Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο...

8
39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη», το οποίο εκ- δόθηκε στο Λονδίνο το 1920 και αναφερόταν στη χρησιμότητα της φόρμας και στην ανταπόκριση που είχε στο θεατή με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η θεωρία του για την τέχνη στηρίχθηκε ανάμεσα στο διαχωρισμό που τον αποτελούσαν δύο ειδών φόρμες, «η περιγραφική φόρμα», η οποία μιμείται την εμφάνιση των πραγμάτων στον κόσμο και η «σημαντική φόρμα», όπου γραμμές και χρώματα συνδυάζονται με ένα συ- γκεκριμένο τρόπο ανάμεσα σε φόρμες, οι οποίες ερέθιζαν τα αισθητικά συναισθήματα. Σαφώς όλα τα έργα τέχνης εκτός από τα αφηρημένα έπαιρναν σε κάποιο βαθμό τα χα- ρακτηριστικά της φόρμας σε σχέση με την εμφάνιση των πραγμάτων στον κόσμο. Ο Bell ήθελε να μελετήσει το διαχωρισμό ανάμεσα στα έργα που χρησιμοποιού- σαν τις ιδιότητες της φόρμας, για να υποδηλώσουν κάποιο συναίσθημα και στα έργα που τις χρησιμοποιούσαν «αισθητικά», όπως αυτός εννοούσε με ένα αδιάφορο τρόπο. Όπως για παράδειγμα μία ρεαλιστική φόρμα μπορεί να είναι σημαντική σα μέρος του σχεδίου, διότι, για να εκτιμηθεί ένα έργο τέχνης, δεν είναι απαραίτητο να μεταφέρει κά- ποια γνώση των ιδεών και των θεμάτων της. Η τέχνη μας μεταφέρει από τον κόσμο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε έναν κόσμο αισθητικής ανάτασης 1 . Ο Bell υπερέβαλλε στην άποψή του θεωρώντας ότι δεν μπορεί να υπάρξει εκτίμηση χωρίς κάποια μορφή γνώσης. Κατά την άποψή του τα σημαντικά επιτεύγματα της τέχνης ήταν αυτά που παρουσίαζαν κάτι το διαφορετικό, βρισκόντουσαν έξω από το κατεστη- μένο και είχαν μια αυτάρκεια ως προς τη φόρμα. Αυτή η φόρμα ήταν πρωτότυπη, βασί- στηκε στην αρχική της έννοια και επομένως δε χρειάστηκαν προηγούμενες γνώσεις, για να βιωθεί αυτή η εμπειρία της τέχνης. Η μορφή κριτικής του Bell ήταν επαναστατική. Ο ίδιος και ο Roger Fry ήταν κατά μεγάλο μέρος υπεύθυνοι για την προπαγάνδα του μο- ντέρνου κινήματος σε ένα αγγλικό και αμερικάνικο ακροατήριο ανάμεσα σε συγγραφείς, 1. Bell, Art, p.p. 19-20. Ο μοντερνισμός και η λειτουργία της φόρμας 3

Transcript of Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο...

Page 1: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

39

Κεφάλαιο

ΟΣυγγραφέαςCliveBellτο1914έγραψεέναβιβλίομετίτλο«τέχνη»,τοοποίοεκ-δόθηκεστοΛονδίνοτο1920καιαναφερότανστηχρησιμότητατηςφόρμαςκαιστηνανταπόκρισηπουείχεστοθεατήμεένανιδιαίτεροτρόπο.Ηθεωρίατου

γιατηντέχνηστηρίχθηκεανάμεσαστοδιαχωρισμόπουτοναποτελούσανδύοειδώνφόρμες,«ηπεριγραφικήφόρμα»,ηοποίαμιμείταιτηνεμφάνισητωνπραγμάτωνστονκόσμοκαιη«σημαντικήφόρμα»,όπουγραμμέςκαιχρώματασυνδυάζονταιμεένασυ-γκεκριμένοτρόποανάμεσασεφόρμες,οιοποίεςερέθιζαντααισθητικάσυναισθήματα.Σαφώςόλαταέργατέχνηςεκτόςαπότααφηρημέναέπαιρνανσεκάποιοβαθμόταχα-ρακτηριστικάτηςφόρμαςσεσχέσημετηνεμφάνισητωνπραγμάτωνστονκόσμο.

Ο Bell ήθελε να μελετήσει το διαχωρισμό ανάμεσα στα έργα που χρησιμοποιού-σαντιςιδιότητεςτηςφόρμας,γιαναυποδηλώσουνκάποιοσυναίσθημακαισταέργαπουτιςχρησιμοποιούσαν«αισθητικά»,όπωςαυτόςεννοούσεμεένααδιάφοροτρόπο.Όπωςγιαπαράδειγμαμίαρεαλιστικήφόρμαμπορείναείναισημαντικήσαμέροςτουσχεδίου,διότι,γιαναεκτιμηθείέναέργοτέχνης,δενείναιαπαραίτητοναμεταφέρεικά-ποιαγνώσητωνιδεώνκαιτωνθεμάτωντης.Ητέχνημαςμεταφέρειαπότονκόσμοτωνανθρώπινωνδραστηριοτήτωνσεένανκόσμοαισθητικήςανάτασης1.

ΟBellυπερέβαλλεστηνάποψήτουθεωρώνταςότιδενμπορείναυπάρξειεκτίμησηχωρίςκάποιαμορφήγνώσης.Κατάτηνάποψήτουτασημαντικάεπιτεύγματατηςτέχνηςήταναυτάπουπαρουσίαζανκάτιτοδιαφορετικό,βρισκόντουσανέξωαπότοκατεστη-μένοκαιείχανμιααυτάρκειαωςπροςτηφόρμα.Αυτήηφόρμαήτανπρωτότυπη,βασί-στηκεστηναρχικήτηςέννοιακαιεπομένωςδεχρειάστηκανπροηγούμενεςγνώσεις,γιαναβιωθείαυτήηεμπειρίατηςτέχνης.ΗμορφήκριτικήςτουBellήτανεπαναστατική.ΟίδιοςκαιοRogerFryήτανκατάμεγάλομέροςυπεύθυνοιγιατηνπροπαγάνδατουμο-ντέρνουκινήματοςσεένααγγλικόκαιαμερικάνικοακροατήριοανάμεσασεσυγγραφείς,

1.Bell,Art,p.p.19-20.

Ομοντερνισμόςκαιηλειτουργίατηςφόρμας

3

Page 2: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

Ηεπίδρασητουιμπρεσιονισμούστησύγχρονητέχνη-Μέρος1

40

όπωςοSheldonCheney.Τοβιβλίομετίτλο«τέχνη»τουBellεκδόθηκεκατάτηδεκαετία1920και1930.Υπήρξεδεμιαξεχωριστήομάδαεκδόσεων,πουβγήκεσεδιάστημα25ετώνστηΓαλλία,Γερμανία,ΑγγλίακαιΑμερικήμεκοινόστόχοναχαρακτηρίσουνέναμοντέρνοκίνηματέχνης.ΤακείμενατουΓάλλουκριτικούMauriceDenisήτανμιασημα-ντικήπηγήγιατακριτικάσημειώματατουπρώιμουμοντερνισμού,όπωςονομάσθηκεητάση,στηνοποίαανήκαναυτέςοιεκδόσεις.ΗμελέτητουDenisγιατοCézanneεκδό-θηκετο1907,μεταφράστηκεσταΑγγλικάαπότοRogerFryκαιεκδόθηκεστοBurlingtonMagazine το 1910. Τα συγκεντρωμένα δοκίμια εκδόθηκαν σα θεωρίες της περιόδου1880-1910το1912.ΉταντοπρώτοστηνουσίαβιβλίοπουυποστήριξεότιημοντέρνατέχνηστοσύνολότηςεκδόθηκεαπότοΓερμανόσυγγραφέαJuliusMeier-Graefeτο1904(πρώτηαγγλικήμετάφρασηωςμοντέρνατέχνηέγινετο1908).ΆλλεςσχετικέςεκδόσειςπεριλάμβαναντησυλλογήμελετώντουFry«Εικόνακαισχέδιο»,πουεκδόθηκεστοΛον-δίνοτο1920καιεξακολούθησεναεκδίδεταικατάτιςδεκαετίεςτου1920και1930.ΜιαέκδοσητηςPelicanβγήκετο1937,ανατυπώθηκετο1961καιξαναεκδόθηκετο1981.Η«εισαγωγή»τουCeneyείχεήδηαναφερθεί.ΤοσύγχρονοκίνημαστηντέχνητουR.H.WilenskiεκδόθηκεστοΛονδίνοτο1927(αναθεωρημένηέκδοσητο1935)καιοι«Βάσειςτηςμοντέρναςτέχνης»τουAmedeeOzenfantεμφανίστηκανστοΠαρίσιτο1928,στοΛονδίνοτο1931καιστηΝ.Υόρκητο1952.Καθεμίααπ’αυτέςτιςεκδόσειςαντιπροσώ-πευσε έναν ξεχωριστό χαρακτήρα τηςμοντέρνας τέχνης και συνέδεσε το χαρακτήρααυτόμεμίαεγκατάλειψητηςνατουραλιστικήςπεριγραφήςκαιαφήγησης.Τέτοιεςεκ-δόσειςσυνέβαλανστηνανάπτυξηενόςσυγκεκριμένουσυστήματος,πουαφορούσετημοντέρνατέχνηκατάτιςτρειςπρώτεςδεκαετίεςτου20ουαιώνακαιαντιπροσώπευανμιασυγκεκριμένηφάσηγιατηνανάπτυξητηςιδεολογίαςτουμοντερνισμού.

Ηαυθεντικότητατηςπαράδοσηςκατάτον20οαιώνασυνδέθηκεμετηπαγκόσμιαεπι-τυχίατηςσύγχρονηςγαλλικήςτέχνης,ηοποίαφάνηκεναείναιέναεπίτευγμακαιμίαεπι-κύρωσητηςκριτικήςπαράδοσης.ΗθέσηστοέργοτουCézanneείχειδιαίτερηκεντρικήθέσηστιςπεριγραφέςτωνΜοντερνιστώνγιατηφύσητηςποιότηταςστηντέχνη.Εκτόςαπότιςπαραπάνωεκδόσεις,ο Fry εξέδωσεμίαμονογραφίαγια τονCézanneτο1927.ΠέντεχρόνιανωρίτεραοBellείχεεκδώσειτησυλλογήμελετώνγιατηνπρόσφατητέχνη,μετίτλο«ΑπότοCézanne»2καιοCheneyτην«Εισαγωγήτουγιατημοντέρνατέχνη».Εκείλοιπόνανέφερε τοCézanneως τηνπρώτηπροσωπικότηταπουάνοιξεμιανέα εποχήμετάαπότονElGreco3.ΜπορούμενααναφέρουμεότιμετηνεμφάνισητουCézanneστηνπρώτηαπότιςδύομετεμπρεσιονιστικέςεκθέσειςπουοργάνωσεοFryτο1910,τρίαχρό-νιαύστερααπότοθάνατότου,ημεγάληπλειονότητατουκόσμουτηςτέχνηςστηνΑγγλίααντιμετώπισετουςυποστηρικτέςτουCézanneως«τρελούς».Έπρεπεναπεράσουνπάνωαπόείκοσιχρόνια,γιαναεκτεθείοποιοδήποτεέργοτουσεδημόσιασυλλογήστηνΑγγλία.

Ο Αμερικανός κριτικόςMichael Fried4 γράφοντας σε μια μεταγενέστερη φάση για

2.BellArtp.207:Στοβαθμόπουμπορούμεναπούμεότιέναςάνθρωποςμπορείναεμπνεύσειμιαολόκληρηεποχή,οCèzanneεμπνέειτοσύγχρονοκίνημα.ΟCèzanneείναιοΧριστόφοροςΚολόμβοςμιαςνέαςηπείρουτηςφόρμας.Ηπερίοδοςπουβρισκόμαστε,στοέτος1913,αρχίζειμετηνωριμότη-τατουCèzanne(περίπου1885).

3.AprimerofModernArtp.30:Είναιαναγκαίοναξαναγράψουμειστορία,όσοοκόσμος,σταδιακάαποδέχεταιταεπιτεύγματατουCézanne,ωςσημείοκαμπήςτηςεξέλιξηςτηςτέχνης,επειδήγίνεταιφανερόότιγιαεκατοντάδεςχρόνιαηφωτογραφικήαπεικόνισηυπήρξεολάθοςθεόςανάμεσαστουςζωγράφουςκαιτουςγλύπτες.(Cheneymeansaphotographiccriterionoflikeness).

4.ΟMichaelFried,ονόμαζετησχέσητουέργουκαιτωνορίωντου«παραγωγικήδομή»,έκφρασηπουφάνηκεότιγενικάδιατηρήθηκεπαράτιςαντιρρήσειςορισμένωνπουέκρινανότιησχέσηαυτήδενήτανπαραγωγικήαλλάσυσχετική.“ThreeAmericanpainters”(κείμενοτουMichaelFried),FoggArtMuseum,Χάρβαρντ,1965καταλ.έκθεσης.

Page 3: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

113

Κεφάλαιο

Οόρος«μοντέρνο»χρησιμοποιήθηκεευρέωςγιανατονιστούνοιδιαφορέςπουυπήρχαν ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Ο όρος αυτός σηματοδότησεστην τέχνη μια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας της και χρησιμοποιήθηκε

γιαναδιαφοροποιηθούνδιάφοροιτύποιτέχνηςπουπαράχθηκανεκείνητηνπερίοδο.Μοντέρνατέχνηδεσημαίνειαπαραίτητα«τέχνητηςμοντέρναςπεριόδου»,διότιόληητέχνηπουείχεπαραχθείεκείνητηνπερίοδο,δενμπόρεσεναχαρακτηριστεί«μοντέρνα»εκτόςαπόσυγκεκριμένουςτύπουςτέχνηςπουδιεκδίκησαντοχαρακτηρισμόαυτό.

Επομένωςτο«μοντέρνο»έδωσετηνικανότητασεμερικούςπίνακεςναδιεκδικήσουντοχαρακτηρισμόαυτόσεαντίθεσημεάλλους.ΣυγκρίνονταςμιαομάδαπινάκωντουManet, τουMorisotκαι τουMonetμεκάποιουςπίνακεςτουακαδημαϊκούζωγράφουBougueréau,οιοποίοιόλοιδημιουργήθηκανανάμεσαστο1870καιτο1880,είναιπολύεύκολοναδιακρίνεικανείςτηδιαφοράανάμεσαστουςιμπρεσιονιστικούςπίνακεςκαιτουςπίνακεςτουBouguereau.Ενώηπρώτηομάδαζωγράφισετασύγχροναθέματαπιοελεύθερα,οBouguereauσυμμορφώθηκεμετοκαθορισμένοπρότυποτηςακαδημαϊκήςζωγραφικής,καθιστώνταςτιςφιγούρεςτουκλασικέςκαιτοποθετώνταςτεςανάμεσασετοπίαζωγραφισμέναμελεπτομέρεια.Ήτανγεγονόςότιταδεδομένατηςακαδημαϊκήςζωγραφικήςεπρόκειτονααλλάξουνκαιτοφάσματηςήταναρκετάευρύώστεσυμπερι-έλαβετοπικάκαιμοντέρναθέματα.

Ένα«μοντέρνο»έργοκατασκευάστηκεμετηναίσθησητηςδιαφορετικότητας,όπωςθαμπορούσαμεεπίσηςναπούμεότιτο«μοντέρνο»είναιμιαμορφήδιαφορετικότηταςκαιαπόταμέσατου19ουαιώνα,όσοναφοράτηζωγραφική,σηματοδότησεμιασυγκε-κριμένησχέσηανάμεσασταείδητωνσύγχρονωνθεμάτωνκαισταείδη«μεταχείρισης»πουσυναντήσαμεστοManet,στοMorisotκαιστοMonet.

Έναςτρόποςπουπαρουσιάστηκεαυτήηδιαφορά,ήτανοτρόποςπουεμφανίστηκανοιτρειςπίνακεςσεσύγκρισημετημνημειώδησύνθεσητουBouguereau.ΟBouguereau

Τομοντέρνοωςμορφήμέσααπότηνεξάσκησητηςτέχνης

8

Page 4: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

Ηεπίδρασητουιμπρεσιονισμούστησύγχρονητέχνη-Μέρος2

114

επικεντρώθηκεσταπρόσωπατωνφιγούρωντουκαιταεξιδανίκευσε,ενώστους«μο-ντέρνους»πίνακεςτουManet,τουMorisotκαιτουMonetφάνηκεότιτουλάχιστονενμέρειείχανεξαλειφθείταχαρακτηριστικάτωνπροσώπωνσανπιθανόεπίκεντροτουπί-νακα.Υπήρχεησχεδόνθολή,μησυγκεκριμένηαπεικόνισητουMorisot,ησκιάπουέπε-φτεαπότηνομπρέλατουήλιουστονπίνακατουMonetκαιηπαρεισφρητικήβεντάλια,μετηνοποίαοManetκάλυπτετοπρόσωποτηςγυναίκας.Καιστουςτρειςμπορούμενααναγνωρίσουμεαυτότοσβήσιμοτωνχαρακτηριστικώντουγυναικείουπροσώπουσαμέθοδογιανακατευθυνθείαλλούηπροσοχή,μακριάαπ’αυτόπουθεωρείταιωςτο«ψυχολογικόκέντροτουπίνακα»,δηλαδήτοανθρώπινοπρόσωπο.ΓιατονποιητήκαικριτικότηςτέχνηςCharlesBaudelaireαυτάταενδιαφέροντααναγνωρίστηκανως«μοντερνισμός».

Στοάρθρομετίτλο«Οζωγράφοςτηςμοντέρναςζωής»πουπρωτοδημοσιεύτηκεστηγαλλικήεφημερίδαLeFigaroτο1863,οBaudelaireχρησιμοποίησετονόρο«μοντερ-νισμός»,γιαναδηλώσειμιααίσθησηδιαφοράςαπότοπαρελθόνκαιγιαναπεριγρά-ψειτηνπερίεργημοντέρναταυτότητα.Τομοντέρνοσεαυτήτηνενότηταδεσημαίνει«επίτουπαρόντος»αλλάδηλώνειμίασυγκεκριμένησυμπεριφοράμέχριτοπαρόν.Σύμ-φωναμετονBaudelaireαυτήησυμπεριφοράείχεσχέσημεμιασυγκεκριμένηεμπειρίαμοντερνισμού,ηοποίαήτανχαρακτηριστικήαυτήςτηςπεριόδου.

8.1. Η συνεχή ανανέωση του μοντερνισμού και η αλλαγή στους τρόπους αναπαράστασης

Τηνεμπειρίατουμοντερνισμούβίωσεσταμέσατου19ουαιώνα,όταντηνεφάρμοσεστηντέχνηοBaudelaireκαιμπόρεσενατηνκαθορίσειως«Μεταμοντερνισμό»εννοώ-νταςτοεφήμερο,τοπρόσκαιρο,τοαπρόοπτο,τομισότηςτέχνης,τουοποίουτοάλλομισόείναιτοαιώνιο,τοαμετάβλητο1.

ΟBaudelaireυποστήριξεγιαπαράδειγμαότιοιζωγράφοιέπρεπεναζωγραφίσουντιςφιγούρεςτουςμεσύγχροναφορέματακαιόχιμεαρχαϊκάκουστούμιατουπαρελθό-ντος,καιότιτοσύγχρονομεόλεςτιςποικίλεςκαιφευγαλέεςαμφιέσειςείχεμιαηρω-ικήκαιεπικήδιάσταση.ΗαντίληψητουBaudelaireγιατομοντέρνοδενήταναπλάότιέπρεπεναβαδίσεισύμφωναμετηνεποχήτου,ούτεναυπόκειτοσεγρήγορεςαλλαγέςμόδας,ανκαιαυτέςήτανσυμπτωματικέςεμπειρίεςενόςμοντέρνουτύπου.Υποστήριξεότιτομοντέρνοστηντέχνησυνδέθηκεμεμιαεμπειρία,ηοποίαδενπαρέμεινεστατικήκαιηοποίαήτανφανεράαισθητήσταμεγάλααστικάκέντρα.Καθώςπροσπαθούμεναεντοπίσουμετομοντερνισμόήνατονκαθορίσουμεσεέναναπλόσχηματισμό,ρισκά-ρουμεναχάσουμετηνουσία,ηοποίαεξορισμούυπόκειταισεσυνεχήανανέωσηδη-μιουργώνταςαναταράξεις. Για τονBaudelaire τακαινούργιαθέματαχρειαζόντουσανκαινέεςτεχνικές,οιόροι«μοντέρνο»και«μοντερνισμός»δενήτανθέμασταθερούορι-σμού,αλλάανάλογοικαιυποκείμενοιτηςιστορικήςαλλαγής.

Σαφώςόλοιοιμοντέρνοιπίνακεςδεναπεικονίζουνμοντέρναήσύγχροναθέματα,αλλάησχέσημεταξύθέματοςκαιτεχνικήςήτανέναθέμασυζήτησηςγιατουςκαλλιτέ-χνεςστοτέλοςτου19ουαιώνακαιστιςαρχέςτου20ουαιώνα.Θαμπορούσενατεθεί

1.ThePaintersofModernLifeandotherEssaysp.13.

Page 5: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

Κεφάλαιο8ο:Τομοντέρνοωςμορφήμέσααπότηνεξάσκησητηςτέχνης

115

διαφορετικάμετονισχυρισμόότιυπήρξεμιαανήσυχησυνύπαρξηήέντασηανάμεσαστουςστόχουςτηςμοντέρναςζωγραφικήςκαι εκείνωντουμοντερνισμού, εάνπαρα-δεχθούμεότι ο μοντερνισμόςαναφερότανστις μορφές τέχνηςπουυπόκειντανστηναλλαγήκαιστηνκοινωνικήζωήτωνμεγάλωναστικώνκέντρων.

2.17. Boccioni «Ο δυναμισμός ενός ποδοσφαιριστή» 1913 New York Museum of Modern Art.

Μερικάπαραδείγματαέδειξανμερικέςαπότιςπροτεραιότητεςαλλαγήςπουβρίσκο-ντανσεκίνδυνοκαιέδειξαντουςτρόπους,μετουςοποίουςταενδιαφέρονταπροσα-νατολίστηκανσεδιαφορετικέςιστορικέςκαιβιογραφικέςέννοιες.Ο«δυναμισμόςενόςποδοσφαιριστή»(1913)(πιν.2.17)τουUmbertoBoccioniήτανέναςπίνακαςπουέδειξετηνανησυχίατουιταλούφουτουριστήγύρωαπότησύγχρονηζωή,ενώ,οσύγχρονοςήρωαςμπορούσε νααντιπροσωπεύσει ένασύγχρονομοτίβο τουBaudelaire και ενώ

Page 6: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

149

ΜΕΡΟΣ 3Εισαγωγικάμεθοδολογικά3ουμέρους

Στοτρίτομέροςμετονόηματηςαφαίρεσηςκαιησυμβολήτηςστομοντερνισμόυπήρξεηανάγκηγιατηνυπερκάλυψηενόςθεσμικούκαιοντολογικούκενούπουδια-μορφώθηκεστοχώροτηςτέχνηςκυρίωςμετάτηδεύτερηβιομηχανικήεπανάσταση,ηοποίαανάγκασετιςπρωτοπορίεςναεπιδοθούνσεέναπόλεμοεντυπώσεωνμεστόχοτηναστικήτάξηκαιπαράδοση.Ωστόσοπαράταθορυβώδημανιφέστακαιτιςδιακη-ρύξεις,ημοντέρνατέχνηυπήρξεηπλέονεκρηκτικήεξάρτησηενόςαρχέτυπουσχήμα-τος.Ηπορείαπροςτηναφαίρεσηείχεήδηδρομολογηθείδιότιμετονιμπρεσιονισμόαπήλθεκαιηδιάλυσητηςμορφής.ΟβαθμόςαπόκλισηςπροςτημοντέρναζωγραφικήφάνηκεαπόμιασύγκρισηανάμεσασταέργατουDegasκαιτουWatteau.Ησυχνήανα-φοράτωνμεταϊμπρεσιονιστώνκαιησύγκρισητουμετηντέχνη,έδωσεέμφασησεέναπιοσυνειδητόενδιαφέρονγιατοαφηρημένοστηντέχνη.

ΜετηναναγέννησητουMonetκαιτοναφηρημένοιμπρεσιονισμόυπήρξεηκρι-τική εκτίμηση των σύγχρονων αμερικάνικων έργων. Συμμετείχε στην επινόηση τωνεπίσημων αναλύσεων και των μοντερνιστικών γενεαλογιών που είχαν σχέση με τοναφηρημένοεξπρεσιονισμόκαιτηνανάπτυξηνέωντάσεων.ΟMassonαναγνώρισεπως

Page 7: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

Ηεπίδρασητουιμπρεσιονισμούστησύγχρονητέχνη-Μέρος3

150

ηαναζήτησητουMonetγιαμιανέαδυναμικήενότηταεικόνας,ήτανμιαόψηπουκαθό-ρισετονμοντερνισμότωντελευταίωνέργων.ΕπίσηςμετηδιορατικότητατουMonetκαι τηςαφηρημένης ζωγραφικήςμέσααπότονψηφιακό ιμπρεσιονισμόαποκαλύ-φθηκεπόσοεπαναστατικήυπήρξεηιμπρεσσιονιστικήζωγραφική.Μετηβοήθειατηςψηφιακήςτεχνολογίαςερευνήθηκεησχέσημεταξύτωνεπιτευγμάτωντηςζωγραφικήςτουιμπρεσιονισμούκαιτηςηλεκτρονικήςαισθητικήςτουvideo.

ΑκόμημετηγεωμετρικήδιάρθρωσηκαιτηναπόδοσηστοέργοτουCézanne,συν-δυάζονταιηογκομετρικήτάσητουCézanneμετηναπλοποίησηκαιτηχρωματικότητατουφωβισμού,χωρίςναλείπουνκαιμερικάαπόταστοιχείατουαναλυτικούκυβισμού.

Επίσηςηπρωτοπορίακαιηκοινωνικήαυτονομίατηςτέχνηςσύμφωναμετοδοκί-μιοτουGreenbergσυνδέθηκεμετιςκοινωνικέςεξελίξειςκαιείχεμιαβαθειάιδεολογίαηοποίαταυτίστηκεμετιςαπόψειςτωνεπαναστατικώνθεωριών.Ο19οςαιώναςέλεγξεμε εντυπωσιακότρόπονέεςδυνάμειςπαραγωγήςκαινέες τεχνολογίεςσχετικάμε ταυλικάκαιτηδιαχείριση.Συνεπώςνέαείδηγνώσεωνκαιικανοτήτωνκατάφερανναβγά-λουνμιαμεγαλύτερηποικιλίαπηγώνστηνεπιφάνεια.

Ακόμαμετον JacksonPollockκαιτονεκφραστικόκαικοινωνικόχαρακτήρατουιμπρεσιονισμούυπήρξεσημαντικήπροσφοράτουιμπρεσιονισμούστηναναπτυσσό-μενηέννοιατηςμοντέρναςτέχνηςθεσπίζονταςορισμένεςβασικέςσυνθήκεςσανβάσηπληροφοριώνγιατηντέχνητωντελευταίωνεκατόχρόνων.ΜετοέργοτουPollockαπο-δείχθηκεησυνεισφοράαυτήςτηςπαράδοσηςχρησιμοποιώνταςορισμένααπόταχαρα-κτηριστικάτουιμπρεσιονισμού.

ΤέλοςμετημορφικήαφετηρίατηςσύγχρονηςεικόναςοRoyereπαρατήρησεπρώτατορόλοτηςμορφήςστουςπίνακεςκαιεντόπισεστηζωγραφικήτουCézanneγιαπα-ράδειγματαζεύγηαντικείμενο-υποκείμενο,άνθρωπος-φύση,αλλαγή-αμεταβλητότητα,συμπεραίνονταςότιηζωγραφικήήτανμιαέννοιαμεταφυσική.Στησύγχρονητέχνηηκατασκευήαπέκτησεσημασίασεσυνάρτησημετηστροφήπουέκανεητέχνηπροςτοχώροτουεπιπέδου.ΤοεπίπεδοθεωρήθηκεαπότοCézanneσανβάσηγιατηζωγραφικήκαιγι’αυτόπροσαρμόστηκανόλαταστοιχείατηςπλαστικήςγλώσσας.

Degas “The Rehearsal” 1877 Art Gallery and Museum, the Burrell collection (Detail)

Page 8: Ιμπρεσσιονισμος - book - Gr · 2020. 4. 8. · 39 Κεφάλαιο Ο Συγγραφέας Clive Bell το 1914 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «τέχνη»,

151

Κεφάλαιο

Μετη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, κοντά στα κινήματα που απέβλεπανστησύλληψη,κατανόησηκαιερμηνείατουφυσικούκόσμου,προστέθηκεκαιηαφηρημένητέχνη,ηοποίαδενενδιαφερότανγιατηναπόδοσηκαιτηνερμηνεία

τηςπραγματικότητας,αλλάγιατηνεπινόησηκαιεπιβολήμιαςνέαςοπτικήςαντίληψηςπουζητούσεναπετύχειτηδημιουργίαμιαςνέαςμορφικήςγλώσσας.

ΓιατουςδημιουργούςαυτώντωντάσεωνητέχνηέγινεαυτόπουζητούσεοCézanne,«μιααρμονίαπαράλληλημετηφύση»,ήόπωςέγραψεχαρακτηριστικάέναςαπότουςπιοσημαντικούςδασκάλους,οKlée,«μιαλειτουργίαίδιαμετηδημιουργίατηςφύσης».Στηνπερίπτωσηαυτήο καλλιτέχνης δεν είχε για αφετηρία και στήριγμα την οπτικήπραγματικότητατουφυσικούκόσμου,ούτεενδιαφέρθηκεναμελετήσεικαιναερμηνεύ-σειταχαρακτηριστικάτης,αλλάναδημιουργήσειένανέοκόσμοκαιναγίνειδημιουρ-γόςμετηπρωταρχικήέννοιατουόρου.Τώραοδημιουργός,όπωςτόνισεπολύεύστοχαοHofmann,δενχρειάζεταιναφτάσεισεκαλλιτεχνικούςτύπουςμεβάσητιςγνωστέςμορφέςτουφυσικούκόσμου,«δενοφείλεινααφαιρείήναπαραμορφώνει,δενοφείλειναεπεξεργάζεταιτηνπραγματικότητα,αλλάγενικάνατηνπρωτοδημιουργείκαιμάλι-σταμεστοιχείατηςφόρμας»1.Μετοσκεπτικόαυτόηευρωπαϊκήτέχνηέπαψεναείναιμιμητική,καιέγινεελεύθερηδημιουργία,εγκαταλείπονταςτοαντικειμενικόγιατουπο-κειμενικόκαιθυσιάζονταςτουλικόστοπνευματικό.

Αυτήηεπαναστατικότηταστηρίχτηκεστομοντερνισμόκαιδημιούργησεανοίγματασεάλλουςπολιτισμούςμεμιανέαπροσέγγισηκαιερμηνεία,πουαφορούσεταπιοαυθε-ντικάστοιχείατηςδυτικήςτέχνης.Όπωςγιαπαράδειγμα«Ογερομουσικός»τουManetπαρήγαγεχαρακτήρεςαπότηνελληνιστικήγλυπτικήτουΛούβρου,απότονWatteauκαιαπότονσύγχρονοτουρεαλιστήSchlenaigor,έτσικαιτοέργοτου«Πρόγευμαστηχλόη»δημιουργήθηκεαπόμιαλεπτομέρειααπότοέργοτουRaffaello,ενώμεταέργα

1.WernerHofmann,ZeichenandGestaltDieMalereides20Sahrhunderts,1957,σελ.110.

Τονόηματηςαφαίρεσηςκαιησυμβολήτηςστομοντερνισμό

11