ιαγεωρΓ γιαΓεωρΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ISBN 1105 -‐ 2465

agrotypos.gr

Η επιστήµμη πιο κοντά στην πράξη

Τεύχος

2/2012Φεβρουάριος

Γεωργία -‐ Κτηνοτροφία, τεύχος 2/201230

ΕΙΔ∆ΙΚΑ ΑΡΘѲΡΑ

Υδροπονική φράουλαΜία ολοκληρωμένη επιχειρηματική πρότασηΧρήστος Δ. Κατσάνος & Ευάγγελος Δρίμτζιας

Το FraoulaBest© είναι ένα σύστημα υδροπονικής καλλιέργειας φράουλας που έχει αναπτυχθεί και υποστηρίζεται από το DKG Group. Η εξέλιξή του έλαβε χώρα κυρίως στην Κύπρο και παρέχει τις λύσεις της επιχειρηματικής καλλιέργειας φράουλας σε χώρες του ίδιου γεωγραφικού πλάτους. Στο άρθρο παρουσιάζεται η φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίζεται το σύστημα, οι βασικές τε-χνικές λεπτομέρειές του και τα πλεονεκτήματα τα οποία εξασφαλίζει.

Εισαγωγή

Το γεγονός ότι οι σημερινοί καταναλωτές απαιτούν κηπευ-τικά προϊόντα ασφαλή και φρέσκα δεν είναι πλέον κάτι που προκαλεί εντύπωση. Τα προϊόντα ποιότητας δεν αναπτύσ-σονται από μόνα τους. Απαιτούν μία προσέγγιση αειφορί-ας (sustainability) που μάχεται συνεχώς να πετύχει τη σω-στή ισορροπία ανάμεσα στο περιβάλλον, τους ανθρώπους και την τιμή. Η κοινωνία μας επιμένει οι επιχειρηματίες αγρότες να φέρουν ευθύνη για το κληροδότημά μας στις μελλοντικές γενιές.

Το φυτό και ο κλάδος της θερμοκηπιακής φράουλας

Στον κλάδο των κηπευτικών προϊόντων η φράουλα κατέχει μια ξεχωριστή θέση. Μπορεί να οφείλεται στο έντονο κόκ-κινο χρώμα της, μπορεί στην ιδιαίτερη μυρωδιά της, μπο-ρεί στη μοναδική γεύση της, πάντως η φράουλα προκαλεί στον καταναλωτή την επιθυμία να τη δοκιμάσει.

Από επαγγελματικής σκοπιάς είναι ένα high end προϊόν. Δηλαδή ένα προϊόν προστιθέμενης αξίας (κάποιες στιγμές του έτους η τιμή του κιλού μπορεί να ξεπεράσει τα 6 ευρώ!), την οποία και την αποδέχεται ο καταναλωτής.

Ποια όμως είναι αυτά τα επιμέρους θέματα που κά-νουν την καλλιέργειά της δύσκολη και ιδιαίτερη;1. Κατ’ αρχάς υπάρχει δυσκολία για παραγωγή όλο το

χρόνο. Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται έντονα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού όπου οι θερμοκρασίες σημει-ώνουν υψηλές τιμές (>30 οC) και η Σχετική Υγρασία χα-μηλές (π.χ. <40%). Η καλλιέργειά της σε πολλές περιοχές γίνεται σε χαμηλά τούνελ όπου ο έλεγχος των συνθηκών περιβάλλοντος είναι πολύ περιορισμένος.

2. Η φράουλα ουσιαστικά είναι ανοιξιάτικο φυτό (βέλτιστη θερμοκρασία ημέρας οι 16 οC και νύχτας οι 8 οC).

3. Η ανθοφορία και κατά συνέπεια η παραγωγή έρχεται σε κύματα (;ushes)

4. Ο καρπός της φράουλας δεν επιδέχεται πολλές μετα-συλλεκτικές εφαρμογές μιας και ανήκει στα «μαλακά φρούτα» (soft berries).

5. Ως φυτό έχει μια μοναδικότητα. Οι σπόροι του δεν βρί-σκονται στο εσωτερικό αλλά στο εξωτερικό του καρπού κάτι που τον κάνει πολύ ευαίσθητο στα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

6. Δεν υπάρχουν πολλά εγκεκριμένα φυτοπροστατευτικά προϊόντα για τη φράουλα.

7. Είναι εντάσεως εργασίας μιας και χρειάζεται συγκομιδή με το χέρι.

8. Μιας και η συγκομιδή γίνεται με το χέρι χρειάζεται εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων (κανόνες HACCP).

9. Στα τούνελ η αποδοτικότητα του εργατικού δυναμικού είναι χαμηλή, μιας και οι συλλέκτες εργάζονται σκυ-φτοί.

FraoulaBest©

Οι παραπάνω προβληματισμοί το 2002 αποτέλεσαν το έναυσμα της λύσης FraoulaBest©.

Το σύστημα FraoulaBest© σχεδιάστηκε από το DKG Group σε συνεργασία με το IRTC (Διεθνές Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης για την Αειφορία) πάνω στη φιλοσοφία της Ολικής Διοίκησης Θερμοκηπίου (Total Greenhouse Man-agement) πατώντας αρχικώς στην εμπειρία της καλλιέργει-ας υδροπονικού μαρουλιού MarouliBest©. Η εξέλιξη του συστήματος τα τελευταία χρόνια έλαβε χώρα κυρίως στην Κύπρο μιας και φιλοδοξούσε να δώσει λύση στην καλλιέρ-γεια επιχειρηματικής υδροπονικής φράουλας στις χώρες με το ίδιο γεωγραφικό πλάτος (περί τις 35ο) στο βόρειο (Καλιφόρνια, Ισπανία, Ιταλία, Κορέα, Ιαπωνία) και νότιο (Χιλή, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία) ημισφαίριο της γης όπου και η

Γεωργία -‐ Κτηνοτροφία, τεύχος 2/2012 31

ΕΙΔ∆ΙΚΑ ΑΡΘѲΡΑ

καλλιέργεια βρίσκεται σε ανάπτυξη. Ειδικότερα:

1. Περιοχή – Περίοδος φύτευσης:Περιοχή: Ως περιοχή της λύσης επιλέχτηκε η Κύπρος ως αντιπροσωπευτικό μέρος της Μεσογειακής λεκάνης. Αν και η γνώση της φράουλας στην Ευρώπη προέρχεται κυρί-ως από τις Βόρειες χώρες (Αγγλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Πολω-νία κλπ) οι χώρες της Μεσογείου έχουν αρχίσει να παίρνουν την πρωτοπορία. Ήδη η Ισπανία έχει εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους παίχτες στην παραγωγή και εμπορία μητρικών φυτών φράουλας. Εποχή φύτευσης: Οκτώβριος – Νοέμβριος. Οι δύο μήνες αυτοί αποδείχτηκαν πολύ σημαντικοί καθώς είναι ανταγω-νιστικοί στην παγκόσμια αγορά. Οι βόρειες χώρες εκείνη την εποχή παρουσιάζουν πολύ μικρή διάρκεια ημέρας (πέ-ραν των χαμηλών θερμοκρασιών). Συγκομιδή: Δεκέμβριος - Ιούνιος. Η έννοια της πρωιμότη-τας ήταν καθοριστική. Η παραγωγή ανά τετραγωνικό μέ-τρο δεν εξαρτάται μόνο από τις ελεγχόμενες συνθήκες του θερμοκηπίου αλλά κι από τη μεγάλη περίοδο συγκομιδής.

2. Πολλαπλασιαστικό υλικό:Ένα από τα κρίσιμα σημεία της καλλιέργειας υδροπο-νικής φράουλας είναι τα μητρικά φυτά. Η ποιότητα του πολλαπλασιαστικού υλικού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την παραγωγικότητα της φυτείας σε όλη την καλλιερ-γητική περίοδο. Δεν είναι υπερβολικό να ειπωθεί ότι το πολλαπλασιαστικό υλικό αποτελεί το 50% της επι-τυχίας της καλλιέργειας φράουλας. Στην Κύπρο επι-λέχθηκαν φρέσκα φυτά (fresh chilled plants) που έχουν παραχθεί τον τρέχοντα χρόνο από εγγυημένα φυτώρια του εξωτερικού (κυρίως από Ισπανία, Ιταλία & ΗΠΑ). Η ποικιλία που κατέχει το σημαντικότερο μερίδιο της αγοράς (>50%) της καλλιεργούμενης έκτασης αποτελεί η ποικιλία Camarosa. Η ποικιλία αυτή λόγω των χαρα-κτηριστικών της έχει θέσει τα standards και για τις υπό-

λοιπες ποικιλίες που καλλιεργούνται στην αγορά. Αρ-κετές άλλες ποικιλίες δοκιμάστηκαν και δοκιμάζονται και χρησιμοποιούνται ανάλογα των τοπικών συνθηκών αγοράς.

3. ∆ιαχείριση καλλιέργειας:Κατασκευές: Όσον αφορά τις κατασκευές,

Το σύστημα δοκιμάστηκε τόσο σε χαμηλά tunnels με πλαϊνό αερισμό όσο και σύγχρονα ψηλά θερμοκήπια με αερισμό οροφής και εξοπλισμό ψύξης.Στο εσωτερικό του θερμοκηπίου έγιναν κατασκευές υποστήριξης για την ανύψωση του επιπέδου καλλιέρ-γειας ούτως ώστε να επιτευχθεί:

καλύτερος αερισμός της φυτείαςαύξηση της πυκνότητας φύτευσης με σκοπό τη μεγα-λύτερη παραγωγικότητα ανά τετραγωνικό μέτρο.λιγότερα εργατικά μιας και οι εργαζόμενοι θα εργα-ζόταν όρθιοι και όχι σκυφτοί.

Σε χαμηλά tunnels η κατάληξη ήταν ένα επίπεδο καλλι-έργειας ενώ σε ψηλά θερμοκήπια με κατάλληλο εξοπλι-σμό δύο επίπεδα καλλιέργειας. Βασική προϋπόθεση ήταν η τοποθέτηση των υποστρωμά-των με τέτοιο τρόπο ώστε να στραγγίζουν ελεύθερα.

Πυκνότητες φύτευσης:Σε διπλό επίπεδο καλλιέργειας τοποθετήθηκαν 26-28 φυτά/m2 (12-14 φυτά/υπόστρωμα).

––

–

Καλλιέργεια σε δύο επίπεδα φύτευσης

Γεωργία -‐ Κτηνοτροφία, τεύχος 2/201232

ΕΙΔ∆ΙΚΑ ΑΡΘѲΡΑΣε μονό επίπεδο καλλιέργειας τοποθετήθηκαν 16–18 φυτά/m2 (12-14 φυτά/υπόστρωμα).

4. Υδροπονία Grodan:Υποστρώματα: Μετά από 20ετή εμπειρία στις υδροπονι-κές καλλιέργειες σε υποστρώματα Grodan, το σύστημα κα-τέληξε σε αυτά της «Νέας Γενιάς – New Generation». Τελικά η βέλτιστη λύση κατέληξε σε δύο τύπους υποστρωμάτων:

Grotop EXPERT με κάθετες ίνες που προσφέρει: γρήγο-ρο ρίζωμα, βλαστική ανάπτυξη στο ξεκίνημα της καλλι-έργειας, εύκολο ξέπλυμα.Grotop MASTER με τη μοναδική διπλή στρώση των ινών (πιο πυκνό στην πάνω πλευρά & λιγότερο πυκνό στην κάτω) που προσφέρει: έλεγχο της βλαστικής & αναπαραγωγι-κής φάσης του φυτού μέσω της διαχείρισης ποτισμάτων, ανάπτυξη της ρίζας σε όλο τον όγκο του υποστρώματος, γρήγορη επαναφορά στην υδατοϊκανότητα. Τα παραπάνω υποστρώματα επιλέχθηκαν για την με-γάλη ευκολία στην καθοδήγηση των φυτών από την βλαστική στην αναπαραγωγική φάση και τανάπαλιν.Tα υποστρώματα μπορεί να είναι μονοετή ή διετή σε δι-αστάσεις 100*15*7.5 cm ή 100*20*7.5 cm, τυλιγμένα με μαύρο/άσπρο πλαστικό.

Μετρητής υγρασίας Grodan WCM: Η διαχείριση της Υγρασίας σε συνδυασμό με τα θρεπτικά στοιχεία (ηλε-κτρική αγωγιμότητα), τη Θερμοκρασία και το pH (διαλυτότητα θρεπτικών στοιχείων ) στο υπόστρω-μα είναι η βασική προϋ-πόθεση για την επιτυχή διατήρηση της ρίζας αλλά και της ανάπτυξης και πα-ραγωγικότητας των φυ-τών.

Στο σύστημα Fraou-laBest® ο μετρητής Υγρα-σίας Grodan (WCM) χρησιμοποιείται μιας και αποτελεί ένα εύκολο στην χρήση του εργαλείο που παρέ-χει τα εξής:

Μέτρηση της υγρασίας, Ηλεκτρικής Αγωγιμότητας & θερμοκρασίας στο υπόστρωμα.Στατιστική ανάλυση των παραπάνω παραμέτρων (μέ-σος όρος και τυπική απόκλιση) σε 250 μετρήσεις.Συμβατότητα με τους προσωπικούς υπολογιστές και δυνατότητα αποθήκευσης αρχείων σε ηλεκτρονική μορφή.

5. Παραγωγή – Ποιότητα:Τα αποτελέσματα που υπάρχουν σήμερα μετά από 10ετή εμπειρία έχουν ως εξής:

Παραγωγή: 10 – 16 τόνοι/στρέμμα.Ποιότητα παραγωγής: extra σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80%.Διατηρησιμότητα καρπού: Η αγορά εκτός των άλλων εκτιμά και πληρώνει παραπάνω για την μεγάλη διατη-

ρησιμότητα του καρπού στο ράφι μέχρι και 5 ημέρες περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο».

6. Πιστοποίηση Ολοκληρωμένης Γεωργικής ∆ιαχείρισηςΟλοκληρωμένη Γεωργική Διαχείριση (Integrated Crop Management) είναι το σύστημα διαχείρισης της ποιότη-τας στον πρωτογενή τομέα που στοχεύει στην παραγωγή ασφαλών και υγιεινών αγροτικών προϊόντων, χωρίς υπο-λείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων, με ορθολογική χρήση νερού και λιπασμάτων, με πλήρως ελεγχόμενες και καταγεγραμμένες διαδικασίες, χωρίς να διαταραχθεί το περιβάλλον, με τήρηση των νομικών απαιτήσεων και των προδιαγραφών.

Προφανώς το σύστημα FraoulaBest® ακολουθεί τις παραπάνω αρχές. Πέραν από αυτό το σύστημα έχει προ-χωρήσει και στην πιστοποίηση των διαδικασιών είτε κατά πρότυπα ΟΓΔ (π.χ. GLOBALGAP) είτε κατά συστήματα δι-αχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων (π.χ. HACPP, ISO 22000). Οφέλη της Πιστοποίησης. Κάτω από το πρίσμα ότι ο πα-ραγωγός είναι ένας Επιχειρηματίας και η θερμοκηπιακή εκμετάλλευση είναι μια Επιχείρηση η οποία υπόκειται στους ίδιους κανόνες με τις επιχειρήσεις άλλων κλάδων, εί-ναι κατανοητό ότι η οποιαδήποτε επέμβαση στους συντε-λεστές παραγωγής μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στην επιχείρηση.

Η Πιστοποίηση είναι συνώνυμη του Επώνυμου Προ-ϊόντος. Η πιστοποίηση έχει στόχο την Ενδυνάμωση της Εμπιστοσύνης της εφοδιαστικής αλυσίδας και των κατα-ναλωτών.

Η εφαρμογή Πιστοποιημένων Συστημάτων Διαχείρισης Ποιότητας, Ασφάλειας και Περιβάλλοντος στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις αποτελούν καταστάσεις κερδίζω – κερ-δίζεις (win-win situation) για όλους τους εμπλεκόμενους (Παραγωγό, Γεωπόνο, Έμπορο, Εξαγωγέα, Λιανέμπορο, Κα-ταναλωτή) και μπορούν να οδηγήσουν τα προϊόντα στην αναγνωρισιμότητα και προτιμησιμότητα από όλη την εφο-διαστική αλυσίδα επιτυγχάνοντας την πολυπόθητη προ-στιθέμενη αξία (added value).

Τόσο το DKG Group όσο και η GRODAN είναι συνδεδε-μένα μέλη της GLOBALGAP. Όλες οι οδηγίες που δίνονται είναι σύμφωνα με το αντίστοιχο πρωτόκολλο και ακολου-θούν τις αρχές της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής.

7. Υποστήριξη DKG GROUP:1. Έρευνα αγοράς, ώστε να διαπιστωθεί ποιές ποικιλίες

είναι ελκυστικές για τον καταναλωτή.2. Εκπόνηση ενός λεπτομερούς Business Plan.3. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν τα νέα

επενδυτικά προγράμματα.4. Πιστή τήρηση του χρονοδιαγράμματος της υλοποίησης

της επένδυσης και πιστή εφαρμογή των πληροφοριών που έχουν σχέση με την παραγωγικότητα.

5. Εφαρμογή υδροπονικής μεθόδου: Οδηγός για την προετοιμασία – εγκατάσταση της κα-τασκευής και της φυτείας

–

Γεωργία -‐ Κτηνοτροφία, τεύχος 2/201234

ΕΙΔ∆ΙΚΑ ΑΡΘѲΡΑ

Γεωργία -‐ Κτηνοτροφία, τεύχος 2/2012

Κατάλογος (check list – 13 κρίσιμα σημεία) για την ορθή εγκατάσταση της καλλιέργειας.Πίνακας καταγραφών & ελέγχου της καλλιέργειας.Συνταγές λίπανσης ανάλογα του νερού άρδευσης και του σταδίου της φυτείας.Οδηγίες άρδευσης ανάλογα της εποχής και του στα-δίου της καλλιέργειας. Τεχνικά φυλλάδια και σεμινάρια.Επικοινωνία – επισκέψεις.

6. Αξιοποίηση της ήδη υπάρχουσας τεχνογνωσίας.7. Συνεχή ενημέρωση σε παραγωγικά θέματα που έχουν

σχέση με την καλλιέργειά του.8. Τυποποίηση των προϊόντων του σε ελκυστικές συσκευ-

ασίες.9. Πιστοποίηση των καλλιεργητικών πρακτικών του.10.Branding των προϊόντων μέσω social media advertising

campaigns.

–

––

–

––

Επίλογος: Το μέλλον των προϊόντων θερμοκηπίου

Ο δρόμος για την επιβίωση στο μέλλον των γεωργικών επιχειρήσεων στην πρωτογενή παραγωγή περνάει από την ικανοποίηση των πελατών τους είτε αυτοί είναι οι τελικοί καταναλωτές, είτε αυτοί βρίσκονται στα διάφορα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η ικανοποίηση του πελάτη ξε-κινά πρώτα από την κατανόηση των αναγκών τους.

Ο τελικός καταναλωτής απαιτεί τα γεωργικά προϊόντα που φτάνουν στο πιάτο του να διακρίνονται για την ασφά-λεια (καθόλου υπολείμματα φυτοπροστστευτικών προϊό-ντων ή έστω μικρότερα από τα MRLs, απουσία επιβλαβών μικροοργανισμών) και την ποιότητα ανάλογα με την αξία τους (value for money) και αυτό να συνοδεύεται με κάποιο πιστοποιητικό που να εξασφαλίζει σε περίπτωση προ-βλήματος την ιχνηλασιμότητα μέχρι το θερμοκήπιο που παράχθηκε το προϊόν.

Οι ενδιάμεσοι φορείς της εφοδιαστικής αλυσίδας (λα-χαναγορά, λαϊκές αγορές, catering, mini markets γειτονιάς, supermarkets κλπ) εκτός των προαναφερθέντων για να εί-ναι ικανοποιημένοι απαιτούν και:

την ανάληψη της ευθύνης (product liability) από τον παραγωγό σε περίπτωση προβλήματοςπαραδόσεις προϊόντων στην ώρα τους,βολικές συσκευασίες ανάλογα με τις ανάγκες τους,ικανοποίηση της ιχνηλασιμότητας σε κάθε στάδιο Η θερμοκηπιακή επιχείρηση για να επιβιώσει και να

αποφέρει κέρδη θα πρέπει να μειώσει το κόστος των εισ-ροών της (φυτοπροστστευτικά προιόντα, λιπάσματα, νερό, κατανάλωση ενέργειας, εργατικά κλπ) καθώς και να προχω-ρήσει προς τα μπρος την ολοκλήρωσή της σε σχήματα που έχουν σχέση με την εμπορία των προϊόντων της.

Η πρόταση της υδροπονικής φράουλας από το χω-ράφι στο ράφι – FraoulaBest©-έχει αποδείξει πως μπο-ρεί να επιτύχει στο τρίπτυχο Παραγωγός με Κερδοφορία, Ευχαριστημένος Πελάτης (εσωτερικός, ενδιάμεσος και τελικός καταναλωτής), Σεβασμός στο Περιβάλλον.

Ο κ. Χρήστος Δ. Κατσάνος (katsanos@dkggroup.com) είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων και ασχολείται με τον κλάδο των θερμοκηπίων τα τε-λευταία 20 χρόνια. Είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του DKG GROUP και του www.hydroponics.gr με δραστηριοποίηση στις Βαλκανικές και τις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης σε όλη την αλυσίδα αξίας των Θερμοκηπιακών προϊόντων.

Ο κ. Ευάγγελος Δρίμτζιας (drimtzias@dkggroup.com) ασχολείται με τον Κλάδο των Θερμοκηπίων και της Υδροπονίας τα τελευταία 20 χρόνια. Είναι Πρόεδρος του DKG GROUP.

Συνοπτικός πίνακας ωφελειών συστήματος FraoulaBest©

Παραγωγή 10 – 16 τόνοι/στρέμμα

Ποιότητα ΕΧΤRA > 80%

Διατηρησιμότη-τα (Shelf life)

5 ημέρες περισσότερο από οποιασ-δήποτε άλλη μέθοδο με αποτέλεσμα η αγορά να το ανταμείβει με υψηλό-τερες τιμές

Ώρες εργασίας 30% λιγότερα έξοδα εργατικού δυναμικού

Πρωιμότητα Πρωιμότητα – υψηλότερες τιμές!!

Turn key Λύση αποδεδειγμένη για τα αποτελέ-σματά της με το κλειδί στο χέρι

Εργατικό δυναμικό που εργάζεται στο ύψος του