_ νέες μηχανές-νέοι

εργάτες

η τεχνική σύνθεση της

εργασίας

19-20-21 Οκτώβρη

2013

Φεστιβάλ

+

για ένα γνωσιολογικό κίνημα

# ηλεκτρονικό προλεταριάτο

μια εργατική έρευνα*

Τις υπόλοιπες εκδόσεις μας, μπορείτε να τις βρίσκετε:

στο περίπτερο της πλατείας Εξαρχείων, Σπύρου Τρικούπη και Στουρνάρη

στο βιβλιοπωλείο “Ναυτίλος”, Χαρ.Τρικούπη 28 και

στο βιβλιοπωλείο “Αλφειός”, Χαρ Τρικούπη 22

στο info της Λέσχης των Κατασκόπων 21ου αιώνα,

Φερών 30 και Φυλής (κοντά στη Βικτώρια), κάθε Πέμπτη 15:30-19:00

και Σάββατο 12:00-16:00

σε στέκια σχολών και τραπεζάκια εξωπανεπιστημιακών στοιχείων

Για επικοινωνία με το gameover:

gameover_2010@hotmail.com

www.gameoversite.gr

3

Το φετινό τριήμερο στήθηκε πάνω σε μια περισσότερο “εργατική” θεματολογία. Τί σημαίνει αυτό; Ότι εστιάσαμε περισσότερο κατά τη διάρκεια της έρευνας σε ζητήματα που αφορούν τη σχέση ανάμεσα στην κλασική εκπαίδευση όπως την ξέρουμε και στις νέες μορφές εργασίας. Αντίστοιχα, μας απασχόλησε το πώς αυτή η σχέση, εντεινόμενη από τη γνωστή νεοφιλελεύθερη ιδεολογία της ατομικής επιβίωσης και ανέλιξης, της κατανάλωσης και της “γνώσης ως κεφάλαιο”, έχει επηρεάσει, όχι μόνο τους τρόπους αλλά και τα περιεχόμενα της εκπαίδευσης• το τί θεωρείται μάθηση, ποιες γνώσεις έχουν αξία και σε τι αυτή μετριέται. Είναι ένα πεδίο έρευνας σχετικά αχαρτογράφητο από μέρους μας αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερα οικείο, βιωμένο, καθημερινό. Πόσο μάλλον σε μια περίοδο σκληρής επίθεσης από τα πάνω, όχι μόνο στον τομέα της εργασίας αλλά και σε όλους τους παρεμφερείς τομείς αναπαραγωγής της τάξης μας, όπως έχουμε ξαναπεί. Η υγεία είναι ένας από αυτούς. Το ίδιο και η εκπαίδευση.

Ενδεικτικό είναι ότι το φεστιβάλ στήθηκε μέσα στην περίοδο της πολύμηνης απεργίας των διοικητικών υπαλλήλων και των πανεπιστημιακών, ενάντια στις διαθεσιμότητες και τις απολύσεις τους. Δε θα αναφερθούμε περαιτέρω σε αυτό το ζήτημα, δεν αρμόζει σε ένα εισαγωγικό κείμενο. Θα πούμε μόνο πως ήταν πολύ μεγάλη ικανοποίηση το ότι καταφέραμε, παρά τις αντίξοες συνθήκες, τους φόβους και τις αντιρρήσεις, να κάνουμε το τριήμερο και μάλιστα με τόσο μεγάλη προσέλευση κόσμου, σε ένα (δυστυχώς) ερημωμένο πολυτεχνείο.

Τέλος, υπήρχε μια πολύ ευχάριστη διαφορά από την προηγούμενη χρονιά. Στο τριήμερο συμμετείχε ένα σύνολο από ομάδες με τις οποίες θεωρούμε ότι έχουμε συγγενικές οπτικές, με τις οποίες προσεγγίζουμε τα ζητήματα, θεωρητικά και πρακτικά με παρόμοιους τρόπους και το σημαντικότερο, αλληλοτροφοδοτούμαστε και μαθαίνουμε. Δημιουργήθηκε σε μας μια αίσθηση κοινότητας πολύπλευρης, δυναμικής και, σε σημεία, αντιφατικής. Αυτός ο πλούτος διαφορετικών αλλά προς κοινές κατευθύνσεις προσεγγίσεων, πάνω στην εκπαίδευση, την εργασία, τη διασκέδαση και την αντιφασιστική κουλτούρα σε πολλαπλά επίπεδα, είναι πολύτιμο κομμάτι της εξέλιξής μας. Και η υλική έκφρασή του, από τα αντιφασιστικά live στις γειτονιές της Αθήνας, την ανταγωνιστική κριτική και τη δράση μέσα στις σχολές, την προταγματική κριτική στην εργασία, και τη διατήρηση της μνήμης μέχρι και αυτό το φεστιβάλ, ήταν για μας ακόμα μια έμπρακτη απόδειξη της συλλογικής μας δύναμης.

gameover 2013

η σφίσα του φεστιβάλ. Κολλήθηκε σε 1400 φύλλα στο ευρύτερο κέντρο της Αθήνας (+ λίγο παραπέρα)

πρόγραμμα φεστιβάλ/περιεχόμενα

<

_δημιουργήθηκε το Σεπτέμβρη του 2009 σε μια ανοικτή αλλά συλλογικά συγκροτημένη διαδικασία έρευνας και δράσης για τις πραγματικές αιτίες της κρίσης και της παρακμής του υπάρχοντος μοντέλου εκπαίδευσης και, ταυτόχρονα, επανασύνδεσης της κριτικής με την (και ενάντια στην) συγκυρία (γνωσιολογική, ιδεολογική, πειθαρχική) της “χρήσιμης καπιταλιστικά γνώσης”.

Σ’ αυτή τη συνέλευση συμμετέχουν άντρες και γυναίκες που σπουδάζουν σε διάφορα απ’ τα τρέχοντα γνωστικά πεδία του εκπαιδευτικού συστήματος (φοιτητές / φοιτήτριες), αλλά και “εξωπανεπιστημιακά στοιχεία”. Η αφετηριακή παραδοχή της συνέλευσης είναι ότι η γνωσιολογική, ιδεολογική και πειθαρχική αναδιάρθρωση των “γνώσεων” δεν είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά φοιτητές ή δασκάλους, “εσωτερικούς” δηλαδή του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά την εργατική τάξη, σαν τέτοια, στο σύνολό της. Και μέσα στον όρο “εργατική τάξη” εννοούμε κι όλους εκείνους τους πτυχιούχους που αντιλαμβάνονται (χωρίς να θέλουν να το πιστέψουν) ότι κρατάνε ένα εκπαιδευτικό μέρισμα (ένα ή και περισσότερα πτυχία) που καθόλου δεν τους απαλλάσσει απ’ το να είναι μέρος της σύγχρονης εργατικής τάξης, απ’ την άποψη της θέσης τους στην αγορά εργασίας.

Αυτό που έχει κάνει ως τώρα η συνέλευση του game over, και θα συνεχίσει να το κάνει, σαν ένα απ’ τα κυριότερα έργα της (αν και όχι το μοναδικό) είναι να ερευνήσει τις βασικότερες παραμέτρους της γνωσιολογικής Αλλαγής Παραδείγματος έτσι όπως αυτή εξελίσσεται διαρκώς, και έτσι όπως τη ζουν οι πάντες χωρίς να την αναγνωρίζουν.

Η εκτίμησή μας είναι ότι η ουσιαστική, εύστοχη και πολιτικά αναγκαία κριτική και δράση, δεν μπορεί να είναι η υπεράσπιση του “παλιού” συστήματος, αλλά η κριτική δυνατότητα αναγνώρισης, ανάλυσης και αξιολόγησης όσων συμβαίνουν τώρα, και -κατ’ αρχήν- η δράση κοινοποίησης / δημοσιοποίησης των συμπερασμάτων. Αφού μάλιστα “αυτά – που – συμβαίνουν – τώρα” περικλείουν και τις τάσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις.

Μ’ άλλα λόγια η συνέλευση του game over απορρίπτει την όλο και πιο μίζερη ρουτίνα ξεπερασμένων και ξεπεσμένων “φοιτητικών κινημάτων”, και εργάζεται για ένα κίνημα θεωρητικής και πρακτικής ριζοσπαστικής κριτικής που θα είναι συνεπές με την εποχή του. Ούτε έχουμε, ούτε θέλουμε να έχουμε, σαν συλλογικό εγχείρημα, οποιαδήποτε σχέση με φοιτητικές παρατάξεις, φοιτητικό συνδικαλισμό, ακαδημαϊκούς κύκλους, κλπ κλπ. Κατά τη γνώμη αλλά και την εμπειρία μας, αυτή η απαραίτητη κριτική μπορεί να γίνει αποτελεσματικά, σε βάθος, και με συνοχή, πέρα και ενάντια στις “εξειδικεύσεις” και στις “ειδικότητες” που παράγει το παλιό σύστημα.

Απ’ αυτή την άποψη η συνέλευση του game over είναι και μια διαδικασία συλλογικής αυτομόρφωσης, που φυσικά δε σκοπεύει σε καμία καθεστωτική επικύρωση και εξαργύρωση. Αντιμετωπίζουμε τις υποδομές του παραδοσιακού εκπαιδευτικού συστήματος σαν έναν παλιάς προέλευσης συλλογικό / κοινωνικό πλούτο, που με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να αφεθεί στη λεηλασία ή στην εκμετάλλευση των επιτήδειων φίλων της ιδιωτικοποίησης, αλλά αντίθετα πρέπει και μπορεί να αξιοποιείται, στο όνομα της ποιοτικής και δυναμικής κριτικής έρευνας του παρόντος και του μέλλοντος.

η συνέλευση του game over

Οι φοιτητικές ομάδες συμβούλια για την αποασυλοποίηση της σκέψης και edu.Overdose

της Παντείου και της ΑΣΟΕΕ αντίστοιχα όπως και το αυτοδιαχειριζόμενο στέκι αρχιτε-

κτονικής έφεραν με την παρουσία τους στο φεστιβάλ ένα μέρος του αυτόνομου από θε-

σμούς και κομματικές παρατάξεις πολιτικού λόγου που παράγεται μέσα στα εκπαιδευτι-

κά ιδρύματα. Οι συλλογικότητες αυτές όπως και πολλές ακόμα που δραστηριοποιούνται

μέσα στις σχολές, είναι υπεύθυνες για την κριτική που έχει παραχθεί τόσο ενάντια

στις μεσολαβήσεις των κομματικών παρατάξεων, όσο και ενάντια στις εξουσίες των ακα-

δημαϊκών ιεραρχιών και των ειδικών της μάθησης. Και είναι αυτοί που θέτουν διαρκώς

πραγματικά ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον της εκπαίδευσης που παρακμάζει..

Ερωτήματα που μπορούν να βρουν πρακτικές προεκτάσεις ανάμεσα στους φοιτητές και

τις φοιτήτριες και που μπορούν να αποτελέσουν ένα ανάχωμα απέναντι στην περεταίρω

ιδιοποίηση των κοινωνικών πλευρών του εκπαιδευτικού συστήματος.

Το πλάνο 30/900 είναι μια ανοιχτή συνέλευση εργατών και

εργατριών (από διάφορες δουλειές, του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα,

αλλά και άνεργους) που βρέθηκαν να κουβεντιάζουν και να δρουν με

αποκλειστικό μπούσουλα την υπεράσπιση των ανεξάρτητων συμφερόντων της

τάξης μας. Έχοντας ως συνείδηση ότι η κρίση αποτελεί πρώτα και κύρια μια

επίθεση των αφεντικών στην εργασία, προσπαθούν να χτίσουν ένα επιβε-

βλημένο ανάχωμα που, σε πρώτη φάση στοχεύει στο να δημιουργήσει έναν

κοινό προσανατολισμό σε όσους περισσότερους εργάτες και εργάτριες

είναι δυνατό. Κόντρα στην υποτίμησή μας, επιμένουν και θέτουν ως ζωτικής

σημασίας για την τάξη μας ένα αίτημα ανατίμησης: μείωση του βασικού χρό-

νου εργασίας με ταυτόχρονη αύξηση του κατώτερου μισθού.

συμβούλια

για

την

αποασυλοποίη

ση

της σ

κέψης

edu.Overd

ose

αυτο

δια

χειρ

ιζόμενο σ

τέκι

αρχιτ

εκτο

νικ

ής

μαζί με το game overλίγες γραμμές για όσους συμμετείχαν

plano30900.gr

Οι εκδόσεις της λέσχης κατασκόπων του 21ου αιώνα,

οι εκδόσεις αντι-σχολείο και επανοικειοποίηση, τα

περιοδικά sarajevo και barricada και τόσες άλλες

προσπάθειες με βασικό μέσο το χαρτί αποτελούν

έναν σημαντικό κινηματικό πλούτο θεωρητικής και

πρακτικής κριτικής από τη σκοπιά της εργατικής αυ-

τονομίας. Μια προσπάθεια που γίνεται συστηματικά

για μιάμιση δεκαετία και πλέον στηριζόμενη απο-

κλειστικά στις δυνατότητες και στην αποφασιστική

όρεξη των ανθρώπων που τα στηρίζουν και τα προ-

ωθούν, διαθέσιμο προς χρήση για όλους εκείνους

και εκείνες που στέκονται απέναντι στις προσταγές

αυτού του κόσμου.

To γεννήθηκε μέσα από την κοινότητα του

antifacommunity, με ένα βασικό σκοπό: να στηθούν χώροι και

χρόνοι διαρκούς συνάντησης μέσα στην πόλη, χρησιμοποι-

ώντας ως κύριο –αλλά όχι αποκλειστικό- μέσο τη μουσική.

Σημεία συνάντησης ενάντια στην επιβολή της καθολικής σι-

ωπής και την επέλαση του φασισμού στην καθημερινή μας

ζωή. Να διαταραχθεί η κανονικότητα αυτής της πόλης και η

προδιαγεγραμμένη χρήση των δημόσιων χώρων της, συνθέτο-

ντας τον αντιφασισμό με τη μουσική -και το αντίστροφο. Να

αποτελέσει ένα μέρος από τις γιορτές μιας μουσικής (και όχι

μόνο) κοινότητας που θα μπορεί να εκδηλώνεται και να δια-

σκεδάζει έξω από τις διαμεσολαβήσεις του θεάματος, χωρίς

ατζέντηδες, ειδικούς και μπράβους, χωρίς τις πλάτες και τα

φράγκα των θεσμών και άλλων νταβατζήδων. Ντόπιοι και μετα-

νάστες, μαζί στον ίδιο χώρο, στις πλατείες και στις γειτονιές

που μεγαλώσαμε, ενάντια σε κάθε ρατσιστικό και εθνικιστικό

διαχωρισμό.

antifaLIVE

λέσχη κατασκόπων του 21ου αιώνα

Το antifa community αποτελεί μια σταθερή συνεργασία αντιφασιστικών συλλο-

γικοτήτων που ζει και δρα στην αθηναϊκή μητρόπολη. Με πλήρη συνείδηση ότι ο φασισμός

δεν περιορίζεται στις γραφικές αναβιώσεις του παρελθόντος του, αλλά ανασυντίθεται δι-

αρκώς με καινούρια περιεχόμενα και καινούργιες μορφές, διατηρώντας τον ίδιο διαχρονικό

σκοπό: το διαχωρισμό της εργατικής τάξης και την υποτίμηση της εργασίας των εργατών

και των εργατριών, μέχρι το σημείο της υποτίμησης της ίδιας τους της ζωής. Γι’ αυτό το

antifacommunity (όπως και κάθε antifa συλλογικότητα που το απαρτίζει) έχει διαρκώς στο

στόχαστρό του όλους τους φασισμούς - είτε αυτοί κουβαλάνε πάνω τους σβάστικες, είτε

όχι. Και τους πολεμάει μαχητικά, κάθε μέρα, πρώτα και κύρια εκεί που ριζώνουν, εκεί που

αναπαράγονται: στο κοινωνικό μητροπολιτικό πεδίο.

antifaliv

e.gr

autono

mia.gr

sarajev

omag.gr

1μέραηπ α ρ α σ κ ε υ ή 1 9 - 1 0 - 2 0 1 3

9

Εισαγωγή

Θέλοντας να μιλήσουμε για το πώς οι κάθε φορά νέες τεχνολογί-ες οδηγούν τελικά στην εργατική υποτίμηση, θα ξεκινήσουμε την ανάλυση μας από αρκετά παλιά. Ήδη πριν από την είσοδο στη βιομηχανική εποχή, τα αφεντικά αναγνώριζαν πως ένας σίγουρος και εκ πρώτης όψεως ανώδυ-νος τρόπος1 για να αυξάνουν την παραγωγικότητα στα εργαστήρια τους, στη συνέχεια στα εργοστάσια τους και ακόμη πιο μετά στα γραφεία τους, και κατ’ επέκταση την κερδοφορία τους, είναι η ένταξη στην παραγωγική διαδικασία τεχνολογιών και εφευρέσεων, οι οποίες θα έχουν ως σκοπό να αυτοματοποιούν ορισμένους τομείς της. Ιδωμένο από την σκοπιά των αφε-

1 Λέμε ‘εκ πρώτης όψεως ανώδυνος’ γιατί το ζήτημα της ενσωμάτω-σης στη παραγωγή τεχνολογιών με σκοπό την αύξηση της δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, όπως για συντομία την αναφέρουμε παραπάνω. Και αυτό γιατί η αύξη-ση της παραγωγής από την μια είναι γεγονός, αλλά από την άλλη δε συνεπάγεται υποχρεωτικά την συνεχή αύξηση της κερδοφορίας. Αυτό συμβαίνει γιατί, όσο αυξάνει η μηχανική μεσολάβηση και η ανθρώπινη εργασία κρίνεται ολοένα και περισσότερο περιττή, μπορεί να αυξάνεται η παραγωγή προϊόντων συνολικά, αλλά ταυτόχρονα συμβαίνει να περιορίζεται η δυνατότητα κατανάλωσης αυτών των προϊόντων, μιας και, θεωρητικά, ένα μεγάλο πλήθος εργατών αχρηστεύε-ται, με αποτέλεσμα η παραγωγή των προϊόντων αυτών να μη μεταφράζεται σε κέρδη, αλλά σε χασούρα. Η αντινομία αυτή οδηγεί σε κρίσεις, άλλοτε μικρότερης και άλλοτε μεγαλύτερης έντασης, έχοντας σαν συνέπεια να μεθοδεύονται από τα αφεντικά διαφόρων ειδών λύσεις. Σε κάθε περίπτωση η κουβέντα αυτή δεν θα απασχολήσει -προς το παρόν- την ανάλυση μας για πρακτικούς και μόνο λό-γους.

ντικών, αυτό που πετυχαίνεται από την εφαρμογή και χρήση τέτοιων τεχνο-λογιών και τον συνδυασμό της δουλειάς των εργατών και των εργατριών είναι ο διπλασιασμός, τριπλασιασμός, τετραπλασιασμός (και πάει λέγοντας) των παραγόμενων προϊόντων ή και υπηρεσιών ανάλογα μέσα στους ίδιους χρόνους.

Η πολύ απλή διαπίστωση των αφεντικών τους οδήγησε από νωρίς να ενδιαφέρονται για την εξέλιξη, επαναστατικοποίηση των τεχνολογιών και των γνώσεων που μπορούν να είναι εκμεταλλεύσιμες από την παραγωγική διαδικασία και για τον λόγο αυτό να την χρηματοδοτούν. Έτσι, η διαδικασία αυτή τροφοδοτεί σε μια διαρκή βάση μέχρι και σήμερα την καπιταλιστική παραγωγή με ολοένα και συνθετότερα εργαλεία. Παρόλα αυτά, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρείς διαφορετικές ιστορικές περιόδους, όπου οι νέες τεχνο-λογίες και γνώσεις που εφαρμόστηκαν οδήγησαν σε μια ριζική αναδιάρθρω-ση της καπιταλιστικής παραγωγής. Επιγραμματικά αναφέρουμε πως η πρώ-τη εντοπίζεται με την είσοδο της ατμομηχανής και των εφαρμογών της στην παραγωγική διαδικασία. Η δεύτερη εντοπίζεται με την γενικευμένη χρήση του ηλεκτρισμού, τη μηχανή εσωτερικής καύσης, τη διύλιση πετρελαίου και την παραγωγή πετροχημικών και τις τηλεπικοινωνίες. καθώς και με την καθιέρωση της «αλυσίδας μαζικής παραγωγής» στις βιομηχανίες, δηλαδή το μοντέλο οργάνωσης της εργασίας που εφαρμόστηκε στα εργοστάσια του Φόρντ και που επινοήθηκε από τον Ταίηλορ2.

2 Ο φορντισμός - ταιηλορισμός παραπέμπει, κατ’ αρχήν σε ένα υπόδειγ-μα οργάνωσης της παραγωγής. Αντιπροσωπεύει την εκτεταμένη χρήση μηχανών

εκδήλωση - συζήτηση:«νέες μηχανές, νέοι εργάτες»

Η τεχνική σύνθεση της εργασίας

10

Η τρίτη και τελευταία αναδιάρθρωση που εντοπίζουμε και με αυτήν θα ασχοληθούμε στην συνέχεια είναι αυτή που συνέβη - συμβαίνει με την γενικευμένη εφαρμογή της πληροφορικής, των ρομποτικών τεχνολογιών, των τηλεπικοινωνιακών δικτύων και του ίντερνετ. Η τεχνική αναδιάρθρω-ση αυτή ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να μετασχηματίζει την οργάνωση της εργασίας. Οι αιτίες που έφε-ραν στο προσκήνιο τις τεχνολογίες αυτές ήταν, από την μια, η ανάγκη των αφεντικών να τελειοποιούν την οργάνωση της παραγωγής, στα πλαίσια της λογικής που περιγράψαμε. Από την άλλη, όμως, ήρθαν και σαν τους εγ-γυητές της ‘κοινωνικής ειρήνης’. Σε μια εποχή που οι ταξικοί-κοινωνικοί αγώνες ήταν σε γενικευμένη όξυνση και ένταση παγκόσμια, με περιεχόμενα και απαιτήσεις που ξεκινούσαν από την οργάνωση της εργασίας και άγγιζαν μέχρι ζητήματα σχετικά με την εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνικότητα και το περιβάλλον, οι ειδικοί των αφεντικών άρχισαν να εισάγουν σταδιακά ένα σύνολο τεχνολογιών, το οποίο πέρα από την ανυπολόγιστη αύξηση της πα-ραγωγής που προκάλεσε, ήρθε ταυτόχρονα και σαν απάντηση σε όλα αυτά τα ζητήματα που τέθηκαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Και όλα αυτά, με τα αφεντικά να έχουν επιτύχει όλο αυτό το σύνολο των νέων τεχνολο-γιών και των επιστημονικών γνώσεων, να θεωρείται από την πλειοψηφία των εργατικών υποκειμένων ως ένας τομέας που μπορεί να συμβάλει στην ευημερία του. Η ίδια παλιά ιστορία δηλαδή, η αστική εξουσία-ιδεολογία, προτάσσοντας το κίνητρο της γνώσης από την ανθρωπιστική του διάσταση, μασκαρεύει το ουσιαστικό της κίνητρο, το οποίο δεν είναι άλλο από την απο-τελεσματικότερη εκμετάλλευση των σχέσεων στη παραγωγική διαδικασία, όπως ακριβώς και στην καταναλωτική.

Είναι προφανές πως οι αλλαγές που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην οργάνωση της εργασίες είναι πολλές και διαφορετικής φύσεως η κάθε

με τη μορφή της αλυσίδας παραγωγής, που μεταφέρει το υπό κατασκευή προϊόν στους εργαζόμενους, οι οποίοι συναρμολογούν με απολύτως και απαρέγκλιτα προγραμματισμένο τρόπο τα επιμέρους τμήματα, μέχρι να λάβει την τελική μορφή του. Σε αυτήν την διαδικασία, χρησιμοποιείται, από την μια, πλήθος μηχανών, που εξασφαλίζει την συνεχή ροή και, από την άλλη, πολύ μεγάλες ομάδες ανειδίκευ-των ή ημιειδικευμένων εργαζομένων, που, χωρίς ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες, απαιτείται να ανταποκρίνονται με απλές επαναλαμβανόμενες πράξεις, ταχύτατα και δίχως καθυστερήσεις στους ρυθμούς των μηχανικών συνόλων, τα οποία ενοποιούνται στη σειρά παραγωγής. Βασικός στόχος του φορντικού μοντέ-λου είναι να επιτύχει την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο συνδυασμός του μηχανικού και του ανθρώπινου παράγοντα, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη παραγωγή προϊόντων στο μικρότερο χρόνο.

μια. Αφορούν τόσο την παραγωγή αυτή καθ’ εαυτή, όσο και την διαδικασία της κατανάλωσης και την ιδεολογική συγκρότηση των εργατικών υποκειμέ-νων. Είναι ζήτημα για εμάς ως εργάτες και εργάτριες το να διαπιστώσουμε και να αξιολογήσουμε το τι σημαίνουν οι αλλαγές αυτές για τις ζωές μας και αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε με τη σημερινή και με την αυριανή εισήγηση.

Τι είναι η τεχνική σύνθεση της εργασίας και πώς μεταβάλλεται.

Ξεκινώντας την προσπάθεια αυτή, πρέπει να πάρουμε σαν δεδομένο πως οι εργάτες και οι εργάτριες ως συλλογικό υποκείμενο δεν μένουν αμε-τάβλητοι από τις αλλαγές που επιφέρουν κάθε φορά οι καπιταλιστικές ανα-διαρθρώσεις. Με αυτό εννοούμε πως οι νέες τεχνολογίες είναι υπεύθυνες μεταξύ άλλων για την εξαφάνιση διαφόρων επαγγελμάτων, την δημιουργία νέων ή και την μετατροπή του περιεχομένου ήδη υπαρχουσών. Και είναι προφανές πως η σύνθεση των εργατών αλλάζει, απλά και μόνο αν σκεφτεί κανείς πως, σε προηγούμενα παραδείγματα, δε μπορούσαμε καν να μιλάμε για εργάτες και εργάτριες, αλλά μόνο για τους πρώτους. Λέμε, λοιπόν, πως η τεχνική σύνθεση της εργασίας μεταβάλλεται σταδιακά και όχι προς τυχαίες κατευθύνσεις. Οι αιτίες που οδηγούν στις αλλαγές αυτής της τεχνικής σύν-θεσης ποικίλουν. Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με τις αλλαγές που επιφέρει η εκάστοτε καπιταλιστική τεχνική αναδιάρθρωση της παραγωγής.

Πιο αναλυτικά, με τον όρο ‘τεχνική σύνθεση της εργασίας’ αναφε-ρόμαστε στον καταμερισμό των επαγγελμάτων και των ειδικοτήτων, καθώς και στην ιεράρχηση και την διατίμηση διαφόρων μορφών εργασίας σε «ανώ-τερες» και «κατώτερες», στοιχεία βασικά ώστε να δουλεύει καλά η εκμετάλ-λευση των πάντων. Η σύνθεση αυτή και τα στοιχεία που την αποτελούν κάθε φορά συνδέονται άμεσα με την διαδικασία παραγωγής των εμπορευμάτων κάθε είδους, αλλά και με την κατανάλωση τους. Όσο καλύτερα την οργα-νώνουν τα αφεντικά, τόσο πιο αποτελεσματική και δ χως εντάσεις γίνεται η εκμετάλλευση των εργατικών υποκειμένων. Και την λέμε ‘τεχνική’, γιατί, όπως εξηγήσαμε και προηγουμένως, η οργάνωση της παραγωγής εξαρτά-ται άμεσα από την τεχνική σύνθεση του καπιταλισμού, δηλαδή την μηχανο-λογία, την τεχνολογία και τις γνώσεις τις οποίες μπορεί και εκμεταλλεύεται μια δεδομένη ιστορική περίοδο.

Στα στοιχεία που περιγράφουν την σύνθεση της εργασίας, χρήσι μο είναι να συνυπολογίζεται και ο ρόλος που παίζει η ιδεολογική συγκρότηση

11

των εργατικών υποκειμένων, σαν ένα ακόμη απαραίτητο στοιχείο για την ομαλή διεξαγωγή των διαδικασιών παραγωγής και κατανάλωσης. Όταν αναφερόμαστε στην ‘ιδεολογική συγκρότηση’, εννοούμε ένα σύνολο από ψευδαισθήσεις και αυταπάτες που καλλιεργούνται με διάφορους τρόπους από τα αφεντικά και που σα στόχο έχουν να θολώνουν την πραγματικότητα γύρω από την εκμετάλλευση της εργασίας. Αν το τεχνικό περιβάλλον και οι γνώσεις, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται κάθε φορά, δι-αμορφώνουν την παραγωγική διαδικασία, εξασφαλίζοντας την κερδοφορία των αφεντικών, τότε η ιδεολογία είναι αυτή που την περιφρουρεί.

Άρα η τεχνική σύνθεση της εργασίας και η ιδεολογία σαν ένας πρό-σθετος παράγοντας, διαμορφώνονται κάθε φορά από τα αφεντικά βάσει των αναγκών τους και με στόχο πάντα την κερδοφορία τους σε βάρος της εργασίας, καθώς και την εξασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης. Η διαμόρφω-ση αυτή συντελείται με την εφαρμογή των εκάστοτε νέων τεχνολογιών και επιστημονικών γνώσεων.

Επομένως, είναι σημαντικό, μετά από όλα αυτά, να περιγράψουμε λίγο αναλυτικότερα το ποια είναι αυτή η σύνθεση της εργασίας σήμερα, έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά από την τελευταία τεχνολογική αναδιάρθρωση του καπιταλισμού για την οποία μιλήσαμε καθώς και ποια είναι τα χαρακτη-ριστικά της.

Ποια είναι η τεχνική σύνθεση της εργασίας σήμερα

_οι νέες τεχνολογίες επανακαθορίζουν την τεχνική σύνθεση του καπιταλισμού

Ας δούμε ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν σήμερα την πραγμα-τικότητα της εργασίας. Από την μια, συμβαίνει μια αλλαγή παραδείγματος: από το φορντικό μοντέλο, με τη συνδρομή των νέων τεχνολογιών, περνά-με σε ένα νέο ευέλικτο καθεστώς. Ταυτόχρονα, συμβαίνει μια άνθιση του τριτογενούς τομέα των υπηρεσιών. Και όλα αυτά, πάντα σε συνδυασμό με την ολοένα και μεγαλύτερη εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στο περιε-χόμενο της εργασίας. Αυτά είναι λίγο πολύ τα στοιχεία που συνθέτουν την σημερινή εκδοχή της εκμετάλλευσης. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως η μετάβαση αυτή σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί απόλυτη, μιας και η βιομηχανική παραγωγή και το φορντικό μοντέλο οργάνωσης της δεν εξαφανίστηκε τελείως. Αντίθετα, η βιομηχανική παραγωγή σήμερα είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Το γεγονός που προκαλεί σύγχυση εδώ είναι πως αυτή απομακρύνθηκε από την ‘αναπτυγμένη’ δύση και μεταφέρθηκε σε πε-

ριοχές όπου το κόστος εργασίας είναι κατά πολύ φτηνότερο. Αλλά ακόμη και στον ίδιο τον ‘ανεπτυγμένο’ κόσμο, μπορούμε να πούμε πως περισσότερο διαπιστώνεται συνέχεια και διεύρυνση, παρά ρήξη με το φορντικό μοντέλο οργάνωσης της εργασίας. Αυτή η διάκριση μεταξύ βιομηχανικού και βιο-πληροφορικού παραδείγματος, είναι επομένως συμβατική, απλά και μόνο για να εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το δεύτερο.

Σταδιακά, από την δεκαετία το ’60 και μετά, το τεχνικό περιβάλλον

που πλαισιώνει την εργασία μετασχηματίζεται ριζικά. Η ανάπτυξη της πληρο-

φορικής, της ρομποτικής, η υπολογιστική δικτύωση, οι τηλεπικοινωνίες και

οι βιοτεχνολογίες, αφενός, ήρθαν για να εξελίξουν την οργάνωση της παρα-

γωγής και κατανάλωσης. Αφετέρου, όμως, διαμόρφωσαν ένα πλέγμα σχέ-

σεων, το οποίο επεκτείνεται και έξω από την σφαίρα των υλικών ή άυλων εμπορευμάτων, επηρεάζοντας το σύνολο της κοινωνικής δραστηριότητας.

Η τεχνική σύνθεση της εργασίας, που τα αφεντικά μπορούν να αξιο-ποιήσουν, προς όφελός τους πάντα, διαμορφώνεται σε μια ρευστή πραγμα-τικότητα, όπου οι νέες τεχνολογίες, ως υπαρκτές ισχυρές τάσεις μέσα στην καπιταλιστική αναδιάρθρωση, επεμβαίνουν βίαια και αναμορφώνουν ολό-κληρους τομείς της παράγωγης. Χωρίς να εξαντλούμε το θέμα, ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής :

> η ρομποτική και η αντίστοιχη αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας στις βιομηχανίες μαζικής παραγωγής αντικαθιστά τους ανθρώ-πους με εξειδικευμένες μηχανές, που εκτελούν μια προκαθορισμένη σειρά κατεργασιών στα προϊόντα που παράγονται. Έτσι, τα περισσότερα μεγάλα εργοστάσια, στη δύση και όχι μόνο, έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό την εσωτερική χωροταξία τους, το τεχνικό καταμερισμό της εργασίας εντός τους, ακόμα και το πλήθος των εργατών τους που απασχολούν, κάνοντας οποιαδήποτε ομοιότητα με αυτά της δεκαετίας του ‘60 δύσκολη. Οι εφαρ-μογές της ρομποτικής επεκτείνονται και σε άλλους τομείς, όπως η ιατρι-κή (κυρίως στη μικροχειρουργική), χωρίς όμως να αγγίζουν την ανάπτυξη εφαρμογής τους στη βιομηχανία.

> οι μικροϋπολογιστές , τα τηλεφωνικά δίκτυα και η υπολογιστική δικτύωση (είτε τοπική είτε παγκόσμια) έχουν συντελέσει σε ορισμένες τε-ράστιας κλίμακας αλλαγές στο τρόπο που οργανώνονται, διοικούνται και επικοινωνούν επιχειρήσεις, που ανήκουν, όχι μόνο στον στενά εννοημένο τομέα των υπηρεσιών, αλλά και σε όποιες εταιρείες επωφελούνται από το νέο αυτό τεχνικό περιβάλλον στο τομέα της διασκέδασης, της υγείας, ακό-μη και της αγροτικής παραγωγής. Όμως, στα γραφεία είναι που δοκιμάζεται

12

συνεχώς η δυνατότητα αξιοποίησης στο μέγιστο βαθμό αυτών των νέων τε-

χνολογιών από τις επιχειρήσεις, αλλάζοντας σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο

οργάνωσης και λειτουργίας τους σε σχέση με πριν 20 ή 30 χρόνια.

> οι βιοτεχνολογίες, σε συνδυασμό και με τις άλλες τεχνολογίες που

αναφέρθηκαν, αλλάζουν εκ βάθρων την αγροτική παραγωγή, μειώνοντας

ακόμα περισσότερο τον εργατικό πληθυσμό που απασχολείται σε αυτό τον

τομέα. Ταυτόχρονα, με αυτές τις μηχανικές, ηλεκτρονικές και βιοτεχνολο-

γικές εφαρμογές σε τόσες πλευρές του πρωτογενούς τομέα, αναπόφευκτα

δημιουργείται ένας συνδυασμός ‘’ανειδίκευτης’’ εργασίας και μηχανικής με-σολάβησης, που αντικαθιστά τον προηγουμένως πιο εξειδικευμένο εργάτη της αγροτικής παραγωγής.

_πως μεταβάλλονται γενικά οι εργασιακές διαδικασίες και οι απαραίτητες γνώσεις

Η εισαγωγή νέων μηχανών και τεχνολογικών καινοτομιών και, φυ-

σικά, η επακόλουθη αναδιοργάνωση των εργασιακών διαδικασιών επανα-

καθορίζει όχι μόνο το περιεχόμενο των γνώσεων, αλλά αλλάζει και τη δι-

αδικασία μέσω της οποίας αυτές οι γνώσεις εντάσσονται στην παραγωγική

διαδικασία. Οι εργατικές δεξιότητες/γνώσεις είναι κεντρικής σημασίας για την καπιταλιστική αξιοποίησή τους στο καινούργιο αυτό τεχνικό περιβάλλον που, όμως, παραμένει ρευστό και ευμετάβλητο.

Επομένως, σε ό,τι αφορά την παραγωγή, είναι προφανές πως οι γνώσεις και οι ειδικότητες που, μια δεδομένη στιγμή, θεωρούνται απαραί-τητες σε αυτές τις συνθήκες αλλάζουν συνεχώς με τον ίδιο ρυθμό που αλ-λάζει και η συνθετότητα των τεχνολογιών αυτών. Η πολυπλοκότητα των νέων μηχανών παραγωγής, δηλαδή των υπολογιστών, των ρομπότ και των τηλεφωνικών δικτύων, είτε παράγονται μέσω αυτών πράγματα είτε υπηρεσίες, πράγματι γεννάει την ανάγκη διαφόρων κατηγοριών τεχνικών, επισκευαστών, συντηρητών, εφαρμοστών, οι οποίοι πιθανώς να χρειάζο-

νται κάποια αυξημένη εξειδίκευση. Το πλεονέκτημα τους, όμως, αυτό είναι

σχετικό, μιας και ο ρυθμός της τεχνολογικής εξέλιξης στους τομείς αυτούς

είναι πολύ γρήγορος και ο χρόνος που τα υποκείμενα αυτά χρειάζονται για

να το εκμεταλλευτούν είναι αρκετά περιορισμένος. Ταυτόχρονα, είναι εξίσου

πραγματικό πως οι ολοένα και συνθετότερες μηχανές είναι σε θέση να αντι-

καθιστούν ειδικότητες που, ως πρόσφατα, έμοιαζαν ακλόνητης αξίας, όπως

συμβαίνει με το παράδειγμα της ιατρικής. Η ραγδαία εξελισσόμενη μηχανο-ποίηση διάφορων τομέων της ιατρικής, η χρήση πολύπλοκων ρομπότ και

άλλων θαυμάτων των νέων τεχνολογιών ανατρέπουν την τεχνική σύνθεση σε έναν ραγδαία αναπτυσσόμενο και κερδοφόρο τομέα.

Οι αλλαγές αυτές που περιγράφηκαν αφορούν μόνο ένα κομμάτι των εργατικών υποκειμένων και μάλιστα αυτό που, βάσει της ιεράρχησης που καθορίζεται από τα αφεντικά, θεωρείται ‘ανώτερο’ από τα υπόλοιπα. Για το πιο μεγάλο τμήμα των εργατών που βρίσκεται σε δουλειές που εισχώ-ρησαν σταδιακά οι νέες τεχνολογίες, αυτό που συμβαίνει είναι να χάνεται μεγάλο μέρος των γνώσεων που ήταν απαραίτητες, να εξαφανίζεται, δη-λαδή, ακόμη περισσότερο ο ήδη περιορισμένος έλεγχος που έχουν τα ερ-γατικά υποκείμενα πάνω στο περιεχόμενο της δουλειάς τους, δίνοντας την θέση του σε ένα συνδυασμό «ανειδίκευτης» εργασίας και εφαρμογής νέων τεχνολογιών. Καταντούν βαθμιαία σε απλούς χειριστές προγραμμάτων, πιο ευέλικτοι, μιας και στους περισσότερους κλάδους μπορούν ανταπεξέρχονται σαν τέτοιο. Καταντούν τελικά φτηνότεροι.

_ορισμένες αλλαγές της απασχόλησης στη βιομηχανική παραγω-γή και στο γραφείο

Η ωρίμανση της επανάστασης της πληροφοριακής διαδικασίας, στη δεκαετία του ‘90, έχει αλλάξει την εργασιακή διαδικασία, εισάγοντας νέους τύπους κοινωνικού και τεχνικού καταμερισμού της εργασίας. Χρειάστηκε ολόκληρη του ‘80 για να εισχωρήσουν πλήρως οι βασισμένες στη μικρο-ηλεκτρονική μηχανές στη βιομηχανία και, μόλις στη δεκαετία του ‘90, δια-δοθήκαν ευρέως σ’ όλες τις δραστηριότητες επεξεργασίας πληροφοριών του αποκαλούμενου τομέα υπηρεσιών. Στη δεκαετία του ’90, διάφοροι πα-ράγοντες επιτάχυναν τον μετασχηματισμό της εργασιακής διαδικασίας: η τε-χνολογία των υπολογιστών και των εφαρμογών τους, της οποίας η εξέλιξη γινόταν με διακριτά άλματα, έγινε όλο και πιο φτηνή και βελτιωμένη και γι’ αυτό πιο εύκολο να την αποκτήσει και να τη διαχειριστεί κανείς σε μεγάλη κλίμακα.

Όσο αφορά την αυτοματοποίηση του γραφείου, έχει περάσει από τρεις διαφορετικές φάσεις, καθορισμένες σε μεγάλο βαθμό από την διαθέ-σιμη τεχνολογία. Στη πρώτη φάση, χαρακτηριστική των δεκαετιών του ‘60 και του ‘70, χρησιμοποιήθηκαν πρώιμοι υπολογιστές για μαζική επεξεργα-σία πληροφοριών. Η διαχείριση των υπολογιστών από ειδικούς στα κέντρα

επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε την βάση ενός συστήματος που χαρα-

κτηριζόταν από ακαμψία και ιεραρχικό έλεγχο των ροών πληροφοριών. Οι

λειτουργίες καταχώρισης δεδομένων απαιτούσαν σημαντικές προσπάθειες, αφού στόχος του συστήματος ήταν η συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων

13

πληροφοριών σε μια κεντρική μνήμη. Η εργασία τυποποιήθηκε, έγινε ρου-

τίνα και ουσιαστικά αποειδικεύτηκε για την πλειοψηφία των υπαλλήλων

γραφείου. Τα επόμενα στάδια αυτοματοποίησης, ωστόσο, ήταν ουσιωδώς

διαφορετικά.

Η δεύτερη φάση, στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, χαρακτηρίστηκε

από την έμφαση που δόθηκε στη χρήση μικροϋπολογιστών από τους απα-

σχολούμενους στην πραγματική εργασιακή διαδικασία. Παρόλο που οι ερ-

γάτες αυτοί υποστηρίζονταν από συγκεντρωτικές βάσεις δεδομένων, εντός

της διαδικασίας παραγωγής πληροφοριών αλληλεπιδρούσαν άμεσα, αν και

συχνά χρειάζονταν την υποστήριξη ειδικών στους υπολογιστές. Μέχρι τα

μέσα της δεκαετίας του ‘80, ο συνδυασμός της προόδου στις τηλεπικοινωνί-

ες και τους μικροϋπολογιστές οδήγησε στον σχηματισμό δικτύων και κυρι-

ολεκτικά έφερε επανάσταση στις δουλειές γραφείου, μολονότι οι οργανωτι-

κές αλλαγές που απαιτήθηκαν για την πλήρη χρήση των νέων τεχνολογιών

καθυστέρησαν την ευρεία διάδοση του νέου μοντέλου αυτοματοποίησης ως

την δεκαετία του ‘90.

Σε αυτήν την τρίτη φάση αυτοματοποίησης, τα συστήματα γραφείου

ενοποιούνται και δικτυώνονται με πολλαπλούς μικροϋπολογιστές που αλ-

ληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τον κεντρικό υπολογιστή, σχηματίζοντας

έναν ιστό, ο οποίος έχει την δυνατότητα να επεξεργάζεται πληροφορίες, να

επικοινωνεί και να παίρνει αποφάσεις σε πραγματικό χρόνο. Τα αλληλεπι-

δρώντα πληροφοριακά συστήματα, και όχι απλά οι υπολογιστές, αποτελούν

την βάση του αυτοματοποιημένου γραφείου και των αποκαλούμενων «εικο-

νικών» ή «εναλλακτικών» γραφείων, καθώς δικτυώνουν όσους εργάζονται

σε διαφορετικές τοποθεσίες.

Επομένως, η τρίτη φάση αυτοματοποίησης του γραφείου αντί να

εξορθολογίζει απλά την εκτέλεση, όπως συνέβη στην περίπτωση της μα-

ζικής επεξεργασίας δεδομένων, μεταστρέφει ολόκληρη την διαδικασία,

καθώς η τεχνολογία επιτρέπει τη σύγκλιση των πληροφοριών από πολλές

διαφορετικές πηγές και διαδοχικά την αναδιανομή τους και την επεξεργασία

τους σε διαφορετικές αποκεντρωμένες μονάδες εκτέλεσης. Έτσι, αντί να

αυτοματοποιεί συγκεκριμένα καθήκοντα, όπως την δακτυλογράφηση, τους

υπολογισμούς, το νέο σύστημα εξορθολογίζει μια ολόκληρη διαδικασία (για

παράδειγμα, την ασφάλιση επιχειρήσεων, τις πωλήσεις ασφαλιστικών προϊ-

όντων κλπ) και στην συνέχεια ενοποιεί τις διάφορες διαδικασίες που μπορεί

να είναι από γραμμές παραγωγής μέχρι έρευνα αγοράς. Οι εργάτες, έτσι,

ενοποιούνται λειτουργικά αντί να είναι οργανωτικά διασκορπισμένοι.

_η πρόσδεση των τεχνολογικών αλλαγών στο άρμα της καπιτα-λιστικής αναδιάρθρωσης

Η νέα πληροφοριακή τεχνολογία επανακαθορίζει εργασιακές διαδι-κασίες και περιεχόμενα και κατά συνέπεια την απασχόληση και την επαγγελ-ματική δομή. Ενώ ένας σημαντικός αριθμός εργασιών έχουν αναβαθμιστεί από πλευράς δεξιοτήτων, μερικές φορές και από πλευράς μισθών και εργα-σιακών συνθηκών, στους δυναμικούς τομείς, ένας μεγάλος αριθμός εργα-σιών έχουν εξαλειφτεί/τροποποιηθεί λόγω της αυτοματοποίησης και στην βιομηχανία και στις υπηρεσίες. Αυτές είναι γενικά εργασίες που δεν είναι αρ-κετά ειδικευμένες, ώστε να ξεφύγουν από την αυτοματοποίηση, αλλά είναι αρκετά ακριβές ώστε να αξίζουν να επενδύσει μια επιχείρηση στην τεχνολο-γία για να τις αντικαταστήσει. Επομένως, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας τεχνικής ταξικής σύνθεσης είναι η ανάδυση ενός μαζικού ‘’ηλε-κτρονικού προλεταριάτου’’ στις καπιταλιστικές μητροπόλεις, μέσα από την πόλωση της εργατικής δύναμης, πλάι σε κάποια πιο ειδικευμένα ‘’πληροφο-ριακά επαγγέλματα’’ (στελέχη, ειδικευμένους επαγγελματίες και τεχνικούς).

Αν και οι νέες πληροφοριακές τεχνολογίες λαμβάνουν κεντρικό, στρατηγικό ρόλο στην παραγωγική διαδικασία, ένα εύρος αλλαγών που χα-ρακτηρίζουν αυτό το μεταφορντικό καθεστώς συσσώρευσης απέχει πολύ από τα αναπόφευκτα/μηχανιστικά αποτελέσματα της εφαρμογής των πλη-ροφορικών τεχνολογιών που επικαλούνται τα εκάστοτε αφεντικά. Αυτή η άποψη, φυσικά, έχει αποδειχτεί πολύ χρήσιμη προκειμένου να αντιμετωπί-ζουν την προλεταριακή δυσαρέσκεια απέναντι στις απολύσεις, την ελαστικο-ποίηση των σχέσεων εργασίας ή την εντατικοποίηση του ρυθμού δουλειάς.

Μελέτες που έγιναν πάνω στη σχέση τεχνολογικής αλλαγής και καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, κατά τεχνολογίες εισήχθησαν για να μειω-θούν οι θέσεις εργασίας, να καθυποταχτούν τα σωματεία και να μειωθεί το κόστος, παρά για να βελτιωθεί η ποιότητα ή να αυξηθεί η παραγωγικότητα με μέσα διαφορετικά από την μείωση του μεγέθους της επιχείρησης.

Η επακόλουθη διακλάδωση των εργασιακών τύπων και η πόλωση της εργασίας δεν είναι απαραίτητα το αποτέλεσμα της τεχνολογικής προ-όδου ή αμείλικτων εξελικτικών τάσεων. Είναι κοινωνικά καθορισμένη και διοικητικά προσδεμένη στη διαδικασία της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, που λαμβάνει χώρα στις γραμμές παραγωγής, μέσα στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών, στις ρίζες του πληροφοριακού παραδείγματος. Κάτω από αυ-τές τις συνθήκες, η εργασία, η απασχόληση και τα επαγγέλματα μετασχημα-τίζονται και η ίδια η έννοια της εργασίας και του χρόνου εργασίας νοηματο-δοτούνται ξανά σε αυτό το νέο τεχνικό περιβάλλον.

14

Ιδεολογική σύνθεση της εργασίας.

Η πλήρως ελεγχόμενη και προσεκτικά καθορισμένη οργάνωση της παραγωγής είναι ένα βασικό ζήτημα για τα αφεντικά και την εξασφάλιση της κερδοφορίας τους. Δεν είναι, όμως, το μόνο που πρέπει να έχουν υπό έλεγ-χο. Και αυτό γιατί, για να λειτουργεί στην εντέλεια το μοντέλο οργάνωσης της παραγωγής που διαμόρφωσαν σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής, πρέπει με κάθε τρόπο να εξασφαλίζεται και η ομαλότητα, η ‘κοινωνική ειρή-νη’ όπως αναφέραμε και προηγουμένως.

Αυτό είναι ένα δίδαγμα το οποίο τα αφεντικά έλαβαν πολύ σοβαρά υπόψη τους, ιδιαίτερα μετά και από την κρίση του ’60 – ’70, όποτε και η τελευταία τεχνική αναδιάρθρωση άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή και να με-τασχηματίζει την οργάνωση της εργασίας. Το γεγονός, μάλιστα, πως η κρίση αυτή εκφράστηκε, όχι μόνο στους χώρους δουλειάς σαν κρίση των σχέσεων παραγωγής, αλλά επεκτάθηκε και σε ζητήματα τα οποία άπτονται στοιχείων που πηγάζουν από την καθημερινή καταπίεση των παραδοσιακών κοινωνι-κών σχέσεων και απαγορεύσεων, οδήγησε τα αφεντικά και τους ειδικούς τους να αναζητήσουν εξίσου καθολικές απαντήσεις στις αρνήσεις αυτές.

Η οργάνωση της παραγωγής γινόταν πάντα υπό το πρίσμα του πώς οι αρνήσεις αυτές, οι οποίες οδήγησαν στην κρίση, δεν θα εκδηλώνονται, αλλά θα θάβονται ή θα μεσολαβούνται. Η ιδεολογική συγκρότηση, λοιπόν, των εργατικών υποκειμένων, είτε πατούσε σε παραδοσιακές εκδοχές της, είτε εφεύρισκε και νέες, δεν αποτελεί μια ξεχωριστή διεργασία που συνέ-βη τα τελευταία χρόνια, αλλά πραγματοποιήθηκε (και συνεχίζει να το κά-νει) ταυτόχρονα με την οργάνωση της παραγωγής. Επίσης, αντίστοιχα με τις ανάγκες που έκαναν απαραίτητη την συνεισφορά της, οι ψευδαισθήσεις και οι αυταπάτες αυτές ξεπερνούσαν τους χώρους της στενά εννοούμενης εργασίας και επεκτείνονταν και στο σύνολο της κοινωνικής δραστηριότητας.

Αυτό που πέτυχαν τελικά τα αφεντικά με την διευρυμένη χρήση των νέων τεχνολογιών είναι η καθολική εξατομίκευση των εργατικών υποκει-μένων. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι τεχνολογίες που βασίζονται στην πληροφορική και την ψηφιοποίηση, οι οποίες σταδιακά έγιναν κομμάτι της καθημερινότητας από την δεκαετία του ’60 και έπειτα, τα κινητά τηλέφωνα, οι υπολογιστές, το ίντερνετ και όλες οι συναφείς τεχνολογίες, συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας νέας τυποποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Ο γενι-κός τύπος των σχέσεων αυτών, μέσα στο νέο βιο-πληροφορικό παράδειγμα που διαμορφώνεται, είναι η ιδέα του ‘ο καθένας μόνος του και όλοι μαζί χώ ρια’. Σε συνδυασμό πάντα με την εικονική μεσολάβηση της κοινωνικότητας αυτών των υποκειμένων από τις νέες τεχνολογίες.

Στην εργασία, αυτή η συνθήκη εκφράζεται μέσα από τον ατομισμό, τον ανταγωνισμό και γενικά τις ψευδαισθήσεις του καθενός και της καθε-μίας πως, αργά η γρήγορα, σαν επιβράβευση των προσωπικών τους κό-πων, θα αγγίξουν την πολυπόθητη ευημερία και καταξίωση. Οι εργάτες και οι εργάτριες, αντιλαμβανόμενοι τους εαυτούς τους σαν μικρούς ιδιοκτήτες, κεφάλαιο των οποίων θεωρούνται οι γνώσεις και η εξειδίκευση που απέ-κτησαν μέσα από την πολυετή τους εκπαίδευση, επιδιώκουν την ατομική τους διέξοδο από την κόλαση της μισθωτής σχέσης και την κοινωνική τους ανέλιξη, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι δεν τους αξίζει τίποτα λιγότερο.

Ο καθένας είναι ‘επιχειρηματίας του εαυτού του’ και σαν τέτοιος, μέσα στο σύστημα που μοιράζει αφειδώς ατομικές ευκαιρίες, το μόνο που έχει να κάνει είναι να παίξει σωστά τα χαρτιά του για να μην τον ξεπεράσει ο διπλανός του. Το μόνο πρόβλημα σε αυτή τη λογική είναι πως ο καπιταλι-σμός σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα τέτοιο σύστημα. Εδώ, ο κεντρικός χαρακτήρας είναι η εκμετάλλευση των εργατών και των εργα-τριών, μαζί με την παραγωγή κέρδους για τα αφεντικά. Και παρόλο που τα υποκείμενα αυτά αποφεύγουν να αυτοχαρακτηρίζονται ως εργάτες και ερ-γάτριες (άλλο ένα επίτευγμα της ιδεολογίας), η πραγματικότητα δεν αλλάζει, με αποτέλεσμα τα υποκείμενα αυτά να οδηγούνται προς την απογοήτευση και στην εσωτερίκευση μιας υποτίμησης η οποία δεν μπορεί να εκφραστεί παρά μόνο ατομικά. Ή ακόμη και όταν προσπαθεί να εκφραστεί συλλογικά, με δυσκολία μπορεί να ξεφεύγει από εγωκεντρικές λογικές του τύπου, ‘θέ-λουμε πίσω το μέλλον που μας υποσχέθηκαν’, αφήνοντας εσκεμμένα στην άκρη το γεγονός ότι το μέλλον που θεωρεί ο καθένας ότι του αξίζει σημαίνει ταυτόχρονα την καταστροφή κάποιου άλλου.

Οι απαντήσεις που δόθηκαν σε κοινωνικό επίπεδο στο πολύμορφο σώμα που αντέδρασε ενάντια στις παραδοσιακές καπιταλιστικές προστα-γές, επί της ουσίας ήταν η ενσωμάτωση και η μεσολάβηση του λόγου και της κριτικής που το ίδιο άσκησε τις δεκαετίες του ’60-’70. Το σύνολο των επιθυμιών που, έως τότε, καταπιέζονταν από τις παραδοσιακές σχέσεις του καπιταλιστικού μορφώματος, καθώς και οι απαιτήσεις για ‘απελευθέρωση’ και ‘αυτοκαθορισμό’ των υποκειμένων που δέχονταν αυτήν την καταπίεση, μπήκαν στο επίκεντρο της προσοχής και του σχεδιασμού των αφεντικών. Με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, εφοδιασμένων με μια ρητορική που τις παρουσίασε σαν το κλειδί για την είσοδο στον μαγικό κόσμο των επιθυμιών, τα αφεντικά κατάφεραν να αντιστρέψουν το κλίμα αντίδρασης, εμπορευμα-τοποιώντας και μεσολαβώντας τις καθημερινές τους σχέσεις. Από τις κουλ-τούρες και τα στυλ των νέων μέχρι τη γυναικεία σεξουαλικότητα, τα πάντα μπήκαν στην τροχιά της μηχανικής και ιδεολογικής μεσολάβησης, δημιουρ-

15

γώντας μάλιστα την ψευδαίσθηση πως βαδίζουμε προς μια πιο ελευθεριακή κατάσταση, τη στιγμή που συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο.

_Είδαμε λοιπόν κάπως επιγραμματικά τι είναι αυτό που ονομάζου-με τεχνική σύνθεση της εργασίας, πώς αυτή μεταβάλλεται και ποιες οι συνέ-πειες της τελευταίας αναδιάρθρωσής της, σε συνδυασμό με τις συνειδήσεις που διαμορφώνονται μέσα σε αυτές τις συνθήκες. Είδαμε επίσης πώς οι ιδεολογίες της κυριαρχίας και ο ατομισμός που αυτές παράγουν οδηγούν τους σύγχρονους εργάτες στην ολοένα και μεγαλύτερη υποτίμηση από τα αφεντικά. Οι νέες τεχνολογίες σαν «εργαλεία» στην υπηρεσία των τελευταί-ων έπαιξαν και συνεχίζουν να παίζουν μεγάλο ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία υποτίμησης. Γι’ αυτό και προσπαθήσαμε να δείξουμε στην εισήγηση τους λόγους για τους οποίους θεωρούμε σημαντικό να προβληματίζεται κανείς πάνω στα αποτελέσματα της ευρείας χρήσης τους. Στην επόμενη εισήγηση θα δούμε κάπως πιο παραδειγματικά το τι σημαίνουν οι αλλαγές αυτές που περιγράψαμε, ιδωμένες μέσα από μια εργατική έρευνα για τις σύγχρονες σχέσεις εργασίας, όπως αυτές διαμορφώνονται μέσα στο (και από το) σύγ-χρονο τεχνολογικό τοπίο.

16

Την πρώτη μέρα του φεστιβάλ προσπαθήσαμε, ολίγον τι αγχω-

μένοι, να διαλευκάνουμε το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνάς μας για τους

ηλεκτρονικούς εργάτες. Η χαρτογράφηση ενός νέου εργατικού υποκειμένου

ήταν ήδη φιλόδοξη, και η αιτιολογική βάση μιας τέτοιας δουλειάς φάνηκε

πρώτα χρήσιμη σε εμάς κατά τη διάρκεια των συνελεύσεών μας. Αυτό το

θεωρητικό υπόβαθρο είχε τον βαρύγδουπο τίτλο «τεχνική σύνθεση της ερ-

γατικής τάξης» και αφορούσε τα γενικότερα χαρακτηριστικά της εργασίας

στις μέρες μας και τη σημασία του προσδιορισμού τους. Περισσότερα για το

θέμα αυτό καθαυτό διαβάσατε ήδη παραπάνω, στην εισήγηση.

Κάθε κουβέντα που προσπαθεί να θίξει ένα γενικότερο θεωρητικό

και ιστορικό πλαίσιο, ξέρουμε πως δύσκολα μένει στον πυρήνα του θέματος.

Αυτό γιατί προκύπτουν πολλά διαφορετικά ζητήματα, και πυροδοτούν αντί-

στοιχα πολλούς διαφορετικούς συνειρμούς από αυτούς που την ακούνε. Για

λόγους μνήμης, καταγράφουμε εδώ κάποιους από αυτούς τους συνειρμούς.

Το κύριο θέμα που συζητήθηκε την πρώτη μέρα μας έχει απασχολή-

σει πολλές φορές, σε ό, τι ζήτημα άπτεται των νέων τεχνολογιών. Ο άυλος

καπιταλισμός, η άυλη εργασία, η άυλη παραγωγή, το άυλο εμπόρευμα, εί-

ναι συνηθισμένες μαύρες τρύπες, μέσα στις οποίες πέφτει επανειλημμένα,

όχι μόνο η αριστερά και κάθε λογής ακαδημαϊκοί αναλυτές της εργασίας,

αλλά και εμείς οι ίδιοι. Έχοντας συνηθίσει να μελετάμε και να μιλάμε για τις

εργατικές φιγούρες και τα οικονομικά μοντέλα του παρελθόντος, οι νέες

τεχνολογίες εισάγουν από την εμφάνιση τους κάτι που μοιάζει να είναι και-

νούριο. Αθέατα, μη χειροπιαστά, ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες, που με-

τριόνται σε μπάητ, σε σίντς, σε λάηκς και γκουγκλαρίσματα. Τα χαρακτηρι-

στικά της οικονομίας των νέων τεχνολογιών, διαφέρουν η αλήθεια είναι από

τις πρωταρχικές σκέψεις που πολλές φορές κάνουμε για να αντιληφθούμε

οικονομικά πάρε δώσε (αλλά όχι και την ίδια μας την εργασία). Οι αισθήσεις

μας περιορίζονται, και το περιβάλλον του διαδικτύου δε βοηθά στις άμεσες

συγκρίσεις με εργοστάσια και αλυσίδες παραγωγής. Έχουμε ωστόσο κατα-

λήξει πως δεν πρόκειται παρά για μια πολυπαιγμένη φάρσα με πιασάρικο

όνομα, που πατά εδώ και πολύ καιρό στις πλάτες μας, σε βάρος των υλι-

κότατων εργασιακών μας συνθηκών, της υλικότατης υποτίμησης της τάξης

μας. Το να τσουβαλιάσεις αθέατα εμπορεύματα με αθέατη εργασία είναι στην

πραγματικότητα ένα άλμα που χρειάζεται πολύ παραπάνω δόλο για να γίνει

απ’ ότι μια τάχα μου δήθεν ταιριαστή της εποχής της οικονομική ανάλυση.

Το πόσο άυλη είναι τελικά αυτή η εργασία συζητήθηκε με βάσει τις υλικές

πτυχές της. Το παράδειγμα των συνθηκών εργασίας και της έντασης της σε

κολοσσούς του Ίντερνετ και όχι μόνο (foxconn) αναφέρθηκε πολλές φορές

και τις δύο μέρες. Περιγράφηκε η διαδικασία του να παραχθεί ένα πρόγραμ-

μα, σε αντιπαραβολή με το cd που θα το περιέχει και τελικά θα πουληθεί.

Εργάτες της ηλεκτρονικής εποχής, δουλεύουν ατελείωτες ώρες πάνω σε

συζήτηση πάνω στην τ ε χ ν ι κ ή σύνθεση της ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς

17

γλώσσες προγραμματισμού, μπροστά από ηλεκτρονικούς υπολογιστές,

σπάζοντας το κεφάλι τους με αλγορίθμους και όλως των ειδών κωδικο-

ποιημένες γλώσσες, για να παράξουν ένα προϊόν που αργότερα θα κοστο-

λογηθεί και θα πουληθεί από την χι ψι εταιρεία. Δεν είναι το πλαστικό cd που

ξεδιπλώνει την κομπίνα του άυλου καπιταλισμού, αλλά οι καθόλα υπαρκτές

εργατοώρες που χρειάζονται για να γεμίσει.

Κάθε ανοιχτή εισήγηση, που σέβεται τον εαυτό της, καλείται νομο-

τελειακά να απαντήσει δύο ερωτήσεις, οι οποίες είναι κωδικά οι εξής: «για-

τί μας τα λέτε αυτά;» και «τι προτείνετε;». Στην συγκεκριμένη εισήγηση, η

περιγραφή της σταδιακής υποτίμησης της εργασίας και της λείανσης των

αρνήσεων μέσα από τις νέες τεχνολογίες βάρυνε το κλίμα, και στο «γιατί μας

τα λέτε όλα αυτά», προστέθηκε (όχι προφανώς με αυτόν τον τρόπο), και το

«και μας μιζεριάζετε;». Στην πραγματικότητα την απάντηση σε αυτό εμείς την

τοποθετούσαμε στη σημασία της εργατικής έρευνας που θα ακολουθούσε

την επόμενη μέρα και στο γιατί μία τέτοια έρευνα είναι χρήσιμο εργαλείο

στα χέρια των εργατών σήμερα. Αυτό γιατί τελικά σε τοποθετεί δίπλα και

απέναντι. Δίπλα με αυτούς που τραβάνε τα ζόρια σου και πολλοί θέλουνε να

«μην τους φαίνεται» πως είναι κι αυτοί εργάτες, και απέναντι στη φαινομενι-

κά δυσνόητη καπιταλιστική πραγματικότητα των νέων τεχνολογιών, με λίγη

περισσότερη αυτοπεποίθηση γι’ αυτά που λες και λίγο πιο καθαρό βλέμμα σ’

αυτά που κάνεις.

Η κουβέντα στάθηκε και στον τρόπο με τον οποίο οι φαινομενικές υπερεξειδικεύσεις που παράγουν οι νέες τεχνολογίες, έχουν ως αποτέλε-σμα τη μαζική αποειδίκευση των εργατών πάνω σε αυτές. Ενώ φαίνεται να εμφανίζονται διαρκώς νέοι τομείς, στις νέες τεχνολογίες οι διαχωριστικές γραμμές είναι τόσο λεπτές και η εξελισιμότητα τόσο ταχεία, που αυτό που τελικά μένει, είναι η έξοδος στην αγορά εργασίας εξειδικευμένων σε πτυχές μόνο της μηχανής, αλλά πρώτα και κύρια χειριστών της. Ειδικεύσεις που παλαιότερα απαιτούσαν τόσο εκπαίδευση όσο και πρακτική εξάσκηση, μειώ-νονται σε ικανότητες «οικειότητας» με προγράμματα, στο μεγαλύτερό τους βαθμό, αυτοματοποιημένα.

Καθώς ήταν και η πρώτη μέρα των εισηγήσεων, δεν έλειψαν από αυτή οι γνωστοί συλλογισμοί πάνω στην «ουδετερότητα» των νέων τεχνο-λογιών. Υπήρχαν πολλά να ειπωθούν πάνω στην ουδετερότητα αυτή και στο πως αναπτύχθηκαν ιστορικά οι νέες τεχνολογίες, καθώς και για τις καθόλου ουδέτερες χρησιμότητές τους σε κράτη και αφεντικά (νέες τεχνολογίες και μηχανές πολέμου, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτοματισμός και έλεγχος στις σχέσεις). Η συζήτηση παρ’ ολ’ αυτά δεν επεκτάθηκε, αλλά έμεινε στις νέες τεχνολογίες ως μέσα που χωράνε όλες τις χρήσεις. Ανεξάρτητα από την ιστορική τους εξέλιξη, το πώς τελικά θα αξιοποιηθούν, είναι μεγάλο δι-ακύβευμα, και για εμάς οι οποιεσδήποτε απαντήσεις βρίσκονται πρώτα και κύρια στο πως δουλεύουν και δουλεύονται οι συνειδήσεις, μέσα και έξω από το desktop του p.c.

18

videogames

Αν κάτι δε σταμάτησε να έχει κόσμο κατά τη διάρκεια

και των τριών ημερών ήταν το περίπτερο με τις κονσόλες.

Donkey Kong, Zelda, Mario cart και πολλά άλλα παιχνίδια-σχεδόν-αντίκες, μας έκαναν να

θυμηθούμε αυτήν την «αθώα, απονήρευτη εποχή» που τα βι-ντεοπαιχνίδια ανταγωνίζονταν επί ίσοις όροις το παιχνίδι στη

γειτονιά.

Δεν ξέρουμε αν έχει να κάνει με μια λανθάνουσα

νοσταλγία, πάντως ο ενθουσι-ασμός ήταν ο ίδιος, ακόμα κι

αν οι συγκεκριμένες κονσόλες θεωρούνται πια εντελώς ξεπε-

ρασμένες.

19

και άλλα στιγμιότυπα

BUFFONATA_εχθροί εξ αίματος

ανίκανοι να νικήσουν αυτό που ποτέ δε θα είναι ικανοί να αντιληφθούν

“Σ’ αυτό το σπίτι μεγάλωσε η θεατρική ομάδα της Buffonata. Βιώνοντας στην εποχή μας την αποθέωση του ατομισμού, επιλέξαμε συνειδητά να εκφραστούμε στην villa amalias

υποστηρίζοντας τις καταλήψεις και τους αυτοοργανωμένους χώρους. Με το θέατρο ως εργαλείο και μέσο προσπαθούμε

να γνωρίσουμε την πραγματικότητα γύρω μας, αλλά και μέσα μας και να την ξεπεράσουμε. Κόντρα σε κάθε λογική κέρδους και κατανάλωσης, διότι οι ανάγκες μας δεν είναι

εμπορεύσιμες. Συλλογικά, αυτο-οργανωμένα, συνηθισμένοι άντρες και συνηθισμένες γυναίκες, δίχως αυθεντίες και ειδικούς,

δημιουργούμε το θέατρο των «όλων». Όπου θέατρο μπορούν να παίξουν όλοι, ακόμη και οι ηθοποιοί. Όπου η απόσταση θεατή και ηθοποιού εκμηδενίζεται. Μέσα στην πορεία όλων αυτών των 13 χρόνων, το μεγάλο σπίτι δεν είναι απλά ένας χώρος φιλοξενίας

των καλλιτεχνικών μας ανησυχιών. Αλλά κάτι πολύ περισσότερο…

Είναι ο τρόπος που δημιουργούμε, που αποτυπώνει τον κόσμο που ονειρευόμαστε. Το DIY. Η αυτοοργανωμένη έκφραση και δημιουργία. Η συλλογική μας ζωή, οι χαρές μας αλλά και οι

δύσκολες στιγμές μας. Το πρόταγμα της κατάληψη, η έμπρακτη αλληλεγγύη στους άστεγους, η στήριξη των καταληψιών

μεταναστών.

Είναι η συνεργασία και η αλληλεγγύη με τις άλλες καταλήψεις και τα αυτοοργανωμένα εγχειρήματα. Οι πορείες αλληλεγγύης, οι συζητήσεις, οι ανακαταλήψεις μετά από κάθε εκκένωση. Το

ανταγωνιστικό νήμα που συνδέει όλες τις καταλήψεις.

Είναι o παγωμένος χρόνος της μητρόπολης που κάποιοι τον λιώνουν και τον κάνουν ζωή. Οι συναυλίες, οι βραδιές ποίησης,

τα θεατρικά, οι προβολές, η πανκ Πέμπτη. Η απαλλοτρίωση του κλεμμένου χρόνου και χώρου. Στο Πεδίο, στο Στρέφη, στο

Μπαρουτάδικο, στο Θησείο, στον Κεραμεικό ,στην πλατεία Βικτωρίας. Γιατί οι χώροι αυτής της πόλης μας ανήκουν.”

Η buffonata είναι ένα από τα πολλά “παιδιά” της κατάληψης villa amalias. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το κείμενο που

δημοσίευσαν για να την υπερασπιστούν, μετά τη διπλή εκκένωσή της τον περασμένο χειμώνα, το οποίο είναι χαρακτηριστικό του πώς

βλέπουν τους εαυτούς τους, μέσα αλλά και έξω από τη θεατρική ομάδα.

2μέρα

ησ ά β β α τ ο2 0 - 1 0 - 2 0 1 3