1

Σημειώσειςαπότα,μαθήματαγιατηΦύσητηςΕπιστήμηςΦλώρινα28-30Απριλίου2017

Διδάσκων:ΒασίληςΤσελφές

Εισαγωγή Δ2.ΗεπιστημολογίαωςΠειθαρχεία(;)Μετα-Επιστήμη(;)–συστηματικήσεκάθεπερίπτωσηακαδημαϊκήδραστηριότητα–παράγειλόγο«περίεπιστήμης»καιαπαντάσεμιασειράερωτήματαπουκαταλήγουνναπεριγράφουν,ναεξηγούνκαινααιτιολογούνότιθαμπορούσενααναφέρεταιωςΦύσητηςΕπιστήμης(ΦτΕ,NatureofScience–NOS)μετονόροΕπιστήμηνααποδίδειτοαγγλοσαξονικόπεριεχόμενοτουόρουScience.ΗΕπιστημολογίαδενείναιημόνημετα-επιστήμηπουπαράγειλόγοπερίεπιστήμης.Απότιςαρχέςτου20ουαιώνα,στονακαδημαϊκόχώρο,έχουνκαθιερωθεί:ΗΦιλοσοφίατηςΕπιστήμηςήκαιτωνΕπιστημών(PoS),ΗΙστορίατηςΕπιστήμηςήκαιτωνΕπιστημών(HoS),ΗΚοινωνιολογίατηςΕπιστημονικήςΓνώσης(SSK),ΟιπολιτισμικέςσπουδέςτωνΕπιστημών(CSoS)καιασφαλώςΗΔιδακτικήτωνΦυσικώνΕπιστημών(SE),κάθεμιαμετηδικήτηςφυσιογνωμία,ερωτήματα,μεθοδολογίεςκαιασφαλώςσκοπούςκαιεπιμέρουςστόχους…ΗΔΦΕπουμαςαφοράιδιαίτερασυνομιλείμεόλεςτιςπαραπάνω«πειθαρχίες»καιόχιμόνο.ΗΓνωσιακή/ΓνωστικήΨυχολογίαήταναπότιςπρώτεςεπιστήμεςτουανθρώπουπουχρησιμοποιήθηκεευρέωςστηΔΦΕ,αντλώνταςπαράλληλαμοντέλακαιαπόαλλού.Π.χ.απότηνεπιστημολογίατουPiagetήτουBachelard,απότηνΚοινωνικήΨυχολογία,απότηνΕκπαιδευτικήΨυχολογία,ασφαλώςαπότηνΠαιδαγωγικήκ.ο.κ.Στιςμέρεςμαςχρησιμοποιούμετιςπαραπάνωμετα-επιστήμες,κυρίωςγιανασυζητήσουμεστονχώροτηςεκπαίδευσηςζητήματασχετικάμετηΦτΕ/NOS.Βιβλιογραφία(επιλεγμένη):Hacking,I.(2002).Αναπαριστώνταςκαιπαρεμβαίνοντας.Αθήνα:ΠανεπιστημιακέςΕκδόσειςΕΜΠ.Tobin,K.&Roth,W-M.(2007).Thecultureofscienceeducation.Rotterdam/Taipei:SensePublishers.

2

Δ3.Σήμερα,ησυζήτησηγιατηΦτΕείναιπολύσημαντικήγιατηΔΦΕ.Γιατίαυτήσχετίζεταιμετοτικάνουνσήμεραοιεπιστήμονες(πουδενκάνουνότιέκανανγιαπαράδειγματηνπερίοδοτηςεπιστημονικήςεπανάστασης)καιτοπωςαυτόπουκάνουνεπηρεάζειτηνκοινωνία,τηνοικονομία,τηνπολιτική…καιεπομένωςκαιτηνεκπαίδευσηπουπροετοιμάζεικαιεπηρεάζειτουςπολίτες(οιοποίοιαπότιςαρχέςτου90καιμετάζουνσεέναταχύταταμεταβαλλόμενοπαγκόσμιοπεριβάλλον)…

Δ4.Τικάνουνοιεπιστήμονες(τωνΦΕ)σήμερα;;;ΚαιπώςαυτάπουκάνουνσχετίζονταιμετηΓΕ;;Ερωτηματολόγιο1.Τικάνουνοιεπιστήμονες;

Μεόρους… Μεστόχους,σκοπούς…Μεδιαδικασίες/πρακτικές

έρευνα βελτίωσητηςζωής παρατηρούνπειράματα οικονομικόόφελος μελετούν λύσηπροβλημάτων ενημερώνονται κάλυψηνέωναναγκών αμφισβητούν δημιουργίανέωνπεδίων διδάσκουν βελτίωσηκατανόησης διερευνούν παράγουν… ανακαλύπτουν καταγράφουν πειραματίζονται ερευνούν διαχέουν

κ.ο.κ.

ΣχέσημεΓενικήΕκπαίδευσημέσω…

ενημέρωσης Γραμματισμού παραγωγήςανακαλύψειςτουπαρελθόντος

μεπροσαρμογήτηςπαραγόμενηςγνώσης τεχνημάτων

Γιατί… ηΦτΕ σεέναπρόγραμμαΔΦΕ;

3

αλλαγές μεενίσχυσητηςκριτικής ιδεώννέεςπρακτικές μεόρουςελέγχου μοντέλωννέεςγνώσεις όψειςτηςεπιστήμης μετασχηματισμένεςανακαλύψειςτουπαρελθόντος κ.ο.κ. Όλοκαικάτιαπόαυτάπουεκτιμούμεότικάνουνοιεπιστήμονεςμαςδιαφεύγεινατοπροωθήσουμεστηνεκπαίδευση…Σκοπίμωςήκατάλάθος;;;

4

Δ.4,5,6,7,8ΑςσυζητήσουμεγιατηΦτΕμεαφορμή28θέσειςπουαναπαριστούνστοιχείαγιατηΦτΕ,σύμφωναμεδιάφοραεπιστημολογικά,φιλοσοφικά,κοινωνιολογικά,πολιτισμικά…ρεύματα.Ανδιαχειριστούμεαυτέςτιςθέσειςωςερωτήσειςσεέναερωτηματολόγιοπάνωστοοποίοθατοποθετηθούμεωςπροςτοκατάπόσοσυμφωνούμεήδιαφωνούμεμεκάθεθέσηχωριστά,είναιπιθανόναπροκύψειένας«χώρος»μέσαστονοποίοοιεκπαιδευόμενοιαναπτύσσουντουςανεξάρτητουςάξονεςτηςσκέψηςτουςγιαταζητήματααυτά.ΈναερωτηματολόγιοNOS:

ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΑ Σ Δ ΔΑ Q1. Η θεµελιώδης δύναµη που κινεί την Επιστήµη είναι η ανθρώπινη περιέργεια η σχετική µε το φυσικό Σύµπαν

Q2. Η θεµελιώδης δύναµη που κινεί την Επιστήµη είναι η ανθρώπινη ανάγκη για επιβίωση

Q3. Η θεµελιώδης δύναµη που κινεί την Επιστήµη είναι η ανθρώπινη τάση για κοινωνική, οικονοµική και πολιτική κυριαρχία

Q4. Η Επιστήµη στοχεύει σε µια διαρκή αύξηση της πληρότητας των γνώσεων που παράγει (δηλαδή, να κατανοήσουµε αν είναι δυνατόν τα πάντα)

Q5. Η Επιστήµη στοχεύει σε µια διαρκή αύξηση της απλότητας των γνώσεων που παράγει (δηλαδή, να κατανοήσουµε τα πράγµατα χρησιµοποιώντας κατά το δυνατόν απλούς κανόνες)

Q6. Η Επιστήµη στοχεύει προς την καθολικότητα των γνώσεων που παράγει (δηλαδή, να κατανοήσουµε τα πάντα, χρησιµοποιώντας ελάχιστους γενικής ισχύος κανόνες)

Q7. Η Επιστήµη χρησιµοποιεί τα Μαθηµατικά επειδή µε αυτά µπορεί να περιγράψει µε ακρίβεια τις σχέσεις των φυσικών οντοτήτων

Q8. Η Επιστήµη χρησιµοποιεί τα Μαθηµατικά επειδή µε αυτά µπορεί να περιγράψει µε απλότητα τις σχέσεις των φυσικών οντοτήτων

Q9. Η Επιστήµη χρησιµοποιεί τα Μαθηµατικά επειδή µε αυτά µπορεί να περιγράφει µεγάλο αριθµό φαινοµένων µε ελάχιστες (µαθηµατικές) φράσεις

Q10. Οι µέθοδοι της Επιστήµης χαρακτηρίζονται κυρίως από τα αξιακού τύπου χαρακτηριστικά τους παρά από τις τεχνικές/ πρακτικές τους

Q11. Βασικό χαρακτηριστικό της Επιστήµης αποτελεί η πίστη ότι το φυσικό Σύµπαν είναι προσιτό στην ανθρώπινη κατανόηση

Q12. Η Επιστήµη διατρέχεται από ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό ειλικρίνειας: ειλικρίνειας τόσο στη σκέψη, όσο και στην πράξη της έρευνας

Q13. Υπάρχει ένας εξωτερικός αντικειµενικός κόσµος, ανεξάρτητος από την ύπαρξη ή µη κάποιου ανθρώπου-παρατηρητή

5

Q14. Οι πλήρως ορισµένες έννοιες µιας επιστηµονικής περιοχής οδηγούν µε ασφάλεια το πείραµα ή την παρατήρηση στη διαπίστωση του αν µια θεωρία είναι σωστή ή λάθος

Q15. Οι πλήρως ορισµένες έννοιες µιας επιστηµονικής περιοχής, που οδηγούν µε ασφάλεια το πείραµα ή την παρατήρηση στη διαπίστωση του ποια θεωρία είναι σωστή, αποτελούν αναπαράσταση της πραγµατικότητας

Q16. Τα φαινόµενα που ενδιαφέρουν την επιστήµη θεωρούνται ότι προκύπτουν ως αποτέλεσµα φυσικών δυνάµεων που λειτουργούν για µεγάλες χρονικές περιόδους µε χαρακτηριστική, αν όχι και υποχρεωτική, οµοιοµορφία

Q17. Η επιστηµονική γνώση είναι αβέβαιη και δεν πρέπει ποτέ να ταυτίζεται µε την αλήθεια. Η επιστηµονική γνώση έχει µόνο προσωρινή εγκυρότητα

Q18. Η Επιστήµη στηρίζεται πάνω στην υπόθεση ότι ο φυσικός κόσµος δεν µπορεί να µεταβληθεί από κάποια υπερφυσική οντότητα

Q19. Η βάση της επιστηµονικής γνώσης βρίσκεται στη συναίνεση µεταξύ αυτών που αναγνωρίζονται ως ειδικοί

Q20. Δεν µπορεί να υπάρξει αντικειµενική αναπαράσταση ενός φαινοµένου/ γεγονότος (οι αναπαραστάσεις σηµαίνουν όσα και όποια πράγµατα υποβάλλουν οι υποκειµενικές έννοιες που τις συγκροτούν)

Q21. Δεν µπορεί να υπάρξει σαφής διάκριση µεταξύ παρατήρησης και αναπαράστασης

Q22. Το αποτέλεσµα µιας παρατήρησης εξαρτάται απόλυτα από το θεωρητικό ή εµπειρικό πλαίσιο των εννοιών που διαθέτει εκ των προτέρων ο παρατηρητής

Q23. Οι επιστήµονες λειτουργούν στηριγµένοι στην πεποίθηση ότι οι βασικοί κανόνες του Σύµπαντος µπορούν να ανακαλυφθούν µέσα από προσεκτική και συστηµατική παρατήρηση

Q24. Οι επιστήµονες λειτουργούν στηριγµένοι στην πεποίθηση ότι οι βασικοί κανόνες του Σύµπαντος µπορούν να ανακαλυφθούν µέσα από προσεκτική και συστηµατική µελέτη, που ένα µικρό µόνο µέρος της περιλαµβάνει την παρατήρηση

Q25. Στην Επιστήµη υπάρχουν διαφορετικές παραδόσεις σχετικά µε το τι και το πως µπορεί να ερευνηθεί. Όλες όµως οι παραδόσεις διατρέχονται από συγκεκριµένες κοινές και βασικές πεποιθήσεις για την αξία των τεκµηρίων, της λογικής και του καλού επιχειρήµατος

Q26. Οι επιστηµονικές πειθαρχίες διαφέρουν µεταξύ τους ως προς το τι µελετούν, ως προς τις τεχνικές που χρησιµοποιούν και ως προς τα αποτελέσµατα που ανακοινώνουν. Όλες όµως µοιράζονται έναν κοινό σκοπό και µια κοινή φιλοσοφία.

Q27. Στην Επιστήµη δεν θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη υπερφυσικές αιτίες, ακόµη και αν τα εµπειρικά δεδοµένα υποδεικνύουν, κατά κάποιο τρόπο, την πιθανή ύπαρξή τους.

Q28. Υπάρχουν γενικά/ παγκόσµια κριτήρια µε βάση τα οποία η Επιστήµη µπορεί να διαχωριστεί από ότι δεν αποτελεί Επιστήµη.

6

Καιοιαπαντήσεις:ΑποτελέσματαNOSΚΙΝΗΤΗΡΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Η θεµελιώδης δύναµη που κινεί την Επιστήµη είναι: N Minimum Maximum Mean Std. Deviation (Q1) Περιέργεια 18 3 4 3,61 ,502 (Q2) Επιβίωση 18 2 4 3,39 ,608 (Q3) Κυριαρχία 18 2 4 3,11 ,583 Valid N (listwise) 18

Σχόλια: Η εξιδανικευμένη άποψη που θέλει την επιστήμη να κινείται από την ανθρώπινη «περιέργεια» διατηρεί ένα σταθερό προβάδισμα έναντι των πιο «ρεαλιστικών» και σημερινών προσεγγίσεων, που θέλουν την επιστήμη να κινείται είτε από στόχους που τείνουν να εξυπηρετούν πιεστικές ανθρώπινες ανάγκες (π.χ. περιβάλλον, διατροφή, υγεία κ.λπ.), είτε από πολιτικές κυριαρχίας (π.χ. εξοπλισμοί, διάστημα, ανάπτυξη και έλεγχος επικοινωνιών κ.λπ.). ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Η Επιστήµη στοχεύει σε µια διαρκή αύξηση της: N Minimum Maximum Mean Std. Deviation (Q4) πληρότητας 18 1 4 3,06 ,938 (Q5) απλότητας 18 2 4 2,94 ,802 (Q6) καθολικότητας 18 1 4 2,61 ,698 Valid N (listwise) 18

Σχόλια:οιαπόψειςεδώείναιεμφανώςμοιρασμένες.Αυτόφαίνεταιείτεαπότιςμέσεςτιμές(π.χ.Q6),είτεαπότιςτυπικέςαποκλίσεις(π.χ.Q4).Υπάρχειμιαπιθανότηταοιόροιπληρότητα,απλότητακαικαθολικότηταναμηνπροσεγγίζονταιμετονίδιοτρόποαπόόλους.Μάλλονπρέπεινατοσυζητήσουμε:Α.Πληρότητα:ανείναιδυνατόνταπάντα(στονφυσικόκόσμοκαιταερωτήματα)Β.Απλότητα:ανείναιδυνατόνμε«δυοφράσεις»

7

Γ.Καθολικότητα:ανείναιδυνατόνταπάνταμεέναντρόπο«ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ» ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Η Επιστήµη χρησιµοποιεί τα Μαθηµατικά επειδή µε αυτά µπορεί να περιγράψει N Minimum Maximum Mean Std. Deviation (Q7) µε ακρίβεια 18 3 4 3,61 ,502 (Q8) µε απλότητα 18 1 4 2,94 ,998 (Q9) µε ελάχιστες φράσεις 18 1 4 3,11 1,079

Valid N (listwise) 18

Σχόλια:Καιεδώμιασυζήτησησχετικήμετηναπλότητακαιτην«οικονομία»τωνμαθηματικώνφαίνεταιναχρειάζεται…

Rotated Component Matrixa

Component

1 2 3 Q1 ,387 -,742 -,123 Q2 ,177 ,586 ,451 Q3 -,100 ,200 ,814 Q4 ,039 ,004 ,813 Q5 ,573 ,596 ,184 Q6 ,729 ,100 ,388 Q7 ,398 ,783 -,048 Q8 ,886 -,074 -,082 Q9 ,849 ,244 -,195

Δικαιολογείτο72%τηςμεταβλητότητας,συνθέτονταςτρειςνέες,ανεξάρτητεςμεταβλητές:1.Ηεπιστήμηπροσπαθείναεκφράζεταιμεαπλότητα,καθολικότητακαιοικονομία…2.Ηπεριέργειακαιηεξυπηρέτησητωνανθρώπινωναναγκώνκαθοδηγούντηνεπιστήμηναεκφράζεταιμεακρίβειακαιαπλότητα…3.Ηπροσέγγισητηςεπιστήμηςωςεργαλείουκυριαρχίαςσυμβαδίζειμετηντάσητηςναπροσπαθείνακατανοεί/ερευνάταπάντα.ΜΕΘΟΔΟΙΚΑΙΚΕΝΤΡΙΚΕΣΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ/ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ

8

N Minimum Maximum Mean Std.

Deviation (Q13) Υπάρχει ένας εξωτερικός αντικειµενικός κόσµος, ανεξάρτητος από την ύπαρξη ή µη κάποιου ανθρώπου-παρατηρητή

17 1 4 3,35 ,931

(Q14) Οι πλήρως ορισµένες έννοιες µιας επιστηµονικής περιοχής οδηγούν µε ασφάλεια το πείραµα ή την παρατήρηση στη διαπίστωση του αν µια θεωρία είναι σωστή ή λάθος

17 1 4 2,59 ,795

(Q15) Οι πλήρως ορισµένες έννοιες µιας επιστηµονικής περιοχής αποτελούν αναπαράσταση της πραγµατικότητας

18 1 4 2,89 ,963

(Q16) Η επιστηµονική γνώση είναι αβέβαιη και δεν πρέπει ποτέ να ταυτίζεται µε την αλήθεια/ πραγµατικότητα. Η επιστηµονική γνώση έχει µόνο προσωρινή εγκυρότητα

18 1 4 2,72 1,127

(Q18) Η βάση της επιστηµονικής γνώσης βρίσκεται στη συναίνεση µεταξύ αυτών που αναγνωρίζονται ως ειδικοί

18 2 4 2,94 ,725

Valid N (listwise) 16

Σχόλια: Οι θεμελιώδεις θέσεις του ρεαλισμού (13), του λογικού θετικισμού (14, 15) και της ερμηνευτικής προσέγγισης (16, 18) εμφανίζουν και αυτές σημαντική διάχυση… Και4λειτουργικοίορισμοί(απότοάρθρο:Alters,B.(1997).WhoseNatureofScience?JournalofResearchinScienceTeaching,34(1),39-55.),οιοποίοιεστιάζονταςσεδιαφορετικέςεπιστημολογικέςαπόψειςσχετικέςμετηδομήτου

N Minimum Maximum Mean

Std. Deviation

(Q10) Οι µέθοδοι της Επιστήµης χαρακτηρίζονται κυρίως από τα αξιακού τύπου χαρακτηριστικά τους παρά από τις τεχνικές/ πρακτικές τους

18 1 4 2,44 ,705

(Q11) Βασικό χαρακτηριστικό της Επιστήµης αποτελεί η πίστη ότι το φυσικό Σύµπαν είναι προσιτό στην ανθρώπινη κατανόηση

18 2 4 3,22 ,647

(Q12) Η Επιστήµη διατρέχεται από ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό ειλικρίνειας 17 1 4 2,94 ,899

Valid N (listwise) 17

9

χώρου,καταλήγουνναυπαινίσσονταιτιςσημαντικέςδιαφορέςανάμεσασεαντίστοιχαεπιστημολογικάρεύματα:ApriorismAprioristsholdthatonecanknowwhichscientifictheoryistruebypurereason,independentofanysenseexperience.Traditionally,itisaviewthatisspecificallytiedtothestructureofspace.Accordingtothisview,onecanknowthestructureofspacebypurereasonalone,completelyindependentofobservationorexperienceofwhatthestructureofspaceis.BasicallythisistheviewmostGreekshadaboutallofscience.PriortotheGreeks,almostnothingisknownaboutepistemologicviewsaboutgeometry.WhywouldtheGreekshavehadthisview?Euclidderived,inalogicalway,virtuallyallinterestingaspectsaboutgeometryfromfivepostulates.ThesepostulatesseemedtohimandmostGreekphilosophersofsciencetobeobviouslytruestatements.Theybelievethatonedidnothavetogooutintheworldandcheckwhethertheyweretrueviasensoryexperience.Therefore,bypurereasononecanfigureoutallthetruthsofgeometry(i.e.,allthecorrectthingstherearetosayaboutthestructureofspace).GeometryfortheGreekswasamodelforhowallscienceshouldoperate.ThisviewwasdominantuntilBritishempiricisminthe18thcentury.Theempiricistscontended,ingeneral,thatthisisnotthewayyoudoscience;youconductexperimentsandmakeobservations.Totestandarriveat,say,Newtonianmechanics,onemustdoexperiments.However,evenwhenitappearedthattheempiricistsseemedtogettheupperhandandmosteveryoneagreedthattodoscienceoneneedstodoexperiments,withrespecttogeometrytheaprioristsstillhadastrongcase,becausehereitstilldidnotappearthatoneneededtoperformexperiments.Experiments,itseemed,couldnotmakeanydifferenceregardingourbeliefs(e.g.,thattheshortestdistancebetweentwopointsisastraightline).Itseemedobviouslytrue,anditseemedthatonecanderivealltheinterestingstatementsofgeometryfromthosekindsofsimplestatements.Eventhoughempiricistsmightberightaboutotherpartsofscience,clearlythestructureofspaceissomethingthatonecanfigureoutbygoodreasoning,byderivingnonobviousthingsfromobviousthings.Kantmaintainedthatonecanknowaprioriwhatthestructureofspaceis,becauseitisaconceptthatthemindsupplies;ormoregenerally,thatanywaywehaveofconceptualizationofrealityinvolvesspacewithaparticularstructure.Theconceptofspaceisapreconditiontothepossibilityofsenseexperience.Inparticular,hecontendedtoknowapriorithatspacehadtobeEuclidean.InadditiontoKant,DescartesandLeibnizweremajorproponentsofapriorism.ConventionalismAccordingtoconventionalismthereisnosuchthingastheunique,correctgeometryoftheworld;onehastodecidebyconventionwhichstructurespacepossesses(i.e.,whetheritiscurvedornot,etc.).Itisbyconventionthatonedecideswhichscientifictheoriesaretrue—oratleast,thisistrueofsomepartsofscientifictheories.Someorperhapsallfeaturesofgeometryorspacearenotfixedbynaturebutcanbefixedbymindsinthesensethattheycanbefixedbyconvention.Oneconventionmaybeeasierandsimplertoworkwiththananother,butthequestionastowhichoneis

10

trueorcorrectdoesnothaveananswer,becausetheresimplyisnotaunique,true,orcorrectconvention.Poincaré,oneofhistory’sgreatestmathematicians,arguedthatwecannotsomehowknowwhetherspaceisEuclideanornon-Euclidean(curvedornot).Onecannotdoexperimentstofigureoutwhetherspaceiscurvedornot;onecannotreasonaprioriwhetherspaceiscurvedornot;youjusthavetomakeaconventionaldecision(e.g.,IamjustgoingtotreatasifitisEuclidean).Poincarécontendedthatlawssometimesappearaprioritrue;however,thisisonlybecausethelawsarewordedinamannersuchthattherecanbenodiscrepantempiricalevidence.WhydidPoincaréadvocateconventionalismwithrespecttothestructureofspace?Hedidsoforfourreasons:First,thereexistconsistentnon-Euclideanaxiomsthatdescribecurvedspace,aspaceinwhichtheanglesofatriangledonotaddto180$.Second,ourcurrentsensoryexperienceiscompatiblewithEuclideanandnon-Euclideanspace;infact,ourcurrentsensoryexperiencesarecompatiblewithanynumberofclaimsaboutthegeometryofspace.Third(actuallyageneralizationofthesecondpoint),experiencesarealwayscompatiblewithmanydifferentgeometries,notjusttheexperiencesonehashad,butanyexperiencesonecouldhave.Fourth,simplicityisnotaguidetotruth.Thereisasenseinwhichapriorismplaysaroleinconventionalism,inthatthedecisionmakingprocessofconventionalismcanbecompletelyindependentofanysenseexperience.Thestructureofspaceisnotpartofnature;thereisnotauniquespaceandstructureoutthere;itispartofourtheorizingaboutspace.Andthereisnouniquelycorrectwaytotheorizeaboutspace.Kant,however,heldthatthereisonlyonewaywecantheorizeaboutit.Thatspaceispartofourconcept,andourmindissoconstrainedastoallowonlyonewayofconceptualizingspace.PoincaréagreedwithKantthatthestructureofspaceisnotpartoftheworld;itisnotoutthere,butitispartofourtheorizingaboutworlds.However,PoincarédisagreedwithKantthatthereisonlyonewayofdoingit.Hethoughttherearemanydifferentways,someofwhichmightbepragmaticallymoreacceptable,butnoneofwhicharetruerthantheothers.Positivism(AlsoCalledReductionism,Empiricism,orInstrumentalism)Positivismcontendsthatonceonedefinesone’sconceptsinanypartofsciencecompletely(e.g.,operationally),thenexperimentandobservationwilluniquelydeterminewhichisthecorrecttheory.Therearemanydifferentwaysinwhichonecoulddefineone’sterms,andthosecorrespondtothedifferentlyformulatedtheoriesthatcouldbetrueofthesameworld.ConventionalismholdsthatonemustdecidebetweenTheoryYandTheoryZbyconvention;positivistswouldrespondbystatingifonedefinesthingsoneway,thenTheoryYwillbetrue,andifonedefinesthingsanotherway,thenTheoryZwillbetrue.Ifonecannotdecidewhatstructurespacehasonthebasisofexperiments,itisbecauseonehasnotdefinedtheconceptsproperly.Aslongasonehasdefinedtheconceptsclearlyenough(e.g.,connectedtoaparticularexperimentalprocedureformeasuringthem),thentheexperimentwilldecidethestructureofspace.Thebasicpointofpositivism,then,isthatempiricallyequivalenttheoriesmeanthesame(twotheoriesmeanthesameiftheyhaveexactlythesameempiricalconsequences).Unlikeconventionalism,nochoicemustbemadebetweentwoempirically

11

equivalenttheories;botharetrueorbotharefalse.Forinstance,anon-EuclideantheorywithoutuniversalforcesisanidenticaltheorytoaEuclideangeometryjoinedwithaphysicsthatpostulatescertainuniversalforces.InadditiontoMachandBerkeley,Bridgemanclearlyfellundertheabovedescriptionofpositivism,whileReichenbachandCarnapwere,roughlyspeaking,positivistswithsomerealisttendencies.RealismIngeneral,ifoneisarealistaboutscience,thenonebelievesthatsometheoriesaretrueandsomearefalse,andinsomecases,experimentsand/orreasoncantellyouwhethertheyaretrueorfalse.Thebasiccharacterizationoftherealistpositionisthatthereisanobjectivetruththatisindependentofwhatoneisthinking.Thisobjectivetruthhasnothingtodowithconvention,definitions,orreason(goodthinking).Forexample,spacehasaparticularstructure,butneitherreasonnorexperimentmightdeterminewhatitis(onemightnotbeabletoknowwhatinfactthestructureis).Thebasicfeatureofrealismisthatempiricallyequivalenttheoriesdonotalwaysmeanthesamething;atmost,oneofthemistrue.Therearebasicallytwoclassesofrealists:optimist-realistsandpessimist-realists.Theoptimist-realistsclaimthatalthoughwecanneverbecertainthatwehavethetruetheory,weneverthelesscanhavereasonstodifferentiatebetweenempiricallyequivalenttheories.Thepessimist-realistscontendthatnoexperimentoranybitofreasoncouldtellwhichofasetofempiricallyequivalenttheoriesisthecorrecttheory.Thetruth,insomecases,mayneverbeknown.Somepessimist-realiststhinkscienceshouldbedonenotbecauseonewantstoknowthetruthaboutwhathappensinareasonecannotobservedirectly;ratherthatscienceconcernsitselfwiththeobservableconsequencesoftheory,andthatiswhyoneoughttodoscience.Pessimist-realistsarealsoknownasskeptical-realistsorconstructive-empiricistsandcouldalsobecharacterizedaspragmatic-realists.AdvocatesofrealismincludedPlanck,Newton,andEinstein.Bohr,whohadpositivistinclinationswithrespecttoquantummechanics,andEinstein,whohadrealistinclinationswithrespecttoquantummechanics,wereinvolvedinoneofthemostpopularizeddebatesinscienceconcerningtheCopenhageninterpretationofquantummechanics,inwhichtheirphilosophicaldifferencesplayedamajorrole. ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

N Minimum Maximum Mean Std.

Deviation (Q19) Δεν µπορεί να υπάρξει αντικειµενική αναπαράσταση ενός φαινοµένου/ γεγονότος

18 2 4 3,44 ,616

(Q20) Δεν µπορεί να υπάρξει σαφής διάκριση µεταξύ παρατήρησης και αναπαράστασης

18 1 4 2,39 ,698

(Q21) Το αποτέλεσµα µιας παρατήρησης εξαρτάται απόλυτα από το θεωρητικό ή εµπειρικό πλαίσιο των εννοιών που διαθέτει εκ των προτέρων ο παρατηρητής

18 2 4 3,00 ,767

Valid N (listwise) 18

12

Καιεδώ,ενώυπάρχεισχετικήσύγκλησηγιατοκατάπόσοηαναπαράστασηενόςγεγονότοςμπορείήόχιναείναιαντικειμενική,οιαπόψειςδιαχέονταιόταντίθεταιτοζήτημαμεόρουςπαρατήρησης.Κάτιτρέχειμετηναπόδοσηνοήματοςστοόρο«παρατήρηση»… ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΠΟ ΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

N Minimum Maximum Mean Std.

Deviation (Q17) Η Επιστήµη στηρίζεται πάνω στην υπόθεση ότι ο φυσικός κόσµος δεν µπορεί να µεταβληθεί από κάποια υπερφυσική οντότητα

18 1 4 3,11 1,023

(Q22) Οι επιστήµονες λειτουργούν στηριγµένοι στην πεποίθηση ότι οι βασικοί κανόνες του Σύµπαντος µπορούν να ανακαλυφθούν µέσα από προσεκτική και συστηµατική παρατήρηση

17 1 4 3,12 ,928

(Q23) Οι επιστήµονες λειτουργούν στηριγµένοι στην πεποίθηση ότι οι βασικοί κανόνες του Σύµπαντος µπορούν να ανακαλυφθούν µέσα από προσεκτική και συστηµατική µελέτη

18 1 4 2,39 ,979

(Q24) Τα φαινόµενα που ενδιαφέρουν την επιστήµη θεωρούνται ότι προκύπτουν ως αποτέλεσµα φυσικών δυνάµεων που λειτουργούν για µεγάλες χρονικές περιόδους µε χαρακτηριστική, αν όχι και υποχρεωτική, οµοιοµορφία

18 2 4 2,83 ,707

(Q25) Στην Επιστήµη υπάρχουν διαφορετικές παραδόσεις σχετικά µε το τι και το πως µπορεί να ερευνηθεί. Όλες όµως οι παραδόσεις διατρέχονται από συγκεκριµένες κοινές και βασικές πεποιθήσεις για την αξία των τεκµηρίων, της λογικής και του καλού επιχειρήµατος

18 1 4 3,06 ,725

(Q26) Οι επιστηµονικές πειθαρχίες διαφέρουν µεταξύ τους ως προς το τι µελετούν, ως προς τις τεχνικές που χρησιµοποιούν και ως προς τα αποτελέσµατα που ανακοινώνουν. Όλες όµως µοιράζονται έναν κοινό σκοπό και µια κοινή φιλοσοφία

18 2 4 2,89 ,676

13

(Q27) Στην Επιστήµη δεν θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη υπερφυσικές αιτίες, ακόµη και αν τα εµπειρικά δεδοµένα υποδεικνύουν, κατά κάποιο τρόπο, την πιθανή ύπαρξή τους

18 1 4 2,94 1,110

(Q28) Υπάρχουν γενικά/ παγκόσµια κριτήρια µε βάση τα οποία η Επιστήµη µπορεί να διαχωριστεί από ότι δεν αποτελεί Επιστήµη

18 1 4 3,11 ,963

Valid N (listwise) 17

Καιεδώηδιάκρισηφυσικού–μεταφυσικούθέλειμιαμικρήσυζήτηση…

14

Έναφιλοσοφικόμοντέλογιατηφύσητηςεπιστήμης Δ.10Πρόκειταιγιαέναρεαλιστικόστηβάσητουμοντέλοτοοποίοδιαχωρίζειτιςεπιστημονικέςαναπαραστάσεις(παραγωγές)σεθεωρητικές(Ιδέες)καιεμπειρικές–εργαστηριακές(Τεκμήρια)καιεισηγείταιωςαποφασιστικήτηδραστηριότητατηςσυμφωνίαςμεταξύτους.ΓιαμιαπιοολοκληρωμένηπροσέγγισητωνΙδεώνδεςστοκεφάλαιο:ΟιαναπαραστάσειςτωνΦΕστηνΕκπαίδευση(πρόσβασηστοhttps://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/4032/3/3.pdf),στοβιβλίο:ΤΣΕΛΦΕΣ,Β.,ΠΑΡΟΥΣΗ,Α.(2016).ΘΕΑΤΡΟΚΑΙΕΠΙΣΤΗΜΗΣΤΗΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.[ηλεκτρ.βιβλ.]Αθήνα:ΣύνδεσμοςΕλληνικώνΑκαδημαϊκώνΒιβλιοθηκών.Διαθέσιμοστο:http://hdl.handle.net/11419/4042 Γιαμιαπιοολοκληρωμένηπεριγραφήδες:Hacking,I.(1992).TheSelfVindicationoftheLaboratorySciences,InA.Pickering(Ed.)ScienceasPracticeandCulture.Chicago:TheUniversityChicagoPress,29-64.

15

Δ.11,12,13,14ΑντρέξετετιςδιαφάνειεςωςπαρουσιάσειςταδιαδοχικάβήματαφανερώνουνμεποιοντρόποτομοντέλοτουHackingαναπαριστάεπιστημονικέςαλλάκαιδιδακτικέςδιαδικασίεςΓιαεφαρμογέςτουμοντέλου(καιανάλογαπροσαρμοσμένεςπεριγραφές)δες:Τσελφές,Β.(2003).ΜιαπρότασηγιατηδιδασκαλίατωνΕργαστηριακώνΦυσικώνΕπιστημώνστηριγμένηστηνκατάIanHackingπροσέγγισητης«εσωτερικήςζωής»τους,στοΚ.Σκορδούλης&Λ.Χαλκιά(Eπιμ.),ΗσυμβολήτηςΙστορίαςκαιτηςΦιλοσοφίαςτωνΦυσικώνΕπιστημώνστηΔιδασκαλίατωνΦυσικώνΕπιστημών.Αθήνα:ΠΤΔΕ,ΕΚΠΑ,259-271.Psillos,D.,Tselfes,V.&Kariotoglou,P.(2004),Anepistemologicalanalysisoftheevolutionofdidacticalactivitiesinteaching-learningsequences:thecaseoffluids.InternationalJournalofScienceEducation,26,555-578.

16

Οπολιτισμόςτηςεπιστήμης Δ.15έως25ΓιατηθεωρίατουKearneyδες:Kearney,M.(1984).WorldView.CA:Chandler&SharpPublishers.ΓιαμιαεφαρμογήτηςθεωρίαςστηΔΦΕδες:Τσελφές,Β.&Καριώτογλου,Π.(2003).«Όψειςτουφυσικούκόσμου»:Πλαίσιοανάλυσηςκαιπαραδείγματαπουπροωθούνται,μέσωτωνδραστηριοτήτωντωνπαιδιών,στονηπιαγωγείο.ΣτοΤσιτουρίδου,Μ.(Επιμ).ΟιΦυσικέςΕπιστήμεςκαιοιΤεχνολογίεςτηςΠληροφορίαςκαιτηςΕπικοινωνίαςστηνΠροσχολικήΕκπαίδευση,Θεσσαλονίκη:Τζιόλας,69–78.Τσελφές,Β.&ΣπυράτουΕ.(2008).ΕποικοδομισμόςκαιπολιτισμικέςπροσεγγίσειςστηΔιδακτικήτωνΦυσικώνΕπιστημών:Οιπολλέςόψειςτωνεπιστημονικώνεννοιών.Στο,Κ.Σκορδούλης,Θ.Νικολαϊδης,Ε.Κολέζα&Δ.Χασάπης(επιμ),ΖητήματαΕπιστήμης:Ιστορία,ΦιλοσοφίακαιΔιδακτική.Αθήνα:Νήσος,311-320.Δεςκαιτοπαρακάτωκείμενοσημειώσεωναπότοπροπτυχιακόμάθημα:ΕξέλιξητωνιδεώνστιςΦΕ,ΤΕΑΠΗ,ΕΚΠΑ.Πρόσβασηστοανοιχτόμάθημα:http://www.opencourses.gr/opencourse.xhtml?id=5731&ln=el

Οιδιαφορετικέςεπιστημονικέςκαιμηπαραδόσεις/κουλτούρεςστηναναπαράσταση,κατανόησηκαιδιαχείρισητουφυσικούκόσμου

ΒασίληςΤσελφέςΌλοιοιάνθρωποι,απότηνεμπειρίατουςκαιαπότησυνύπαρξηκαιεπικοινωνίατουςστο πλαίσιο κάποιων κοινοτήτων, συγκροτούν μια τουλάχιστον «εικόνα»/«κοσμοθεωρία»γιατοπώςείναικαιπωςλειτουργείη«φύση»/οφυσικόςκόσμος/οκόσμος. Η κοσμοθεωρία αυτή αποτελεί ουσιαστικό μέρος της κουλτούρας τους.Συνυπάρχει με τη γλώσσα που μιλούν, μιας και αποδίδει χρήσιμες έννοιες στουςγλωσσικούς όρους και διαμορφώνει μορφές λόγου που υποστηρίζουν τηνκοσμοθεωρία˙ταυτόχροναηκοσμοθεωρίαδιαδίδεταικαιενισχύεταιαπόαυτέςτιςέννοιες και τις μορφές λόγου. Η κοσμοθεωρία καθοδηγεί, επίσης, τη δράση τωνυποκειμένων τη σχετική με το φυσικό κόσμο (τη «φύση») και επηρεάζει τα όσακαινούργιαμαθαίνουνμέσααπ’αυτή,μιαςκαιοιάνθρωποιμαθαίνουνδρώντας/αλληλεπιδρώνταςμετονκόσμοπουτουςπεριβάλει.Κομβικόδηλαδήσημείομιαςκοσμοθεωρίαςαποτελείκαιηάποψηπουπροβάλλεταιμέσωαυτήςγιατησχέσητουανθρώπουκαιτωνκοινωνιώντουμετοφυσικόκόσμο:είναιοάνθρωποςένααπλόήέναεξέχονκομμάτιτουφυσικούκόσμου;Μήπωςοφυσικόςκόσμοςυπάρχειγιαναεξυπηρετείτονάνθρωπο;Μήπωςοάνθρωποςυπάρχειγιαναφροντίζειτονφυσικόκόσμο;Μήπως...;Οι κοσμοθεωρίες επηρεάζουν και τις κοινωνικές σχέσεις. Για παράδειγμα, αν μιακοσμοθεωρία προβάλλει την άποψη ότι η φύση (ο κόσμος) λειτουργεί με βάση

17

"φυσικούς νόμους", οι οποίοι προβλέπουν ότι οι ανθρώπινες συμπεριφορέςεπηρεάζουντηνεξέλιξητωνφυσικώνσυστημάτων,τότεείναιπιθανόοιανθρώπινεςσχέσειςναρυθμίζονταιμεκανόνεςπουλαμβάνουνυπόψητουςαυτέςτιςεπιρροές(δεςγιαπαράδειγματουςσχετικούςμετηνπροστασίατουπεριβάλλοντοςνόμουςκαικανονισμούς).Οικοσμοθεωρίες,τέλος,έχουνρίζεςστιςπαραδόσειςτωνκοινωνιώνήτωνεπιμέρουςκοινοτήτων,καθώςκαισυνδέσειςμετρέχουσεςκοινωνικές,πολιτικέςκαιοικονομικέςθεωρίες. Για παράδειγμα, πολλές θρησκευτικές παραδόσεις φαίνεται ναενστερνίζονται κοσμοθεωρίες που συναρτούν την ύπαρξη και τη λειτουργία τουφυσικούκόσμουμεαυτήτουανθρώπου.Τρέχουσεςπολιτικές,οικονομικέςαλλάκαικαθημερινές πρακτικές αντιμετωπίζουνμεν τονφυσικό κόσμοωςμεταβαλλόμενοαλλάφαίνεταιναθεωρούνότιοιμεταβολέςτουακολουθούναιώνιεςκανονικότητες˙σχεδιάζουν, για παράδειγμα, τη λειτουργία των κοινωνιών με ορίζοντα το πολύδεκαετίας (συνήθως πενταετίας) αλλά οι σχεδιασμοί αυτοί δεν διανοούνται ότικάποιες νομοτέλειες πάνω στις οποίες στηρίζονται μπορούν στο μεταξύ ναμεταβληθούν.Γιατηνεκπαίδευση,ηύπαρξητωνκοσμοθεωριώνσημαίνειότιοτρόποςπουέναςδάσκαλοςσκέφτεταικαιεπομένωςμιλάγιατη«φύση»,π.χ.ότανκάνειμαθήματαφυσικών επιστημών, μεταφέρει τα οικολογικά μηνύματα των καιρών μας στουςμαθητέςτου,τουςσυμβουλεύειγιατομέλλοντουςκλπ,εμπεριέχειτηνκοσμοθεωρίατου, τηνοποίαδιαχέειμεόσαλέειπρος τουςακροατές τουκαιασφαλώςμεόσακάνει.Στις μέρες μας, που χαρακτηρίζονται από ταχύτατες κοινωνικές μεταβολές καιτεράστιασυσσώρευσηνέαςγνώσης,οικοσμοθεωρίεςπουσυνδέονταιμετηγλώσσακαιτιςδράσειςμαςείναιαρκετάσυγκεχυμένες.Οιγλωσσικέςδομέςπαρουσιάζουναδράνεια και μεταφέρουν στο σήμερα παλιές ιδέες για τον φυσικό κόσμο. Οιεμπειρίες μας έχουν εμπεδώσει μορφές δράσεων με τις οποίες ακόμη και οιτρέχουσεςπεποιθήσειςμαςμπορείναμησυμφωνούν.Οινεότερεςαναπαραστάσειςγια τον φυσικό κόσμο παράγονται σε ιδιόμορφες επιστημονικές διαλέκτους, πουδύσκολα «μεταφράζονται» στις φυσικές γλώσσες. Την ίδια στιγμή όμως οιπερισσότεροιάνθρωποιπιστεύουνότιυπάρχειμιαεπαρκήςκοσμοθεωρία,ηοποίαπεριγράφει"σωστά"τιςοντότητεςκαιταγεγονότατουκόσμουκαιηκοσμοθεωρίααυτή δεν βρίσκεται μακριά από τη δική τους. Η κατάσταση αυτή περιπλέκει τηνεπικοινωνία ανάμεσα σε ανθρώπους που ασπάζονται διαφορετικές κουλτούρες.Περιπλέκειασφαλώςκαιτηδιδασκαλίακαιμάθησηθεμάτωνκαι ιδεώνπου,στηνεκπαίδευση,περιλαμβάνονταιστααντικείμενατωνφυσικώνεπιστημών.Γιαπαράδειγμα,σεόλαταεκπαιδευτικάκείμενακαιυλικά,συναντάμεπεριγραφέςκαι αιτιολογήσεις διατυπωμένες με βάση τις αρχές της «φυσιοκρατικήςκουλτούρας»˙ της παλαιότερηςαπό τις κοσμοθεωρίες πουφτάνει μέχρι τις μέρεςμας.Σύμφωναμετηνκουλτούρααυτήοφυσικόςκόσμος(ταδιάφοραμέρητουανόχι και το σύνολό του) διαθέτει κάποια μορφή αυτογνωσίας. Κάθε κομμάτι τουυπάρχεικαιλειτουργείμεένανσκοπό.Ένανσκοπόσυντονισμένομετονευρύτεροσκοπότουκόσμου.Για να πετύχει το σκοπό του, κάθε κομμάτι του κόσμου διαθέτει και ενεργοποιεί«εσωτερικέςδυνάμεις»καιικανότητες.Ταδιαδοχικάγεγονότασυνδέονταιαιτιακάμεταξύ τους και τα αίτια βρίσκονται επίσης στις «εσωτερικές δυνάμεις», πουφροντίζουν να προκαλούν τα γεγονότα με τρόπους που τελικά εξυπηρετούν τους

18

σκοπούςτηςύπαρξηςτουκόσμου.Έναςσπόροςμπορείναδώσειέναφυτόγιατίοσκοπός της ύπαρξής του είναι η διαιώνιση της ζωής. Για τον ίδιο λόγο, έναφυτόμπορείναμεγαλώσεικαιναδώσειδικούςτουσπόρους.Καιτοφυτόκαιοισπόροιτουέχουντιςεσωτερικέςικανότητες/δυνάμειςγιαναεκπληρώσουντονσκοπότους.Μιαπέτραμπορείνακυλίσειαπόμόνητηςσεένανκατήφοροκαιποτέαπόμόνητηςναανέβειένανανήφορο...γιατίοηφύσητηςέχει«τάξει»ναβρίσκεταιχαμηλά.Οάνθρωποςείναιέναεξέχονμέροςαυτούτουκόσμου.Κάποιεςπαραλλαγές(όχιόλες)τηςφυσιοκρατικήςκουλτούραςτοναντιμετωπίζουνκαιωςτο«κέντροτουσύμπαντοςκόσμου». Εδώ, οι σκοποί των επιμέρους κομματιών τηςφύσης, αυτόν τείνουν ναεξυπηρετούν (τους δικούς του σκοπούς). Και οι ερευνητικές δραστηριότητες τουανθρώπουστοπλαίσιομιαςτέτοιαςκοσμοθεωρίαςτείνουνστοναανακαλύψουντιςεσωτερικές δυνάμεις της «φύσης», να τις «υποτάξουν», αν είναι δυνατόν, ακόμηπερισσότερο στην υπηρεσία του ανθρώπου ή να του δώσουν τα εργαλεία ναπροφυλαχτεί απ’ αυτές. Τέτοιες ερευνητικές δραστηριότητες, όπως η μαγεία, ηαστρολογία, η αλχημεία αλλά και κάποιες μορφές φιλοσοφίας, αποτέλεσανπρογόνουςτηςσύγχρονηςεπιστημονικήςερευνητικήςδραστηριότηταςΓιαπαράδειγμα,διαβάζουμεσταβιβλίατουΔημοτικούΣχολείου,γιατοθέμα:«Ηενέργεια στην καθημερινή ζωή», την παρακάτω εισαγωγή1:Η ενέργεια στηφύσηαλλάζειδιαρκώςμορφή.Κάποιεςφορέςτααποτελέσματατωναλλαγώναυτώνείναιευεργετικά,όπωςστηβροχή,στονάνεμο,στηνανάπτυξητωνφυτώνκαιτωνζώων,ενώκάποιεςάλλεςείναικαταστροφικά,όπωςστιςπυρκαγιές,στουςσεισμούς,στουςτυφώνες. Για ποιον όμως τα αποτελέσματα των αλλαγών είναι τη μια φοράευεργετικάκαιτηνάλληκαταστροφικά;Μήπωςηπαραπάνωφράσηυπονοείότιοιφυσικέςοντότητες(τονερό-βροχή,οαέρας,ταφυτά,ταζώα,οιτεκτονικέςπλάκεςκλπ)αντιλαμβάνονταιτιςαλλαγέςόπωςοάνθρωπος;Καιωςεκτούτουαποτελείγιαυτές και για τη «φύση», ευεργεσία ή καταστροφή ότι αποτελεί ευεργεσία ήκαταστροφήκαιγιατονάνθρωπο;Είναιδηλαδήοιπυρκαγιές,οισεισμοί,οιτυφώνεςκαταστροφικάγεγονότα;Γιατίδενείναιδημιουργικά;Η φυσιοκρατική κουλτούρα φαίνεται επίσης να κυριαρχεί και σε ζητήματα της«φύσης»πουσυνδέονταιμετηνεξέλιξητωνζωντανώνοργανισμών(βιολογία).Γιαπαράδειγμα,διαβάζουμεσεβιβλίο,επίσηςτουΔημοτικούΣχολείου,γιατοθέμα«Ησημασία των χρωμάτων», τα εξής: Τα χρώματα στη φύση έχουν πολύ μεγάλησημασίαακόμηκαιγιατηνεπιβίωση.Ταέντοναχρώματατωνλουλουδιώντραβούντηνπροσοχήτωνεντόμων.Οιπεταλούδεςανοίγουνταπολύχρωμαφτεράτους,γιανα προσελκύσουν το ταίρι τους, ενώ τα κλείνουν, όταν θέλουν να περνούναπαρατήρητες. Σε κάποια ζώα τα χρώματα του σώματος έχουν μία διαφορετικήσημασία. Το έντονο κόκκινο, κίτρινο ή πορτοκαλί χρώμα μπορεί να είναι μίαπροειδοποίησηγιατουςεχθρούςτουζώουότιαυτόέχειδηλητήριο,δαγκώνειήέχειπολύπικρήγεύση. Σεάλλα ζώαπάλι το χρώμα τουσώματός τους ταιριάζειμε ταχρώματατουπεριβάλλοντοςστοοποίοζουν.Αυτόταβοηθάνακρύβονταιαπότουςεχθρούςτους.Φροντίζουνάραγεταχρώματάτουςοιπεταλούδεςκαιταάλλαζώαγια να εξυπηρετήσουν το σκοπό της επιβίωσής τους; Και πώς το κάνουν αυτό; ήμήπωςοΔαρβίνος,πουέβλεπεταπράγματακάπωςδιαφορετικά,είχεδίκιο;Βέβαια,ηκουλτούραπουφαίνεταινακυριαρχείσταπερισσότερακείμενακαι τιςγλωσσικές δομές της σημερινής σχολικής επιστήμης είναι η «κουλτούρα της1Οιυπογραμμίσειςδικέςμου.

19

μηχανοκρατίας».Ηπιοπαλιά και πιο καλά εδραιωμένηστις σύγχρονες κοινωνίες"επιστημονική κουλτούρα". Εδώ, η φύση, ο φυσικός κόσμος και τα διάφορακομμάτιατου,φαίνεταιναυπάρχουνκαιναλειτουργούνόπωςτακομμάτιακαιτοσύνολομιαςκαλοκουρντισμένηςαιώνιαςμηχανής.Εδώ,καθοριστικήσημασίαέχεικαταρχήνηέννοιατουσυστήματος.Οφυσικόςκόσμοςμπορείνααναπαρασταθείωςένα σύνολο επιμέρους συστημάτων, τα οποία αποτελούν με κάποιο τρόποανεξάρτητακομμάτια(αυτόνομεςεπιμέρους«μηχανές»)μιαςσυνολικήςμηχανής(π.χ.τοηλιακόσύστημαθεωρείταιωςέναανεξάρτητοκομμάτιτουσύμπαντος,μέροςβέβαιαενόςΓαλαξίαπουμετησειράτουαποτελείμέροςενόςγενικότερουσυνόλουΓαλαξιών κ.ο.κ.). Καθοριστική επίσης σημασία έχει και η έννοια των νόμων(φυσικών νόμων) στους οποίους υπακούουν τα "εξαρτήματα των μηχανών".Νόμωνπουηαιώνιακαιπανταχούπαρούσααμετάβλητηύπαρξήτουςφροντίζειγιατηλειτουργίατων"μηχανών"-συστημάτων.Καιοινόμοιδενείναιούτεκαλοίούτεκακοί.Δενεξυπηρετούνούτεκατατρέχουνκάποιεςοντότητεςτουκόσμουήκάποιουςσκοπούςτους.Απλώςυπάρχουν.Οάνθρωποςκαιοικοινότητέςτουαποτελούνγιατημηχανοκρατικήκουλτούρακαικοσμοθεωρία ένα ιδιαίτερο σύστημα, το οποίο εκτός από τα μηχανικά τουχαρακτηριστικά (δες τη λογική της δυτικής ιατρικής), τα οποία δεν διαφέρουνουσιαστικά απ' αυτά των ζώων, διαθέτει κάτι που δεν το διαθέτει κανένα άλλοφυσικόσύστημα:διαθέτεινου/πνεύμα/γνωστικόσύστημα.Μέσωαυτούείναισεθέση να «γνωρίζει»/ «γιγνώσκει»/ μαθαίνει. Και μέσωαυτής της ικανότητας (τηςικανότητας του «γιγνώσκειν»), που για τους μηχανοκράτες είναι ίσως η μόνηενεργητικήαρχή τουσύμπαντος (πλην ίσως τουΘεού),αποκτά τηδυνατότηταναπαρατηρεί τον φυσικό κόσμο και τα κομμάτια του, να τα αναπαριστά και ναπαρεμβαίνειδιορθωτικάσ’αυτά(όπωςομηχανικόςσεμιαμηχανή).Αυτήτηνκοσμοθεωρία/κουλτούραθατηβρούμεναδιατρέχειταπερισσότεραμέρητωνκειμένωντωνσχολικώνβιβλίων.Γιαπαράδειγμα,στοθέμα«Μορφέςενέργειας»διαβάζουμε: Τα διάφορα «πρόσωπα» της ενέργειας τα ονομάζουμε μορφέςενέργειας. Την ενέργεια που περιέχουν τα ορυκτά καύσιμα και οι τροφές τηνονομάζουμε χημική, την ενέργεια που μεταφέρεται μέσα από τα ηλεκτρικάκυκλώματα ηλεκτρική, την ενέργεια που προκύπτει από την πυρηνική σχάσηπυρηνική,ενώτηνενέργειατουφωτόςφωτεινή.Τηνενέργειαπουμεταδίδεταιαπόένα θερμότερο σε ένα άλλο ψυχρότερο σώμα την ονομάζουμε θερμότητα. Τηνενέργειαπουέχειένασώμαλόγωτηςθέσηςτουήτωνδυνάμεωνπουασκούνταισεαυτότηνονομάζουμεδυναμική.Τηνενέργειαπουέχειένασώμαλόγωτηςκίνησήςτου την ονομάζουμε κινητική. Τις δύο τελευταίες μορφές, την κινητική και τηδυναμική, τις ονομάζουμε βασικές μορφές ενέργειας. Στο μικρόκοσμο, έχουμε τιςβασικέςμόνομορφέςενέργειας:τηδυναμική,πουοφείλεταιστιςδυνάμειςμεταξύτων σωματιδίων και την κινητική, που οφείλεται στις συνεχείς κινήσεις τωνσωματιδίων. Εδώ έχουμε μια παράγραφο με καθαρά δηλωτικό λόγο, μέσω τουοποίουαναπαριστούμεάχρονα(δηλαδήωςαιώνιες)τιςδιάφορεςμορφέςενέργειας,αναλαμβάνονταςτορόλοενόςεξωτερικούπαρατηρητή.Ρόλο,πουηφυσιοκρατίααναγνώριζεμόνογιατουςΘεούςτης.Απόεκεί καιμετά, ταγεγονόταστοφυσικόκόσμοτηςμηχανοκρατίαςσυνδέονταιμεταξύ τους με τις αιτιακές αλυσίδες που ορίζουν οι νόμοι της φύσης, εφόσοναφορούντοίδιοσύστημα(τοίδιοκομμάτιμηχανής).Γιαπαράδειγμα,οικινήσειςτωνπλανητώνείναιαποτέλεσματωνμεταξύτουςαλληλεπιδράσεωνκαικυρίωςεκείνων

20

με τον Ήλιο, όπως αυτές περιγράφονται από τους νόμους του Νεύτωνα. Δενεξαρτώνταιαπότιςκινήσειςτωνυπόλοιπωνουράνιωνσωμάτων,μιαςκαισυνθέτουνέναανεξάρτητοσύστημα.Ομοίως,οκύκλοςτηςζωήςτωνφυτώνυποτίθεταιότιείναιανεξάρτητος από τις κινήσεις των πλανητών, μιας και τα φυτά συγκροτούν έναδιαφορετικόσύστημαεξαρτημένο,σεότιαφοράταυπόλοιπακοσμικάσώματα,μόνοαπότιςπεριοδικότητεςτηςκίνησηςτουΉλιου.Ήμήπωςόχι;Ηθέσητουανθρώπου,βέβαια,μετατοπίστηκεσιγά-σιγάμέσαστημηχανοκρατικήκοσμοθεώρηση, καθώς η επιστήμη (που στην αρχική μηχανοκρατική εκδοχήακολουθούσε μάλλον την παράδοση της φιλοσοφίας και φρόντιζε κυρίως νααναπαριστάτονφυσικόκόσμο)άρχισενασυνδέεταιμετηντεχνική/τεχνολογία,ηοποίαχρησιμοποιώνταςτηςεπιστημονικέςαναπαραστάσειςάρχισενακατασκευάζεικαινούργιακομμάτιαφυσικούκόσμου (μιασειράαπότεχνήματα-μηχανές).Έτσιοάνθρωποςαπόπαρατηρητήςμηχανικώνσυστημάτωνβρέθηκεναείναιδημιουργόςτους.Δημιουργός«μηχανών»πουποτέηφύσηδενθα"κατασκεύαζε"απόμόνητης.Έτσιημηχανοκρατικήκοσμοθεώρησηάρχισεναβλέπειτονκατασκευασμένοκόσμοτωνμηχανώνωςπερίπουφυσικόκόσμο.Για παράδειγμα, διαβάζουμε στο βιβλίο φυσικής του Δημοτικού σχολείου για τοθέμα«Αποθήκεςενέργειας»:Πολλέςφορέςαποθηκεύουμεεμείςενέργεια,γιανατηχρησιμοποιήσουμε αργότερα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι, για να αποθηκευτεί ηενέργεια.Ηαποθηκευμένηχημικήενέργειατηςμπαταρίας,γιαπαράδειγμα,μπορείναμετατραπείσεηλεκτρικήσεπολλέςσυσκευές,πουχρησιμοποιούμεκαθημερινά,ενώ η αποθηκευμένη χημική ενέργεια του πετρελαίου μπορεί να μετατραπεί σεθερμική και κινητική ενέργεια στον κινητήρα ενός αυτοκινήτου. Ενέργειααποθηκεύεταικαισταελατήρια,όταναυτάείναισυμπιεσμέναήτεντωμένα.Όταν,γιαπαράδειγμα,κουρδίζουμεέναξυπνητήριήέναπαιδικόπαιχνίδι,αποθηκεύεταιενέργεια, που μετατρέπεται σταδιακά σε κινητική, όσο λειτουργεί το ρολόι ή τοπαιχνίδι.Μιαπεριγραφήκατασκευώνκαιανθρώπινωνδράσεωνπουασπάζεταιτηνπαράδοση της μηχανοκρατίας αλλά την προεκτείνει σε μια νέα παράδοση/κουλτούρα που θα την λέγαμε τεχνοκρατική. Εδώ οι φυσικοί νόμοι τηςμηχανοκρατίας ισχύουν αιώνιοι και απαραβίαστοι.Μόνο που τα συστήματα πουτουςακολουθούν έχουνπολλαπλασιαστεί, έχουν κατακλύσει την καθημερινή ζωήμαςκαιμετιςνομοτελειακέςσυμπεριφορέςτουςενισχύουνταχαρακτηριστικάμιαςκοσμοθεωρίας που θέλει τον κόσμοως κατασκευάσιμο και πλήρως προβλέψιμο.Μιας κοσμοθεωρίας που όμως αδιαφορεί για το επίσης βέβαιο γεγονός τουτεχνοκρατικούκόσμουότιόλεςοιμηχανέςκάποιαστιγμήπαύουνναλειτουργούν,χαλάνε,μεένανμάλλοναπρόβλεπτοτρόπο.Έναγεγονόςπουμάλλονδενενδιαφέρειμιαςκαιμπορούμενατιςεπιδιορθώσουμεήνατιςαντικαταστήσουμε.Έτσι,στηντεχνοκρατίαη«εξέχουσαθέση»τουανθρώπουστηφύση,πουπρέσβευανκάποιεςόψειςτηςφυσιοκρατικήςκοσμοθεωρίας,πέρασεαπότην«πίσωπόρτα»καιεγκαταστάθηκε μέσα στη μηχανοκρατική κοσμοθεωρία. Τώρα ο άνθρωπος δεναποτελείπιαμόνοτημοναδικήοντότητατηςφύσηςπουδιαθέτεινουκαιμπορείνα"κατανοεί"ενεργητικάτονκόσμο.Αποτελείκαιτημοναδικήοντότηταπουμπορείνακατασκευάζει τα κομμάτια του. Δεν διεκδικεί πια μόνο τη θέση του Θεού-παντογνώστητωνφυσιοκρατών.ΔιεκδικείκαιτηθέσητουΘεού-δημιουργού.Έτσι,διαβάζουμε στα κείμενα των σχολικών βιβλίων του Δημοτικού, για το θέμα«Υποβάθμισητηςενέργειας»,ταακόλουθα:Μετιςδραστηριότητέςμαςηενέργειαμετατρέπεταιδιαρκώςσεμορφέςπουδενμπορούμενααξιοποιήσουμε.Όπωςλέμε

21

διαφορετικά, η ενέργεια υποβαθμίζεται. Η ενέργεια από το πετρέλαιο μπορεί ναχρησιμοποιηθείεύκολα.Ότανόμωςχρησιμοποιούμετοπετρέλαιογιατηνκίνησητουφορτηγού, η ενέργεια υποβαθμίζεται. Μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια στημηχανήτουαυτοκινήτουήσταελαστικά,καθώςαυτάτρίβονταιστοοδόστρωμα.Τηνενέργεια αυτή δεν μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε εύκολα. Ο ανεμιστήραςλειτουργείμεηλεκτρική ενέργειαπουμπορεί να χρησιμοποιηθεί εύκολα.Κατά τηλειτουργία του όμως η ενέργεια μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια, δηλαδήυποβαθμίζεται.Ηενέργειαπουαποδίδεταιμετημορφήθερμότηταςκατάτηνκαύσητου πετρελαίου προέρχεται από τη διάσπαση των μορίων του στα άτομα από ταοποίααυτάαποτελούνται.Σταμόριατουπετρελαίουέχειαποθηκευτείενέργειαπουπροήλθεαπό τονΉλιοπριν εκατομμύρια χρόνια.Η ενέργειααυτή ελευθερώνεταικατάτηνκαύση,ότανοιδυνάμειςπουσυγκρατούνταάτομαάνθρακα,υδρογόνουκαι οξυγόνου, από τα οποία αποτελούνται τα μόρια του πετρελαίου, παύουν ναυπάρχουν και τα μόρια διασπώνται. Εδώ φαίνεται ως εάν το φαινόμενο τηςυποβάθμισηςτηςενέργειαςναπροκαλείταιαπότιςανθρώπινεςδραστηριότητες.Δεναναδεικνύεται η μηχανοκρατική άποψη ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνειαυθόρμητα (με μεγαλύτερους ή μικρότερους ρυθμούς) μέσα σε όλα τααπομονωμένασυστήματα τηςφύσης.Πολύδεπερισσότεροδεναναδεικνύεται τογεγονόςότιστηφύσηυπάρχουνκαιμηχανισμοίπουλειτουργούνανάστροφα,όπωςαυτός της μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε χημική του πετρελαίου, που στοκείμενοφαίνεταισανναλειτούργησεπρινεκατομμύριαχρόνιακαιέκτοτεέπαψεναυφίσταται.Παρόλα αυτά, στο χώρο της επιστήμης, σήμερα η κυρίαρχη κοσμοθεωρία/κουλτούραέχει«ολιστικά»χαρακτηριστικά.Εδώ,ηαντίληψητουφυσικούκόσμουδιατηρείαπό τημηχανοκρατικήπαράδοση την έννοια τουσυστήματος.Ο κόσμοςσυγκροτείται από συστήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από τη δυναμική τους(εσωτερικές αμφίδρομες αιτιακές σχέσεις στις οποίες, όμως, δύσκολα κάποιοςμπορείνααναγνωρίσειαιτίεςκαιαποτελέσματα)καιταοποίαείναιπερισσότεροήλιγότεροανοικτά:δέχονταικαιαποβάλλουνροέςενέργειας,ύλης,πληροφορίας.Μετοντρόποαυτόηεσωτερικήδυναμικήτουςκαθίσταταιευάλωτη.Τασυστήματαπιαείναιπερισσότεροήλιγότεροευσταθήκαιποτέδενείναιαιώνια.Ακόμηκαιμικρέςδιαταραχέςπουμπορούνναπροέλθουναπόαστάθμητους/τυχαίουςεξωτερικούςήκαιεσωτερικούςπαράγοντεςμπορούννατααποσταθεροποιήσουνσεαπρόβλεπτεςήμηκατευθύνσεις.Έτσιόλατασυστήματαστιςσύγχρονεςκοσμοθεωρήσειςέχουνέναν«χρόνοζωής»πουμπορείναπροβλεφτείμόνοωςπιθανός.Γιαπαράδειγμα,οανθρώπινος οργανισμός είναι ένα τέτοιο σύστημα: έχει μια εσωτερική δυναμική,ανταλλάσσειμετοπεριβάλλονενέργεια,ύληκαιπληροφορία,δέχεταιαπρόβλεπτεςεπιδράσεις καιαντιδράάλλοτεπερισσότερο καιάλλοτε λιγότεροαποτελεσματικά(διατηρείήχάνειτηνευστάθειατηςεσωτερικήςδυναμικήςτου),έχειένανπιθανό«χρόνοζωής»κ.ο.κ.Κάτιτέτοιοόμωςείναικαιτοηλιακόσύστημα:δενυπήρχεαπόπάντα, δημιουργήθηκε μάλλον όταν ροή κοσμικής ύλης πέρασε κοντά στον ήλιο,φαίνεταιναείναιαρκετάευσταθέςσεδιαταραχέςπουδημιουργούνάλλαουράνιασώματα που περνούν από τη γειτονιά του και έχει κάποιο «χρόνο ζωής», με τηντρέχουσα δυναμική του, που μπορεί κάποιος να τον πιθανολογήσει με βάση τογεγονός ότι ο Ήλιος αποβάλει συστηματικά ποσά ενέργειας και ύλης εκτός τουσυστήματος.

22

Και βέβαια περιγραφές του φυσικού κόσμου που να αναδεικνύουν αυτή τηνκοσμοθεωρία δύσκολα μπορεί κάποιος να συναντήσει σε σχολικά κείμενα (εκτόςίσωςαπόκάποιακείμενατηςοικολογίας).Γιατίάραγε;Έτσι, για παράδειγμα, το κείμενο για το θέμα «Υποβάθμιση της ενέργειας», θαμπορούσε με βάση τη σύγχρονη επιστημονική κοσμοθεωρία να γραφτεί ως: Στιςανθρώπινες δραστηριότητες, οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με κομμάτια του φυσικούκόσμου που τους περιβάλλει. Στο πλαίσιο αυτών των αλληλεπιδράσεων, φύση καιάνθρωπος ανταλλάσουν ενέργεια, ύλη και πληροφορία. Όλες μάλλον αυτές οιανταλλαγέςσυνοδεύονταιαπόμετατροπέςτηςενέργειας.Οιπερισσότερεςαπ’αυτέςτιςμετατροπέςσυνοδεύονταιαπόυποβάθμιση της ενέργειας (αύξηση της εντροπίας τωνσυστημάτων που δημιουργούνται περιστασιακά στο πλαίσιο των αλληλεπιδράσεωνανθρώπου-φύσης). Παράδειγμα αποτελεί η χρήση του πετρελαίου για την κίνησημηχανών. Σε κάποιες όμως αλληλεπιδράσεις η ανταλλαγή πληροφορίας μπορεί ναπροκαλέσειμείωσητηςεντροπίαςτων(περιστασιακάδημιουργούμενων)συστημάτων,με αποτέλεσμα μέχρι και την πρόσκαιρη αναβάθμιση της ενέργειας. Παράδειγμα η«κατασκευή» μορφών ζωής (φυτών) μεγάλης ενεργειακής απόδοσης από τουςβιοτεχνολόγους.«Κατασκευές»,βέβαιαπουεπίγηςπραγματοποιούνταιαυθόρμητακαισεμεγάληέκτασηχωρίςτηνπαρέμβασητουανθρώπου.Συνοψίζονταςθαμπορούσαμεναπούμε,χωρίςιδιαίτερηαυστηρότητα,ότι:Α.ταίχνητηςφυσιοκρατικήςαντιμετώπισηςτηςφύσηςταεντοπίζουμεστακείμενα,εκείόπουοιγλωσσικέςδομέςφαίνονταινααποδίδουνστακομμάτιατουφυσικούκόσμου ενεργητικές εσωτερικές ικανότητες/ δυνάμεις, σκοπούς ή προθέσεις. Ένααπότακλασικότεραπαραδείγματααποτελείηέκφραση:Ηφύσηεκδικείται.Πλήθοςεπίσηςγλωσσικώνδομώνκρύβουνμέσατουςανιμιστικέςυποθέσεις.Π.χ.έναφυτό"φυτρώνει" και "μεγαλώνει" (ενεργητικοί τύποι ρημάτων) ενώ "μαραίνεται"(παθητικόςτύποςρήματος).Οάνθρωπος"γεννιέται"(τονγεννάκάποιοςάλλος)αλλάαπό εκεί και μετά "μεγαλώνει", "γερνάει", "γεννά" και "πεθαίνει". Στο χώρο τηςεκπαίδευσης η χρήση τέτοιων εκφράσεων δικαιολογείται πολλές φορές από τηνυπόθεσητηςστήριξηςτηςδιδασκαλίαςμεχρήσηαναλογιών.Δενείναιόμωςκαθόλουβέβαιοότιμιατέτοιαπροσέγγισηδιευκολύνειτηνκατανόησητωνλειτουργιώντηςφύσηςκαιδενενισχύειαπλάτηφυσιοκρατικήπροσέγγισήτης.Β. τα ίχνη της μηχανοκρατικής αντιμετώπισης τηςφύσης εντοπίζονται εύκολα.Οιπεριγραφές εδώ γίνονται με δηλωτικό λόγο και παραπέμπουν σε ένα εξωτερικόπαρατηρητή/ ερευνητή που ενδιαφέρεται να κατανοήσει πως είναι και πωςλειτουργούνταπράγματα.Εδώ,τακομμάτιατουφυσικούκόσμουδενέχουνκάποιοσκοπό ή κάποιες προθέσεις. Υπακούν σε αιώνιους και αμετάβλητους νόμους. Οιαξιολογικές κρίσεις και χαρακτηρισμοί (π.χ. μέσω επιθέτων) οφείλουν νααπουσιάζουν από τα μηχανοκρατικά κείμενα. Μόνο ο άνθρωπος, μέσα στονμηχανοκρατικό κόσμο διαθέτει την ενεργητική αρχή του "γιγνώσκειν" και ως εκτούτουμπορεί να έχει επιθυμίες και στόχους.Μια κατάστασηπουδιαχωρίζει τιςΕπιστήμες του Ανθρώπου από αυτές της Φύσης (τις αποκαλούμενες και θετικέςεπιστήμες). Στο πλαίσιο βέβαια της καθημερινότητας, ανθρώπινες επιθυμίες καιστόχοιαντιπαρατίθενταιπολλέςφορέςμετουςνόμουςτης"παγκόσμιαςμηχανής".Τότε οδηγούν στις "δραματικές" καταστάσεις που συναντάμε στις αφηγήσεις.Καταστάσειςπου"λύνονται"πάντακάτωαπότηνπίεσητων"φυσικώννόμων",χωρίςτις παρεμβάσεις των "από μηχανής Θεών", που είναι σύμφωνες μόνο με μιαανιμιστικήκοσμοθεώρηση.

23

Γ. τα ίχνη της τεχνοκρατικής αντίληψης είναι επίσης εύκολα ανιχνεύσιμα. Εδώ οιμηχανοκρατικές περιγραφές βάζουν τον άνθρωπο/ ερευνητή στη θέση τουυποκειμένουπουπαρεμβαίνεικαικατασκευάζεικομμάτιατουφυσικούκόσμουμεβάση τους σκοπούς και τους στόχους του. Η προσέγγιση αυτή, ενώ δεν είναιανθρωπομορφική, είναι εξόχως ανθρωποκεντρική: με βάση τη γνώση μας για τηφύση, παρεμβαίνουμε και την ανακατασκευάζουμε για να υπηρετήσουμε τουςστόχουςμας,τααποτελέσματατηςδράσηςμαςαξιολογούνται(π.χ.ωςκαλάήκακά)με βάση το συμφέρον μας κ.ο.κ. Η τεχνοκρατική κοσμοθεώρηση δίνει έναν αέραανιμισμού στη μηχανοκρατία, εκμεταλλευόμενη την αναγνώριση της ενεργητικήςαρχήςτου"γιγνώσκειν"στονάνθρωπο.Ηκοσμοθεώρησηαυτήαναγνωρίζειπάντα,ανκαιδενομολογείμεκάθεευκαιρία,τοπεπερασμένοτουχρόνουπουδιατίθεταιαπότιςνομοτέλειεςτηςφύσηςσετέτοιουτύπουπαρεμβάσεις.Δ.οιολιστικέςτέλοςπροσεγγίσειςθεωρούντονάνθρωπο/ερευνητήωςισοδύναμομέροςτωνσυστημάτωνπουερευνά (ούτελιγότεροούτεπερισσότεροσημαντικό).Δίνει έμφαση στις δυναμικές περιγραφές και κυρίως στις ισορροπίες που ταδιατρέχουν.Στιςολιστικέςπροσεγγίσειςοιβεβαιότητεςείναιλίγεςκαιτοενδιαφέρονγια τη συντήρηση των ισορροπιών κυρίαρχο. Η οποιαδήποτε αποσταθεροποίηση,βέβαια,δενμπορείνααξιολογείται(γιαπαράδειγμαωςκαλήήκακή).Ανόμωςτοενδιαφέρονστραφείπροςτονάνθρωπο(ωςμέροςτωνισορροπούντωνσυστημάτων)τότεηαποσταθεροποίησηείναικατάκανόναανησυχητική,μιαςκαιηπρόβλεψητωνπιθανώννέωνκαταστάσεωνισορροπίαςτωνσυστημάτωνείναισυνήθωςαδύνατη.Εδώ, τα ανθρώπινα "δράματα" των αφηγήσεων συνομιλούν με τον επιστημονικόλόγο. Συνυπάρχουν, για παράδειγμα, με τις αφηγήσεις επιστημονικήςφαντασίας,αντιλαμβάνονται τις νομοτέλειες ως περιορισμούς που σε κάθε περίπτωσηεπιτρέπουνστονάνθρωπονα"παίζει"μετιςφυσικέςισορροπίεςκαιφτάνουνμέχριστοαναγνωρίζουνσ'αυτόνένανπρωταρχικόσκοπό:τηνκατανόησητουσύμπαντος!Μιααπότηνπίσωπόρταεπιστροφήστηφυσιοκρατία...

24

Κοινωνικήδυναμικήκαιεπιστήμη Δ.26,27ΓιατομοντέλοτουPickeringδεςστο:Pickering,A.(1995).TheMangleofPractice.Chicago:TheUniversityChicagoPress.Καιγιαμιαεφαρμογήτουστηδιδασκαλίαστα:Πατσαδάκης,Μ.,Τσελφές,Β.,Καριώτογλου,Π.καιΨύλλος,Δ.(2002).Σχεδιασμόςκαιεφαρμογή διδακτικών παρεμβάσεων: Οι «λεπτές αποχρώσεις» των διδακτικώνπρακτικώντωνέμπειρωνεκπαιδευτικών.ΣτοΠ.Κόκκοτας,Ι.Βλάχος,Π.Πηλιούραςκαι Αικ. Πλακίτση (επιμ),Η διδασκαλία των ΦΕ στην κοινωνία της πληροφορίας,Αθήνα:ΕΔΙΦΕ,479-486.Πατσαδάκης,Μ.&Τσελφές,Β.(2002).Η«πρακτική»ωςεργαλείοαναπαράστασηςτης διδακτικής διαδικασίας στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών. Στο, Γ.Καψάλης&Α.Κατσίκης (Επιμ),Σχολική ΓνώσηκαιΔιδασκαλίαστηνΠρωτοβάθμιαΕκπαίδευση,Ιωάννινα:ΠΤΔΕ,ΠΙ,Α΄Τ,67-81.Δ.28Δεςστο:Nersessian,N.,Kurz-milcke,E.&Davies,J.(2005).UbiquitousComputinginScienceandEngineeringResearchLaboratories:Acasestudyfrombiomedicalengineering.InG.Kouzelis,M.Pournari,M.Stoppler&V.Tselfes(eds),Knowledgeinthenewtechnologies.FrankfurtamMain:PeterLang,167-198.Δ.29Δεςστο:Tartari,V.&Breschi,S.(2012).Setthemfree:scientists’evaluationsofthebenefitsandcostsofuniversity–industryresearchcollaboration.IndustrialandCorporateChange,21(5),1117–1147.Δ.30έως34Μιαεφαρμογή:ΕΦΑΡΜΟΓΗΣΤΟΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΤΗΣΕΞΑΕΡΩΣΗΣΓιαναδιδάξουμεεπιστημονικόπεριεχόμενοκαιπρακτικέςσχετικάμετοθέματης«εξαέρωσης»,τηςμετατροπήςδηλαδήενόςυγρούσεαέριο,υπάρχουνδιάφορεςεναλλακτικέςπροσεγγίσεις.Ηκάθεμιααπ’αυτέςπροβάλλειδιαφορετικόεπιστημονικόπεριεχόμενο,πιθανόταταδιαφορετικήόψητηςεπιστήμηςκαιίσωςεξυπηρετείδιαφορετικούςεκπαιδευτικούςσκοπούς.

25

Γιαπαράδειγμα:Α.Ωςεπιστημονικόπεριεχόμενοτηςεξαέρωσηςπροβάλλουμεέναπείραμακαιπροσπαθούμεναπείσουμεότιταφαινόμεναπουσυμβαίνουνσ’αυτόείναιανάλογαπροςφυσικάφαινόμεναπουσυμβαίνουνστονκαθημερινόμαςκόσμο.Μπορούμεδηλαδή,νααρχίσουμετηδιδασκαλίαμαςμεέναγνωστόπείραμαεπίδειξης:βράζουμενερόσεέναμπρίκικαιβάζουμεαπόπάνωέναγυαλί,όπουοιατμοίτουνερούσυμπυκνώνονταικαισχηματίζουνσταγόνεςνερού.Έτσιπροσπαθούμεναπείσουμεταπαιδιάότιτονερόπουέγινεατμόςδενχάθηκεαλλάμπορείναξαναγίνεινερό.Στησυνέχειαπαρουσιάζουμε(ήζητάμεαπόταπαιδιάνασκεφτούνμιασειράαπόαναλογίεςμεφαινόμενατηςκαθημερινότητας,όπωςτασύννεφακαιβροχή,τατζάμιαπουθολώνουνκ.ο.κ.καιολοκληρώνουμεμετον«κύκλοτουνερού».Β.Ωςεπιστημονικόπεριεχόμενοτηςεξαέρωσηςπροβάλλουμεμιασειράιδεώνπουμπορούμενατιςφανταστούμεκαιεκτωνυστέρωνναδοκιμάσουμεεμπειρικάτοπόσοέγκυρεςκαιεφαρμόσιμεςείναι.Μπορούμεδηλαδή,νααρχίσουμετομάθημαμετηδιαπίστωσηότιτονερόπουυπάρχεισταπλυμέναρούχαφεύγειαπ’αυτάότανταρούχαέχουνπιαστεγνώσει.Ζητάμεαπόταπαιδιάναφανταστούνκαιναμαςπουνπουμπορείναέχειπάει.Γιακάθεμιααπότιςαπαντήσειςτουςζητάμεναμαςπουνανμπορούνναφανταστούνκάποιοτρόπονατοεντοπίσουμεήκαινατομαζέψουμε.Δοκιμάζουμεεμπειρικάκαικάποιεςαπότιςπροτάσειςτους(ανμπορούμε).Συζητάμεανοιπροτάσειςαυτέςμπορούνναυλοποιηθούνσεμεγάληκλίμακαμεσυμφέροντεςόρους.Γ.Ωςεπιστημονικόπεριεχόμενοτηςεξαέρωσηςπροβάλλουμεκαθημερινέςγνώσεις(λειτουργικούςκανόνες)πουαφορούνεμπειρικέςεφαρμογέςτηςκαιτιςπιστοποιούμε.Μπορούμεδηλαδή,ναοργανώσουμεένανδιαγωνισμό:φέρνουμεστηντάξη5ίδιεςβρεγμένεςπετσέτεςκαιζητάμεαπόταπαιδιά,χωρισμένασεομάδες,νατιςστεγνώσουν.Κερδίζειηομάδαπουθαστεγνώσειπρώτητηνπετσέτατης.Τέλοςκάθεομάδαλέειτιέκανεγιαναστεγνώσειτηνπετσέτακαισυζητάμεποιεςενέργειεςήταναποτελεσματικέςκαιποιεςόχι.Δ.Ωςεπιστημονικόπεριεχόμενοτηςεξαέρωσηςπροβάλλουμετιςκατάτοδυνατόναυστηράορισμένεςέννοιεςκαιπρακτικέςπουχρησιμοποιείηκλασικήεπιστήμη.Μπορούμεδηλαδή,ναεισάγουμετιςέννοιεςτηςθερμοκρασίας,τηςτάσηςτωνατμώνκαιτηςεπιφανειακήςτάσηςστομοντέλοτηςκινητικήςθεωρίαςτωνρευστών.Περιγράφουμεποιοτικάτοφαινόμενοτηςεξαέρωσηςμεβάσητιςπαραπάνωέννοιεςκαιμοντέλακαιστησυνέχειαβάζουμετουςμαθητέςναπραγματοποιήσουνκαθοδηγούμεναπειράματαπουσυσχετίζουντηνταχύτηταεξάτμισηςμετηθερμοκρασίαγιαδιάφοραυγρά.Ε.Ωςεπιστημονικόπεριεχόμενοτηςεξαέρωσηςπροβάλλουμετιςδιάφορεςιδέεςπουέχουνεμφανιστείιστορικάαπότουςεπιστήμονεςγιατοφαινόμενοαυτόκαιεστιάζουμεστοποιεςπρακτικέςτωνεπιστημόνωνσυνετέλεσανγιανααλλάξουνοιιδέεςαυτές.

26

Μπορούμεδηλαδή,ναπραγματοποιήσουμεέναμάθημαιστορίαςτηςεπιστήμης,σχετικόμετοζήτηματηςεξαέρωσης,μεέμφασηστιςιδέεςτιςπρακτικέςκαιτοιστορικόπλαίσιοτωνεπιστημόνων.Ι.Ποιουςδιδακτικούςσκοπούςαπ’αυτούςπουέχουνκατάκαιρούςθεσμοθετηθείεξυπηρετείκάθεμιααπότιςπαραπάνωδιδασκαλίεςκαιγιατί;Υπενθυμίζωότιοιδιδακτικοίσκοποίήταν/είναι:

1. Μόρφωσηστοπλαίσιοτηςπαράδοσηςτουδιαφωτισμού:ηεπιστημονικήθεωρίαωςαλήθεια

2. Κοινωνικόςέλεγχοςτηςεπιστημονικήςδραστηριότητας:ηεπιστήμηωςπαραγωγικήδραστηριότητα

3. Παραγωγήπολλώνκαικαλώνεπιστημόνων:άσκησηστουςκώδικεςτηςεπιστημονικήςεπικοινωνίαςκαιτιςπρακτικέςτωνεπιστημονικώνπαρεμβάσεων

4. Επιστημονικόςγραμματισμός(κοινωνίατηςγνώσης):διάχυσηπολιτισμικώνχαρακτηριστικώντηςεπιστήμηςστηντοπικήκουλτούρα

5. Καινοτομία&επιχειρηματικότητα(οικονομίατηςγνώσης):ηχρήσητηςεπιστημονικήςπαραγωγής

ΙΙ.Ποιαεπιστημολογικήόψητουπεριεχομένουπροβάλλει;Υπενθυμίζωότιοιμαθητέςσεκάθεμιααπόαυτέςτιςπροτάσειςείναιπιθανόναδιαχειρίζονταιεπιστημονικέςιδέες(Ι)καιεμπειρικάτεκμήρια(Τ),ταοποίασυνδέουνμεταξύτουςήκαιμετονφυσικόκόσμοτονοποίοδιαχειρίζονταιΙΙΙ.Ποιαδιδακτική-μαθησιακήπαράδοσηυιοθετείκάθεμιααπότιςπαραπάνωπροτάσεις;Θαμπορούσαμεναπεριοριστούμεστιςπαραδόσειςτης«μεταφοράς»της«καθοδηγούμενηςανακάλυψης»του«εποικοδομισμού»καιτης«κατασκευής»IV.Αςδοκιμάσουμε,τέλος,ναδούμεκαιανγιακάθεμιααπότιςπαραπάνωπροτάσειςοιθεσμικέςπροσεγγίσειςπουυποθέσαμεείναισυμβατέςμετηνεπιστημολογικήόψηπουπροβαλλόμενουπεριεχομένουκαιτηδιδακτικήπαράδοσηπουακολουθήσαμε.

27

Δ.35,36 Ηπροηγούμενηεφαρμογήυπαινίσσεταιτηνύπαρξησχέσηςμεταξύσκοπών/στόχωντηςδιδασκαλίας,διδακτικώνπροσεγγίσεωνκαιεπιστημολογικώνπαραδοχών.Οισχυρισμόςαυτόςτεκμηριώνεταιστα:Καριώτογλου,Π.καιΤσελφές,Β.(2000).ΑναλυτικάΠρογράμματαΦυσικώνΕπιστημών:Επιστημολογική,ΔιδακτικήκαιΘεσμικήπροσέγγιση.ΕπιθεώρησηΦυσικής,31,19-28.Tselfes,V.,Kariotoglou,P.&Epsimos,G.(2005).Developingathree-poleframeworkforstudyingScienceCurricula.InproceedingsofESERA’05:Contributionsofresearchtoenhancingstudents’interestinlearningscience,Barcelona:ESERA(ISBN689-1129-1),70-73Watts,M.,Salehjee,S.&Essex,J.(2017)Butisitscience?EarlyChildDevelopmentandCare,187:2,274-283.