Τουρισμός πόλης-απασχόληση στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ

ΚΕΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Σεπτέμβριος 2015

Εκπαιδευτής: Ράπτη Βασιλική (vassorapti@yahoo.com)

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ενότητα 1η: Ιστορική εξέλιξη

Ενότητα 2η: Ιστορικές διαδρομές στην πόλη και προτάσεις ξενάγησης

Ενότητα 3η: μνημεία και μουσεία

Ενότητα 4η: Εκκλησίες

Ενότητα 5η:Αρχαιολογικοί χώροι

1

Ενότητα 1η: Ιστορική εξέλιξη Αρχαίοι χρόνοι Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το 316 π.Χ. στη θέση ενός προϊστορικού οικισμού της

εποχής του 2300 π.Χ., από τον Κάσσανδρο, βασιλιά της Μακεδονίας, και πήρε το όνομά της από τη γυναίκα του και αδερφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από τότε η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα της Μακεδονίας.

Η παρουσία των Μακεδόνων στο βορειοελλαδικό χώρο γίνεται γύρω στο 2.000 π.Χ. Οι Μακεδόνες ήταν Δωριείς που δεν ακολούθησαν τη μεγάλη μάζα των ομοφύλων τους στη μετακίνησή τους προς τη νότια Ελλάδα, αλλά παρέμειναν και εγκαταστάθηκαν στα ορεινά της Μακεδονίας. Δεν είχαν έτσι καμία ουσιαστική διαφοροποίηση από τους Έλληνες του νότου. Μιλούσαν ένα διαλεκτικό ιδίωμα των Δωριέων, χρησιμοποιούσαν ελληνικά ονόματα και πίστευαν στους ίδιους Θεούς των αδελφών τους του νότου. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα μάλιστα αρχίζει μία άνθηση των Ελλήνων της Μακεδονίας, παράλληλα με αυτή της νότιας Ελλάδας.

Ιδιαίτερη ακμή και αίγλη γνώρισε η Μακεδονία στα χρόνια του Φιλίππου Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, που ανάλαβε το θρόνο στα 358 π.Χ., σε μία εποχή εσωτερικών και εξωτερικών πολέμων, με συσσωρευμένα πολλά προβλήματα. Ο Φίλιππος, μετά από πολλούς αγώνες, κατάφερε να κυριαρχήσει στο χώρο της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Μακεδονίας και να αναγνωρισθεί -έστω και μεταγενέστερα- σαν ο θεμελιωτής της έννοιας του ελληνικού κράτους, όταν κυριαρχούσαν στην Ελλάδα οι διασπαστικές τάσεις των πόλεων-κρατών του ελληνικού χώρου.

Το 334 π.Χ., ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος ο Μέγας, βασιλιάς της Μακεδονίας και κυρίαρχος αναμφισβήτητος όλης της Ελλάδας θα πραγματοποιήσει τη μεγάλη του εκστρατεία κατά των Περσών της Μ. Ασίας. Το 323 π.Χ., ο μεγάλος αυτός στρατηλάτης θα πεθάνει στη Βαβυλώνα, για να αρχίσουν οι πόλεμοι των "Διαδόχων" της απέραντης αυτοκρατορίας του. Ο Κάσσανδρος, ο μεγαλύτερος γιος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου Αντίπατρου, δεν ακολούθησε το Μακεδόνα στρατηλάτη στη μεγάλη του εκστρατεία στη Μ. Ασία. Έμεινε στη Μακεδονία σαν "επιμελητής" του Μακεδονικού κράτους. Αργότερα, μετά τη συνέλευση των "Διαδόχων" στον Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.Χ.), όπου ο Αντίπατρος ορίστηκε "επιμελητής" της αυτοκρατορίας, ο Κάσσανδρος έγινε χιλίαρχος του Μακεδονικού ιππικού στην Ασία. Όταν πέθανε ο Αντίπατρος (319 π.Χ.) αφήνοντας διάδοχό του το στρατηγό Πολυσπέρχοντα, ο Κάσσανδρος στράφηκε κατά του νέου ηγεμόνα έχοντας συμμάχους τον Πτολεμαίο, τον Αντίγονο, τον Λυσίμαχο και τον Ευμένη. Στους πολέμους της διαδοχής πήρε μέρος και η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υποστηρίζοντας το στρατηγό Πολυσπέρχοντα. Όμως στη μάχη της Πύδνας μεταξύ των αντιμαχομένων, ο Κάσσανδρος νίκησε την Ολυμπιάδα και την καταδίκασε σε θάνατο. Η πράξη του όμως αυτή δημιούργησε μεγάλες αντιδράσεις στη Μακεδονία, όπου τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιου της Ολυμπιάδας, είχαν κιόλας γίνει θρύλος με επικές διαστάσεις. Κάτω από αυτή την πραγματικότητα, για να φανεί αρεστός στη Μακεδονική αριστοκρατία, ο Κάσσανδρος ίδρυσε τη Θεσσαλονίκη, δίνοντας σε αυτή το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου από άλλη μητέρα.

2

Στην ενέργειά του αυτή προχώρησε ο Κάσσανδρος προβλέποντας τη δυσμενή εξέλιξη της ως τότε πρωτεύουσας του Μακεδονικού κράτους, Πέλλας. Η Πέλλα δεν προσφερόταν πια σαν πρωτεύουσα, κύρια από λόγους ανύπαρκτης φυσικής οχύρωσης, γεωγραφικής ακαταλληλότητας και δυσχέρειας στη θαλάσσια επικοινωνία.

Η Θεσσαλονίκη κτίσθηκε με επίκεντρο την αρχαία πόλη Θέρμη, αφού συγχωνεύθηκαν σε αυτή 26 άλλες μικρές πόλεις ("πολίσματα") της περιοχής. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβωνας αναφέρει μεταξύ αυτών των μικρών πόλεων την Απολλωνία, τη Χαλάστρα, τη Γαρησκό την Αίνεια και την Κισσό.

Ρωμαϊκή Κυριαρχία Από την ίδρυσή της και μέχρι το 168 π.Χ. η Θεσσαλονίκη δεν έπαιζε σημαντικό

ρόλο, λόγω της τότε πρωτεύουσας της Μακεδονίας, Πέλλας. Μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα η Μακεδονία διαιρέθηκε σε 4 επαρχίες από τους Ρωμαίους, μία εκ των οποίων είχε πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη. Η κατάλυση του Βασιλείου των Αντιγονιδών από τα Ρωμαϊκά στρατεύματα το 168 πχ., έφερε τη Θεσσαλονίκη στα όρια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Λίγο αργότερα, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν την Εγνατία Οδό στη Θεσσαλονίκη η οποία περνούσε μέσα από την πόλη και τη συνέδεε με την Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη. Η Via Egnatia αποτελούσε το βασικό στρατιωτικό και εμπορικό δίαυλο, προώθησε την αξιολογική σημασία της πόλης και εμπέδωσε τον πρωταγωνιστικό της ρόλο. Έτσι η Θεσσαλονίκη άρχισε να αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς ενώ δεν άργησε να πάρει τον τίτλο Civitas Libera (ελεύθερη πόλη), αφού της αποδόθηκαν περισσότερα προνόμια, έπειτα από τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα το 44 μ.Χ., στην εμφύλια διαμάχη δημοκρατικών και αυτοκρατορικών, και την ολοκληρωτική νίκη των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβιανού έναντι Βρούτου και Κάσσιου το 42 μ.Χ.

Τον τελευταίο αιώνα π.Χ. όλο και περισσότεροι Χριστιανοί μετοικούσαν στη Θεσσαλονίκη. Το 54 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος κήρυξε στη Θεσσαλονίκη τη χριστιανική θρησκεία, και λίγο αργότερα (50 μ.Χ.) ίδρυσε την πρώτη Χριστιανική εκκλησία και έγραψε από την Κόρινθο τις δυο επιστολές του "προς Θεσσαλονικείς". Το 250 μ.Χ. η πόλη ανακηρύχτηκε ρωμαϊκή Colonia (επαρχία). Το 305 μ.Χ. γίνεται έδρα ενός από τα 4 τμήματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τον καίσαρα Γαλέριο, ο οποίος εγκαθίσταται και την κάνειπρωτεύουσά του. Εκείνη την περίοδο κτίστηκε η Ροτόντα, ο Ιππόδρομος, η αψίδες του και το ανάκτορό του. Το 306 μ.Χ. μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη κατόπιν διωγμού του Διοκλητιανού.

Ρωμαϊκή περίοδος μνημεία Ρωμαϊκή Αγορά: Η ρωμαϊκή Αγορά (φόρουμ) είναι έργο του 2ου - 3ου αιώνα μ. Χ.

και η στοά της ήταν διπλή, με κίονες που είχαν ανάγλυφες παραστάσεις (σήμερα φυλάσσονται στο Λούβρο). Σήμερα διοργανώνονται εκθέσεις στην περιοχή της στοάς. Αξιόλογα είναι η πλατεία, τα λουτρά και το ωδείο, που χρησιμοποιείται ως θερινό θέατρο.

Γαλεριανό συγκρότημα: Το Γαλεριανό συγκρότημα συναποτελείται από τέσσερα μνημεία.

3

Η Ροτόντα είναι κυκλικό κτήριο, με διάμετρο γύρω στα 24μ. Καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο και κτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Χρησιμοποιήθηκε ως μαυσωλείο του Γαλέριου. Επί Αυτοκράτορα Θεοδοσίου μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Σήμερα χρησιμοποιείται ως τόπος λατρείας αλλά και ως εκθεσιακός χώρος. Η Αψίδα του Γαλέριου χτίστηκε λίγο πριν από το 305 μ.Χ. και λέγεται επίσης

Καμάρα. Δίπλα στο σωζόμενο τόξο υπήρχε ένα ακόμα ίδιο, στο σημείο όπου η θριαμβευτική πομπή από τα ανάκτορα συναντούσε τον πλέον πολυσύχναστο δρόμο στη Θεσσαλονίκη. Στα ανάγλυφα απεικονίζεται η νίκη των Ρωμαίων επί των Περσών. Τα Ανάκτορα του Γαλέριου κτίστηκαν επίσης στις αρχές του 4ου αιώνα στο

κέντρο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Σήμερα σώζεται κτηριακό συγκρότημα με δύο ορόφους και με τετράγωνη ανοικτή αυλή. Τέλος, το Οκτάγωνο βρίσκεται κοντά στη νοτιοδυτική άκρη των ανακτόρων

του Γαλέριου. Το μεγάλο κτήριο κοσμείται από ορθομαρμαρώσεις και ψηφιδωτά δάπεδα, όπου ίσως βρισκόταν η αίθουσα του θρόνου.

Στο Βυζάντιο Κατά τα βυζαντινά χρόνια η Θεσσαλονίκη παρέμεινε κέντρο του πολιτισμού και

των τεχνών, πίσω μόνο από την Κωνσταντινούπολη σε ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Από τη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν οι αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος την αποστολή τους να εκπολιτίσουν τους λαούς των Βαλκανίων και της Μεγάλης Μοραβίας και να διαδώσουν στις περιοχές αυτές τον Χριστιανισμό. Το 904 οι Σαρακηνοί πειρατές πολιόρκησαν και κατέλαβαν την πόλη.

Ο Κωνσταντίνος ο Μέγας ήταν αυτός που μετέτρεψε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης στο μακροβιότερο χριστιανικό βασίλειο. Το 324 χρησιμοποίησε τη Θεσσαλονίκη ως ορμητήριο για τη διαμάχη του με τον Λικίνιο. Στη μάχη της Χρυσούπολης επικράτησε ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος εστάλη εξόριστος στο φρούριο της Ακρόπολης της Θεσσαλονίκης. Η γεωγραφική και στρατηγική σημασία της Θεσσαλονίκης και τα έργα που κατασκευάζονταν τότε στην πόλη, την καθιστούν «Συμβασιλεύουσα», ονομάζεται «Μεγαλούπολις» και κατέχει τη θέση της δεύτερης πόλης στην αυτοκρατορία μετά την Κωνσταντινούπολη. Το 379 ο Μ. Θεοδόσιος κατεύθυνε από τη Θεσσαλονίκη τον αγώνα κατά των Γότθων και το 380 έκτισε τα τείχη της πόλης. Την ίδια περίοδο ασπάστηκε το Χριστιανισμό και όρισε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους με σχετικό αυτοκρατορικό διάταγμα. Το 390 διέταξε τη σφαγή χιλιάδων κατοίκων μέσα στον Ιππόδρομο, επειδή οι Θεσσαλονικείς δολοφόνησαν τον αρχηγό των υποταγμένων Γότθων και φρούραρχο της πόλης Βουτέριχο. Το 582 έγιναν οι πρώτες επιδρομές των Σλάβων. Έκτοτε, η πόλη αντιμετώπισε 5 πολιορκίες, μέχρι το 687 που ο Ιουστινιανός ο Β’ απομάκρυνε τον κίνδυνο των επιδρομών. Το 860 οι αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο, μετάφρασαν τα Ευαγγέλια και διέδωσαν το Χριστιανισμό στους Σλάβους. Το 904 η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς. Το 976 ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη εναντίον του Βούλγαρου τσάρου Συμεών.

4

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη μνημεία Οχυρωματικά τείχη: Τα οχυρωματικά τείχη κατασκευάστηκαν από το

Θεοδόσιο το Μεγάλο, τον 4ο αιώνα. Επισκευάστηκαν πολλές φορές για να αντέξουν στις βαρβαρικές επιδρομές. Σήμερα σώζονται τμήματα των τειχών κυρίως πάνω από την Εγνατία και στις Συκιές. Βυζαντινοί ναοί: Οι βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλονίκης αποτελούν τα

σημαντικότερα ίσως μνημεία από την εποχή του Βυζαντίου. o Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου κτίστηκε τον 7ο αιώνα στα

ερείπια παλαιότερου ναού. Έπειτα από πυρκαγιά, καταστράφηκε, αναστηλώθηκε και επαναλειτούργησε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχουν επίσης και πολλοί άλλοι ναοί. o Η Αγία Αικατερίνη, ναός του 14ου αιώνα, που είναι σε ρυθμό

σταυροειδούς τετρακίονου με τρούλο. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. o Η Αγία Σοφία οικοδομήθηκε τον 7ο αιώνα στη θέση

παλαιότερης πεντάκλιτης βασιλικής. Στον τρούλο διαθέτει ψηφιδωτό διάκοσμο, όπου απεικονίζεται η Θεία Ανάληψη. o Οι 'Αγιοι Απόστολοι που χρονολογούνται από τις αρχές του

14ου αιώνα και αποτελούσαν καθολικό Μονής που ίδρυσε ο πατριάρχης Νήφων Α΄. Πρόκειται για πεντάτρουλο ναό με νάρθηκα. Σώζονται ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. o Ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός κτίστηκε το 14ο αιώνα ως

καθολικό μονής και έχει τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. o Ο Άγιος Παντελεήμων του 14ου αιώνα, που αποτελούσε

παλιότερα καθολικό μονής. Κτήτοράς του ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ισαάκ. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος τετρακίονος με τρούλο. Διασώζονται λίγες τοιχογραφίες. o Η Αχειροποίητος είναι τρίκλιτη βασιλική που χτίστηκε στα

μέσα του 5ου αιώνα. Διαθέτει τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. o Η Μονή Βλατάδων είναι καθολικό μονής και κτίστηκέ το 14ο

αιώνα από το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Δωρόθεο Βλάτη. Από τον αρχικό ναό σώζεται μόνο το ιερό και ο κυρίως ναός. o Ο Ναός του Σωτήρος οικοδομήθηκε γύρω στα 1340 ως

ταφικό παρεκκλήσιο. Είναι τετράγωνος ναός με τρούλο. Διασώζονται τοιχογραφίες. o Ο Όσιος Δαβίδ, που βρίσκεται στην Άνω Πόλη και

χρονολογείται από τον 5ο αιώνα. Παλιά ήταν καθολικό της Μονής Λατόμου. Διαθέτει τοιχογραφίες και ένα σημαντικό ψηφιδωτό που παριστάνει το όραμα του Ιεζεκιήλ. o Η Παναγία των Χαλκέων (1028) που είναι σταυροειδής

εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Οφείλει την ονομασία της επειδή επί Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν εκεί πολλά χαλκωματάδικα. Σώζονται τοιχογραφίες, κυρίως στη δυτική πλευρά του. o Ο Προφήτης Ηλίας κτίστηκε το 14ο αιώνα από το μοναχό

Μακάριο Χούμνο και ήταν καθολικό μονής. Διαθέτει τοιχογραφίες, όχι όμως σε καλή κατάσταση.

5

Βυζαντινά λουτρά: Το μοναδικό σωζόμενο βυζαντινό λουτρό βρίσκεται στην πλατεία Κουλέ Καφέ, στην Άνω Πόλη. Χρονολογείται από το 13ο αιώνα και είναι στεγασμένο με τρούλο και καμάρες.

Νορμανδική κατάκτηση και το κίνημα των Ζηλωτών ο 1185 η Θεσσαλονίκη καταστράφηκε από τους Νορμανδούς, τους οποίους

έδιωξε τον επόμενο χρόνο ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’. Το 1204, στο πλαίσιο της Δ' Σταυροφορίας, καταλήφθηκε από τους Φράγκους. Τότε ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός ίδρυσε το βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το οποίο ανακατέλαβε το 1222 ο Θεόδωρος Δούκας Κομνηνός, ηγεμόνας της Ηπείρου. Το 1246 ο Ιωάννης Βατατζής της Ηπείρου ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Θεσσαλονίκης. Το 1284 η πόλη δόθηκε ως προίκα στην κόρη του Ιταλού Γουλιέλμου Ζ’ Μομφερατικού, Γιολάνδη, την οποία παντρεύτηκε ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’. Κατά την επανάσταση των Ζηλωτών (1341 – 1349) ο λαός εξεγέρθηκε κατά των ευγενών. Το 1387 η πόλη καταλήφθηκε προσωρινά από τους Τούρκους, αλλά μετά την ήττα των Τούρκων στη μάχη της Άγκυρας, παραδόθηκε πάλι πίσω στο Βυζάντιο. Το 1423, υπό την απειλή βίαιης κατάληψης της πόλης από τους Τούρκους, ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος παρέδωσε την πόλη στους Ενετούς. Η πόλη παρέμεινε υπό Βενετική κυριαρχία μέχρι το 1430.

Η Τουρκοκρατία Η Θεσσαλονίκη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1430. Παρέμεινε υπό τον

τουρκικό ζυγό, δηλαδή περίπου πέντε αιώνες (1430- 1912). Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη ελληνικά σχολεία τα οποία πάλεψαν επιτυχώς να διαφυλάξουν την ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία. Ο ελληνισμός της Μακεδονίας επαναστάτησε πολλές φορές να απελευθερωθεί από τους Τούρκους. κρίσιμη καμπή στον αγώνα αυτό, αποτελέσε ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), κατά τον οποίο οι Ελληνες διεξήγαγαν διμέτωπο αγώνα εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων, καθοδηγούμενο από το ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης.

Στις 29 Μαρτίου το 1430 ο Τούρκος σουλτάνος Μουράτ ο Β’ μπήκε στη Θεσσαλονίκη, την κατέστρεψε και την έθεσε υπό οθωμανική κυριαρχία. Το 1492, 30.000 περίπου Εβραίοι, διωγμένοι από την Ισπανία, εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Το 1571 οι Τούρκοι έσφαξαν χιλιάδες κατοίκους, ως εκδίκηση για την ήττα τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Το 1821, στην επανάσταση της Μακεδονίας σφάχθηκαν ως αντίποινα περίπου 2000 γυναικόπαιδα της Θεσσαλονίκης. Το 1865 η Θεσσαλονίκη αριθμούσε 50.000 κατοίκους ενώ το 1875 κυκλοφόρησε η πρώτη εφημερίδα της πόλης με την ονομασία «Ερμής». Το 1866 οι Τούρκοι γκρέμισαν το παραθαλάσσιο τείχος της πόλης, ενώ το 1889 γκρέμισαν το ανατολικό τείχος που ένωνε το Λευκό Πύργο με το Επταπύργιο. Το 1890 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε περίπου 2.000 σπίτια. Το 1892 ο ομογενής Παπάφης ίδρυσε το ορφανοτροφείο «Μελιτεύς» και το 1897 γαλλική εταιρεία κατασκεύασε το πρώτο τεχνητό λιμάνι. Το 1903 άρχισε δράση το Βουλγαρικό Κομιτάτο με ανατινάξεις στη Θεσσαλονίκη και ξέσπασε ο Μακεδονικός Αγώνας (1904 – 1908). Το 1908, οι Νεότουρκοι φυλάκισαν στην έπαυλη Αλλατίνη τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄. Τον Ιούνιο του 1908 οι Νεότουρκοι διέθεταν την ισχύ ώστε να απαιτήσουν

6

από το σουλτάνο την πολιτειακή μεταβολή προς τη συνταγματική μοναρχία. Η Επανάσταση των Νεοτούρκων είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση Συντάγματος στις 24 Ιουλίου 1908. Σημαντικό επίσης γεγονός αποτέλεσε η επίσκεψη στην πόλη του Μεχμέτ στις 31 Μαΐου 1911, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποκορύφωμα της επίσκεψης αποτέλεσαν η παρέλαση των εθνοτήτων ενώπιον του μονάρχη και το εντυπωσιακό προσκύνημά του στο τέμενος της Αγίας Σοφίας, σύμφωνα με το επίσημο τυπικό του προσκυνήματος της Παρασκευής στο τζαμί Χαμιντιέ της Κωνσταντινούπολης.

Οθωμανική περίοδος μνημεία Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κτίστηκαν αρκετά μνημεία, εκ των οποίων

σώζονται σήμερα τζαμιά, λουτρά και οχυρωματικά φρούρια. Οχυρωματικά έργα: o Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δεσπόζει ο Λευκός Πύργος, που χτίστηκε γύρω

στα 1450 από Ενετούς και αποτελούσε μέρος της οχύρωσης της πόλης. Ο πύργος είναι κυκλικός , ύψους 37 μέτρων και έλαβε το προσωνύμιο "Πύργος του Αίματος" επειδή χρησιμοποιούνταν ως φυλάκιο για τη φρουρά και φυλακή (λειτουργούσε σαν φυλακή για τους Γενίτσαρους). Σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος χριστιανικής τέχνης 11ου-18ου αι. o Πέρα από το Λευκό Πύργο, υπάρχει ένας ακόμα κυκλικός πύργος, ο Πύργος

της Αλύσεως ή Πύργος του Τριγωνίου. Κοντά σε αυτόν υπάρχει συγκρότημα από επτά πύργους, το Επταπύργιο ή Γεντί Κουλέ, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα. Στο κτηριακό συγκρότημα περιλαμβάνεται το βυζαντινό φρούριο και οι παλιές φυλακές, που καταργήθηκαν το 1984 και μεταφέρθηκαν αλλού το 1989. Τζαμιά: Δύο από τα σωζόμενα μουσουλμανικά τεμένη της Τουρκοκρατίας

είναι το Αλατζά Ιμαρέτ, που χτίστηκε το 1484 και το Χαμζά Μπέη Τζαμί, που οικοδομήθηκε το 1467 και ανοικοδομήθηκε το 1620. Το πρώτο μιμείται τη βυζαντινή αρχιτεκτονική ως προς την τοιχοδομία και έλαβε το όνομά του επειδή κοντά στο τζαμί λειτουργούσε πτωχοκομείο (ιμαρέτ) και σήμερα χρησιμοποιείται από τη ΔΕΘ. Το Χαμζά στέγαζε μέχρι πριν από λίγα χρόνια διάφορα καταστήματα και κινηματογράφο. Ένα ακόμα σημαντικό μνημείο αυτής της περιόδου είναι το Γενί Τζαμί, που κτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί, τους επονομαζόμενους ντονμέδες (Donmeh). Έχει δύο ορόφους και συμβαδίζει με την εκλεκτικιστική αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα. Μετά την απέλαση των Ντονμέδων (1924) στο κτήριο στεγάστηκε το νεοσύστατο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, έως ότου μεταφερθεί στο νέο του κτήριο στη Λεωφόρο Στρατού. Σήμερα χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος. Λουτρά: Το 1444 κτίστηκε το πρώτο οθωμανικό λουτρό στη Θεσσαλονίκη, το

Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος). Το κτήριο αποκαταστάθηκε πρόσφατα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και είναι επισκέψιμο. Άλλα σωζόμενα λουτρά της εποχής της Τουρκοκρατίας είναι το Πασά Χαμάμ και το Γιαχουντί Χαμάμ αμφότερα του 16ου αιώνα. Άλλα μνημεία της περιόδου: Ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός των

Ανατολικών Σιδηροδρόμων Αξίζει να αναφερθεί στα μνημεία της περιόδου και η σκεπαστή αγορά υφασμάτων (Μπεζεστένι), που χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Είναι ένα από τα δύο σωζόμενα σήμερα μπεζεστένια στην Ελλάδα (το

7

άλλο μπεζεστένι βρίσκεται στις Σέρρες). Το μπεζεστένι και σήμερα στεγάζει μικρά καταστήματα με υφάσματα. Δύο Βίλες, η Βίλα Αλλατίνη και η Βίλα Μπιάνκα ανήκουν στην ίδια περίοδο. Σήμερα, στη Βίλα Αλλατίνη στεγάζονται οι υπηρεσίες της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης, ενώ το 1909 αποτέλεσε έδρα του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ έπειτα από το Κίνημα των Νεοτούρκων. Η βίλα Μπιάνκα είναι αναπαλαιωμένη και χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος.

Η απελευθέρωση Το 1912 η Θεσσαλονίκη ήταν και πάλι ελεύθερη να συνεχίσει την πορεία της

στην ιστορία. Το 1917 μια καταστροφική φωτιά που ξέσπασε κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της πόλης και ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς της. Κτίρια σπάνιας αρχιτεκτονικής καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε από τους Τούρκους από τον ελληνικό στρατό, στις 26 Οκτωβρίου του 1912. Το 1915 ο στρατηγός των συμμάχων Σαράιγ αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη, στην οποία κατέφυγε ο Βενιζέλος το 1916 και η πόλη έγινε «περιχαρακωμένο στρατόπεδο των συμμάχων». Το 1917, νέα μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της Θεσσαλονίκης, γεγονός που προκάλεσε κύμα μετανάστευσης των κατοίκων της. Το 1916 ιδρύθηκε το πανεπιστήμιο, οργανώθηκε η Διεθνής Έκθεση και ξεκίνησε η αναστήλωση της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.

Το 1914 ξεκίνησε η γερμανική κατοχή. Η Ελλάδα δεν συμμετείχε στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο από το ξέσπασμά του παρά τις προσκλήσεις για συμμαχία και από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις. Ωστόσο με δικαιολογία την βοήθεια προς τον Σερβία αλλά και αδιαφορία για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας, δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάστηκαν στην πόλη τον Οκτώβριο του 1915 με σκοπό να εκβιάσουν την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Δημιουργήθηκε το Βαλκανικό Μέτωπο, που απαρτιζόταν από δεκάδες χιλιάδες άνδρες και είχε σκοπό να παράσχει υποστήριξη προς τη Σερβία και τη Ρωσία. Το 1916 επήλθε διαμάχη μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου ΙΒ΄ και του Ελευθέριου Βενιζέλου αναφορικά με την έξοδο της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Εθνικός Διχασμός, όπως ονομάστηκε αυτή η διαμάχη, οδήγησε στο σχηματισμό δεύτερης κυβέρνησης από το Βενιζέλο, με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η "Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας" απαρτιζόταν από το Βενιζέλο, το Δαγκλή και τον Κουντουριώτη, τη λεγόμενη "Τριανδρία". Έτσι, η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, οδηγώντας παράλληλα στην εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' υπέρ του γιου του Αλέξανδρου. Το 1943 οι γερμανοί μετέφεραν και εξολόθρευσαν στην Πολωνία χιλιάδες Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Το 1944 έφυγαν οι Γερμανοί από την πόλη. Το 1948 έγιναν τα εγκαίνια της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.

Ο 20ος αιώνας Η περίοδος 1922- 1924 έφερε τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν την

καταστροφική ήττα του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία. Οι Ελληνες που εκδιώχθηκαν από την Μικρά Ασία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην ελληνική Μακεδονία. Η Θεσσαλονίκη συνέχισε διατηρεί τον σημαντικό της ρόλο στο ελληνικό κράτος, με σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές δραστηριότητες.

8

Σήμερα, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Θεσσαλονίκη έγινε μια σύγχρονη μητρόπολη.

Σύγχρονα μνημεία Από τα σύγχρονα μνημεία της συμπρωτεύουσας το πλέον αναγνωρίσιμο είναι ο

Πύργος του ΟΤΕ, έργο του αρχιτέκτονα Αθανασιάδη, στην είσοδο της ΔΕΘ. Κτίστηκε το 1969 για να στεγάσει το περίπτερο του ΟΤΕ. Η Helexpo αποτελεί συγκρότημα εκθεσιακών περιπτέρων και τα κτήρια ακολουθούν τις σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής. Επίσης, η Πλατεία Αριστοτέλους δημιουργήθηκε μετά το 1917 και βλέπει προς τη θάλασσα. Στη Νέα Παραλία συναντούμε σε περίοπτη θέση τον ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1970.

Μουσεία Η Θεσσαλονίκη έχει τρία σημαντικά μουσεία τέχνης.

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στεγάζει μια από της σημαντικότερες συλλογές της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Η συλλογή Γεώργιου Κωστάκη με έργα τέχνης της ρωσικης Avantgarde του 1920 είναι διεθνώς γνωστη και αγοράστηκε το 1997.

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι πιο γενικό και καλύπτει την νεότερη τέχνη, επίσης λειτουργεί και η δημοτική πινακοθήκη.

Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας είναι το μεγαλύτερο τεχνολογικό μουσείο της Ελλάδος. Άλλα μουσεία είναι το

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης , τα

ο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το οποίο έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μουσείου 2005 του Συμβουλίου της Ευρώπης,

το Σιδηροδρομικό Μουσείο,

το Πολεμικό Μουσείο,

το Μουσείο Ατατούρκ και

το Εβραϊκό Μουσείο.

9

Ενότητα 2η: Ιστορικές διαδρομές στην πόλη Η ενότητα αυτή βασίζεται στην έκδοση του Δήμου Θεσσαλονίκης , που

αναφέρεται ως οι πολιτιστικοί περίπατοι. Αποτελούν μία μοναδική ευκαιρία για την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης στους κατοίκους της, αλλά και στους επισκέπτες της.

1η διαδρομή ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΠΥΡΓΟ ΣΤΟ ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙ, ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ.

10

Στην πρώτη διαδρομή αριθμημένα συναντώνται τα εξής ιστορικά μνημεία της πόλης

1. Λευκός Πύργος – Μουσείο Πόλης 2. Ανατολικά Τείχη – προτείχισμα 3. Εκκλησία Νέας Παναγίας 4. Ανατολικά Τείχη – προτείχισμα 5. Εκκλησία Αγίου Κωνσταντίνου (πλατεία Ιπποδρομίου) 6. Εκκλησία Αγίου Αντωνίου 7. Εκκλησία Υπαπαντής 8. Ανατολικά Τείχη – προτείχισμα 9. Κτίριο παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ 10. Εκκλησία Παναγίας Δεξιάς 11. Το Ανάκτορο του Γαλερίου 12. Αψίδα Γαλερίου – Καμάρα 13. Ροτόντα 14. Εκκλησία Αγίου Γεωργίου 15. Εκκλησία Αγίου Παντελεήμονα 16. Εκκλησία Σωτήρος 17. Κτίριο Νεδέλκου 18. Κτίριο Παλιάς Οικοκυρικής Σχολής 19. Εκκλησία Παναγίας Γοργοεπηκόου (Παναγούδα) 20. Εκκλησία Αγίου Αθανασίου 21. Εκκλησία Αχειροποιήτου 22. Εκκλησία Αγίας Σοφίας 23. Εκκλησία Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά 24. Αγίασμα του Ιωάννου Προδρόμου 25. Κτίριο Γενικού Ελληνικού Προξενείου 2η διαδρομή ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΪΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ. Η δεύτερη διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής ιστορικά- πολιτιστικά μνημεία. 1. Πλατεία Αριστοτέλους – άξονας οδού Αριστοτέλους 2. “Λουλουδάδικα”, Λουτρό της Μεγάλης Αγοράς (Yahudi Hamami) 3. Εκκλησία Αγίου Μηνά 4. “Στοά Σαούλ” 5. Αγορά “Μοδιάνο” 6. Ιστορικοί τόποι αγορών (6): πλατείας Βατικιώτη-Άθωνος (6α), Βλάλη (6β),

Μπεζεστένι (6γ) 7. Μπεζεστένι (σκεπαστή αγορά) – Bezesten 8. Hamza Bey τζαμί (Αλκαζάρ) 9. Εκκλησία Παναγίας Χαλκέων 10. Bey Hamami (λουτρά Παράδεισος) 11. Αρχαία – Ρωμαϊκή Αγορά, Ωδείο 12. Αρχαιολογικός χώρος πλατείας Διοικητηρίου

11

13. Συγκρότημα Πειραματικού Σχολείου 14. Καπναποθήκες του Αυστριακού Μονοπωλίου Καπνού «αυστροελληνική».

12

3η διαδρομή ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΑ ΔΥΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ

ΚΑΙ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΒΑΡΔΑΡΙΟΥ Η τρίτη διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής ιστορικά- πολιτιστικά μνημεία. 1. Ιστορικός τόπος Λαδάδικων (η Αγορά του λιμανιού) 2. Τα κτίρια των Ιστορικών Tραπεζών : Εθνικής, Ελλάδος και Ιονικής – Λαϊκής 3. Τράπεζα Θεσσαλονίκης (στοά Μαλακοπή), 4. Καθολική εκκλησία 5. Οθωμανική Τράπεζα (πρώην ΙΚΑ Φράγκων, σημερινό Κρατικό Ωδείο) 6. Συγκρότημα “Δελασάλ” 7. Φρούριο Βαρδαρίου (Τοπ Χανέ) 8. Ξενοδοχείο “Βιέννη” 9. Το παλαιοχριστιανικό και βυζαντινό τείχος 10. Paşa Hamami [λουτρά Φοίνιξ] 11. Εκκλησία Αγίων Αποστόλων

13

4η διαδρομή ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΕΙΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΙΟΥ ΔΗΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΗΣ

ΆΝΩ ΠΟΛΗΣ – ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ. Η τέταρτη διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής ιστορικά- πολιτιστικά μνημεία. 1. Ανατολικά τείχη, θέση Νέας Χρυσής πύλης, (οδοί Αγ. Δημητρίου-

Ολυμπιάδος) 2. Κατοικία Μουσταφά Κεμάλ –Ατατούρκ (Τουρκικό Προξενείο) 3. Εκκλησία Παναγίας Λαγουδιανής ή Λαοδηγήτριας (3) 4. Βυζαντινή Κιστέρνα (δεξαμενή) (4) 5. Εκκλησία Προφήτη Ηλία (5) 6. Alaca İmaret Camii ή İshak Paşa Camii (τζαμί Αλατζά Ιμαρέτ) 7. Yeni Hamam (λουτρά Αίγλη) (7) 8. Βασιλική Αγίου Δημητρίου 9. Κτίριο Διοικητηρίου (Κονάκι), σημερινό Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης

(ΥΜΑΘ)

14

5η διαδρομή Η ΑΝΩ ΠΟΛΗ ΑΠΌ ΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΚΑΙ στις

ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΤΕΙΧΩΝ Η πέμπτη διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής ιστορικά- πολιτιστικά μνημεία: 1. Αξιόλογα κτίρια στην περιοχή της εκκλησίας της Αγίας Αικατερίνης

2. Εκκλησία Αγίας Αικατερίνης

3. Βορειο-δυτικά, βόρεια τείχη

4. Αξιόλογα κτίρια στην περιοχή “Τσινάρι”, στις οδούς Φ. Δραγούμη, Κλειούς,

Αλ. Παπαδοπούλου και Δημ. Πολιορκητού

5. Εκκλησία Οσίου Δαβίδ – Μονή Λατόμου

6. Αξιόλογα κτίρια στην περιοχή των οδών Θεοφίλου και Επιμενίδου

7. Βυζαντινός λουτρώνας

8. Αξιόλογα κτίρια της περιοχής της εκκλησίας Ταξιαρχών και της πλατείας

Ρομφέης – Κουλέ Καφέ

9. Eκκλησία Ταξιαρχών

10. Αξιόλογα κτίρια στην περιοχή της οδού Ηροδότου και της πλατείας

Καλλιθέας

11. Εκκλησία Αγίου Νικολάου Ορφανού

12. Ανατολικά τείχη (πάνω από τη συμβολή των οδ. Ολυμπιάδος – Ζωγράφου)

13. Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη

14. Ιστορικοί τόποι νεκροταφείων Ευαγγελιστρίας, Αρμενίων και

Προτεσταντών

15. Γενικό νοσοκομείο “Άγιος Δημήτριος”

16. Ιστορικοί κήποι του Πασά

17. Πύργος της Αλύσεως ή του Τριγωνίου

18. Πύλη της Άννας Παλαιολογίνας – Τριγώνιο

19. Διάμεσο τείχος, μεταξύ Ακρόπολης και Άνω Πόλης

20. Μονή Βλατάδων

15

16

6η διαδρομή Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ Η έκτη διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία: 1. Τείχη 2. Φρούριο του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ)

17

Μνημεία και Μουσεία της Θεσσαλονίκης ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΕΥΚΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

Η επίσκεψη στο Λευκό Πύργο αποτελεί πρόσκληση για μια πιο στενή γνωριμία

με τη Θεσσαλονίκη με νέα μόνιμη έκθεση, αφιερωμένη στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής

κατασκευής του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ότι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Η σημερινή μορφή του πύργου αντικατέστησε βυζαντινή οχύρωση του 12ου αιώνα, για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως κατάλυμα φρουράς Γενίτσαρων και ως φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και είναι ένα από τα πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο.

Η έκθεση οργανώθηκε από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της Θεσσαλονίκης διαχρονικά, με στόχο να κεντρίσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών να γνωρίσουν καλύτερα την πόλη, τα μνημεία και τα θεματικά μουσεία της. Η έκθεση εστιάζει σε στιγμές-ορόσημα και σε ιδιαίτερες πτυχές της ζωής της πόλης. Οι θεματικές ενότητες που αναπτύσσονται στο ισόγειο, στους πέντε ορόφους και στο δώμα του Λευκού Πύργου αναφέρονται στη θέση της Θεσσαλονίκης στον γεωγραφικό χώρο, στις μεταμορφώσεις του δομημένου χώρου, σε σημαντικές στιγμές της ιστορίας της, όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από τα μνημεία της, στην κομβική εμπορική της θέση στο σταυροδρόμι χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, στους κατοίκους της, στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της, αλλά και στις γεύσεις της.

Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης έως και το πρόσφατο παρελθόν της, με συνοδεία τους ήχους, την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, το πνεύμα και τις γεύσεις της πόλης.

Οι πληροφορίες παρουσιάζονται κατά κύριο λόγο μέσα από ένα εντυπωσιακό σύνολο εφαρμογών εικόνας και ήχου, με τη μορφή προβολών, παρουσιάσεων βίντεο και διαφανειών, ηχητικών ντοκουμέντων και πολυμεσικών εφαρμογών σε οθόνες αφής, που συνδυάζονται αρμονικά με τον περιορισμένο αριθμό αρχαίων αντικειμένων που εκτίθενται.

Χρήσιμες πληροφορίες Λόγω σεβασμού στην ιστορικότητα και στην ιδιόμορφη εσωτερική διαμόρφωση

του οχυρωματικού Πύργου, δεν πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις προκειμένου ο

Ώρες λειτουργίας

Θερινό ωράριο (1/4 έως 31/10/2015)

Καθημερινά 8:00 – 20:00

Τηλ 2310 267832

Εισιτήριο: Κανονικό 3 €. Μειωμένο 2 €

Μέγιστος αριθμός επισκεπτών 70 άτομα

18

Λευκός Πύργος να διαθέτει τις βασικές υποδομές ενός σύγχρονου μουσειακού κτιρίου. Έτσι, η έκθεση δεν διαθέτει κλιματισμό, τουαλέτες, αναψυκτήριο, βεστιάριο, ανελκυστήρα.

Τα άτομα με κινητικά προβλήματα έχουν όμως τη δυνατότητα να επισκεφθούν την έκθεση εικονικά, μέσω πληροφοριακών σταθμών στο ισόγειο του κτιρίου.

Επιπλέον, η ανάγκη διατήρησης σταθερών κλιματικών συνθηκών και η περιορισμένη αντοχή του μνημείου επιβάλλουν αυστηρό έλεγχο της ροής των επισκεπτών, κατά τις διεθνείς πρακτικές.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης άνοιξε τις πύλες του στο κοινό, τον

Σεπτέμβριο του 2006.

Πρόθεση του Μουσείου ήταν να φωτιστούν όψεις της πολιτισμού που αναπτύχθηκε

στη Μακεδονία, κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και των όμορων νομών,

για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα: από την αυγή της προϊστορίας μέχρι την ύστερη

αρχαιότητα, τους πρώτους, δηλαδή, χριστιανικούς αιώνες.

Μόνιμες εκθέσεις

“5.000, 15.000, 200.000 χρόνια πριν. Μια έκθεση για τη ζωή στην προϊστορική Μακεδονία”. "Προς τη γένεση των πόλεων" Παρουσιάζονται υλικά κατάλοιπα από

οικισμούς και νεκροταφεία της εποχής του Σιδήρου (1100-700 π.Χ.), στην περιοχή που εκτείνεται ανάμεσα στον Άθωνα και τον Όλυμπο. "Στη Μακεδονία από τον 7ο αι. π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα" Η ενότητα

αναδεικνύει όψεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Μακεδόνων. "Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις" Ο ξεχωριστός ρόλος που

διαδραμάτισε η Θεσσαλονίκη, κυρίως στα ρωμαϊκά χρόνια. "Ο Χρυσός των Μακεδόνων" Η ενότητα παρουσιάζει τη σημασία του χρυσού

στον πολιτισμό της αρχαίας Μακεδονίας, κυρίως των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Είναι ένα σημαντικό μουσείο της πόλης, καθώς η Θεσσαλονίκη έχει

αναμφισβήτητα τον πιο έντονο Βυζαντινό χαρακτήρα. Το μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Μουσείων το έτος 2005.

Διεύθυνση: Μανόλη Ανδρόνικου 6 54621 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310830538 Fax: 2310861306 Ωράριο λειτουργίας από 15 Ιουλίου 2015 Δευτέρα – Κυριακή 8:00- 20:00 Εισιτήριο: Κανονικό 6 € , μειωμένο 3€

19

Στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, παρουσιάζονται ποικίλες όψεις της ζωής

κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο: της τέχνης, της ιδεολογίας, της κοινωνικής οργάνωσης, της θρησκείας, αλλά και της επίδρασης των ιστορικών εξελίξεων και της πολιτικής κατάστασης στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Η μόνιμη έκθεση

Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού παρουσιάζει ποικίλες όψεις της τέχνης και του πολιτισμού του Βυζαντίου αλλά και της εποχής μετά την κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας το 1453 από τους Οθωμανούς Τούρκους.

Περιέχει 2.900 αντικείμενα, οργανωμένα σε εκθεσιακές ενότητες που διηγούνται με χρονολογική σειρά «μικρές ιστορίες», παρουσιάζουν με έναν εύληπτο και ευχάριστο τρόπο πτυχές της τέχνης και του πολιτισμού του Βυζαντίου, από το όριο του με την ύστερη αρχαιότητα (3ος- 4ος μ.Χ. αι) έως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) αλλά και επιβιώσεις αυτού του πολιτισμού στους χρόνους μετά την Άλωση, έως το 19ο αι.

Παρουσιάζονται τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, εικόνες, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, ολόκληροι αποσπασμένοι παλαιοχριστιανικοί τάφοι με τις τοιχογραφίες τους, πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη, είδη προσωπικού στολισμού, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και εργαλεία διαφόρων επαγγελματιών που αναδεικνύουν τις όψεις της ζωής στο Βυζάντιο, την οργάνωση της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής, την καλλιτεχνική και πνευματική παραγωγή, τον ιδιωτικό βίο και τις δραστηριότητες των ανθρώπων στην αγορά, στην ύπαιθρο και στη θάλασσα.

Τα εκθέματα προέρχονται κυρίως από τον βορειοελλαδικό χώρο και μάλιστα τη Θεσσαλονίκη, τη σημαντικότερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη στο ευρωπαϊκό τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΑΛΑΤΖΑ ΙΜΑΡΕΤ Η Αίθουσα Τέχνης Αλατζά Ιμαρέτ βρίσκεται στο τετράγωνο των οδών

Κασσάνδρου, Σοφοκλέους, Γαλιλαίου και Αγίου Νικολάου. Χτίστηκε από τον γιο του Ιμπραήμ, τον Ιναγκολού Ισαάκ πασά, τον Φεβρουάριο του 1484.

Διεύθυνση

Λεωφ. Στρατού 2, 54640 Θεσσαλονίκη

Διεύθυνση αλληλογραφίας: Τ.Θ. 50047,

54013 Θεσσαλονίκη

Τηλ. 2313306400

Fax: 2310838597

ωράριο

θερινό ωράριο: κάθε μέρα 8:00 με 20:00 και χειμερινό ωράριο 8:00 με 15:00 είσοδος: κανονικό εισιτήριο 4 ευρώ και μειωμένο εισιτήριο 2 ευρώ

20

Ονομάστηκε Αλατζά Ιμαρέτ Τζαμί (πολύχρωμο πτωχοκομείο) τόσο από τις πολύχρωμες πέτρες σε σχήμα ρόμβου, με τις οποίες ήταν διακοσμημένος ο μιναρές του, όσο και εξαιτίας του πτωχοκομείου (ιμαρέτ), που λειτουργούσε δίπλα στο τζαμί. Αξίζει να σημειωθεί ότι σπάνια απαντάται στην οθωμανική αρχιτεκτονική μιναρές διακοσμημένος με τέτοιο τρόπο.

Λειτουργεί ως μουσείο και κατά καιρούς φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις και

περιοδικές εκθέσεις.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η Δημοτική Πινακοθήκη λειτουργεί από το Δεκέμβριο του 1986 σε ιδιόκτητο από το Δήμο κτίριο, που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Β. Όλγας 162 και 25ης Μαρτίου, το οποίο κτίστηκε το 1905 από τον αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Το κτίριο είναι γνωστό ως Βίλα Μορντώχ, από την οικογένεια Μορντώχ που το κατοίκησε από το 1930 ως το 1940. Χαρακτηριστική είναι η συνύπαρξη στοιχείων νεοκλασικών, αναγεννησιακών, μπαρόκ και αρτ - νουβώ, τα οποία διαφοροποιούνται στις όψεις, τονίζοντας το μορφολογικό πλουραλισμό του κτιρίου. Ενδιαφέρουσα είναι η ζωγραφική διακόσμηση του αρχοντικού, που σε ορισμένες αίθουσες του σώζεται σε μεγάλη έκταση, καθώς και η ξυλόγλυπτη.

Η πινακοθήκη οργανώνει συχνά αναδρομικές εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, σε συνεργασία με μεγάλα ιδρύματα τέχνης της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Διεύθυνση Κασσάνδρου 91 - 93 Τηλ: 2310 278587 Ώρες λειτουργίας Τρίτη - Παρασκευή: 10.00-14.00 και 18.00-21.00 Σάββατο: 18.00-21.00 Κυριακή: 10.00-14.00 Δευτέρα: Κλειστά

Διεύθυνση Βίλα Μορντώχ, συμβολή οδών Βασ. Όλγας 162 και 25ης Μαρτίου Τηλ. 2310425531

Ώρες λειτουργίας Τρίτη - Παρασκευή: 10:00-14:00 και 18:00-21:00 Σάββατο: 18:00-21:00 Κυριακή: 10:00-14:00 Δευτέρα: κλειστά

21

Συλλογές Η πινακοθήκη στεγάζει περισσότερα από 1000 έργα τέχνης και η έκθεση

χωρίζεται σε διαφορετικές συλλογές. Η Συλλογή βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων της Δημοτικής Πινακοθήκης

καλύπτει μέρος από το μεγάλο κενό που υπάρχει στην πόλη, σε φορητές εικόνες που δημιουργήθηκαν στα ζωγραφικά εργαστήρια της Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια της βυζαντινής εποχής αλλά και στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Οι εικόνες διαγράφουν έτσι διαχρονικά την πορεία της βυζαντινής ζωγραφικής από τις αρχές του 14ου αιώνα έως τον 19ο αιώνα, με την ποικιλία των καλλιτεχνικών τάσεων των εποχών.

Η Συλλογή Ελληνικής Χαρακτικής της Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης καλύπτει μια περίοδο 60 χρόνων εξέλιξης του είδους. Περιλαμβάνει 360 έργα χαρακτικής τα οποία προήλθαν από δωρεές και αγορές. Τα περισσότερα ανήκουν σε Έλληνες χαράκτες, και ορισμένα σε ξένους καλλιτέχνες.

Η Συλλογή των έργων των Θεσσαλονικέων καλλιτεχνών αποτελεί τη σημαντικότερη, από άποψη ποσότητας και ποιότητας, συλλογή που διαθέτει η Δημοτική Πινακοθήκη. Περιλαμβάνει 3 γενιές καλλιτεχνών, οι οποίες από τις αρχές του αιώνα έως το 1967, συνεισέφεραν στη διαμόρφωση της εικαστικής ζωής της πόλης. Η πρώτη περιλαμβάνει αυτούς που γεννήθηκαν την περίοδο 1898-1922, η δεύτερη την περίοδο 1923-1940, και η τρίτη την μεταπολεμική περίοδο 1941-1967.

Η Συλλογή Νεοελληνικής Τέχνης, αν και περιορισμένη, περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα της πορείας της Νεοελληνικής Τέχνης, όπως των: Γ. Ιακωβίδη, Επ. Θωμόπουλου, Σπ. Παπαλουκά, Γ. Στέρη, Ν. Εγγονόπουλου, Γ. Μπουζιάνη, Σπ. Βασιλείου, Α. Αστεριάδη, Βρ. Τσούχλου, Γ. Βακαλό, Τ. Μάρθα, Γ. Σπυρόπουλου, Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Μ. Τόμπρου, κ.ά.

Πρόσφατα η Δημοτική Πινακοθήκη απέκτησε και Συλλογή Λαϊκής Εικονογραφίας, η οποία περιλαμβάνει 205 έργα λαϊκής εικονογραφίας του Σωτήρη Χρηστίδη (1858-1940).

ΕΒΡΑΪΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 2001 από την Ισραηλιτική

Κοινότητα Θεσσαλονίκης με σκοπό να τιμήσει την σεφαραδίτικη κληρονομιά του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην πόλη μετά τον 15ο αιώνα.

Στεγάζεται σε ένα από τα σπάνια κτίρια εβραϊκής ιδιοκτησίας που σώθηκαν από την πυρκαγιά του 1917, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το κτήριο αυτό στέγασε κατά καιρούς την Τράπεζα Αθηνών και τα γραφεία της εβραϊκής εφημερίδας "L' Independent". Με τη συνδρομή του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης "Θεσσαλονίκη 1997" το κτήριο αναπαλαιώθηκε για να στεγάσει το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

22

Κεντρικό σημείο του Μουσείου αποτελεί η βιβλιοθήκη του, που λειτουργεί ως κέντρο έρευνας και τεκμηρίωσης για την ιστορία των Σεφαραδιτών Εβραίων, και που ψηφιοποιεί αρχειακό υλικό του Μουσείου αλλά και άλλων φορέων, δημιουργώντας μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων προσβάσιμη στους επισκέπτες. Στο οπτικοακουστικό κέντρο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν βίντεο και ταινίες με θέματα της εβραϊκής ιστορίας και ιδιαίτερα για το ολοκαύτωμα. Ακόμη, το Mουσείο προσφέρει οργανωμένες μουσειοπαιδαγωγικές δραστηριότητες.

Συλλογές - Εκθέσεις Στο Μουσείο στεγάζονται αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές, φωτογραφικές

εκθέσεις, καθώς και η φωτογραφική έκθεση Σάϊμον Μάρκς, «Θεσσαλονίκη, Μητρόπολη του Σεφαραδισμού».

Στο ισόγειο βρίσκονται ταφόπλακες και επιτύμβιες στήλες από τη μεγάλη εβραϊκή νεκρόπολη που εκτείνονταν ανατολικά από τα τείχη της πόλης. Η σειρά φωτογραφιών που συνοδεύει της πλάκες απεικονίζει το νεκροταφείο και τους επισκέπτες του, όπως ήταν γύρω στο 1914. Στο κεντρικό σημείο του πρώτου ορόφου εκτίθεται η ιστορία της εβραϊκής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εκθεσιακοί χώροι του πρώτου ορόφου παρέχουν στον επισκέπτη μία συνολική εικόνα της θρησκευτικής και καθημερινής ζωής των Εβραίων της πόλης.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ Βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, δίπλα στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου

Γρηγορίου του Παλαμά. Τα εγκαίνια του Ιδρύματος έγιναν στις 27 Οκτωβρίου 1982, ενώ το 1990 ο εκθεσιακός χώρος αναμορφώθηκε ριζικά. Μια δεύτερη ανακαίνιση του πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2008-2009.

Σκοποί του Ιδρύματος είναι η διατήρηση και διάδοση της μνήμης των αγώνων του Ελληνισμού για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, ιδιαίτερα του Μακεδονικού Αγώνα, και η επιστημονική μελέτη της νεότερης και σύγχρονης

Διεύθυνση Αγίου Μηνά 13 Τηλ.: 2310250406-7 Ώρες λειτουργίας Τρίτη, Παρασκευή, Κυριακή: 11.00-14.00 Τετάρτη - Πέμπτη: 11.00-14.00 και 17.00-20.00 Δωρεάν είσοδος.

23

ιστορίας της Μακεδονίας. Για την προώθηση αυτών των σκοπών το Ίδρυμα λειτουργεί με δύο βραχίονες:

τον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, που συγκεντρώνει, διασώζει και εκθέτει κειμήλια, προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφικά αρχεία σχετικά με το Μακεδονικό Αγώνα, και

το Κέντρο Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης (Κ.Ε.Μ.Ι.Τ.), που έχει ως σκοπό την επιστημονική μελέτη, παρουσίαση και διάδοση της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της Μακεδονίας.

Συλλογές - Εκθέσεις Το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα διαθέτει ίσως την πιο πλούσια συλλογή

κειμηλίων και τεκμηρίων από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα. Ο εκθεσιακός του χώρος ανακαινίστηκε το 2009 με βάση νέες μουσειακές αντιλήψεις και εμπλουτίστηκε με διαδραστικές εφαρμογές. Στις επτά αίθουσες του ισογείου προβάλλονται οι κυριότερες φάσεις της ιστορίας της Μακεδονίας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς και οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που επηρέασαν αποφασιστικά το μέλλον του Ελληνισμού της περιοχής. Πιο αναλυτικά οι εκθέσεις ανά αίθουσα είναι: Αίθουσα Α΄: Αγώνες για την Ελευθερία.

Τα ελληνικά επαναστατικά κινήματα στη Μακεδονία κατά τον 19ο αιώνα. Αίθουσα Β΄: Η Μακεδονική κοινωνία.

Η κοινωνία της Μακεδονίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Αίθουσα Γ΄: Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη.

Αναπαράσταση του γραφείου του Γενικού Προξένου. Αίθουσα Δ΄: Χαρακτηριστικά του Αγώνα.

Η στελέχωση των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων. Αίθουσα Ε΄: Ο Αγώνας στις πόλεις και τα χωριά.

Η διαμόρφωση του ελληνικού αγώνα στην ύπαιθρο και στις πόλεις και ο ρόλος του κλήρου. Αίθουσα Στ΄: Το τέλος του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι οδηγούν στην ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα. Αίθουσα Ζ΄: Μετά τον Μακεδονικό Αγώνα.

Η εξέλιξη της Μακεδονίας μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων.

Προξένου Κορομηλά 23, ΤΚ 54622, Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310229778 Εκθεσιακοί χώροι: Τρίτη-Παρασκευή 9.00-14.00 Σάββατο 10.00-14.00 Η Γραμματεία και το Κέντρο Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης λειτουργούν Δευτέρα-Παρασκευή 09.00-14.00 Τιμές εισιτηρίων:

Ενήλικες: 2€, Μαθητές: 1€ Συμμετοχή ομάδων σε εκπαιδευτικά προγράμματα κοστίζει 2€/άτομο.

24

ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ –ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ) ιδρύθηκε το 1997. Στεγάζεται στη βορειοανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος της Μονής Λαζαριστών, σε ένα χώρο συνολικής έκτασης 3.300 τ.μ. και ειδικά διαμορφωμένο και σύμφωνο με τις διεθνείς αρχές λειτουργίας των μουσείων. Οι εκθεσιακοί του χώροι φιλοξενούν εκθέσεις με τα έργα της μόνιμης συλλογής του μουσείου, της Συλλογής Κωστάκη αλλά και περιοδικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης.

Από το καλοκαίρι του 2001, το μουσείο λειτουργεί σε παράλληλο εκθεσιακό χώρο στην Αποθήκη Β1 στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, όπου φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις του ΚΜΣΤ και οι εκθέσεις που διοργανώνονται απο το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης αποτελεί αυτοτελές τμήμα του ΚΜΣΤ και υποστηρίζει σταθερά την καινοτόμο καλλιτεχνική δημιουργία σε όλες τις μορφές και τα είδη της.

Έξι βασικοί θεματικοί άξονες του Μουσείου

Διαχείριση της συλλογής Κωστάκη, της μεγαλύτερης συλλογής ρωσικής πρωτοπορίας εκτός Ρωσίας.

Καταγραφή και προβολή της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και δημιουργία και υποστήριξη βάσης ουσιαστικού διαλόγου των Ελλήνων καλλιτεχνών με καλλιτέχνες από την Ευρώπη και τον κόσμο

Υποστήριξη της σύνθεσης των τεχνών και ενίσχυση πρωτοποριακών και εναλλακτικών προτάσεων για τις τέχνες

Συνεργασία και δικτύωση με μεγάλους πολιτιστικούς φορείς της Ελλάδας, της Ευρώπης και του εξωτερικού

Χρήση της πλέον εξελιγμένης ψηφιακής τεχνολογίας σε όλους τους τομείς επικοινωνίας, ανάπτυξη των διαδικτυακών εφαρμογών και δημιουργία διαδικτυακού κόμβου

Εφαρμογή πρότυπων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων προσβασιμότητας για όλες τις κοινωνικές ομάδες.

Συλλογές – Δωρεές Οι δωρεές απαριθμούνται γύρω στα 318 έργα, μεγάλης αξίας.

ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Κολοκοτρώνη 21, Σταυρούπολη, 56430 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 589140-1 & 3, F: 2310 600123

Τρίτη-Σάββατο: 10:00-18:00 Γενική είσοδος: 3 ευρώ Μειωμένα ειισιτήρια: 1,50 ευρώ Oμαδικά εισιτήρια: 1 ευρώ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αποθήκη Β1, Λιμάνι - Τ.Θ. 107 59, 54110 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 593270 & 546683, F: 2310 593271

25

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ

Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας - Θράκης ερευνά και μελετά τον παραδοσιακό πολιτισμό των τελευταίων αιώνων και χρόνων στο βορειοελλαδικό χώρο. Συλλέγει, συντηρεί, διαφυλάσσει και καταγράφει τα υλικά τεκμήρια του πολιτισμού αυτού, τα οποία εκθέτει στο κοινό για μελέτη, παιδεία και ψυχαγωγία. Οι συλλογές του Μουσείου αποτελούνται από 20.000 περίπου αντικείμενα από κάθε υλικό, αντικείμενα σχετικά με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και με τεχνικές, όπως η υφαντική, η ραπτική, η κεντητική, η μεταλλοτεχνία, η ξυλοτεχνία, η κεραμική. Πρόκειται για αντικείμενα που εξυπηρετούσαν τις βασικές βιοτικές ανάγκες του ανθρώπου (διατροφή, στέγαση, ένδυση), αλλά και αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στο πλαίσιο της κοινωνικής και της πνευματικής ζωής του.

Το Μουσείο, μέσα από τη γνώση της κοινωνίας του χθες, επιδιώκει την κατανόηση του σήμερα. Ο ρόλος του είναι κατεξοχήν κοινωνικός. Μέσα από την πολύπλευρη δράση του (εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδόσεις, εκδηλώσεις) επικοινωνεί με τον κόσμο, συμμετέχει στα πολιτιστικά δρώμενα και παρεμβαίνει στην κοινωνία.

Συλλογές & Αρχεία Τα αντικείμενα, εκθέματα του Μουσείου συνθέτουν ένα σημαντικό μέρος της

ιστορίας του κόσμου και της εξέλιξής του, αφού αποτελούν απτά τεκμήρια, μαρτυρίες της ζωής του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του.

Με τη συντήρηση και διαφύλαξη των αντικειμένων, με την επιστημονική μελέτη τους και κυρίως με την παρουσίασή τους στις εκθέσεις, τις εκδόσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, το μουσείο προσφέρει στο ευρύ κοινό τη δυνατότητα να προσεγγίσει τον πολιτισμό του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Μέσα από τη «συνομιλία» με τα πράγματα ο άνθρωπος γνωρίζει, ερμηνεύει, κατανοεί την ιστορία του, κατ’ επέκταση, διαμορφώνει και καθορίζει το παρόν και το μέλλον του. Οι συλλογές αντικειμένων υποστηρίζονται επιστημονικά από τα αρχεία οπτικοακουστικών μέσων του μουσείου: φωτογραφικό αρχείο-στατικής εικόνας (φωτογραφίες, διαφάνειες, σχέδια, χάρτες κ.α.), αρχείο ήχου (μαγνητοταινίες, CDs, κ.α.), αρχείο κινούμενης εικόνας και ήχου (βίντεο, DVDs κ.α.). Αυτά αποτελούν προϊόν του ερευνητικού έργου του μουσείου ή των άλλων δραστηριοτήτων του

Διεύθυνση Βασ. Όλγας 68, 54642 Θεσσαλονίκη Τηλεφωνικό κέντρο: 2310830591, 2310889840, 2310889855

Fax: 2310844848 Οι εκθέσεις του Μουσείου είναι ανοικτές στο κοινό Δευτέρα, Τρίτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή, από 9:00 εως 15:30 Τετάρτη από 9:00 έως 21:30 την Πέμπτη το Μουσείο παραμένει κλειστό

Γενική είσοδος: 2€

Είσοδος σε περιοδική έκθεση: 1€

Μειωμένο εισιτήριο: 1€

26

(εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδηλώσεις) και συγκροτούν ένα υλικό που λειτουργεί συμπληρωματικά, εξυπηρετώντας τους σκοπούς του ιδρύματος σε διάφορα επίπεδα.

Με το έργο "Ανάπτυξη Ψηφιακών Λαογραφικών και Εθνολογικών Συλλογών και Προβολή του Παραδοσιακού Πολιτισμού", που εκπονήθηκε στο Μουσείο στο πλαίσιο του Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας", ψηφιοποιήθηκαν 10.000 αντικείμενα από τις συλλογές και 10.000 φωτογραφίες από το φωτογραφικό αρχείο. Σήμερα στο Μουσείο λειτουργούν δύο από τις τέσσερις μόνιμες εκθέσεις, που προγραμματίστηκαν και εντάχθηκαν στο θεματικό άξονα διατροφή, στέγαση, ένδυση στην παραδοσιακή κοινωνία.

Το Μουσείο έχει να επιδείξει ένα σημαντικό αριθμό περιοδικών εκθέσεων που αναφέρονται σε επιμέρους θέματα (ανθρωπολογικά, μουσειολογικά).

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Τόπος συνάντησης, διαλόγου και ελπίδας το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΜΜΣΤ) είναι ένα σύγχρονο μουσείο μέσα στην καρδιά της Θεσσαλονίκης.

Αποτελεί ένα χώρο πρωτοβουλίας πολιτών, μοναδικό στην ιστορία του ελληνικού εικαστικού χώρου, μια και στηρίζεται από τους φίλους του μουσείου. Ενισχύεται από την Πολιτεία μόνο σε ότι αφορά τα λειτουργικά του έξοδα και τον εξοπλισμό, ενώ οι εκθέσεις και οι παράλληλες εκδηλώσεις καλύπτονται αποκλειστικά από χορηγίες.

Στεγάζεται εντός του χώρου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, στα όρια του εμπορικού κέντρου της πόλης. Το Μουσείο διαθέτει Βιβλιοθήκη με 3.000 τίτλους και ένα πλήρως εξοπλισμένο Αμφιθέατρο. Σε αυτό οργανώνονται μουσικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, μαθήματα τέχνης, συνέδρια και σεμινάρια, παρουσιάσεις θεμάτων αρχιτεκτονικής, περιβάλλοντος και λογοτεχνίας. Στο Πωλητήριο διατίθενται έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, χρηστικά και

Διεύθυνση Εγνατίας 154 (εντός ΔΕΘ-HELEXPO) Τηλ: 2310 240002, 2310 240403, 2310 251928 Ώρες λειτουργίας

ΔΕΥΤΕΡΑ - ΤΡΙΤΗ - ΤΕΤΑΡΤΗ: ΚΛΕΙΣΤΑ ΠΕΜΠΤΗ: 10:00 – 22:00 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: 10:00 - 19:00 ΣΑΒΒΑΤΟ: 10:00 – 18:00 ΚΥΡΙΑΚΗ: 11:00 – 15:00 Γενική είσοδος : 4,00 € Φοιτητές, υπερήλικες και πολύτεκνοι : 2,00 € Ομάδες σχολικές : 2,00 € Ομάδες ενηλίκων : 3,00 €

27

διακοσμητικά αντικείμενα σύγχρονου design και κοσμήματα από καλλιτέχνες σχεδιαστές. Επίσης, βιβλία τέχνης για ενήλικες και παιδιά καθώς και βιβλία από την πλούσια εκδοτική δραστηριότητα του ΜΜΣΤ. Στο χώρο λειτουργεί επίσης ένα άρτια εξοπλισμένο καφέ, που αποτελεί χώρο χαλάρωσης και συνάντησης των μελών, των φίλων και των επισκεπτών του Μουσείου.

Συλλογές Από την ίδρυση του ως Κέντρο η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε με 45

έργα της δωρεάς του Αλέξανδρου Ιόλα και στη συνέχεια με τη μεγάλη συλλογή χαρακτικών του Franz Geierhaas.

Με την ίδρυση του Μουσείου το 1992, συνεχίστηκε ο εμπλουτισμός με τις συλλογές Μάγδας Κοτζιά, Αλέξανδρου και Δωροθέας Ξύδη, Άρι Γεωργίου, Αχιλλέα Απέργη, Δημήτρη Μεϊμάρογλου, Κάρολου Τσίζεκ καθώς και άλλων 180 καλλιτεχνών.

Το μουσείο έχει περισσότερα από 1800 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, βιντεοτέχνης, συναρμογών, εγκαταστάσεων, χαρακτικής, φωτογραφίας, Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΤΑΤΟΥΡΚ

Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ γεννήθηκε το 1881, σε τριώροφο κτήριο της οδού Αποστόλου Παύλου 75. Το 1935, το κτήριο παραχωρήθηκε από το Δήμο Θεσσαλονίκης στο τουρκικό κράτος, το οποίο το μετέτρεψε σε μουσείο αφιερωμένο στον Κεμάλ Ατατούρκ.

Το κτήριο επισκευάστηκε το 1981 και βάφτηκε στο αρχικό του χρώμα (ροζ). Το μεγαλύτερο μέρος της επίπλωσης είναι αυθεντικό. Όπου υπήρχαν ελλείψεις συμπληρώθηκαν με έπιπλα από το Μαυσωλείο του Κεμάλ και από το Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης. Σε όλους τους τοίχους υπάρχουν φωτογραφίες του Κεμάλ από διάφορες φάσεις της ζωής του.

Στον πρώτο όροφο υπάρχει το σαλόνι για τους ξένους, ένα μεγάλο καθημερινό δωμάτιο, το δωμάτιο της μητέρας του Κεμάλ, και η κουζίνα με μαγειρικά σκεύη της εποχής. Στον δεύτερο όροφο ξεχωρίζει το δωμάτιο στο οποίο γεννήθηκε ο Κεμάλ, καθώς και ένα δωμάτιο στο οποίο εκτίθενται προσωπικά είδη του Κεμάλ προερχόμενα από την Άγκυρα (ρουχισμός, είδη καπνιστού, μαχαιροπήρουνα, τάσια,

Διεύθυνση Αποστόλου Παύλου 75 Τηλ.: 2310248452 Ώρες λειτουργίας Ύστερα από συνεννόηση με το Τουρκικό Προξενείο Θεσσαλονίκης. Δωρεάν είσοδος.

28

κλπ). Στους τοίχους είναι ανηρτημένα, όλα τα έγγραφα από τη σχολική ζωή του Κεμάλ.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

Το Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων δημιουργήθηκε το 1999. Βρίσκεται στη Γέφυρα, ένα χωριό που απέχει 25 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, δίπλα στην Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Έδεσσας.

Το κτίριο όπου στεγάζεται το μουσείο, χρησιμοποιήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1912 για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Έλληνα αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου και των αντιπροσώπων του διοικητή των οθωμανικών δυνάμεων Χασάν Ταχσίν πασά, για την αναίμακτη παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό.

Στο προαύλιο χώρο του Μουσείου κατασκευάστηκε ταφικό μνημείο του Χασάν Ταχσίν πασά και του γιου και υπασπιστού του Κενάν Μεσαρέ, στο οποίο μνημείο εναποτέθηκαν τα οστά τους.

Συλλογές - Εκθέματα Στο μουσείο εκτίθενται πίνακες, λιθογραφίες, χάρτες, φωτογραφίες, ξίφη,

παράσημα, όπλα, στολές, και άλλα κειμήλια του ελληνικού, του τουρκικού, του βουλγαρικού, του σερβικού, του μαυροβουνιώτικου και του ρουμανικού στρατού. Τα κειμήλια εκτίθενται στο ισόγειο του κτιρίου, σε προθήκες, αφιερωμένες σε κάθε στρατιωτική δύναμη χωριστά.

Οι πίνακες απεικονίζουν την ηγεσία του ελληνικού στρατού και του στόλου, τον Ταχσίν πασά να υπογράφει την παράδοση της Θεσσαλονίκης, και τις σημαντικότερες στιγμές των μαχών των Βαλκανικών Πολέμων.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Το Μουσείο Γεωλογίας - Παλαιοντολογίας ιδρύθηκε το 1927 και ανήκει στο

Τμήμα Γεωλογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ. Πρόκειται για ένα χώρο στον οποίο κατ’ αρχήν φυλάσσονται οι συλλογές του Eργαστηρίου Γεωλογίας - Παλαιοντολογίας - προϊόν της ερευνητικής δραστηριότητας των μελών του - και αφετέρου εκτίθενται αντιπροσωπευτικά δείγματα γεωλογικού και παλαιοντολογικού ενδιαφέροντος.

Διεύθυνση Γέφυρα Τηλ.: 2310716000 Ώρες λειτουργίας Δευτέρα - Παρασκευή: 9.00-14.00 ή οποιαδήποτε άλλη μέρα και ώρα κατόπιν συνεννόησης Δωρεάν είσοδος.

29

Οι στόχοι του Μουσείου είναι τόσο ερευνητικοί όσο και εκπαιδευτικοί. Η εκπαιδευτική του δραστηριότητα αφορά στην εξάσκηση φοιτητών του οικείου ή άλλων τμημάτων του Α.Π.Θ. μέσω εργαστηριακών ασκήσεων και επιστημονικών ξεναγήσεων, αλλά και στην εκπαίδευση μαθητών ή ομάδων ενηλίκων μέσω διαλέξεων και ειδικών προγραμμάτων ξεναγήσεων.

Οι συλλογές του Μουσείου καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα των γεωεπιστημών με περισσότερα από 10.000 δείγματα ορυκτών, πετρωμάτων και απολιθωμάτων ασπόνδυλων. Σημαντική θέση στη συλλογή καταλαμβάνουν και δύο από τα πιο ενδιαφέροντα παγκοσμίως δείγματα που βρέθηκαν στον ελληνικό χώρο και τα οποία φυλάσσονται στο μουσείο:

το τμήμα κρανίου του ανθρωποειδούς Ouranopithecus macedoniensis, (Ουρα-νοπίθηκος ο μακεδονικός) ηλικίας ~9 Εκ. ετών, το οποίο βρέθηκε στην περιοχή του Αξιού ποταμού και στη Χαλκιδική, και το κρανίο του «Ανθρώπου των Πετραλώνων», ηλικίας περίπου 200.000 ετών,

το οποίο θεωρείται ότι ανήκει σε ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ του Homoerectus και του Homosapiens, και αποτελεί σταθμό στην πορεία προς τον σύγχρονο άνθρωπο.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (ΜΚΘ) είναι το μόνο μουσείο

κινηματογράφου στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Το Μουσείο βρίσκεται στο ισόγειο της Σχολής Θετικών Επιστημών, εντός του Εργαστηρίου Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας Είναι επισκέψιμο κάθε Πέμπτη πρωί, εκτός αργιών, σε ομάδες σχολείων ή ενηλίκων (μεγαλύτερες των 10 ατόμων),

κατόπιν προσυνεννοήσεως (τηλ. επικοινωνίας: 2310.99.8540, ∆. Κωστόπουλος).

Διεύθυνση Λιμάνι — Αποθήκη Α' Τ.Θ. 10467, Τ.Κ. 541 10, Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310508398 Fax: 2310508397 Ώρες λειτουργιας Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη 09:00-15:00 Πέμπτη, Παρασκευή 09:00-19:00 Τιμή εισιτηρίου: 2€ γενική είσοδος 1€ μαθητικό - φοιτητικό

30

Το Μουσείο ιδρύθηκε ως αυτοτελές τμήμα του «Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης» (ΦΚΘ), αλλά από το 2003 έχει αποδεσμευτεί οικονομικά από το φεστιβάλ. Λειτουργεί πλέον ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) και εποπτεύεται από το ΥΠΠΟ, απ’ όπου προέρχεται και εξ’ ολοκλήρου η χρηματοδότησή του.

Σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, «Σκοπός του μουσείου είναι η συγκέντρωση, διάσωση και μουσειολογική προβολή των στοιχείων της κινηματογραφικής ζωής της χώρας. Στο πλαίσιο του σκοπού αυτού το μουσείο μεριμνά για τη μελέτη και τεκμηρίωση υλικού σχετικού με την κινηματογραφική τέχνη καθώς και για την οργάνωση ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε συνεργασία με άλλους συναφείς φορείς».

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2001 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του ΜΚΘ στην μόνιμη πια στέγη του στην Αποθήκη Α’ του Λιμένα Θεσσαλονίκης .

ΣΥΛΛΟΓΕΣ Συλλογή «HELLAFFI» Η συλλογή κινηματογραφικών γιγαντοαφισών «HELLAFFI»

ανήκει στον Οργανισμό Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε «Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2001-2004» και παραχωρήθηκε για 5ετή χρήση στο ΜΚΘ. Η συλλογή «HELLAFI» θεωρείται μοναδική στον κόσμο αφού περιλαμβάνει, εκτός από γιγαντοαφίσες ζωγραφισμένες στο χέρι, προσχέδια με μολύβι, λιθογραφίες, έργα με ακουαρέλα, με σινική μελάνι και με κραγιόνι.

Συλλογή Κωνσταντίνου Αρβανιτίδη Η συλλογή περιλαμβάνει χειροποίητες γιγαντοαφίσες διαφόρων διαστάσεων, που τοποθετήθηκαν στις προσόψεις κινηματογράφων της Θεσσαλονίκης ώστε να προβληθούν οι εμφανιζόμενες ταινίες ελληνικής και ξένης παραγωγής. Επίσης, υπάρχουν πρακτικά και διάφορα έγγραφα της Ένωσης Ζωγράφων- Επιγραφοποιών- Διακοσμητών- Διαφημιστών Θεσσαλονίκης «Ο Απελλής».

Συλλογή Νικολάου και Αικατερίνης Μπιλιλή Η συλλογή Μπιλιλή περιλαμβάνει ταινίες (55 περίπου) κυρίως ελληνικές από το 1962 έως 1972 αλλά και ξένες παραγωγές χωρών όπως ΗΠΑ (΄40), Αγγλία (΄50), Γερμανία (΄60), Ινδία (΄70) κ.α.

Συλλογή Βασίλειου Παπαδόπουλου Η συλλογή Παπαδόπουλου περιλαμβάνει ταινίες, επίκαιρα, κινούμενα σχέδια, στιγμιότυπα ταινιών, τρέιλερ και ντοκιμαντέρ από διάφορες χώρες της Αμερικής και της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η συγκεκριμένη συλλογή διαθέτει επίσης μηχανές προβολής, βιβλία και έντυπα για τον κινηματογράφο.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΕΥΣΗΣ Το Μουσείο Ύδρευσης στεγάζεται σε ένα ιστορικό για την ύδρευση της πόλης

κτιριακό συγκρότημα στην περιοχή των Σφαγείων, το παλιό Κεντρικό Αντλιοστάσιο του άλλοτε Οργανισμού Υδρεύσεως Θεσσαλονίκης (σήμερα Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.).

Το συγκρότημα κατασκευάστηκε από Βέλγους τεχνικούς, στα τέλη του 19ου αιώνα (1890-94) σε απόσταση περίπου 1.500 μέτρων από τα δυτικά τείχη του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης.

31

Το Κεντρικό Αντλιοστάσιο λειτούργησε απρόσκοπτα έως το 1978. Το 1984 το

Διοικητικό Συμβούλιο του τότε Οργανισμού Υδρεύσεως Θεσσαλονίκης αποφάσισε τη μετατροπή του σε μουσείο. Το 1987, μετά από πρόταση της 4ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο.

Το 2000 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των τριών κτιρίων του ιστορικού συνόλου μαζί με το μηχανολογικό τους εξοπλισμό και διαμορφώθηκε ο περιβάλλων χώρος συνολικής έκτασης 3.000 τ.μ. Η αλλαγή χρήσης του διατηρητέου συγκροτήματος αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός μουσείου - ζωντανού χώρου πολιτισμού, που θα συνδυάζει το αποκατεστημένο αντλιοστάσιο με τον ιστορικό του μηχανολογικό εξοπλισμό σε λειτουργία και, παράλληλα, θα αποτελεί κέντρο τεκμηρίωσης, έρευνας και ανάδειξης ενός σημαντικού έργου υποδομής για την πόλη.

Από το 2001 το Μουσείο Ύδρευσης λειτουργεί με ευθύνη της Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. Στα αποκατεστημένα κτίρια του οργανώνονται επισκέψεις μαθητών σχολείων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, φέρνοντας σε επαφή τους μαθητές με την ιστορία της υδροδότησης της Θεσσαλονίκης και συμβάλλοντας στην ευαισθητοποίηση των νέων πάνω σε θέματα εξοικονόμησης νερού και προστασίας του περιβάλλοντος.

Παράλληλα, προσφέρονται οι δυνατότητες υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων με θέμα το νερό και την ύδρευση γενικότερα. Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο προβάλλονται ταινίες σχετικά με την ύδρευση της Θεσσαλονίκης.

Οι επισκέψιμοι χώροι του μουσείου είναι: το κεντρικό κτίριο του αντλιοστασίου, η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων (παλιό λεβητοστάσιο το κτίριο διοίκησης το Πάρκο του Νερού.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (ΜΦΘ), είναι το μοναδικό κρατικό

μουσείο για τη φωτογραφία στην Ελλάδα. Θεσμοθετήθηκε το 1997, και από τον Δεκέμβριο του 2001 στεγάζεται στον πρώτο όροφο της Αποθήκης A’ στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο της αποστολής του στοχεύει σε δράσεις τοπικής, εθνικής και διεθνούς εμβέλειας.

Διεύθυνση: 26ης Οκτωβρίου 19, περιοχή Σφαγεία Τηλέφωνο (για οργανωμένες επισκέψεις σχολείων): 2310514029 Ώρες εξυπηρέτησης κοινού: καθημερινά 7:30 - 13:30

32

Συλλογές - Εκθέσεις Οι συλλογές και τα αρχεία του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης

αποτελούνται από περισσότερα από 100.000 φωτογραφικά αντικείμενα. Στα αρχεία του που καλύπτουν τη χρονική περίοδο 1890-1980 περιλαμβάνονται έργα των Σωκράτη Ιορδανίδη, Γιάννη Στυλιανού, Δημήτρη Λέτσιου, τμήμα των αρχείων του Κώστα Μπαλάφα και της Νelly's, ενώ το Μουσείο είναι και θεματοφύλακας του ελληνικού τμήματος του Fred Boissonnas, το οποίο ανήκει στον ΟΠΕΠ. Οι συλλογές του καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 1970 μέχρι σήμερα και περιλαμβάνουν περισσότερα από 2.000 φωτογραφικά έργα από 200 δημιουργούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, στο πλαίσιο προγράμματος της «Κοινωνίας της Πληροφορίας», πραγματοποιήθηκε ψηφιοποίηση της φωτογραφικής συλλογής και των αρχείων της μόνιμης συλλογής του Μουσείου, καθώς και μέρος των αρχείων του.

Το Μουσείο κάθε δύο χρόνια διοργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ Φωτογραφία ςPhotoΒiennale, το οποίο αποτελεί μετεξέλιξη της εικοσαετούς Φωτογραφικής Συγκυρίας, παρουσιάζοντας περισσότερες από 50 εκθέσεις σε διαφορετικούς χώρους σε ολόκληρη την πόλη της Θεσσαλονίκης, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως και διοργανώνοντας τους τομείς των portfolio reviews με τη συμμετοχή ειδικών της φωτογραφίας από όλο τον κόσμο, masterclasses, ημερίδες, workshops και παράλληλα γεγονότα.

ΝΟΗΣΙΣ- ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Αποθήκη Α', Λιμάνι Θεσσαλονίκης Βασ. Ηρακλείου 38 Tηλ: 2310 566716 Ώρες λειτουργίας Τρίτη - Τετάρτη - Πέμπτη - Κυριακή: 11.00-19.00 Παρασκευή - Σάββατο: 11.00-21.00 Δευτέρα: κλειστά Τιμή εισιτηρίου: 2 € (γενική είσοδος), 1 € (μειωμένο), 0,50 € (ομαδικές επισκέψεις)

Διεύθυνση 6ο χλμ. Οδού Θεσσαλονίκης - Θέρμης - Τ.Θ. 60330 - 570 01 Θέρμη Τηλ.: 2310483000 Fax: 2310483020 βρίσκεται απέναντι από το εμπορικό κέντρο Mediterranean Cosmos.

Όλοι οι χώροι του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείου Τεχνολογίας είναι προσβάσιμοι από Α.Μ.Ε.Α. Λειτουργεί Τρίτη έως Κυριακή

33

Έκθεση για την αρχαία ελληνική τεχνολογία. Παρουσιάζονται δείγματα τεχνολογικών στοιχείων και επιτευγμάτων της Αρχαίας Ελλάδας, με ομοιώματα που κατασκευάστηκαν σύμφωνα με γραπτές πηγές και αφορούν στην καθημερινή ζωή, στις κατασκευές, στη ναυπηγική, στη μετρητική, στη μηχανολογία κ.ά.

Τεχνοπάρκο. Χώρος διάδρασης σε μία έκταση 450m2 με 40 εκθέματα, τα οποία αναφέρονται σε μια ποικιλία επιστημονικών θεμάτων, όπως μαγνητισμός, ο ηλεκτρισμός, η μηχανική, η οπτική, κ.ά.

Το Εκθετήριο Τεχνολογίας Μεταφορών. Περιέχει αυτοκίνητα που υπήρξαν «σταθμοί» στην ιστορία της αυτοκίνησης, ξεχωριστά μοντέλα. Οι επισκέπτες μπορούν να συγκρίνουν τις τάσεις του παρελθόντος με αυτές του παρόντος.

Κοσμοθέατρο. Κινηματογράφος γιγαντοοθόνης με 300 θέσεις και δυνατότητα προβολής στη μεγαλύτερη επίπεδη οθόνη της Ελλάδας (διαστάσεων 17m x 23m) όπου γίνεται η παρουσίαση επιστημονικών και περιβαλλοντικών ταινιών και σε 3 διαστάσεις.

Ψηφιακό Πλανητάριο. Θόλος εξωτερικής διαμέτρου 25m με ημισφαιρική οθόνη διαμέτρου 18m, 150 επικλινείς θέσεις, για αναπαράσταση αστρονομικών και φυσικών φαινομένων, με χρήση εξειδικευμένου τεχνικού εξοπλισμού ψηφιακών προβολών (all-dome video).

Προσομοιωτής Εικονικής Πραγματικότητας. Περιέχει 18 θέσεις για τη δυναμική προσομοίωση διαφόρων καταστάσεων, όπως για παράδειγμα ενός ταξιδιού στο Διάστημα ή στον βυθό του Ωκεανού.

Συνεδριακό κέντρο. Έχει 8 διαφορετικές αίθουσες χωρητικότητας 16-300 ατόμων, με υπερσύγχρονο οπτικοακουστικό εξοπλισμό για συνέδρια, εταιρικές εκδηλώσεις, διαλέξεις και σεμινάρια.

Χώρος Περιοδικών Εκθέσεων. Περιέχει ψηφιακούς και έντυπους, διαθέσιμους τίτλους και 10 θέσεις πρόσβασης στο Διαδίκτυο.

Εστία Δημιουργικότητας και Καινοτομίας. Χώρος για άτυπες καινοτομικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, με ομάδες μαθητών, αλλά και απλούς επισκέπτες.

ShowPoint. Κινητό Αμφιθέατρο Επιδείξεων και Πειραμάτων για την παρουσίαση εντυπωσιακών πειραμάτων θετικών επιστημών.

ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο κτίστηκε με χρήματα του ζεύγους

Βαφόπουλου σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, στην οδό Γ. Βαφόπουλου 3 στην Ανατολική Θεσσαλονίκη.

Το κτιριακό του συγκρότημα είναι διαρρυθμισμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρεται για κάθε είδους πνευματικές, καλλιτεχνικές και εικαστικές εκδηλώσεις.

Χάρη στις δωρεές ενός ή περισσοτέρων έργων των συμμετεχόντων, από την αρχή ακόμα της λειτουργίας του Βαφοπουλείου, δημιουργήθηκε μια αξιοσημείωτη συλλογή έργων τέχνης, γεγονός που οδήγησε στην απόφαση της μόνιμης έκθεσής της σε δύο χώρους 6ου ορόφου του κτιρίου, διαμορφωμένους με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες.

34

Συλλογές Η συλλoγή, καλύπτει μέρος της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας. Αρκετοί από

τους καλλιτέχνες που την εκπροσωπούν με έργα τους, έχουν διαγράψει μια μακρόχρονη και ιδιαίτερα σημαντική πορεία στον τομέα τους, όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο αλλά και το εξωτερικό, ενώ οι προσπάθειες πολλών από τους νεότερους στα δρώμενα της τέχνης, αποτελούν αξιόπιστα δείγματα δουλειάς, θετικά βήματα στη σύγχρονη εικαστική πραγματικότητα.

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης βρίσκεται στο πεδίο του Άρεως στο κέντρο

της πόλης. Στεγάζεται σε κτίριο, που αποτελεί δημιούργημα του αρχιτέκτονα Vitaliano Posseli, και χτίστηκε το διάστημα 1900-1902.

Σκοπός του είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης στη Βόρεια Ελλάδα και η προβολή της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι

Διεύθυνση Γ. Βαφοπούλου 3 Τηλ. 2310424132-3 Ωράριο Βιβλιοθήκης Δευτέρα-Παρασκευή:8.00-21.00 Σάββατο:8.00-15.00

Γρ. Λαμπράκη 4 α κη Τη : +30 2310 249803 +30 2310 249804

ρι ό Ωράρι ιτ υργ ας : Τρ τη - Σάββατ : 09:00 - 19:00

Κυριακή : 09:00-17:00

Δ υτέρα : Κ ι τά

Χ ιμ ρι ό Ωράρι ιτ υργ ας : Τρ τη - Σάββατ : 09:00 - 17:00 Κυριακή : 09:00-15:00 Δ υτέρα : Κ ι τά

Γ ική δ ς 3 € Μ ιωμέ ι ιτήρι 1,5 €

35

σήμερα. Παράλληλα φιλοδοξεί να συμβάλλει στην τεκμηρίωση και συγγραφή της πολεμικής ιστορίας στον ελλαδικό χώρο και στην ευρύτερη περιοχή.

Στο ισόγειο του κτιρίου υπάρχει χώρος για την πραγματοποίηση εκθέσεων, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και βιβλιοθήκη με πληθώρα ιστορικών βιβλίων και συγγραμμάτων στρατηγικής τέχνης. Στον προαύλιο χώρο εκτίθενται ελαφρά τεθωρακισμένα οχήματα, μαχητικά αεροπλάνα, και τορπίλες που χρησιμοποιούνταν κατά το παρελθόν από τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις.

Συλλογές - Εκθέματα Η μόνιμη συλλογή του μουσείου εκτίθεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου και

παρουσιάζει τη συνεχή πορεία του Ελληνισμού στον 19ο και στον 20ο αι. με έμφαση στις συγκρούσεις και στις πολεμικές συρράξεις. Παρουσιάζονται εκτενώς η επανάσταση του 1821, ο Μακεδονικός Αγώνας, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος του 1940-41, η εισβολή των γερμανικών δυνάμεων και οι μάχες στη γραμμή Μεταξά, η Μάχη της Κρήτης, η Εθνική Αντίσταση στην Ελλάδα και η δράση του ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή και η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Άξονα.

Τα εκθέματα είναι κυρίως όπλα (τουφέκια, ξίφη, πολυβόλα) που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς από τον ελληνικό στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία, ομοιώματα πλοίων του πολεμικού στόλου, στολές των σωμάτων των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, χάρτες, φωτογραφίες, παράσημα, έγγραφα, και άλλα ατομικά είδη των στρατιωτών. Εκτίθεται επίσης μια σειρά έργων τέχνης (πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, λιθογραφίες), με θέμα τις σημαντικότερες στιγμές των πολεμικών συρράξεων και την ανδρεία των Ελλήνων στρατιωτών.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Το Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής

Τραπέζης άρχισε να λειτουργεί τον Ιανουάριο του 1989, με την επωνυμία

Διεύθυνση Βασιλίσσης Όλγας 108 Τηλ. 2310295170, 2310295171

36

Πολιτιστικό Κέντρο Βορείου Ελλάδος της Εθνικής Τράπεζας. Με τη μορφή αυτή λειτούργησε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1997.

Στο διάστημα αυτό, το Κέντρο έδωσε το δικό του διακριτό στίγμα στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζοντας εκθέσεις τέχνης (ζωγραφικής, χαρακτικής, φωτογραφίας, αρχιτεκτονικής), και εκθέσεις ιστορίας της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Παράλληλα, το Κέντρο συνεργάστηκε αρμονικά με άλλους πολιτιστικούς φορείς για την παρουσίαση εκθέσεων φιλολογικού, ιστορικού και εικαστικού περιεχομένου, διοργάνωσε εκδηλώσεις λόγου και μαθήματα ιστορικής τοπογραφίας και εξέδωσε καταλόγους ως συνοδευτικά έντυπα των ανωτέρω εκδηλώσεων.

Το 1997 η Εθνική Τράπεζα υπήγαγε τα πολιτιστικά της κέντρα στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα στην αρμοδιότητα του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Έκτοτε, το Πολιτιστικό Κέντρο αναπτύσσει τις δραστηριότητές του κυρίως με εκθέσεις στον τομέα των εικαστικών. Εκτός από την εκθεσιακή του λειτουργία, το Κέντρο περιλαμβάνει στο πρόγραμμά του εκδηλώσεις λόγου και προβολές. Από τον Φεβρουάριο του 2000 στο Κέντρο λειτουργεί βιβλιοπωλείο, ενημερωμένο με όλες τις εν κυκλοφορία εκδόσεις του Ιδρύματος, της Εθνικής Τράπεζας και του Ιστορικού της Αρχείου.

Στεγάζεται σε κτήριο των αρχών του 20ού αιώνα, που ονομάζεται Βίλα Καπαντζή, από το όνομα της πρώτης ιδιοκτήτριας οικογένειας. Το κτήριο αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα αρχοντικά της παλιάς Θεσσαλονίκης, και έχει συνδεθεί κατά καιρούς με πρόσωπα και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης.

ΤΕΛΛΟΓΛΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΩΝ ΑΠΘ

Το Τελλόγλειο Ίδρυμα ιδρύθηκε το 1972 με τη δωρεά της συλλογής έργων τέχνης

καθώς και ολόκληρης της περιουσίας του Νέστορα και της Αλίκης Τέλλογλου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, που εγκαινιάσθηκε το Δεκέμβριο του 1999 με την έκθεση «Συλλογές και Δωρεές», στεγάζεται σ' ένα μοντέρνο κτίριο 5.500 τ.μ., στη βόρεια παρυφή της πανεπιστημιούπολης. Οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν τον

Διεύθυνση Αγ. Δημητρίου 159Α Τηλ.: 2310 247111 και 2310 991610 E-mail: teloglion@auth.gr Ώρες λειτουργίας Τρίτη - Πέμπτη - Παρασκευή: 9.00-14.00 Τετάρτη: 9.00-14.00 και 17.00-21.00 Σαββάτο - Κυριακή: 10.00-18.00 Δευτέρα: Κλειστά

37

εκθεσιακό χώρο, αμφιθέατρο όπου πραγματοποιούνται ενημερωτικές διαλέξεις και επιμορφωτικά σεμινάρια, βιβλιοθήκη, πωλητήριο, και καφέ- εστιατόριο. Στο πωλητήριο ο επισκέπτης μπορεί να προμηθευτεί τις εκδόσεις του Ιδρύματος, βιβλία τέχνης, διάφορα είδη εμπνευσμένα από τα έργα της συλλογής, καθώς και πρωτότυπες δημιουργίες καλλιτεχνών ειδικά για το Τελλόγλειο.

Συλλογές

Πυρήνας της συλλογής του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών είναι η δωρεά Τέλλογλου. Τον κύριο όγκο της αποτελούν έργα Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα (ελαιογραφίες, ακουαρέλες, σχέδια, χαρακτικά, γλυπτά), αλλά και έργα τέχνης από διάφορους πολιτισμούς (ειδώλια, κυρίως της ελληνιστικής εποχής, κορινθιακά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά αγγεία, περσικές μινιατούρες, δείγματα αραβικής και κινέζικης τέχνης, καθώς και ταϋλανδέζικα ξυλόγλυπτα). Η αρχική συλλογή, εμπλουτίστηκε με τις δωρεές του Τώνη και της Ιωάννας Σπητέρη, του Γεώργιου Μουρέλου, της συλλογής Δημητρίου Τσάμη καθώς και άλλες δωρεές καλλιτεχνών. Έτσι σήμερα, αντιπροσωπεύονται η Επτανησιακή Σχολή του 18ου αιώνα και οι σημαντικότεροι Έλληνες καλλιτέχνες του 19ου και του 20ού αιώνα.

Στη συλλογή του Τελλογλείου ανήκει επίσης το μνημειώδες έργο "Ο Κόσμος της Κύπρου" του Αδ. Διαμαντή, το οποίο εκτίθεται μόνιμα στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος. Αξιόλογη είναι και η συλλογή των κεραμικών έργων του Πάνου Βαλσαμάκη, καθώς και η συλλογή χαρακτικών και σχεδίων του Ιδρύματος.

ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Το Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ή Σιδηροδρομικό Μουσείο

Ελευθερίου Κορδελιού) εγκαινιάστηκε το 2001 και στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο κτίριο του 1894 στην περιοχή Διαλογής Κορδελιού, την ιστορική «Στρατιωτική Στάση», ενός μικρού Σιδηροδρομικού Σταθμού.

Στον περίβολό του σταθμεύει ένα από τα πιο διάσημα βαγόνια του «Orient Express». Πρόκειται για ένα βαγόνι-ρεστοράν του «Orient Express», αγγλικής κατασκευής και χρονολογείται από το 1900. Αποτέλεσε κομμάτι του αυθεντικού Όριεντ Εξπρές, που από το 1883 ταξίδευε με αφετηρία το Παρίσι έως την Κωνσταντινούπολη.

Νέα Μ α τηρ υ 7B,Στρατιωτικός Σταθμός, Δήμ ς Ε υθ ρ υ - Κ ρδ ι ύ α κης, Τ.Κ.

Ωράρι : Τ τάρτη και Πέμπτη, π η ρτώ , από τη 10η π.μ. έως τη 1 η μ.μ.

Υπ ύθυ ς ξ άγη ης κ. Κ τόπ υ

Ευθύμι , τ υς αριθμ ύς 2 10 7 12 και

6972399873

Ε δ ς ύθ ρη

38

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για τον πιο σημαντικό παλαιο-χριστιανικό ναό της

πόλης για θρησκευτικούς, καλλιτεχνικούς και ιστορικούς λογούς. Αφιερωμένος στον Άγιο – Προστάτη της πόλης ο ναός έχει μακρά και πλούσια

πίσω του η οποία ουσιαστικά ταυτίζεται με την ιστορία της πόλης όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα πλούσια γεγονότα που την σημάδεψαν.

Είναι ένα εξαίρετο δείγμα ναοδομίας και θρησκευτικής αρχιτεκτονικής των τελευταίων χρόνων της πρωτοβυζαντινής περιόδου (7ος αιώνας μΧ.). Τα αρχικά σχεδία και η εσωτερική διακόσμηση του ναού έχασαν την αρχική τους μορφή ύστερα από μια σειρά ανακατασκευές, προσθήκες αλλά και καταστροφές που συνέβησαν στα πέρασμα των αιώνων.

Η αρχική κατασκευή του Ναού του Αγίου Δημητρίου ανάγεται πίσω στον 4ο αιώνα χ., όταν ένας μικρός Χριστιανικός ναός κατασκευάστηκε πάνω από τα ερείπια των αρχαιοτέρων Ρωμαϊκών λουτρών που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο.

Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί ύστερα από την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους ίδιους με επικεφαλής τον Μουράτ Β. Ένας ικανός αριθμός μωσαϊκών και τοιχογραφιών καταστράφηκε.

H κρύπτη Ίσως το πιο ενδιαφέρον και δημοφιλές μέρος του ναού είναι η υπόγεια αρχαία

Κρύπτη που χρονολογείται πριν από την κατασκευή του. Έχοντας επανέλθει στο φώς το 1917 εξαιτίας της καταστρεπτικής πυρκαγιάς, δέχθηκε εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης ενώ άνοιξε τις πύλες της στο κοινό με την μορφή εκθέσεως/μουσείου το 1988. Σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση είναι το ακριβές σημείο όπου ο Άγιος φυλακίστηκε και μαρτύρησε το 303 μΧ.

Πρόκειται για μια εξαιρετικά καλά σχεδιασμένη και αναστηλωμένη αρχαία κατασκευή η οποία εντυπωσιάζει τους περισσότερους επισκέπτες εξαιτίας της επιβλητικής ατμόσφαιρας αλλά και των εκθεμάτων που παρουσιάζονται τα οποία προέρχονται από διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Θεσσαλονίκη (Κέντρο)

Διεύθυνση: Αγίου Δημητρίου 97

Ώρες λειτουργίας: 08:00-22:00, Κρύπτη

08:00-19:30 Τρίτη έως Κυριακή από

13:30-19:30, Δευτέρα 21:00-23:00

Η είσοδος στον Ναό και την Κρύπτη

είναι Δωρεάν

Celebration: 26 Οκτωβρίου

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά

παντελόνια

39

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Η Αγία Σοφία είναι ένας από τους σημαντικότερους παλαιο-χριστιανικούς

Βυζαντινούς ναούς της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια πολύ όμορφη Βασιλική μετά Τρούλου η οποία ενσωματώνει μια επιβλητική αρχιτεκτονική, ενώ το εσωτερικό της κυριαρχείται από όμορφες τοιχογραφίες και περίτεχνα μωσαϊκά.

Η αρχαιότερη γραπτή σχετιζόμενη με το κτίριο αναφορά γυρνά στο 795 μΧ. Ενώ βάσει αρχαιολογικών ενδείξεων υποθέτουμε ότι ένας προγενέστερος χριστιανικός ναός προϋπήρχε στο ίδιο σημείο, τουλάχιστον ως τον καταστρεπτικό σεισμό του 620μΧ. .

Σε επίπεδο θρησκευτικής τέχνης μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδος είναι αυτή της εικονομαχίας, μιας θεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα σκληρής διαμάχης που τάραξε συθέμελα την Βυζαντινή κοινωνία κατά τον 8ο αιώνα μΧ. αποκαλύπτοντας τα βαθύτατα κοινωνικά, οικονομικά και θρησκευτικά προβλήματα της.

Η πλειονότητα των τοιχογραφιών χρονολογείται στον 11ο αιώνα μΧ. ενώ η γλυπτή διακόσμηση του ναού ολοκληρώθηκε ύστερα από αρκετές διαδοχικές φάσεις.

Κατά την διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας το 1205 το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός ναός ενώ κατά την Οθωμανική Περίοδο η Αγία Σοφία είχε παρόμοια τύχη με πλήθος άλλους θρησκευτικούς χώρους της πόλης, αφού μετατράπηκε σε τζαμί το 1430. Παρέμεινε ως τέτοιο έως και την απελευθέρωση της από τον Ελληνικό στρατό το 1912.

Είναι ένα από τα πολλά μνημεία της Θεσσαλονίκης τα οποία συμπεριλήφθησαν στην Παγκόσμια Λίστα Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco το 1988.

Όπως και αρκετά άλλα μνημεία της πόλης ο ναός υπέστη εκτεταμένες ζημιές το 1917 εξαιτίας της μεγάλης πυρκαγιάς και αναστηλώθηκε σταδιακά. Η αποκατάσταση του θόλου ολοκληρώθηκε ύστερα από πολλές και επίπονες προσπάθειες το 1980.

Πόλη: Θεσσαλονίκη

Διεύθυνση: Πλατεία Αγίας Σοφίας,

Θεσσαλονίκη, (Κέντρο) Ελλάδα

Ώρες λειτουργίας:

Ημέρα εορτασμού: 17 Σεπτεμβρίου

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά

παντελόνια

40

ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΣ

Κτισμένη το 452 μΧ., η Παναγία Αχειροποίητος είναι αναμφισβήτητα ένας από

τους αρχαιότερους Χριστιανικούς ναούς σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η ασυνήθιστη ονομασία της προέρχεται από μια αρχαία Χριστιανική παράδοση

συμφώνα με την οποία το εικόνισμα του ναού δημιουργήθηκε από Θεϊκή πρωτοβουλία και όχι ανθρώπινα χέρια.

Έχοντας τρίκλινη Βασιλική με ξύλινη οροφή, ο ναός αποτελεί ένα πολύ όμορφο δείγμα παλαιό-χριστιανικής Βυζαντινής ναοδομίας. Η ανατολική πλευρά του ναού οδηγεί σε έναν ημικυκλικό θολό, ο οποίος βρίσκεται κοντά στον υπάρχον «Νάρθηκα», ενώ πολλά αρχιτεκτονικά στοιχειά μαρτυρούν την ύπαρξη «Εξωνάρθηκα» στα Δυτικά αλλά και αυλής που περιελάμβανε .

Καθώς η εσωτερική διακόσμηση του ναού ήταν εξαιρετικά πλούσια και λεπτομερής, έχουν διασωθεί σημαντικά τμήματα της τα οποία περιλαμβάνουν αξιόλογα ψηφιδωτά και τοιχογραφίες που ανάγονται στον 5ο αιώνα μΧ. Η θεματολογία τους κυμαίνεται από γεωμετρικά θέματα έως εκφυόμενα άνθη αλλά και θρησκευτικά σύμβολα. Επιπλέον, η περίτεχνη διακόσμηση με την παραδοσιακή και τόσο αγαπητή στους Βυζαντινούς «Άκανθο» με την χαρακτηριστική διαμόρφωση της, είναι και εδώ παρούσα ομορφαίνοντας τους μαρμάρινους Κορινθιακούς κίονες στις 2 κεντρικές κιονοστοιχίες που χωρίζουν τα πλαϊνά κλίτη από το κεντρικό.

Σε αντίθεση με τον κυρίως ναό που δέχθηκε αρκετές μετατροπές και επεμβάσεις κατά την διάρκεια των 7ου – 8ου αλλά και 14ου – 15ου αιώνων, οι αναστηλώσεις και συντηρήσεις που ακλουθήσανε δεν υπήρξαν το ίδιο εκτεταμένες όπως αυτές που εφαρμόστηκαν στα κτίσματα της Αγίας Σοφίας και του Αγίου Δημητρίου. Αυτός είναι και ένας από τους κύριους λόγους που αρκετά από τα αρχικά χαρακτηριστικά του παρέμειναν άθικτα σε μεγάλο βαθμό.

Η μετατροπή της Παναγίας Αχειροποιήτου σε τζαμί κατά τον 15ο αιώνα σίγουρα δεν αποτελεί έκπληξη για τα ιστορικά δεδομένα της πόλης, ενώ εξαιτίας αυτής το εσωτερικό του κτιρίου δέχτηκε αρκετές ζημιές. Ο ίδιος ο Σουλτάνος Μουρατ ‘Β επισκέφτηκε την εκκλησία και διέταξε να χαραχθεί η ανάγλυφη επιγραφή που υπάρχει στην Δυτική πλευρά του ναού στην επιφάνεια ενός εκ των μαρμάρινων κιόνων. Πρόκειται για μια φράση που είναι ευανάγνωστη ακόμη και σήμερα… « Ο Σουλτάνος Μουράτ ΄Β κατέκτησε την Θεσσαλονίκη το 833 {1430}».

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Κέντρο)

Διεύθυνση: Αγίας Σοφίας 56, 54635

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα εώς Σάββατο από τις

08:00 εώς τις 12:00 και από 17:00 εώς 19:00

Τηλέφωνο: 2310 272820

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά παντελόνια

41

ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΕΩΝ

Ο ναός της Παναγίας Χαλκέων βρίσκεται στην καρδιά του Ιστορικού κέντρου της

πόλης ανάμεσα στην Πλατεία Αριστοτέλους και το Ρωμαϊκο Φόρουμ. Χτισμένη το 1028 μΧ. όπως αναφέρεται στην μαρμάρινη κτητορική επιγραφή του

ιδρυτή πάνω από την Δυτική είσοδο του ναού, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα σταυροειδούς εγγεγραμμένου σε τρούλο ναό έχοντας τέσσερις στήλες και τρείς τρούλους εκ των οποίων ο ένας κεντρικός. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι αυτά της λεγόμενης «Μακεδονικής Περιόδου» της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής ενώ τα συναντάμε σε αρκετούς θρησκευτικούς χώρους σε διάφορα σημεία της πόλης.

Το εσωτερικό του ναού έχει όμορφες νωπογραφίες και είναι διακοσμημένο με σκαλιστά μάρμαρα ενώ σίγουρα θα προκαλούσε εντύπωση και ο μαρμάρινος κοσμήτης του ναού ο οποίος πλαισιώνονταν από μια διακοσμητική ζώνη από πήλινα έγχρωμα πλακίδια.

Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής Περιόδου μετατράπηκε σε Τζαμί (1430) όπως συνέβη και με πολλούς άλλους θρησκευτικούς χώρους της πόλης της Θεσσαλονίκης. Το όνομα του οφείλεται στην ύπαρξη της Χαλκευτικής Στοάς και των Χαλκωματάδων ενώ δεν αποκλείεται και η ύπαρξη παλαιότερου ναού, πιθανότατα του Ηφαίστου, στην ίδια περιοχή.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους της Θεσσαλονίκης, στην οδό

Μητροπόλεως βρίσκεται ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Η ιστορία του ουσιαστικά αντικατοπτρίζει την διαδρομή και εξέλιξη της

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Κέντρο - Πλατεία Αριστοτέλους) Διεύθυνση: Χαλκέων 2, 54624 Τηλέφωνο: 2310 272 910 Ημέρα εορτασμού: 15 Αυγούστου Κανόνες: Απαγορεύονται τα κοντά παντελόνια

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Κέντρο)

Διεύθυνση: Βογατσικού 7, 54622

Τηλέφωνα: 2310 261 216, 2310 227 677,

Ημέρα εορτασμού: 14 Νοεμβρίου

Κανόνες: Απαγορεύονται τα κοντά παντελόνια

42

Βυζαντινής αρχιτεκτονικής και Ναοδομίας όπως διακρίνεται μέσα από τις διάφορες φάσεις της ανά τους αιώνες.

Ο προηγούμενος ναός που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο ήταν μια τρίκλιτη Βασιλική κτισμένη στα τελευταία χρόνια του 13ου αιώνα μΧ. Στα τέλη του 16ου αιώνα καθιερώθηκε ως ο Μητροπολιτικός Ναός της Θεσσαλονίκης ενώ καταστράφηκε το 1890 μΧ ύστερα από την πρόκληση μεγάλης πυρκαγιάς.

Το στοιχείο που διαφοροποιεί τον ναό με όμορφο τρόπο είναι το ότι πέρα από τις εύκολα εντοπίσιμες σημαντικές Βυζαντινές επιρροές υπάρχουν πολλά μεταγενέστερα νεο – κλασσικά στοιχεία, κάτι εύλογο αν αναλογιστούμε το ότι οι τελευταίες προσπάθειες αναστήλωσης και επισκευής του ναού έλαβαν μέρος μετά την καταστροφή.

Η ολοκλήρωση της εκ νέου κατασκευής του το 1914 οφείλονταν στα σχέδια του διάσημου αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ τα οποία τροποποιήθηκαν στη συνέχεια από τον συνάδελφο του Ξενοφώντα Παιονίδη. Το σχέδιο του κτιρίου βασίζεται στον Βυζαντινό οκταγωνικό τύπο, ενώ έχει σχήμα εγγεγραμμένου ισοσκελούς σταυρού που συναντάται και σε άλλες ορθόδοξες εκκλησίες.

Η επιβλητική Βυζαντινή ομορφιά και κληρονομιά είναι ακόμα εμφανής σε αυτό τον σημαντικό θρησκευτικό χώρο της πόλης. Ο ναός κτίστηκε προς τιμήν του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ο οποίος έζησε στην Θεσσαλονίκη από το 1325 έως και το 1359 μΧ.

ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΔΕΞΙΑΣ

Η Παναγία Δεξιά είναι ίσως από τους νεώτερους ναούς , βρίσκεται απρικώς απέναντι από την Καμάρα, δίπλα από την σύγχρονη Εγνατία Οδό.

Πολύχρωμες τοιχογραφίες και όμορφα Βυζαντινά εικονίσματα στολίζουν το εσωτερικό της, ενώ ένα από αυτά θεωρείται θαυματουργό συμφώνα με την υπάρχουσα Χριστιανική Παράδοση.

Κατασκευασμένη μόλις το 1956 η Παναγία Δεξιά ενσωματώνει υπέροχη Βυζαντινή αρχιτεκτονική παράλληλα με κάποιες πιο σύγχρονες νέο-κλασσικές επιρροές που συναντούνται και σε άλλους ελληνορθόδοξους ναούς.

Υπάρχουν αρκετές διαφορετικές υποθέσεις και εικασίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος του ναού. Η πιο ευρέως διαδεδομένη ωστόσο υποστηρίζει

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Κέντρο - Απέναντι από την

Αψίδα του Γαλερίου {Καμάρα})

Διεύθυνση: Εγνατίας 125, 54626

Τηλέφωνο: 2310 208 352

Ημέρα εορτασμού: 21 Νοεμβρίου

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά παντελόνια

43

ότι το όνομα οφείλεται στην ιδιαίτερη φύση του εικονίσματος που φιλοξενείται εντός του. Σε αντίθεση με την μεγάλη πλειοψηφία των Βυζαντινών θρησκευτικών εικονισμάτων η Παναγία εδώ παρουσιάζεται να κρατεί τον Ιησού ως βρέφος στο Δεξί της χέρι αντί του αριστερού, κάτι που της έδωσε και την προσωνυμία «Δεξιά».

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

Η Αγία Αικατερίνη βρίσκεται στην Βορειοδυτική πλευρά της Άνω Πόλης ,

εντοπίζεται ακολουθώντας την Οδό Ολυμπιάδος σε ένα από τα πολλά όμορφα στενάκια της.

Κτισμένη το 1320 μΧ έχει αρκετά μικρό μέγεθος ενώ σαν θρησκευτικός χώρος διαπνέεται από μια πολύ πιο ήσυχη ατμόσφαιρα σε σχέση με τους μεγαλύτερους ναούς της πόλης.

Το εσωτερικό του ναού φιλοξενεί σημαντικές βυζαντινές νωπογραφίες του 14ου αιώνα ενώ από τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η επενδυμένη με πέτρα περίτεχνη εξωτερική τοιχοποιία του ναού, η οποία και αναδεικνύει αισθητικά κάθε ένα από τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία, ενώ τα καλοδουλεμένα υπέροχα χρωματισμένα μάρμαρα που έχουν προστεθεί, κάτι εξαιρετικά σπάνιο για τα δεδομένα της Βυζαντινής Ναοδομίας!

Η εσωτερική διακόσμηση προκαλεί από μόνη της εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς σημαντικά μέρη της καλύφθηκαν από τους Οθωμανούς ύστερα από την μετατροπή του Ναού σε τζαμί. Όταν το 1946 – 1951 εκτεταμένες εργασίες συντήρησης έλαβαν μέρος στο εσωτερικό του ναού, αποκάλυψαν σημαντικά μέρη των παλαιότερων νωπογραφιών που είχαν μείνει καλυμμένα για αιώνες.

ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Ο ναός του Προφήτη Ηλία αποτελεί μια ακόμα όμορφη προσθήκη της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στην Άνω Πολη, επί της διασταύρωσης των Οδών Ολυμπιάδος και Προφήτη Ηλία πίσω από το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης (Διοικητήριο).

Η κατασκευή του ανάγεται πίσω στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα μΧ., ενώ μεγάλος αριθμός αρχαιολόγων υποστηρίζει ότι ο υπάρχον ναός κτίστηκε πάνω από τα ερείπια των Βυζαντινών ανακτόρων της πολης ύστερα από την καταστροφή τους το 1342 μΧ.

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Άνω Πόλη)

Διεύθυνση: Μεταξύ των Οδών Σαχίνη και

Τσαμαδού

Τηλέφωνο: 2310 225 580 - Τκ 54632

Ημέρα εορτασμού: 25 Νοεμβρίου

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά παντελόνια

44

Μελετώντας την αρχιτεκτονική διαπιστώνεται ότι τα στοιχεία που απαρτίζουν

την μορφολογία του ναού είναι αρκετά εντυπωσιακά. Τα περίτεχνα μοτίβα και η σύνθετη τοιχοποιία με τα επάλληλα τόξα και τις διακοσμητικές ταινίες δημιουργούν μια επιβλητική εικόνα. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού αν και αποσπασματικές, είναι πολύχρωμες και έντονες ενώ οι περισσότερες που διασώθηκαν έως σήμερα δέχθηκαν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης μέσω ενός εκτεταμένου προγράμματος που διήρκεσε από το 1956 έως το 1961.

Ως τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος σε τρούλο ναός, ο κυρίως θόλος του κτιρίου υποστηρίζεται από τέσσερις καμάρες σχηματίζοντας με αυτό τον τρόπο ένα σταυρό στο επίκεντρο, ενώ αποτελεί τυπικό παράδειγμα της Αγιορείτικης – Αθωνικής σχολής ναοδομίας η οποία εξελίχθηκε και γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση στην Θεσσαλονίκη.

Σε γενικές γραμμές αυτό που κάνει τον Προφήτη Ηλία να ξεχωρίζει είναι το ότι συνδυάζει με επιτυχία ένα μεγάλο αριθμό διαφορετικών στοιχείων και χαρακτηριστικών σε μια ενιαία αρχιτεκτονική σύνθεση.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΜΩΜΟΥ ΣΥΛΛΗΨΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ)

Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, επί της οδού Φράγκων, βρίσκεται ένας ναός που διαφέρει και εκπλήσσει.

Κρυμμένος κυριολεκτικά ανάμεσα σε ψηλά, σύγχρονα κτίρια ο Ιερός Ναός της Άμωμου Συλλήψεως δίνει μια άλλη νότα σε μια πόλη που φημίζεται κυρίως για τα Παλαιοχριστιανικά αριστουργήματα που φιλοξενεί.

Πρόκειται για την εκκλησία της Αμιάντου Συλλήψεως (Αμώμου Συλλήψεως) της Θεοτόκου, επίσης γνωστή ως Καθολική εκκλησία ή ¨Φραγκοκλησιά¨.

Ο ναός δημιουργήθηκε το 1899 ενώ ήταν σχέδιο του γνωστού για τα αρχιτεκτονικά διαμάντια του Vitaliano Poselli ο οποίος είχε προσκληθεί στην Θεσσαλονίκη στα πλαίσια εκσυγχρονισμού της πόλης από την Οθωμανική Διοίκηση. Στην ίδια θέση μάλιστα υπήρχε προγενέστερος ναός με ημερομηνία κατασκευής το 1743.

Πόλη: Θεσσαλονίκη (Άνω Πόλη)

Διεύθυνση: Προφήτη Ηλία 20 & Ολυμπιάδος

Ημέρα εορτασμού: 20 Ιουλίου

Τηλέφωνο: 2310 273 790

Κανόνες: Απαγορεύονται κοντά παντελόνια

45

Πρόκειται για μια εξαιρετική τρίκλιτη Βασιλική με ημικυλινδρικό θόλο που βαίνει

σε πλευρικά τόξα. Ο ναός υιοθετεί αναγεννησιακά πρότυπα. Ακολουθεί μια αρχιτεκτονική γραμμή που συναντάμε κυρίως σε χώρες του εξωτερικού και στη συγκεκριμένη περίπτωση στη Γαλλία.

Η εσωτερική διακόσμηση του ναού επιφυλάσσει μια μικρή έκπληξη για τους περισσότερους επισκέπτες καθότι διαφέρει κατά πολύ από την πλειοψηφία των θρησκευτικών χώρων της πόλης.

Κιονοστοιχίες κορινθιακού ρυθμού και άλλες καλλιτεχνικές λεπτομέρειες καλωσορίζουν όσους εισέλθουν. Στο κέντρο του Ιερού βρίσκεται η μορφή της Θεοτόκου ενώ την προσοχή μαγνητίζει και το άγαλμα του Αποστόλου Παύλου. Τα αριστουργηματικά βιτρώ που καλύπτουν τα ανοίγματα των παραθύρων δίνουν μια πραγματικά όμορφη αίσθηση με τα χρώματα να παίζουν με το φώς!

Ο Ναός της Αμιάντου Συλλήψεως ανήκει στο Αποστολικό Βικαριάτο Θεσσαλονίκης (Apostolicus Vicariatus Thessalinicensis) μία ονομασία που μας παραπέμπει στον 8ο αιώνα μΧ. Η σημερινή του μορφή μας παραπέμπει στο σύγχρονο έτος ίδρυσης του, που είναι το 1926. Η ενορία παραμένει λειτουργική έως και σήμερα από την σχετικά μικρή σε αριθμό καθολική κοινότητα της πόλης

Η ¨Φράγκικη¨ συνοικία, γνωστή και ως ¨Φραγκομαχαλάς¨ ήταν το μέρος όπου συγκεντρώνονταν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης από τον 19ο αιώνα. Υπήρξε μια εξαιρετικά ενεργή περιοχή με έντονο εμπορικό χαρακτήρα η οποία και συνδέονταν με την γεμάτη ενέργεια αγορά των Άνω Λαδάδικων.

Ο ναός της Άμωμου Συλλήψεως, η λεγόμενη ¨Φραγκοκλησιά¨ δεν είναι το μοναδικό κτίριο με εξαιρετική αρχιτεκτονική αξία και σημασία. Η Οθωμανική Τράπεζα η οποία και σήμερα στεγάζει το Ωδείο Βορείου Ελλάδος είναι ένα ακόμη εξαιρετικό παράδειγμα της ομορφιάς που δυστυχώς χάθηκε λόγω της παρανοϊκής οικοδόμησης των προηγούμενων δεκαετιών…

Σήμερα η περιοχή έχει μεγάλη κινητικότητα έχοντας κρατήσει ένα πολύ μικρό μόνο μέρος από τον εμπορικό της χαρακτήρα. Γύρω από την Συγγρού, την Βαλαωρίτου και άλλους δρόμους διαφαίνεται το νέο πρόσωπο της καθώς κυριαρχούν δεκάδες μπαρ, κλαμπ αλλά και διάφοροι χώροι καλλιτεχνικού χαρακτήρα και πολιτισμού.

Τα τελευταία χρόνια έχουν υποβληθεί διάφορες προτάσεις για ουσιαστική ανάπλαση και αναβάθμιση, που αν πραγματοποιηθούν θα προσδώσουν μια νέα πνοή σε αυτό το τόσο πολύτιμο κομμάτι της Θεσσαλονίκης .

Όρια Ενορίας: Κεντρική και Δυτική Μακεδονία

Διεύθυνση: Φράγκων 19 - 546 25 Θεσσαλονίκη

Τηλέφωνο : 2310 539550

Fax: 2310 541046

e-mail: cathenoria_thes@yahoo.gr

46

ΜΟΝΗ ΒΛΑΤΑΔΩΝ

Η Μονή Βλατάδων βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα της Άνω Πόλης σε μικρή απόσταση από την εμβληματική «Πορτάρα» και το Βόρειο τμήμα των Βυζαντινών τειχών. Αποτελεί το μοναδικό Βυζαντινό μοναστικό χώρο ο οποίος συνεχίζει να λειτουργεί αδιάκοπα έως και σήμερα.

Ιδρύθηκε κάποια στιγμή ανάμεσα στο 1351 – 1371 μΧ από την Άννα Παλαιολογίνα με βασιλικό χρυσόβουλλο ενώ είναι εξαιρετικά πιθανό στον ίδιο χώρο να υπήρχε προγενέστερος Βυζαντινός παλαιο-χριστιανικός ναός. Ακολούθησε η ανακήρυξη της μονής ως Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής με την απευθείας υπαγωγή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Στην ύπαρξη του μοναστηριού αναφέρονται γραπτές πηγές και έγγραφα τόσο του 14ου όσο και του 15ου αιώνα ως «Μονή Παντοκράτορος Βλατάδων» ή και «Μονή Βλαταίων». Πήρε το όνομα της από τους ιερομόναχους Δωρόθεο και Μάρκο Βλαττή οι οποίοι υπήρξαν και φίλοι του Άγιου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

Σήμερα από τον αρχικό ναό σώζονται μόνο το ιερό και συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία που περιλαμβάνουν καμπύλα τόξα, ψευδοαετώματα και ημικίονες, αφού το καθολικό της μονής έχει δεχθεί πολλές διαδοχικές διαφοροποιήσεις και προσθήκες.

Στην μονή φιλοξενούνται ιερά, ιστορικά και καλλιτεχνικά θρησκευτικά κειμήλια καθώς και πολλά σημαντικά χειρόγραφα, δεκάδες ιστορικοί κώδικες, αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, τουρκικά φιρμάνια και πατριαρχικά συγγίλια. Η Μονή Βλατάδων επίσης διατηρεί και συντηρεί μια εκτεταμένη συλλογή από πολλά και σπάνια Βυζαντινά εικονίσματα μεγάλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας.

Η θέα από την τοποθεσία είναι το λιγότερο εξαιρετική ενώ σε μια μέρα με καθαρή ατμόσφαιρα διαφαίνεται ακόμη και ο Όλυμπος. Σε υψόμετρο 120 και πλέον μέτρων από το επίπεδο της θάλασσας, πρόκειται σίγουρα για ένα από τα καλύτερα σημεία από όπου μπορεί κανείς να αγναντέψει ολόκληρη την Θεσσαλονίκη!

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΑΛΟΣ ΟΡΦΑΝΟΣ Σε μια ήσυχη τοποθεσία, στην Βορειοανατολική πλευρά των τειχών της

Θεσσαλονίκης, βρίσκεται κρυμμένος ένας από τους πιο ξεχωριστούς ναούς της

47

πόλης, ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός είναι ένα από τα μικρά μυστικά της παλαιάς πόλης.

Ο ναός δημιουργήθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα κατά την Παλαιολόγεια

περίοδο του Βυζαντίου το 1310 με 1320μΧ. Αποτελεί Καθολικό παλαιότερης Βυζαντινής Μονής ενώ και σήμερα παραμένει μετόχι της Μονής Βλατάδων και υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Το όνομα του πιθανότατα να προήλθε από τον κτήτορα της μονής του οποίου η ταυτότητα δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με την παράδοση, μια άλλη εκδοχή είναι η ύπαρξη ορφανοτροφείου εντός της μονής αλλά και η ίδια η ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των ορφανών. Τμήμα του πρόπυλου της σώζεται και σήμερα κοντά στην ίδια τοποθεσία δίπλα από την είσοδο του χώρου.

Η αρχική μορφή του ναού ήταν αυτή της Τρίκλιτης Βασιλικής η οποία δεν διασώζεται. Σήμερα ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη Βασιλική με περίστωο η οποία και καταλήγει σε δυο παρεκκλήσια στα Ανατολικά του κτιρίου. Εσωτερικά ο χώρος κοσμείται από Θεοδοσιανά κιονόκρανα ενώ το μαρμάρινο τέμπλο είναι σύγχρονο της κατασκευής του ναού!

Το εσωτερικό του ναού είναι καλυμμένο με τοιχογραφίες οι οποίες είναι θεωρούνται μοναδικής τεχνοτροπίας και ποιότητας! Οι χρωματισμοί τους είναι εξαιρετικοί ενώ η θεματολογία και τεχνοτροπία τους εντυπωσιάζει δημιουργώντας ένα αξιοθαύμαστο σύνολο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αριστούργημα.

Ο διαθέσιμος χώρος (η επιφάνεια των τοίχων) αξιοποιείται με θαυμάσιο τρόπο, ενώ ακολουθείται τεχνική δημιουργίας επάλληλων ζωνών που βοηθάει τα μέγιστα στην εξιστόρηση των εικονιζόμενων γεγονότων.

Μορφές Αγίων, ο Ακάθιστος ύμνος, τα θαύματα του Χριστού και όχι μόνο είναι μερικά από τα αφηγηματικά στοιχεία που αποπνέουν ένταση, γραφικότητα και ζωηρότητα. Πρόκειται για έναν από τους πιο όμορφους ζωγραφικούς διακόσμους στο σύνολο των Βυζαντινων ναών της Θεσσαλονίκης.

Είναι ο καρπός της λεγόμενης ώριμης περιόδου της Παλαιολόγειας Αναγέννησης των αρχών του 14ου αιώνα ενώ συνδέονται και με τον κύκλο τον Θεσσαλονικέων καλλιτεχνών του Μιχαήλ Αστραπά, Γεώργιου Καλλιέργη και Ευτύχιου.

48

Η λειτουργία της μονής υπήρξε απρόσκοπτη ακόμα και κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατάκτησης καθώς δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί. Οι τοιχογραφίες αποκαλύφθηκαν μόλις το 1957 – 1960 όταν πραγματοποιήθηκαν λειτουργίες συντήρησης και αποκατάστασης στον ναό.

Ο ναός βρίσκεται μεταξύ της οδού Αποστόλου Παύλου που εκτείνεται παράλληλα με τα τείχη και την Οδό Ηροδότου από τα δυτικά.

49

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΑΨΙΔΑ ΓΑΛΕΡΙΟΥ( ΚΑΜΑΡΑ)

Η αψίδα του Γαλεριου γνωστή και ως «Καμάρα» είναι ένα από τα πιο

αναγνωρίσιμα και διακεκριμένα ρωμαϊκά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Μαζί με τον Λευκό Πύργο αποτελεί ίσως τον δημοφιλέστερο προορισμό τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους επισκέπτες της πόλης.

Είναι ένα μνημείο θριαμβικού χαρακτήρα που συγκεντρώνει πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία της Ρωμαϊκής μνημειακής αρχιτεκτονικής ενώ ήταν αφιερωμένο στην νικηφόρα εκστρατεία του αυτοκράτορα Γαλέριου έναντι των Σασσανιδών της Περσίας και την κατάληψη της πρωτεύουσας τους Κτησιφών το 298 μΧ.

Έχοντας πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κτισμάτων μνημειακού χαρακτήρα του 4ου αιώνα μΧ., διαθέτει υπέροχα μαρμάρινα ανάγλυφα περίτεχνα σκαλισμένα που απεικονίζουν πλήθος παραστάσεων και ατόμων έχοντας έντονο αφηγηματικό και διακοσμητικό χαρακτήρα.

Η γλυπτή διακόσμηση εντυπωσιάζει ευχαρίστα τον επισκέπτη ακόμα και σήμερα, ενώ οι άφθονες παραστάσεις μπορούν να διακριθούν και να μελετηθούν με αρκετά μεγάλη ευκολία. Καθώς ο σκοπός του όλου εγχειρήματος ήταν να δοθεί έμφαση στον θρίαμβο της Ρώμης αυτής καθαυτής, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στο επίκεντρο των σκηνών βρίσκεται ο αυτοκράτορας και τα κατορθώματα του καθώς και η αυτοκρατορική οικογένεια.

Ο αυτοκράτορας Γαλέριος (Γάϊος Γαλέριος Βαλέριος Μαξιμιανός Αύγουστος) παρουσιάζεται να επιτίθεται έφιππος ενώ ένα αετός τον προσεγγίζει και τον πλαισιώνει με ένα νικηφόρο στεφάνι. Πρόκειται επί της ουσίας για την έκφραση της δύναμης που κατέχει ο Καίσαρας, ένα βασικό και απαραίτητο στοιχείο της Ρωμαϊκής πολιτικής θεωρίας.

Οι Πέρσες στρατιώτες εμφανίζονται σημαντικά μικρότεροι σε μέγεθος, καθώς επισκιάζονται από την μορφή του αυτοκράτορα, ενώ ξεχωρίζουν από το Ανατολίτικο ντύσιμο τους. Οι περισσότερες σκηνές έχουν πολεμικό ή θριαμβικό χαρακτήρα ενώ η παρουσία ελεφάντων και κυρίως καμήλων στον Βόρειο πεσσό

50

προσδίδει ένα τοπικό χαρακτήρα στις αφηγήσεις. Παρόν είναι και το στοιχείο της επιείκειας του Καίσαρα (clementia) που παρουσιάζεται να συγχωρεί τους ηττημένους.

Καθώς η αψίδα ήταν μέρος του ευρύτερου αρχιτεκτονικού συμπλέγματος που περιελάμβανε τα Aνάκτορα και το εντυπωσιακό κυλινδρικό κτίσμα της Ροτόντας σε μια ενιαία οντότητα, μπορούμε να αντιληφθούμε το πλούσιο και έντονο ρωμαϊκό παρελθόν της πόλης.

Η τοποθεσία της Καμάρας βρίσκονταν δίπλα στην εξαιρετικά σημαντική ρωμαϊκή Εγνατία Οδό (Via Egnatia). Σχημάτιζε αρχικά μια αψίδα με 3 σκέλη τα οποία και ένωναν τα παραπάνω κτίρια με τον κυρίως δρόμο. Σήμερα κατά ένα παρόμοιο τρόπο την συντροφεύει η σύγχρονη Εγνατία Οδός, ενώ βρίσκεται ανάμεσα στα Ανάκτορα το Γαλέριου στα Νότια και τον Ναό της Ροτόντας στα Βόρεια.

Στην αρχική της μορφή διέθετε 4 κύριους, ογκώδεις πεσσούς και 4 δευτερεύοντες, 2 στην Βόρεια πλευρά και 2 στην Νότια. Από αυτούς σήμερα σώζονται οι 2 κύριοι και ο ένας δευτερεύων. Ουσιαστικά οι πολίτες της Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης συναντούσαν επί της κύριας οδού (Via Regia) ένα επιπλέον πανομοιότυπο κτίσμα με την σύγχρονη, σωζόμενη "Καμάρα" σε μια ενιαία αρχιτεκτονική οντότητα.

ΡΟΤΟΝΤΑ (ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ)

Χτισμένη το 306μ.Χ από τους Ρωμαίους και τον αυτοκράτορα Γαλέριο, η Ροτόντα

είναι ένα από τα αρχαιότερα ιστορικά κτίσματα της πόλης με έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Η ιστορία της μας ταξιδεύει πολλούς αιώνες πίσω.

Κατά την διάρκεια του 3ου αιώνα μΧ μετά από μια σειρά αιματηρών και καταστροφικών εμφύλιων πολέμων, αποφασίστηκε η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε 4 αυτοδιοικούμενες περιοχές, κάθε μια με τις δικές της επαρχίες. Αυτή η κίνηση ουσιαστικά οδήγησε σε μια νέα μορφή πολιτικής διακυβέρνησης που ονομάστηκε Τετραρχία.

Οι διοικητικές ανάγκες του νέου συστήματος οδήγησαν τον Γαλέριο στο να διατάξει την κατασκευή ενός εκτεταμένου ανακτορικού συγκροτήματος στην Θεσσαλονίκη καθώς ήταν ένα από τα σπουδαιότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα και μια από τις κύριες πόλεις των επαρχιών που ο ίδιος διοικούσε ως ένα από τους 4 άντρες που κατείχαν την εξουσία.

Η Θριαμβική Αψίδα Καμάρα και η Ροτόντα υπήρξαν δύο από τα κύρια στοιχεία του Ανακτορικού συγκροτήματος. Εντός των αρχικών προθέσεων υπήρχε η πρόβλεψη της χρησιμοποίησης του κτίσματος ως μαυσωλείου, ωστόσο πολλοί

Ώρες Λειτουργίας

Χειμερινό: Καθημερινά: 8.00-17.00 Θερινό: Καθημερινά: 8.00-19.00

51

αρχαιολόγοι διαφωνούν πιστεύοντας ότι η Ροτόντα εξαρχής προορίζονταν ως Ρωμαϊκός ναός. Οι διαστάσεις του κυρίως κτιρίου είναι εντυπωσιακές.

Ο κεντρικός θόλος ύψους 30 μέτρων στεφανώνει το κτίσμα ενώ ο αρχικός σχεδιασμός συμπεριλάμβανε και την ενσωμάτωση μιας «Οπής» (Occulus) παρόμοιας με αυτή που συναντάται στο Πάνθεον της Ρώμης. Μια όμορφη, διακοσμημένη οδός πλαισιωμένη από κίονες συνέδεε το όμορφο αυτό κυλινδρικό κτίριο, οδηγώντας ταυτόχρονα στην Θριαμβική Αψίδα (Καμάρα) και την Via Regia (κύρια οδό) στα νότια του συγκροτήματος.

Η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό το 400μχ ενώ διακοσμήθηκε περίτεχνα την ίδια περίοδο με μερικά υπέροχα παλαιο-χριστιανικά μωσαϊκά και απεικονίσεις αγίων και μαρτύρων.

Το ασυνήθιστα μεγάλο πάχος των κυρίως τοίχων του κτιρίου μας αποκαλύπτει και έναν από τους λόγους για τους οποίους η Ροτόντα κατάφερε να αντέξει μια σειρά από έντονους και καταστροφικούς σεισμούς στην διάρκεια των αιώνων. Παρά το γεγονός ότι υπήρξε Χριστιανικός ναός για περισσότερα από 1200 χρόνια, μετατράπηκε σε τζαμί το 1590 μΧ κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Σήμερα υπάρχουν ακόμα κάποιες έντονες και πολυετείς διαφωνίες σχετικά με την αξιοποίηση της ως μουσείου η την χρησιμοποίηση ως εκκλησία.

ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ

Το Μπεζεστένι είναι ίσως από τα πιο χαρακτηριστικά κτίρια που

αντικατοπτρίζουν την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά που βρίσκεται κρυμμένη σε πολλά σημεία του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και χρήζει περαιτέρω ανάδειξης!

Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1455 – 1459 μΧ υπό την ηγεμονία του Σουλτάνου Μεχμέτ Β΄. Χρησιμοποιούταν από τους Οθωμανούς για μια σειρά δραστηριοτήτων οικονομικού και εμπορικού χαρακτήρα από όπου πηγάζει και η σπουδαιότητα του στα πλαίσια της καθημερινότητας αλλά και σε πολιτισμικό επίπεδο.

Η αρχιτεκτονική του είναι χαρακτηριστική της Οθωμανικής τεχνοτροπίας του 15ου αιώνα ενώ συναντάται και σε άλλα παρόμοια κτίσματα στην Ελλάδα (Σέρρες) αλλά και στο εξωτερικό και κυρίως στα Βαλκάνια. Η ονομασία του σήμαινε “Αγορά Υφασμάτων” (από το τουρκικό bez = ύφασμα, bezesten).

Η εμπορεία πολύτιμων αντικειμένων, η φύλαξη πολύτιμων εγγράφων και περιουσιακών στοιχείων και ο έλεγχος της ποιότητας των εμπορευμάτων και νομισμάτων ήταν κάποιες μόνο από τις επιπλέον λειτουργίες που εξυπηρετούσε.

52

Η κατασκευή του έχει πολλά διακριτά στοιχεία που το διαφοροποιούν καθώς διαθέτει 6 μολυβοσκέπαστους θόλους παραταγμένους σε δύο σειρές, καθώς και 4 κεντρικές εισόδους. Στο εσωτερικό του κτιρίου επτά διπλά τόξα στηρίζουν τους δύο κεντρικούς πεσσούς του κτίσματος.

Έως και την καταστρεπτική πυρκαγιά του 1917 το Μπεζεστένι ήταν ακόμα ενεργό με έντονη οικονομική δραστηριότητα και πολλές δεκάδες καταστήματα. Ο αριθμός τους μειώθηκε μετά την καταστροφή, ενώ προστέθηκαν και αρκετά νέα που βρίσκονται περιμετρικά του.

Ακόμη και σήμερα υπάρχουν ορισμένα καταστήματα με υφάσματα, ανθοπωλεία και κοσμηματοπωλεία διατηρώντας έτσι τον ιστορικό και εμπορικό χαρακτήρα του κτιρίου.

Αν και δεν πρόκειται για κάποια εντυπωσιακή κατασκευή, η αξία του έγκειται στο ότι είναι ένα ζωντανό και σπάνιο πλέον κομμάτι της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης και τμήμα της κοινής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που μοιράζεται η πόλη με τα Βαλκάνια.

Βρίσκεται επί της Λεωφ. Βενιζέλου, πολύ κοντά στην διασταύρωση της με την Εγνατία.

ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ

Δίπλα ακριβώς από τον ναό της Αγίας Σοφίας στον πεζόδρομο της Οδού Ικτίνου

υπάρχει ένας πολύ ιδιαίτερος χώρος σχετικά κρυμμένος από τα περισσότερα βλέμματα περαστικών αλλά και επισκεπτών.

Πρόκειται για ένα μέρος που κεντρίζει την φαντασία, μια μικρή όαση πρασίνου που εκπλήσσει ευχαρίστα καθώς βρίσκεται 5 μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου φιλοξενώντας τις κατακόμβες και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη.

Κατεβαίνοντας στον προαύλιο χώρο διακρίνονται σημαντικά αρχαία αντικείμενα, ενώ εντός του ναού θα έχουμε την ευκαιρία να ακολουθήσουμε τα σκαλιά που οδηγούν ακόμα πιο βαθιά στους υπόγειους χώρους, οι οποίοι δέχθηκαν το 1991 εκτεταμένη συντήρηση με πολύ αξιόλογα αποτελέσματα.

Πιθανότατα πριν την χρησιμοποίηση του από τους Χριστιανούς της εποχής ως λατρευτικές κατακόμβες, ο χώρος υπήρξε Ρωμαϊκό υδραγωγείο το οποίο σταδιακά εγκαταλείφτηκε η σταμάτησε να χρησιμοποιείται. Ακόμα νωρίτερα ωστόσο πιθανολογείται η ύπαρξη ενός προγενέστερου ναού στο ακριβώς ίδιο σημείο, αφιερωμένου ίσως σε κάποια αρχαία θεότητα καθώς υπήρξαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα και αντίστοιχες ενδείξεις.

53

Σύμφωνα με ιστορίες των μεγαλυτέρων σε ηλικία κάτοικων της περιοχής αλλά και μεμονωμένες έρευνες δεν αποκλείεται οι κατακόμβες και τα υπόγεια τούνελ να ήταν απλά ένα μικρό μέρος των υπογείων δικτύων που υπήρχαν κάτω από το κέντρο της Θεσσαλονίκης για αιώνες! Μαρτυρίες αναφέρουν ότι έως και την δεκαετία του ‘50 η πλειοψηφία τους βρισκόταν σε σχετικά καλή κατάσταση πριν την ραγδαία οικιστική ανάπτυξη που ακολούθησε.

Είναι εξαιρετικά πιθανό πολλά από αυτά να οδηγούσαν σε κάποια από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα μνημεία της πόλης καθώς είχαν θρησκευτική λειτουργία και σημασία αλλά και αμυντικό χαρακτήρα όπως στην περιοχή των Βυζαντινών τειχών.

Η ΚΡΥΠΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Ο υπόγειος χώρος της Κρύπτης του ναού του Αγίου Δημητρίου είναι σίγουρα ένα

από τα πιο ενδιαφέροντα και εντυπωσιακά της πόλης. Σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση ο άγιος Δημήτριος φυλακίστηκε και μαρτύρησε σε αυτούς τους χώρους το 303 μΧ. Πρόκειται για μια εξαιρετικά καλά διατηρημένη και αναστηλωμένη αρχαία κατασκευή η οποία φιλοξενεί πολλά αρχαία ρωμαϊκά και πρωτοχριστιανικά ευρήματα μεγάλης αξίας σε έναν ενιαίο υπόγειο χώρο. Οι περισσότεροι επισκέπτες εκπλήσσονται εξαιτίας της επιβλητικής ατμόσφαιρας και των εκθεμάτων.

Η Κρύπτη παρέμενε χαμένη και άγνωστη για αρκετούς αιώνες ώσπου η καταστροφική για την πόλη φωτιά του 1917 έφερε στο φώς ένα τμήμα της. Σήμερα η είσοδος σε αυτή βρίσκεται εντός του Ναού, στο Ανατολικό τμήμα του κτιρίου, δίπλα ακριβώς από το “Τέμπλον”.

ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ (ΡΩΜΑΙΚΟ ΦΟΡΟΥΜ) Λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από την πλατεία Αριστοτέλους βρίσκεται η

καρδιά του Ρωμαϊκού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για το Ρωμαϊκό Φόρουμ το οποίο είναι επίσης γνωστό και ως «Αρχαία Αγορά». Κατασκευασμένο από τους Ρωμαίους στα τελευταία χρόνια του 2ου αιώνα μΧ, υπήρξε το επίκεντρο της δημόσιας και πολιτικής ζωής της πόλης.

Ήταν ένας ενιαίος μεγάλος σε έκταση χώρος ο οποίος φιλοξενούσε αρκετά κτίρια που εξυπηρετούσαν διάφορες λειτουργίες, με κάποια από αυτά μάλιστα να

54

διακρίνονται για την πολυτέλεια τους και να εντυπωσιάζουν με το μέγεθος τους. Με αυτό τον τρόπο γινόταν εύκολα αντιληπτή σε όλους η οικονομική και εμπορική ευημερία της πόλης κατά την Ρωμαϊκή περίοδο της Ιστορίας της.

Καθώς το Φόρουμ υπήρξε το κοινωνικό, διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο, ήταν συνδεδεμένο με τις περισσότερες κύριες οδούς όπως τον κεντρικό Decumanus Maximus και κατ' επέκταση την ρωμαϊκή Εγνατία Οδό (Via Egnatia) στο νοτιότερο μέρος του.

Η διακόσμηση του περιελάμβανε περίτεχνες αψίδες, όμορφες κιονοστοιχίες και διακοσμημένα πολυτελή συντριβάνια. Εντός του χώρου σήμερα, οι επισκέπτες έχουν την δυνατότητα να δουν το αναστηλωμένο αρχαίο αμφιθέατρο (Ωδείο) καθώς επίσης και στοιχεία και τμήματα των κιόνων που σχημάτιζαν την εντυπωσιακή διπλή στοά της αρχαίας αγοράς. Παράλληλα με την αρχαία εμπορική οδό που εκτείνονταν κατά μήκος της σημερινής οδού Φιλίππου αναπτύσσονταν εμπορικά καταστήματα που είχαν την πρόσοψη τους σε αυτή.

Ολόκληρο το συγκρότημα αναπτύσσονταν γύρω από μια ορθογώνια πλακοστρωμένη πλατεία που αποτελούσε καθημερινό χώρο συνάντησης ή και συνάθροισης ανά περίπτωση.

Ο εξαιρετικά καλά διατηρημένος και αναστηλωμένος ημι-υπόγειος διάδρομος της Κρυπτής Στοάς (Cryptoporticus) αποτελεί από μόνος του ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο. Εκμεταλλευόταν με εξαιρετικό τρόπο την φυσική κλίση του εδάφους ενώ σήμερα οδηγεί στην είσοδο του υπόγειου ουσείου του φόρουμ.!

Το Φόρουμ παρέμεινε ενεργό καθ'όλη την διάρκεια του 2ου, 3ου και 4ου μΧ αιώνων καθώς αργότερα το επίκεντρο της πολιτικής εξουσίας μεταφέρθηκε Ανατολικά στο Γαλεριανό συγκρότημα.

Ο αρχαιολογικός αυτός θησαυρός ήρθε στο φώς το 1966 ύστερα από εκτεταμένες ανασκαφές και πολλές περιπέτειες, ενώ το μέγεθος των ευρημάτων αποκάλυψε σημαντικότατες τοπογραφικές και ιστορικές πληροφορίες για την πόλη της Θεσσαλονίκης.

Πέρα από τα ανεκτίμητα κυρίως ευρήματα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως πλήθος ασημένιων νομισμάτων, μαρμάρινων γλυπτών και επιγραφών τα οποία συντηρήθηκαν και φιλοξενούνται σε διάφορα μουσεία. Οι εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης άρχισαν το 1989 και οδήγησαν στο πολύ όμορφο αποτέλεσμα που διαφαίνεται σήμερα σε αυτόν τον πολύ ενδιαφέροντα και εξαιρετικά προσβάσιμο αρχαιολογικό χώρο.

55

ΜΠΕΗ ΧΑΜΑΜ

Κτισμένο το 1444, το Μπέη Χαμάμ είναι το παλιότερο από τα Οθωμανικά Λουτρά

της Θεσσαλονίκης και ένα από τα σημαντικότερα κτίσματα που ενσωματώνουν Οθωμανική αρχιτεκτονική. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης απέναντι από την παναγία Χαλκέων.

Τα Χαμάμ κατασκευάστηκαν με εντολή του Μουράτ ΄Β, ενώ αποτελούν και τα μεγαλύτερα σε μέγεθος λουτρά που ανεγέρθηκαν μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430.

Διέθεταν ξεχωριστούς χώρους για άνδρες και γυναίκες ενώ θεωρούνται μοναδικά για τις εντυπωσιακές διακοσμητικές συνθέσεις και τα περίτεχνα σχέδια που διαφαίνονται και σήμερα στο εσωτερικό τους. Η εσωτερική τους διαρρύθμιση χαρακτηρίζεται από πολλά δωμάτια τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους με περισσότερες από μια εισόδους. Εκτός από τα μικρότερα δωμάτια που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των λουτρών, υπάρχουν και κάποια μεγαλύτερα τα οποία χαρακτηρίζονται για την οκταγωνική τους μορφή και τις αψίδες που τα περιβάλλουν. Οι χώροι που προορίζονταν για τους άνδρες είναι αυτοί με την μεγαλύτερη άνεση και πολυτέλεια ενώ στην όλη ομορφιά του χώρου προσδίδουν και τα ανοίγματα στην οροφή των διακοσμημένων θόλων που επιτρέπουν την είσοδο φυσικού φωτισμού.

Παρόμοια μεταγενέστερα κτίσματα που ανάγονται στον 16ο αιώνα μπορούν να βρεθούν και σε άλλα σημεία της Θεσσαλονίκης, όπως το “Παζάρ Χαμάμ” στην περιοχή των “Λουλουδάδικων” κοντά στην πλατεία Αριστοτέλους, η το “Γενί Χαμάμ” διπλά στον ναό του αγίου Δημητρίου.

Ο λόγος για τον οποίο υπήρχαν πολυάριθμα τέτοια κτίσματα ήταν η σημασία που δίδονταν από τους Οθωμανούς σε αυτά. Πέρα από τον κρίσιμο ρόλο τους σε επίπεδο υγιεινής και καθαριότητας τα Χαμάμ είχαν και μια συμβολική, σχεδόν πνευματική διάσταση ως πρός την λειτουργία της κάθαρσης. Για τις γυναίκες

56

αποτελούσαν την σημαντικότερη κοινωνική διέξοδο καθώς και ευκαιρία για κοινωνικοποίηση.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το “Μπέη Χαμάμ” παρέμενε ενεργό έως και την δεκαετία του 1960 υπό την επωνυμία “Λουτρά Παράδεισος”. Σήμερα ο χώρος χρησιμοποιείται για διάφορες εκθέσεις, δρώμενα και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

ΚΑΣΤΡΑ-ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ-ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΓΩΝΙΟΥ

Στην Άνω πόλη βρίσκονται Βυζαντινά Μεσαιωνικά τείχη και φρούρια τα οποία

κυκλώνουν ακόμα και σήμερα ένα μέρος του κέντρου της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Οι εντυπωσιακές αυτές οχυρωματικές κατασκευές δημιουργήθηκαν με κύριο

γνώμονα την προστασία της πόλης από τις εκτεταμένες επιδρομές εχθρικών φυλών και με σκοπό να αντέξουν μακροχρόνιες πολιορκίες, κάτι που σε μεγάλο βαθμό μπόρεσαν να το κάνουν.

Οι αρχικές οχυρώσεις κατασκευάστηκαν αμέσως μετά την ίδρυση της στα τέλη του 4ου αιώνα μΧ, ωστόσο τα υπάρχοντα τείχη δημιουργήθηκαν κατά το 390 μΧ κατά την βασιλεία του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Αν και ενσωματώνουν κάποια δείγματα των προγενέστερων κατασκευών δέχθηκαν ωστόσο και αρκετές μεταγενέστερες προσθήκες, μετατροπές και βελτιώσεις.

Τα αμυντικά τους χαρακτηριστικά και ικανότητες είναι εξαιρετικά εντυπωσιακά! Το μήκος τους ξεπερνούσε συνολικά τα 7 χιλιόμετρα, με το ύψος να φτάνει σε αρκετά σημεία έως και τα 10μ και το πάχος τα 5μ.

Ένας σημαντικός αριθμός επιπλέον αμυντικών κατασκευών και πύργων προστέθηκαν σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελούν το Επταπύργιον καθώς και ο Πύργος του Τριγωνίου, σε μικρή απόσταση από την ακρόπολη των τειχών. Μια σειρά από επιπλέον αμυντικούς πύργους με τετράγωνη, κυκλική η πολυγωνική κατασκευή έχουν προστεθεί κατά μήκος της περιμέτρου των τειχών.

Τα τείχη περικύκλωναν το μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλονίκης έως και τον 19ο αιώνα όταν η Οθωμανική διοίκηση αποφάσισε στα πλαίσια ενός εκσυγχρονισμού

57

και αλλαγής των αστικών χαρακτηριστικών της πόλης να κατεδαφίσει ολόκληρο το παραθαλάσσιο τμήμα τους.

ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΓΩΝΙΟΥ (ΠΥΡΓΟΣ ΑΛΥΣΕΩΣ)

Ίσως το εντυπωσιακότερο σημείο τον τειχών και ένα από τα πιο πολυσύχναστα

και δημοφιλή σε όλη την Θεσσαλονίκη αποτελεί ο Πύργος του Τριγωνίου. Έχοντας κατασκευασθεί πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 15ουμΧ αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως οπλοστάσιο και πύργος πυροβολικού σε ένα από τα σημεία όπου θεωρούνταν κρίσιμα για την αντιμετώπιση πολεμικών ενεργειών.

Η συνεχής οχύρωση της τοποθεσίας μαρτυρά την σημασία που δίνονταν στο συγκεκριμένο σημείο καθώς συνόρευε με την Ακρόπολη η οποία και αποτελούσε το ασφαλέστερο καταφύγιο για τον πληθυσμό κατα την διάρκεια των επιδρομών.

Ενώ σήμερα ο πύργος είναι γνωστός και με τα δύο ονόματα, υπάρχουν έρευνες και προσεγγίσεις που υποστηρίζουν ότι η ονομασία αυτή παρέπεμπε σε άλλο παραπλήσιο κτίσμα με τριγωνική κάτοψη και προβολή κάτι που καθιστά ακριβέστερη την προσφώνηση του ως "Πύργος της Αλύσεως". Κατά την Οθωμανική περίοδο ήταν επίσης γνωστός ώς Πύργος της Αλυσίδας (Zincirli Kule) και Ζωσμένος Πύργος (Kusakli Kule), πιθανότατα εξαιτίας της διακοσμητικής ταινίας που έφερε στην περιφέρεια του.

ΓΑΛΕΡΙΑΝΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί ως υπαίθριο μουσείο. Ρωμαϊκές, Βυζαντινές και άλλες αρχαιότητες βρίσκονται σχεδόν σε κάθε βήμα του Ιστορικού Κέντρου, κάτι που δικαιολογείται από το έντονο παρελθόν του τόπου αυτού!

58

Η Θεσσαλονίκη υπήρξε σε διάφορες φάσεις της ενδιαφέρουσας και

πολυτάραχης ιστορίας της ένα σημαντικότατο πολιτικό και οικονομικό κέντρο. Ένας από τους διαχρονικούς παράγοντες που διατήρησε αναλλοίωτο το προνομιακό αυτό χάρισμα υπήρξε η στρατηγική τοποθεσία της πόλης.

Η Ρωμαϊκή περίοδος δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Η ευημερία που γνώρισε κατά τους αιώνες αυτούς κάνει σαφές ότι οι Ρωμαίοι ηγεμόνες σαν τον Αυτοκράτορα Γαλέριο (260 – 311 μΧ), είχαν αντιληφθεί την δυναμική της πράττοντας ανάλογα.

Έχοντας αναλάβει την εξουσία ως ένας από τους Τετράρχες και μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του ενάντια στους Πέρσες επέλεξε την Θεσσαλονίκη ως έδρα του το 299 μΧ .

Στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας του να ενισχυθεί ο ρόλος της και να αναδεχθεί ως ένα κατάλληλο διοικητικό κέντρο στα πλαίσια πάντα της Τετραρχίας, προχώρησε στην κατασκευή πολλών και σημαντικών πολυτελών κτιρίων. Πραγματοποίησε ένα μεγαλεπήβολο και φιλόδοξο σχέδιο που θα καθιστούσε την Θεσσαλονίκη μια λειτουργική, διοικητική πρωτεύουσα της εκτεταμένης Ρωμαϊκής επαρχίας.

Το πιο εντυπωσιακό ίσως από αυτά υπήρξε το επιβλητικό Ανακτορικό Συγκρότημα που περιλάμβανε πολλούς επιμέρους χώρους. Για να εκτιμήσει κανείς την πλήρη έκταση και σημασία του για την πόλη της Θεσσαλονίκης, πρέπει να κατανοήσει αρχικά το μοναδικό για τα Ελληνικά δεδομένα μέγεθος

Το Γαλεριανό Ανακτορικό Συγκρότημα βρισκόταν στην καρδιά της Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Ήταν κτισμένο σε ευθεία σε έναν άξονα που κυμαινόταν από Βορρά προς Νότο περιλαμβάνοντας το εντυπωσιακό κτίριο της Ροτόντας, την Θριαμβική Αψίδα (Καμάρα), τα Ανάκτορα και το Οκτάγωνο καθώς και τον Ιππόδρομο.

Το κυρίως συγκρότημα πλαισιώνονταν και από επιπλέον κτίρια με χαρακτηριστική Ρωμαϊκή αρχιτεκτονική όπως την μνημειακού χαρακτήρα Βασιλική (Basilica) καθώς και ένα Νυμφαίο το όποιο κάλυπτε τις λατρευτικές ανάγκες. Το Βόρειο τμήμα του τέμνονταν από την εξέχουσας σημασίας Εγνατία Οδό (Via Egnatia) στο ύψος της Καμάρας.

59

Τόσο το κεντρικό Αίθριο με το εντυπωσιακό περιστύλιο που το πλαισίωνε, όσο και τα περίτεχνα διακοσμημένα ψηφιδωτά δάπεδα και οι επιμέρους στοές, συνέθεταν μια εικόνα δύναμης και αίγλης.

Το Οκτάγωνο στην νοτιοδυτική πλευρά υπήρξε ίσως η πιο πολυτελής προσθήκη στο όλο κτιριακό σύμπλεγμα. Ήταν κατά πάσα πιθανότητα το μέρος όπου βρισκόταν η αίθουσα με τον θρόνο του Τετράρχη ενώ είχε πλούσια διακόσμηση και διώροφη κατασκευή.

Ως ενιαίος χώρος το Ανακτορικό Συγκρότημα του Γαλερίου κατελάμβανε πάνω από 150.000 τμ! Κάλυπτε μια περιοχή από την Ροτόντα έως και την Πλατεία Ναβαρίνο, τις παράλληλες οδούς και την Αγία Σοφία με κατεύθυνση Δυτικά! Μαζί με το Ρωμαϊκό Φόρουμ (Αρχαία Αγορά) υπήρξαν το επίκεντρο της καθημερινής ζωής στην Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη!

Η ανασκαφική έρευνα έφερε εξαιρετικά ευρήματα στο φώς, πολλά από τα οποία

φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Ένα από αυτά είναι και το αριστουργηματικό μαρμάρινο τόξο που περιλαμβάνει

απεικόνιση στο ίδιου του Γαλέριου μεταξύ άλλων μοτίβων που εκπλήσσουν με την λεπτομέρεια που τα διακρίνει!

Δεδομένου του μεγέθους του, τα έργα αναστήλωσης και ανάδειξης του όλου έργου διήρκεσαν αρκετά χρόνια, ενώ σε μερικά σημεία όπως στην ¨Αψιδωτή Αίθουσα¨ επί της Πλατείας Ναβαρίνο συνεχίζονται τμηματικά ακόμη και σήμερα με σκοπό την προστασία και την ανάδειξη τους.

Πολλά τμήματα του συγκροτήματος είναι διαθέσιμα στο κοινό σε έναν όμορφο υπαίθριο χώρο. Περιλαμβάνουν αναστηλωμένα τμήματα του Αίθριου, Στοές και τμήμα της Βασιλικής καθώς και μαρμαροθετημένα δάπεδα και ορισμένα εξαιρετικά ψηφιδωτά!

60

ΓΕΝΤΙ ΚΟΥΛΕ

Καμία βόλτα στην ιστορική Άνω Πόλη δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί

ολοκληρωμένη χωρίς μια στάση στο Φρούριο του Επταπυργίου, επίσης γνωστό και ως Γεντί Κουλέ (Yedi Kule = Επτά Πύργοι). Ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα της πόλης της Θεσσαλονίκης. Το Επταπύργιο βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της Άνω Πόλης, στο Βορειοδυτικό τμήμα των Βυζαντινών τειχών.

Κτισμένο από τους Βυζαντινούς κατά την Παλαιολόγεια περίοδο της αυτοκρατορίας (14ος αιώνας μΧ) βρίσκεται πάνω σε αρχαιότερη κατασκευή, πιθανότατα του 9ου μΧ αιώνα. Χρησίμευε για την στρατοπέδευση της φρουράς της πόλης και την ασφαλή καταφυγή του πληθυσμού σε περιπτώσεις επίθεσης και επιδρομών.

Έχοντας καθαρά οχυρωματικό χαρακτήρα, το κυρίως κτίριο επιβλέπει την Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης η οποία και προστατεύονταν από ισχυρά τείχη και αμυντικούς πύργους σε διάφορα σημεία της. Σύμφωνα με πηγές η ονομασία «Επταπύργιον» προήλθε από τους επτά πύργους που βρισκόταν στην Βόρεια πλευρά του κάστρου της Ακροπόλεως (μη λαμβάνοντας υπόψη τα μεσοπύργια).

Μεγάλες Πύλες (Πορτάρες) οι οποίες υπάρχουν και σήμερα οδηγούσαν στο εσωτερικό της Ακρόπολης ενώ ο πύργος του Τριγωνίου αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα και πιο επιφανή σημεία των τειχών. Η θέση του ήταν εκεί ακριβώς όπου η Ακρόπολη συναντούσε τα τείχη, τα οποία και συνέχιζαν ως την θάλασσα.

Μαζί με το φρούριο του Βαρδαρίου στα Δυτικά, το Τόπ Χανέ (Top hane) και τον Λευκό Πύργο, το Γεντί Κουλέ υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα φρούρια που ήταν υπεύθυνα για την άμυνα της πόλης.

Η τοποθεσία του Επταπυργίου υπήρξε ιδανική για ένα έργο τέτοιας φύσεως κάτι που οφείλεται στο υψόμετρο, την θέα που προσφέρει αλλά και την κλίση του εδάφους. Όλα αυτά συνετέλεσαν στο να θεωρείται στρατηγικού χαρακτήρα και εξαιρετικά πολύτιμη, πράγμα που έγινε αντιληπτό από πολύ νωρίς!

Καθαυτό τον τρόπο είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι οι πρώτες εργασίες που αποσκοπούσαν στην οχύρωση του συγκεκριμένου σημείου έλαβαν μέρος αμέσως μετά την ίδρυση της ίδιας της Θεσσαλονίκης πολλούς αιώνες νωρίτερα. Ακόμα και

61

μετά την άλωση της πόλης το 1430 μΧ οι Οθωμανοί συνέχισαν να βελτιώνουν τα χαρακτηριστικά του με επιπλέον προσθήκες και τροποποιήσεις.

Η σημερινή του διαμόρφωση περιλαμβάνει το Βυζαντινό φρούριο με τους πύργους του καθώς και τα νεότερα κτίρια που δημιουργήθηκαν ως προσθήκες, κυρίως κατά την περίοδο της χρησιμοποίησης του ως φυλακές. Η λειτουργία τους ξεκίνησε το 1890 ενώ η κατασκευή τους προκάλεσε σημαντικές αλλοιώσεις στην αρχιτεκτονική του μνημείου.

Μόλις το 1989 οι φυλακές μεταφέρθηκαν και το κτίριο ήρθε στην δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού έχοντας δεχθεί επισκευές και μερικές αναστηλώσεις. Σήμερα στους χώρους του φιλοξενούνται συχνά εκδηλώσεις, και διάφορα δρώμενα, ενώ υπάρχουν σχέδια για γενικότερη ανάπλαση.

62

Πηγές

http://www.it.uom.gr/project/monuments/ist_anad.htm

http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/DimosThessalonikis/Peripatoi-Klironomias/Peripatoi-Klironomias

http://ma-museology.web.auth.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CF%89%CE%BD-%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CE%BD/

http://www.inthessaloniki.com/

http://www.thessalonikicityguide.gr/

http://www.thessalonikicityguide.gr/index.php?MDL=pages&Branch=N_N0000000100_N0000002039_N0000002001_N0000002006

http://www.ose.gr/el/%CF%83%CE%B9%CE%B4%CE%B7%CF%81%CE%BF%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%B1/26-%CF%83%CE%B9%CE%B4%CE%B7%CF%81%CE%BF%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82