Kάπνισμα, εγκέφαλος και νοητικές λειτουργίες

Παρασκευή Σακκά

Νευρολόγος – Ψυχίατρος

Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών

Τμήμα Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου - Ιατρείο Μνήμης Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ

Εθνικό Παρατηρητήριο για την Άνοια και τη νόσο Alzheimer

Κάπνισμα-Επιδημιολογία

• Το κάπνισμα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές δημόσιας υγείας που έχειαντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα

• Η χρήση προϊόντων καπνού παγκοσμίως αυξάνει, αν και ελαττώνεται στιςαναπτυγμένες χώρες. Περισσότεροι από το 80% των καπνιστών ζουν σεαναπτυσσόμενες χώρες

• Αποτελεί τη δεύτερη κυριότερη αιτία θανάτου και παράγοντα κινδύνου για έξι απότις κυριότερες αιτίες θανάτου στον κόσμο

• Εκτιμάται ότι ο αριθμός των καπνιστών παγκοσμίως ανέρχεται στο έναδισεκατομμύριο

• Στις ανεπτυγμένες χώρες οι γυναίκες καπνίστριες είναι ίσες ή και περισσότερες απότους άνδρες καπνιστές και αποτελούν τον κύριο στόχο της διαφημιστικήςκαμπάνιας των καπνοβιομηχανιών

World Health Organization

Tobacco Affects the Body System

http://www.cambridge.k12.mn.us/Login/FOV6-0000E8F8/S0127633B-012763E1.3/A_Assets/Images/Smoking/Roll_Over_Images/Chemicals_Title_2.gif

4.700 συστατικά!

Εθισμός στη νικοτίνη

• Ο εθισμός στη νικοτίνη έχει νευροβιολογική δράση

• Η χρήση της νικοτίνης, μέσω της έκκρισης ντοπαμίνης, δημιουργεί μια ευχάριστη

αίσθηση, αναγκάζοντας έναν άνθρωπο να συνεχίζει να καπνίζει

• Η συνέχιση του καπνίσματος οδηγεί σε ανοχή, ο καπνιστής πρέπει να αυξήσει την

πρόσληψη νικοτίνης (των τσιγάρων) για να πετύχει την ίδια αίσθηση ικανοποίησης

• Η αποχή από τη νικοτίνη έχει ως συνέπεια δυσάρεστα ψυχικά και σωματικά

συμπτώματα (συμπτώματα στέρησης), o καπνιστής συνεχίζει να καπνίζει για να τα

αποφύγει

• Η ψυχοσωματική εξάρτηση μαζί με την τελετουργία της κίνησης του καπνίσματος

(άναμμα, εισπνοή, κίνηση, σβήσιμο) βοηθούν στην εξέλιξη του καπνίσματος σε μια

ισχυρά καταναγκαστική συμπεριφορά

Συμπτώματα στέρησης

• Η εθιστική φύση της νικοτίνης προκαλεί σωματική εξάρτηση, ψυχική εξάρτηση,

ανοχή, επιτακτική χρήση

• Οι σωματικές, νοητικές ή ψυχολογικές διαταραχές που εμφανίζονται μετά τη διακοπή

της χρήσης της περιλαμβάνουν (συμπτώματα στέρησης ):

• Κατάθλιψη- κακή διάθεση

• Αϋπνία

• Ευερεθιστότητα – εκνευρισμός

• Αδυναμία συγκέντρωσης

• Αυξημένη όρεξη, αύξηση βάρους

• Εμφανίζονται μετά από μερικές ώρες και μπορεί να διαρκέσουν περισσότερες από 6-

8 εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος

• Στην αρχή είναι ιδιαίτερα έντονα, σταδιακά αμβλύνονται και παρέρχονται αν επιμείνει

κανείς στη διακοπή

Κάπνισμα και εγκέφαλος

• Παλαιές μελέτες υποστηρίζουν ότι το κάπνισμα προστατεύει από τις

νευροεκφυλιστικές νόσους του εγκεφάλου, τη νόσο Parkinson, τη νόσο Alzheimer

και την άνοια γενικότερα

• Case studies ατόμων μεγάλης ηλικίας – healthy survivor effect

Checkoway et al., 2002, Lee 1994, van Duijin et al.1994

• Προστατευτική δράση του καπνίσματος μέσω της ενεργοποίησης των χολινεργικών

νικοτινικών υποδοχέων Murray et al. 2002

• Η νικοτίνη μέσω της βραχυπρόθεσμης δράσης της στο χολινεργικό σύστημα

βελτιώνει την προσοχή, τη μνήμη εργασίας και τις εκτελεστικές λειτουργίες του

εγκεφάλου Stewart M. et al., 2006

Όμως

• Νεότερες μελέτες συσχετίζουν το κάπνισμα με ατροφία εγκεφάλου, βλάβες της λευκής

ουσίας, ΑΕΕ, «σιωπηλά» έμφρακτα

• Παθογενετική σχέση του καπνίσματος με νόσο Alzheimer, αγγειακή άνοια και

γνωστική έκπτωση

ΝΑ: απώλεια χολινεργικών αξόνων στο φλοιό και νευρώνων στους βασικούς πυρήνες

Μεταιχμιακές περιοχές:

Ιππόκαμπος

Ενδορρινικός φλοιός

Συνειρμικές περιοχές

Παρα-μεταιχμιακές περιοχές

Χολινεργικοί νευρώνες βάσης εγκεφάλου -

διάχυτη προβολή στο φλοιό

πυρήνας Meynert

πυρήνες διαφράγματος

Διαταραχές νοητικών λειτουργιών

Βασικός πυρήνας του Meynert

Αισθ. + Κινητ. φλοιός

Χολινεργικό Σύστημαπροσοχή, μάθηση, μνήμη, εκτελεστικές λειτουργίες

Χολινεργική σύναψη

γκαλανταμίνη

1

Προσυναπτική

νευρική

απόληξη

ACh NRc = νικοτινικός

υποδοχέας

ACh = ακετυλοχολίνη

Αυξημένη διαθεσιμότητα της ACh στη σύναψη (αναστολή της AChE)1

2Αυξημένη απελευθέρωση της ACh στη σύναψη

(αλλοστερική ρύθμιση των προσυναπτικών νικοτινικών υποδοχέων)

NRc

γκαλανταμίνη

2

Μετασυναπτική

νευρική απόληξη

Acetylcholinesterase ACh

Pathways by which tobacco smoke and medicinal nicotine influence brain outcomes

Neuropsychol Rev 2007

Κάπνισμα και εγκέφαλος

• Προκαλεί αλλαγές στον ΑΕΦ, οι ελεύθερες ρίζες καταστρέφουν το ενδοθήλιο των

αγγείων

• Το νιτρικό οξύ (ελεύθερη ρίζα) προκαλεί αγγειοδιαστολή και θρόμβωση των αγγείων Ambrose 2004

• Ο επιπολασμός των σιωπηλών εμφράκτων του εγκεφάλου είναι 2 φορές

μεγαλύτερος στους καπνιστές Rotterdam Scan Study, 2002

• Συσχέτιση συμπτωματικών εμφράκτων και καπνίσματος Vermeer et al 2002, 2003

Αθηροσκλήρωση

Οξειδωτικό στρες Σε παρασκευάσματα εγκεφάλων

• Οι καπνιστές έχουν 25% λιγότερα αντιοξειδωτικούς παράγοντες στον εγκέφαλο τους

Alberg 2002

• Το κάπνισμα προάγει την νευροτοξικότητα του γλουταμικού οξέος, το κάδμιο

προκαλεί δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων και απόπτωση των εγκεφαλικών

νευρώνων Manna 2006

• H νικοτίνη όμως σε χαμηλές δόσεις δρα σαν αντιοξειδωτικό ! Zhang 2007

Κάπνισμα και εγκέφαλος

• Η ιντερλευκίνη 6 και ιντερλευκίνη 8 προκαλούν την κινητοποίηση των

προφλεγμονοδών κυττάρων μέσω της ενεργοποίησης του Redox Sensitive

Transcription Factor (άτομα > 65 ετών)

Wright 2006

• Το κάπνισμα ενεργοποιεί τον παράγοντα αυτό

Φλεγμονή

Ανάπτυξη της φαρμακοθεραπείας νόσου Alzheimer

Κάπνισμα και άνοια

Ισχυρή συσχέτιση μεταξύ ενεργού καπνίσματος και επιπολασμού της άνοιας (διπλασιασμός

κινδύνου) σε προοπτικές μεγάλες μελέτες διάρκειας πολλών ετών:

• Honolulu Asia Aging Study 2003

• The Washington Heights Medicare Study 2005

• Sydney Older Persons Study 2003

• Rotterdam Study 2007

Research article, BMC Geriatrics 2008

Παθογένεση της νόσου Αlzheimer(Γoνίδια+Περιβάλλον)

Tροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου νόσου Alzheimer

• Αγγειακοί παράγοντες κινδύνου

• Κατάθλιψη

• Δίαιτα- Διατροφή

• Νοητικό απόθεμα

Τρόπος ζωής!

Αγγειακοί παράγοντες κινδύνου

• Σακχαρώδης διαβήτης

• Δυσλιπιδαιμία

• Κάπνισμα

• Αρτηριακή υπέρταση

• Παχυσαρκία

• Υπερομοκυστεϊναιμία

Οι αγγειακοί παράγοντες κινδύνου• προδιαθέτουν για καρδιαγγειακή και εγκεφαλική αγγειακή νόσο• συμμετέχουν στην εμφάνιση της αγγειακής άνοιας• έχει αναγνωρισθεί ο ρόλος τους και στη νόσο Alzheimer

Υπάρχει πρόληψη για την άνοια!

Οι πρώτες πέντε μελέτες που αποδεικνύουν ότι η επίπτωση της άνοιας έχει μειωθεί κατά τη

διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών (αν και ο επιπολασμός αυξάνεται)

• Rocca et al. Trends in the incidence and prevalence of Alzheimer’s disease, dementia,

and cognitive impairment in the United States. Alzheimer’s and Dementia 2011

• Schrijvers et al. Is dementia incidence declining? Trends in dementia incidence since

1990 in the Rotterdam study. Neurology 2012

• Qiu et al. Twenty-year changes in dementia occurrence suggest decreasing incidence in

central Stockholm, Sweden. Neurology 2013

• Christensen et al. Physical and cognitive function of people older that 90 years: a

comparison of two Danish cohorts born 10 years apart. The Lancet 2013

• Matthews et al. A two-decade comparison of prevalence of dementia in individuals aged

65 years and older from three geographical areas of England: results of the Cognitive

Function and Ageing Study I and II. The Lancet 2013

http://www.maroussi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=1