Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ, EΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ, ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 34KYΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

― υποτυπώνω: •ποτυπ΅, -όω, ΝΜΑ [•πότυπος]σχεδιάζω κάτι σε γενικές γραμμές, σκιαγραφώ («ταÜτα •πετυπώθη κεφαλαιωδ΅ς», Πολ.) μσν. σχηματίζω μια ιδέα, φαντάζομαι ||(μσν.-αρχ.) 1. παριστάνω, απεικονίζω («®Öνας στέρνα τε καd üμους •ποτυπωσάμενος τέχν� η τ� É πλαστικ� É», Ευσ.) 2. συμβολίζω («τe δειλeν τ΅ν τρυγόνων τcν πρeς τaς êμαρτίαςεéλάβειαν •ποτυποÜται», Κλήμ. Αλ.) 3. παρουσιάζω με λέξεις, συνθέτω («... τcν αéτcν àναγεγραφέναι •ποτετυπωμένην πρeς τe δεÖν ο≈τω προσεύχεσθαι προσευχήν», Ωριγ.)·|| αρχ.4. προδιαθέτω κάποιον σε κάτι 5. ιατρ. συνιστώ, δίνω ως συνταγή

Ο ΤΕΧΝΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ως νεοφιλελεύ-θερο ιδεολογικό και οικονομικό παράδειγ-μα σαρώνει την επικοινωνία –και όχι μόνοαυτήν– 20 χρόνια τώρα. Ο πυρήνας του, ηιδέα ότι η ψηφιακή τεχνολογία ενσαρκώνειτην ελεύθερη αγορά, έχει εδραιωθεί για τακαλά στο παρασκήνιο του πάσης φύσεωςψηφιακού. Από τη βαθιά πεποίθηση ότιυπάρχει κάτι εγγενώς πιο δημοκρατικό στακοινωνικά μέσα δικτύωσης, τις πλατφόρμεςκαι τους αλγορίθμους, μέχρι την ιδέα ότι ταπιο καίρια επιστημολογικά ζητήματα στη φι-λοσοφία του νου, την οντολογία και την ηθι-κή είναι πια λυμένα, τα πάντα γύρω μαςεδραιώνουν την οικεία τεχνοκουλτούρα επι-τάχυνσης και εκμετάλλευσης της συλλογι-κής υπεραξίας. Τα όρια της τεχνοπολιτικήςείναι σκληρά δομημένα από τις ήττες τηςΑριστεράς τη δεκαετία του ’90. Μπορεί ναέχουν περάσει 20 χρόνια από τότε που οΚλίντον εισήγαγε πολλαπλές φαντασιώσειςπερί του ελεύθερου ηλεκτρονικού εμπορί-ου και της ζωής χωρίς ρευστό, μα η μνήμητης εισαγωγής αγαθών και υπηρεσιών στησφαίρα της επικοινωνίας είναι ακόμη νωπή.Και για όσους δεν είναι, η εστία αναζωπυ-ρώνεται κάθε στιγμή πλοήγησης χωρίς εγ-γυήσεις μέσα από τις πολυποίκιλες παρά-νοιες περί εμπορευματοποίησης των δεδο-μένων μας, επιτήρησης και γενικής παρακ-μής των δικαιωμάτων. Το 1997, σε συνε-δριακή διαμάχη, διάσημος Αμερικανός ρυθ-μιστής μού είπε κυνικά και σαρκαστικά:«Ώστε δεν πιστεύετε στο ελεύθερο εμπό-ριο, κυρία Πατέλη». Η απάντησή μου ήταν:«Στις ΗΠΑ μπορείτε να αγοράσετε έναόπλο, μια εφημερίδα, μια μπανάνα και ένανδονητή από το ίδιο μαγαζί, στην Ευρώπη όχι,οπότε, εάν σε αυτό αναφέρεστε, όχι, δεν πι-στεύω στο ελεύθερο εμπόριο». Τόσο δυνα-τό έχει υπάρξει το φιλελεύθερο αίτημα γιαδιείσδυση σε αγορές και υπηρεσίες που κα-μία σχέση με την επικοινωνία δεν έχουνώστε καθ’ εαυτό το “κοινωνικό”, οτιδήποτε

δεν εκφράζεται σε ανταλλακτική αξία, θεω-ρείται εξωτερικό κόστος και καθ’ εαυτήν ηπολιτική αυταρχισμός.

Τοπικά, το λεγόμενο ψηφιακό παραμένειο ελέφαντας στο δωμάτιο της ελληνικής πο-λιτικής. Η φετιχοποίηση, σε συνδυασμό μετις γνωστές μικροαστικές ατζέντες μικροεκ-μετάλλευσης, κυριολεκτικά συνιστά το τι εί-ναι το ψηφιακό στην Ελλάδα. Κάπου ανάμε-σα στον φίλο που ξέρει από κομπιούτερ, τονκολλητό με τη μικρή εταιρία πληροφορικήςπου θα κάνει το site και τον πολιτικό που θααδράξει το μεδούλι της ψηφιακής στιγμής,μάθαμε να εργαλειοποιούμε σε τέτοιο ση-

μείο το ψηφιακό ώστε κάπως μοιάζουμε μεαυτούς που απλώς αρνούνται την ύπαρξήτου, αφού και οι τεχνοφοβικοί μα και οι φετι-χιστές αρνούνται πεισματικά να οραματι-στούν έναν άλλον τεχνοπολιτισμό. Αυτό τοόραμα, το οποίο αριστεροί στοχαστές σμι-λεύουν εδώ και δύο δεκαετίες μέσα από τιςκριτικές τους, μα και αυτόνομα, σήμερα βρί-σκεται και πάλι στο προσκήνιο. Το ψηφιακόέχει αποτελέσει την αφετηρία για την ανί-χνευση πολλαπλών ζητημάτων, από τις συ-ζητήσεις περί απεμπλοκής του υποκειμένουαπό την ηθική της κυριότητας μέχρι την κυ-βερνοπάνκ και το ζήτημα της εργασίας. ΗΑριστερά εννοιολογεί και διεισδύει σε τό-πους ξένους και καπιταλιστικά παραγόμε-νους, κάνοντας, όπως είχε πει και ο AndrewRoos, την “ιστορική συγκυρία πολιτική ευκαι-ρία”. Αυτή η πολιτική ευκαιρία αναδύεται σή-μερα όχι μόνο επειδή είναι σαφές ότι ο τε-χνοκαπιταλισμός έχει αγγίξει τα όρια του, καιφυσικά επειδή στις ΗΠΑ εκλέχτηκε ο Τραμπ,μα για ακόμη έναν λόγο, που αφορά στην τε-χνολογία. Σήμερα, για ακόμη μία φορά, ανα-δύεται μια εξαιρετικά καινοτόμος τεχνολο-γία, το blochchain.

Ο τεχνοαλφαβητισμός, το όραμα και η κρι-τική από τα αριστερά φαντάζουν επομένωςπιο σημαντικά από ποτέ. Στο ανά χείρας τεύ-χος των Υποτυπώσεων, καθώς και στο επό-μενο, φιλοξενούνται άρθρα που ισορροπούνκάπου ανάμεσα σ’ αυτούς που μόνο οσφραί-νονται τον ενδόμυχο νεολουδδισμό και σ’ αυ-τούς που απορρίπτουν το επικοινωνιακό ωςεπιφαινόμενο. Τα άρθρα απηχούν τη στρο-φή προς μια πιο στρατευμένη γραφή, που έρ-χεται μετά τη βιομηχανοποίηση του πανεπι-στημίου και την εργαλειακή εξειδίκευσηστην έρευνα, γραφή που αρνείται να μείνειαμέτοχη μπροστά στην τεχνοκαπιταλιστικήπραγματικότητα και την πρόσφατη λειτουρ-γία των κοινωνικών Μέσων υπέρ της εκλο-γής τού Τραμπ.

ΚΟΡΙΝΝΑ ΠΑΤΕΛΗ

Τεχνοκαπιταλισμός, επιτάχυνση και η δύση του συλλογικού νοήματος

ΜΕΡΟΣ Α΄

Η Κορίννα Πατέλη είναι θεωρητικός τωννέων Μέσων, πρώην πανεπιστημιακός, συν-ιδρύτρια του Δικτίου Unlikes Us με τον GeertLovink, και ακτιβίστρια. Οι συνεργασίες της,οι ομιλίες της, η έρευνά της και οιδημοσιεύσεις της αφορούν την πολιτικήοικονομία των νέων Μέσων, ταμονοπωλιακά κοινωνικά Μέσα, τηβιομηχανοποίηση δεδομένων και τηνκουλτούρα του τεχνοκαπιταλισμού. Εργάζεταιως σύμβουλος νέων Μέσων, διαφημήστρια,ασχολείται με την ψηφιακή πολιτική, καθώςκαι με αναδυόμενες τεχνολογίες όπως τοblochain. Λαμβάνει μέρος σε νέα Μέσα, τοFinatec κλπ. διεθνώς.

24/2Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

ΠΟΙΟΣ μπορεί να ξεχάσει το 2008,όταν για πρώτη φορά, εν μέσω μαζικώνδιαδηλώσεων, εμφανίστηκαν στον δη-μόσιο χώρο ομάδες που επιδίδονταν σελεηλασίες καταστημάτων – κοινωνικήέκφραση που δεν χωρούσε σε συλλο-γικές διαδικασίες και πολιτικές επεξερ-γασίες; Η έκλυση συναισθημάτων ωςυποχώρηση της “πολιτικής” αλλά και ωςαγωνιώδης απόπειρα γεφύρωσης ενόςαόρατου χάσματος έθεσε όλους τουςπολιτικούς χώρους προ νέων διλημμά-των. Τα κοινωνικά Μέσα στο Διαδίκτυοως πεδίο διαμεσολάβησης μιας προνο-μιούχου ελίτ –τότε ακόμη– επαγγελμα-τιών των υπολογιστών, της επικοινωνίαςκαι της πολιτικής, που κατανοούσε τονεαυτό της ως υβριδική δημόσια σφαίρα,ανάμεσα στον βιομηχανοποιημένο πο-λιτικό διάλογο των ΜΜΕ και την ασύν-τακτη συναισθηματική έκφραση τωνδρόμων, λειτούργησαν ως αυτόνομοφίλτρο σύνταξης ή μετάφρασης νοη-μάτων.

Το ρήγμα δεν ήταν μονοσήμαντο καιδεν αφορούσε μόνο τη χώρα μας: Το2011 η έκλυση συναισθήματος στον δη-μόσιο χώρο, στο Λονδίνο, εξυφάνθηκεστο ανάγλυφο της πόλης διά της τε-χνολογίας, καθώς οι νεαροί των προ-αστίων χρησιμοποιούσαν τις λίστες τουblackberry για να οργανώσουν τις επι-θέσεις τους στα καταστήματα αθλητι-κών παπουτσιών – νούμερο ένα αντι-κείμενο των λεηλασιών που σημάδε-ψαν εκείνα τα γεγονότα. Δυο εβδομά-δες αργότερα, ο Γκάρντιαν δημοσίευσελίστα – όχι αιτημάτων αλλά ειδών, αγα-θών που είχαν λεηλατηθεί σε εκείνεςτις επιθέσεις, με σειρά δημοφιλίας. Μεάλλα λόγια, η δολοφονία του νεαρούΜαρκ Ντάγκαν από αστυνομικούς τηςΒρετανικής πρωτεύουσας δεν απαντή-θηκε με την απαίτηση για πιο δημοκρα-τική αστυνόμευση αλλά με λεηλασίεςαθλητικών παπουτσιών, κινητών τηλε-φώνων, υπολογιστών, ρούχων κ.ά. Ήτανάραγε η οικονομική κρίση και ο απο-κλεισμός από την εργασία και την ικα-νοποίηση των αναγκών μεγάλων μερί-δων του πληθυσμού στην Ελλάδα (ήδηαπό το 2008) και αντίστοιχα η μείωσητων παροχών πρόνοιας και η οικονομικήδυσπραγία όσων κατοικούν στα προ-άστια του Λονδίνου άσχετη με την επέ-κταση του ψηφιακού πεδίου; Η συναι-σθηματική σύγχυση ήταν άσχετη τηνπροώθηση του ηλεκτρονικού εμπορίουκαι των προσωποποιημένων υπηρε-σιών στα κοινωνικά Μέσα και την υπό-σχεση ενός πιο ανοικτού και δημοκρα-τικού κόσμου, όπως αυτή εκφράστηκεστην Αραβική Άνοιξη και το αίτημα γιαfacebook revolutions;

Επτά χρόνια αργότερα, όλα τα στοι-χεία τής παραπάνω διαδικασίας είναιεδώ σαν τεχνική μάρκετινγκ χωρίς τηνκοινωνική έκφραση. Κοινωνικοί ψυχο-λόγοι και marketers μελετούν κατανα-

λωτικές συμπεριφορές και συναισθή-ματα, όπως αυτά εκφράζονται στα κοι-νωνικά Μέσα, για να παραγάγουν πολι-τικές στάσεις, μέσω της σύνταξης καιστόχευσης προσωποποιημένων μηνυ-μάτων, όπως έγινε, για παράδειγμα,στην εκλογή Τραμπ (και σε Ευρώπη καιΛ. Αμερική πριν τις ΗΠΑ). Έχει μεσολα-

βήσει ο πόλεμος στη Συρία σαν κυμα-τοθραύστης των εξεγέρσεων στονΑραβικό κόσμο και σαν απάντηση τηςεπιβολής της εξουσίας στη φιλελεύθε-ρη τεχνο-ουτοπία και αντιστικτικά, στηναντίπερα όχθη της Μεσογείου, έχει με-σολαβήσει η όξυνση της οικονομικήςκρίσης και η αύξηση της επιρροής τουφασισμού ανά την Ευρώπη.

Το ψηφιακό πεδίο αναδύθηκε τη δε-καετία του ’90 ως τεχνολογία πραγμά-τωσης της νεοφιλελεύθερης παγκο-σμιοποίησης, αφού επιταχύνει εκθετι-κά τη μεταφορά οικονομικών πληρο-φοριών και ρευστοποιεί τη μεταφοράκεφαλαίου επιβάλλοντας την αναδιορ-γάνωση των παραγωγικών και κοινωνι-κών σχέσεων σε μεγάλες περιφέρειες,περιορίζοντας την πρόσβαση σε δομέςκοινωνικής ωφέλειας που χτίζονται σεαργούς χρόνους, όπως είναι η υγεία καιη δημόσια παιδεία, αλλά και –κυρίως–αφαιρώντας την προοπτική όποιας κοι-νωνικής κινητικότητας. Οι νεόπτωχοιτων προαστίων των μεγάλων πόλεωνδικαιούνται να έχουν πρόσβαση στα κα-ταναλωτικά αγαθά της εποχής ανάλο-γα με την ευρωστία της τοπικής τους οι-κονομίας (για παράδειγμα, το προλετα-ριάτο στη Βρετανία μπορεί να έχει το τε-λευταίο iphone η στυλάτα αθλητικά πα-πούτσια), όχι όμως επαρκή σίτιση ή πρό-σβαση σε υπηρεσίες κοινής ωφέλειας,εφόσον αυτές παρέχονται από σταθε-

ρές δομές καθολικής πρόσβασης.Μετά την κατάρρευση της .com οικο-

νομίας και την ανάδυση του κοινωνικούΔιαδικτύου, αλλά και την εξάπλωση τωνηλεκτρονικών συσκευών, το ψηφιακόπεδίο προσέθεσε μια τρίτη διάσταση σεκάθε οργανισμό παραγωγής πληροφο-ριών οποιουδήποτε είδους, επιβάλλον-

τας τη ριζική αναδιοργάνωσή τους. Δενείναι πάντοτε εύκολες ή ακριβείς οι με-ταφορές, όμως όλοι οι θεσμοί συναν-τούν σήμερα το αρνητικό τους: πρέπεινα συνεχίσουν να παρέχουν εγγυήσειςσε κορεσμένα πληροφοριακά περιβάλ-λοντα και ενώ υφίστανται τη διαρκή διά-βρωση της αγοράς η οποία παρεισφρέ-ει στις επικοινωνίες που εξυφαίνονταιγύρω τους. Δεν είναι μόνο η αύξηση τηςπαραγωγής πληροφοριών από περισ-σότερες πηγές και η ταχύτατη μετάδο-σή τους μέσω δικτύων που οδηγεί σεκρίση τους θεσμούς. Η ίδια η ψηφιοποί-ηση βασίζεται σε αναπαραστάσεις οιοποίες ανάγουν πολύπλοκες κοινωνι-κές λειτουργίες σε απλουστευμένεςοπτικοακουστικές μορφές. Αυτό είναιήδη προβληματικό, όταν πρέπει να ανα-παρασταθούν ανθρώπινα συναισθή-ματα (like), πόσο μάλλον όταν πρέπει νααποτυπωθούν δημόσιες λειτουργίες.

Πάρτε για παράδειγμα τα δημόσια δε-δομένα. Μπορεί άραγε το κράτος ναδιαμορφώσει προσωποποιημένες υπη-ρεσίες από τον συνδυασμό επιμέρουςψηφιοποιημένων πληροφοριών γιαστοχευμένες ομάδες πολιτών; Αν το επι-χειρούσε, ο βαθμός της πολυπλοκότη-τας θα ήταν τέτοιος ώστε θα έπρεπε ναφανταστούμε έναν τελείως διαφορετι-κό δημόσιο τομέα. Η αναγωγή της γνώ-σης και των πληροφοριών του κράτουςσε πρώτη ύλη εκμετάλλευσης μιας νέ-

ας αγοράς ημι-ιδιωτικών υπηρεσιών θαμπορούσε να το πετύχει. Υπάρχει όμωςτρόπος να εγγυηθούμε την κοινωνικήωφέλεια, την καθολική πρόσβαση και τημη παραβίαση ατομικών και κοινωνικώνδικαιωμάτων από τη δημιουργία ενόςκράτους - πλατφόρμας και την ιδιωτικο-ποίηση των υπηρεσιών του; Είναι κάτι πουπρέπει να σκεφτούμε, αφού η αγορά δενπαράγει κέρδος αν δεν ανοίξει (open) καιδεν απελευθερώσει τα δεδομένα από τακοινωνικά ή περιβαλλοντικά τους κόστη.

Επιπλέον, όπως όλες οι καπιταλιστικέςαγορές, έτσι και η αγορά των δεδομένωνκαι της διάθεσής τους τείνει να αυτορυθ-μιστεί. Το facebook είναι ήδη ένα είδοςγνωσιακού μονοπωλίου στα κοινωνικά δί-κτυα, όπως το google στις μηχανές ανα-ζήτησης και η microsoft στα λειτουργικάσυστήματα υπολογιστών. Ήδη, στα χρό-νια που πέρασαν, το ενδιαφέρον μας με-τατοπίστηκε από την οργάνωση της πα-ραγωγής νοημάτων (και δημοκρατικώναντιστάσεων) σε υψηλότερο επίπεδο(από το χάσταγκ στο wiki, τα pads, τα blogsκαι τα μικροεκδοτικά σχήματα στην υβρι-δική δημόσια σφαίρα), στη διεύρυνση τηςκατανάλωσης, την παρατήρηση των συ-ναισθημάτων ως κλιματικών φαινομένωνπου δημιουργούνται σε χαοτικά συστή-ματα υπερπαραγωγής συμβόλων, κατα-τετμημένων μηνυμάτων – ένα καταναλω-τικό ζάπινγκ επί κλικ εις την νιοστήν τοοποίο μεγαλώνει το κομμάτι της τεχνο-λογικής διαμεσολάβησης χωρίς τις θε-σμικές εγγυήσεις που απαιτούνται όταναποδίδεται σε κάποιον αυτό το δικαίωμακαι μειώνει τη συμμετοχή σε εναλλακτι-κά - κοινωνικά μοντέλα παραγωγής.

Διευρύνθηκε η κατανάλωση πληρο-φοριών (η κρίση των ΜΜΕ είναι είτε ανύ-παρκτη ή αμιγώς πολιτική), μειώθηκε ηποιότητα παραγωγής τους (και η προ-στασία της εργασίας). Οι ψευδείς ειδή-σεις δεν συμβολίζουν απλώς την ήττατης φιλελεύθερης ουτοπίας που βιώσα-με τα πρώτα χρόνια των κοινωνικών Μέ-σων, καθώς οι λαϊκιστικές δημοσιογρα-φικές προσπάθειες μετοίκησαν από τοχαρτί στο αρρύθμιστο ψηφιακό πεδίο. Οιψευδείς ειδήσεις είναι παράγωγο τηςίδιας της αλλαγής του ψηφιακού πεδίου,αφότου την κατάρρευση της ιδέας τουηλεκτρονικού εμπορίου διαδέχθηκε μιαντετερμινιστική αντίληψη για τις ανθρώ-πινες σχέσεις, αντί για μια πολιτική αντί-ληψη, όπως ελπίσαμε για λίγο με το λε-γόμενο κοινωνικό Διαδίκτυο.

Το κράτος είναι ο μεγαλύτερος παρα-γωγός και διανομέας δεδομένων και πλη-ροφοριών. Ενδεχόμενη αυτορρύθμισητης δυνητικής αγοράς δημοσίων δεδο-μένων θα μπορούσε να φέρει το κράτοςσε κατάσταση ομηρείας από ολιγοπω-λιακά συμφέροντα. Αν δεν καταλάβουμετην οικονομία των πληροφοριών στονψηφιακό κόσμο, δεν θα μπορέσουμε ναυπερασπισθούμε μια σειρά από δημο-κρατικές εγγυήσεις, όπως η ισονομία, η

Μ Ι Α Κ ΑΘΥ Σ Τ Ε Ρ Η Μ Ε Ν Η Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Η

Αντίσταση στο ψηφιακό πεδίο

25/3Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

ισότητα, η ατομική ελευθερία κ.ά. Τιςπροηγούμενες ημέρες οι οδηγοί ταξίσυγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφείατης Ν.Δ. προκειμένου να διαμαρτυρη-θούν για τις δηλώσεις Κυρανάκη περίανεργίας. Είπε ο αναπληρωτής εκπρό-σωπος Τύπου της αντιπολίτευσης: “Τιμπορούν να κάνουν νέα παιδιά που εί-ναι άνεργα, να δουλέψουν και να βγά-λουν λίγα χρήματα παραπάνω; Να πά-ρουν το ΙΧ τους και να το κάνουν uber.Δεν μπορούν να το κάνουν σήμερα για-τί δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο”.

Με άλλα λόγια, να ανοίξουμε το επάγ-γελμα του ταξί, αφαιρώντας τα κοινωνι-κά κόστη όπως και εκείνα της εγγύησηςποιότητας, ασφάλειας και κοινωνικήςανταποδοτικότητας. Δεν τίθεται ζήτημαυποδομών η σχεδιασμού, αφού το μα-γικό χέρι της αγοράς (της μετατροπήςοποιασδήποτε ανθρώπινης λειτουργίαςσε εμπορεύσιμη υπηρεσία δηλαδή άματη εισόδω της στο ψηφιακό πεδίο) μπο-ρεί να βοηθήσει λίγο τα πράγματα. Γνω-ρίζουμε πια ότι τα δίκτυα δεν εκδημο-κρατίζουν την οικονομία αλλά, αντίθε-τα, οξύνουν το οικονομικό χάσμα, αφούδεν ανοίγουν μόνο την αγορά αλλά, επι-πλέον, εξάγουν την υπεραξία της έξωαπό την αλυσίδα παραγωγής μέσω τωνεταιρειών δικτύωσης. Ο φιλελεύθεροςοικονομισμός καταστρέφει το περιβάλ-λον, τη δημοκρατία και τις κοινωνικέςσχέσεις μέχρι του επιπέδου και αυτήςακόμα της οικογένειας ή της ατομικήςαξιοπρέπειας.

Είναι αλήθεια ότι μπορείτε σήμερα ναπουλάτε “φιλοξενία” μέσω δικτύωνairbnb, υπηρεσίες μεταφοράς μέσω“uber”, φαγητό και ξεναγήσεις μέσω άλ-λων δικτύων και, αν έχετε ένα μικρό αρ-χικό κεφάλαιο να επενδύσετε σε εξο-πλισμό και υποδομές, μπορεί να το κά-νετε τόσο καλά ώστε να φοροδιαφεύ-γετε με τις ευλογίες των οικονομιστώντου φιλελευθερισμού και ακόμα να κυ-ριαρχήσετε ωθώντας τους ανταγωνι-στές σας εκτός αγοράς. Καθώς υποχω-ρεί το πεδίο της κοινωνικής χρήσης, αςθυμηθούμε ότι υπήρχε φιλοξενία πριντο airbnb, ότι οι γείτονες μοιράζονταντο αυτοκίνητο, ότι υπήρχε κοινωνική κα-τανάλωση πολιτιστικών αγαθών (π.χ. κα-σέτες) και ότι για κάθε λειτουργία πουπαίρνει μια δισύλλαβη ταμπέλα στο ψη-φιακό πεδίο σήμερα, υπήρχε ένας χα-ρακτηρισμός στο πεδίο των κοινωνικώνοικονομιών. Από την οικονομία του δώ-ρου στην οικογενειακή οικονομία πα-ροχών, στην κοινοτική οικονομία τωνκοινών και τη δημόσια χρήση, διαφορε-τικές λειτουργίες επωμίζονταν διαφο-ρετικά κοινωνικά κόστη και διαφορετι-κά οικονομικά συστήματα συνυπήρχαν.

Πρόσφατα το airbnb ξεκίνησε μιανυπηρεσία “εμπειριών”. Μπορείτε πλέοννα πουλήσετε από μαθήματα μαγειρι-κής μέχρι συναντήσεις αγκαλιάς, όπωςκάνει ένας σταρτάπερ στη Ν. Υόρκη που

διαπίστωσε ότι υπάρχει κενό στην αγο-ρά για τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Ανάγ-κες που καλύπτονταν κοινωνικά προτούέρθει ο νεοφιλελευθερισμός να διαρ-ρήξει τους δεσμούς των πολλαπλών οι-κονομιών μας επιβάλλοντας την ανα-γωγή στην αγορά. Δεν μπορούμε να αρ-νηθούμε την πρόοδο που είναι εγγενήςστην παραγωγή τεχνολογιών, ας θυμό-μαστε όμως ότι για κάθε τεχνολογίαπου παράγει ο καπιταλισμός πρέπει νακάνουμε διπλή δουλειά για την κοινωνι-κή της άρθρωση. Το ανοικτό λογισμικόκαι τα commons, τα δίκτυα υψηλών τα-χυτήτων, μπορούν όλα να λειτουργή-σουν υπέρ της κοινωνικής απελευθέ-ρωσης αν δημιουργήσουμε ένα πεδίοτου οποίου το οξυγόνο θα είναι τα συ-στατικά της απελευθέρωσης αυτής. Τοπεδίο αυτό τέμνεται με το ψηφιακό καιείναι το κράτος με τις εγγυήσεις που φέ-ρει και οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί ωςέκφραση της δημοκρατίας. Το κράτοςδεν πρέπει να αναγνωρίζει ως τίποταπαραπάνω από εμπορική δραστηριότη-τα όποιαν αρνείται να αναλάβει τα επι-μέρους κόστη της κοινωνικής λειτουρ-γίας που ισχυρίζεται ότι επιτελεί. Πρέ-πει, αντίθετα, να την υποβάλει σε ελέγ-χους ποιότητας. Πάρτε για παράδειγματην ενημέρωση. Η αύξηση των ενημε-ρωτικών ιστοτόπων δεν σημαίνει αύξη-ση της ποιότητας του παραγόμενου έρ-γου διά του ανταγωνισμού αλλά, αντί-θετα, πτώση της ποιότητας, καταστρα-τήγηση των εργασιακών δικαιωμάτωνκαι του κώδικα δεοντολογίας και εκτε-ταμένη λογοκλοπή και κλοπή πνευμα-τικής ιδιοκτησίας. Με πρωτοβουλία τουυπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής συ-στάθηκε μητρώο επιχειρήσεων onlineΤύπου, στο οποίο δεν μπορούν να εν-ταχθούν όσες πρωτοβουλίες δεν πλη-ρούν τους όρους για τα παραπάνω καιεπομένως δεν μπορούν να έχουν πρό-σβαση στην κρατική διαφήμιση. Χρει-άζεται να ληφθούν πολλά περισσότε-ρα μέτρα, ώστε όσοι δεν είναι διατεθει-μένοι να αναλάβουν τον ρόλο που διεκ-δικούν να απονομιμοποιηθούν στη συ-νείδηση των πολιτών ή να θεωρηθούνκάτι που δεν έχει σχέση με την ενημέ-ρωση. Η ίδια διαδικασία θα πρέπει ναακολουθηθεί σε όλες τις επιμέρους λει-τουργίες που ψηφιοποιούνται σήμερα.Με άλλα λόγια, το πεδίο του δημοσίουκαι των εγγυήσεών του πρέπει να απλω-θεί σήμερα μέσα στο ψηφιακό, στονβαθμό που αυτό είναι εφικτό. Καθώςμάλιστα στην Ελλάδα επικράτησαν οιΤραμπιστές της ακροδεξιάς πτέρυγαςτης Ν.Δ. ήδη από την προηγούμενη κυ-βέρνηση παράγοντας σύγχυση με τιςψεύτικες ειδήσεις τους και την γκαιμ-πελική τους επικοινωνία, τολμώ να πώότι οφείλουμε να μεταφέρουμε τις αν-τιστάσεις μας στο ψηφιακό πεδίο για χά-ρη της δημοκρατίας.

ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΤΣΙΜΙΤΑΚΗΣ

ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ μονοπωλείται από μιαχούφτα εταιρείες, η αγορά του σπάνιαπροσφέρει οργανωτικές δομές χειρα-φετητικές ή μη, αφού βασίζεται σε ιδιω-τικές εταιρείες. Συγχρόνως υπάρχει ωςκαταλύτης εξελίξεων που έχουν πάρειήδη τον δρόμο τους. Εν μέσω κρατικήςλογοκρισίας και παρακολούθησης, πα-ρά την εκφραστική, συμβολική και ορ-γανωτική δύναμή του, οι αιτίες της βίας,της αποξένωσης, της ανισότητας καιτης εκμετάλλευσης, της αντίστασηςαπό και σε αυτό, αλλά και της τρομο-κρατίας, θα παραμένουν δομικές και αν-θρώπινες.

Δικτυακές μορφές οργάνωσης οιοποίες υποστηρίζονται από τα νέα Μέ-σα έχουν επιταχύνει τη συμμετοχή ομά-δων που άλλοτε αδυνατούσαν να πα-ρακάμψουν τις πύλες των παραδοσια-κών ΜΜΕ, με αποτέλεσμα οι ομάδες καιτα κινήματα, στην Ελλάδα και εκτός, νακρύβουν δημογραφικές και ιδεολογικέςεκπλήξεις. Ας μην γελιόμαστε όμως, οιεκπλήξεις είναι τυχαίες. Παρόμοιες εξε-λίξεις στη θεωρία των κοινωνικών κινη-μάτων έχουν αναλυθεί ήδη σε σχέσημε το κίνημα της αντιπαγκοσμιοποί-ησης ή αλλιώς κίνημα παγκόσμιας δι-καιοσύνης, το κίνημα ενάντια στον πό-λεμο με το Ιράκ, το αντι-καπιταλιστικόκίνημα και διάφορες άλλες κινητοποι-ήσεις ενάντια στην ιεραρχική οργάνω-ση του κόσμου και τη λογική του κεφα-λαίου και του κράτους ως αναπόφευ-κτων τρόπων κοινωνικοπολιτικής οργά-νωσης της παραγωγής στο παγκόσμιοσύστημα.

Με άλλα λόγια, οι ιδεολογίες ανα-πτύσσονται, εξαπλώνονται στους δαι-δάλους του μονοπωλιακού κοινωνικού

Ίντερνετ, ξεπετάγονται κι αναμειγνύον-ται με την πραγματικότητα. Βρίσκουν έκ-φραση από τους δυνητικούς δρόμουςκαι προς τα πίσω, από τις καταλήψειςαπό τον άνθρωπο κάθε εθνικότητας καιδεν περιορίζονται σε τάξη, φύλο, κρά-τος και πολιτισμό. Όπως και στον δρό-μο, συχνά εναντιώνονται σε ιεραρχικέςδομές που δυσλειτουργούν, σε καπιτα-λιστικές μηχανές που δεν παράγουν τί-ποτα, απλώς παρασιτούν στον άνθρω-πο και σε περιβάλλοντα διαφορετικό-τητας, φυσικά και μη, ενόσω δεν προ-σφέρονται για εύκολη αφομοίωση καιαύξηση του κεφαλαίου.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιπτώσειςτων νέων δικτυακών μορφών οργάνω-σης στην παγκόσμια κοινωνικοπολιτικήζωή, τις οποίες κι επιταχύνει με ιλιγγιώ-δη ταχύτητα το Διαδίκτυο, δεν είναι δε-δομένες – και μετά τον Τραμπ κάπωςπιο εμφανώς αποκρουστικές. Σε περι-πτώσεις κινημάτων, όπου τα κίνητρααφορούν σε ανοιχτές οριζόντιες ταυ-τότητες, με αιτήματα την ισότητα, τη δι-καιοσύνη και την αλληλεγγύη, χωρίςτην εξόντωση πολιτών με βίαια μέσα, τοΔιαδίκτυο πρόσφερε έναν συντονισμό,οργανωτική επιτάχυνση, δημοσιότητακαι δύναμη στη δημόσια σφαίρα, χωρίςόμως οι διαμαρτυρίες κι οι επαναστά-σεις συχνά να φέρνουν σημαντική κοι-νωνική αλλαγή, παρά την αλλαγή καθε-στώτων – όπως, για παράδειγμα, κατά τηδιάρκεια της Αραβικής Άνοιξης ή τηςπεριορισμένης επιρροής του ΟccupyWall Street.

Ομοίως, αυτή η επιτάχυνση στονσυντονισμό και στην κινητοποίηση νέ-ων διαδικτυακών ομάδων υποστήριξεκαι κινήματα όπου οι ταυτότητες είναι

Η ΔΥ Ν Η Τ Ι Κ Η Π ΡΑ Γ Μ ΑΤ Ι ΚΟ Τ Η ΤΑ

Επιπτώσεις των νέωνδικτυακών μορφών

οργάνωσης

ιεραρχικές και κλειστές, στηριζόμενεςστον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον σε-ξισμό, τον θρησκευτικό φανατισμό καιτην άρνηση κάθε διαφορετικότητας.Δημοκρατικά κράτη αντιμετωπίζουν κι-νήματα κατά της λιτότητας, συντονι-σμένα μέσω Διαδικτύου, και νέα ψη-φιακά κινήματα υπέρ της διαφάνειαςδιακυβέρνησης του κυβερνοχώρου καικατά των παρακολουθήσεων, όπως ταWikiLeaks, Anonymous, Snowden καιλοιπά. Εν μέσω συνεχών αλλαγών καιπολέμων στη Μέση Ανατολή και σε ψυ-χρό γεωπολιτικό θέατρο, το ΙσλαμικόΚράτος π.χ. χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο,όπως και η Αλ Κάιντα προηγουμένως,με τη διαφορά ότι τώρα βρίσκει ακόμαπιο πρόσφορο έδαφος σε μια γενιάπου έχει εξαθλιωθεί κι αποξενωθεί απότην νεοφιλελεύθερη οικονομική πολι-τική, σε συνδυασμό με θεοκρατική, μο-ναρχική, αυταρχική διακυβέρνηση ήδιακυβέρνηση που εξυπηρετεί μόνο τησυνέχιση του εξευτελισμού του πλη-θυσμού και του περιβάλλοντος στηνυπηρεσία του κέρδους. Η ριζοσπαστι-κοποίηση των νέων ανθρώπων δενοφείλεται στο Διαδίκτυο αλλά υποστη-ρίζεται από αυτό, όταν οι προϋποθέ-σεις υπάρχουν.

Όσον αφορά στην ελληνική περί-πτωση, η σημασία της διείσδυσης ιδεο-λογιών που έχουν αναπτυχθεί από το1999, με το Σηάτλ, στα κινήματα ταοποία ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του2008 είναι κομβική. Μεταξύ άλλωνστην Ελλάδα αναστάτωσαν την παρα-δοσιακή Αριστερά και γελοιοποίησαν,

στα χέρια της νεότερης γενιάς, κάθεδιάθεση για εκμετάλλευση του δικτυα-κού και διαδικτυακού κινήματος απόκόμματα και οργανισμούς με παραδο-σιακές τακτικές. Η επιρροή της διείσ-δυσης ριζωματικής οργάνωσης, επιτα-χυνόμενη λόγω του Διαδικτύου, όχι μό-νο άλλαξε τις μεθόδους κινητοποίησης,το μήνυμα και το ιδεολογικό ρεπερτό-ριο σε αριστερούς κύκλους αλλά είχεκαι συνέπειες σε συντηρητικούς καιακροδεξιές ομάδες.

Είναι πραγματικά οδυνηρό για ένανπληθυσμό γαλουχημένο σε κλειστέςταυτότητες να έρθει ξαφνικά αντιμέτω-πος με μια δυνητική πραγματικότηταστον κυβερνοχώρο, όπου οι ιδέες τηςεθνικής υπεροχής, της θρησκείας καιτης φυλετικής ομοιογένειας αμφισβη-τούνται ακατάπαυστα, είτε για να βυθί-σουν τον χρήστη στο κυνήγι του κατα-ναλωτισμού είτε για να προτείνουν μορ-φές κι ιδεολογίες ριζωματικής αντίστα-σης στο καπιταλιστικό σύστημα. Ακού-γεται πατερναλιστικό – αλλά το χάοςστο οποίο ρίχτηκε ο Έλληνας με τοάνοιγμα του κυβερνοχώρου, κατά τηγνώμη μου, είναι καταλυτικός παράγον-τας για τις κινητοποιήσεις του 2008 καιοργανωτικά συνέβαλε κατά πολύ στιςμετέπειτα κινητοποιήσεις ενάντια στονπολιτικό χειρισμό του χρέους από τηνελληνική κυβέρνηση.

Αξίζει να παραθέσω εδώ την εξήγη-ση που μου έδωσε συνάδελφος σχετι-κά με τον Δεκέμβριο, γιατί σ’ αυτήν βρί-σκονται πολλά από τα στοιχεία πουυποστηρίζουν την παραπάνω θέση. Δη-

λαδή το ότι η έκθεση στις ιδεολογίεςτου Διαδικτύου επηρέασε με χειροπια-στό τρόπο τις κύριες ομάδες αντίστα-σης του Δεκεμβρίου. Οι ιδεολογικές τά-σεις σε παγκόσμιο επίπεδο που αντι-στέκονται στο τωρινό σύστημα και βα-σίζονται σε δικτυακές μορφές οργά-νωσης από τη μια χρησιμοποιούν τηδιάθεση και την ενεργητική επιθυμίαγια ριζοσπαστική αλλαγή ή και δημι-ουργία ηθικότερου καπιταλισμού καιδιαφανούς διακυβέρνησης κι από τηνάλλη στηρίζονται στη διάθεση αντι-δραστικής προφύλαξης του εθνικούπολιτισμού και της ακεραιότητας τουέθνους-κράτους από την παγκοσμιο-ποίηση και το πλιάτσικο των πολυεθνι-κών εν μέσω αμερικανικής ηγεμονίας.Κοιτάξτε τώρα πώς καθρεφτίζονται αυ-τές οι δύο παγκόσμιες ιδεολογίες αντί-στασης στη μικροφυσική αντίστασηςτης ελληνικής υπόθεσης σε ένα e-mailτου συναδέλφου:

Θεωρώ ότι είναι έκδοση μιας ευρύ-τερης τάσης που θα δούμε σε διαφο-ρετικές εκδοχές σε αρκετές πόλεις τηςΔύσης. Η τάση αυτή συνδέεται με τηναπαξίωση της θεσμικής πολιτικής καιτων κομμάτων. Ο θεσμός κόμμα περ-νάει ιστορική κρίση, η οποία είναι κρίσηεπανακαθορισμού του ρόλου και τηςλειτουργίας του. Ειδικά για την Ελλάδαήταν μια εξέγερση catch-all, στην οποίασυμμετείχαν και ομάδες με αντι-νεοφι-λεύθερα, κριτικά προς το σύγχρονομοντέλο του καπιταλισμού, χαρακτηρι-στικά και ομάδες mainstream, αλλά κρι-τικές προς τις δυσλειτουργίες, τη δια-

φθορά και την απαξίωση του ελληνικούπολιτικού συστήματος κι όλων των δη-μοσίων θεσμών κύρους. Μετά τις φωτιέςτου 2007, η Ελλάδα ήταν στην ευρωπαι-κή πρωτοπορία αμφισβήτησης του συ-στήματος. Στην Ελλάδα οι ομάδες αυτέςσυνέκλιναν ως προς τη διάθεση έκφρα-σης αμφισβήτησης κι ενός πνεύματοςανατροπής, το οποίο τα πιο εκσυγχρονι-στικά τμήματα το αντιλαμβάνονται δια-φορετικά από τα πιο νεοφιλεύθερα,ελευθεριακά και αναρχικά. Η βία υπήρξεστοιχείο της ισχύος του κινήματος (κι οτελικός λόγος της εξάντλησής του –όπως γίνεται συνήθως). Έχουν διαμορ-φωθεί δύο τμήματα νεολαίας με τάσηπρος την αντισυμβατική συμπεριφορά,ακόμη και τη βία. Το ένα είναι πιο αριστε-ρό, με ισχυρή την ελευθεριακή διάθεση,και το άλλο πιο κοντά στον εθνικισμό…Συγκροτούν ένα δυναμικό “ανάφλεξης”που εμφανίστηκε στα –και ενισχύθηκεαπό τα– γεγονότα του Δεκεμβρίου.

Μπορεί κανείς να υποστηρίξει πως οιεξεγέρσεις στο Παρίσι το 2005, οι φοιτη-τές που κινητοποιήθηκαν στην Αγγλίαενάντια στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμί-σεις, και το κάψιμο κι οι εξεγέρσεις στοΛονδίνο το 2011, δείχνουν πως το Διαδί-κτυο δεν είναι ο πρωταρχικός καταλύτης,αφού οι οργανωτικές του αρετές ήτανγνωστές πολύ πιο πριν, με το αντιπολεμι-κό κίνημα, ήδη από το 2002. Όμως ξέ-ρουμε από τις πρώτες αντιδράσεις και κα-τασταλτικές πολιτικές στην Βρεττανία κιαλλού (συλλήψεις δεκαεξάχρονων ‘forinciting violence in social networking si-tes’) και τις αναλύσεις αυτών των γεγο-νότων ότι τα ψηφιακά μέσα έδρασαν ωςκαταλύτης στις εξεγέρσεις της τελευ-ταίας δεκαετίας.

Επιπλέον, οι δικτυακοί ιστότοποι ήτανχώροι που παρήγαγαν ασφαλείς τόπουςσυζήτησης και οργάνωσης των κινημά-των με αίτημα την ανατροπή των καθε-στώτων στη Μέση Ανατολή. Αντίστοιχα,το κίνημα Occupy Wall Street και τα άλλααδερφικά του κινήματα ανά την υφήλιοχρησιμοποιούν τα ίδια μέσα και τις ίδιεςτεχνικές που χρησιμοποιούν τα τμήματαδημοσίων σχέσεων πολυεθνικών στοΔιαδίκτυο για να πραγματώσουν επικοι-νωνιακά ό,τι μέχρι στιγμής εκφράζειαπλώς οργή και απογοήτευση για τηναποτυχία του καπιταλιστικού ονείρου,στο οποίο και είμαστε συνειδητά συνέ-νοχοι όλοι.

Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα στά-θηκε αδύνατον να παραμείνει κοιμισμέ-νη. Ιδεολογικά και από άποψη διάθεσηςίσως ποτέ δεν ήταν –ας συμβάλω κι εγώστον ρομαντισμό– αλλά το χαστούκι τηςεπαφής με την παγκόσμια πραγματικό-τητα μέσω Διαδικτύου προκάλεσε τιςεξεγέρσεις, οι οποίες ήταν τελικώς καιπρωτοποριακές και ενδεικτικές για το τιθα ακολουθούσε σε παγκόσμια κλίμακα.

26/4Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

Μια πολύ ωραία ανάλυση θα μπορούσενα γραφτεί για το πώς τα κυρίαρχα παγ-κόσμια Μέσα παρουσίασαν την Ελλάδααπό τον Δεκέμβριο κι έπειτα και συνέβα-λαν στο ευκαιριακό παιχνίδι διάλυσης τηςΕυρωπαικής Ένωσης. Προτίμησα αντ’ αυ-τού να συγκεντρώσω την προσοχή σαςεδώ σε κάποιες λιγότερο συζητημένεςσυντεταγμένες του Δεκεμβρίου και στοπώς συνδέεται με τις ανταγωνιστικές ιδε-ολογικές αντιστάσεις και το ιδεολογικόρήγμα μιας νέας ελληνικής Αριστεράς,που δεν έζησε τον Εμφύλιο, δεν θυμάταιτη Μεταπολίτευση και δεν αποκόμισε τί-ποτα από την αντιπροσωπευτική δημο-κρατία ούτε την μυθοποίησε. Αυτή η γε-νιά (χαρακτηριστικά αποκαλούμενη των700 ευρώ) έζησε την εικόνα μιας πολυ-τέλειας που δεν μπορεί να αγοράσει, θυ-μάται να της είπαν ότι μπορεί να καταφέ-ρει τα πάντα στο πλαίσιο προσαρμογήςστον καπιταλισμό και τελικά δυστυχώςαποκόμισε και το ότι η βία παράγει απο-τελέσματα.

Είναι δύσκολο να συστήσει κανείς τρό-πους σχετικά με το πώς να παρουσιάσεικαι να χτίσει την εικόνα της χώρας του, ει-δικά αν αυτή η εικόνα εξυπηρετεί μόνοτην αποκόμιση χρημάτων στις βιομηχα-νίες του τουρισμού, του εμπορίου ή ακό-μα και του δανεισμού. Στην περίπτωσηπου οι Νεοέλληνες θελήσουν να ξεπε-ράσουν την προσκόλλησή τους στοεθνοκεντρικό παραδοσιακό πατρίς, θρη-σκεία, οικογένεια και σταματήσουν νααναπαράγουν μια κοινωνία όπου δεν χω-ράει άλλη εθνότητα, όπως δείχνει η με-ταχείριση των μεταναστών, και όπου ηφυλετική, ψυχολογική, ταξική και βιολο-γική διαφορετικότητα καταστέλλεται, θαεμπνευστούν μια Ελλά-δα που ξεπερνάει ακόμακαι τους προγόνους τηςκαι στηρίζει τον διάλογογια εναλλακτικές μορφέςοργάνωσης με κέντροέναν άνθρωπο που δενείναι σκλάβος των μηχα-νισμών του κέρδους. Μιατέτοια Ελλάδα θα έχει ει-σέλθει στη διαδικασία ναδημιουργήσει την εικόναμιας χώρας που κάθε πο-λίτης του κόσμου θα επι-θυμούσε να ζήσει.

Τέλος, το Διαδίκτυο σεάλλες πόλεις της Ευρώ-πης, όπως η Βαρκελώνη,υποστηρίζει εναλλακτι-κές ψηφιακές οργανώ-σεις παραγωγής με τηνυποστήριξη αριστερώνδήμων και περιφερειών,κάτι που δεν γίνεται σήμερα στην Ελλά-δα. Και αυτό είναι που πρέπει επειγόντωςνα αλλάξει.

ΑΘΗΝΑ ΚΑΡΑΤΖΟΓΙΑΝΝΗ

39/5Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

Η Δρ Αθηνά Καρατζογιάννηείναι ΑναπληρώτριαΚαθηγήτρια στο Τμήμα ΜέσωνΕνημέρωσης και Επικοινωνίαςστο Πανεπιστήμιο τουLeicester. Έχει συγγράψει τα:«Κύματα Firebrand ΨηφιακόςΑκτιβισμός» (2015), «Ηπολιτική της Cyberconflict»(2006) και «Ισχύς,συγκρούσεις και αντίσταση:Κοινωνικά Κινήματα, Δίκτυα καιΙεραρχίες» με τον AndrewRobinson (2010). Σήμεραερευνά καίρια ζητήματα: τηνιδεολογία, την πολιτικήοικονομία και την οργάνωσητου κινήματος αντι-παρακολούθησης, τηδιακυβέρνηση και ιδεολογικάζητήματα της ανταλλαγήςοικονομίας, καθώς και τιςέξυπνες συγκρούσεις, τονακτιβισμό και την ασφάλεια.

ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ θέμα στην προεδρίαTrump δεν είναι o Trump. Το βασικό θέ-μα είμαστε εμείς.

Η Αριστερά πρέπει να εστιάσει στο ναοργανωθεί, στο να μην κοιτάει τον κό-σμο, την Αμερική και την πολιτική συγ-κυρία μέσα από την προοπτική τούTrump. Να οργανωθεί σημαίνει να γνω-ρίσει πού και ποιοι είμαστε, κάτι το οποίοχρειάζεται μια προοπτική διαφορετικήαπό αυτήν που αντιτίθεται στον Trumpκαι τις συνθήκες που τον παρήγαγαν.Αυτές οι συνθήκες είναι ο επικοινωνια-κός καπιταλισμός. Εμείς που αντιτιθέ-μεθα στον Trump είμαστε και θα έπρε-πε να δούμε τους εαυτούς μας ως κομ-μουνιστές.

Το ουσιαστικό λάθος της Αριστεράςκατά την προεδρία Bush ήταν ότι η Αρι-στερά μετέφερε την προσοχή της απότις βαθιές ανισότητες στην Αμερική, σεένα στενό όραμα των ΗΠΑ ως κυριαρ-χούμενων από λευκούς ευαγγελιστές.

Παρά το γεγονός ότι ο Al Gore κέρδι-σε τη λαϊκή ψήφο και το Ανώτατο Δικα-στήριο διέκοψε την επανακαταμέτρη-ση στη Φλόριδα, προσφέροντας με αυ-τόν τον τρόπο την εκλογή στον GeorgeW. Bush, μεγάλο μέρος της Αριστεράςέμοιαζε να βυθίζεται στη φαντασίωσηότι η χώρα πλέον ήταν μια τεράστια κόκ-κινη πολιτεία, η εξουσία της οποίας είχεκαταληφθεί από ανθρώπους που αρέ-σκονταν στο να φαντάζονται εαυτούςνα πίνουν ποτό με τον Dubya. Η χώραείχε διαιρεθεί αλλά το μόνο που μπο-ρούσε να διακρίνει η Αριστερά ήταν μιατεράστια επέκταση της συντηρητικήςδύναμης, έναν αχανή μηχανισμό συν-τονισμού μάλλον παρά ένα πολύπλοκοπεδίο πολλαπλών αλληλοσυνδεόμε-νων αλλά ταυτόχρονα ανταγωνιστικώνδυνάμεων. Εξαιτίας της αποτυχίας τηςνα δώσει έμφαση στη διαίρεση, αυτή ηπεριορισμένη προοπτική –που παραμέ-λησε τις διαφορές ανάμεσα σε φοντα-μενταλιστές, ευαγγελιστές, συντηρητι-κούς, νεοσυντηρητικούς, καπιταλιστές,νεοφιλελεύθερους, ελευθεριακούς, καιτη φυλετική και ταξική σύγκρουση πουδιαπερνά όλους αυτούς τους προσδιο-ρισμούς– συνέδραμε στην εγκαθίδρυ-ση της Ρεπουμπλικανικής ηγεμονίας. ΗΑριστερά είδε εαυτήν ως ολοκληρωτι-κά κατακερματισμένη και διασπασμένη,ενώ τη Δεξιά ως ενοποιημένο όλον. ΗΑριστερά δεν μπορεί να κάνει το ίδιο λά-θος ξανά. Πρέπει να υπογραμμίσει τογεγονός όχι μόνο της αποτυχίας τουTrump να κερδίσει τη λαϊκή ψήφο αλλάκαι του μεγάλου αριθμού των πολιτώνπου έμειναν σπίτι κατά την τελευταία

εκλογική διαδικασία. Ο Trump κέρδισετην υποστήριξη του ενός τετάρτου τηςχώρας – και η δημοτικότητά του παρέ-μεινε σε ιστορικό χαμηλό για υποψήφιοπρόεδρο των Η.Π.Α. Η χώρα είναι διχα-σμένη. Το κατεστημένο είναι διχασμέ-νο. Το Ρεπουμπλικανικό κόμμα είναι δι-χασμένο. Η κυβέρνηση είναι διχασμέ-νη, όπως παρατηρήσαμε στην πρόωρηένταση ανάμεσα στον Trump και τιςυπηρεσίες πληροφοριών και όπως αρ-γότερα έγινε εμφανές στον συνεχώςκλιμακούμενο αριθμό «αδίστακτων» και«ψεύτικων» κυβερνητικών υπηρεσιώνστο Twitter (για παράδειγμα, Alt Natio-nal Parks and RogueNASA). Ο διχασμόςείναι καλός, εάν γνωρίζουμε πώς να τονχρησιμοποιήσουμε και να εκμεταλλευ-τούμε το κενό της πολιτικής πιθανότη-τας. Η εκμετάλλευση των διαιρέσεωναπαιτεί αρκετή ενότητα στην εφαρμο-γή μιας στρατηγικής. Ένα μάθημα απότα τελευταία τριάντα χρόνια έντονουνεοφιλελευθερισμού είναι ότι η Αρι-στερά δίνει έμφαση στην ατομική επι-λογή εντός ενός εκτενούς, ασαφούςδημοκρατικού περιβάλλοντος, δυσδιά-κριτου από την επικρατούσα τάση τωννεοφιλελεύθερων. Οι πολιτικές δράσεις

αποτυγχάνουν να κλιμακωθούν καιαπομένουμε με πολλαπλές στιγμιαίεςπρωτοβουλίες που ανταγωνίζονται με-ταξύ τους για χρηματοδότηση και προ-σοχή μέσα στα πολύπλοκα δίκτυα τουεπικοινωνιακού καπιταλισμού.

Ο επικοινωνιακός καπιταλισμός και οιακραίες οικονομικές τoυ ανισότητες πα-ρήγαγαν τoν Trump. Ο επικοινωνιακόςκαπιταλισμός είναι η οικονομική ιδεο-λογική φόρμα στην οποία η ανακλαστι-κότητα αιχμαλωτίζει τη δημιουργικότη-τα και την αντίσταση. Οι πρακτικές ΜΜΕπου απολαμβάνουμε, αυτές που μας δί-νουν τη δυνατότητα να εκφραστούμεκαι να διασυνδεθούμε με τους άλλους,ανασυνθέτουν τη «διαφωνία» σε νέουςτρόπους εκμετάλλευσης και έλεγχου.

Οι ιδιότητες τoυ επικοινωνιακού καπι-ταλισμού συμπεριλαμβάνουν τη μετα-τόπιση από την αξία χρήσης στην αν-ταλλακτική οποιαδήποτε εκφοράς (ηοποία είναι και μετάβαση από το μήνυ-μα στη συνεισφορά), την πτώση τηςσυμβολικής αποτελεσματικότητας καιτη μεγέθυνση της ανισότητας στα πο-λύπλοκα δίκτυα.

Κατ’ αρχάς, η μετάβαση από το μήνυ-μα στη συνεισφορά υποτάσσει τη

Όχι αυτός, εμείς (και δεν είμαστε λαϊκιστές)

40/6Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

γλώσσα ή και την απλή εκφορά στην οι-κονομική λογική. Η επικοινωνιακή αλ-ληλεπίδραση αποκτά τη δυναμική τούπλήθους. Τα κανάλια μέσω των οποίωνεπικοινωνούμε ανταμείβουν την ποσό-τητα: όσα περισσότερα χτυπήματα καισυμμετοχές, τόσο το καλύτερο. Οι λέ-ξεις υπολογίζονται στα νέφη λέξεων,οπτικοποιημένα μέσα από αριθμούς καιποσότητα επαναλήψεων. Ό, τι θα μπο-ρούσε να σημαίνουν δεν έχει σημασία.Λέξεις και εικόνες αρχίζουν να συνδυά-ζονται, προκύπτουν μιμίδια (memes) καιφατσούλες (emojis ), καθώς οι άνθρω-ποι αισθάνονται υποχρεωμένοι να εκ-φραστούν και να ανταποκριθούν πε-ρισσότερο και όλο και γρήγορα. Στα «συ-ναισθηματικά» (affective) δίκτυα του επι-κοινωνιακού καπιταλισμού, κάθε επι-κοινωνιακή έκφραση ή συνεισφορά εί-ναι «επικοινωνιακά ισοδύναμη», με τηνέννοια ότι προσθέτει κάτι στην επικοι-νωνιακή ροή. Το εάν μια ανάρτηση είναιψέμα δεν έχει σημασία. Στην πραγματι-κότητα, τα ψέματα συχνά κυκλοφορούνπιο γρήγορα και εύκολα απ’ ό,τι τα γεγο-νότα. Το εάν ένα άρθρο είναι ακατα-νόητο είναι άνευ σημασίας, ιδίως δεδο-μένου ότι σημαντικό μέρος τού τι περνάως «είδος» στο Διαδίκτυο δημιουργή-θηκε από έναν αλγόριθμο, προκειμέ-νου να βελτιώσει την κατάταξή του στααποτελέσματα των μηχανών αναζήτη-σης. Αυτό που έχει σημασία είναι απλώςότι κάτι εκφράστηκε, ότι ένα σχόλιο δια-τυπώθηκε, ότι μια εικόνα άρεσε και έγι-νε κοινόχρηστη.

Δεύτερον, αντίστοιχη προς την (αλλάόχι αναγώγιμη στην) μετατόπιση της αν-ταλλακτικής αξίας της συνεισφοράς εί-ναι η πτώση της «συμβολικής αποδοτι-κότητας» ή η πτώση της ικανότητας τωνλέξεων και των εικόνων να σημασιοδο-τήσουν πέραν ενός συγκεκριμένουπλαισίου ή μιας οροθετημένης αγό-ρευσης. Εκτός μιας συγκεκριμένης ομά-δας, μιας «φυσσαλίδα», τα σύμβολα δενμεταφράζονται. Αυτό δημιουργεί τη νέαπρόκληση του πώς να πηδούν από τοένα στο άλλο, σε μια κατάσταση στηνοποία υπάρχει όλο και λιγότερο «συμ-βολική αποτελεσματικότητα», ονόματα,θέσεις και ιδέες, πώς να εισβάλουν καινα διαπεράσουν τις «φυσσαλίδες», Οιεικόνες καλύπτουν αυτό το κενό. Μια ει-κόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Είναι πιοεύκολο, πιο βατό και κοινωνικά πιο απο-δεκτό να αναρτηθούν και να κυκλοφο-ρήσουν εικόνες απ’ ό,τι ιδέες που μοι-άζει τόσο περίπλοκο να διατυπωθούνσωστά. Οι εικόνες δεν μας φέρνουν αν-τιμέτωπους με τα κενά και τα όρια τουτρόπου σκέψης μας. Τις αισθανόμαστεκαλύτερες, πιο ικανοποιητικές.

Τρίτον, η λογική κυκλοφορίας του επι-κοινωνιακού καπιταλισμού οδηγεί στηνκατ’ αναλογίαν κατανομή επισκέψεωνκαι συνδέσμων. Ένα στοιχείο στην πρώ-τη θέση κάποιου δικτύου έχει διπλάσιο

αριθμό συνδέσεων (links) από το στοι-χείο στη δεύτερη θέση, το οποίο έχειπερισσότερες από εκείνο στην τρίτη καιούτω καθεξής, έτσι ώστε να υπάρχει πο-λύ μικρή διαφορά μεταξύ όσων συνω-στίζονται στο κάτω μέρος αλλά τερά-στιες διαφορές μεταξύ των πάνω καιτων κάτω. Υπάρχουν εκατοντάδες εκα-τομμύρια ιστοσελίδες, αλλά μόνο μιαχούφτα κόμβων - Google, Facebook,You Tube. Πολλά μυθιστορήματα γρά-φονται. Λίγα όμως δημοσιεύονται. Ακό-μη λιγότερα πωλούνται. Ακόμα πιο λίγαγίνονται best-sellers. Η ανισότητα είναιαναγκαίο και αναπόφευκτο χαρακτηρι-στικό των πολύπλοκων δικτύων. Το Twit-ter είναι άλλο παράδειγμα: έχει πάνωαπό ένα δισεκατομμύριο εγγεγραμμέ-νους χρήστες. Μια ποπ τραγουδίστρια, ηKaty Perry, έχει πάνω από 94 εκατομ-μύρια οπαδούς. Ο Trump έχει 19,9 εκα-τομμύρια. Οι περισσότεροι άνθρωποιέχουν 200. Τα δημοφιλή μέσα μαζικήςενημέρωσης εκφράζουν την αναλογι-κή δομή των πολύπλοκων δικτύων μεόρους όπως «ο κανόνας του 80/20», «ονικητής τα παίρνει όλα» ή έστω τα πε-ρισσότερα, θεμελιώδες μοτίβο της νέ-ου τύπου οικονομίας κ.λπ. Η δικτυωμέ-νη επικοινωνία κατοχυρώνει ιεραρχίεςμε το να χρησιμοποιεί τις δικές μας επι-λογές εναντίον μας.

Το να αναγνωρίσουμε την κατάστασήμας στο πλαίσιο του επικοινωνιακού κα-πιταλισμού μάς βοηθά να κατανοήσου-με πως κάποια από τα χαρακτηριστικάπου συνδέονται με την εκστρατεία καιτην προεδρία δεν είναι μοναδικά. Οι λε-γόμενες «πλαστές ειδήσεις» δεν υπο-δηλώνουν τίποτε άλλο από την έκλειψητου νοήματος στις δικτυωμένες επικοι-νωνίες. Επειδή αυτό που έχει σημασίαείναι η ανταλλακτική αξία της συνει-σφοράς –το εάν κάποιος είναι πιθανό ναμοιραστεί (share) ή, ελληνιστί, να ριτουι-τάρει (retweet) κάτι–, το περιεχόμενο πα-ράγεται βάσει κυρίως της δυνατότητάς

του να κυκλοφορεί και να διανέμεται. Αυ-τό ισχύει για την καθημερινή δημοσιο-γραφία (που αλλάζει τίτλους και λεζάν-τες στο Διαδίκτυο υπολογίζοντας τι προ-καλεί περισσότερα clicks και shares), ταsites clickbait, τα αλγοριθμικά παραγό-μενα sites και τις κομματικές ιστοσελί-δες όπως το Breitbart.com. Όπως εξηγείη Katherine Behar, εργαλεία όπως τοCrowdTangle (εξαγοράστηκε από το Fa-cebook, τον Νοέμβριο του 2016) επιτρέ-πουν στους εκδότες να παρακολου-θούν την εμπλοκή των χρηστών ώστενα καθορίσουν ποιες αναρτήσεις εμ-πλέκουν περισσότερο τους χρήστες καινα μιμηθούν τα χαρακτηριστικά που εί-ναι πιο ελκυστικά.

Παρ’ όλο που συνιστά νεωτερισμόστο πρωτόκολλο για τον πρόεδρο να εί-ναι ενεργός στο Twitter, αυτή η επιλογήαναπαράγει και ανταποκρίνεται σε γνώ-ριμα χαρακτηριστικά του Μέσου. ΟTrump κατετάγη στον αριθμό # 68 σεσύνολο πάνω από 317 εκατομμυρίωνενεργών χρηστών κάθε μήνα, γεγονόςπου τον τοποθετεί στην κορυφή τηςαναλογικής διανομής. Είναι διασημότη-τα, δεν είναι ένας από τα πολλούς στηνουρά. Η διασημότητά του υπογραμμίζειιτη μαεστρία του, την ικανότητά του νααποτιμήσει αυτό το Μέσο ως προς τιςδυνατότητες κυκλοφορίας που δια-σφαλίζει: στην πολιτική παίζει με τηνστιγμιαία οργή που επικρατεί στον επι-κοινωνιακό καπιταλισμό. Για αρκετάχρόνια τώρα τα κυρίαρχα Μέσα μαζικήςενημέρωσης την έχουν αφήσει να κα-θοδηγείται από τα Μέσα κοινωνικής δι-κτύωσης, που καλύπτει θέματα και γε-γονότα σε απευθείας σύνδεση με τηνεκάστοτε διαμάχη. Έχοντας χρησιμο-ποιήσει τη διασημότητα και την πρό-κληση για να δημιουργήσει αντιπερι-σπασμούς και να σπρώξει ιστορίες απότο περιθώριο στο κέντρο, ο Trump είναιλιγότερο υπόχρεως στον Τύπο απ’ ό,τιπροηγούμενοι πρόεδροι, κάτι που, και

πάλι, συνάδει προς τον επικοινωνιακό κα-πιταλισμό..

Ο επικοινωνιακός καπιταλισμός προ-σφέρει ανοσία από την κριτική στονTrump. Όταν αλήθεια και ψέμα συγχέον-ται, το να καταδείξεις πως οι ισχυρισμοίτου είναι ψευδείς δεν καταγράφεται.Μπορεί –και αυτό κάνει– να απαντήσειαποδίδοντας τα πάντα σε ψέματα άλλωνή συσκοτίζοντας το θέμα: δεν είναι ξεκά-θαρο, δεν είναι βέβαιο, δεν είναι αξιόπι-στη η πηγή – νά τι θα σπεύσει να πει. Αν-τίστοιχα, το παιχνίδι με την πολιτική τηςστιγμιαίας οργής τον θρέφει. Δυναμώνειτη φωνή του εκτρέποντας κάτι-που-πα-λιά-λεγόταν-συζήτηση προς τα εκεί πουεκείνος επέλεξε. Ο Trump πρέπει να κα-τανοηθεί ως ένα πολιτικά πανίσχυρο troll,που η δύναμή εξαρτάται από το να τουδίνουν σημασία, από το εκνευρίζει τουςανθρώπους κάνοντάς τους απερόσε-κτους. Θρέφεται από την ένταση των συ-ναισθημάτων μας – και τα συναισθηματι-κά δίκτυα του επικοινωνιακού καπιταλι-σμού είναι ιδανικά για να παραχθεί και ναδιακινηθεί.

Σε κάποιο βαθμό πολλοί φιλελεύθεροικαι αριστεροί απολαμβάνουν αυτή τηνένταση. Η κατακραυγή τούς κάνει να αι-σθάνονται ότι τα δικά τους tweets έχουνσημασία παρ’ όλο που μια κυρίαρχη αί-σθηση ματαιότητας τους εμποδίζει νακάνουν τα αναγκαία πολιτικά βήματα γιαν’ αλλάξουν το σύστημα. Τους κάνει ναυπερεκτιμούν και άρα να ενδυναμώνουντην ισχύ τής Άκρας Δεξιάς, να υποτιμούνκαι ν’ αφήνουν να προελαύνει ατιμωτηρίη καπιταλιστική οικονομία. Με λακανι-κούς όρους, η κάμψη του συμβολικούέχει ως αποτέλεσμα τη σύγκλιση φαντα-στικού και πραγματικού. Οι εικόνες πουέχουμε από τον Trump, εικόνες μιας από-λαυσης που προσβάλλει, συνδυάζονταιμε την πραγματική εικόνα του Κεφαλαί-ου ως συστήματος που τρέχει ασταμά-τητα, διαστρεβλώνοντας και συντρίβον-τας την παραμικρή αντίσταση.

Τι πρέπει να γίνει;Πρώτα-πρώτα, μην εκτρέφετε τα troll.

Το μίσος ενισχύει τα troll. Αντί να παρα-κολουθούμε τα λόγια τού Trump, οφεί-λουμε να εστιάσουμε σ’ ό,τι συμβαίνει σεάλλα επίπεδα της κυβέρνησης – στο Κογ-κρέσο, στα δικαστήρια, σε κρατικό επίπε-δο, στα υπουργεία της Εκπαίδευσης, τηςΕνέργειας, της Δικαιοσύνης, της Υγείαςκαι Πρόνοιας. Οι Ρεπουμπλικανοί ελέγ-χουν δύο κυβερνητικά τμήματα και σύν-τομα θα ελέγξουν και το τρίτο. Μπορούννα προκαλέσουν μεγάλη ζημιά μέσα σταεπόμενα δύο με τέσσερα χρόνια. ΟTrump μάς περισπά από τη σκληρή δου-λειά να εγερθούν εμπόδια, να οργανω-θούν διαμαρτυρίες και να αποφευχθείπεραιτέρω εξαθλίωση μέσα σ’ ένα ήδησκανδαλωδώς άνισο σύστημα.

Ακόμη και αυτά τα ελάχιστα απαιτούνκάποιον βαθμό συνεννόησης και συντο-νισμού. Δεδομένου ότι έρχονται σε αντί-

41/7Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

θεση με τις πρακτικές που χαρακτηρί-ζουν τον επικοινωνιακό καπιταλισμό,δεν είναι εύκολο για εκείνους που είναιεξοικειωμένοι με την πολιτική των Μέ-σων ενημέρωσης να πάψουν να αντα-ποκρίνονται ή να αναλύουν παρεμβά-σεις που μας εξοργίζουν- ακόμα καιόταν ξέρουμε ότι η αντίδραση ή η ανά-λυσή μας πετυχαίνει λίγα ή χειροτε-ρεύει τα πράγματα.

Είναι δύσκολο να παραιτηθούμε απότην απόλαυση που αντλούμε από τη δι-κή μας οργή - ιδιαίτερα όταν μπορούμενα την ανακατευθύνουμε όχι μόνοστον Trump, αλλά και σε άλλους αξιο-θρήνητους. Για τον λόγο αυτό, είναι κα-λύτερο να παραμείνουμε και να ενι-σχύσουμε τις “φυσαλίδες” μας, δηλαδήτο θάρρος εκείνων με τους οποίουςσυμφωνούμε, από ό,τι να πολεμήσου-με στο πεδίο των Μέσων μαζικής ενη-μέρωσης και του συναφούς πολιτισμού.Με το να ενισχύσουμε το κουράγιο οένας του άλλου υποστηρίζουμε τη δρά-ση, την οργάνωση και το πραγματικό έρ-γο της πολιτικής. Παράγεται μια συλλο-γικότητα ικανή να δράσει, με τη σειράτης, πάνω μας, όχι μόνο καλώντας μαςνα μην κυνηγάμε πια τα ψιχία απόλαυ-σης που εγγυάται το να προβάλλουμετο πνεύμα μας και την ευφυΐα μας σεαντικρούσεις και σχόλια αλλά και καλ-λιεργώντας μια πιο σταθερή επιθυμίαγια αλλαγή.

Ακόμη καλύτερη είναι η οργανωμένηδουλειά με τους συντρόφους, σε ένακόμμα ή μια συλλογικότητα η οποίαεστιάζει όχι στον Trump αλλά στην προ-ετοιμασία για την επανάσταση. Η προ-ετοιμασία αυτή παίρενι πολλές μορφές–μάθηση και διδασκαλία οργανωτικώνδεξιοτήτων, μαρξιστική-λενινιστική θε-ωρία, γεωργία και κηπουρική, συνεταιρι-στική αυτοδιαχείριση, δημιουργία συμ-μαχιών, ενόσω αντιμαχόμαστε την αστυ-νομία, τα δικαστήρια, τις φυλακές, από-κτηση γνώσης, ενώ αγωνιζόμαστε νακρατήσουμε τα ορυκτά καύσιμα στοέδαφος, να προσφέρουμε υποστήριξησε κοινότητες που είναι στην πρώτηγραμμή, να σταματήσουμε την κατα-σκευή αγωγών και εγκαταστάσεων απο-θήκευσης φυσικού αερίου. Απαιτεί νααπευθυνόμαστε, να πειθαρχούμε, να αι-σιοδοξούμε. Απαιτεί ένα βήμα μακριάαπό τις ρευστές πολιτικές του πλήθουςκαι της οριζοντιότητας, μακριά από τηφαντασίωση σύμφωνα με την οποίαμπορούμε να έχουμε πολιτική χωρίς δι-αίρεση. Ένα από τα πλεονεκτήματα τωνκομμουνιστικών και επαναστατικώνκομμάτων είναι ότι έχουν –και χτίζουν–την ικανότητα να συμμετάσχουν, στρα-τηγικά, σε πολλαπλά μέτωπα.

Η πιο πρόσφατη έκδοση της φαντα-σίωσης μιας πολιτικής χωρίς διαίρεσηείναι η τρέχουσα ανανέωση του ενδια-φέροντος για τον λαϊκισμό. Κατά τηδιάρκεια των εκλογών των ΗΠΑ, ο «λαϊ-

κισμός» προσέφερε στα κυρίαρχα Μέ-σα μαζικής ενημέρωσης έναν τρόπο ναεξισώσουν Trump και Sanders, να τουςεμφανίσουν σαν δύο εκδοχές της ίδιαςπολιτικής κατά του κατεστημένου. Η εξί-σωση αυτή αναιρεί τη σαφή αναγνώρι-ση του Sanders ως Δημοκρατικού Σο-σιαλιστή και το ιστορικό της σοσιαλιστι-κής πολιτικής του. Αναίρεσε επίσης τηδιαφορά μεταξύ μιας πολιτικής που αν-τιτίθεται στο καπιταλιστικό σύστημα καιτης άμορφης ανάπτυξης του πρωτογο-νισμού, του ρατσισμού, του σεξισμούκαι του αντιελιτισμού. Η λαϊκιστική αντί-ληψη δεν αντιλαμβάνεται εν προκειμέ-νω μια θεμελιώδη διάκριση, όλα είναιπολιτική χωρίς οικονομική βάση. Σε ευ-ρωπαϊκό επίπεδο, ο «λαϊκισμός» μερικέςφορές χρησιμοποιείται για να οριστείμια πολιτική πέρα από Δεξιά και Αριστε-ρά, όπως συνέβη με τους Podemos. Ει-δάλλως του δίνεται δεξιά ή αριστεράχροιά, Marine Le Pen ή ΣΥΡΙΖΑ, και πάλισαν να μην υπήρχε καμία θεμελιώδηςδιάκριση μεταξύ μιας πολιτικής που επι-διώκει να προσαρμοστεί στους καπιτα-λιστικούς περιορισμούς και μιας πουπαίρνει τον κομμουνισμό ως ορίζοντα(παρά τις αδυναμίες του ΣΥΡΙΖΑ, ο κομ-μουνισμός ήταν το βασικό στοιχείοστον συνασπισμό του).

Η Chantal Mouffe (αντλώντας από τησυνεργασία της με τον Ernesto Laclau,καθώς και το έργο του) παρέχει τη θεω-ρητική ανάπτυξη για τη στροφή προςτον λαϊκισμό. Συμβατός με διάφορα πο-λιτικά καθεστώτα, ο λαϊκισμός είναι ηπολιτική της οικοδόμησης μιας πολιτι-κής ταυτότητας μέσω της άρθρωσηςμιας αλυσίδας ισοδυναμιών. Ο λαϊκι-σμός αδιαφορεί για τις συνθήκες, σαννα μην υπήρχαν υλικοί προσδιορισμοίτης πολιτικής δυνατότητας. Το κράτοςκαι η οικονομία θεωρούνται δεδομένα,οι διαδικασίες κατασκευής και άρθρω-σης ταυτοτήτων εντοπίζονται στην κοι-νωνία των πολιτών.

Η λαϊκίστικη πολιτική λειτουργεί εν-τός των παραμέτρων του δεδομένου.Δεν προσπαθεί να τις αλλάξει. Η Mouf-fe είναι σαφής στο σημείο αυτό: «Ηυπερ-Αριστερά σφάλλει όταν συνηγο-ρεί δημόσια υπέρ της καταστροφής τουκαπιταλισμού, του κράτους, και των συ-ναφών. Αυτό είναι το κομμάτι της Αρι-στεράς που ανέκαθεν υπήρχε χωρίςπραγματική επιρροή, δύναμη ή στρατη-γική». Ο ιστορικός ισχυρισμός τής Mo-uffe είναι ανόητος – θα μπορούσε κα-νείς να αναφέρει την Μπολσεβίκικηεπανάσταση, την Κινέζικη επανάσταση,και την Κουβανική επανάσταση, μόνογια αρχή. Η περίεργη παράλειψη τηςιστορίας εκ μέρους της επιχειρεί να κα-λύψει τον συντηρητισμό στην καρδιάτης λαϊκίστικης πολιτικής: επιχειρεί ναδιατηρήσει το status quo - ενώ και μιαεπικρατούσα πολιτική όπως ο νεοφιλε-λευθερισμός ενεργά, ανοιχτά (και ασυ-νάρτητα) επιμένει στην ανάγκη της διά-λυσης του κράτους και τη δημιουργίανέων αγορών. Αλλά δεν υπάρχει αρι-στερός λαϊκισμός – και η απόπειρα ναπαραλληλιστεί με τον δεξιό λαϊκισμόλαθραία εισάγει μια θεμελιώδη απο-στροφή προς την επαναστατική καικομμουνιστική πολιτική. Μια «Αριστε-ρά» ευαρεστημένη με τον καπιταλισμόδεν είναι τίποτα άλλο παρά «προοδευ-τικός νεοφιλελευθερισμός». Είναι ως εκτούτου ανίκανη να αντιμετωπίσει τιςσυνθήκες που παράγουν τον Trump.Ένα επιπλέον πρόβλημα με τον αριστε-ρό λαϊκισμό ως όνομα για την πολιτικήμέσω της οποίας θα αντιμετωπίσουμετα χρόνια του Trump είναι ο συνεχιζό-μενος εναγκαλισμός της ταυτότηταςως κεντρικής κατηγορίας. Οι πολιτισμι-κές και εκλογικές πολιτικές των τελευ-ταίων ετών έχουν αποδείξει τον πλήρηκορεσμό της ταυτότητας ως πολιτικήςκατηγορίας. Ούτε οι αποδιδόμενες ού-τε οι επιλεγμένες ταυτότητες οροθε-

τούν ή καθορίζουν μια πολιτική. Είναισυμβατές με δεξιές και αριστερές, φιλε-λεύθερες και συντηρητικές, καπιταλιστι-κές και κομμουνιστικές δεσμεύσεις. Ακρι-βώς όπως και η πολιτική του πλήθους καιτων ομάδων συγγένειας, έτσι και ο λαϊκι-σμός αποκρύπτει το γεγονός αυτό εξα-λείφοντας και πάλι τον θεμελιώδη αντα-γωνισμό στην καρδιά του καπιταλισμού:ο καπιταλισμός απαιτεί προλεταριοποί-ηση, την παραγωγή και αναπαραγωγήτων υπό εκμετάλλευση και εξαθλιωμέ-νων, εκείνων που δεν έχουν τίποτα ναπουλήσουν εκτός από τη δική τους ερ-γατική δύναμη. Η λαϊκιστική εξάλειψητης κομμουνιστικής πολιτικής κινητοποι-εί μιαν αντιφατική στάση απέναντι στηντάξη. Από τη μία πλευρά, τονίζει την τάξηπάρα πολύ, κατηγορώντας τους κομμου-νιστές και επαναστάτες σοσιαλιστές για«εργατισμό» σε αντίθεση με την ιστορίατου κομμουνιστικού αγώνα. Ο κομμουνι-σμός πάντα ενέπλεκε την επαναστατικήσυμμαχία των καταπιεσμένων. Ποτέ δενπεριορίστηκε στον συνδικαλισμό και τοναγώνα στον χώρο εργασίας, αγωνίστηκεσε πολλά εδάφη. Κατά τις πρώτες ημέ-ρες της Σοβιετικής Ένωσης, οι κομμουνι-στές ανέλαβαν ζητήματα και ρυθμίσειςγια το σεξ, τον γάμο, την αναπαραγωγήκαι την οικογένεια. Στις Ηνωμένες Πολι-τείες, οι κομμουνιστές πολέμησαν γιατην εθνική αυτοδιάθεση των Αφροαμε-ρικανών, έπαιξαν βασικό ρόλο στον αγώ-να κατά του λυντς και τον αντιρατσιστικόαγώνα. Από την άλλη πλευρά, ο λαϊκι-σμός δίνει πολύ λίγη έμφαση στην τάξη.Την αντιμετωπίζει ως κατηγορία ταυτό-τητας και όχι ως οικονομική θέση. Απο-τυγχάνοντας να αναγνωρίσουν την ανι-σότητα που παράγεται, ενισχυμένοι καιπεριχαρακωμένοι στον σύγχρονο καπι-ταλισμό, οι λαϊκιστές περιορίζουν τις πο-λιτικές φιλοδοξίες στον συνδυασμόαπαιτήσεων ειδικά για συγκεκριμένεςομάδες, όταν θα έπρεπε να τονίζεται τοκαθολικό ενδιαφέρον για την ισότητα –την ίση πρόσβαση σε ποιοτική υγειονο-

μική περίθαλψη, τη στέγα-ση, την εκπαίδευση, τηνκατάργηση της ατομικήςιδιοκτησίας και εκμετάλ-λευσης, την ικανότητασυλλογικά να καθορίσου-με τον τρόπο της επίτευ-ξης των κοινών μας αναγ-κών και να προετοιμα-στούμε για τις επιπτώσειςενός ταχέως μεταβαλλό-μενου κλίματος. Το ζήτημαστα χρόνια του Trump δενείναι ο Trump. Είμαστεεμείς. Εμείς θα πρέπει να

είμαστε αυτοί που ψάχνουμε, σύντροφοιμε το βλέμμα στον κομμουνιστικό ορί-ζοντα.

JODI DEAN

H Jodi Dean είναi πολιτικόςφιλόσοφος και καθηγήτρια στοΤμήμα Πολιτικής Επιστήμης στοΚολλέγιο Χόμπαρτ και WilliamSmith. Έχει γράψει 6 βιβλίαστην Verso,συμπεριλαμβανομένων και του«Θεωρία για Μπλογκ», του«ΕπικοινωνιακούΚαπιταλισμού» και τουτελευταίου «Όχλος και Κόμμα».Υπογράφει την εισαγωγή στηνεπετειακή έκδοση του«Κομμουνιστικού Μανιφέστου».

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ μετά την Καθαρά Δευτέρα οισυναντήσεις κυβέρνησης και εκπροσώπωντων θεσμών με στόχο να επιτευχθεί «συμ-φωνία σε τεχνικό επίπεδο» ώστε να κλεί-σει επιτέλους η δεύτερη αξιολόγηση – δενείναι λοιπόν περίεργο που διάλεξα να πα-ρουσιάσω για λέξη του μήνα την αξιολό-γηση.

Η αξιολόγηση φαίνεται λέξη αρχαία αλ-λά δεν είναι. Απ’ όλη την οικογένεια των λέ-ξεων στην οποία ανήκει, μονάχα το επίθε-το αξιόλογος έχει αρχαίες περγαμηνές, μιακαι προήλθε με συναρπαγή από τη φράσηάξιος λόγου και είχε και στην αρχαιότητασημασία παρόμοια με τη σημερινή – αξιο-λογώτατον χαρακτηρίζει ο Θουκυδίδης τονΠελοποννησιακό πόλεμο στο προοίμιο τουέργου του.

Η αξιολόγηση όμως όχι μόνο δεν είναι λέ-ξη αρχαία, αλλά επιπλέον όπως φαίνεταιδεν πλάσθηκε ούτε από τους μεταγενέ-στερους ούτε καν από τους λόγιους του 19ουαιώνα, καθώς απουσιάζει από τη Συναγωγήνέων λέξεων του Κουμανούδη, και με βάσημιαν αναζήτηση στα σώματα κειμένων φαί-νεται πως πρόκειται για λέξη του 20ού αι-ώνα, που φτιάχτηκε ως μεταφραστικό δά-νειο πάνω στο πρότυπο του αγγλ. evalua-tion, ίσως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρό-νια. Για μας τους αιωνοφάγους Έλληνες λοι-πόν, η αξιολόγηση είναι καινούργια λέξη.Για την έννοια αυτή λέγαμε παλιότερα απο-τίμηση.

Αρχαία είναι όμως η λέξη άξιος, ο προπά-τορας της αξιολόγησης. Ανάγεται στο ρή-μα άγω, μέσω ενός αμάρτυρου τύπου *άγ-τιος, *άκ-τιος, και η αρχική του σημασία ήταν«αυτός που έχει ίδιο βάρος με κάτι άλλο» ή«ισότιμο με κάτι άλλο»: στην προτελευταίαραψωδία της Ιλιάδας , στους αθλητικούς

αγώνες στη μνήμη του Πατρόκλου, ο Αχιλ-λέας αθλοθέτησε ένα λεβέτι «βοός άξιον»– που θ’ άξιζε όσο ένα βόδι. Στη συνέχεια, ηλέξη πήρε τη σημασία «που έχει αξία», «πουτου πρέπει να...», ενώ χρησίμεψε ως πρώτοσυνθετικό για δεκάδες σύνθετα επίθετα,από τον αξιαγάπητο ώς τον αξιόχρεο, περ-νώντας από τον αξιοδάκρυτο, τον αξιέπαι-νο, τον αξιοθρήνητο ή τον αξιοκατάκριτο –δεν συνδέεται δηλαδή μόνο με θετικές ση-μασίες.

Η έκφραση άξιον εστίν, με τη σημασία «αξί-ζει, ταιριάζει», αποτέλεσε την αρχή ενός με-γαλυναρίου της Παναγίας («άξιον εστίν ωςαληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον») καιδόθηκε ως τίτλος σε μιαν αγιονορείτικη ει-κόνα της Θεοτόκου, που με θαυματουργότρόπο υποτίθεται πως συνδέθηκε με τη γέν-νηση του ύμνου – και κατ’ επέκταση σε ολό-κληρη οικογένεια εικόνων· από εκεί, βέβαια,και ο τίτλος του ποιήματος του ΟδυσσέαΕλύτη, που το μελοποίησε ο Μίκης Θεοδω-

ράκης σε μια από τις μεγαλύτερες στιγμέςτης έντεχνης λαϊκής μουσικής του 20ού αι-ώνα.

Να σημειώσουμε και τον μεσαιωνικό τύ-πο άξος, που τον βρίσκουμε όχι μόνο σε δη-μοτικά τραγούδια αλλά και στην ποίηση τουΒάρναλη («Κρεβάτι εσύ, όπου γνώρισα τομέγα σκίρτημα, άξο / της Άγιας Τράπεζαςμικρή αδερφή να σε φωνάξω»), ενώ μεσαι-ωνικό είναι και το ρήμα αξίζω, που μερικοίκακώς το συντάσσουν με γενική, επηρεα-σμένοι από τη σύνταξη του επιθέτου όπουη γενική έχει τη θέση της. Έτσι, λέμε απο-ρίας άξιο, άξιος της τύχης του, άξιος λόγου,άξιος του ονόματός του, αλλά αξίζει τον κό-πο, αξίζει τα λεφτά του, δεν αξίζει φράγκο.

Στην ίδια οικογένεια έχουμε και την αξία,το ρήμα αξιώ (αξιώνω σήμερα), την αξίωση,το αξίωμα και τον αξιωματικό. Ο Μαρξ μάςδίδαξε για τον νόμο της αξίας, τον αυθόρ-μητο ρυθμιστή της οικονομίας στον καπι-ταλισμό, για το χρήμα ως μέτρο της αξίας

και για την υπεραξία που παράγουν οι ερ-γαζόμενοι και που την ιδιοποιείται ο κεφα-λαιοκράτης, ο κάτοχος των μέσων παρα-γωγής. Ο Μαρξ διέκρινε σε κάθε εμπόρευ-μα δύο διαστάσεις της αξίας, την αξία χρή-σης και την ανταλλακτική αξία. Στο Ψαρά-κι της γυάλας, ο Μάριος Χάκκας διακρίνεικαι μια τρίτη διάσταση, την παραλλαχτική·έτσι, ο διστακτικός αριστερός συμμετέχειστις διαδηλώσεις των ιουλιανών κρατών-τας ένα καρπούζι παραμάσχαλα, για να φαν-τάζει νοικοκύρης άνθρωπος.

Η τιμή του εμπορεύματος διακυμαίνεταιγύρω από την αξία του. Πολλές παροιμια-κές και στερεότυπες εκφράσεις έχουμε γιανα δηλώσουμε ότι κάτι πουλιέται κάτω απότην αξία του: κοψοχρονιά, στο σφυρί, γιαένα κομμάτι ψωμί (για ένα τραγούδι, λένεοι Άγγλοι: for a song), για έναν παρά, μπιρπαρά, που είναι το προηγούμενο στα τουρ-κικά (κάποιοι το λένε μπιτ παρά). Από τηνάλλη, όταν κάτι αγοραστεί πάνω από τηναξία του, λέμε ότι «μας στοίχισε ο κούκοςαηδόνι», ότι πληρώσαμε τα μαλλιά της κε-φαλής μας.

Για να κλείσει η αξιολόγηση, φαίνεται πωςθα χρειαστεί η κυβέρνηση να δεχτεί νέα μέ-τρα, αν και υπάρχει συμφωνία για κάθε νέομέτρο επιβάρυνσης να λαμβάνεται ισόπο-σο αντισταθμιστικό μέτρο ελάφρυνσηςώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ουδέ-τερο – κάτι που θα λεγόταν στην πιάτσα μίαη άλλη ή, παροιμιακά, ίσα βάρκα ίσα νερά.Ουδέτερο για ποιον; αυτή είναι η δύσκοληεξίσωση.

ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

OΠΩΣ ο έμπειρος χειρουργός ανατέμνει με σταθερές, ακρι-βείς και λεπτεπίλεπτες κινήσεις το καταπονημένο από την επά-ρατο νόσο σώμα ενός δύσκολου ασθενούς –ο οποίος παρα-μένει σε γενική αναισθησία και διαρκώς διασωληνωμένος καθ’όλο το διάστημα της πολύωρης επέμβασης στο σιδερένιο κρε-βάτι του ψυχρού δωματίου της Εντατικής– για να το απαλλάξειοριστικά από τα κακοήθη νεοπλάσματα που μπορούν να προ-σβάλλουν αδιακρίτως ζωτικά όργανα του ανθρώπινου οργα-νισμού οδηγώντας μοιραία σε μη αναστρέψιμα αποτελέσματα,παρομοίως άκαμπτοι θιασώτες της κλασικής γραμματείας, οιοποίοι καταπιάνονται με την εκδοτική και μεταφραστική τύχητου έργου της αρχαίας ποιήτριας, στην προσπάθειά τους ναπροφυλάξουν το Σαπφικό κόρπους από το καλπάζον καρκί-νωμα του λεσβιακού στίγματος και τις ύπουλες μεταστατικέςιδιότητες του θανατηφόρου νοσήματος –που με αυτόν τοντρόπο είναι ικανό να πλήξει εξίσου καίρια και τα εναπομείναν-τα υγιή μέλη της Δεκάτης Μούσας–, επιλέγουν με τη σειράτους να επέμβουν χειρουργικά στα αποσπάσματα της Σαπ-φώς, τα οποία, εξαιτίας ακριβώς της κρίσιμης κατάστασης στηνοποία διασώθηκαν, παραδίδονται αναγκαστικά με ανοιχτέςπληγές ανάμεσα στις ανεπούλωτες λακούνες, τους χαίνοντεςστίχους και τις ακρωτηριασμένες λέξεις των εύθραυστων πα-λίμψηστων, και βρίσκονται γι’ αυτόν τον λόγο μονίμως υπό τηνστενή παρακολούθηση ενός υποδειγματικά καταρτισμένουεπιστημονικού προσωπικού, το οποίο –αυστηρώς προσηλω-

μένο στη λήψη μιας σειράς φιλολογικών μέτρων που συνί-στανται στην έγκαιρη διάγνωση των λογοτεχνικών προβλη-μάτων, την άμεση αποκατάσταση της γραμματικής, συντακτι-κής και ορθογραφικής λειτουργίας του κειμένου και την ταυ-τόχρονη ανάδυση της νοηματικής ενότητάς του– έχει ως πρω-τεύοντα σκοπό τη σταδιακή αποθεραπεία του σοβαρά τραυ-ματισμένου Σαπφικού σώματος, ώστε όχι μόνο να διαφυλα-χτεί η εκδοτική μακροβιότητα της Λεσβίας ποιήτριας, που ανα-τροφοδοτεί την αρχαιολατρική περιέργεια, ανανεώνει το γλωσ-σικό αισθητήριο και διευρύνει την αισθητική παιδεία των μελ-λοντικών αναγνωστικών γενεών, αλλά κυρίως να κατοχυρω-θεί η απρόσβλητη από λογοτεχνικώς μεταδιδόμενα νοσήματαεδραίωση της δεσπόζουσας ιδεολογίας, η οποία συνίσταταιτόσο στη συστηματική προβολή του (αμφιλεγόμενου ήδη απότην εποχή της όψιμης κλασικής αρχαιότητας) ανεπίληπτου βί-ου όσο και στη μεθοδική εμπέδωση του (αμφισβητήσιμου απόμεγάλη μερίδα παλαιότερων και νεότερων μελετητών) αψε-γάδιαστου έργου της Σαπφώς, εξασφαλίζοντας έτσι τις απα-ραίτητες προϋποθέσεις για την ολοκληρωτική κατίσχυση τωναμετακίνητων υπερασπιστών της ηθικής της ακεραιότητας, οιοποίοι έχουν πάντα ως γνώμονα την προβολή των δικών τουςκριτηρίων ηθικής ακεραιότηταςστα έργα της αρχαιότητας, όχι

μόνο επειδή τα τελευταία αποτελούν πανανθρώπινα ιδεώδηαλλά κυρίως επειδή τούτα ακριβώς τα πανανθρώπινα ιδεώδη(αιώνια και αναντικατάστατα) προϋποθέτουν εξ ορισμού τηνύπαρξη μιας ανώτερης χρηστότητας των αρχαίων προγόνων, ηοποία –αφού αναφύεται διαχρονικά έως τις μέρες μας– διατη-ρεί κατά γράμμα τους Κανόνες της Εθνικής Σεξουαλικότητας(Κ.Ε.Σ.) όπως ορίζονται από το περιβόητο ιερό και αναπαλλο-τρίωτο τρίπτυχο –επειδή και στην πατρίδα ενσωματώθηκανπριν εκατό περίπου χρόνια τα νησιά του βορειοανατολικού Αι-γαίου και η θρησκεία αποκαθάρθηκε πάραυτα από τις μανι-χαϊστικές αντιρρήσεις του ασκητή Τατιανού (˙??? ? ?????„?? ??????? „??????? ??????????, ??? ????????? ????????? ????¨, ????? „??? ???? ???????33) και η αγία οικογένεια απολαμβάνει περιχαρής μοντέρνεςεκτελέσεις των αρχαίων ασμάτων (κάποιες από αυτές είχανεντελώς διαφορετικό σκοπό)–, οπότε και οι διακεκριμένοι θια-σώτες της κλασικής γραμματείας, καθώς στέκονται βλοσυροίκαι άτεγκτοι πάνω από τα βαριά συγγράμματά τους, ευθυτε-νείς και δικαιωμένοι, μπορούν επιτέλους να πάρουν ό,τι απρο-κάλυπτα τάζει στο απ. 99 η δολοπλόκος Σαπφώ στην αντίζηλότης Ανδρομέδα στο πλαίσιο πλέον μιας απόλυτης σωματικήςυγείας, η οποία τονώνει το πνεύμα, ανανεώνει τη διάθεση καιχαλαρώνει τους μυς: τον πούλο.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΟΥΛΟΣ

Μια πρόταση για τη Σαπφώ

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakos.wordpress.com