Σλαβικών λαών διέπραξε και η Γερmicroανία στη διάρκεια του B Παγκόσmicroιου Πολέmicroου Όmicroως η χώρα αυτή ζήτησε συγνώmicroη και εξιλέωση από τους συγγενείς των θυmicroάτων κατέβαλε αποζηmicroιώσεις και εξακολουθεί να τονίζει ως τις microέρες microας την ευθύνη της γι αυτήν H σηmicroερινή Tουρκία αν θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα microια και κόπτεται να γίνει microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να ακολουθήσει το γερmicroανικό παράδειγmicroα Nα παραδεχτεί τις πολυάριθmicroες γενοκτονίες που διέπραξε και διαπράττει Nα ζητήσει συγνώmicroη γι αυτές και να δώσει εγγυήσεις στην ανθρωπότητα και στον εαυτό της ότι δεν θα τις επαναλάβει Mόνο έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα υπόκωφα συmicroπλέγmicroατα που την κατατρέχουν και την εmicroποδίζουν να αφοmicroοιώσει ουσιαστικά τις microεγάλες αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Tο ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συγκροτήσει διακοινοβουλευτική επιτροπή και σε συνεργασία microε τα πανεπιστηmicroιακά Iδρύmicroατα τα προσφυγικά Σωmicroατεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες να προωθήσει το ζήτηmicroα της αναγνώρισης των γενοκτονιών H γραmicromicroή της ελληνικής αντίστασης στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισmicroό αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας