έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας...

79
Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός Συγκεντρωτική έκθεση 1 Ποιοτική μελέτη Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός μεταξύ των ηλικιωμένων στην ΕΕ Συγκεντρωτική έκθεση - Ιανουάριος 2011 Η παρούσα μελέτη έχει εκπονηθεί με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το παρόν κείμενο δεν εκφράζει αναγκαστικά τις θέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ερμηνείες ή τοποθετήσεις που περιέχονται σε αυτό εκφράζουν αποκλειστικά και μόνον την άποψη των συντακτών. Ποιοτική μελέτη– TNS Qual+

Transcript of έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας...

Page 1: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

1

Ποιοτική μελέτη

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός μεταξύ των ηλικιωμένων στην ΕΕ

Συγκεντρωτική έκθεση -

Ιανουάριος 2011

Η παρούσα μελέτη έχει εκπονηθεί με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Το παρόν κείμενο δεν εκφράζει αναγκαστικά τις θέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ερμηνείες ή τοποθετήσεις που περιέχονται σε αυτό εκφράζουν αποκλειστικά και μόνον την άποψη των συντακτών.

Ποιοτική μελέτη

– TN

S Q

ual+

Page 2: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

2

Ποιοτικό Ευρωβαρόμετρο

ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ

Διενεργήθηκε από την TNS Qual+ κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

TNS Qual+ Avenue Herrmann Debroux, 40

1160 Βρυξέλλες Βέλγιο

Page 3: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.........................................................................................6

1.1 Συνοπτική παρουσίαση ..................................................................................8 1.2 Αντιλήψεις όσον αφορά τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία, και οι προσωπικές εμπειρίες των ερωτηθέντων ...................................................................9 1.3 Βαθμός κατανόησης των θεμάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού από τους αρμόδιους για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων ........................................10 1.4 Οι πολιτικές της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας – γνώση και προσδοκίες ...............................................................................................................11 1.5 Συγκεκριμένα ζητήματα – Διαδίκτυο, συνθήκες διαβίωσης και απασχόληση 12

2 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ............................................................14 2.1 Ιστορικό και στόχοι......................................................................................14 2.2 Μεθοδολογία και δειγματοληψία ................................................................14

2.2.1 Σχεδιασμός ...........................................................................................14 2.2.2 Περιεχόμενο της συζήτησης ................................................................16 2.2.3 Χρονοδιάγραμμα..................................................................................17

3 ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.....................................................................18 3.1 Καίρια ευρήματα..........................................................................................18 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης..............................................................................................................19 3.3 Ζητήματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού τα οποία επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ερωτηθέντων..........................................................................23

3.3.1 Κόστος διαβίωσης................................................................................24 3.3.2 Υπηρεσίες υγείας και ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας. .......................26 3.3.3 Συνθήκες διαβίωσης και περιβάλλον...................................................27 3.3.4 Διαγενεακή φτώχεια ............................................................................28 3.3.5 Ανεργία ................................................................................................29 3.3.6 Έλλειψη στήριξης ................................................................................29 3.3.7 Γραφειοκρατία .....................................................................................29

3.4 Πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό30 3.5 Πτυχές που απουσιάζουν από τον τρόπο παρουσίασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης ...............................................34

4 ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ .............................................................40

4.1 Καίρια ευρήματα..........................................................................................40 4.2 Πόσο καλά κατανοούν οι πολιτικοί ιθύνοντες τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό; .............................................................................................................41 4.3 Θέματα τα οποία θεωρούνται επαρκώς κατανοητά .....................................46 4.4 Θέματα τα οποία δεν θεωρούνται επαρκώς κατανοητά...............................47 4.5 Πώς μπορεί να βελτιωθεί το επίπεδο κατανόησης ......................................50

5 ΠΟΛΙΤΙΚΗ........................................................................................51 5.1 Καίρια ευρήματα..........................................................................................51 5.2 Γνώση των πολιτικών της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας...........52 5.3 Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας....................54 5.4 Βασικά μηνύματα προς τους πολιτικούς ιθύνοντες .....................................58 5.5 Το κυριότερο μέτρο που πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες.............61

6 ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ .............................................................63

Page 4: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

4

6.1 Καίρια ευρήματα..........................................................................................63 6.2 Πρόσβαση στο Διαδίκτυο ............................................................................64

6.2.1 Συνέπειες της (μη) πρόσβασης στο Διαδίκτυο ....................................67 6.2.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες σε σχέση με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο .....................................................................................68

6.3 Συνθήκες διαβίωσης και συνθήκες που επικρατούν στις γειτονιές .............70 6.3.1 Συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες .............70 6.3.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης.............................................................................................72

6.4 Προβλήματα εύρεσης εργασίας ...................................................................74 6.4.1 Συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες .............75 6.4.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες των ηλικιωμένων ως προς την εύρεση εργασίας 78

Όσον αφορά τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την εύρεση εργασίας τα οποία εξετάστηκαν στην προηγούμενη ενότητα, οι ερωτηθέντες είχαν ορισμένες προτάσεις σχετικά με το πώς μπορεί να διορθωθεί αυτή η κατάσταση: ................................78

Συντομογραφίες χωρών1

Βέλγιο BE

Τσεχική Δημοκρατία CZ

Δανία DK

Γαλλία FR

Γερμανία DE

Ελλάδα EL

Ουγγαρία HU

Ιρλανδία IE

Ιταλία IT

Λετονία LV

Mάλτα MT

Πολωνία PL

Πορτογαλία PT

Ρουμανία RO

Σλοβακία SK

1 Στο κυρίως σώμα της έκθεσης η αναγραφή των κρατών μελών σε παρενθέσεις σημαίνει ότι το αντίστοιχο ζήτημα εθίγη κυρίως από πολίτες της συγκεκριμένης χώρας.

Page 5: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

5

Ισπανία ES

Σουηδία SE

Ηνωμένο Βασίλειο UK

Page 6: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

6

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Δεδομένου ότι σχεδόν 84 εκατομμύρια Ευρωπαίοι διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ένωσε τις δυνάμεις της με τα κράτη μέλη της προκειμένου να καταστήσει το 2010 Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι κεντρικοί στόχοι ήταν να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα ζητήματα αυτά και να αναζωογονηθεί η πολιτική δέσμευση της ΕΕ και των κρατών μελών της υπέρ της καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η κατευθυντήρια αρχή του Ευρωπαϊκού Έτους 2010 ήταν να δώσει φωνή στις ανησυχίες των πολιτών οι οποίοι αναγκάζονται να βιώσουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και να εμπνεύσει κάθε ευρωπαίο πολίτη και άλλους ενδιαφερόμενους να ασχοληθούν με τα σημαντικά αυτά θέματα.2 Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανέθεσε την εκπόνηση ποιοτικής μελέτης σε 18 κράτη μέλη της ΕΕ, με σκοπό να διερευνηθούν τα ζητήματα που απασχολούν τα άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και αντιμετωπίζουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Τα ευρήματα της έρευνας, τα οποία περιλαμβάνονται στην παρούσα συγκεντρωτική έκθεση, θα χρησιμεύσουν ως πρωτογενές ενημερωτικό υλικό για τις εργασίες της Αγοράς των Πολιτών της ΕΕ με θέμα «Κρίση και φτώχεια», η οποία θα πραγματοποιηθεί τον Ιανουάριο του 2011. Οι γενικοί στόχοι της μελέτης ήταν:

να διερευνηθούν τα συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τα άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό ή διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, έτσι ώστε να καθοριστούν οι τομείς τους οποίους θα μπορούσε να καλύψει η μελέτη που θα υποβληθεί στην Αγορά των Πολιτών του 2011· και

εν συνεχεία να προσφερθούν στους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ που μετέχουν στην Αγορά των Πολιτών του 2011 πληροφορίες από πρώτο χέρι σχετικά με τις ανησυχίες των ατόμων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.

Από τα 18 επιλεχθέντα κράτη μέλη, στη μελέτη μετείχαν συνολικά 160 ερωτηθέντες ηλικίας 60 ετών και άνω οι οποίοι ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας που ισχύει για τη χώρα τους. Από τους εν λόγω ερωτηθέντες:

Τα δύο τρίτα ήταν συνταξιούχοι, εκ των οποίων μια μειονότητα είχε συνταξιοδοτηθεί για λόγους αναπηρίας/υγείας. Μια μειονότητα των ερωτηθέντων συνταξιούχων συμπλήρωνε το εισόδημα από τη σύνταξη με συμπληρωματική εργασία.

Ένα τρίτο των ερωτηθέντων δεν είχε συνταξιοδοτηθεί, εκ των οποίων οι μισοί περίπου ήταν εργαζόμενοι και οι μισοί άνεργοι. Οι εργαζόμενοι απασχολούνταν σε διάφορες εργασίες όπως καθαριστές, επιστάτες, κατασκευαστές πινακίδων, φύλακες ασφαλείας, ράπτες, ανθοπώλες,

2 http://www.2010againstpoverty.eu/about/?langid=el

Page 7: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

7

φροντιστές παιδιών κλπ. Ορισμένοι εργάζονταν συγχρόνως υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης ή ως αυτοαπασχολούμενοι.

Λίγο πάνω από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων ήταν παντρεμένοι ή συμβίωναν με σύντροφο, ενώ τα υπόλοιπα δύο τρίτα ήταν ανύπαντροι, διαζευγμένοι, εν διαστάσει ή χήροι. Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες, αν και αποτελούσαν μειονότητα, είχαν παιδιά τα οποία είτε ζούσαν μαζί τους είτε λάμβαναν κάποιο είδος οικονομικής στήριξης.

Page 8: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

8

1.1 Συνοπτική παρουσίαση Η έρευνα αποκαλύπτει έναν πληθυσμό ο οποίος αισθάνεται παραμελημένος από την υπόλοιπη κοινωνία, ο οποίος πιστεύει ότι η ζωή του δεν προβάλλεται στα καθιερωμένα μέσα ενημέρωσης και ο οποίος θεωρεί ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν κατανοούν πώς ζουν τα άτομα που αντιμετωπίζουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι υλικές και καθημερινές πτυχές της φτώχειας είναι τα κεντρικά ζητήματα – το κόστος διαβίωσης, η απασχόληση, οι συντάξεις, η υγειονομική περίθαλψη. Σημαντικές είναι ωστόσο και οι λιγότερο ορατές πτυχές – ο αντίκτυπος του κοινωνικού αποκλεισμού στην αυτοεκτίμηση και η επιθυμία να αισθάνεται κανείς ότι η φωνή του εισακούεται και εκτιμάται από την κοινωνία. Αυτή η αίσθηση ότι είναι αόρατοι και αποκλεισμένοι από την κοινωνία συχνά επιτείνεται λόγω του στίγματος της φτώχειας και των αισθημάτων ντροπής ή αμηχανίας που διακατέχουν πολλούς από τους ερωτηθέντες.

Τα κεντρικά ζητήματα που προέκυψαν από την έρευνα είναι τα ακόλουθα:

Οι φτωχοί ερωτηθέντες μεγαλύτερης ηλικίας αισθάνονται ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτούς ή για τον καθημερινό τους αγώνα

«Ας είμαστε ειλικρινείς· κανένας δεν νοιάζεται για τους φτωχούς, ούτε τώρα ούτε παλιότερα.» (EL, άνδρας, 70)

Τα μέσα ενημέρωσης δεν ενδιαφέρονται να προβάλουν την ιστορία τους

«Νομίζω ότι το θέμα της φτώχειας δεν προβάλλεται πολύ από τα μέσα ενημέρωσης, έχω την εντύπωση ότι η τηλεόραση δείχνει περισσότερο την αφθονία... Όλοι είναι πλούσιοι, όλοι είναι όμορφοι, όλοι είναι λεπτοί, δεν βλέπει κανείς πολλή φτώχεια στα μέσα ενημέρωσης… Μάλλον οι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν την πιο ευκατάστατη πλευρά του κόσμου, δεν θέλουν να βλέπουν τη φτώχεια» (UK, γυναίκα, 64)

Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων γνωρίζουν τη φτώχεια μέσω στατιστικών αλλά αντιλαμβάνονται ελάχιστα την πραγματικότητα

«Τίποτε δεν αλλάζει γιατί, αν τους ρωτήσουμε πόσο κοστίζει ένα λίτρο γάλα, δεν ξέρουν ούτε καν αυτό. Δεν ξέρουν ποιες είναι οι τιμές. Δεν ψωνίζουν οι ίδιοι. Γνωρίζουν ότι υπάρχει φτώχεια, αλλά δεν ξέρουν τι πραγματικά σημαίνει να είσαι φτωχός. Υπάρχει τεράστιος πλούτος αλλά και απέραντη φτώχεια (HU, άνδρας, 60)

Οι φτωχοί μεγαλύτερης ηλικίας αισθάνονται ότι η φωνή τους δεν εισακούεται αρκετά

«Πρέπει να μιλήσουν με ηλικιωμένους για να καταλάβουν πώς ζουν, πώς είναι να είσαι μόνος σου και εντελώς απομονωμένος» (PT, γυναίκα, 72)

Τα θέματα που κυρίως τους απασχολούν είναι στοιχειώδη ζητήματα διατροφής, ασφάλειας, στέγασης, υγείας και απασχόλησης

«Υπάρχουν άνθρωποι που περιορίζουν τα έξοδα διατροφής τους σε μόλις 3 ζλότι την ημέρα. Αυτό σημαίνει ότι αραιώνουν το γάλα με νερό και αγοράζουν ένα λίτρο γάλα και πολλά κομμάτια ψωμί για ολόκληρη την εβδομάδα.» (PL, άνδρας, 69)

Page 9: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

9

Τους ενδιαφέρει επίσης να έχουν ρόλο στην κοινωνία και να ζουν με αξιοπρέπεια

«Για να μπορείς να ζεις αξιοπρεπώς και ανθρώπινα όταν γεράσεις.» (DE, γυναίκα, 62)

Το ύψος των συντάξεων και τα θέματα της απασχόλησης βρίσκονται στο επίκεντρο σχεδόν όλων των ζητημάτων που απασχολούν τους ερωτηθέντες, και σε αυτά πρέπει να εστιαστούν οι πολιτικές τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ

«Η υγειονομική περίθαλψη απορροφά ολόκληρη τη σύνταξη.» (SK, γυναίκα, 63)

Οι ερωτηθέντες εξέφραζαν συχνά δυσπιστία όσον αφορά το κατά πόσον υπάρχει πολιτική βούληση προς την κατεύθυνση αυτή

«[Οι πολιτικοί ιθύνοντες] είναι τόσο απασχολημένοι με τις διάφορες συνεδριάσεις τους όπου συζητούν κάθε λογής θέματα, με αποτέλεσμα να χρειάζονται νέες συνεδριάσεις για να συζητήσουν το αρχικό θέμα, αν και στο τέλος δεν γίνεται τίποτα.» (UK, γυναίκα, 69)

1.2 Αντιλήψεις όσον αφορά τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία, και οι προσωπικές εμπειρίες των ερωτηθέντων

Η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι επιδεικνύεται

εξαιρετικά ανεπαρκές ενδιαφέρον για θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Ο κύριος λόγος που επικαλέστηκαν για την ελλιπή προβολή αυτών των θεμάτων είναι, όπως οι ίδιοι πιστεύουν, η εμμονή των μέσων ενημέρωσης σε ιστορίες που παρουσιάζουν εικόνες αφθονίας, πλούτου, ομορφιάς και νεότητας. Θεωρείται ότι τα μέλη της κοινωνίας προσβλέπουν σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία, και γι’ αυτό αντιμετωπίζονται ως θέματα που θα πουλήσουν ή που θα αποτελέσουν είδηση.

Όταν τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, οι ερωτηθέντες θεωρούν την κάλυψη υπερβολική ή ανακριβή, παραδείγματος χάριν:

o Παρουσιάζονται ως αριθμητικά στοιχεία (αριθμοί/στατιστικές) και ως εικόνες που προκαλούν συγκίνηση (άτομα που λιμοκτονούν, εικόνες μοναξιάς και απομόνωσης, καθώς και εικόνες υποβάθμισης σε γειτονιές), ή

o Παρουσιάζονται με ακραίο και λαϊκίστικο τρόπο. Αυτή η παρουσίαση θεωρείται ανακριβής και παραπλανητική.

Σε αντίθεση με αυτούς τους ανακριβείς τρόπους παρουσίασης της φτώχειας

και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης, οι ερωτηθέντες ανέφεραν μια σειρά θεμάτων τα οποία εκτιμούν ότι επηρεάζουν την καθημερινότητά τους. Τα θέματα αυτά τείνουν να είναι οι στοιχειώδεις υλικές πτυχές της ζωής σε συνθήκες φτώχειας, με κυρίαρχες:

o Το κόστος διαβίωσης.

o Τις υπηρεσίες υγείας και τα ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας.

Page 10: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

10

o Τις συνθήκες διαβίωσης και το περιβάλλον.

o Τη διαγενεακή φτώχεια – το γεγονός ότι υποχρεώνονται να στηρίξουν

τα παιδιά τους, ή να μεριμνούν για τις προοπτικές απασχόλησης των νέων.

Οι ερωτηθέντες εξήγησαν επίσης πώς αυτές οι πτυχές, λόγου χάρη το υψηλό

κόστος διαβίωσης και οι μειωμένες συντάξεις, οδηγούν σε κοινωνικό αποκλεισμό και απομόνωση.

Οι ερωτηθέντες πιστεύουν σε γενικές γραμμές ότι η προσέγγιση των μέσων ενημέρωσης όσον αφορά την παρουσίαση των θεμάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αντιπροσωπεύει την κοινωνία, καθώς αυτοί παραμελούνται σε μεγάλο βαθμό και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται δεν γίνεται κατανοητή ή αντιμετωπίζεται με εξαιρετικά απλουστευτικό τρόπο. Οι ερωτηθέντες αισθάνονται αποκλεισμένοι από την κοινωνία και, επιπλέον, υποστηρίζουν ότι απουσιάζουν η συμπάθεια, η ανάληψη δράσης και η εκδήλωση ενδιαφέροντος από μέρους της κοινωνίας όσον αφορά τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού επειδή οι άνθρωποι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται γι’ αυτά όταν δεν τους αγγίζουν προσωπικά.

Η πλειονότητα των ερωτηθέντων εκτιμά ότι το στοιχείο που απουσιάζει από

τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή ή περιπτωσιολογικές μελέτες που να αφορούν άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και το πώς διαχειρίζονται πραγματικά, καθημερινά προβλήματα.

Οι ερωτηθέντες επιθυμούν να δουν αναφορές στα μέσα ενημέρωσης οι οποίες:

o Να εφιστούν την προσοχή στις συνθήκες υπό τις οποίες ζουν οι συνταξιούχοι, όπως οι συνθήκες στέγασης και οι γειτονιές, τα χαμηλά εισοδήματα, η επιβίωση με μειωμένο προϋπολογισμό, τα γηρατειά, το υψηλό κόστος των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, καθώς και το υψηλό κόστος των ενοικίων, κ.ο.κ.

o Να εξετάζουν τους διαφορετικούς λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι οδηγούνται στη φτώχεια.

1.3 Βαθμός κατανόησης των θεμάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού από τους αρμόδιους για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων

Η ευρύτερα διαδεδομένη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν κατανοούν επί της ουσίας τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτή η αδυναμία κατανόησης θεωρείται ότι οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες ζουν υπό συνθήκες ευημερίας, εισπράττουν υψηλές

Page 11: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

11

αμοιβές και, επομένως, δεν αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Η έλλειψη κατανόησης από μέρους των πολιτικών ιθυνόντων δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι οι εν λόγω ιθύνοντες δεν είναι ενήμεροι για τα θέματα αυτά. Ωστόσο, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι η στάση των πολιτικών ιθυνόντων χαρακτηρίζεται από αδράνεια και έλλειψη ενδιαφέροντος και κατανόησης.

Οι ερωτηθέντες εκφράζουν συχνά την άποψη ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες

γνωρίζουν επαρκώς τα δεδομένα, όπως για παράδειγμα τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των ατόμων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας, καθώς και τα χρηματικά ποσά που διατίθενται για κοινωνικές συντάξεις ή κοινωνική στήριξη. Εντούτοις, κατά τη γνώμη ορισμένων, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες κατανοούν την πραγματικότητα της καθημερινής τους ζωής – μια πτυχή η οποία θεωρούν ότι γίνεται ελάχιστα κατανοητή.

Καθώς οι πολιτικοί ιθύνοντες θεωρείται ότι έχουν ελάχιστες άμεσες εμπειρίες

φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, ορισμένοι υποστήριξαν ότι πολίτες που υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό ή ζουν υπό συνθήκες φτώχειας θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως σύμβουλοι των υπευθύνων λήψης πολιτικών αποφάσεων για τα ζητήματα αυτά.

1.4 Οι πολιτικές της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας – γνώση και προσδοκίες

Σε γενικές γραμμές, οι ερωτηθέντες δεν είχαν επαρκή γνώση των πολιτικών της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας αλλά πιστεύουν ότι η ΕΕ συμπεριλαμβάνει στην ευρύτερη ημερήσια διάταξή της θέματα που άπτονται της φτώχειας. Κατά συνέπεια, οι ερωτηθέντες ήταν σε θέση να αναφέρουν λίγα μόνον παραδείγματα πολιτικών ή παρεμβάσεων της ΕΕ που τους ήταν γνωστές ή για τις οποίες είχαν προσωπική εμπειρία.

Οι ερωτηθέντες κατέθεσαν διάφορες ιδέες σχετικά με το τι πρέπει να κάνει η ΕΕ για να καταπολεμήσει τη φτώχεια. Οι δύο ιδέες που αναφέρθηκαν με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι:

o Η αντιμετώπιση της ανεργίας

o Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και των συνθηκών που επικρατούν στις γειτονιές.

Άλλοι σημαντικοί τομείς στους οποίους θεωρείται ότι πρέπει να λάβει μέτρα η ΕΕ είναι η αύξηση των συντάξεων, η βελτίωση της πρόσβασης και η μείωση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης, η παροχή κοινωνικών ενισχύσεων στα άτομα που χρήζουν προστασίας, καθώς και η επικοινωνία με τους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη τα προβλήματα που τους απασχολούν.

Από τις απαντήσεις κατέστη εμφανές ότι οι παρεμβάσεις αυτού του είδους δεν

θα βελτίωναν απλώς την ποιότητα ζωής των ερωτηθέντων από υλική άποψη,

Page 12: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

12

αλλά θα προσέφεραν επίσης μια σειρά από ψυχολογικά οφέλη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται: η αποκατάσταση της αξιοπρέπειάς τους, καθώς η φτώχεια εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως κάτι που προκαλεί ντροπή ή αμηχανία· η συνδρομή των πολιτών έτσι ώστε να είναι πιο ενεργοί (για παράδειγμα, μέσω της απασχόλησης) και να μειωθεί επομένως και η μοναξιά τους· και η συμβολή στην καταπολέμηση των αισθημάτων αβεβαιότητας και φόβου που μπορεί να έχουν οι άνθρωποι για το μέλλον τους.

Στο ερώτημα σχετικά με το ποιο είναι το σημαντικότερο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι πολιτικοί ιθύνοντες, οι ερωτηθέντες επανέλαβαν μια σειρά από προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως η καταπολέμηση της ανεργίας, η εστίαση στην οικονομία και τις υποδομές (όπως η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση), ακούγοντας παράλληλα τη φωνή των ηλικιωμένων και φτωχών ή κοινωνικά αποκλεισμένων. Και σε αυτή την περίπτωση, έγινε λόγος για παρεμβάσεις οι οποίες δεν θα καλύπτουν απλώς τις υλικές ανάγκες των ηλικιωμένων και φτωχών ή κοινωνικά αποκλεισμένων, αλλά θα δίνουν επίσης νόημα και σκοπό στη ζωή τους, λόγου χάρη μέσω της συμμετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες ή της μεταβίβασης των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων στις νεότερες γενιές.

1.5 Συγκεκριμένα ζητήματα – Διαδίκτυο, συνθήκες διαβίωσης και απασχόληση

Περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο είτε μέσω οικιακού υπολογιστή, είτε μέσω υπολογιστή που ανήκει σε άλλο μέλος της οικογένειάς του (όπως, π.χ. παιδί) ή μέσω κάποιας βιβλιοθήκης ή τοπικής οργάνωσης για την παροχή κατάρτισης και δεξιοτήτων. Όσοι δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο επικαλέστηκαν το κόστος και την ικανότητα χρήσης της νέας τεχνολογίας ως τους σημαντικότερους λόγους που εμποδίζουν την πρόσβασή τους σε αυτό. Οι ερωτηθέντες που δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο διατύπωσαν ανάμικτες απόψεις σχετικά με το κατά πόσον επιθυμούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την τεχνολογία. Για πολλούς, οι συνέπειες της αδυναμίας πρόσβασης στο Διαδίκτυο, ή της περιορισμένης πρόσβασης σε αυτό, συνίστανται στο ότι εντείνονται φαινόμενα όπως η μοναξιά, η απομόνωση, η κατάθλιψη, το άγχος και η ανησυχία, καθώς και το αίσθημα αποκλεισμού από την κοινωνία. Οι ερωτηθέντες προσδοκούν από τους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ να θέσουν στη διάθεση των πολιτών δωρεάν ή υποστηριζόμενα με γενναιόδωρες επιδοτήσεις προγράμματα πρόσβασης στο Διαδίκτυο και εκμάθησης ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Στην πλειονότητά τους οι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχία για τις κακές συνθήκες διαβίωσης των ιδίων και/ή της γειτονιάς στην οποία ζουν. Εκφράστηκαν επίσης ανησυχίες για μια σειρά επιμέρους πτυχών, με κυρίαρχη την αντικοινωνική συμπεριφορά και την ασφάλεια· την ελλιπή συντήρηση και φροντίδα των κτηρίων στα οποία ζουν οι ερωτηθέντες· και την καθαριότητα στους δρόμους. Δεν προκαλεί έκπληξη άλλωστε το γεγονός ότι οι ερωτηθέντες επιθυμούν παρεμβάσεις από μέρους των πολιτικών ιθυνόντων της ΕΕ για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων ζητημάτων: αύξηση των συντάξεων, μείωση των φόρων που καταβάλλουν οι συνταξιούχοι, και επιδότηση του κόστους των κοινωφελών υπηρεσιών και των ενοικίων, καθόσον αυτό θα τους επέτρεπε να εξοικονομούν χρήματα για την κάλυψη των στοιχειωδών δαπανών συντήρησης των κτηρίων στα οποία ζουν.

Page 13: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

13

Οι ερωτηθέντες έθιξαν επίσης μια σειρά από ζητήματα που επηρεάζουν τις

δυνατότητές τους για εύρεση απασχόλησης. Το κυριότερο από αυτά ήταν τα όρια ηλικίας ή οι διακρίσεις λόγω ηλικίας και τα εν γένει αυξημένα ποσοστά ανεργίας. Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα, οι ερωτηθέντες αναμένουν από τους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ να δημιουργήσουν περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης· να λάβουν μέτρα καταπολέμησης των διακρίσεων με βάση την ηλικία στον χώρο εργασίας· και να επιδειχθεί εντονότερο ενδιαφέρον από τα κέντρα εύρεσης εργασίας για την εξεύρεση θέσεων απασχόλησης που να είναι κατάλληλες για τους εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας.

Page 14: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

14

2 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

2.1 Ιστορικό και στόχοι Δεδομένου ότι σχεδόν 84 εκατομμύρια Ευρωπαίοι διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ένωσε τις δυνάμεις της με τα κράτη μέλη της προκειμένου να καταστήσει το 2010 Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι κεντρικοί στόχοι ήταν να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα ζητήματα αυτά και να αναζωογονηθεί η πολιτική δέσμευση της ΕΕ και των κρατών μελών της υπέρ της καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η κατευθυντήρια αρχή του Ευρωπαϊκού Έτους 2010 ήταν να δώσει φωνή στις ανησυχίες των πολιτών οι οποίοι αναγκάζονται να βιώσουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και να εμπνεύσει κάθε ευρωπαίο πολίτη και άλλους ενδιαφερόμενους για να ασχοληθούν με τα σημαντικά αυτά θέματα.3 Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανέθεσε την εκπόνηση ποιοτικής μελέτης σε 18 κράτη μέλη της ΕΕ, με σκοπό να διερευνηθούν τα ζητήματα που απασχολούν τα άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και αντιμετωπίζουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Τα ευρήματα της έρευνας, τα οποία περιλαμβάνονται στην παρούσα συγκεντρωτική έκθεση, θα χρησιμεύσουν ως πρωτογενές ενημερωτικό υλικό για τις εργασίες της Αγοράς των Πολιτών της ΕΕ με θέμα «Κρίση και φτώχεια», η οποία θα πραγματοποιηθεί τον Ιανουάριο του 2011. Οι γενικοί στόχοι της μελέτης ήταν:

να διερευνηθούν τα συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τα άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό ή διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, έτσι ώστε να καθοριστούν οι τομείς τους οποίους θα μπορούσε να καλύψει η μελέτη που θα υποβληθεί στην Αγορά των Πολιτών του 2011· και

εν συνεχεία να προσφερθούν στους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ που μετέχουν στην Αγορά των Πολιτών του 2011 πληροφορίες από πρώτο χέρι σχετικά με τις ανησυχίες των ατόμων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.

2.2 Μεθοδολογία και δειγματοληψία

2.2.1 Σχεδιασμός Η έρευνα περιλάμβανε δύο στάδια. Η παρούσα έκθεση εστιάζει στο πρώτο στάδιο. Το πρώτο στάδιο αφορούσε μια σειρά ομάδων εστίασης σε ένα δείγμα ερωτηθέντων από 18 κράτη μέλη, με άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω που αντιμετωπίζουν προβλήματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Σε κάθε χώρα διοργανώθηκε έρευνα, διάρκειας 90 λεπτών περίπου, σε μία ομάδα 8-12 ερωτηθέντων οι οποίοι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας όπως αυτό

3 http://www.2010againstpoverty.eu/about/?langid=el

Page 15: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

15

ορίζεται στη χώρα στην οποία κατοικούν. 4 Επιπλέον, αποφασίστηκε ότι τουλάχιστον τέσσερις από τους ερωτηθέντες ανά ομάδα έπρεπε να χαρακτηρίζονται και ως κοινωνικά αποκλεισμένοι 5 . Οι ομάδες απαρτίζονταν τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες, καθώς και από συνταξιούχους, ανέργους και απασχολούμενους. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα στοιχεία των συμμετεχόντων ανά κράτος μέλος.

ΦΥΛΟ ΚΡΑΤΟΣ ΜΕΛΟΣ Α Γ

ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΙΟ ΤΗΣ

ΦΤΩΧΕΙΑΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜ

ΟΣ

ΤΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ

ΕΡΕΥΝΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ

Βέλγιο 4 4 60-73 Όλοι/-ες 8 από 8 Βρυξέλλες Τσεχική Δημοκρατία

4 4 60-65 Όλοι/-ες 4 από 8 Πράγα

Δανία 5 6 64 - 81 Όλοι/-ες 10 από 11 Κοπεγχάγη Γαλλία 3 6 60 - 75 Όλοι/-ες 9 από 9 Παρίσι Γερμανία 4 6 60 - 75 Όλοι/-ες 10 από 10 Μόναχο Ελλάδα 4 4 60 - 70 Όλοι/-ες 4 από 8 Αθήνα Ουγγαρία 4 4 60 - 65 Όλοι/-ες 6 από 8 Βουδαπέστη Ιρλανδία 3 5 63 - 71 Όλοι/-ες 4 από 8 Δουβλίνο Ιταλία 5 4 63 - 70 Όλοι/-ες 9 από 9 Μιλάνο Λετονία 3 7 59* - 78 Όλοι/-ες 8 από 10 Ρίγα Mάλτα 6 4 60 - 82 Όλοι/-ες 9 από 10 Άγιος Ιουλιανός Πολωνία 4 4 60 - 69 Όλοι/-ες 6 από 8 Βαρσοβία Πορτογαλία

3 5 63 - 74 Όλοι/-ες 8 από 8 Λισαβόνα

Ρουμανία 3 6 60 - 86 Όλοι/-ες 8 από 9 Βουκουρέστι Σλοβακία 3 5 61 - 78 Όλοι/-ες 8 από 8 Μπρατισλάβα Ισπανία 5 4 60 - 72 Όλοι/-ες 6 από 9 Μαδρίτη Σουηδία 3 7 62 - 74 Όλοι/-ες 8 από 10 Γκέτεμποργκ Ηνωμένο Βασίλειο

1 8 62 - 69 Όλοι/-ες 8 από 9 Λονδίνο

* Ένας από τους ερωτηθέντες της λετονικής ομάδας ήταν 59 ετών. Οι ομάδες αυτές αντιπροσωπεύουν σύνολο 160 ερωτηθέντων στα υπό εξέταση 18 κράτη μέλη. Από τους εν λόγω ερωτηθέντες:

Τα δύο τρίτα ήταν συνταξιούχοι, εκ των οποίων μια μειονότητα είχε συνταξιοδοτηθεί για λόγους αναπηρίας/υγείας. Μια μειονότητα των ερωτηθέντων συνταξιούχων συμπλήρωνε το εισόδημα από τη σύνταξη με συμπληρωματική εργασία.

Ένα τρίτο των ερωτηθέντων δεν είχε συνταξιοδοτηθεί, εκ των οποίων οι μισοί περίπου ήταν εργαζόμενοι και οι μισοί άνεργοι. Οι εργαζόμενοι απασχολούνταν σε διάφορες εργασίες όπως καθαριστές, επιστάτες,

4 Για κάθε κράτος μέλος χρησιμοποιήθηκαν ατομικά όρια φτώχειας, τα οποία αναγράφονται στο ερωτηματολόγιο επιλογής των ερωτηθέντων που επισυνάπτεται στην παρούσα έκθεση ως παράρτημα. Οι ερωτηθέντες επιλέχθηκαν με βάση το εισόδημα του νοικοκυριού τους το οποίο υπολειπόταν του καθορισμένου κατωτάτου ορίου και σε συνάρτηση με τον αριθμό των ατόμων του νοικοκυριού. 5 Οι ερωτηθέντες εντάσσονταν στην κατηγορία των κοινωνικά αποκλεισμένων αν απαντούσαν «ισχύει για εμένα προσωπικά» σε τέσσερις ή περισσότερες δηλώσεις που απαντούν στην Ερώτηση 4 του ερωτηματολογίου επιλογής.

Page 16: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

16

κατασκευαστές πινακίδων, φύλακες ασφαλείας, ράπτες, ανθοπώλες, φροντιστές παιδιών κλπ. Ορισμένοι εργάζονταν συγχρόνως υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης ή ως αυτοαπασχολούμενοι.

Λίγο πάνω από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων ήταν παντρεμένοι ή συμβίωναν με σύντροφο, ενώ τα υπόλοιπα δύο τρίτα ήταν ανύπαντροι, διαζευγμένοι, εν διαστάσει ή χήροι. Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες, αν και αποτελούσαν μειονότητα, είχαν παιδιά τα οποία είτε ζούσαν μαζί τους είτε λάμβαναν κάποιο είδος οικονομικής στήριξης.

Στο επόμενο στάδιο της έρευνας, επιλεγμένα άτομα από τους συμμετέχοντες στην ομάδα εστίασης προσκλήθηκαν στις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο του 2011, προκειμένου να συμμετάσχουν σε μια δεύτερη συζήτηση για να καταθέσουν τη συμβολή τους στην Αγορά. Στον πίνακα που ακολουθεί αναγράφεται ο αριθμός των ατόμων που θα προσκληθούν από καθένα από τα 18 κράτη μέλη.

ΧΩΡΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΩΣΤΕ ΝΑ

ΣΥΜΜΕΤΑΣΧΟΥΝ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

Βέλγιο 1 Τσεχική Δημοκρατία 1 Δανία 1 Γαλλία 2 Γερμανία 2 Ελλάδα 1 Ουγγαρία 1 Ιρλανδία 1 Ιταλία 2 Λετονία 0 Mάλτα 0 Πολωνία 2 Πορτογαλία 1 Ρουμανία 2 Σλοβακία 0 Ισπανία 1 Σουηδία 1 Ηνωμένο Βασίλειο 2 ΣΥΝΟΛΟ 21

2.2.2 Περιεχόμενο της συζήτησης Η συζήτηση ξεκίνησε με τη γενικότερη διερεύνηση των σκέψεων των ερωτηθέντων για τον τρόπο παρουσίασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης, για τα κυριότερα ζητήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες στην καθημερινή τους ζωή, καθώς και για το ποιες θεωρούν ότι είναι οι απόψεις της κοινωνίας σχετικά με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ακολούθησε συζήτηση σχετικά με τις συγκεκριμένες απόψεις των ερωτηθέντων και τις προτεραιότητες όσον αφορά τις πτυχές της ζωής τους που θεωρούν ότι είναι κατανοητές από τους πολιτικούς ιθύνοντες και τα μέτρα που επιθυμούν να λάβουν οι ευρωπαίοι πολιτικοί ιθύνοντες. Οι συμμετέχοντες δέχθηκαν ερωτήματα τα οποία περιστρέφονταν γύρω από τρεις επιμέρους τομείς ενδιαφέροντος στο πλαίσιο των εργασιών της Αγοράς – το Διαδίκτυο και άλλες σύγχρονες τεχνολογίες της

Page 17: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

17

επικοινωνίας, τις συνθήκες διαβίωσης και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι γειτονιές στις οποίες κατοικούν, και τις εμπειρίες τους από την εξεύρεση νέας εργασίας εάν προηγουμένως ήταν άνεργοι. Τέλος, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αναφέρουν ένα συγκεκριμένο μέτρο που επιθυμούν να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες της ΕΕ για την αντιμετώπιση των θεμάτων της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο οδηγός συζήτησης που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη έχει επισυναφθεί ως παράρτημα στην παρούσα έκθεση.

2.2.3 Χρονοδιάγραμμα Η επιτόπια έρευνα για την παρούσα μελέτη διεξήχθη μεταξύ 6ης και 10ης Δεκεμβρίου 2010.

Page 18: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

18

3 ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται ορισμένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες στην καθημερινότητά τους. Προκειμένου να εντοπιστούν αυτά τα προβλήματα, οι ερωτηθέντες κλήθηκαν αρχικώς να εξετάσουν πώς παρουσιάζονται και πώς ερμηνεύονται τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης. Αυτή η προσέγγιση υιοθετήθηκε με σκοπό να διασφαλιστεί η προσωπική άνεση καθενός από τους ερωτηθέντες απέναντι στο ευαίσθητο ενδεχομένως θέμα συζήτησης και να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο για να συζητηθούν στη συνέχεια στο πλαίσιο της ομάδας οι προβληματισμοί τους. Από τους συμμετέχοντες ζητήθηκε επίσης να αναφέρουν τι, κατά τη γνώμη τους, απουσιάζει και τι θα άλλαζαν όσον αφορά τον τρόπο παρουσίασης των θεμάτων αυτών από τα μέσα ενημέρωσης, καθώς και πώς θεωρούν ότι αντιμετωπίζει η κοινωνία τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

3.1 Καίρια ευρήματα

Η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι όλα τα είδη μέσων ενημέρωσης επιδεικνύουν εξαιρετικά ανεπαρκές ενδιαφέρον για τα ζητήματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο κύριος λόγος που επισημάνθηκε για αυτήν την έλλειψη ενδιαφέροντος είναι, όπως οι ίδιοι πιστεύουν, η εμμονή των μέσων ενημέρωσης σε ιστορίες που παρουσιάζουν εικόνες αφθονίας, πλούτου, ομορφιάς και νεότητας. Θεωρείται ότι τα μέλη της κοινωνίας προσβλέπουν σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία, και γι’ αυτό αντιμετωπίζονται ως θέματα που θα πουλήσουν ή που θα αποτελέσουν είδηση.

Όταν τα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται σε θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι αυτά παρουσιάζονται ως αριθμητικά στοιχεία (αριθμοί/στατιστικές) και ως εικόνες που προκαλούν συγκίνηση (άτομα που λιμοκτονούν, εικόνες μοναξιάς και απομόνωσης, καθώς και εικόνες υποβάθμισης σε γειτονιές), ή με ακραίο και λαϊκίστικο τρόπο. Αυτή η παρουσίαση θεωρείται ανακριβής και παραπλανητική.

Σε αντίθεση με αυτούς τους ανακριβείς τρόπους παρουσίασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης, οι ερωτηθέντες ανέφεραν μια σειρά θεμάτων τα οποία εκτιμούν ότι επηρεάζουν την καθημερινότητά τους. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής: το κόστος διαβίωσης, οι υπηρεσίες υγείας και τα ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας, οι συνθήκες διαβίωσης και η φτώχεια στις γειτονιές των πόλεων καθώς και μεταξύ των γενεών. Οι ερωτηθέντες εξήγησαν επίσης πώς αυτές οι πτυχές, λόγου χάρη το υψηλό κόστος διαβίωσης, οδηγούν σε κοινωνικό αποκλεισμό και απομόνωση.

Οι ερωτηθέντες πιστεύουν σε γενικές γραμμές ότι η προσέγγιση των μέσων

ενημέρωσης όσον αφορά την παρουσίαση των θεμάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αντιπροσωπεύει την κοινωνία, καθώς αυτοί παραμελούνται σε μεγάλο βαθμό και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται δεν γίνεται κατανοητή ή αντιμετωπίζεται με εξαιρετικά απλουστευτικό τρόπο. Οι ερωτηθέντες αισθάνονται αποκλεισμένοι από την κοινωνία και, επιπλέον, υποστηρίζουν ότι απουσιάζουν η συμπάθεια, η

Page 19: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

19

ανάληψη δράσης και η εκδήλωση ενδιαφέροντος από μέρους της κοινωνίας όσον αφορά τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού επειδή οι άνθρωποι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται γι’ αυτά όταν δεν τους αγγίζουν προσωπικά.

Η πλειονότητα των ερωτηθέντων εκτιμά ότι το στοιχείο που απουσιάζει από

τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή ή περιπτωσιολογικές μελέτες που να αφορούν άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και το πώς διαχειρίζονται πραγματικά, καθημερινά προβλήματα.

Οι ερωτηθέντες θα ήθελαν οι αναφορές στα μέσα ενημέρωσης να εφιστούν την προσοχή στις συνθήκες διαβίωσης των συνταξιούχων, όπως οι συνθήκες στέγασης και οι γειτονιές, τα χαμηλά εισοδήματα, η επιβίωση με μειωμένο προϋπολογισμό, τα γηρατειά, το υψηλό κόστος των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, καθώς και το υψηλό κόστος των ενοικίων. Θεωρούν ότι τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να παρουσιάζουν επίσης τους διάφορους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι οδηγούνται στη φτώχεια καθώς και τους λόγους για τους οποίους παραμένουν φτωχοί.

3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης

Όλοι οι ερωτηθέντες ασχολούνται με τα μέσα ενημέρωσης σε κάποιο βαθμό, είτε παρακολουθώντας τηλεόραση (ειδησεογραφικά προγράμματα, σαπουνόπερες ή ντοκιμαντέρ), είτε ακούγοντας ραδιόφωνο, είτε διαβάζοντας εφημερίδες· ο βαθμός επαφής τους με αυτά όμως είναι φυσικό να διαφέρει, ενώ έχουν πρόσβαση σε διαφορετικά είδη μέσων ενημέρωσης. Η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι όλα τα είδη μέσων ενημέρωσης επιδεικνύει εξαιρετικά ανεπαρκές ενδιαφέρον για τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (UK, SK, EL, DE, PL, DK, MT, LV, IE, RO, IT, PT, CZ, ES). Θεωρούν ότι τα θέματα αυτά καλύπτονται συχνά επιφανειακά (UK, SK, DK, CZ).

«Ποτέ δεν έχω δει στην τηλεόραση σοβαρό πρόγραμμα σχετικά με τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό.» (EL, γυναίκα, 65)

«Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν απλά να ακούνε για τέτοια θέματα. Κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά και δεν θέλουν να συζητήσουν με κανέναν τρόπο το πρόβλημα της φτώχειας.» (DK, γυναίκα, 81)

«Νομίζω ότι πρέπει να επιμείνουμε στην ανάγκη μετάδοσης τηλεοπτικών προγραμμάτων που θα απεικονίζουν με σωστό τρόπο τους πολίτες και τα προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν. Πρέπει να θίγουν διαρκώς αυτό το ζήτημα. Τα μέσα ενημέρωσης δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους.» (BE, άνδρας, 60) «Κανείς δεν θέλει να ακούει τα μέσα ενημέρωσης να μιλούν για τους φτωχούς. Δεν θεωρείται είδηση το να στερείται κανείς πράγματα. Αυτοί που βρίσκονται ψηλά, δεν θέλουν να ξέρουν.» (CZ, γυναίκα, 64)

Page 20: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

20

«Στην εφημερίδα γράφτηκε ότι θα δημιουργηθούν πεντακόσιες νέες θέσεις εργασίας. Δεν προστέθηκε όμως ότι, εν τω μεταξύ, θα έχουν χαθεί επτακόσιες θέσεις εργασίας στην Πέστη…» (HU, άνδρας, 61)

Ο κύριος λόγος που επισημάνθηκε για την ελλιπή παρουσίαση αυτών των θεμάτων είναι, όπως οι ίδιοι πιστεύουν, η εμμονή των μέσων ενημέρωσης σε ιστορίες που παρουσιάζουν εικόνες αφθονίας, πλούτου, ομορφιάς και νεότητας. Σε αυτά θεωρείται ότι προσβλέπουν τα μέλη της κοινωνίας (UK, SE, ES, PL), αυτά είναι τα θέματα που θα πουλήσουν ή που αποτελούν ειδήσεις (οι ζωές των νέων, πλούσιων και διάσημων), και αυτά θα εξασφαλίσουν υψηλότερες θεαματικότητες, πράγμα που εξυπηρετεί τα οικονομικά συμφέροντα των μέσων ενημέρωσης (SE, RO, SK, HU, EL, PL). Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι η εισαγωγή αμερικανικών προγραμμάτων έχει συμβάλει περαιτέρω στην επικράτηση τέτοιων αντιλήψεων (UK).

«Νομίζω ότι το θέμα της φτώχειας δεν προβάλλεται πολύ από τα μέσα ενημέρωσης, έχω την εντύπωση ότι η τηλεόραση δείχνει περισσότερη αφθονία... Όλοι είναι πλούσιοι, όλοι είναι όμορφοι, όλοι είναι λεπτοί, δεν βλέπει κανείς πολλή φτώχεια στα μέσα ενημέρωσης… Μάλλον οι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν την πιο ευκατάστατη πλευρά του κόσμου, δεν θέλουν να βλέπουν τη φτώχεια» (UK, γυναίκα, 64)

«Η καθημερινότητα δεν είναι ελκυστική. Είναι καλύτερο να μην δείχνουμε αυτήν τη φτώχεια στο εξωτερικό» (PL, άνδρας, 64)

Όταν προβάλλονται ηλικιωμένοι και συνταξιούχοι, συνήθως παρουσιάζονται ως άνθρωποι που ζουν ευχάριστα και είναι οικονομικώς ευκατάστατοι. Η παρουσίαση φτωχών ηλικιωμένων ή συνταξιούχων θα προκαλούσε αμηχανία. (SE)

«Οι ηλικιωμένοι/φτωχοί και συνταξιούχοι προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης ως άτομα της ανώτερης τάξης που ταξιδεύουν στο εξωτερικό και ξοδεύουν χρήματα από εδώ και από εκεί.» (SE, γυναίκα, 67)

Όταν τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι η παρουσίαση γίνεται κατά τον ακόλουθο τρόπο:

Τα μέσα ενημέρωσης θεωρείται ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για την παρουσίαση αριθμητικών στοιχείων (αριθμών/στατιστικών) και εικόνων που προκαλούν συγκίνηση (άτομα που λιμοκτονούν, εικόνες μοναξιάς και απομόνωσης, καθώς και εικόνες υποβάθμισης σε τοπικές γειτονιές), αντί να εστιάζουν σε συγκεκριμένα παραδείγματα από την καθημερινή ζωή πραγματικών ανθρώπων. Παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα ποσοστά ανεργίας και το κατά πόσον αυξάνονται ή μειώνονται, όμως οι αριθμοί δεν μπορούν να περιγράψουν τις ζωές των ανθρώπων στους οποίους αντιστοιχούν (PT, DE, HU, DE, IT, BE). Οι αριθμοί θεωρούνται εξάλλου επιδεκτικοί ποικίλων ερμηνειών – ο καθένας μπορεί να τους ερμηνεύσει σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να προσεγγίσει τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό (BE).

«Η τηλεόραση δείχνει πολύ συχνά ανθρώπους να κοιμούνται στους δρόμους, όμως αυτό δεν είναι τίποτε περισσότερο από απλές εικόνες.» (PT, γυναίκα, 63)

Page 21: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

21

«Πού και πού, στις ειδήσεις αναφέρεται το ποσοστό των ανέργων που υπάρχουν στη χώρα. Ποτέ όμως δεν εξετάζεται προσεκτικά σε τι ακριβώς αναφέρεται αυτό το ποσοστό.» (DE, γυναίκα, 62) «Λένε [μόνον] ένα απλό ποσοστό.» (HU, άνδρας, 60)

Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός παρουσιάζονται με ακραίο και

λαϊκίστικο τρόπο, ή ως ένα χείριστο σενάριο –για παράδειγμα όταν ένας άστεγος πεθαίνει λόγω κακών καιρικών συνθηκών, ή όταν ένα άτομο πάσχει από κάποια πολύ βαριά ασθένεια– αντί να αντιμετωπίζονται ως η καθημερινή πραγματικότητα μιας αρκετά μεγάλης ομάδας ανθρώπων (SK, IE, CZ, ES, EL, IT, BE).

«Αν κάποιος πάθει καρκίνο, δεν είναι ποτέ καρκίνος στο μικρό του δάχτυλο, είναι πάντα καρκίνος του εγκεφάλου ή κάτι πραγματικά σοβαρό από το οποίο δεν πρόκειται να επιβιώσει.» (IE, άνδρας, 71)

Αυτό σχετίζεται και με την επιφανειακά στερεοτυπική παρουσίαση των φτωχών, παραδείγματος χάριν σε τηλεοπτικές σαπουνόπερες, ως τεμπέληδων που δεν θέλουν να εργαστούν και μετέρχονται όλα τα μέσα προκειμένου να εκμεταλλευτούν το κράτος πρόνοιας (DE, DK, SK). Επιπλέον, η βιομηχανία της ψυχαγωγίας, λόγου χάρη σε δράματα και κωμωδίες, θεωρείται ότι συχνά παρουσιάζει τους φτωχούς ως εξαιρετικά φτωχούς, βρώμικους και αξιολύπητους. Αυτή η ακραία παρουσίαση και πόλωση των χαρακτήρων επιλέγεται προκειμένου να γίνει η ταινία πιο ενδιαφέρουσα ή αστεία, ή για να γίνουν πιο σαφείς οι διακρίσεις. Η εικόνα, όμως, που δίνεται δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (DK).

Η φτώχεια καλύπτεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε διεθνή κλίμακα, παρά

σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. (UK, PT, MT) «Μας δείχνουν εικόνες από την Αϊτή, μας δείχνουν τι συμβαίνει στο Μεξικό… στην Αφρική… μας δείχνουν όλους αυτούς τους ανθρώπους αλλά δεν εξηγούν ποια είναι η κατάσταση εδώ [όσον αφορά τη φτώχεια]... Θέλουμε να μαθαίνουμε τι συμβαίνει εδώ, γιατί υπάρχει πολλή φτώχεια στον περίγυρό μας…» (UK, γυναίκα, 68)

«Πολλοί στέλνουν χρήματα στην Αϊτή, για τον κόσμο που ζει εδώ όμως δεν περισσεύει τίποτε.» (BE, άνδρας, 60)

Τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν περιστατικά φιλανθρωπίας προς

φτωχούς, όμως πρόκειται συνήθως για μεμονωμένες πράξεις στήριξης ατόμων τα οποία έχουν ανάγκη από βοήθεια, π.χ. αγορά αναπηρικών αμαξιδίων, προσφορά τροφίμων κ.ο.κ. (SK), ή δημιουργούν την εντύπωση ότι το κράτος και άλλοι φορείς παρέχουν επαρκή στήριξη στους φτωχούς – ότι τα όσα προσφέρουν είναι αρκετά για να εξασφαλίσουν την αξιοπρεπή τους διαβίωση (HU).

Οι συζητήσεις σχετικά με τη φτώχεια κατά κύριο λόγο αφορούν την πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση και τις συνέπειές της σε εθνικό επίπεδο. (IE)

Τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν τους φτωχούς και τους ηλικιωμένους ως μια τόσο μικρή ομάδα ώστε να μην αξίζει τον κόπο να εστιάσει κανείς την

Page 22: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

22

προσοχή του σε αυτούς / ή ως φαινόμενο που δεν παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. (SE)

Όταν παρουσιάζονται καταστάσεις φτώχειας σε τηλεοπτικές σειρές ή σαπουνόπερες, αυτές καταλήγουν πάντα σε αίσιο τέλος, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. (PT)

«Στις τηλεοπτικές σειρές και τις σαπουνόπερες οι καταστάσεις φτώχειας έχουν πάντα ευτυχή κατάληξη, στην πραγματικότητα όμως η φτώχεια δεν είναι έτσι.» (PT, άνδρας, 67)

Δίνεται υπερβολική έμφαση στο αλκοόλ και τις παμπ. Το αλκοόλ θεωρείται ότι

συνοδεύει παντού και πάντα την παρουσίαση της ζωής των φτωχών, ενώ οι παμπ και τα μπαρ συχνά παρουσιάζονται ως κέντρο όχι μόνον κοινωνικών συναθροίσεων, αλλά της ίδιας της ζωής της κοινότητας. Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες που ζουν σε κέντρα πόλεων εκτιμούν ότι αυτή η παρουσίαση αντιπροσωπεύει αρκετά πιστά τη ζωή της κοινότητάς τους· ωστόσο, άλλοι συμμετέχοντες, οι οποίοι ζουν σε προάστια, θεωρούν ότι υπάρχουν και άλλοι χώροι τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιήσουν στις κοινωνικές τους συναναστροφές. (IE)

«Οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν πάντα [στην παμπ] για να πιουν, αλλά για να συναναστραφούν κοινωνικά επειδή δεν έχουν άλλη διέξοδο.» (IE, γυναίκα, 63)

Αυτοί οι τρόποι παρουσίασης θεωρούνται εν γένει ανακριβείς, και οι ερωτηθέντες επικαλούνται πολλούς λόγους γι’ αυτή τους την άποψη:

Η φτώχεια στην κοινωνία είναι μέχρις ενός σημείου κρυμμένη και είναι δύσκολο να εντοπιστεί, δεδομένου ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να τηρούν τα προσχήματα και αισθάνονται ντροπή για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. (DK, ES, SK, IT)6

«Η φτώχεια σήμερα είναι εσωστρεφής, ενώ στις ταινίες είναι εξωστρεφής. Στις ταινίες μπορείς πάντα να διακρίνεις αν κάποιος είναι φτωχός. Αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματική ζωή, γιατί οι άνθρωποι δεν το προβάλλουν.» (DK, άνδρας, 71)

«Η κρυμμένη φτώχεια δεν γίνεται αντιληπτή.» (SK, γυναίκα, 63)

Τα μέσα ενημέρωσης δεν θεωρούνται πάντα ανεξάρτητα, ενώ ορισμένες φορές ίσως να είναι προς το συμφέρον των ιδιοκτητών μέσων ενημέρωσης ή εφημερίδων, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις είναι και πολιτικοί, να παρουσιάζονται με επιφανειακό τρόπο τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού

6 Είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι η κρυφή διάσταση της φτώχειας εκφράστηκε και στις ομάδες εστίασης: για παράδειγμα, στη γερμανική ομάδα οι συμμετέχοντες δεν δίσταζαν να περιγράψουν τους εαυτούς τους ως φτωχούς και κοινωνικά αποκλεισμένους· στη σουηδική ομάδα ορισμένοι από τους συμμετέχοντες ήταν πιο πρόθυμοι από άλλους να παραδεχτούν ανοικτά την κατάστασή τους· ενώ στην ιρλανδική και τη λετονική ομάδα οι συμμετέχοντες δεν θεωρούσαν ότι είναι οι ίδιοι φτωχοί ή κοινωνικά αποκλεισμένοι (παρότι είχαν επιλεγεί με αυτό το κριτήριο) και υποστήριξαν ότι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτούς, οι οποίοι πρέπει να θεωρούνται πραγματικά φτωχοί.

Page 23: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

23

αποκλεισμού (RO, CZ, ES, BE) – αν τα προβλήματα δεν δημοσιοποιούνται, δεν χρειάζεται να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης που σχετίζονται με διαφορετικά μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιούν τα μέσα αυτά για να προβάλλουν διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας όσον αφορά τη φτώχεια, με σκοπό να εκθέσουν το ένα το άλλο (MT). Θεωρείται ότι στις συνεντεύξεις επιλέγονται άτομα που δεν πρόκειται να θίξουν τις εξαιρετικά άσχημες συνθήκες διαβίωσης ή που παρουσιάζουν την αρεστή εκδοχή της αλήθειας, ή που προσέχουν τα όσα λένε, προκειμένου να συγκαλύψουν τα προβλήματα (HU).

Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού είναι ανακριβής,

καθώς τα μέσα ενημέρωσης θεωρείται ότι δεν διαθέτουν τον χρόνο ή δεν έχουν διάθεση να διερευνήσουν λεπτομερώς την κατάσταση / δεν αφιερώνουν χρόνο για να κατανοήσουν σωστά τα προβλήματα. (SE, RO)

3.3 Ζητήματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού τα οποία επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ερωτηθέντων

Δεδομένου ότι όλοι οι ερωτηθέντες επιλέχθηκαν με κριτήριο το γεγονός ότι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας που ισχύει στη χώρα τους, ενώ ορισμένοι από αυτούς υφίστανται και κοινωνικό αποκλεισμό, είχαν όλοι άποψη για το πώς σχετίζονται με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό τα ζητήματα που επηρεάζουν την καθημερινή τους ζωή. Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχίες για μια σειρά ζητημάτων που επηρεάζουν την προσωπική τους ζωή, και τα συγκεκριμένα ζητήματα παρατίθενται με συνοπτικό τρόπο στον πίνακα που ακολουθεί, ξεκινώντας από εκείνο που αναφέρθηκε περισσότερο και καταλήγοντας σε αυτό που αναφέρθηκε λιγότερο, προτού αυτά εξεταστούν λεπτομερέστερα.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ Ζήτημα Παράδειγμα Ερωτηθέντες

από: Κόστος διαβίωσης Δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για την κάλυψη των

καθημερινών δαπανών διαβίωσης.

Δεν υπάρχουν χρήματα για πρόσθετες δαπάνες, όπως η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των ιδίων και άλλων προσώπων.

Δυσκολία κάλυψης εκτάκτων δαπανών.

Φορολόγηση των συνταξιοδοτικών τους εισοδημάτων.

Υψηλό κόστος μετακινήσεων.

Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση λόγω του γεγονότος ότι δεν διαθέτουν επαρκές εισόδημα και οι συναισθηματικές και υλικές συνέπειες αυτής της κατάστασης.

UK, SE, DE, DK, HU, ES, EL, PL, LV, FR, BE

Υπηρεσίες υγείας και ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας.

Οι ερωτηθέντες εκφράζουν ανησυχίες για την ποιότητα της φροντίδας στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης και τα ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας.

Το μη επιδοτούμενο κόστος των φαρμάκων έχει σοβαρή επίπτωση στους προϋπολογισμούς τους.

HU, DE, UK, LV, PT, FR, BE

Συνθήκες διαβίωσης και συνθήκες που επικρατούν στις

Το κόστος συντήρησης των κατοικιών τους.

Πρόστιμα για μη σωστή ανακύκλωση απορριμμάτων.

Ορισμένοι άνθρωποι έχουν χάσει τα σπίτια τους

UK, ES, EL, LV, FR

Page 24: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

24

γειτονιές εξαιτίας της φτώχειας.

Κακή κατάσταση ή μικρό μέγεθος κατοικιών.

Η εγκληματικότητα και οι αντικοινωνικές συμπεριφορές επηρεάζουν αρνητικά τις γειτονιές στις οποίες ζουν οι ερωτηθέντες.

Το κλείσιμο τοπικών δημοσίων κέντρων ψυχαγωγίας από τις τοπικές κυβερνήσεις με αποτέλεσμα οι νέοι να μην μπορούν να ασχοληθούν με άλλες δραστηριότητες και να μην έχουν άλλες διεξόδους μετά το σχολείο.

Θορυβώδεις γείτονες. Διαγενεακή φτώχεια

Παροχή οικονομικής στήριξης στα παιδιά τους όταν οι ίδιοι οι ερωτηθέντες δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στα έξοδά τους.

UK, MT, ES, HU, FR

Ανεργία Όσοι έχουν χάσει τις θέσεις εργασίας τους, κυρίως λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, δυσκολεύονται να βρουν νέα απασχόληση.

ES, PL, FR

Έλλειψη στήριξης Οι φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι βλέπουν την κατάστασή τους να επιδεινώνεται λόγω της απουσίας κοινωνικού δικτύου ή οικογενειακής στήριξης.

ES

Γραφειοκρατία Η γραφειοκρατία που απαιτείται (π.χ. συμπλήρωση εγγράφων και χρονική διάρκεια) για να αποκτήσει κανείς πρόσβαση σε οικονομική ή άλλου είδους ενίσχυση δημιουργεί προβλήματα στους ερωτηθέντες.

MT

3.3.1 Κόστος διαβίωσης Το ζήτημα που επηρεάζει τη ζωή των ερωτηθέντων και εθίγη περισσότερο ήταν το κόστος διαβίωσης. Είναι κοινή η αίσθηση ότι τα άτομα που επιβιώνουν με μειωμένο εισόδημα, και ιδίως όσοι εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τις παροχές κρατικών συντάξεων δεν έχουν αρκετά χρήματα για να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους, πόσο μάλλον να απολαύσουν μικρές πολυτέλειες της ζωής, όπως το να κάνουν δώρα στους εαυτούς τους ή σε μέλη της οικογένειάς τους, όπως στα εγγόνια τους (UK, SE, DE, DK, ES, PL, LV, HU, ES, FR, BE).

«Δεν μου αρέσει να επισκέπτομαι πλέον τις χριστουγεννιάτικες αγορές, γιατί δεν έχω τη δυνατότητα να αγοράσω τίποτε. Ίσως ένα ποτήρι ζεστό κρασί πού και πού, αλλά αυτό είναι όλο.» (DE, γυναίκα, 66)

Ακόμη και όσοι μπορούν να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους και να καλύψουν τυχόν πρόσθετα έξοδα, είναι υποχρεωμένοι να προσέχουν πολύ τις καθημερινές τους δαπάνες. Πρέπει να επιλέγουν πολύ προσεκτικά πού δαπανούν τα χρήματά τους και να περιορίζουν τις μεγάλες δαπάνες προκειμένου να μπορούν να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους (DE, HU, UK, BE). «Δεν πληρώνω όλους τους λογαριασμούς, δεν μπορώ να αγοράσω σχεδόν τίποτα με τις παροχές που δικαιούμαι [κρατική σύνταξη και άλλες μορφές οικονομικής ενίσχυσης]. Αυτό που θα ήθελα πολύ να κάνω, εκτός από το να αγοράζω τρόφιμα και να πληρώνω τους λογαριασμούς, είναι να μπορώ να κάνω δώρα στα εγγόνια μου όταν με επισκέπτονται, αυτό είναι το μόνο πράγμα [που θα ήθελα να κάνω] αλλά δεν μπορώ.» (UK, γυναίκα, 67)

Page 25: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

25

«Υποχρεώθηκα να ακυρώσω όλες μου τις ασφαλίσεις. Μπορώ να κρατήσω μόνο την ασφάλιση εξόδων κηδείας και την ασφάλιση αστικής ευθύνης.» (DE, γυναίκα, 64) «Πρέπει να κάνουμε επιλογές, πληρώνουμε για το πετρέλαιο θέρμανσης ή για το Διαδίκτυο, ή ακόμα και για τα τρόφιμα, συχνά υποχρεωνόμαστε να αλλάζουμε πιστωτικές κάρτες.» (BE, άνδρας, 60) «Πολλοί πιστεύουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Δεν έχεις αρκετά χρήματα για να αγοράσεις νέα τηλεόραση; Πήγαινε σε μια τράπεζα και θα σου δώσουν δάνειο! Είσαι άνεργος; Πήγαινε να παρακολουθήσεις ένα πρόγραμμα επανακατάρτισης! Και όλα αυτά… Όλα είναι εύκολα. Για όλα υπάρχουν έξυπνες λύσεις. Ο πραγματικός κόσμος, όμως, δεν λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.» (CZ, άνδρας, 65)

Ωστόσο, οι ερωτηθέντες έχουν αναπτύξει στρατηγικές για τη μεγιστοποίηση της αγοραστικής τους δύναμης και την εξοικονόμηση χρημάτων. (FR)

«Όσο πιο πολύ πλησιάζει η ημερομηνία λήξης του, τόσο φθηνότερο γίνεται το κρέας. Αυτό κάνω, αγοράζω το κρέας μου την ημερομηνία λήξης του, και είναι μια χαρά, ενώ κάποιες φορές πωλείται ακόμα και στη μισή τιμή.» (FR, γυναίκα)

Οι ερωτηθέντες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα σοβαρές δυσκολίες όταν τους παρουσιάζονται απρόβλεπτες σημαντικές δαπάνες. (DE) Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν την άποψη ότι καταβάλλουν υπερβολικά υψηλό φόρο επί των συνταξιοδοτικών τους εισοδημάτων και ότι αυτό συμβάλλει στο γεγονός ότι δεν διαθέτουν αρκετά χρήματα (SE, UK). Οι ερωτηθέντες που εργάστηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής τους αισθάνονται ότι «τιμωρούνται» στο σημερινό στάδιο της ζωής τους ακριβώς επειδή εργάστηκαν. Παραδείγματος χάριν, επισημάνθηκε ότι, παρόλο που οι ερωτηθέντες κατέβαλαν φόρους εισοδήματος και εθνικές ασφαλιστικές εισφορές καθόλη τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου, τώρα πληρώνουν φόρο επί των συντάξεων που εισπράττουν λόγω της εργασίας τους, και αυτό το θεωρούν άδικο. Επιπλέον, όσοι είχαν φροντίσει να έχουν ιδιωτικές συντάξεις νιώθουν αδικημένοι επειδή λόγω ακριβώς του εισοδήματος που αποκομίζουν από τον ιδιωτικό τους ασφαλιστικό φορέα, δεν έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε κρατικές πιστώσεις σύνταξης. (UK)

«Αυτό ακριβώς με εξοργίζει, ενώ έχω εργαστεί όλη μου τη ζωή… ξαφνικά με τιμωρούν από όλες τις πλευρές. Πλήρωνα όλους μου τους φόρους, την εθνική ασφάλιση, τα πάντα, και ξαφνικά καταλήγω να είμαι εγώ το θύμα.» (UK, άνδρας, 62)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θεωρούν επίσης πολύ υψηλό και απρόσιτο το κόστος των μετακινήσεων, το οποίο εκτιμούν ότι έχει συμβάλει στην αυξημένη απομόνωσή τους, καθώς δεν μπορούν να μετακινηθούν περισσότερο και εγκλωβίζονται στο σπίτι ή τη γειτονιά τους. Κάποιοι υποχρεώνονται να στηριχθούν σε άλλους προκειμένου να τους μεταφέρουν στους προορισμούς τους. (DK)

«Κάποιες φορές με πηγαίνει ο γιος μου εκεί που θέλω, όμως δεν μου αρέσει να του γίνομαι βάρος. Τις περισσότερες φορές, απλώς δεν πηγαίνω πουθενά, μιας και είναι ευκολότερο και φθηνότερο να μένει κανείς στο σπίτι.» (DK, γυναίκα, 73)

Page 26: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

26

Τα προβλήματα που σχετίζονται με την αδυναμία πληρωμής των λογαριασμών θεωρούνται ιδιαίτερα ανησυχητικά, λόγω των συνεπειών τους για την υγεία των ερωτηθέντων. Αναφέρθηκε ότι ορισμένοι ερωτηθέντες απειλήθηκαν με δικαστικές προσφυγές, λόγω της αδυναμίας τους να εξοφλήσουν τα ελάχιστα ποσά που προβλέπουν οι λογαριασμοί των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Αυτό τους προβληματίζει πολύ αφού θεωρούν ότι συχνά δεν μπορούν να μειώσουν κάποιο ποσό από τον προϋπολογισμό τους για να καταβάλουν τα οφειλόμενα ποσά, καθώς ζουν ήδη στο «όριο της πείνας». (UK) «Ναι, πληρώνω 20 βρετανικές λίρες κάθε μήνα, και δεν είναι αρκετές, και δεν μπορώ να πληρώσω περισσότερο. Διαφορετικά, δεν θα έχω να φάω. Δεν γίνεται να μην αγοράσω τρόφιμα.» (UK, γυναίκα, 68) Το να μην διαθέτουν επαρκές εισόδημα για την κάλυψη βασικών αναγκών, ή να μην διαθέτουν λίγα χρήματα παραπάνω, είναι πρόβλημα που επηρεάζει τη συναισθηματική ευημερία των ερωτηθέντων και οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό και απομόνωση. Επειδή ντρέπονται, ελάχιστοι από τους ερωτηθέντες εκμεταλλεύονται τις φιλανθρωπικές προσφορές (σίτιση από τον οργανισμό εργατικής μέριμνας, καταστήματα ρούχων που προσφέρονται από τις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, κ.ο.κ.) και δυσκολεύονται να συμμετάσχουν στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή, με αποτέλεσμα να απομονώνονται από την υπόλοιπη κοινωνία (DE). Εξάλλου, νιώθουν ότι έχουν χάσει την ανεξαρτησία τους μετά τη συνταξιοδότηση, επειδή είναι υποχρεωμένοι να στηρίζονται σε άλλους για οικονομική ή άλλου είδους βοήθεια, και αυτό τους κάνει να αισθάνονται ότι δεν ελέγχουν πια σε ικανοποιητικό βαθμό τη ζωή τους (FR). Τους είναι ιδιαίτερα δύσκολο να συμβιβαστούν με αυτή την κατάσταση επειδή είχαν συνηθίσει σε διαφορετικό τρόπο ζωής ο οποίος τους επέτρεπε να κάνουν πολύ περισσότερα, να έχουν πρόσβαση σε πολιτιστικές δραστηριότητες και να απολαμβάνουν κάποιες μικρές απολαύσεις (DE, LV). Λόγω οικονομικών περιορισμών, τους είναι αδύνατον να παρακολουθούν διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως να πηγαίνουν στο θέατρο, με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι τους να μένουν στο σπίτι τους βιώνοντας τη μοναξιά και την απομόνωση (LV). Ένα στοιχείο που επιτείνει την απομόνωση των συμμετεχόντων είναι η αίσθησή τους ότι, ενώ εργάστηκαν σκληρά στη ζωή τους, αυτό δεν αναγνωρίζεται από το κράτος. Απεναντίας, αισθάνονται ότι είναι άδικο να αντιμετωπίζονται κατά τον ίδιο τρόπο με ανθρώπους που, κατά τη γνώμη τους, είναι λιγότερο αξιέπαινοι: ανθρώπους που αποφεύγουν την εργασία και ζουν από τα επιδόματα ανεργίας, καθώς και αλλοδαπούς. (DE, PL)

«Υπάρχει η άποψη ότι ο καθένας είναι άξιος της μοίρας του.» (CZ, γυναίκα, 64) Οι ερωτηθέντες ενοχλούνται επίσης από τους συνταξιούχους οι οποίοι ζουν καλύτερα από τους ίδιους, καθώς και από τους πολιτικούς και τα διευθυντικά στελέχη με τις υψηλές αμοιβές τους. (DE, HU, FR)

3.3.2 Υπηρεσίες υγείας και ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας. Οι ανησυχίες των ερωτηθέντων σχετικά με τις υπηρεσίες υγείας και τα ιδρύματα κοινωνικής μέριμνας αφορούσαν την ποιότητα και το κόστος των υπηρεσιών.

Page 27: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

27

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες εξέφρασαν την άποψη ότι οι υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής μέριμνας (όπως οι οίκοι ευγηρίας) δεν διευθύνονται με αποτελεσματικό τρόπο, γεγονός που θέτει σε μειονεκτική θέση ήδη αποκλεισμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρίες. Μεταξύ των ζητημάτων που τους προκαλούν ανησυχία, αναφέρθηκαν προβλήματα έλλειψης προσωπικού για την παροχή φροντίδας ή ακόμη και την εξέταση ασθενών, καθώς και η αναποτελεσματικότητα όσον αφορά τη διεύθυνση των οίκων ευγηρίας και των νοσοκομείων. (UK, IE)

«Οι οίκοι ευγηρίας είναι άλλος ένας χώρος… οι αναπηρίες των ατόμων που φιλοξενούνται εκεί… δεν έχουν ποτέ αρκετό προσωπικό για να φροντίσουν τους ανθρώπους που φιλοξενούν…» (UK, γυναίκα, 69)

Τα ζητήματα αυτά δημιουργούν ιδιαίτερη ανησυχία στους ερωτηθέντες δεδομένου ότι οι ηλικιωμένοι πάσχουν από προβλήματα υγείας και επειδή είτε γνωρίζουν ανθρώπους που φιλοξενούνται σε οίκους ευγηρίας είτε θεωρούν ότι και οι ίδιοι θα αντιμετωπίσουν σύντομα τέτοια προβλήματα. (UK, PT)

«Ζω μέσα στον φόβο, γιατί δεν ξέρω πού θα καταλήξω όταν δεν θα μπορώ πια να φροντίζω τον εαυτό μου. Δεν έχω την οικονομική δυνατότητα να πάω σε καλό οίκο ευγηρίας.» (PT, γυναίκα, 72)

Επιπλέον, το γεγονός ότι πολλοί από τους ερωτηθέντες δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος της ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης τους προκαλεί πρόσθετη ανησυχία σε σχέση με αυτά τα ζητήματα. (UK) Μια άλλη πηγή ανησυχίας είναι το κόστος των φαρμάκων και ο αντίκτυπός του στους προϋπολογισμούς των ερωτηθέντων, αφού στη λίστα των επιδοτούμενων φαρμάκων δεν περιλαμβάνονται όλα όσα πρέπει να λαμβάνουν τακτικά (π.χ. αντικαταθλιπτικά ή αντικαρκινικά φάρμακα), και είναι υποχρεωμένοι να τα αγοράζουν χωρίς καμία απολύτως οικονομική στήριξη. Το μηνιαίο κόστος τους κάποιες φορές επηρεάζει σημαντικά τους προϋπολογισμούς των ερωτηθέντων, οι οποίοι αναγκάζονται συχνά να περιορίζουν τις δαπάνες τους για τρόφιμα και στέγαση προκειμένου να τους μείνουν χρήματα για την αγορά των φαρμάκων. (HU, DE, LV, FR, BE)

«Όταν βρεθείς σε δύσκολη θέση, δεν έχεις καμία στήριξη… Κανένα από τα φάρμακα για ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο δεν μπορεί να αγοραστεί με αυτόν τον τρόπο... μάταια ζητώ να μου προσφέρουν επίδομα κοινωνικής πρόνοιας, επειδή έχουμε διαμέρισμα και αυτοκίνητο… επομένως, γεια σας… δεν τους απασχολεί πώς θα τα βγάλω πέρα.» (HU, γυναίκα, 64) «Τα μάτια και τα δόντια είναι πολυτέλεια.» (BE, άνδρας, 60)

3.3.3 Συνθήκες διαβίωσης και περιβάλλον Οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι τους απασχολούν οι συνθήκες διαβίωσής τους, και ότι αυτές εντείνουν τις συνέπειες της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στη ζωή τους. Ένα τέτοιο ζήτημα αφορά τη συντήρηση των διαμερισμάτων τους, το κόστος της οποίας είτε οφείλουν να αναλάβουν οι ίδιοι και δεν μπορούν, είτε είναι ευθύνη του κράτους και δεν πραγματοποιείται τακτικά. Η κακή κατάσταση των κατοικιών τους δημιουργεί αισθήματα αποξένωσης και κοινωνικού αποκλεισμού (UK, EL, LV, FR).

Page 28: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

28

«Για παράδειγμα, στη δική μας, στη δική μου, περίπτωση η κατάσταση δεν είναι και τόσο άσχημη, είναι ζεστά και δεν μου λείπει τίποτε, όμως τα παράθυρα είναι σε τόσο άσχημη κατάσταση ώστε φοβάμαι να τα αγγίξω· εφέτος είναι ακόμα στη θέση τους, όμως δεν είμαι σίγουρη για του χρόνου.» (LV, γυναίκα, 65)

Ένα άλλο ζήτημα που απασχολεί τους ερωτηθέντες αφορά τη συλλογή και την ανακύκλωση των απορριμμάτων, ενόψει ορισμένων προτάσεων για επιβολή προστίμων σε κατοίκους οι οποίοι δεν ανακυκλώνουν σωστά. Αυτό θεωρήθηκε άδικο για λόγους κοινωνικού αποκλεισμού, όσον αφορά τα άτομα που δεν μιλούν αγγλικά ως πρώτη γλώσσα ή τα άτομα με αναπηρίες και τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναλφαβητισμού. Εκφράστηκε η άποψη ότι πολιτικές αυτού του είδους θα οδηγήσουν σε ακόμα πιο μειονεκτική θέση αυτές τις ομάδες τόσο από οικονομική άποψη όσο και λόγω του τρόπου με τον οποίον γνωστοποιούνται αυτές οι πληροφορίες. (UK)

«Τι θα κάνουν οι ηλικιωμένοι, όσοι δεν μιλούν τη γλώσσα, όλοι οι άνθρωποι που θα βρεθούν στο δρόμο επειδή θα πρέπει να πληρώσουν αν δεν ανακυκλώνουν τα σκουπίδια τους.» (UK, γυναίκα, 64)

Αναφέρθηκαν επίσης περιπτώσεις ατόμων τα οποία έχασαν τα σπίτια τους επειδή οδηγήθηκαν στη φτώχεια. (ES) Οι ερωτηθέντες ανέφεραν με μεγάλη συχνότητα ότι οι περιοχές στις οποίες ζουν χαρακτηρίζονται από κοινωνική υστέρηση και υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς (βλ. επίσης το Κεφάλαιο 6 της έκθεσης). Τα ζητήματα αυτά θεωρείται ότι έχουν σημαντικές συνέπειες όσον αφορά τη φτώχεια στις τοπικές κοινότητες και την καθημερινή ζωή των ερωτηθέντων. Οι ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται λόγω έλλειψης κανόνων και ηθικής στη σύγχρονη κοινωνία και ότι η έμφαση στον υλισμό, ιδίως μεταξύ των νεότερων γενεών, έχει επίσης οξύνει τα φαινόμενα αυτού του είδους. (UK)

«Τα νέα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, θέλουν επώνυμα προϊόντα, θέλουν καλά πράγματα, θέλουν iPod, iPhone και τα πάντα Έτσι καταλήγουν μετά να γίνονται εγκληματίες…» (UK, άνδρας, 62)

Οι ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι το κλείσιμο τοπικών δημοσίων κέντρων ψυχαγωγίας έχει ως αποτέλεσμα πολλοί νέοι να συγκεντρώνονται στους δρόμους, να επιδεικνύουν αντικοινωνική συμπεριφορά και να παρενοχλούν ηλικιωμένους, οξύνοντας έτσι το αίσθημα φτώχειας που κυριαρχεί στις τοπικές τους κοινότητες.

«Έκλεισαν τα ποδοσφαιρικά γήπεδα, τα γήπεδα του κρίκετ, όλες οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν κλείσει, τέλος. Τι θα κάνουν τα παιδιά; Πού θα πάνε; […] Δεν έχουν με τι να ασχοληθούν. Έτσι, καταφεύγουν σε εγκληματικές ενέργειες κάθε είδους.» (UK, γυναίκα, 64)

Εκτός αυτού, αναφέρθηκαν και προβλήματα με θορυβώδεις γείτονες, για τα οποία εκφράστηκε επίσης η άποψη ότι εντείνουν το αίσθημα στέρησης στη ζωή τους. (UK)

3.3.4 Διαγενεακή φτώχεια Εκτός από τις ανησυχίες τις οποίες εξέφρασαν σχετικά με το κόστος διαβίωσής τους, οι ερωτηθέντες εξέφρασαν επίσης ανησυχία για το πώς θα μπορέσουν οι μελλοντικές γενεές να ανταποκριθούν στο κόστος διαβίωσης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα

Page 29: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

29

παιδιά και τα εγγόνια τους. Το ζήτημα αυτό προβληματίζει ιδιαίτερα έντονα τους ερωτηθέντες τα παιδιά των οποίων ζουν ακόμη μαζί τους και είναι αναγκασμένοι να τα υποστηρίζουν οικονομικά και με άλλους τρόπους, είτε επειδή αυτά δεν μπορούν να βρουν δουλειά είτε επειδή αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας ή αναπηρίας (UK, MT). Παρότι στο Κεφάλαιο 2 αναφέρεται ότι ο αριθμός των ερωτηθέντων με παιδιά τα οποία ζουν στο νοικοκυριό τους είναι μικρός, είναι σαφές ότι η ανάγκη οικονομικής ενίσχυσής τους αποτελεί πρόσθετη επιβάρυνση.

«Αυτό το πρόβλημα αγχώνει τους πιο ηλικιωμένους, όπως εμείς, γιατί εγώ ανησυχώ· είμαι σίγουρη ότι υπάρχουν εδώ άνθρωποι με παιδιά και με οικογένειες, και ανησυχείτε επειδή έχετε μεν τις δικές σας ανησυχίες, τα δικά σας οικονομικά προβλήματα, ανησυχείτε όμως και για τα παιδιά και τις οικογένειές σας, επειδή κάποια στιγμή πρέπει να τα βοηθήσετε και αυτά.» (UK, γυναίκα, 64)

Υπήρχε η αίσθηση ότι το τρέχον οικονομικό κλίμα, η απώλεια θέσεων εργασίας και η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, καθώς και η αύξηση του κόστους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα οξύνουν τις πιέσεις που ασκούνται στους πιο ηλικιωμένους ώστε να προσφέρουν στήριξη στις οικογένειές τους τώρα και στο μέλλον. Αυτό ανησυχεί τους ερωτηθέντες, καθώς δυσκολεύονται ήδη να επιβιώσουν οι ίδιοι και, ενδεχομένως, και οι σύντροφοί τους. (UK, ES, FR)

«Η νεότερη αδερφή μου έχει μια ανάπηρη κόρη, λαμβάνει το επίδομα ασθένειας τέκνου επειδή είναι υποχρεωμένη να την φροντίζει και επομένως δεν μπορεί να βρει δουλειά, όμως το επίδομα δεν έχει αυξηθεί εδώ και χρόνια, δεν φτάνει ούτε καν στο επίπεδο του κατώτατου μισθού. Το ποσό δεν έχει αυξηθεί τα τελευταία 5 χρόνια.» (HU, γυναίκα, 62)

3.3.5 Ανεργία Η ανεργία είναι πρόβλημα το οποίο επηρεάζει τις ζωές των φτωχών και κοινωνικά αποκλεισμένων, ορισμένοι δε από τους ερωτηθέντες είχαν χάσει τη θέση εργασίας τους, κυρίως ως συνέπεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (ES). Οι συνταξιούχοι, ή τα άτομα που πλησιάζουν την ηλικία συνταξιοδότησης, δυσκολεύονται να βρουν δουλειά και έτσι δεν μπορούν να συμπληρώσουν τα εισοδήματά τους (PL, FR).

3.3.6 Έλλειψη στήριξης Οι φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι συχνά βλέπουν την κατάστασή τους να επιδεινώνεται λόγω της απουσίας κοινωνικού δικτύου ή οικογενειακής υποστήριξης. (ES)

3.3.7 Γραφειοκρατία Οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι η είσπραξη ορισμένων βοηθημάτων συνοδεύεται από αυξημένη γραφειοκρατία, η οποία ορισμένες φορές μπορεί να συνίσταται σε χρονοβόρα διαδικασία συμπλήρωσης και υποβολής εντύπων και δικαιολογητικών τα οποία εν τέλει δεν φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. (MT)

Page 30: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

30

3.4 Πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να αναφέρουν σε ποιο βαθμό θεωρούν ότι ο τρόπος παρουσίασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αντικατοπτρίζει τη στάση της κοινωνίας συνολικά απέναντι στα άτομα που αντιμετωπίζουν τέτοιες καταστάσεις, ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να γνωρίζει η κοινωνία, και ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν γνώριζε η κοινωνία αυτά τα στοιχεία. Οι ερωτηθέντες είναι, σε γενικές γραμμές, της άποψης ότι η προσέγγιση των μέσων ενημέρωσης όσον αφορά την παρουσίαση των θεμάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αντιπροσωπεύει την κοινωνία, καθώς αυτοί παραμελούνται σημαντικά και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται δεν γίνεται καθόλου κατανοητή, ή κατανοείται ανεπαρκώς και αντιμετωπίζεται με εξαιρετικά απλουστευτικό τρόπο. (CZ, FR, EL, ES, UK, RO, PT, DE, SK, LV, BE)

«Πολλοί δεν πιστεύουν ότι [η φτώχεια] αποτελεί πρόβλημα. Δεν έχεις αρκετά χρήματα για να αγοράσεις νέα τηλεόραση; Πήγαινε σε μια τράπεζα και θα σου δώσουν δάνειο! Είσαι άνεργος; Πήγαινε να παρακολουθήσεις ένα πρόγραμμα επανακατάρτισης! Και όλα αυτά… Όλα είναι εύκολα. Για όλα υπάρχουν έξυπνες λύσεις. Ο πραγματικός κόσμος, όμως, δεν λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.» (CZ, άνδρας, 65)

Μια από τις γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφερε ότι πολλές φορές αισθάνεται ότι οι άνθρωποι την λυπούνται αλλά δεν την κατανοούν. (MT)

«Όλοι με λυπούνται επειδή ο γιος μου μπαινοβγαίνει (σε ιδρύματα ψυχικής υγείας), ξέρετε όμως τι μου είπε η κοινωνική λειτουργός όταν της τηλεφώνησα; Μου είπε να ετοιμάσω τις βαλίτσες μου και να πάω σε γηροκομείο…» (MT, γυναίκα, 67)

Όσον αφορά το πώς αντιλαμβάνεται η κοινωνία τη φτώχεια οι άνθρωποι έχουν ενδεχομένως μια γενικότερη τάση να συγκρίνουν τους φτωχούς στη χώρα τους με τα όσα γνωρίζουν για τους φτωχούς σε άλλες χώρες, και επομένως μπορεί να θεωρούν ότι οι φτωχοί των άλλων χωρών βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση. (MT) Εκφράστηκε η άποψη ότι όσοι δεν είναι φτωχοί έχουν εσφαλμένη εικόνα για τη φτώχεια και την συνδέουν με στερεότυπα και ακραίες καταστάσεις, ενώ υπάρχει αισθητή διαφορά μεταξύ των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν ορισμένα προβλήματα επειδή στάθηκαν άτυχοι και όσων επέλεξαν αυτή τη ζωή λόγω δικών τους σφαλμάτων και λόγω του χαρακτήρα τους. Αυτές οι εσφαλμένες αντιλήψεις χρησιμοποιούνται από τον παθητικό παρατηρητή για να δικαιολογήσει την αδράνειά του. (HU, BE)

«Άστεγος ή ταραξίας, κακομαθημένος ή άχρηστος, δεν είναι όλα το ίδιο...» (HU, άνδρας, 60)

Η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι για τη φτώχεια επηρεάζεται έντονα από τις αναφορές των μέσων ενημέρωσης για τις απάτες που σημειώνονται στην είσπραξη κοινωνικών επιδομάτων καθώς και για τα εξαιρετικά γενναιόδωρα επίπεδα κοινωνικών παροχών τα οποία επιτρέπουν στους αποδέκτες να αγοράζουν ακριβές ηλεκτρονικές συσκευές, επώνυμα ρούχα και μεγάλα διαμερίσματα. (DE)

Page 31: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

31

Η κοινωνία μπορεί να μην κατανοεί επίσης ή να μην αντιμετωπίζει με σοβαρότητα τα προβλήματα που δημιουργεί η φτώχεια επειδή αυτή συχνά υποκρύπτεται και επομένως δεν εμφανίζεται τόσο έντονα ώστε να ασκείται πίεση για την αντιμετώπισή της. (DK)

«Στη ζωή μου άκουγα συχνά την άποψη ότι οι φτωχοί θα βρίσκονταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση αν προσπαθούσαν περισσότερο. Ότι είναι φτωχοί μόνο και μόνο επειδή είναι τεμπέληδες. Θεωρώ ότι αυτό είναι μεγάλο λάθος. Όταν όμως οι άνθρωποι αισθάνονται ντροπή για την κατάσταση στην οποία ζουν και δεν μιλούν ανοικτά, αυτή η άποψη δεν πρόκειται να αλλάξει.» (DK, γυναίκα, 73)

Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν έντονα συναισθήματα ως προς τον αποκλεισμό που βιώνουν από την κοινωνία. Εξέφρασαν αισθήματα αποξένωσης από την κοινωνία, ότι δεν τους υπολογίζουν, ενώ εξέφρασαν την άποψη ότι η κοινωνία δεν γνωρίζει πώς να αντιμετωπίσει τους ηλικιωμένους και πώς να τους αξιοποιήσει (SK). Ορισμένοι ερωτηθέντες αισθάνονται ότι αποτελούν βάρος για την κοινωνία – δεν εργάζονται, οι περισσότεροι πάσχουν από χρόνια νοσήματα και δεν είναι παραγωγικοί (SK). Ωστόσο, οι ερωτηθέντες αισθάνονται επίσης θυμό επειδή θεωρούν ότι σπατάλησαν όλη τους τη ζωή συνεισφέροντας στην κοινωνία και τώρα που γέρασαν κανείς δεν θεωρεί ότι αξίζουν της προσοχής μας (SE). Δεν αισθάνονται ότι η κοινωνία είναι φιλική ή ασφαλής για τους ηλικιωμένους φτωχούς και συνταξιούχους. Πολλοί δεν έχουν κανέναν στον οποίο να μπορούν να στραφούν, να τους ανακουφίσει από τα οικονομικά τους βάρη ή να τους προσφέρει άλλου είδους βοήθεια η οποία να διευκολύνει την κατάστασή τους (SE)

«Θα προτιμούσαν να μας ξεφορτωθούν.» (SK, γυναίκα, 61)

«Όταν είχα καλό εισόδημα, αισθανόμουν πραγματικά ότι είχα αξία. Υποσυνείδητα, υπολογίζει κανείς την αξία του στην κοινωνία.» (SE, άνδρας, 63).

Ωστόσο, το αίσθημα ντροπής για την κατάστασή τους σημαίνει επίσης ότι οι φτωχοί πολύ συχνά τείνουν να απομονώνονται από την κοινωνία, καθώς αισθάνονται ότι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετάσχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες. Επιπλέον, η απομόνωση που έχει επιλεγεί από το ίδιο το άτομο μπορεί να εξελιχθεί σε φαύλο κύκλο ο οποίος είναι δύσκολο να διαρραγεί, καθώς η έξοδος από το σπίτι γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ακούγεται πολύ σπανίως η φωνή αυτών των ανθρώπων, μιας και δεν διαμαρτύρονται για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. (DK, SE, BE)

«Όσο περισσότερο απομονώνεται κανείς, τόσο δυσκολότερο του είναι να βγει από το σπίτι και να επικοινωνήσει με άλλους. Αρχίζεις να μιλάς στον εαυτό σου και χάνεις την αυτοεκτίμησή σου. Είναι πολύ δύσκολο να καταφέρεις να βγεις από αυτήν την απομόνωση... αν δεν μπορείς να βγεις έξω και να συναντήσεις ανθρώπους, η φωνή σου δεν πρόκειται να ακουστεί. Δεν έρχεσαι σε επαφή με κανέναν και τα προβλήματά σου παραμένουν κρυμμένα». (DK, άνδρας, 67) «Όταν φτωχαίνουμε από οικονομική άποψη, γινόμαστε φτωχότεροι και από κοινωνική άποψη.» (BE, γυναίκα, 68)

Page 32: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

32

Αυτό σχετίζεται και με το θέμα της ελλιπούς εκπροσώπησης των φτωχών και των ζητημάτων που τους απασχολούν, ή το πρόβλημα των «μη εχόντων φωνή». Υπάρχουν οργανώσεις συνταξιούχων οι οποίοι έχουν ως κύριο στόχο να αυξήσουν την επιρροή των ηλικιωμένων στην κοινωνία και να προσφέρουν έναν χώρο συνάντησης για την καλλιέργεια συντροφικότητας και την προαγωγή της προσωπικής ανάπτυξης, της ευτυχίας και της υγείας. Εντούτοις, οι οργανώσεις αυτές πρέπει να επιδεικνύουν μεγαλύτερο δυναμισμό σε σχέση με τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. (SE)

«Γιατί δεν είναι πιο δυναμικές οι οργανώσεις συνταξιούχων σε σχέση με τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού;» (SE, άνδρας, 63)

Δεν βοηθά, ωστόσο, το να απέχουν οι ενδιαφερόμενοι από τέτοιες πρωτοβουλίες, να μην συμμετέχουν στις εκδηλώσεις και τις δραστηριότητες που διοργανώνονται, επειδή δεν θέλουν να χρειαστεί να εξηγήσουν σε άλλους το γεγονός ότι είναι φτωχοί ή κοινωνικά αποκλεισμένοι. (SE) Υποστήριξαν, επιπλέον, ότι απουσιάζουν η συμπάθεια, η ανάληψη δράσης και η επίδειξη ενδιαφέροντος από μέρους της κοινωνίας όσον αφορά τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού επειδή οι άνθρωποι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται γι’ αυτά όταν δεν τους αγγίζουν προσωπικά. (ES, FR, EL, SK, PT, CZ, BE)

«Δεν ενδιαφέρονται για αυτό· δεν θέλουν να ακούνε γι’ αυτό· δεν θέλουν να μάθουν ποια είναι η κατάσταση. Διαφορετικά, θα όφειλαν να κάνουν κάτι για να λύσουν το πρόβλημα – θα έπρεπε να βάλουν το χέρι στην τσέπη.» (CZ, άνδρας, 60)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θεωρούν ότι δεν αναγνωρίζεται ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι ίδιοι με την πάροδο των ετών στη διαμόρφωση της κοινωνίας, το πώς δημιούργησαν τις συνθήκες που απολαμβάνουν τώρα οι νεότερες γενιές, όπως η δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση. (HU)

«Λένε ότι είναι πολλοί οι συνταξιούχοι που χρειάζονται στήριξη. Όμως οι συνταξιούχοι θα προτιμούσαν να εργάζονται αν τους δινόταν η ευκαιρία. Και όσοι τώρα κάνουν επίδειξη ξεχνούν ότι τα πανεπιστήμιά τους τα πλήρωσαν άνθρωποι που σήμερα είναι συνταξιούχοι.» (HU, γυναίκα, 64)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θεωρούν ότι η κοινωνία εν γένει δεν θέλει να αντιμετωπίσει ζητήματα όπως η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός, γιατί ο κόσμος δεν θέλει να ασχολείται με τέτοια ζητήματα (DK), παρότι μια από τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ήταν το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι η φτώχεια μπορεί να πλήξει τον καθένα από εμάς (ES).

«Σε όλους αρέσουν τηλεοπτικές σειρές όπως η “Δυναστεία” ή το “Ντάλας”. Κανείς δεν θέλει να δει τη ζωή των φτωχών – εκτός αν πρόκειται για την ιστορία κάποιου που ξεκίνησε από τα χαμηλά και έκανε πράξη το αμερικανικό όνειρο.» (DK, άνδρας, 71)

Την κατάσταση έχει επιβαρύνει το γεγονός ότι ορισμένοι έχουν εντοπίσει ανθρώπους οι οποίοι δεν χρειάζονται πραγματικά βοήθεια αλλά εκμεταλλεύονται τις προσφορές που παρέχουν τα κοινοτικά κέντρα, επειδή απλώς δεν θέλουν να πληρώσουν για υπηρεσίες που μπορούν να αποκτήσουν δωρεάν. (DK)

Page 33: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

33

«Ανήκω σε μια εκκλησιαστική οργάνωση η οποία προσφέρει κάθε χρόνο χριστουγεννιάτικα δώρα. Σκοπός μας είναι πάντα να προσφέρουμε δώρα σε μονογονεϊκές οικογένειες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν χριστουγεννιάτικα δώρα στα παιδιά τους. Κάποιες φορές όμως βλέπω ανθρώπους να αφήνουν τα αυτοκίνητά τους στον χώρο στάθμευσης και να μπαίνουν μέσα για να πάρουν δώρα. Αν έχεις την οικονομική δυνατότητα να συντηρείς αυτοκίνητο, μπορείς να αγοράσεις δώρο στο παιδί σου για τα Χριστούγεννα! Είναι θέμα προτεραιοτήτων και, όσο ορισμένοι εκμεταλλεύονται κατ’ αυτόν τον τρόπο το σύστημα, η κοινωνία δεν πρόκειται ποτέ να σεβαστεί το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι πραγματικά φτωχοί!» (DK, άνδρας, 64) «Αυτοί που πηγαίνουν για να παραλάβουν τα δώρα [τα χριστουγεννιάτικα δώρα] και να καταναλώσουν δωρεάν γεύματα είναι ξεδιάντροποι άνθρωποι που δεν χρειάζονται αυτή τη βοήθεια, ενώ όσοι την έχουν πραγματικά ανάγκη μένουν στα σπίτια τους γιατί κρύβονται και έχουν παραδοθεί στη μοίρα τους». (DK, γυναίκα, 79)

Αποτελούν μειονότητα οι ερωτηθέντες οι οποίοι αναγνώρισαν σε κάποιον βαθμό ότι μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι στην κοινωνία οι οποίοι κατανοούν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό (RO). Κάποιες φορές η γνώση της κατάστασης εξακολουθεί να συνοδεύεται από αδιαφορία (MT)· ενώ άλλες φορές τα μέλη της κοινωνίας φαίνεται να βοηθούν το ένα το άλλο (LV). Οι απόψεις των ερωτηθέντων απέκλιναν όσον αφορά το πόσο χρήσιμη είναι η καλύτερη ενημέρωση του κοινού. Κατά μία έννοια, οι ερωτηθέντες έχουν την αίσθηση ότι είναι μάλλον άχρηστο να ενημερωθεί περισσότερο η κοινωνία για τη φτώχεια, επειδή εκφράστηκε η πεποίθηση ότι οι οικονομικά ευκατάστατοι δεν ενδιαφέρονται για όσους δεν μπορούν να ζήσουν υπό αξιοπρεπείς συνθήκες. (MT) Αν και οι ερωτηθέντες εξέφρασαν αισθήματα μοναξιάς και αποκλεισμού, ανέφεραν επίσης διάφορους τρόπους αντιμετώπισης του γεγονότος ότι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν τα ίδια πράγματα με πολλούς άλλους. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται:

Η βοήθεια από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον: όσον αφορά τις μετακινήσεις ή την πρόσβαση στο Διαδίκτυο (DK)

Η επίσκεψη στο κοινοτικό κέντρο της περιοχής τους, όπου μπορούν να συναναστρέφονται με συνομήλικούς τους, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες, και να περνούν τον χρόνο τους (DK)

Δωρεάν υπαίθριες δραστηριότητες: ποδηλασία ή πεζοπορία στα δάση (DK)

«Είμαι πολύ συχνά μόνη μου λόγω της κακής μου υγείας. Τα πράγματα όμως θα μπορούσαν να είναι χειρότερα. Δύο φορές την εβδομάδα επισκέπτομαι το κοινοτικό κέντρο για να παίξω χαρτιά και να πιω καφέ. Και οι γιοι μου με επισκέπτονται επίσης συχνά.» (DK, γυναίκα, 75)

«Αισθάνομαι δυσάρεστα, ευτυχώς όμως με ενδιαφέρουν πολύ οι υπαίθριες δραστηριότητες και έχω φίλους που τους αρέσουν όσο και σε εμένα. Χωρίς αυτή τη διέξοδο, θα είχα πέσει σε σοβαρή κατάθλιψη, και μου είναι πολύ εύκολο να φανταστώ πώς αισθάνονται άλλοι αν είναι παγιδευμένοι και έχουν αφεθεί στη μοίρα τους όπως κι εγώ ο ίδιος στο παρελθόν.» (DK, άνδρας, 65)

Page 34: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

34

3.5 Πτυχές που απουσιάζουν από τον τρόπο παρουσίασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης

Ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να αναφέρουν τι, κατά τη γνώμη τους, απουσιάζει εμφανέστερα από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και, επιπλέον, αν ένας δημιουργός ντοκιμαντέρ ήθελε να δείξει την πραγματικότητα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, τι θα έπρεπε να συμπεριλάβει στην ταινία του. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων εκτιμά ότι το στοιχείο που απουσιάζει από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν αυτά τα θέματα τα μέσα ενημέρωσης είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή ή περιπτωσιολογικές μελέτες που να αφορούν άτομα τα οποία ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και το πώς αυτά διαχειρίζονται πραγματικά, καθημερινά προβλήματα. Αυτά είναι τα στοιχεία που θέλουν να παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης (RO, PT, ES, DE, HU, IE, PT, UK, CZ, IT, PL, LV, BE). Αυτό θα βοηθούσε άλλωστε τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας να κατανοήσουν την πραγματικότητα της φτώχειας και, επομένως, θα μπορούσε να συμβάλει στην εξεύρεση λύσεων για την καταπολέμηση του προβλήματος (RO, PT, DE). Μια τέτοια παρουσίαση πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

Οι ερωτηθέντες θέλουν τα μέσα ενημέρωσης να παρουσιάζουν ειδήσεις στις

οποίες να περιγράφονται οι συνθήκες υπό τις οποίες ζουν οι συνταξιούχοι. Πρέπει να παρουσιάζουν τους ίδιους τους συνταξιούχους και να περιγράφουν πώς είναι στην πραγματικότητα η καθημερινή τους ζωή, και να προσφέρουν στους πολιτικούς και το κοινό πειστικά συγκεκριμένα παραδείγματα των επισφαλών συνθηκών διαβίωσης των συνταξιούχων, όπως για παράδειγμα οι συνθήκες στέγασης και οι συνθήκες που επικρατούν στις γειτονιές στις οποίες ζουν, το μειωμένο τους εισόδημα, το γεγονός ότι επιζούν με πολύ χαμηλούς προϋπολογισμούς, θέματα που άπτονται της γήρανσης, το υψηλό κόστος των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, το υψηλό κόστος των ενοικίων. Πρέπει να δείχνουν λεπτομερώς τον καθημερινό αγώνα τους και τις συνθήκες διαβίωσής τους, εστιάζοντας σε θέματα όπως οι γειτονιές στις οποίες ζουν, το πώς περνούν τον χρόνο τους, πώς θα ήθελαν να περνούν τον χρόνο τους, πώς αντιμετωπίζουν την απομόνωση και τη μοναξιά, πώς χειρίζονται την έλλειψη χρημάτων για την αγορά φαρμάκων, πώς εξασφαλίζουν την επαρκή διατροφή τους και πώς καλύπτουν τα έξοδά τους, ποια είναι η γνώμη τους για την έλλειψη οίκων ευγηρίας για φτωχούς που να παρέχουν αξιοπρεπείς συνθήκες, όταν δεν έχουν χρήματα για να αντεπεξέλθουν στο κόστος των οίκων ευγηρίας που προσφέρουν καλές συνθήκες. (PT, DE, MT, CZ, IE, LV, ES, UK, IT, PL)

«Πρέπει να επισκεφθούν σπίτια και να δουν με τα ίδια τους τα μάτια… να δουν πώς είναι το μπάνιο… πρέπει να ερευνήσουν γιατί υπάρχουν άνθρωποι χωρίς ηλεκτρισμό στα σπίτια τους, γιατί δεν πληρώνουν τους λογαριασμούς τους;» (MT, άνδρας, 64) «Πρέπει να επισκεφθούν τους αστέγους και να κινηματογραφήσουν τις ιστορίες τους – θα γινόταν πραγματικά σαφές πόσο εύκολο είναι να καταλήξει κανείς στον δρόμο. Υπάρχουν ακόμη και απόφοιτοι πανεπιστημίων που ζουν στους δρόμους, και σίγουρα δεν κατέληξαν να είναι άστεγοι από μία μόνον απερίσκεπτη πράξη.» (CZ, άνδρας, 64)

Page 35: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

35

«Η τηλεόραση δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματική ζωή» (PL, γυναίκα, 60) «Ξέρετε ποια ήταν πάντα η άποψή μου; Αντί για όλες αυτές τις φρικτές εκπομπές εικονικής πραγματικότητας που δεν λένε απολύτως τίποτε, θα έπρεπε να κάνουν μια σοβαρή εκπομπή που να παρουσιάζει την πραγματικότητα μιας από τις συνηθισμένες οικογένειές μας, από το πρωί ως το βράδυ και από το βράδυ μέχρι το επόμενο πρωί, για έναν ολόκληρο μήνα... έτσι ώστε να δει ο κόσμος ποια είναι η καθημερινότητα των ανθρώπων, και να είστε βέβαιοι ότι πολλοί θα ήταν αυτοί που θα συνέπασχαν…» (IT, άνδρας, 63)

Πρέπει να συζητηθούν οι διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους πολλοί

άνθρωποι έχουν περιέλθει σε κατάσταση φτώχειας, και μένουν φτωχοί, για παράδειγμα, πώς πολλοί άνθρωποι καταλήγουν στη φτώχεια εξαιτίας των μειωμένων συντάξεων, ή επειδή έχασαν τη δουλειά τους· επειδή, χωρίς να φταίνε προσωπικά, και μετά από σκληρή δουλειά μιας ολόκληρης ζωής, εξωθούνται στα όρια της φτώχειας· επειδή δεν θέλουν να αποταμιεύσουν και ζουν περιορισμένα με τα χρήματα που κερδίζουν· επειδή ξοδεύουν τα λιγοστά χρήματά τους σε λαχεία και τηλεπαιχνίδια· εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. (CZ, PT, ES, SK, MT, DE, DK, ES, LV)

«Εργαζόμουν για μια ολόκληρη ζωή και κατέληξα να εισπράττω μια άθλια σύνταξη, αυτή είναι η πραγματικότητα.» (PT, γυναίκα, 72) «Η απώλεια μιας θέσης εργασίας είναι μια φυσική διαδικασία που οδηγεί στη φτώχεια… όταν κάποιος λαμβάνει χαμηλό μισθό, εισπράττει και μειωμένη σύνταξη, κι έτσι η φτώχεια γίνεται σιγά-σιγά καθημερινή πραγματικότητα.» (SK, γυναίκα, 70)

Στη Σλοβακία, οι ερωτηθέντες φαίνεται να αντιμετωπίζουν μάλλον στωικά τους λόγους που οδηγούν τους ανθρώπους στη φτώχεια και τους καθηλώνουν εκεί. Με βάση το εθνικό τους παρελθόν, αποδίδουν αυτό το φαινόμενο μέχρις ενός σημείου στις διαφορές μεταξύ της σοσιαλιστικής και της δημοκρατικής περιόδου και στο πώς η προηγούμενη περίοδος διαμόρφωσε τη σημερινή συμπεριφορά των πολιτών. Παραδείγματος χάριν, ενώ την περίοδο του σοσιαλισμού όλοι απασχολούνταν, τώρα οι άνθρωποι πρέπει να ψάξουν για εργασία, κάτι που απαιτεί διαφορετική νοοτροπία και δεξιότητες. Επιπλέον, οι πολίτες θεωρείται ότι δεν υπερασπίζονται πάντα ενεργά τα δικαιώματά τους και δεν προβάλλουν τις ανάγκες τους, επειδή δεν έχουν συνηθίσει να το κάνουν λόγω της καταστολής της ατομικής έκφρασης κατά τη σοσιαλιστική περίοδο. Την κατάσταση αυτή επιδεινώνει η απροθυμία των ανθρώπων να αναζητήσουν εργασία καθώς τους παρέχεται οικονομική στήριξη από το κράτος. Κατά την παρουσίαση των λόγων για τους οποίους οι άνθρωποι οδηγούνται στη φτώχεια, εξίσου σημαντική είναι η εστίαση στις κοινωνικές ομάδες οι οποίες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Στις ομάδες αυτές περιλαμβάνονται: τοξικομανείς και αλκοολικοί, μονογονεϊκά νοικοκυριά με πολλά παιδιά, μόνοι/χήροι ηλικιωμένοι που λαμβάνουν μόνον δημόσιες συντάξεις και καταβάλλουν ακριβά ενοίκια, πρώην φυλακισμένοι που έχουν απελευθερωθεί μετά την έκτιση της ποινής τους, άνεργοι που λαμβάνουν το κατώτατο επίπεδο κοινωνικών βοηθημάτων, μετανάστες που λαμβάνουν μειωμένα κοινωνικά βοηθήματα επειδή το κράτος θέλει να τους υποχρεώσει να μάθουν τη δανική γλώσσα. (DK, SK)

Page 36: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

36

«Οι μονογονεϊκές οικογένειες αντιμετωπίζουν συχνά πολύ σοβαρές δυσκολίες. Έζησα για πολύ καιρό μόνη με τα τρία μου παιδιά. Όλα ήθελαν ποδοσφαιρικό εξοπλισμό και κάθε είδους άλλα πράγματα που είχαν και οι φίλοι τους. Τους προσέφερα ό,τι μπορούσα να προσφέρω και ζουν μια χαρά έως σήμερα, χα χα, οπότε μπορείτε να τα ρωτήσετε πώς πέρασαν την παιδική τους ηλικία». (DK, γυναίκα, 75). «Θα έδειχνα επίσης την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι νέες οικογένειες. Κάποιες φορές η γυναίκα αναγκάζεται να διακόψει την άδεια μητρότητάς της και να επιστρέψει στη δουλειά επειδή χρειάζεται περισσότερα χρήματα, ακόμη και τότε όμως πρέπει να πληρώνει για τη φροντίδα των παιδιών, και εκεί αναλώνεται το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός της. Όταν δε μια γυναίκα ζει μόνη με μικρό παιδί, η κατάσταση είναι απελπιστική.» (CZ, γυναίκα, 64)

Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να προβάλλουν μια πιο αντιπροσωπευτική εικόνα των φτωχών και των ηλικιωμένων, και να μην προβάλλουν μόνον τα άκρα. (SE, IE, PT, RO, IT)

«Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει, ωστόσο, να παρουσιάζουν ολόκληρο το φάσμα των ηλικιωμένων/φτωχών και των συνταξιούχων που μπορεί να μην λιμοκτονούν και να έχουν αρκετά χρήματα για να πληρώσουν το ενοίκιο, τα τρόφιμα και τα φάρμακά τους, έχουμε χρήματα για να επιβιώσουμε αλλά μέχρι εκεί.» (SE, άνδρας, 63) «Με τους ηλικιωμένους ασχολούνται μόνον περιστασιακά· ίσως τον χειμώνα αν πεθάνει κανείς στον δρόμο από το κρύο... τότε θα μιλήσουν για τον αλήτη, για κάποιον που πάγωσε από το κρύο.» (IT, άνδρας, 66)

«Η κοινωνία πρέπει να δει πώς πορεύονται οι ηλικιωμένοι με τα χρήματα που διαθέτουν… να δει πώς αγωνίζονται να ανταποκριθούν στο κόστος των ιατρικών τους συνταγών και άλλα παρόμοια.» (IE, άνδρας, 63)

«Πρέπει να μιλήσουν με ηλικιωμένους για να καταλάβουν πώς ζουν, τι σημαίνει να είναι μόνοι τους και εντελώς απομονωμένοι». (PT, γυναίκα, 72) «Πρέπει να μας πουν την πραγματική αλήθεια. Κυρίες και κύριοι, αυτή είναι η κατάσταση, είναι πολύ άσχημη. Πρέπει να πουν μια φορά και το σωστό…» (RO, γυναίκα, 67)

Οι ερωτηθέντες έθιξαν επίσης τα ακόλουθα ζητήματα σχετικά με το πώς θα ήθελαν να παρουσιάζονται τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ενημέρωσης. :

Τα μέσα ενημέρωσης θα μπορούσαν να ασκούν εκπαιδευτικό ρόλο και να ενημερώνουν τους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους για το πού μπορούν να αναζητήσουν οικονομική στήριξη και άλλου είδους βοήθεια. (PT, MT, IT, LV)

Οι φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι πρέπει να παρουσιάζονται ως έντιμοι,

αξιοπρεπείς άνθρωποι παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, αντί για τα στερεότυπα του τεμπέλη, αυτού που δεν θέλει να εργαστεί κ.ο.κ. (HU, DE, CZ)

Page 37: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

37

Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να παρουσιάζουν τα διάφορα είδη, ή τις διάφορες πτυχές της φτώχειας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η φτώχεια που είναι ορατή, όπως μεταξύ των αστέγων· την κρυφή φτώχεια, όπως μεταξύ των συνταξιούχων τα έξοδα των οποίων υπερβαίνουν το εισόδημά τους· αλλά και όσους δεν επιθυμούν να εργαστούν και δεν προσπαθούν να εξοικονομήσουν χρήματα. (SK, ES, MT)

Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ή να παρουσιάζουν με

αντιπροσωπευτικό τρόπο τον μεταβαλλόμενο χαρακτήρα της κοινωνίας και, ως εκ τούτου, το μεταβαλλόμενο πρόσωπο της φτώχειας. Για παράδειγμα, οι νέες οικονομικές προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζουν χώρες που στο παρελθόν υπήρξαν ίσως υποδειγματικές, λόγω της έλλειψης φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στο εσωτερικό τους, επηρεάζουν την κοινωνία και οδηγούν πολλούς ανθρώπους στη φτώχεια. Η κατάσταση δεν παραμένει σταθερή. (SE)

Όταν καλύπτουν τη βιομηχανία μόδας, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να

ασχολούνται και με τη μόδα που αφορά τους ηλικιωμένους. Ωστόσο, οι ερωτηθέντες άσκησαν κριτική στην ίδια τη βιομηχανία μόδας επειδή επικεντρώνει την προσοχή της μόνον σε μια ολιγάριθμη κατηγορία ηλικιωμένων οι οποίοι μπορούν να αγοράζουν ακριβά ρούχα, τη στιγμή που οι ερωτηθέντες δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να βρουν ρούχα αντίστοιχα των οικονομικών τους δυνατοτήτων. (SE)

Απαιτείται εκτενέστερη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης της κατάστασης

των γυναικών με μειωμένα εισοδήματα και του ρόλου τους ως νοικοκυρών. Οι γυναίκες αυτές πλήττονται με διάφορους τρόπους από τη φτώχεια, καθώς για παράδειγμα οδηγούνται στη φτώχεια λόγω του θανάτου των συζύγων τους ή λόγω διαζυγίου, ενώ συχνά αναλαμβάνουν πρόσθετα οικονομικά βάρη μέσω της παροχής φροντίδας σε άλλα πρόσωπα. (SE)

«Θα ήταν καλή ιδέα να πραγματοποιηθεί μια μελέτη για το πόσοι άνθρωποι οδηγούνται στη φτώχεια στη Σουηδία. Νομίζω ότι τα πρόσωπα που πλήττονται περισσότερο και αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα είναι κυρίως γυναίκες οι οποίες ήταν παντρεμένες και στη συνέχεια έμειναν μόνες για τον έναν ή τον άλλο λόγο». (SE, άνδρας, 74).

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θα ήθελαν να υπάρχουν τακτικές αναφορές

στην τηλεόραση σχετικά με το πώς δαπανά η κυβέρνηση τα ποσά του προϋπολογισμού (RO), καθώς και να διοργανώνονται εκπομπές λόγου ή δημόσιοι διάλογοι στους οποίους να προσκαλούνται και πολιτικοί (IT).

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες επιθυμούν επίσης τη διενέργεια περιπτωσιολογικών μελετών σχετικά με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων στα πιο αναπτυγμένα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι εν λόγω ερωτηθέντες εκτιμούν ότι, αν το κοινό έρχεται σε επαφή με τέτοια παραδείγματα, οι πολιτικοί θα καταβάλλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για την επίλυση των προβλημάτων φτώχειας σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και οι πολίτες θα είναι πιο απαιτητικοί και πρόθυμοι να προασπίσουν τα δικαιώματά τους. (RO)

«Θέλω να δω κάτι… πώς ζουν οι άνθρωποι σε άλλες χώρες, τότε ίσως οι πολιτικοί μας να δουν τι πρέπει να γίνει και να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες… πρέπει να μας δείξουν παραδείγματα από όλες τις χώρες της

Page 38: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

38

ΕΕ, τώρα κινούμαστε προς την παγκοσμιοποίηση, ανήκουμε στην ΕΕ, πρέπει να μας δείξουν πώς ζουν στο εξωτερικό, να γίνουν συγκρίσεις και να ληφθούν μέτρα…» (RO, γυναίκα, 71)

Ωστόσο, αν και είπαν τι θεωρούν ότι λείπει από τον τρόπο παρουσίασης της φτώχειας από τα μέσα ενημέρωσης και ανέφεραν πώς θα ήθελαν να προβάλλεται η τελευταία, ορισμένοι ερωτηθέντες εξέφρασαν την άποψη ότι δεν είναι οπωσδήποτε ρεαλιστικό να προσδοκά κανείς τέτοιου είδους αλλαγές. Προς επίρρωση αυτών των απόψεων αναφέρθηκαν οι ακόλουθοι λόγοι:

Οι ηλικιωμένοι υποεκπροσωπούνται στα μέσα ενημέρωσης. Οι νέοι ίσως να έχουν διαμορφώσει μια ανακριβή εικόνα όσον αφορά τους πιο ηλικιωμένους, και μπορεί να μην έχουν διάθεση να ασχολούνται με ζητήματα που απασχολούν άλλες κοινωνικές ομάδες. Προκειμένου να αλλάξει η κατάσταση αυτή, απαιτείται να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της υποεκπροσώπησης. (SE) «Λίγοι από αυτούς που εργάζονται στα μέσα ενημέρωσης είναι άτομα της ηλικίας μας.» (SE, άνδρας, 64)

Όσοι δεν έχουν ζήσει τα ίδια προβλήματα συχνά δυσκολεύονται να

κατανοήσουν, να πιστέψουν και να αναπαραστήσουν πιστά τις δυσκολίες που έχουν περάσει άλλοι. (MT) «Έτσι ακριβώς και εσείς που μιλάτε μαζί μας, και ενημερώνεστε για ορισμένα προβλήματα, μας ακούτε χωρίς να πιστεύετε ότι είναι όντως έτσι τα πράγματα.» (MT, άνδρας, 64)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι ακόμη και αν οι παραγωγοί

τηλεοπτικών εκπομπών ή ταινιών εστίαζαν την προσοχή τους στα θέματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα τους παρακολουθούσε κανείς, μιας και αυτά τα ζητήματα θεωρούνται βαρετά. Επομένως, η ισορροπία μεταξύ της πραγματικότητας και της ψυχαγωγίας είναι σημαντική και παρόλο που κατά την παρουσίαση των εμπειριών των ατόμων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας ή διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας είναι σημαντικό να υπογραμμίζονται τα χαρακτηριστικά στοιχεία που διαμορφώνουν την καθημερινότητά τους, αυτό πρέπει να γίνεται με ενδιαφέροντα και ψυχαγωγικό τρόπο. (IE, ES, LV)

«Αν παρουσίαζαν την πραγματικότητα, το αποτέλεσμα θα ήταν βαρετό. [Οι σεναριογράφοι] πρέπει να γράφουν για σχέσεις, αλκοολισμό και άλλα παρόμοια για να κάνουν ενδιαφέρουσα την ιστορία που παρουσιάζουν.» (IE, γυναίκα, 66)

Η πολυπλοκότητα και οι ποικίλες πτυχές της φτώχειας και του κοινωνικού

αποκλεισμού δυσχεραίνουν την πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας, οπότε και το κοινό δεν μπορεί να τις κατανοήσει, εκτός και εάν το θέμα παρουσιαστεί για παράδειγμα μέσα από την ιστορία ενός μόνον προσώπου ή μιας οικογένειας, ούτως ώστε να υπάρχει μια σφιχτοδεμένη και ενδιαφέρουσα αφήγηση. (DK)

«Υποθέτω ότι είναι δύσκολο να καλυφθούν όλες οι πτυχές. Υπάρχουν τόσο πολλές διαφορετικές απόψεις και λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους στη φτώχεια. Νομίζω ότι οι θεατές θα δυσκολεύονταν να αφομοιώσουν όλες τις

Page 39: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

39

επιμέρους πληροφορίες, οπότε θα διαμόρφωναν πολύ μονομερή εικόνα». (DK, άνδρας, 71)

Υπήρξαν ερωτηθέντες που υποστήριξαν την άποψη ότι η υποεκπροσώπηση των προβλημάτων τους στα μέσα ενημέρωσης ίσως να οφείλεται εν μέρει και στην αδράνεια των ίδιων των συνταξιούχων. Αποφεύγουν να συγκεντρώνουν πάνω τους την προσοχή καθώς ντρέπονται για την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει, είναι ξένοι με τη νοοτροπία της διαμαρτυρίας και αφήνονται στη μοίρα τους επειδή, ως η πρώτη μεταπολεμική γενιά, έχουν συνηθίσει σε έναν μετριοπαθή τρόπο ζωής. (DE)

«Πιστεύω επίσης ότι δεν θέλουμε πραγματικά να εμφανιστούμε εδώ καθώς ντρεπόμαστε που έχουμε ξεπέσει τόσο χαμηλά, παρότι εργαστήκαμε σκληρά όλη μας τη ζωή.» (DE, γυναίκα, 66)

Page 40: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

40

4 ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ

Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να αναφέρουν κατά πόσον θεωρούν ότι οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους (με άλλα λόγια, οι πολιτικοί και δημόσιοι λειτουργοί σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο) κατανοούν πραγματικά τα όσα οι ίδιοι βιώνουν. Τους ρωτήσαμε επίσης ποια πτυχή της ζωής τους θεωρούν ότι κατανοούν καλά οι πολιτικοί ιθύνοντες, και ποιους τομείς κατανοούν λιγότερο καλά.

4.1 Καίρια ευρήματα

Η ευρύτερα διαδεδομένη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν κατανοούν επί της ουσίας τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτή η αδυναμία κατανόησης θεωρείται ότι οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες ζουν υπό συνθήκες ευημερίας, εισπράττουν υψηλές αμοιβές και, επομένως, δεν αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Αυτή η ελλιπής κατανόηση αποτυπώνεται στον τρόπο με τον οποίο παρέχεται η βοήθεια σε αυτούς που την έχουν ανάγκη, και οι ερωτηθέντες ανέφεραν παραδείγματα από τις προσωπικές τους εμπειρίες.

Η έλλειψη κατανόησης από μέρους των πολιτικών ιθυνόντων δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι οι εν λόγω ιθύνοντες δεν είναι ενήμεροι για τα θέματα αυτά. Ωστόσο, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι η στάση των πολιτικών ιθυνόντων χαρακτηρίζεται από αδράνεια και έλλειψη ενδιαφέροντος και κατανόησης.

Οι ερωτηθέντες δυσκολεύονταν να αναφέρουν πτυχές της ζωής τους τις

οποίες θεωρούν ότι κατανοούν ικανοποιητικά οι πολιτικοί ιθύνοντες, όμως ανέφεραν το παράδειγμα των αριθμητικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα τις στατιστικές, για τον αριθμό των ηλικιωμένων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και τα χρηματικά ποσά που διατίθενται για κοινωνικές συντάξεις ή ενισχύσεις κοινωνικού χαρακτήρα.

Οι ερωτηθέντες επεσήμαναν μια σειρά από διαφορετικά ζητήματα τα οποία

θεωρούν ότι είναι λιγότερο κατανοητά από τους πολιτικούς ιθύνοντες, με κυρίαρχα την αδυναμία κατανόησης των πραγματικών συνθηκών διαβίωσης των φτωχών και κοινωνικά αποκλεισμένων και την αδυναμία κατανόησης του πλήρους αντικτύπου των υφιστάμενων πολιτικών για τους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους.

Καθώς οι πολιτικοί ιθύνοντες έχουν ελάχιστη προσωπική πείρα για θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, και καθώς είναι διαρκώς απασχολημένοι, δεν έχουν πάντα την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τα ζητήματα αυτά από πρώτο χέρι. Γι’ αυτό προτάθηκε οι πολιτικοί ιθύνοντες να χρησιμοποιούν ως συμβούλους για τα θέματα αυτά ανθρώπους που είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι και φτωχοί.

Page 41: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

41

4.2 Πόσο καλά κατανοούν οι πολιτικοί ιθύνοντες τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό;

Η ευρύτερα διαδεδομένη άποψη μεταξύ των ερωτηθέντων ήταν ότι οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν κατανοούν επί της ουσίας τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. (UK, SK, RO, PT, MT, IE, DE, SE, CZ, EL, ES, LV, PL, FR, BE)

«Δεν νομίζω ότι μας καταλαβαίνουν, είναι σίγουρο ότι δεν καταλαβαίνουν θέματα όπως π.χ. τη στέγαση.» (UK, γυναίκα, 69) «Δεν μας καταλαβαίνουν καθόλου. Δεν έχουν την παραμικρή ιδέα.» (SK, γυναίκα, 61) «Είναι απλά πάρα πολύ απομακρυσμένοι από τους απλούς ανθρώπους.» (DE, γυναίκα, 62)

«Ο χορτάτος ποτέ δεν καταλαβαίνει τον πεινασμένο». (PL, άνδρας, 67)

«Δεν κατανοούν τις πραγματικές συνθήκες της καθημερινής ζωής, και ούτε καν προσπαθούν να τις κατανοήσουν.» (CZ, άνδρας, 64) «Τίποτε δεν αλλάζει γιατί, αν τους ρωτήσουμε πόσο κοστίζει ένα λίτρο γάλα, δεν ξέρουν. Δεν ξέρουν ποιες είναι οι τιμές. Δεν ψωνίζουν οι ίδιοι. Γνωρίζουν ότι υπάρχει φτώχεια, αλλά δεν ξέρουν τι πραγματικά σημαίνει να είσαι φτωχός. Υπάρχει τεράστιος πλούτος αλλά και απέραντη φτώχεια.» (HU, άνδρας, 60)

Μεταξύ των λόγων που επικαλέστηκαν οι ερωτηθέντες για την εικαζόμενη αδυναμία κατανόησης των πολιτικών ιθυνόντων συγκαταλέγονται οι εξής:

Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων ζουν υπό συνθήκες ευημερίας, εισπράττουν υψηλές αμοιβές και, επομένως, δεν έχουν ζήσει προσωπικά καταστάσεις φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και δεν κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα. (SE, SK, RO, PT, UK, MT, IE, HU, CZ, EL, IT, PL)

«Ο Orban είχε πει ότι θα θέσει τέρμα στις εισοδηματικές διαφορές. Τι ήταν το πρώτο που έκανε; Ψήφισε για τον μισθό του (τους) και δεν τον ενδιαφέρει καθόλου τι θα φάνε αύριο ή τα Χριστούγεννα οι φτωχοί.» (HU, γυναίκα, 64) «Αυτοί είναι μια χαρά. Οπότε σκέφτονται: “Γιατί διαμαρτύρονται αυτοί οι

άνθρωποι;”» (CZ, άνδρας, 60)

Εικαζόμενη έλλειψη κατανόησης από πλευράς των πολιτικών ιθυνόντων (SE, IE, EL, ES). Αυτή η αντίληψη εδράζεται στην αίσθηση των ερωτηθέντων ότι δεν υπάρχει πολιτική ή νομική λογοδοσία για τις πράξεις των πολιτικών. Η εικαζόμενη απουσία λογοδοσίας κάνει τους ερωτηθέντες να αισθάνονται αδύναμοι να διορθώσουν το σύστημα (IE).

«Μου δίνεται η εντύπωση ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες γνωρίζουν την κατάστασή μας, αλλά αδιαφορούν.» (SE, γυναίκα, συνταξιούχος, 67)

Page 42: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

42

«Γι’ αυτούς είμαστε απλοί αριθμοί.» (EL, γυναίκα, 66) Κατά τη γνώμη ορισμένων ερωτηθέντων, αυτή η έλλειψη κατανόησης φανερώνεται από το γεγονός ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν τους επισκέπτονται και δεν τους αφιερώνουν χρόνο ώστε να ακούσουν τα προβλήματα που τους απασχολούν. (EL)

«Ο γείτονάς μου ξέρει πώς ζω, επειδή ζει δίπλα μου, οι πολιτικοί δεν έχουν έρθει να ελέγξουν την κατάσταση και να καταλάβουν τη φτώχεια μου.» (EL, γυναίκα, 62)

Μια μικρή μειονότητα ερωτηθέντων κατηγορούν τους εαυτούς τους επειδή δεν έχουν ασκήσει αρκετή πίεση στους πολιτικούς ιθύνοντες καταγγέλλοντας με πιο έντονο τρόπο την κατάστασή τους και διαδηλώνοντας στους δρόμους. (DE)

Η διαφορά ηλικίας μεταξύ των πολιτικών ιθυνόντων και των

ηλικιωμένων και των συνταξιούχων σημαίνει ότι η κατάστασή τους δεν γίνεται πλήρως κατανοητή. (SE)

Το γεγονός ότι οι πολιτικοί δεν διαθέτουν την απαιτούμενη

εμπειρογνωμοσύνη για να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. (IE)

«Δεν θα έστελνες έναν οδοντίατρο στο χασάπικο για να σου πουλήσει κρέας.» (IE, άνδρας, 71)

Υπάρχει η άποψη ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν επιθυμούν να δουν την

πραγματικότητα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης. (BE)

Η εικαζόμενη έλλειψη κατανόησης από πλευράς των πολιτικών ιθυνόντων για τις ζωές των φτωχών θεωρείται ότι αντικατοπτρίζεται στον τρόπο με τον οποίο παρέχονται οι κοινωνικές ενισχύσεις και στον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί ιθύνοντες προσεγγίζουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι ερωτηθέντες ανέφεραν τα ακόλουθα παραδείγματα άστοχων ή αναποτελεσματικών, όπως οι ίδιοι πιστεύουν, αποφάσεων ή συμπεριφορών εκ μέρους των πολιτικών ιθυνόντων για τα ζητήματα αυτά, οι οποίες καταδεικνύουν την αδυναμία τους να κατανοήσουν τα συγκεκριμένα ζητήματα:

Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι θέματα στα οποία δίνεται έμφαση κατά τις προεκλογικές περιόδους, οπότε οι πολιτικοί ιθύνοντες μιλούν συχνά για το πώς θα βελτιωθεί η κατάσταση των φτωχών, των ηλικιωμένων και των συνταξιούχων· θεωρείται όμως ότι δεν τηρούν τις υποσχέσεις τους μετά τις εκλογές. (SE, DK, ES, IT, LV, RO, FR)

«Δεν καταλαβαίνουν τίποτε και δεν ενδιαφέρονται. Μόνον όταν χρειάζονται τις ψήφους μας, τότε έρχονται και μας δίνουν μια τσάντα, ένα δέμα. Ένα μπουκάλι λάδι, ένα πακέτο ζάχαρη...» (RO, γυναίκα, 71)

Page 43: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

43

Τα μέτρα ενίσχυσης δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα της καθημερινής τους ζωής (MT, EL, BE), ή τα εν λόγω μέτρα απευθύνονται σε άλλους, όπως στους νέους ανέργους (BE).

«Πηγαίνεις με όλα τα χαρτιά από τους γιατρούς, τους κοινωνικούς λειτουργούς και όλες αυτές τις υπηρεσίες, κι εκεί που περιμένεις να σου δώσουν ένα μέρος χωρίς σκαλιά, σου δίνουν ένα μέρος με τρεις ορόφους σκαλιά.» (MT, γυναίκα, 64) «Σήμερα, οι νέοι λαμβάνουν τα επιδόματα ανεργίας αμέσως, εμείς όμως πρέπει να περιμένουμε.» (BE, γυναίκα, 68)

Οι πολιτικοί ιθύνοντες θεωρείται ότι δεν ενεργούν πάντα υπέρ των

συμφερόντων των φτωχών, των ηλικιωμένων και των κοινωνικά αποκλεισμένων. (SE)

«Νομίζω ότι είναι σκόπιμη στρατηγική των πολιτικών ιθυνόντων· μειώνουν σκοπίμως τους πόρους του ταμείου ασφάλισης ανέργων και το ύψος όλων των υπολοίπων μορφών αποζημίωσης· γιατί οι πολιτικοί έχουν κέρδος από όσους εργάζονται και εισφέρουν χρήματα στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας.» (SE, άνδρας, 63)

Ορισμένοι πολιτικοί ιθύνοντες φαίνονται να είναι αλαζονικοί απέναντι στους

φτωχούς υποστηρίζοντας ότι αυτοί είναι τεμπέληδες που περιμένουν απλώς να τους βοηθήσει το κράτος. (RO)

Το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης έχει αυξηθεί, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να εργάζονται περισσότερο. (EL)

«Αύξησαν το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης, έχω πραγματικά εξοργιστεί με όλα αυτά, δεν μπορώ να δουλεύω μέχρι να πεθάνω.» (EL, άνδρας, 60)

Οι ηλικιωμένοι καταβάλλουν αυξημένη φορολογία. (IT)

Παρά την καταγγελλόμενη αυτή αδυναμία κατανόησης από μέρους των πολιτικών ιθυνόντων, ένα σημαντικό ζήτημα που έθιξαν ορισμένοι ερωτηθέντες από διαφορετικές χώρες είναι ότι η αδυναμία κατανόησης δεν σημαίνει ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν γνωρίζουν την ύπαρξη των προβλημάτων. Ωστόσο, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι η στάση των πολιτικών ιθυνόντων χαρακτηρίζεται από αδράνεια και έλλειψη ενδιαφέροντος και κατανόησης. (SE, UK, RO, HU, DE, MT, IT)

«Δεν θέλουν να ξέρουν τι συμβαίνει, αγνοούν τους φτωχούς. Δίνουν μόνον για τους εαυτούς τους και τον περίγυρό τους. Ποιος από αυτούς που βρίσκονται στο Κοινοβούλιο ενδιαφέρεται για το πώς ζω εγώ; Ο βουλευτής δεν ενδιαφέρεται, και ας ζει στη διπλανή πόρτα. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να ζει αυτός καλά και να αναπαύεται στη Μερσεντές του.» (HU, γυναίκα, 64)

«Τότε σε καταλαβαίνουν, και προσποιούνται ότι σε βοηθάνε, μετά όμως όλα τελειώνουν. Όπως στη δική μου περίπτωση, ζω με ενοίκιο 100 λίρες Μάλτας τον μήνα επί τρία χρόνια… όταν πλησιάζουν οι εκλογές δίνονται πολλές υποσχέσεις… στο τέλος όμως δεν μου έδωσαν τίποτε.» (MT, άνδρας, 61)

Page 44: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

44

Σε ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες οι ερωτηθέντες θυμήθηκαν παραδείγματα κατανόησης της φτώχειας και λήψης μέτρων για την καταπολέμησή της από πολιτικούς ιθύνοντες, θεωρούν ότι αυτό συνέβη με μόνο στόχο την προσωπική προβολή των πολιτικών ιθυνόντων, καθώς τα μέσα ενημέρωσης καλούνται συχνά για να καλύψουν το γεγονός. (RO)

«Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις… όταν είχαμε πλημμύρες, ορισμένοι [πολιτικοί ιθύνοντες] πήγαν στις πλημμυρισμένες περιοχές και βοήθησαν… όμως κάλεσαν τα μέσα ενημέρωσης, συγκέντρωσαν λεφτά από χρηματοδότες, και πάλι για το δικό τους όφελος…» (RO, γυναίκα, 67)

Από τους πολιτικούς ιθύνοντες οι οποίοι θεωρείται ότι κατανοούν κάπως τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, εκείνο που κατά τη γνώμη τους απουσιάζει είναι η λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αναλώνεται πάρα πολύς χρόνος σε λόγια (UK, DK).

«[Οι πολιτικοί ιθύνοντες] είναι τόσο απασχολημένοι με τις διάφορες συνεδριάσεις τους όπου συζητούν κάθε λογής θέματα, με αποτέλεσμα να χρειάζονται νέες συνεδριάσεις για να συζητήσουν το αρχικό θέμα, αν και στο τέλος δεν γίνεται τίποτα.» (UK, γυναίκα, 69)

Ωστόσο, υπήρξε κάποια αναγνώριση του γεγονότος ότι αυτά τα προβλήματα ενδέχεται να είναι δυσεπίλυτα καθώς διασυνδέονται με ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα όπως η κοινωνική ένταξη και η αύξηση των επιπέδων ανεργίας (DK). Σε γενικές γραμμές, οι ερωτηθέντες δεν διέκριναν μεταξύ των πολιτικών ιθυνόντων σε τοπικό, εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο. Καθένα από τα επίπεδα αυτά θεωρείται υπεύθυνο για τον χειρισμό των θεμάτων της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (UK). Εντούτοις, ορισμένοι ερωτηθέντες αναφέρθηκαν σε αυτές τις ομάδες ξεχωριστά, και υποστήριξαν τις ακόλουθες απόψεις:

Πολιτικοί ιθύνοντες σε τοπικό επίπεδο:

o Οι τοπικοί πολιτικοί θεωρείται ότι έχουν μεγαλύτερη επαφή με την πραγματικότητα, καθώς ζουν στην ίδια περιοχή και βρίσκονται πιο κοντά στους πολίτες, ενώ τα μέλη του εθνικού κοινοβουλίου είναι υπερβολικά απομακρυσμένα για να μπορέσουν να κατανοήσουν πραγματικά τα ζητήματα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ερωτηθέντων. (DK)

Πολιτικοί ιθύνοντες σε εθνικό επίπεδο:

o Την ευθύνη της ανεπάρκειας των μέτρων για την καταπολέμηση της

φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού θεωρείται ότι την φέρει συνήθως η εθνική κυβέρνηση. (UK, PL, DK, BE)

«Υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση μεταξύ των απλών πολιτών και των πολιτικών υπευθύνων. Δεν ζουν πλέον στις γειτονιές των απλών ανθρώπων, οπότε δεν αισθάνονται υπεύθυνοι γι’ αυτούς. Αντιμετωπίζουν τον ρόλο τους ως απλή γραφειοκρατική δουλειά με σταθερό ωράριο, και κάθε μέρα γυρίζουν στο σπίτι τους ευχαριστημένοι. Δεν έρχονται

Page 45: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

45

αντιμέτωποι με τις συνέπειες των αποφάσεών τους.» (DK, γυναίκα, 73)

o Οι πολιτικοί θεωρείται ότι επιδεικνύουν έλλειψη προσωπικής ευθύνης

και ξοδεύουν χρόνο για κοινωνικά ασήμαντα θέματα αντί να επικεντρώνονται στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. (PL, IT)

o Υπάρχει η αντίληψη ότι οι πολιτικοί σε εθνικό επίπεδο τείνουν να

συγκαλύπτουν ή να ασχολούνται επιφανειακά με τα προβλήματα της φτώχειας στις χώρες τους, προκειμένου να προστατέψουν την εικόνα τους στο εξωτερικό αλλά ακόμη και στο εσωτερικό. (ES)

o Εκφράστηκε επίσης η άποψη ότι οι πολιτικοί σε εθνικό επίπεδο αδυνατούν να κάνουν οτιδήποτε για να αμβλύνουν το πρόβλημα της φτώχειας εξαιτίας εμποδίων τα οποία βρίσκονται εκτός του δικού τους ελέγχου. (ES)

«Οι πολιτικοί δεν κάνουν ποτέ τίποτε για το πρόβλημα. Μάλιστα, δεν έχει καν σημασία ποιος κυβερνάει. Όποιος πολιτικός αναλάβει την εξουσία θα αντιμετωπίσει εμπόδια τα οποία προέρχονται από τους προμηθευτές κεφαλαίων, τις τράπεζες, τους εργοδότες, τις Βρυξέλλες, τους κανόνες της ΕΕ. Κανένας πολιτικός δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι είναι σε θέση να κάνει το οτιδήποτε...» (ES, άνδρας, 63)

Πολιτικοί ιθύνοντες σε ευρωπαϊκό επίπεδο:

o Ένας από τους ερωτηθέντες εξέφρασε την άποψη ότι υπάρχει πολύ

μεγαλύτερη διαφθορά μεταξύ των πολιτικών που δραστηριοποιούνται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. (MT)

o Μια άλλη άποψη ήταν ότι οι ισχυρότεροι πολιτικοί παράγοντες είναι οι πλουσιότερες χώρες στην ΕΕ και ότι είναι δεδομένο ότι θα ασκήσουν πιέσεις και θα λάβουν αποφάσεις βάσει των δικών τους συμφερόντων, χωρίς να τους ενδιαφέρουν απαραιτήτως τα θέματα που είναι κρίσιμα σε άλλες χώρες, όπως η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός. (ES)

o Ορισμένοι ερωτηθέντες θεωρούν ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες στην ΕΕ αγνοούν παντελώς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι φτωχοί επειδή γεωγραφικά είναι πολύ απομακρυσμένοι από τις αντίστοιχες καταστάσεις. (CZ)

«Στις Βρυξέλλες δεν γνωρίζουν τα επιμέρους κράτη και τα καθημερινά προβλήματα των πολιτών τους. Τα προβλήματα της χώρας μας πάντως είναι σίγουρο ότι δεν τους τα γνωστοποιούν οι πολιτικοί που υποτίθεται ότι μας εκπροσωπούν!» (CZ, γυναίκα, 62)

o Οι εθνικοί αντιπρόσωποι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεωρείται ότι

ασχολούνται κυρίως με τα προβλήματα άλλων χωρών ή ηπείρων (όπως η Αφρική) παρά με ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος. (LV)

o Η ΕΕ δεν θεωρείται παράγοντας πρώτης γραμμής όσον αφορά τις προσπάθειες καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού

Page 46: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

46

αποκλεισμού, ούτε υπάρχει απαίτηση να λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. (FR)

o Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν την πεποίθηση και την ελπίδα ότι η λήψη

μέτρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική από τη λήψη μέτρων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Αναφέρθηκαν διάφοροι λόγοι προς υποστήριξη αυτής της άποψης, μεταξύ των οποίων: η φτώχεια είναι αυξανόμενο πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη, οπότε απαιτείται διαχείριση σε ευρύτερο (ευρωπαϊκό) επίπεδο· η δε μετανάστευση από νεότερα κράτη μέλη της ΕΕ σε πιο αναπτυγμένα κράτη μέλη συμβάλλει στην αύξηση των επιπέδων φτώχειας στα παλαιότερα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς οι μετανάστες λαμβάνουν τουλάχιστον ίσα ποσά κοινωνικών ενισχύσεων με τους ντόπιους. (BE)

Κατά τη γνώμη των ερωτηθέντων στην Τσεχική Δημοκρατία και τη Λετονία, το υπαλληλικό προσωπικό και οι γραφειοκράτες σε τοπικό επίπεδο είναι οι παράγοντες που δεν δείχνουν κατανόηση για την κατάστασή τους και επιδεικνύουν τη μεγαλύτερη αδιαφορία. Οι ερωτηθέντες ήταν επίσης σε θέση να αναφέρουν ποικίλα παραδείγματα προσωπικών τους εμπειριών:

«Περιμένω να μου γίνει εγχείρηση στη σπονδυλική στήλη, και μέχρι τότε δεν θα μπορώ να περπατήσω. Ζήτησα να μου εκδοθεί σύνταξη αναπηρίας, όμως έκριναν ότι είμαι μόνον λίγο ανάπηρος, οπότε εφεσίβαλα την απόφασή τους... [η υπόθεση] πήγε στο υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων, και αυτοί αναγνώρισαν εν τέλει την ολοκληρωτική αναπηρία μου. Επέστρεψα στο τοπικό γραφείο τρεις εβδομάδες αργότερα με όλα τα έγγραφα, όμως η κυρία που βρισκόταν εκεί είπε ότι δεν έχει λάβει κανένα σχετικό έγγραφο... καταλήξαμε στο γραφείο του δημάρχου – και αυτός επιτέλους με βοήθησε. Έτσι συμπεριφέρονται στους ανθρώπους.» (CZ, άνδρας, 64)

«[Οι υπάλληλοι της τοπικής δημοτικής αρχής] φτάνουν ακόμα και να σε βρίζουν επειδή μπήκες στο γραφείο της κοινωνικής υπηρεσίας.» (LV, άνδρας, 60)

4.3 Θέματα τα οποία θεωρούνται επαρκώς κατανοητά Οι ερωτηθέντες σε γενικές γραμμές δυσκολεύονταν να αναφέρουν πτυχές της δικής τους ζωής ή των ζωών άλλων ατόμων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό τις οποίες θεωρούν ότι κατανοούν καλά όσοι έχουν την εξουσία να λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις. Τα θέματα που, κατά τη γνώμη των ερωτηθέντων, απασχολούν τους πολιτικούς ιθύνοντες και τους είναι κατανοητά περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Τα αριθμητικά στοιχεία, για παράδειγμα οι στατιστικές, σχετικά με το πόσοι ηλικιωμένοι ζουν υπό συνθήκες φτώχειας καθώς και τα χρηματικά ποσά που διατίθενται για κοινωνικές συντάξεις ή ενισχύσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κατανοούν τις πραγματικές συνθήκες ζωής των φτωχών. (PT, HU, BE)

Page 47: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

47

«Νομίζω ότι δεν υπάρχει καμία πτυχή της ζωής μου την οποία να κατανοούν, αυτό που ίσως να γνωρίζουν είναι το ύψος της σύνταξής μου.» (PT, άνδρας, 67)

Εκφράστηκε κάποια αναγνώριση για τα μέτρα που λαμβάνουν οι

κυβερνήσεις προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης της φτώχειας (DK, DE), όπως η υποστήριξη διαφόρων αθλητικών ομίλων με σκοπό να επιτρέπεται σε λιγότερο ευνοημένα παιδιά να προπονούνται δωρεάν στο ποδόσφαιρο. Η κυβέρνηση ενισχύει επίσης κοινοτικά κέντρα τα οποία επιτρέπουν σε ηλικιωμένους με χαμηλά εισοδήματα να συναναστρέφονται με συνομηλίκους τους (DK).

4.4 Θέματα τα οποία δεν θεωρούνται επαρκώς κατανοητά Οι ερωτηθέντες ήταν της άποψης ότι τα ακόλουθα ζητήματα που σχετίζονται με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, ή με πτυχές της προσωπικής τους ζωής, δεν είναι κατανοητά από τους πολιτικούς ιθύνοντες:

Η καθημερινή πραγματικότητα των φτωχών και των κοινωνικά αποκλεισμένων. (PT, MT, IE, EL, ES, LV, DK, CZ)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν κατανοούν τις λεπτομέρειες της ζωής τους και τους τρόπους με τους οποίους βιώνουν τη δυστυχία, όπως όταν χρειάζεται να ζουν με χαμηλές συντάξεις, όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα με τις συνθήκες διαβίωσής τους και το περιβάλλον, τις δυσκολίες τους ως προς την εξεύρεση εργασίας, την αδυναμία να αντεπεξέλθουν οικονομικά στην κάλυψη βασικών αναγκών και στο κόστος των φαρμάκων τους, τις μεγάλες ουρές ή περιόδους αναμονής προκειμένου να εξεταστούν από γιατρούς, την ανάγκη λειτουργίας οίκων ευγηρίας που να προσφέρουν ικανοποιητικές συνθήκες κ.ο.κ. (PT, MT, IE, CZ, EL, ES)

«Η σύνταξή μου είναι 245 ευρώ, τις προάλλες αγόρασα ένα φάρμακο το οποίο μου κόστισε 8,89 ευρώ, ενώ προηγουμένως ήταν δωρεάν· πώς θα μπορέσω λοιπόν να αγοράζω τα φάρμακά μου; Καταλαβαίνουν τι σημαίνει αυτό; Όχι, δεν καταλαβαίνουν.»(PT, γυναίκα, 72) «Θα τους έδινα τη σύνταξή μου, και θα τους έλεγα: ορίστε, ζήστε με τις 800 κορώνες που μου απομένουν αφού πληρώσω τα ενοίκια και τους λογαριασμούς μου. Ας ζήσουν αυτοί με τόσα χρήματα.» (CZ, άνδρας, 65)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες ήταν επίσης της άποψης ότι δεν υπάρχει κοινός ορισμός της φτώχειας, και δεν αναγνωρίζεται καν η ύπαρξή της. Αυτό σημαίνει ότι τα προβλήματα παραμένουν κρυμμένα και δεν συζητούνται. (DK)

«Φαίνεται να επικρατεί η άποψη ότι στη Δανία δεν υπάρχει φτώχεια. Αυτό όμως δεν ισχύει, υπάρχει και όταν αυτό δεν αναγνωρίζεται καν η κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί.» (DK, γυναίκα, 77)

Page 48: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

48

Πιστεύεται επίσης ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν κατανοούν τον αντίκτυπο που έχει η έλλειψη αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης στη συναισθηματική κατάσταση και την αυτοεκτίμηση των ερωτηθέντων. (EL, LV)

«Δεν καταλαβαίνουν ότι δεν έχουμε χαρούμενες προσωπικές στιγμές, ότι έχουμε χρόνια, για παράδειγμα, να βγούμε έξω για να φάμε ή να πιούμε κάτι. Δυστυχώς, ζούμε μόνο μία φορά και είναι κρίμα να συνειδητοποιούμε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτε καλύτερο…» (EL, γυναίκα, 66)

Ο πλήρης αντίκτυπος των υφιστάμενων πολιτικών στους φτωχούς και

τους κοινωνικά αποκλεισμένους. (RO, PT, HU, SE, BE) Δεν γίνονται πλήρως κατανοητές οι συνέπειες της αυξημένης φορολόγησης των τροφίμων ή των φαρμάκων για τους φτωχούς· οι μειωμένες άδειες μητρότητας που επιβάλλονται στις μητέρες· καθώς και οι συνέπειες της γραφειοκρατίας (η ιδιαίτερα χρονοβόρα εξέταση των διαφόρων υποθέσεων) για την αποτελεσματική εκτέλεση των κανόνων που έχουν θεσπιστεί για την αντιμετώπιση της φτώχειας (RO, PT, HU). Εκφράστηκε επίσης η άποψη ότι οι πολιτικοί νομοθετούν στα τυφλά, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα επιμέρους προβλήματα των φτωχών και τον αντίκτυπο της νομοθεσίας που θεσπίζουν (PT).

«Πήγα στην τράπεζα για να λάβω τη σύνταξή μου και ο λογαριασμός είχε ακυρωθεί, επειδή οφείλω κάποιους φόρους. Πρέπει να πληρώνω 15 ευρώ σε ένα κέντρο για φαγητό, και τώρα δεν μπορώ να φάω επειδή δεν έχω καθόλου χρήματα. Δεν τους απασχολούν τέτοιου είδους καταστάσεις όταν θεσπίζουν αυτούς τους νόμους.» (PT, άνδρας, 74)

Οι ερωτηθέντες στη Σουηδία εξέφρασαν ιδιαίτερη ανησυχία για την αποκεντρωμένη διαχείριση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού δεδομένου ότι μεγάλο μέρος αυτής της ευθύνης έχει μεταφερθεί στις αντίστοιχες δημοτικές αρχές με αποτέλεσμα, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, να λαμβάνεται άνιση μέριμνα για τα θέματα αυτά και να επικρατεί σύγχυση μεταξύ τους καθότι δεν γνωρίζουν πάντοτε ποιες είναι οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους. (SE)

Καθορισμός προτεραιοτήτων όσον αφορά τις δαπάνες. (UK, MT, DK)

Οι ερωτηθέντες είναι της άποψης ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι προσφορότεροι τρόποι καθορισμού των προτεραιοτήτων στον τομέα των δαπανών. Αυτό δεν αφορά μόνον τις κοινωνικές δαπάνες στον εθνικό και ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, αλλά και τις ευρύτερες ανισότητες στην κοινωνία – ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, συγχρόνως όμως φαίνεται να υπάρχουν αρκετά χρήματα για να ενισχύουν οι πολιτικοί την οικονομική τους κατάσταση (UK, MT).

«Δεν φαίνεται να θέτουν τις σωστές προτεραιότητες, κατά τη γνώμη μου, όσον αφορά τους τομείς που πρέπει να χρηματοδοτηθούν. Γι’ αυτό πιστεύω ότι δεν δείχνουν επαρκή κατανόηση.» (UK, γυναίκα, 67)

Επιπλέον, ορισμένοι μηχανισμοί ή οργανώσεις που υποστηρίζουν τους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους, όπως κοινοτικά κέντρα και

Page 49: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

49

γραφεία απασχόλησης εργατικού δυναμικού, διαθέτουν ανεπαρκείς πόρους με αποτέλεσμα οι ενισχύσεις που χορηγούνται στα πιο ευάλωτα άτομα να μην χαρακτηρίζονται από συνέχεια (DK).

«Οι κοινωνικοί λειτουργοί αλλάζουν διαρκώς και δεν υπάρχει μεταβίβαση γνώσεων, έγγραφα χάνονται κ.ο.κ... Όμως αυτά συμβαίνουν όταν δεν τους δίνεις τους πόρους που χρειάζονται για να αποδώσουν ουσιαστικά αποτελέσματα...» (DK, άνδρας, 67)

Ανάγκη λήψης μέτρων. (UK, IE, LV, FR)

Εκτός του ότι είναι αναγκαίο να ακούν οι πολιτικοί ιθύνοντες τη φωνή των φτωχών και των κοινωνικά αποκλεισμένων, ή να κατανοούν σε κάποιο βαθμό την κατάστασή τους, θεωρείται εξίσου αναγκαίο να λαμβάνονται μέτρα για την υλοποίηση των αποφάσεων. (UK, IE, LV)

Είναι επίσης σημαντικό τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να καταπολεμούνται διαρκώς, καθόσον ορισμένοι από τους ερωτηθέντες ήταν της άποψης ότι τα θέματα αυτά μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα σε περιόδους ύφεσης, οπότε δίνεται προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία, ή οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να προβούν σε δημοσιονομικές περικοπές. (UK, IE, LV)

Ο εξατομικευμένος και μεταβαλλόμενος χαρακτήρας της φτώχειας και

του κοινωνικού αποκλεισμού. (SE, DK, BE)

Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, πρέπει να αναγνωριστεί ότι υπάρχουν χώρες οι οποίες, ενώ στο παρελθόν μπορεί να ήταν πλούσιες, σήμερα έχουν πολίτες οι οποίοι πλήττονται από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς μεταβάλλονται οι οικονομικές συνθήκες σε παγκόσμιο, εθνικό και προσωπικό επίπεδο (SE). Επιπλέον, δεδομένου ότι οι ανάγκες των ανθρώπων είναι ποικίλες, απαιτούνται πιο εξατομικευμένες και ευέλικτες μορφές ενίσχυσης (DK).

«Για πολλά χρόνια, το κράτος μου επέστρεφε σε μηνιαία βάση τα χρήματα που δαπανούσα για το πλύσιμο των ρούχων. Με τρία αγόρια στο σπίτι, μπορείτε να φανταστείτε ότι συγκεντρώνονται πολλά χρήματα μετά από τόσα χρόνια. Αυτό το μέτρο ήταν εντελώς απερίσκεπτο. Αν μου είχαν δώσει εξαρχής ένα πλυντήριο, δεν θα χρειαζόταν να αφήνω μόνα τους τα παιδιά μου στο σπίτι όλο το απόγευμα δύο ημέρες την εβδομάδα για να πηγαίνω στο πλυντήριο αυτοεξυπηρέτησης της γειτονιάς. Έτσι, το κράτος κατέληξε να πληρώσει πολύ περισσότερα για το πλύσιμο των ρούχων μου στο πλυντήριο αυτοεξυπηρέτησης, είχα τρία αγόρια βλέπετε! Τόσος χρόνος χάθηκε στο πλυντήριο αυτοεξυπηρέτησης, χρόνος που θα μπορούσα να έχω περάσει με τα παιδιά μου.» (DK, γυναίκα, 75)

Πρέπει να εξετάζεται το άτομο συνολικά και όχι μόνον η βιολογική ηλικία, οι δε πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να εξετάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να εκτελούν ορισμένες εργασίες, αντί να θέτουν ένα όριο ηλικίας μετά το οποίο ένα άτομο είναι πολύ μεγάλο για να εργαστεί (SE).Επιπλέον, όταν θεσπίζονται πολύ αυστηρά κριτήρια για την επιλογή των ατόμων που έχουν δικαίωμα σε κοινωνικές ενισχύσεις, ενδέχεται να αποκλείονται ορισμένα

Page 50: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

50

άτομα τα οποία βρίσκονται σε πολύ επισφαλή κατάσταση, με αποτέλεσμα να οδηγούνται στη φτώχεια μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (BE).

Είναι σημαντικό να υπάρχουν σαφείς γραμμές επικοινωνίας μεταξύ των

πολιτικών σε όλα τα επίπεδα, των εργαζομένων στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και των ατόμων που έχουν ανάγκη από βοήθεια, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η χορήγηση κατάλληλης βοήθειας στους ανθρώπους που την χρειάζονται και να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις τους. (DK)

4.5 Πώς μπορεί να βελτιωθεί το επίπεδο κατανόησης Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες διατύπωσαν προτάσεις για το πώς μπορούν οι πολιτικοί ιθύνοντες να κατανοήσουν καλύτερα τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Πιστεύεται ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες έχουν ελάχιστη προσωπική πείρα για θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και επειδή είναι διαρκώς απασχολημένοι, δεν έχουν πάντα την ευκαιρία να ασχοληθούν προσωπικά με τα ζητήματα αυτά. Γι’ αυτό προτάθηκε οι πολιτικοί ιθύνοντες να χρησιμοποιούν ως συμβούλους για τα ζητήματα αυτά ανθρώπους κοινωνικά αποκλεισμένους και φτωχούς. (UK, IT)

«Όταν συνεδριάζουν, στις συνεδριάσεις τους πρέπει να συμμετέχουν και μερικοί φτωχοί άνθρωποι, όπως είπατε και εσείς, που να μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά, γιατί αυτοί που κυβερνάνε τη χώρα δεν ξέρουν πώς είναι τα πράγματα... Δεν υποφέρουν όπως εμείς.» (UK, γυναίκα, 69)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες εκτιμούν ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια για να κατανοήσουν αυτά τα θέματα μπαίνοντας στη θέση των ατόμων που ζουν μόνοι με χαμηλά εισοδήματα και υπό συνθήκες φτώχειας, και έπειτα να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους στα μέσα ενημέρωσης. (SE) Τέλος, εκφράστηκε η άποψη ότι οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να μεριμνούν για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στις περιοχές τους και να επικοινωνούν περισσότερο με τον τοπικό πληθυσμό, έτσι ώστε να κατανοούν καλύτερα τα προβλήματα. (PT)

«Οι τοπικοί πολιτικοί πρέπει να επικοινωνούν περισσότερο με τους κατοίκους της περιοχής τους, έτσι ώστε να γνωρίζουν καλύτερα τις συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν.» (PT, γυναίκα, 66)

Page 51: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

51

5 ΠΟΛΙΤΙΚΗ Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται οι συγκεκριμένες απόψεις και προτεραιότητες των ερωτηθέντων σχετικά με το ποια μέτρα επιθυμούν να λάβουν οι ευρωπαίοι πολιτικοί ιθύνοντες για τα ζητήματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

5.1 Καίρια ευρήματα

Σε γενικές γραμμές, οι ερωτηθέντες δεν είχαν επαρκή γνώση των πολιτικών της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας αλλά θεωρούν ότι η ΕΕ συμπεριλαμβάνει στην ευρύτερη ημερήσια διάταξή της θέματα τα οποία άπτονται της φτώχειας. Κατά συνέπεια, οι ερωτηθέντες ήταν σε θέση να αναφέρουν λίγα μόνον παραδείγματα πολιτικών ή παρεμβάσεων της ΕΕ που τους ήταν γνωστές ή για τις οποίες είχαν προσωπική εμπειρία.

Οι ερωτηθέντες πρότειναν διάφορες ιδέες σχετικά με το τι πρέπει να κάνει η ΕΕ για να καταπολεμήσει τη φτώχεια. Οι δύο κυριότερες ιδέες ήταν η καταπολέμηση της ανεργίας και των προβλημάτων που σχετίζονται με τις συνθήκες διαβίωσης και τις συνθήκες που επικρατούν στις γειτονιές. Μετά από τα δύο αυτά ζητήματα, ακολουθούν προτάσεις για τη λήψη μέτρων από την ΕΕ με σκοπό την αύξηση των συντάξεων και τη βελτίωση της πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη και τη μείωση του κόστους της. Εξίσου συχνά αναφέρθηκαν η παροχή κοινωνικών ενισχύσεων σε ευάλωτα άτομα, και η επικοινωνία με τους φτωχούς και κοινωνικά αποκλεισμένους προκειμένου να διερευνάται ποια ζητήματα τους απασχολούν.

Από τις απαντήσεις κατέστη εμφανές ότι οι παρεμβάσεις αυτού του είδους δεν

θα βελτίωναν απλώς την ποιότητα ζωής των ερωτηθέντων από υλική άποψη, αλλά θα προσέφεραν επίσης και μια σειρά από ψυχολογικά οφέλη, όπως η αποκατάσταση της αξιοπρέπειάς τους μιας και η φτώχεια εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται υποτιμητικά· θα βοηθούσαν τους ηλικιωμένους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους να είναι πιο ενεργοί (για παράδειγμα, μέσω της απασχόλησης) μειώνοντας, έτσι, τη μοναξιά· και θα συνέβαλλαν στην καταπολέμηση των αισθημάτων αβεβαιότητας και φόβου που μπορεί να έχουν οι άνθρωποι για το μέλλον τους.

Στα βασικά μηνύματα που απηύθυναν στους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ και σε σχέση με το ερώτημα ποιο είναι το σημαντικότερο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι πολιτικοί ιθύνοντες, οι ερωτηθέντες επανέλαβαν μια σειρά από προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως η καταπολέμηση της ανεργίας, η εστίαση στην οικονομία και τις υποδομές (όπως η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση), ακούγοντας παράλληλα τη φωνή των ηλικιωμένων και φτωχών ή κοινωνικά αποκλεισμένων. Και σε αυτή την περίπτωση, έγινε λόγος για παρεμβάσεις οι οποίες δεν θα καλύπτουν απλώς τις υλικές ανάγκες των ηλικιωμένων και φτωχών ή κοινωνικά αποκλεισμένων, αλλά θα δίνουν επίσης νόημα και σκοπό στη ζωή τους, λόγου χάρη μέσω της συμμετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες ή της μεταβίβασης των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων στις νεότερες γενιές.

Page 52: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

52

5.2 Γνώση των πολιτικών της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας

Σε γενικές γραμμές, οι ερωτηθέντες δεν είχαν επαρκή γνώση των πολιτικών της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας (PL, ES, PT, RO, SK, UK, DK, HU, IE, LV, IT, EL, CZ, FR, BE) αλλά θεωρούσαν ότι η ΕΕ συμπεριλαμβάνει στην ευρύτερη ημερήσια διάταξή της θέματα τα οποία άπτονται της φτώχειας (SK, UK, IT). Δεν ήταν γνωστό ότι το 2010 έχει ανακηρυχθεί έτος καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (UK, HU).

«Έως τώρα δεν έχω ακούσει τίποτε για κανένα μέτρο.» (PT, άνδρας, 67) Ωστόσο, υπήρξαν ορισμένα παραδείγματα πολιτικών ή παρεμβάσεων της ΕΕ που τους ήταν γνωστές ή για τις οποίες είχαν προσωπική εμπειρία:

Ορισμένοι από τους μαλτέζους ερωτηθέντες κάποιες φορές σιτίζονται μέσω ενός προγράμματος που χρηματοδοτείται από την ΕΕ. Το πρόγραμμα θεωρείται καλό, αν και οι ερωτηθέντες αισθάνονται ότι τα τρόφιμα που τους χορηγούνται είναι ελάχιστα και ότι τα είδη που τους προσφέρονται δεν ανταποκρίνονται πάντα στις ανάγκες τους. Ορισμένοι είχαν ακούσει για το πρόγραμμα αυτό από στόμα σε στόμα, ενώ άλλοι είχαν ενημερωθεί από κυβερνητικές πηγές. (MT)

Υπήρχε κάποια γνώση για τη συμμετοχή της ΕΕ σε πρωτοβουλίες με σκοπό

την καταπολέμηση της φτώχειας σε εθνικό επίπεδο.

«Χτίστηκαν κάποια ορφανοτροφεία για τα παιδιά που ζουν στον δρόμο… είχαν χρηματοδοτηθεί με πόρους από την ΕΕ. Θα μπορούσαμε να ωφεληθούμε πολύ από αυτά τα κονδύλια της ΕΕ, όμως δεν ξέρουμε πώς να αποκτήσουμε πρόσβαση…» (RO, άνδρας, 61)

Υπήρχε κάποια γνώση της συμμετοχής της ΕΕ σε πρωτοβουλίες για την

καταπολέμηση της φτώχειας εκτός της ΕΕ, όπως για παράδειγμα στην Αφρική. (LV)

Η συμβολή της ΕΕ στη δημιουργία υποδομών στην Ιρλανδία το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα αναφέρθηκε ως απόδειξη της απευθείας στήριξης που έχει προσφερθεί στο κράτος, ενώ η οικονομική στήριξη που προσφέρθηκε στην Ιρλανδία από την ΕΕ και το ΔΝΤ αναφέρθηκε επίσης ως παράδειγμα μέτρου που βοηθά εμμέσως τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα. (IE)

Σε μία μόνον περίπτωση ορισμένοι ερωτηθέντες ανέφεραν πρωτοβουλίες της ΕΕ στο πεδίο του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι ερωτηθέντες γνώριζαν τον ρόλο των ευρωπαϊκών οργάνων, περιλαμβανομένων των δικαστηρίων, στην προσπάθεια εξασφάλισης της ισότητας των ιρλανδών πολιτών, π.χ. στους τομείς της ομοφυλοφιλίας και του διαζυγίου (IE). Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρθηκε επίσης από τσέχους ερωτηθέντες ως παράδειγμα παροχής βοήθειας σε απλούς ανθρώπους.

Ένα άτομο ανέφερε ότι τα ταμεία συνοχής της ΕΕ, από τα οποία χρηματοδοτούνται τα κράτη μέλη της, περιλαμβάνουν ένα σκέλος που προβλέπεται ειδικά για την καταπολέμηση της φτώχειας. (ES)

Page 53: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

53

Οι επιδοτήσεις της ΕΕ ενδέχεται να έχουν βοηθήσει εμμέσως τους φτωχούς.

(CZ)

«Δίνουμε 10 δισεκατομμύρια, είναι αλήθεια, όμως εισπράττουμε 70 δισεκατομμύρια επειδή είμαστε φτωχή χώρα. Αυτό σημαίνει ότι, σε τελευταία ανάλυση, μας βοηθάνε.» (CZ, άνδρας, 65)

Τέλος, αναφέρθηκε ένα αόριστο παράδειγμα από έναν ερωτηθέντα ο οποίος

θυμήθηκε μια παρέμβαση της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας, αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί συγκεκριμένα στοιχεία. (PT)

«Άκουσα κάτι για ένα πρόγραμμα της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας, το οποίο ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2008.» (PT, άνδρας, 67)

Αυτή η έλλειψη γνώσης δεν εμπόδισε τους ερωτηθέντες να αντιδράσουν θετικά στο ενδεχόμενο συμμετοχής της ΕΕ στη λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Σε σύγκριση με τις εθνικές κυβερνήσεις, η ΕΕ θεωρείται ότι ενδιαφέρεται περισσότερο για τους πιο ευάλωτους οικονομικά, και διαθέτει περισσότερα χρήματα γι’ αυτή την ομάδα (PT, IT), ενίοτε δε θεωρείται περισσότερο αξιόπιστη από τις εθνικές κυβερνήσεις (IT). «Πιστεύω ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα.» (PT, γυναίκα, 66) Ωστόσο, οι ερωτηθέντες αρκετών χωρών εξέφρασαν επιφυλάξεις ως προς τη συνεισφορά της ΕΕ στην επίλυση των προβλημάτων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Οι επιφυλάξεις αυτές αφορούσαν το κατά πόσον η ΕΕ θα μπορούσε να κατανοεί ή να γνωρίζει την καθημερινότητα απλών ανθρώπων, καθώς η εικόνα που υπάρχει για την ΕΕ είναι ότι πρόκειται για έναν οργανισμό που δεν έχει σχέση με τέτοια θέματα (ακόμη περισσότερο από τις εθνικές κυβερνήσεις, τις οποίες επικρίνουν ήδη οι ερωτηθέντες (DE)) και ότι ασχολείται περισσότερο με υπερεθνικά και λιγότερο με τοπικά ζητήματα (SK, DK, IT).

«Πρέπει να μας πουν τι κάνουν, και τι κάνουν για τη Σλοβακία.» (SK, γυναίκα, 70)

Εκφράστηκε επίσης η αντίληψη ότι η ΕΕ προσφέρεται περισσότερο για την ενίσχυση ιδιαίτερων ομάδων συμφερόντων και, επομένως, τέθηκε το ερώτημα τι ακριβώς θα μπορούσε να κάνει για το άτομο. (IE)

«Τίποτε. Δεν μπορούν να κάνουν τίποτε για τον καθένα ξεχωριστά, εκτός αν ανήκει σε συγκεκριμένη ομάδα.» (IE, γυναίκα, 63)

Ωστόσο, αναγνωρίστηκαν σε κάποιο βαθμό οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ΕΕ, ιδίως όσον αφορά τον ορισμό της φτώχειας, η οποία είναι δύσκολη έννοια. (DK)

«Η φτώχεια δεν εκφράζει οπωσδήποτε το ίδιο πράγμα σε κάθε χώρα. Όλα είναι σχετικά, επομένως είναι δύσκολο να καθοριστούν οι προσπάθειες που πρέπει να γίνουν σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Λόγου χάρη, σε ορισμένες χώρες υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε υπό κατεδάφιση κτήρια χωρίς θέρμανση κ.λπ. Έχω εγκατεστημένη θέρμανση και την χρησιμοποιώ, και πάλι όμως δεν μπορώ να θερμάνω το σπίτι μου πάρα πολύ – σίγουρα πάντως δεν μπορώ να το θερμάνω όσο θα ήθελα. Και φοβάμαι τον λογαριασμό της θέρμανσης όταν

Page 54: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

54

έρχεται με το ταχυδρομείο – αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι φτωχός;» (DK, άνδρας, 67)

5.3 Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας

Οι ερωτηθέντες ήταν σε θέση να προτείνουν μια σειρά μέτρων σχετικά με το τι πιστεύουν ότι πρέπει να κάνει η ΕΕ για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι ιδέες αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια με τη μορφή πίνακα, στον οποίο οι ιδέες που συγκέντρωσαν τη μεγαλύτερη υποστήριξη αναγράφονται στην κορυφή. Ωστόσο, υπήρξε μια μικρή μειονότητα ερωτηθέντων οι οποίοι δεν θέλησαν να υποβάλουν προτάσεις επειδή θεωρούσαν ότι τα θέματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελούν περισσότερο ευθύνη της εθνικής κυβέρνησης (DK). Εκφράστηκε επίσης ανησυχία για το ενδεχόμενο οι παρεμβάσεις αυτές να θίγουν την εθνική κυριαρχία των κρατών μελών, και τα οφέλη από αυτές τις παρεμβάσεις να εξανεμιστούν κατά την εφαρμογή εξαιτίας της περίπλοκης γραφειοκρατίας (CZ). Επιπλέον, μια μικρή μειονότητα ερωτηθέντων από την Ελλάδα εξέφρασαν οργή για την εθνική τους κυβέρνηση και την ΕΕ και δήλωσαν ότι δεν ζητούν τίποτε περισσότερο από μια αξιοπρεπή σύνταξη και μια κατάλληλη στέγη.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ Τομέας στον

οποίο πρέπει να ληφθούν μέτρα

Προτάσεις Ερωτηθέντες από:

Απασχόληση Αύξηση των χαμηλών και των κατώτατων μισθών.

Διαμόρφωση καλύτερων νομοθετικών και φορολογικών συνθηκών για την εξασφάλιση συμπληρωματικού εισοδήματος.

Δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας μέσω της απλούστευσης των διαδικασιών πρόσβασης στους πόρους της ΕΕ.

Καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω ηλικίας οι οποίες δημιουργούν προβλήματα στους ηλικιωμένους στον τομέα της εργασίας. «Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να θεσπίσουν καλύτερη νομοθεσία για τις διακρίσεις λόγω ηλικίας στον χώρο εργασίας… οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να καταπολεμήσουν τις συμπεριφορές των εργοδοτών που στρέφονται κατά των ηλικιωμένων στην αγορά εργασίας. Οι εργοδότες φαίνεται να νομίζουν ότι, απλώς και μόνον επειδή είσαι 60, δεν καταλαβαίνεις τίποτε ή είσαι αργός, κάτι που δεν θεωρώ ότι ισχύει για εμένα.» (SE, γυναίκα, 62)

Στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Επένδυση περισσότερων πόρων στους ηλικιωμένους με δυσλεξία και τα άτομα με αναπηρία που επιθυμούν και μπορούν να εργαστούν.

Σε επίπεδο μακροοικονομίας, η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας. «Δεν υπάρχουν δουλειές. Δεν θέλω ελεημοσύνες... δουλειά χρειαζόμαστε...» (IT, άνδρας, 63)

PT, DE, RO, SE, IE, SK, MT, UK, HU, IT, ES, LV, EL, DK, DE

Page 55: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

55

Συνθήκες στις γειτονιές και συνθήκες διαβίωσης

Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των φτωχών, οι οποίοι αισθάνονται μόνοι, φοβισμένοι και ανασφαλείς.

Μεγαλύτερη ασφάλεια στα ενυπόθηκα δάνεια σε περίπτωση έκτακτων οικονομικών προβλημάτων με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους επειδή δεν μπορούν να πληρώσουν κάποια δόση του δανείου τους.

SE, IT, ES, EL, PT, UK, IE, DK, HU, RO, UK, MT, DE

Αύξηση συντάξεων

Οι ερωτηθέντες επιθυμούν ένα επίπεδο σύνταξης το οποίο να δείχνει ότι εκτιμάται επαρκώς η εργασία που προσέφεραν για μια ολόκληρη ζωή και να εξασφαλίζει την αξιοπρεπή τους διαβίωση. «Καταρχήν, οι συντάξεις πρέπει να τεθούν σε διαφορετική βάση. Όλοι όσοι έχουν εργαστεί για 40 χρόνια έχουν δικαίωμα σύνταξης, ανεξαρτήτου ηλικίας.» (DE, άνδρας, 63) «Η σύνταξή μου, που είναι 246 ευρώ, [πρέπει] να εξισωθεί με τον κατώτατο μισθό, μόνον αυτό ζητάω.» (PT, άνδρας, 67)

Να καταργηθεί η φορολόγηση των συντάξεων καθώς είναι δυσανάλογη του εισοδήματος που λαμβάνουν οι συνταξιούχοι.--

Να αναγνωριστεί ότι η φτώχεια μπορεί να επηρεάζει τους άνδρες και τις γυναίκες με διαφορετικούς τρόπους λόγω αντικειμενικών ή κοινωνικά καθορισμένων ρόλων των φύλων· για παράδειγμα, οι γυναίκες υποχρεώνονται συχνά να αναλάβουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τη φροντίδα των παιδιών ή άλλων συγγενών αν και λαμβάνουν πολύ μικρές συντάξεις.

Να λαμβάνονται υπόψη οι αποκλίσεις μεταξύ των επιπέδων των συντάξεων και του κόστους ζωής.

DE, PT, SK, SE, PL, IT, EL, CZ, FR, BE

Υγειονομική περίθαλψη

Να επενδυθούν χρήματα στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης έτσι ώστε να μειωθούν οι λίστες αναμονής, να γίνουν πιο προσιτές οι υπηρεσίες και τα φάρμακα, να καταβάλλουν λιγότερες συμμετοχές οι ηλικιωμένοι, και να είναι πιο αποτελεσματικές και αποδοτικές οι υπηρεσίες. «Η υγειονομική περίθαλψη απορροφά ολόκληρη τη σύνταξη.» (SK, γυναίκα, 63)

Να παρέχεται οικονομική στήριξη σε όσους φροντίζουν ασθενείς συγγενείς.

Να βελτιωθούν οι υπηρεσίες στα κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων, για παράδειγμα να διαθέτουν γηρίατρο, έτσι ώστε να μειώνονται οι επισκέψεις σε διαφορετικούς γιατρούς και νοσοκομεία.

SE, SK, DE, IE, RO, PL, UK, ES, FR

Επικοινωνία με άτομα που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και αντιμετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισμό

Προτάθηκε οι άνθρωποι που ζουν ήδη υπό συνθήκες φτώχειας να αναλάβουν τον ρόλο ειδικών συμβούλων για τη χάραξη πολιτικών και στρατηγικών καταπολέμησης της φτώχειας, μιας και μπορούν να συμβουλεύουν από καλύτερη θέση για τα αποτελέσματα των εκάστοτε πολιτικών. «Να συμβουλεύονται τους ανθρώπους που βιώνουν πραγματικά τη φτώχεια όταν χαράσσουν τις πολιτικές τους...» (UK, γυναίκα, 64)

Οι πολιτικοί πρέπει να ακούν τους συνταξιούχους και τα προβλήματά τους και να τα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. «Να ακούνε. Πρέπει να ακούνε, κι όχι να μας στέλνουν

UK, DE, SE, IE, ES, EL, LV

Page 56: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

56

στον αγύριστο.» (IE, γυναίκα, 63)

Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να μπαίνουν στη θέση των ανθρώπων που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας, ενώ ορισμένοι πρότειναν ακόμη για τους πολιτικούς να περνούν κάποια περίοδο ζώντας μόνο με το επίδομα ανεργίας, την κρατική σύνταξη ή τον κατώτατο μισθό, έτσι ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν τι πραγματικά σημαίνει αυτό για όσους προσπαθούν να επιβιώσουν με τέτοια εισοδήματα. Μια πιο πρόσφορη λύση θα ήταν οι πολιτικοί ιθύνοντες να συμμετέχουν περισσότερο στη ζωή της κοινότητας, να μην την επισκέπτονται μόνον προεκλογικά, αλλά να συμμετέχουν σε δραστηριότητες της κοινότητας είτε με δική τους πρωτοβουλία είτε με πρωτοβουλία άλλων παραγόντων της κοινότητας. «Θα τους έλεγα να κάνουν το εξής: να ζήσουν μαζί μας μόνο για μία εβδομάδα, και τότε θα καταλάβουν.» (EL, γυναίκα, 63)

Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει επίσης να περιγράφουν με σαφήνεια τα προβλήματα σε όσους επηρεάζονται από τις αποφάσεις τους. «Να λένε την αλήθεια… και σε [απλά] αγγλικά, για να μπορούμε όλοι να καταλάβουμε.» (IE, άνδρας, 71)

Κοινωνική αρωγή Πρέπει να παρέχεται επαρκής κοινωνική ενίσχυση σε όσους την έχουν ανάγκη, για παράδειγμα σε όσους έχουν παιδιά με αναπηρία, ώστε να μπορούν να ζουν άνετα.

Να υπάρχουν οίκοι ευγηρίας για όσους δεν έχουν χρήματα – να είναι δωρεάν και να προσφέρουν καλές συνθήκες διαβίωσης. «Θέλουμε οίκους ευγηρίας σε καλή κατάσταση, όχι σαν αυτούς [που είναι] πολύ αφρόντιστοι.» (PT, γυναίκα, 72)

Να βρεθούν λύσεις για άτομα που δεν έχουν αξιοπρεπή στέγη.

Να διευκολυνθεί η ζωή των μοναχικών ή διαζευγμένων συνταξιούχων, έτσι ώστε να επιβιώνουν οικονομικά, μιας και δεν έχουν οικονομική ή άλλη βοήθεια από συντρόφους.

Να καθοριστεί ένα όριο φτώχειας κάτω από το οποίο δεν θα επιτρέπεται να ζει κανείς χωρίς να του παρέχεται στήριξη.

MT, PT, RO, SE, CZ, UK, ES

Σχέση μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών

Η ΕΕ πρέπει να εποπτεύει τα κράτη μέλη, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο σεβασμός των δικαιωμάτων των πολιτών, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα των εργαζομένων και τη δίκαιη μεταχείρισή τους.

Η ΕΕ πρέπει να εποπτεύει τον τρόπο διαχείρισης των οικονομιών των χωρών και να διαθέτει τη σχετική εμπειρογνωμοσύνη της στα κράτη μέλη. Πρέπει να συμβάλλει επίσης στην οικονομική ανάκαμψη και να παρακολουθεί το πώς δαπανώνται τα χρήματα της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο. «Χρειάζεται λεπτομερής έλεγχος από αξιωματούχους της ΕΕ όσον αφορά το πώς χρησιμοποιεί η κυβέρνηση τα χρήματα της ΕΕ.» (PL, άνδρας, 67)

Να είναι πιο μετρημένες οι απαιτήσεις της ΕΕ από τα κράτη μέλη, καθώς οι απαιτήσεις αυτές μπορεί να αφαιρούν χρήματα που προορίζονται για τους φτωχούς,

HU, IE, SK, PL, PT, EL, CZ

Page 57: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

57

π.χ. οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις με τις οποίες οφείλουν να συμμορφωθούν οι χώρες και η υλοποίησή τους κοστίζει.

Αναδιανομή πλούτου / οικονομία

Να διευκολυνθεί η δικαιότερη κατανομή του πλούτου στην κοινωνία μειώνοντας τους μισθούς των πλουσίων και διανέμοντας τα χρήματα αυτά στους ασθενέστερους. «Θα έλεγα στους πολιτικούς ότι οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ κάποιων επαγγελματικών δραστηριοτήτων –που αγγίζουν εξωφρενικά επίπεδα – και των άθλιων μισθών με τους οποίους είναι αδύνατο να ζήσεις, πρέπει να καταργηθούν. Πρέπει να υπάρχει μια δίκαιη ισορροπία.» (IT, άνδρας, 68)

Να γίνουν επενδύσεις σε υποδομές και βιομηχανίες οι οποίες θα συνέβαλλαν στην αποτροπή της φτώχειας καθώς θα λειτουργούσαν ως πηγές απασχόλησης, όπως για παράδειγμα η γεωργία.

Να ασκηθούν πιέσεις για άμεσες επενδύσεις σε φτωχότερες χώρες της ΕΕ, ή να τους προσφερθούν πόροι από την ΕΕ για να καταπολεμήσουν τη φτώχεια.

MT, RO, SE, LV, IT, UK, BE

Ενθάρρυνση και επιδότηση της συμμετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες

Οι συνταξιούχοι επιβάλλεται να είναι με ουσιαστικό τρόπο ενεργά μέλη της κοινότητας στην οποία ζουν. «Πρέπει να βοηθούν στην κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών κάθε ατόμου, π.χ. να αναλαμβάνουν το κόστος συμμετοχής σε λέσχες, οργανώσεις και δραστηριότητες μέσω των οποίων οι φτωχοί μπορούν να ασχολούνται με πράγματα που τους ενδιαφέρουν και να συναντούν άλλους ανθρώπους, αποφεύγοντας έτσι την απομόνωση.» (DK, άνδρας, 67)

SE, DK, ES

Περιορισμός των τιμών / του κόστους ζωής

Να ελέγχονται οι τιμές των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και άλλων βασικών αναγκών επειδή πλούσιοι και φτωχοί πληρώνουν το ίδιο. «Η ζωή είναι για εμάς όσο ακριβή είναι και για τους πλούσιους.» (MT, άνδρας, 64)

MT, SK

Εκπαίδευση Εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης για ηλικιωμένους. PT, ES Διαθεσιμότητα και διαχείριση πόρων της ΕΕ

Πιστεύεται ότι η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στην καταπολέμηση της φτώχειας, λόγου χάρη να προωθήσει τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και να κάνει πιο αποτελεσματικά και πιο προσιτά από οικονομική άποψη τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, μέσω της διάθεσης ευρωπαϊκών κονδυλίων. Οι διαδικασίες υποβολής αιτήσεων για τη χορήγηση ευρωπαϊκών κονδυλίων θεωρείται χρονοβόρα και δύσκολη και πρέπει να διευκολυνθεί. Επιπλέον, ο τρόπος δαπάνης των κονδυλίων, καθώς και οι τομείς στους οποίους διατίθενται, πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά, ώστε να διασφαλίζεται ότι ωφελούνται από αυτά οι φτωχοί και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι.

SK

Υπουργική ευθύνη για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Να θεσπιστεί υπουργική ευθύνη για τα θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η άσκηση τέτοιου ρόλου θα συνέβαλλε στην καλύτερη κατανόηση των ζητημάτων και θα αύξανε τις πιέσεις προς άλλους πολιτικούς ιθύνοντες ώστε να αναλάβουν και αυτοί δράση. «Το Κοινοβούλιο πρέπει να διορίσει έναν υπουργό Φτώχειας, και ο υπουργός αυτός πρέπει, διά νόμου, να ζει όπως οι φτωχοί για να καταλαβαίνει τι σημαίνει αυτό... τότε θα συνειδητοποιήσουν ποια είναι η πραγματική πραγματικότητα.» (UK, άνδρας, 62)

UK

Page 58: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

58

Κατά τη γνώμη των ερωτηθέντων, αυτά τα μέτρα θα ήταν πολύτιμα αφού θα είχαν άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή τους ζωή με τους εξής τρόπους:

Θα απέτρεπαν την ανεπάρκεια των μηνιαίων προϋπολογισμών τους και θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε στοιχειώδη έξοδα όπως η ύδρευση, το φυσικό αέριο, ο ηλεκτρισμός, τα τρόφιμα και τα φάρμακα (PT). Εκτός από την παροχή της υλικής στήριξης την οποία έχουν ανάγκη οι ερωτηθέντες για να επιβιώσουν, η επάρκεια χρημάτων θα έχει αντίκτυπο και στην ψυχολογία τους, καθώς θα συμβάλλει στην ατομική τους αξιοπρέπεια δεδομένου ότι η φτώχεια εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως κάτι που προκαλεί ντροπή ή αμηχανία (DE).

«Ζω μόνος [και] δυσκολεύομαι πάρα πολύ να πληρώσω τους λογαριασμούς ύδρευσης και ηλεκτρισμού, το ενοίκιο του σπιτιού και τα τρόφιμά μου. Γύρω στην 25η ή 26η ημέρα αναγκάζομαι να ζητάω από φίλους να μου δανείσουν χρήματα, για να επιβιώσω μέχρις ότου εισπράξω τη σύνταξή μου.» (PT, άνδρας, 67)

«Για να μπορείς να ζεις αξιοπρεπώς και ανθρώπινα όταν γεράσεις.» (DE, γυναίκα, 62)

Ορισμένα από τα μέτρα αυτά, όπως τα εκπαιδευτικά προγράμματα, θα

βοηθήσουν τους ανθρώπους να είναι ή να αισθάνονται πιο δραστήριοι και, έτσι, θα μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τη μοναξιά. (PT)

«Χρειάζονται προγράμματα κατάρτισης για πιο ηλικιωμένους, που να τους κάνουν να αισθανθούν ότι αξίζουν, να τους δίνουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με κάτι.» (PT, άνδρας, 67)

Μέτρα όπως η αύξηση του εισοδήματος των συνταξιούχων και η βελτίωση

των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης θα συμβάλουν στην καταπολέμηση του αισθήματος αστάθειας και του φόβου ότι δεν θα έχουν έναν αξιοπρεπή χώρο για να ζήσουν στο τέλος της ζωής τους. (PT)

«Να έχουμε αρκετά χρήματα για να πληρώσουμε το κόστος ενός οίκου ευγηρίας, να μην χρειάζεται να παρακαλούμε τα παιδιά μας· κάποια παιδιά δεν νοιάζονται για τους γονείς.» (PT, γυναίκα, 72)

Οι παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν ανθρώπους να ξεφύγουν

από τη φτώχεια, όπως η δημιουργία θέσεων απασχόλησης, αντί της αυτόματης παροχής κοινωνικών βοηθημάτων, προτείνεται ως τρόπος διατήρησης της αξιοπρέπειας των ανθρώπων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας και αντιμετωπίζουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και προσφέρει πρακτικούς τρόπους αποφυγής και των δύο προβλημάτων. (ES)

5.4 Βασικά μηνύματα προς τους πολιτικούς ιθύνοντες Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να αναφέρουν τι θα έλεγαν στους υπεύθυνους για τη χάραξη της πολιτικής της ΕΕ, αν μπορούσαν να τους μιλήσουν απευθείας. Ξεχώρισαν τα ακόλουθα βασικά μηνύματα:

Page 59: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

59

Να επικεντρωθούν στην καταπολέμηση της ανεργίας κάνοντας τα εξής ή λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα ζητήματα:

Δημιουργία περισσότερων θέσεων απασχόλησης και ευκαιριών κατάρτισης

για όλους. (UK, HU, LV, ES, EL)

«Ελπίζουμε πραγματικά ότι μπορούμε να εμπιστευθούμε την ΕΕ και ότι μπορεί να μας βοηθήσει. Το πιστεύω αυτό. Και θα βοηθήσει επειδή οι χώρες πρέπει να καλύψουν τις μεταξύ τους διαφορές, διαφορετικά η φτώχεια στην οποία ζούμε θα αποτελεί ντροπή για την ΕΕ. Υστερούμε σε σχέση με πολλές χώρες της ΕΕ. Είμαι αισιόδοξη. Μετά από πέντε χρόνια... Ίσως εγώ να μην ζω αλλά για τα εγγόνια μου ίσως να είναι καλύτερα τα πράγματα... Αν υπάρχουν δουλειές και εξαφανιστεί η μαύρη οικονομία, θα είναι καλύτερα.» (HU, γυναίκα, 62) «Αν ανοίξουν βιομηχανίες, τότε όλοι θα έχουν δουλειά, και τότε όλοι θα έχουν να φάνε.» (LV, γυναίκα, 74)

Διαμόρφωση δικαιότερων συνθηκών όσον αφορά τις αμοιβές. (UK)

Άρση των φραγμών στην απασχόληση, λόγου χάρη σε σχέση με τους

ανθρώπους που αναζητούν εργασία σε άλλες χώρες της ΕΕ. (HU)

«Δεν μπορώ να πάω στο εξωτερικό για να εργαστώ, γιατί υπάρχουν περιορισμοί. Η ελεύθερη απασχόληση και το ελεύθερο εμπόριο δεν ισχύουν στο εσωτερικό της ΕΕ. Αν οι πολιτικοί ήταν έντιμοι, θα ίσχυαν.» (HU, άνδρας, 60)

Προσπάθεια τυποποίησης των μισθών και των εισοδημάτων ανά την ΕΕ,

προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη ισότητα μεταξύ των χωρών. (HU)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θεωρούν ότι οι παράνομοι μετανάστες συμβάλλουν στην αύξηση των εθνικών ποσοστών ανεργίας καθώς είναι πρόθυμοι να εργαστούν με χαμηλότερους μισθούς. (MT)

Να επικεντρωθούν στην οικονομία και τις υποδομές με τους ακόλουθους τρόπους:

Βελτίωση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. (RO, UK, ES)

Βελτίωση της κοινωνικής στέγασης. (UK, ES)

Προσέλκυση επενδυτών σε φτωχότερες χώρες της ΕΕ. (RO)

Ανάπτυξη υποδομών σε φτωχότερες χώρες της ΕΕ. (RO)

Υποστήριξη της γεωργίας ως πηγής τροφίμων και απασχόλησης. (RO) Ακούγοντας τους φτωχούς:

Όπως και σε προηγούμενες ενότητες της παρούσας έκθεσης, οι ερωτηθέντες επανέλαβαν ότι είναι πολύ σημαντικό να ακούν οι πολιτικοί ιθύνοντες τη φωνή

Page 60: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

60

των φτωχών, έτσι ώστε να κατανοούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους και να βρίσκουν τους προσφορότερους τρόπους αντιμετώπισής τους. (IE, LV, EL, BE)

«Σκεφθείτε πώς ζούμε... και ακούστε μας.» (IE, γυναίκα, 66) «Δώστε μας φωνή, πρέπει να μιλήσουμε.» (EL, άνδρας, 70)

Προστασία των φτωχών και των κοινωνικά αποκλεισμένων απέναντι στην αύξηση του κόστους της ζωής και στην οικονομική αστάθεια:

Θωράκιση και προστασία των δικαιωμάτων που απέκτησαν οι άνθρωποι καταβάλλοντας τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισής τους για πολλά χρόνια και κερδίζοντας το δικαίωμα μιας αξιοπρεπούς σύνταξης. (ES, LV)

Περιορισμός του κόστους βασικών υπηρεσιών όπως οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, ο ηλεκτρισμός, το νερό και το φυσικό αέριο. (ES, EL)

Ενδιαφέρον για το πώς αντιμετωπίζονται οι φτωχοί και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι:

Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να αντιμετωπίζουν τους φτωχούς ως ίσους, και όχι ως κατώτερούς τους, επειδή όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα. (MT, EL)

Συζήτηση των ζητημάτων της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και άντληση διδαγμάτων από τα μέτρα που λαμβάνουν οι διάφορες χώρες για την καλύτερη αντιμετώπισή τους:

Συζήτηση των ζητημάτων της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού καθώς και των συνταξιούχων εντός της ΕΕ και άντληση διδαγμάτων από άλλες χώρες στις οποίες οι φτωχοί και οι συνταξιούχοι θεωρείται ότι ζουν καλύτερα. (SE)

«Να ακούσουν τους συναδέλφους τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για παράδειγμα στην Ολλανδία, τη Γερμανία, την Ελβετία και την Αγγλία, και να ακολουθήσουν τις συμβουλές τους.» (SE, γυναίκα, 62)

Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει επίσης να επικοινωνούν καλύτερα μεταξύ τους

και με τους πολίτες και να εκφράζονται ανοικτά, με σαφή και ευθύ τρόπο, για τα θέματα που σχετίζονται με τη φτώχεια και τα μέτρα που πρόκειται να ληφθούν. (IE)

Λιγότερα λόγια, περισσότερα έργα:

Αν και είναι αναγκαία η συζήτηση των θεμάτων που σχετίζονται με τη φτώχεια, εκείνο που απαιτείται εν τέλει είναι δράση, και οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν θεωρείται ότι λαμβάνουν αρκετά πρακτικά μέτρα. (PT)

«Πρέπει να λάβουν μέτρα.» (PT, γυναίκα, 63)

Page 61: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

61

Ενώ αναγνωρίστηκε ότι το τρέχον οικονομικό περιβάλλον δυσχεραίνει την αντιμετώπιση πολλών από τα ζητήματα που τους απασχολούν, εκφράστηκε η εκτίμηση ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα. (UK)

Κατάλληλος καθορισμός προτεραιοτήτων:

Διάθεση χρημάτων για ζητήματα που θα έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις ζωές των φτωχών και των κοινωνικά αποκλεισμένων και όχι σπατάλες για τον γραφειοκρατικό μηχανισμό λειτουργίας της ΕΕ, όπως η μετάφραση όλων των κειμένων. (DK)

Εφαρμογή ίσων όρων και παροχή στήριξης σε όλα τα κράτη μέλη:

Ισότιμη αντιμετώπιση όλων των κρατών μελών όσον αφορά τις ενισχύσεις και τις επιδοτήσεις που λαμβάνουν από την ΕΕ, π.χ. στον τομέα της γεωργίας. (LV)

«Να ζητηθεί η ίση μεταχείριση όλων των ευρωπαϊκών κρατών μελών, όχι να ισχύουν διαφορετικοί κανόνες για τα νέα κράτη μέλη και διαφορετικοί για τα παλιά...» (LV, άνδρας, 60)

5.5 Το κυριότερο μέτρο που πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες

Όταν ρωτήθηκαν ποιο είναι το κυριότερο μέτρο που θα ήθελαν να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες αν ήξεραν ότι θα γίνει πράξη, οι ερωτηθέντες επανέλαβαν τα ζητήματα που έθιξαν στην ενότητα που αφορά τα μέτρα που πρέπει να λάβει η ΕΕ για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, όπως: αύξηση των συντάξεων, βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της προσιτότητας στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, δημιουργία θέσεων απασχόλησης, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και των συνθηκών που επικρατούν στις γειτονιές, συζήτηση με τους φτωχούς και τους κοινωνικά αποκλεισμένους σχετικά με τις πραγματικές συνθήκες στις οποίες ζουν κατά τη χάραξη των πολιτικών. Δύο επιπλέον πτυχές ξεχωρίζουν από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων σε αυτό το ερώτημα. Η πρώτη αφορά την εστίαση στα θέματα που είναι εμφανώς πιο επείγοντα ως προς την κάλυψη άμεσων αναγκών της καθημερινής τους ζωής, με άλλα λόγια, τα προβλήματα που τους απασχολούν περισσότερο και πρέπει να αντιμετωπιστούν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται:

Άμεσες επισκευές στα κτήρια στα οποία ζουν. (PT)

«Το μόνο που ζητάω είναι να επισκευαστεί το κτήριο στο οποίο μένω, βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση.» (PT, γυναίκα, 73)

Πρόσβαση –ή εγγύηση της πρόσβασης όταν θα το έχουν ανάγκη– σε έναν

αξιοπρεπή χώρο στον οποίο θα μπορούν να περάσουν τα γηρατειά τους. (PT)

«Θα μπορούσα να δώσω όλη μου τη σύνταξη σε έναν χώρο με καλές συνθήκες ζωής, μιας και δεν έχω αρκετά χρήματα για να μείνω σε οίκο

Page 62: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

62

ευγηρίας, είναι πολύ ακριβοί, γύρω στα 1500 ευρώ, και η σύνταξή μου είναι 245 ευρώ.» (PT, γυναίκα, 72)

Βελτίωση της ενημέρωσης σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των

συνταξιούχων, για παράδειγμα ως προς τη δυνατότητα κάλυψης των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψής τους, καθώς δεν γνωρίζουν πάντα τι ακριβώς ισχύει σε αυτόν τον τομέα. (SE)

Η δεύτερη πτυχή που προέκυψε από τις απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, σχετικά με το ποιο θα ήταν το βασικό μήνυμα που θα έστελναν στους πολιτικούς ιθύνοντες, είναι η εστίαση στη βελτίωση παραμέτρων οι οποίες δεν αλλάζουν απλώς τις υλικές συνθήκες διαβίωσης των ενδιαφερομένων, αλλά και παραμέτρων οι οποίες θα έδιναν σκοπό και νόημα στη ζωή τους. Ακολουθούν κάποια παραδείγματα:

Αν και έχουν ήδη συνταξιοδοτηθεί, οι ερωτηθέντες θα ήθελαν να μπορούν να διδάξουν σε νέους τα επαγγέλματά τους, όπως η επισκευή επίπλων και τα υδραυλικά. Αυτό θα τους επέτρεπε να ασχοληθούν με κάτι και θα αποκαθιστούσε το αίσθημα αυτοεκτίμησής τους. Συγχρόνως, οι νέοι θα μάθαιναν ορισμένες χρήσιμες δεξιότητες. (PT)

«Αισθανόμαστε ακόμα δραστήριοι, και δεν είναι υγιεινό να μένουμε αδρανείς χωρίς να έχουμε τίποτε να κάνουμε.» (PT, γυναίκα, 63)

Επιδότηση της συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή, όπως η παρακολούθηση

θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών κ.ο.κ. (SE, LV)

«Καταργήστε όλα τα εμπόδια για τους ηλικιωμένους, όσον αφορά τον πολιτισμό. Αν η ΕΕ μπορούσε να επιδοτήσει τον πολιτισμό κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο επιδοτεί τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, όλα τα θέατρα, οι όπερες κ.τ.λ. θα ήταν ακόμα γεμάτα.» (SE, άνδρας, 63)

Page 63: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

63

6 ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Στους συμμετέχοντες τέθηκαν ερωτήματα για μια σειρά συγκεκριμένων ζητημάτων, από τις απόψεις τους σχετικά με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο και τον αντίκτυπο που έχει στη ζωή τους, έως τις συνθήκες διαβίωσης στις γειτονιές και τις κοινότητες στις οποίες ζουν, καθώς και τα θέματα που άπτονται της αναζήτησης εργασίας. Οι τρεις αυτοί τομείς παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πλαίσιο των εργασιών της Αγοράς και οι συγκεκριμένες ερωτήσεις υποβλήθηκαν προκειμένου να καθοριστεί ο αντίκτυπος αυτών των ζητημάτων στη ζωή των ερωτηθέντων και να ζητηθεί η γνώμη τους όσον αφορά τα μέτρα που πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες σε αυτούς τους τομείς. Αυτό το τελευταίο κεφάλαιο της έκθεσης πραγματεύεται τα εν λόγω θέματα με τη σειρά.

6.1 Καίρια ευρήματα

Περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο είτε μέσω οικιακού υπολογιστή, είτε μέσω υπολογιστή που ανήκει σε άλλο μέλος της οικογένειάς του (όπως, π.χ., σε παιδί) ή μέσω κάποιας βιβλιοθήκης ή τοπικής οργάνωσης για την παροχή κατάρτισης και δεξιοτήτων. Όσοι δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο επικαλέστηκαν το κόστος και την ικανότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών ως τους σημαντικότερους λόγους που εμποδίζουν την πρόσβασή τους σε αυτό. Οι ερωτηθέντες που δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο διατύπωσαν ανάμικτες απόψεις σχετικά με το κατά πόσον επιθυμούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την τεχνολογία. Για τους περισσότερους, οι συνέπειες της αδυναμίας πρόσβασης στο Διαδίκτυο, ή της περιορισμένης πρόσβασης σε αυτό, συνίστανται στο ότι εντείνονται φαινόμενα όπως η μοναξιά, η απομόνωση, η κατάθλιψη, το άγχος και η ανησυχία, καθώς και το αίσθημα αποκλεισμού από την κοινωνία, ενώ η πρόσβαση στο Διαδίκτυο θα συνέβαλλε στην άμβλυνση αυτών των αισθημάτων. Οι ερωτηθέντες προσδοκούν από τους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ να θέσουν στη διάθεση των πολιτών δωρεάν ή υποστηριζόμενα με γενναιόδωρες επιδοτήσεις προγράμματα πρόσβασης στο Διαδίκτυο και εκμάθησης ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Στην πλειονότητά τους οι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχία για τις κακές συνθήκες διαβίωσης των ιδίων και/ή της γειτονιάς στην οποία ζουν. Εκφράστηκαν επίσης ανησυχίες για μια σειρά επιμέρους πτυχών, με κυρίαρχες την αντικοινωνική συμπεριφορά, την προστασία και την ασφάλεια· την ελλιπή συντήρηση και φροντίδα των κτηρίων στα οποία ζουν οι ερωτηθέντες· και την καθαριότητα στους δρόμους. Δεν προκαλεί έκπληξη άλλωστε το γεγονός ότι οι ερωτηθέντες επιθυμούν παρεμβάσεις από μέρους των πολιτικών ιθυνόντων της ΕΕ για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων ζητημάτων: αύξηση των συντάξεων, μείωση των φόρων που καταβάλλουν οι συνταξιούχοι, και επιδότηση του κόστους των κοινωφελών υπηρεσιών και των ενοικίων, καθώς αυτό θα τους επέτρεπε να εξοικονομούν χρήματα για την κάλυψη των στοιχειωδών δαπανών συντήρησης των κτηρίων στα οποία ζουν.

Οι ερωτηθέντες έθιξαν επίσης μια σειρά από ζητήματα τα οποία επηρεάζουν

τις δυνατότητές τους για εύρεση απασχόλησης. Το κυριότερο από αυτά ήταν τα όρια ηλικίας ή οι διακρίσεις λόγω ηλικίας και τα εν γένει αυξημένα ποσοστά ανεργίας. Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα, οι

Page 64: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

64

ερωτηθέντες αναμένουν από τους πολιτικούς ιθύνοντες της ΕΕ να δημιουργήσουν περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης· να λάβουν μέτρα καταπολέμησης των διακρίσεων λόγω ηλικίας· και να επιδειχθεί εντονότερο ενδιαφέρον από τα κέντρα εύρεσης εργασίας για την εξεύρεση θέσεων απασχόλησης που θα είναι κατάλληλες για ηλικιωμένους εργαζομένους.

6.2 Πρόσβαση στο Διαδίκτυο Περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο είτε μέσω οικιακού υπολογιστή, είτε μέσω υπολογιστή που ανήκει σε άλλο μέλος της οικογένειάς του, ή μέσω κάποιας βιβλιοθήκης ή τοπικής οργάνωσης για την παροχή κατάρτισης και δεξιοτήτων. Δεν είναι ξεκάθαρο πόσοι από αυτούς τους ερωτηθέντες είναι σε θέση να περιηγούνται στο Διαδίκτυο μόνοι τους, καθώς ορισμένοι ανέφεραν ότι συχνά άλλα μέλη της οικογένειάς τους βρίσκουν τις πληροφορίες για τους ίδιους. Ωστόσο, είναι σαφές ότι υπάρχουν ερωτηθέντες οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνοι τους το Διαδίκτυο για τις ακόλουθες χρήσεις:

Ως γενική πηγή πληροφοριών, π.χ. για την ανάγνωση άρθρων εφημερίδων επειδή είναι φθηνότερο από το να αγοράζουν τις εφημερίδες, για να βρίσκουν τα ωράρια λειτουργίας σιδηροδρομικών γραμμών, για την πραγματοποίηση ηλεκτρονικών τραπεζικών συναλλαγών καθώς έτσι εξοικονομούν χρόνο και δεν χρειάζεται να πηγαίνουν στο ταχυδρομείο για να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους, καθώς και για την επικοινωνία με ομάδες αυτοβοήθειας. (SK, DE, CZ, IT, PL)

Για την αναζήτηση θέσεων εργασίας. (HU, ES, PL)

Για σκοπούς ψυχαγωγίας ή αναψυχής. (RO, HU)

«Χρησιμοποιώ το Διαδίκτυο, ξέρετε· θέλω να πω, έχω κάποιους φίλους και αναζητώ πληροφορίες για φανταστικά προβλήματα, εξωγήινους, ιστορικά άρθρα, υπερφυσικά φαινόμενα…» (RO, γυναίκα, 77) «Πηγαίνω στο Πολιτιστικό Κέντρο για να χρησιμοποιήσω το Διαδίκτυο, εντελώς δωρεάν. Και το χρησιμοποιώ και στο σπίτι της κόρης μου. Σερφάρω. Είναι ένα παράθυρο στον κόσμο, μπορώ να παρακολουθήσω οτιδήποτε με ενδιαφέρει, και με διασκεδάζει πολύ.» (HU, γυναίκα, 63)

Αγορά προϊόντων η φαρμάκων από το Διαδίκτυο. (DE)

Επικοινωνία με φίλους, συγγενείς και άλλους. (CZ)

«Είναι ένα σημαντικό κανάλι επικοινωνίας μεταξύ του ατόμου και του υπόλοιπου κόσμου. Είναι χρήσιμο για την επικοινωνία, για τα ψώνια, και για την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών.» (CZ, άνδρας, 60)

Όσοι έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο δηλώνουν ότι το απολαμβάνουν, και θεωρούν ότι η χρήση του τους απελευθερώνει και τους χειραφετεί. Για ορισμένους ήταν πιο εύκολο να εξοικειωθούν σε σύγκριση με άλλους, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις ο φόβος ότι θα τους ήταν δύσκολο να μάθουν τις βασικές λειτουργίες του απείχε πολύ από τις πραγματικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν. (IE)

Page 65: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

65

«Όταν πέθανε ο σύζυγός μου χρειάστηκε να αναλάβω περισσότερες ευθύνες [και να μάθω πώς να χρησιμοποιώ τον υπολογιστή]. Δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς αισθάνθηκα όταν βρέθηκα για πρώτη φορά μπροστά στο μηχάνημα [τον υπολογιστή]. Κυριολεκτικά είχαν κοπεί τα γόνατά μου, [φοβόμουν] ότι θα κάνω κάποιο λάθος.» (IE, γυναίκα, 66)

Όσοι δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο επικαλέστηκαν το κόστος (PT, IE, DK, CZ, ES, EL, IT, PL, LV, BE) και τη διαδικασία εκμάθησης της νέας τεχνολογίας (PT, UK, DK, ES, LV), την οποία θεωρούν δύσκολη λόγω της ηλικίας τους (UK, IE, DE, DK, ES, IT), ως τα δύο βασικότερα εμπόδια για την πρόσβασή τους στο Διαδίκτυο.

«Αν η σύνταξή μου ήταν λίγο μεγαλύτερη, θα μου άρεσε... Έχω μόνο μια τηλεόραση με 4 σταθμούς και ένα τηλέφωνο, που το χρειάζομαι για να καλέσω ασθενοφόρο όταν χρειαστεί.» (PT, γυναίκα, 66)

«Πρέπει να αγοραστεί... πρέπει να πληρώσεις... κανένας δεν σου δίνει τίποτε δωρεάν.» (LV, γυναίκα, 67) «Δεν θέλω να το χρησιμοποιήσω, γιατί να δυσκολέψω περισσότερο τη ζωή μου;» (EL, γυναίκα, 63)

Ωστόσο, από τις συζητήσεις της ομάδας εστίασης προέκυψαν και ορισμένα άλλα συναφή εμπόδια. Τα εμπόδια αυτά είναι και οι πιο παραδοσιακές προκλήσεις που συνδέονται με τη φτώχεια:

Αναλφαβητισμός ή εκπαιδευτικό επίπεδο (DK, EL)

Άγνοια των δυνατοτήτων. (DK)

Συναισθηματικοί φραγμοί όπως αισθήματα ντροπής και φόβου απέναντι στην προοπτική να μάθουν κάτι καινούργιο. (DK)

«Δεν έχω Διαδίκτυο και δεν έχω την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσω. Ναι, ξέρω ότι κάποιες βιβλιοθήκες έχουν υπολογιστές και πρόσβαση στο Διαδίκτυο, όμως δεν ξέρω τι να κάνω, δεν έμαθα ποτέ να χρησιμοποιώ υπολογιστή και, όχι, δεν σκοπεύω να παρακολουθήσω κανένα από αυτά τα προγράμματα εκμάθησης του Διαδικτύου που λέτε πως έχουν, επειδή δεν θέλω να πάω εκεί για να σπαταλήσω τον χρόνο τους και να νιώθω βλάκας επειδή δεν θα καταλαβαίνω το παραμικρό.» (DK, άνδρας, 67)

Ορισμένες από τις προτάσεις των ερωτηθέντων για την υπέρβαση αυτών των εμποδίων ήταν οι ακόλουθες:

Ειδικά προγράμματα για ηλικιωμένους με σκοπό την εκμάθηση της χρήσης του Διαδικτύου (PT). Κατά τη διάρκεια αυτών των προγραμμάτων πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται σε μεγάλο βαθμό, επειδή η εκμάθηση του Διαδικτύου θα τους φανεί εξαιρετικά δύσκολη. (UK, SE)

Όπου παρέχεται ήδη βοήθεια σε ηλικιωμένους ώστε να έχουν πρόσβαση και

να μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, ίσως να πρέπει να

Page 66: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

66

ενημερώνονται καλύτερα για τις διαθέσιμες ευκαιρίες, οι οποίες μπορεί να μην ξέρουν ότι υπάρχουν. (SE)

Οι ερωτηθέντες που δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο διατύπωσαν ανάμικτες απόψεις σχετικά με το κατά πόσον επιθυμούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την τεχνολογία.

Ορισμένοι έδειξαν ενδιαφέρον για την προοπτική να τους δοθεί δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο και να μάθουν πώς να το χρησιμοποιούν. (PT, UK, DE, DK, EL, BE)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες που τώρα έχουν πρόσβαση σε αυτό μέσω άλλων μελών της οικογένειάς τους δεν φάνηκε να ενδιαφέρονται να αποκτήσουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο ή να μάθουν τη χρήση του, ή και να βελτιώσουν το επίπεδο πρόσβασής τους (PT, DE, DK). Μεταξύ των λόγων που αναφέρθηκαν περιλαμβάνονται ο αναλφαβητισμός (PT, DK) και το γεγονός ότι δεν θεωρούν ότι προσφέρει κανένα όφελος μιας και έχουν ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους χωρίς αυτό (SE, EL), επομένως δεν το αντιμετωπίζουν ως θέμα προτεραιότητας (ES, EL).

«Δεν καταλαβαίνω τίποτε από όλα αυτά και δεν ισχύουν για μένα· δεν ξέρω ούτε γραφή ούτε ανάγνωση.» (PT, γυναίκα, 73)

«Δεν μου λείπει· μου αρέσει περισσότερο να βρίσκομαι στη φύση.»

(SK, άνδρας, 66) «Δεν έχω υπολογιστή, αλλά κάποιες φορές επισκέπτομαι τον γιο μου και με βοηθάει αν χρειάζεται να χρησιμοποιήσω το Διαδίκτυο. Συνήθως όμως το αποφεύγω, προτιμώ το τηλέφωνο ή το ταχυδρομείο». (DK, γυναίκα, 79) «Δεν έχω σπίτι να μείνω... Τι να το κάνω το Διαδίκτυο;» (EL, γυναίκα, 62)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες θα ήθελαν να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση

σε σύγχρονες τεχνολογίες της επικοινωνίας, όμως προτιμούν την περαιτέρω πρόσβαση σε κινητά τηλέφωνα παρά στο Διαδίκτυο. (MT)

Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν επίσης γενικότερες απόψεις σχετικά με το Διαδίκτυο. Υποστήριξαν ότι το Διαδίκτυο είναι σε γενικές γραμμές ωφέλιμο. Θεωρούν ότι ορισμένοι άνθρωποι κάνουν κατάχρησή του, και ίσως να μην είναι καλό για τα παιδιά καθώς θεωρείται ότι τους στερεί την πραγματική ζωή, την οποία αντικαθιστά με μια εικονική ζωή (RO). Θεωρείται επίσης ότι ευθύνεται για προβλήματα στη σπονδυλική στήλη και την όραση των παιδιών (RO). Το Διαδίκτυο αντιμετωπίζεται ως κάτι που ταιριάζει και χρησιμεύει περισσότερο στις νεότερες γενιές, και όχι στους ανθρώπους της ηλικιακής ομάδας των ερωτηθέντων (SK). Εκφράστηκε επίσης δυσπιστία καθώς πιστεύεται ότι είναι περισσότερο κάτι που βοηθά τους ανθρώπους να περνούν την ώρα τους, και λιγότερο ένα αναγκαίο στοιχείο της καθημερινής ζωής, το οποίο μάλιστα μπορεί να αφαιρέσει χρόνο από άλλες δραστηριότητες (DE, LV). «Μπορεί να κάνει κάποιον να περπατά λιγότερο, να περνά λιγότερη ώρα στον καθαρό αέρα.» (LV, γυναίκα, 74)

Page 67: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

67

6.2.1 Συνέπειες της (μη) πρόσβασης στο Διαδίκτυο Οι ερωτηθέντες σχολίασαν τις συνέπειες της πρόσβασης, η της μη πρόσβασης, στο Διαδίκτυο για την καθημερινή τους ζωή.

Οι συνέπειες της αδυναμίας πρόσβασης ή της περιορισμένης πρόσβασης στο Διαδίκτυο που αναφέρθηκαν περισσότερο ήταν η όξυνση φαινομένων όπως η μοναξιά, η απομόνωση, ο αποκλεισμός, η κατάθλιψη, το άγχος και η ανησυχία, καθώς και το αίσθημα απομάκρυνσης από την κοινωνία, τη στιγμή που η πρόσβαση στο Διαδίκτυο μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση αυτών των αισθημάτων. (PT, RO, UK, DK, IE, BE)

«Με στενοχωρεί επειδή… αν δεν ξέρεις πώς να το χρησιμοποιείς μένεις πίσω, γιατί ο κόσμος προχωράει μπροστά ενώ εσύ κάνεις βήματα προς τα πίσω.» (UK, άνδρας, 62) «Θα μείωνε κάπως την κατάθλιψη, το άγχος και τη μοναξιά, αισθανόμαστε μόνοι, δεν έχουμε με τι να ασχοληθούμε, και όμως νιώθουμε δραστήριοι... ορισμένα από αυτά τα ψυχικά προβλήματα οφείλονται στην αδράνεια.» (PT, γυναίκα, 63)

«Θα διεύρυνε τη σκέψη σου. Θα αισθανόσουν σαν να βρίσκεσαι με νέους, σαν να είσαι και εσύ νέος.» (IE, γυναίκα, 66) «Ωφελούνται από το Διαδίκτυο, εκεί βρίσκεις περισσότερες ειδήσεις, άλλες πληροφορίες που δεν είναι διαθέσιμες σε εμάς τους υπόλοιπους.» (RO, άνδρας, 61)

Εκφράστηκε η άποψη ότι η μεγαλύτερη πρόσβαση σε υπολογιστές θα

βελτίωνε επίσης τις δεξιότητες των ανθρώπων, ιδίως όσων αναζητούν εργασία, δεδομένου ότι αναγνωρίζεται ότι οι δεξιότητες στον χώρο των ΤΠΕ είναι σημαντικές στη σύγχρονη αγορά εργασίας. (UK)

«Η κυβέρνηση πρέπει να ενθαρρύνει ανθρώπους, ακόμα και τους συνταξιούχους… αν έχουν ένα τέτοιο κέντρο διδασκαλίας, ένα κέντρο υπολογιστών, θα μπορούν και να εκπαιδευτούν, ξέρετε.» (UK, γυναίκα, 66)

Όσοι έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο έχουν πρόσβαση και σε περισσότερες

ειδήσεις και πληροφορίες (όπως αγγελίες για θέσεις εργασίας) σε σύγκριση με όσους δεν χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο (RO, DE, HU, IT). Άλλωστε, όσοι δεν έχουν πρόσβαση αλλά επιθυμούν να αποκτήσουν, θα το χρησιμοποιούν για να ακούν ραδιοφωνικά προγράμματα, να επικοινωνούν με φίλους μέσω του Skype, να αναζητούν ευκαιρίες απασχόλησης και να διαβάζουν εφημερίδες (LV).

«Αυτοί [που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο] ωφελούνται από το Διαδίκτυο· εκεί βρίσκεις περισσότερες ειδήσεις, άλλες πληροφορίες που δεν είναι διαθέσιμες σε εμάς τους υπόλοιπους.» (RO, άνδρας, 61)

Ωστόσο, ορισμένοι ερωτηθέντες δυσαρεστούνται από το γεγονός ότι όσοι έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο έχουν καλύτερη πρόσβαση σε ειδησεογραφικά άρθρα. Υποστηρίζουν ότι πολλά ειδησεογραφικά

Page 68: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

68

προγράμματα και εφημερίδες παρουσιάζουν όλο και συχνότερα με συνοπτικό τρόπο τις ειδήσεις και καλούν τους θεατές ή αναγνώστες να διαβάσουν τα υπόλοιπα στο Διαδίκτυο. Αυτό θεωρούν ότι συνιστά διάκριση εις βάρος τους και απομονώνει όσους δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Διαδίκτυο. (DK, RO)

«Θυμώνω όταν αναφέρονται διαρκώς στο Διαδίκτυο! Τι να κάνω λοιπόν; Να μείνω ανενημέρωτη και αδαής; Όλοι σήμερα σου δίνουν σύντομες ειδήσεις και τα υπόλοιπα μπορείς να τα διαβάσεις στην ιστοσελίδα τους.» (DK, γυναίκα, 72)

Επιπλέον, ορισμένοι από τους ερωτηθέντες αισθάνονται οργή και ενόχληση για το γεγονός ότι οι διάφορες υπηρεσίες μεταφέρονται όλο και περισσότερο στο Διαδίκτυο, κάτι που δυσκολεύει τη ζωή τους και οδηγεί σε αποκλεισμό. (DK, IE)

«Μια από τις φίλες μου, που δεν μπορεί σχεδόν ούτε να περπατήσει, δεν μπορεί να πείσει τον ασφαλιστικό φορέα της να της στείλει μια κανονική επιστολή με τις πληροφορίες της σύνταξής της, καθώς επιμένουν να της στέλνουν ηλεκτρονικά μηνύματα. Όμως δεν έχει ούτε υπολογιστή ούτε Διαδίκτυο, οπότε πρέπει να πάει με λεωφορείο για να παραλάβει η ίδια τα χαρτιά, προκειμένου να εισπράξει τη σύνταξή της...» (DK, γυναίκα, 81) «Τα πάντα είναι φθηνότερα στο Διαδίκτυο, ακόμα και η στάθμευση, τα διόδια στις εθνικές οδούς, τα πάντα. Αυτό εξυπηρετεί όσους έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο… εμάς όμως δεν μας εξυπηρετεί.» (IE, άνδρας, 63)

Μία πρόταση ήταν να θέσουν οι πολιτικοί ιθύνοντες ως προτεραιότητά τους την ανάσχεση της ταχείας εξάπλωσης των υπηρεσιών Διαδικτύου σε όλους τους τομείς, ή να διασφαλίσουν ότι θα διατίθεται κάποια εναλλακτική επιλογή για όσους δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο. (IE) Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες ανησυχούν επίσης ότι μπορεί να χάνουν ευκαιρίες απασχόλησης επειδή αυτές δημοσιεύονται μόνο στο Διαδίκτυο. Δεν τους λείπει η πρόσβαση στο Διαδίκτυο, αλλά θα προτιμούσαν οι αγγελίες για θέσεις εργασίας να δημοσιεύονται στις ημερήσιες εφημερίδες. (HU)

6.2.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες σε σχέση με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο

Οι ερωτηθέντες διατύπωσαν τις ακόλουθες προτάσεις σχετικά με τα μέτρα που θα μπορούσαν να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες:

Να αυξήσουν τις συντάξεις ούτως ώστε οι ηλικιωμένοι να έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν υπολογιστή και να συνδεθούν με το Διαδίκτυο από το σπίτι τους, ή διαφορετικά να χορηγήσουν επιδοτήσεις για υπολογιστές χαμηλού κόστους και να προσφέρουν δωρεάν ή επιδοτούμενη πρόσβαση στο Διαδίκτυο (PT, IE, ES, EL, IT, LV, BE), ή να δημιουργήσουν κέντρα στα οποία οι ηλικιωμένοι θα μπορούν να έχουν δωρεάν πρόσβαση (PT, DK, CZ, EL).

Page 69: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

69

«Να έχω σύνταξη που θα μου επιτρέπει να αγοράσω υπολογιστή και να έχω Διαδίκτυο.» (PT, γυναίκα, 66) «Να δημιουργηθούν κέντρα για ανθρώπους όπως εμείς, που θέλουμε να μάθουμε, έτσι ώστε να αποκτήσουμε πρόσβαση στο Διαδίκτυο.» (PT, γυναίκα, 63) «Θέλω να στείλω ένα μήνυμα στην ΕΕ... πρέπει να κάνουν το Διαδίκτυο δωρεάν για όλους!» (CZ, άνδρας, 65)

Εκφράστηκε η άποψη ότι είναι αναγκαίο να παρέχεται πρόσβαση σε τοπικό επίπεδο, σε πολύ κοντινές αποστάσεις, δεδομένου ότι ορισμένοι άνθρωποι, ιδίως ηλικιωμένοι και άτομα με αναπηρίες, δυσκολεύονται να μετακινηθούν πολύ για να χρησιμοποιήσουν το Διαδίκτυο. (UK, IT)

«Μου είναι πολύ δύσκολο να πάω στη Βιβλιοθήκη και σε όλα αυτά τα μέρη... [θα πρέπει να υπάρχει ένα κατάλληλο σύστημα] ώστε να μην χρειάζεται να βγαίνουν από το σπίτι τους και να πάνε κάπου αλλού έξω, θα μπορούσαν να το βάλουν στα σπίτια του κόσμου.» (UK, γυναίκα, 68) «Θα μπορούσαν να διοργανώσουν σεμινάρια εκμάθησης στην εκκλησία της ενορίας.» (IT, γυναίκα, 63)

Δωρεάν ή γενναιόδωρα επιδοτούμενα προγράμματα εκμάθησης

υπολογιστών (DE, IE, UK, DK, SE, CZ, EL, IT, BE). Τα μαθήματα πρέπει να απευθύνονται σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, για παράδειγμα σε άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, οι οποίοι είναι λιγότερο ενθουσιώδεις όσον αφορά την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, ενώ οι νεότεροι θεωρείται ότι προτιμούν να μαθαίνουν με ταχύτερους ρυθμούς. (UK, SE)

«Θέλω πολύ να το μάθω καλύτερα. Βλέπω νέους ανθρώπους να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο και μπορούν να παραγγείλουν ό,τι θέλουν, να ασχοληθούν με οτιδήποτε. Ενώ εγώ φοβάμαι ότι θα παραγγείλω άλλα αντί άλλων.» (IE, γυναίκα, 66)

«Πρέπει να προσλάβουν ανθρώπους να μας διδάσκουν δωρεάν. Θα ήθελα πολύ να υπάρχει κάποιος χώρος όπου να μπορώ να μάθω πώς να το χρησιμοποιώ.» (EL, γυναίκα, 66)

Οι πρωτοβουλίες αυτού του είδους πρέπει επίσης να γνωστοποιούνται αποτελεσματικά στο κοινό προς το οποίο απευθύνονται. Μεταξύ των προτάσεων περιλαμβάνονται διαφημίσεις στα γραφεία κοινωνικής πρόνοιας, στα ταχυδρομεία και στις εκκλησίες, ή ακόμη και μέσω επιστολών που θα μπορούσαν να σταλούν στα σπίτια των ενδιαφερομένων. (IE)

Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες δεν είχαν συγκεκριμένες προτάσεις μέτρων

τα οποία θα ήθελαν να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες όσον αφορά την πρόσβαση στο Διαδίκτυο (RO)· ενώ άλλοι δεν πιστεύουν ότι έχουν θεμελιώδες δικαίωμα πρόσβασης σε υπολογιστή ή στο Διαδίκτυο, οπότε δεν απαιτούν συγκεκριμένη πολιτική παρέμβαση (DE, FR). Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες που ήταν άνεργοι και συνταξιούχοι δεν θεωρούν ότι η ΕΕ πρέπει να λάβει μέτρα, καθώς ο συγκεκριμένος τομέας δεν συνιστά προτεραιότητα για την καταπολέμηση της φτώχειας (EL).

Page 70: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

70

«Μιλάμε για τη φτώχεια, ας είμαστε σοβαροί, είναι απαράδεκτο να μιλάμε για Διαδίκτυο όταν οι άνθρωποι δεν έχουν φαγητό να φάνε.» (EL, άνδρας, 64)

6.3 Συνθήκες διαβίωσης και συνθήκες που επικρατούν στις γειτονιές

Σε αυτή την ενότητα εξετάζονται οι ιδιαίτερες ανησυχίες των ερωτηθέντων σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσής τους και τις συνθήκες που επικρατούν στις γειτονιές στις οποίες ζουν, ο αντίκτυπος που έχουν αυτές για τη ζωή τους, καθώς και τα μέτρα που θα ήθελαν να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες για την επίλυση των συναφών προβλημάτων.

6.3.1 Συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες Δεν εξέφρασαν όλοι οι ερωτηθέντες ανησυχίες για τις συνθήκες διαβίωσής τους και τις γειτονιές στις οποίες ζουν (PT, SK, DE, IE, IT). Ένας από τους λόγους είναι ότι ορισμένοι από τους ερωτηθέντες συνεχίζουν να ζουν στις γειτονιές στις οποίες ζούσαν και πριν από τη συνταξιοδότησή τους, ή έχουν ζήσει εκεί για μεγάλο διάστημα και επομένως αισθάνονται άνετα στο περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται (SK, DE). Επιπλέον, τα ενοίκια που καταβάλλονται για συμβάσεις παλαιότερων ετών είναι συγκριτικά χαμηλότερα (DE). Φαίνεται ότι η ζωή σε οικείο περιβάλλον είναι πολύ σημαντική για ορισμένους από τους ερωτηθέντες, οι οποίοι δεν θέλουν να θυσιάσουν αυτήν τη σχέση οικειότητας, εκτός εάν δεν έχουν άλλη επιλογή (DE). Επίσης, η ζωή σε ευχάριστο περιβάλλον και σε καλές συνθήκες συμβάλλει στην ψυχολογική υγεία των ανθρώπων, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία για τους ηλικιωμένους που είναι φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι (PT).

«Ζω εδώ επί 58 χρόνια. Αν έχεις μεγαλώσει σε αυτή την περιοχή, γνωρίζεις όλο τον κόσμο.» (DE, άνδρας, 64) «Νομίζω ότι αυτή είναι η προτεραιότητα, να είναι ο πληθυσμός υγιής, αν κάποιος είναι ικανοποιημένος αυτό κάνει καλό στην ψυχική του υγεία, ιδίως όταν μιλάμε για ηλικιωμένους ανθρώπους που δεν εργάζονται.» (PT, γυναίκα, 63)

Ωστόσο, στην πλειονότητά τους οι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχία για τις κακές συνθήκες διαβίωσης των ιδίων και/ή της γειτονιάς στην οποία ζουν (RO, DK, PT, IE, HU, UK, BE). Ανησυχίες εκφράστηκαν σχετικά με τα ακόλουθα ζητήματα:

Αντικοινωνική συμπεριφορά και ασφάλεια και προστασία. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται τα προβλήματα με τα αδέσποτα σκυλιά, τα κόπρανα σκύλων στους δρόμους, την ανεπαρκή ενσωμάτωση των μεταναστών στις τοπικές κοινότητες, τους βανδαλισμούς, καθώς και την παρουσία αστέγων και τοξικομανών. (RO, UK, DK, IE, CZ, IT, PL, BE)

«Ξέρετε τι είναι χειρότερο… δεν μπορείς να αφήσεις τα μικρά παιδιά να παίξουν έξω, κοντά στο τετράγωνο, ή ακόμα και στον ίδιο δρόμο, γιατί φοβάσαι ότι θα τους επιτεθούν. Πρέπει να πας να παραλάβεις τον εγγονό σου, που είναι 15 χρονών, από το σχολείο… Είναι απίστευτο, αυτό με στενοχωρεί πάρα πολύ.» (RO, γυναίκα, 77)

Page 71: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

71

«Γύρω από το σπίτι μου κυκλοφορούν ναρκομανείς...» (CZ, γυναίκα, 60) «Μου επιτέθηκαν και με χτύπησαν. Φοβάμαι» (BE, γυναίκα, 68)

Υπάρχει η γενική αίσθηση ότι οι άνθρωποι που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας συγκεντρώνονται σε περιοχές με φθηνή στέγη, στις οποίες ζουν και οι ερωτηθέντες. (DK)

«Βλέπουμε όλο και περισσότερα περιθωριακά άτομα να εγκαθίστανται στη γειτονιά μας. Είναι άτομα που δεν μπορούν να βρουν δουλειά και κατά κύριο λόγο πρόκειται για άτομα διαφορετικής εθνοτικής προέλευσης [δεν είναι Δανοί].» (DK, γυναίκα, 71)

Η συντήρηση και η φροντίδα των κτηρίων στα οποία διαμένουν οι

ερωτηθέντες είναι ελλιπής, π.χ. οι σκάλες και οι κοινόχρηστοι χώροι είναι βρώμικοι. (PT, DK, HU, LV)

«Στο κτήριο που μένω υπάρχουν ρωγμές και κάποιες φορές πέφτουν κομμάτια.» (PT, γυναίκα, 73) «Οι ιδιοκτήτες πρέπει επιτέλους να καθαρίζουν και να επισκευάζουν τις σκάλες και τις σοφίτες.» (LV, γυναίκα, 74)

Μη αποκομιδή των απορριμμάτων, σκουπίδια στους δρόμους, ανεπαρκής

αριθμός κάδων απορριμμάτων (PT, UK, ES, EL) και ανησυχία σχετικά με τις προτεινόμενες πολιτικές για την επιβολή προστίμων σε όσους δεν ανακυκλώνουν σωστά, οι οποίες θα πλήξουν τους φτωχούς (UK).

«Υπάρχουν σκουπίδια στους δρόμους και σπανίως έρχεται να τα καθαρίσει το απορριμματοφόρο.» (PT, γυναίκα, 66)

Κακές συνθήκες στους δρόμους (RO), δημόσιες μεταφορές (HU), και

κυκλοφοριακός θόρυβος λόγω εγγύτητας με δρόμους μεγάλης κυκλοφορίας. (DK)

«Οι νέοι που γυρίζουν από το σχολείο σπάνε και καταστρέφουν πράγματα. Σπάνε τους υαλοπίνακες στις στάσεις των λεωφορείων και του τραμ, ξηλώνουν τους πάγκους, βάφουν με σπρέι ολόκληρο το σπίτι... Μπορείς να ακούσεις στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, και να διαβάσεις στις εφημερίδες πόσο κοστίζει η αποκατάσταση των ζημιών που προκαλούν. Δεν βελτιωνόμαστε, είμαστε ακόμα στην ίδια κατάσταση, κάνουμε τα ίδια.» (HU, άνδρας, 65)

Απουσία υποδομών ή κοινωφελών εγκαταστάσεων στη γειτονιά (PT, IE, ES).

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η απουσία αθλητικών εγκαταστάσεων, η έλλειψη οίκων ευγηρίας, εγκαταστάσεων όπου οι νέοι θα μπορούν να παίξουν ποδόσφαιρο, και εγκαταστάσεων στις οποίες θα μπορούσαν να συναντηθούν οι ηλικιωμένοι και να συμμετάσχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες (PT, IE).

Κεντρική διαχείριση της θέρμανσης και της παροχής ζεστού νερού στα

συμπλέγματα κατοικιών στα οποία ζουν οι ερωτηθέντες. Οι ένοικοι

Page 72: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

72

μοιράζονται τα έξοδα αναλογικά, αν όμως κάποιοι δεν πληρώσουν ο φορέας παροχής υπηρεσιών διακόπτει την τροφοδοσία. (HU)

Το μέγεθος των κατοικιών τους, για παράδειγμα όσων ζουν και εργάζονται με καθεστώς ημιαπασχόλησης στον ίδιο χώρο. (PT)

«Δεν βγάζω αρκετά χρήματα από τη δουλειά μου, όμως να ζεις σε ένα δωμάτιο, όπου ο πάγκος εργασίας είναι και τραπέζι για φαγητό... τι μπορώ να κάνω;» (PT, άνδρας, 67)

Απουσία πρασίνου. (EL)

«Η γειτονιά μου δεν έχει δέντρα· είμαι περικυκλωμένος από το γκρίζο των πολυκατοικιών.» (EL, άνδρας, 70)

Υψηλό κόστος των ενοικίων. (BE)

6.3.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης

Πιστεύεται ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν γνωρίζουν ή δεν κατανοούν πλήρως ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης ή τι συμβαίνει στις γειτονιές στις οποίες ζουν οι ερωτηθέντες. (IE, LV)

«Δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι γίνεται, και δεν θέλουν να μάθουν.» (IE, γυναίκα, 63) Οι πολιτικοί ιθύνοντες της ΕΕ θεωρούνται εντελώς αποστασιοποιημένοι από αυτά τα ζητήματα και επομένως δεν γνωρίζουν τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ερωτηθέντες (DK). Κατά τη γνώμη των ερωτηθέντων από την Τσεχική Δημοκρατία, η διαχείριση των θεμάτων που σχετίζονται με τις συνθήκες διαβίωσης και τις γειτονιές είναι αποκλειστική ευθύνη των τοπικών πολιτικών, και όχι των πολιτικών ιθυνόντων οποιουδήποτε άλλου επιπέδου, αν και ανέφεραν το θετικό παράδειγμα της διάθεσης κονδυλίων από την ΕΕ για τη δημιουργία ενός τοπικού πάρκου. Οι ερωτηθέντες είναι της άποψης ότι οι πολιτικοί δείχνουν ενδιαφέρον και ακούνε τα παράπονα του πληθυσμού που ζει σε φτωχές γειτονιές μόνον όταν ασχολούνται με τις προεκλογικές τους εκστρατείες. Από αυτή την άποψη, γνωρίζουν τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτές τις περιοχές, μετά τις εκλογές όμως δεν αλλάζει τίποτε. (PT, FR)

«Όταν πλησιάζουν οι εκλογές, όλοι τρέχουν να επισκεφτούν τις φτωχογειτονιές, τους ζητάμε διάφορα, λένε ότι θα δουν τι μπορούν να κάνουν, εμείς όμως δεν βλέπουμε κανένα αποτέλεσμα.» (PT, γυναίκα, 66)

Οι πολιτικοί ιθύνοντες θεωρείται ότι δεν δείχνουν κατανόηση κατά τον χειρισμό αυτών των θεμάτων (RO, UK, ES, EL) ή ενδιαφέρονται κατά κύριο λόγο για «εύκολες νίκες», όπως να απαγορεύουν στα παιδιά να παίζουν σε περιοχές στις οποίες δεν πρέπει να παίζουν (UK).

«Διαπιστώνω ότι [στο τοπικό συμβούλιο] ασχολούνται μόνο με τις εύκολες υποθέσεις, με νέα παιδιά, δεκατεσσάρων, δεκαπέντε χρονών, όταν όμως πας

Page 73: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

73

να παραπονεθείς για διατάραξη της κοινής ησυχίας και κάτι πιο δύσκολο, δεν μπορούν να κάνουν τίποτε, δεν έχουν ιδέα.» (UK, γυναίκα, 69)

Έτσι, ενώ οι πολιτικοί ιθύνοντες μπορεί να καταβάλλουν ορισμένες προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν αυτά τα ζητήματα, στο τέλος τα ζητήματα αυτά παραμένουν προβλήματα των ερωτηθέντων. (HU, LV) Οι ερωτηθέντες διατύπωσαν την ακόλουθη πρόταση όσον αφορά το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι πολιτικοί ιθύνοντες για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των συνθηκών διαβίωσής και του περιβάλλοντός τους:

Να αυξηθούν οι συντάξεις, να μειωθούν οι φόροι που καταβάλλουν οι συνταξιούχοι, και να επιδοτηθεί το κόστος των κοινωφελών υπηρεσιών και των ενοικίων, καθώς έτσι θα είχαν χρήματα για τα βασικά έξοδα συντήρησης των κτηρίων στα οποία ζουν και θα είχαν επίσης την οικονομική δυνατότητα για την απόκτηση αξιοπρεπούς στέγασης σε λογική τιμή. (RO, SE, MT, HU, ES, EL, PL, BE)

«[Η υπηρεσία στέγασης] περιμένει να μετακομίσεις σε ένα άδειο σπίτι, η πρόσοψη δεν έχει καν σοβατιστεί ή χρωματιστεί… ο πίσω τοίχος δεν έχει ολοκληρωθεί… και για να έρθει άνθρωπος να κάνει αυτή τη δουλειά μου ζήτησε δεν ξέρω πόσες χιλιάδες ευρώ, για να σοβατίσει τον πίσω τοίχο, και αυτή μου είπε να μπω στο σπίτι όπως είναι. Δεν υπάρχει ούτε κουζίνα ούτε μπάνιο, δεν έχω τίποτε…” (MT, γυναίκα, 64)

Να βελτιωθούν οι μισθοί των αστυνομικών (RO) και να υπάρχει πιο ορατή

αστυνομική παρουσία ώστε να αποθαρρύνονται οι αντικοινωνικές συμπεριφορές. (UK, BE)

Να επενδυθούν περισσότερα χρήματα σε κοινοτικούς χώρους στις γειτονιές οι

οποίοι θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους. Για να δημιουργηθούν αυτοί οι χώροι είναι αναγκαίο να διεξαχθούν συζητήσεις με την κοινότητα για να διαπιστωθούν οι πραγματικές ανάγκες των μελών της· στη συνέχεια να πραγματοποιηθούν οικονομικές επενδύσεις για την κατασκευή αυτών των υποδομών, οι οποίες πρέπει να είναι προσιτές, π.χ. να μην δημιουργείται μια αίθουσα για να παίζουν μπριτζ οι ηλικιωμένοι στον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας· και να διασφαλίζεται η καθαριότητα των εγκαταστάσεων και η δυνατότητα χρήσης τους όλες τις ώρες (IE). Είναι σημαντικό να προηγηθεί διαβούλευση με τους κατοίκους προκειμένου να γίνουν γνωστές οι ανάγκες τους, και μετά να επιχειρηθεί η δημιουργία ή η αναβάθμιση υποδομών (MT).

«Να δημιουργηθεί ένας κοινοτικός χώρος, που να είναι ανοικτός 7 βραδιές την εβδομάδα, και να υπάρχει πάντα ένας επιστάτης. Να δίνουν στους ηλικιωμένους ένα φλιτζάνι τσάι, τέτοια πράγματα. Ακόμη όμως και οι όχι και τόσο ηλικιωμένοι, ας έρθουν για να παίξουν τα CD τους ή ό,τι άλλο θέλουν, να φύγουν μονάχα από τον δρόμο.» (IE, γυναίκα, 63)

Να ληφθούν μέτρα

Οι πολιτικοί ιθύνοντες θεωρείται ότι δεν λαμβάνουν πρακτικά μέτρα, γι’ αυτό πρέπει να εντοπίσουν τα προβλήματα, να τα αναλύσουν και να τα λύσουν. Κατ’ αυτή την έννοια, οι τοπικοί πολιτικοί παράγοντες είναι σημαντικοί

Page 74: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

74

δεδομένου ότι βρίσκονται σε επαφή με την πραγματικότητα των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. (PT)

«Οι τοπικοί πολιτικοί υπεύθυνοι έχουν σημαντικό ρόλο για να εντοπίζουν τα προβλήματα και στη συνέχεια να τα γνωστοποιούν στους άλλους πολιτικούς... τουλάχιστον είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα τα προβλήματα.» (PT, γυναίκα, 63)

Να βελτιωθούν οι υπηρεσίες υγείας στην περιοχή. (RO)

Να ασκηθεί πίεση σε εργολάβους ώστε να συλλέγουν χρήσιμα οικοδομικά

υλικά τα οποία απορρίπτονται και μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν προς όφελος άλλων, λιγότερο τυχερών, οικογενειών. (MT)

«Από όσα βλέπω να ρίχνονται στους κάδους απορριμμάτων, θα μπορούσα να χτίσω σπίτι… όταν γκρεμίζουν παλιά κτήρια, όλα πετάγονται… βλέπεις τζάμια, παράθυρα και πόρτες να πετάγονται στα σκουπίδια, χαλύβδινα δοκάρια, ξύλινα δοκάρια… όλα αυτά θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν και να χρησιμοποιηθούν για να στεγαστούν άνθρωποι». (MT, άνδρας, 64)

Πρέπει να λαμβάνεται μεγαλύτερη μέριμνα για τις ανάγκες στέγασης των

ατόμων που νοσούν ή πάσχουν από αναπηρίες, καθώς και όσων δυσκολεύονται να αυτοεξυπηρετηθούν λόγω γήρατος. (DE, ES)

«Στα χαρτιά μου γράφει υψηλό ποσοστό αναπηρίας, και ήξεραν τι σύνταξη παίρνω, όμως μου προσέφεραν διαμέρισμα στον 6ο όροφο, το οποίο μάλιστα είναι υπερβολικά ακριβό.» (DE, γυναίκα, 64)

Οι ερωτηθέντες δεν θέλουν να αναγκαστούν να φύγουν από τα διαμερίσματά

τους και από οικείο περιβάλλον τους. Για όσους έχουν χηρέψει ή έχουν χάσει τη δουλειά τους, το αίσθημα οικειότητας και προστασίας που τους προσφέρει το σπίτι τους είναι η μόνη ασφάλεια που τους έχει απομείνει. (DE)

Να βελτιωθεί η αισθητική της γειτονιάς φυτεύοντας δέντρα, δημιουργώντας πλατείες, πεζοδρόμια ή χώρους περιπάτου κ.ο.κ. (EL)

Όσον αφορά τον καθορισμό των προτεραιοτήτων, η γενική αίσθηση ήταν ότι η εστίαση στις συνθήκες διαβίωσης και τις γειτονιές πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για τους πολιτικούς ιθύνοντες καθώς αυτό επηρεάζει την καθημερινή ζωή των φτωχών και των κοινωνικά αποκλεισμένων.

6.4 Προβλήματα εύρεσης εργασίας Η σύνθεση των ομάδων υποδήλωνε ότι το θέμα της εύρεσης εργασίας δεν απασχολούσε όλους τους ερωτηθέντες αφού ορισμένοι είχαν ήδη συνταξιοδοτηθεί (DK, IE, PT, RO, SE). Ωστόσο, οι ερωτηθέντες είχαν άποψη επί του θέματος και ορισμένοι είχαν αντιμετωπίσει προβλήματα ανεργίας όταν ανήκαν ακόμη στο εργατικό δυναμικό. Υπήρχαν βεβαίως άλλοι, για τους οποίους η εμπειρία της

Page 75: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

75

αναζήτησης εργασίας είχε πολύ πιο καίρια σημασία, όπως τα άτομα που ήταν άνεργα. Όπως και σε σχέση με άλλες πτυχές που σχετίζονται με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, δεν είναι μόνον τα υλικά ή τα οικονομικά οφέλη που αποφέρει η εργασία σε εκείνους που έχουν συνταξιοδοτηθεί αλλά πιστεύεται ότι αυτή δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ασχοληθούν με κάτι και, το σημαντικότερο, προσφέρει ένα αίσθημα αυτοεκτίμησης. (IE) Μόνον στην ουγγρική ομάδα συζητήθηκε το κατά πόσον έπρεπε να επιτρέπεται σε όσους έχουν συνταξιοδοτηθεί να εργάζονται. Η άποψη, την οποία υποστήριξε μια άνεργη γυναίκα, ήταν ότι κατά την αναζήτηση εργασίας πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στους ανέργους και όχι σε όσους έχουν συνταξιοδοτηθεί λόγω ηλικίας, δεδομένου ότι αυτοί που έχουν ξεπεράσει το όριο ηλικίας λαμβάνουν σύνταξη (HU). Αυτό το επιχείρημα φαίνεται να έγινε δεκτό από την ομάδα, η οποία θεωρεί δίκαιο οι συνταξιούχοι ή όσοι βρίσκονται σε ηλικία συνταξιοδότησης να σταματούν την εργασία τους και να παραχωρούν τις θέσεις τους στους νεότερους, ιδίως στους νέους πτυχιούχους που αναζητούν εργασία. Η στάση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η ανεργία των νέων (της γενιάς των παιδιών των ερωτηθέντων) τους δημιουργεί πολύ μεγαλύτερο άγχος από ό,τι η δική τους. (HU)

«Η κόρη μου έχασε τη δουλειά της πριν από έναν μήνα, και πήρε φάρμακα, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Μου είπε ότι τα νεύρα της δεν μπορούσαν να αντέξουν πια αυτήν την κατάσταση, [και ότι] μάταια προσπαθείς να κάνεις υπομονή. Δεν πέθανε. Επέζησε, από τότε όμως είναι κλεισμένη στο σπίτι και δεν έχει βρει δουλειά.» (HU, άνδρας, 60) «Δεν θα επέτρεπα σε ανθρώπους με υψηλές συντάξεις, πάνω από 100.000 ουγγρικά φιορίνια, να εργάζονται. Πρέπει να παραχωρήσουν τις θέσεις τους στους νέους.» (HU, γυναίκα, 64)

Ωστόσο, υπήρξαν άλλοι ερωτηθέντες οι οποίοι έκριναν ότι θα ήταν δυνατόν να οργανωθούν ολιγόωρες δουλειές, με καθεστώς ημιαπασχόλησης, για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς αυτό θα μπορούσε να τα ενισχύσει οικονομικά. Οι συνταξιούχοι που λαμβάνουν επιδόματα για την κάλυψη βασικών αναγκών τους εξοργίζονται όταν τα δύο τρίτα του συμπληρωματικού τους εισοδήματος περικόπτονται λόγω φόρων, ή όταν χάνουν τα κοινωνικά τους βοηθήματα αν εισπράξουν επιπλέον εισόδημα. Αυτό τείνει να τους αφαιρεί το κίνητρο να εργαστούν. (DE, MT)

6.4.1 Συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν τους ερωτηθέντες Οι ερωτηθέντες έθιξαν μια σειρά από ζητήματα που επηρεάζουν τις δυνατότητές τους για εύρεση απασχόλησης. Ορισμένα από αυτά είναι τα ακόλουθα:

Όρια ηλικίας / διακρίσεις λόγω ηλικίας, είτε εκούσια είτε ακούσια. (DE, PT, IE, MT, UK, SK, CZ, ES, EL, IT, PL, LV, BE)

Όσοι έχουν περάσει την ηλικία των 50 ετών φοβούνται μήπως χάσουν τη δουλειά τους, καθώς ένα άτομο που απέχει λίγα μόνον χρόνια από την ηλικία συνταξιοδότησης είναι πολύ δύσκολο να βρει δουλειά (SK). Έχουν την αίσθηση ότι η κοινωνία θεωρεί ότι δεν αξίζει να προσληφθούν και επομένως υφίστανται διακρίσεις λόγω ηλικίας (SK).

Page 76: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

76

«Είναι εξαιρετικά δύσκολο, όταν λέω την ηλικία μου, μου απαντούν απλώς: “αχ όχι, ψάχνουμε κάποιον νεότερο”» (PT, γυναίκα, 63)

«Συμμετέχουν [στο οικείο κοινοτικό πρόγραμμα] ορισμένα άτομα, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να βρουν δουλειά. Δεν πρόκειται να βρουν δουλειά, ιδίως όταν πρόκειται για άτομα της ηλικίας μας.» (IE, άνδρας, 63)

«Έχω σχεδόν εγκαταλείψει την προσπάθεια να βρω δουλειά... Δεν με βοηθάει κανείς, βλέπετε. Ένα ζήτημα είναι η ηλικία μου, καθώς πλησιάζω τα 63 και αυτό από μόνο του είναι πάνω από το 50% του προβλήματος, μιας και δεν υπάρχουν επιχειρήσεις που θα προσλάμβαναν άτομα της ηλικίας μου. Πού μπορώ να απευθυνθώ, λοιπόν, για βοήθεια;» (UK, άνδρας, 62) «Είναι θέμα ηλικίας. Έστειλα βιογραφικά σε όλο το Βέλγιο, ήμουν μάλιστα πρόθυμος να μετακομίσω και εκτός Βρυξελλών, όμως έλαβα μόνον μία απάντηση, στην οποία μου έλεγαν ότι αντί για ένα άτομο με τα δικά μου χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να προσλάβουν 2 άτομα ηλικίας 30 ετών,» (BE, άνδρας, 60)

Σύμφωνα με ορισμένους ερωτηθέντες, παρατηρείται επίσης έλλειψη ενδιαφέροντος στον ιδιωτικό τομέα για προσλήψεις ατόμων της ηλικιακής τους ομάδας. (IE)

«Ήμουν ελαιοχρωματιστής και διακοσμητής, όμως δεν υπάρχει καθόλου δουλειά στην αγορά [στον ιδιωτικό τομέα]. Έχω ενταχθεί σε ένα κοινοτικό πρόγραμμα [επιστροφής στην εργασία] και δουλεύω 19 ½ ώρες την εβδομάδα, οπότε κερδίζω λίγο περισσότερα χρήματα από όσα θα έπαιρνα με το ταμείο ανεργίας [δηλαδή: βοήθημα κοινωνικής πρόνοιας υπό μορφή επιδόματος ανεργίας ή οικονομικής ενίσχυσης].» (IE, άνδρας, 63)

Γενικότερη αύξηση των ποσοστών ανεργίας. (PT, CZ, EL, IT, LV)

«Είναι δύσκολο για τους νέους να βρουν δουλειά, φανταστείτε λοιπόν πόσο δύσκολο είναι για τους πιο ηλικιωμένους.» (PT, γυναίκα, 63)

Η αναζήτηση εργασίας είναι δαπανηρή διαδικασία. (UK, DK, DE, BE)

Η αναζήτηση εργασίας κοστίζει. Τα χρηματικά ποσά που απαιτούνται για τη χρησιμοποίηση των δημοσίων μεταφορών και την εκτύπωση βιογραφικών, λόγου χάρη, είναι σχετικά χαμηλά, όμως αυτό είναι πρόβλημα όταν ο προσωπικός προϋπολογισμός ενός ατόμου δεν επαρκεί για την κάλυψη αυτών των εξόδων. (UK, DK)

«Και να ξέρετε ότι κοστίζει να ψάχνεις δουλειά… Λίγες πένες από ’δω, λίγες πένες από ’κει, αδειάζει η τσέπη μου. Έτσι αποθαρρύνομαι και σταματάω το ψάξιμο.» (UK, άνδρας, 62)

Page 77: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

77

Έλλειψη υποστήριξης από κέντρα απασχόλησης ή γραφεία εύρεσης εργασίας και αρνητική στάση των φορέων αυτών έναντι των ηλικιωμένων που αναζητούν εργασία. (DE, UK, IT)

«Γράφτηκα σε ένα Κέντρο Απασχόλησης ως άνεργος που αναζητεί εργασία... Σταμάτησα να πηγαίνω, γιατί θεώρησα αποκρουστικό τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονταν το όλο ζήτημα. Είδα ότι δεν τους ενδιέφερε να μου βρουν δουλειά... σου συμπεριφέρονται σαν να είσαι από άλλον πλανήτη, μόνο και μόνο επειδή είσαι άνεργος, επειδή έχεις γραφτεί στην υπηρεσία τους, νομίζουν ότι είσαι βρώμικος.» (UK, άνδρας, 62)

Προβλήματα υγείας. (DE, DK, CZ)

Τα άτομα που δεν είναι αρκετά υγιή ώστε να εργαστούν υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης, αλλά μπορούν παρ’ όλα αυτά να εργαστούν, δεν τυγχάνουν επαρκούς προσοχής. Αντί να εισπράττουν πλήρη κοινωνικά βοηθήματα, θα μπορούσαν να εργάζονται για 10-15 ώρες την εβδομάδα. (DK)

Η σωματική υγεία επηρεάζει τον βαθμό στον οποίο συνεχίζουν οι ηλικιωμένοι να είναι ικανοί να εργαστούν και να αναζητήσουν εργασία. (DE)

Αυξημένο κόστος για τις επιχειρήσεις και μειωμένη ευελιξία. (SK, PL)

Οι ερωτηθέντες αναγνωρίζουν ότι τα άτομα που πλησιάζουν την ηλικία συνταξιοδότησης έχουν μεγάλη πείρα και η πρόσληψή τους κοστίζει περισσότερο στις επιχειρήσεις, σε σύγκριση με νέους και άπειρους πτυχιούχους (SK). Επίσης, έχουν εδραιωμένες εργασιακές συνήθειες τις οποίες δυσκολεύονται περισσότερο να αλλάξουν ή να τροποποιήσουν, σε σύγκριση με τους νέους, γι’ αυτό είναι λιγότερο ελκυστικοί ως υποψήφιοι εργαζόμενοι. (SK)

Ωστόσο, οι δεξιότητες ορισμένων ατόμων μπορεί να είναι παρωχημένες μετά από μεγάλες περιόδους ανεργίας. (ES)

Παρατηρείται γενικότερη έλλειψη θέσεων μαθητείας. Οι ειδικευμένοι τεχνίτες

προσλαμβάνουν για μαθητεία άτομα που τους έρχονται συστημένα. (DK)

Η απαίτηση να μπορεί κανείς να μιλά ξένες γλώσσες όταν υποβάλλει αίτηση πρόσληψης, παρά το γεγονός ότι δεν πρόκειται να τις χρησιμοποιήσει. Αυτό ευνοεί τους νεότερους, οι οποίοι έχουν διδαχθεί διαφορετικές γλώσσες. (CZ)

Φθηνότερα εργατικά χέρια. (IE) Η προσοχή ως προς το θέμα αυτό εστιάζεται κυρίως στους αλλοδαπούς οι οποίοι είναι πρόθυμοι να εργαστούν με χαμηλότερα ημερομίσθια από τον ντόπιο πληθυσμό, ή προτιμώνται έναντι των ντόπιων εργαζομένων. (IE)

Page 78: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

78

6.4.2 Τι μέτρα πρέπει να λάβουν οι πολιτικοί ιθύνοντες για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες των ηλικιωμένων ως προς την εύρεση εργασίας

Όσον αφορά τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την εύρεση εργασίας τα οποία εξετάστηκαν στην προηγούμενη ενότητα, οι ερωτηθέντες είχαν ορισμένες προτάσεις σχετικά με το πώς μπορεί να διορθωθεί αυτή η κατάσταση:

Δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης. (MT, PT, EL, LV)

«Πρέπει να δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας.» (PT, άνδρας, 67)

Θέσπιση μέτρων τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους να συνεχίσουν να είναι οικονομικά ανεξάρτητοι αναπτύσσοντας τη δική τους επιχειρηματική δραστηριότητα. Επίσης, θέσπιση φορολογικών διευκολύνσεων που να επιτρέπουν στους πολίτες να πληρώνουν φόρους σύμφωνα με το ύψος του εισοδήματός τους, αντί να τους επιβάλλεται πάγιος φόρος. (PT)

«Θα μπορούσα να ανοίξω δική μου επιχείρηση, να μαγειρεύω φαγητά στο σπίτι και να τα πουλάω, τότε όμως πρέπει να πληρώνω προκαθορισμένο ποσό ασφαλιστικής εισφοράς, είτε πουλάω είτε όχι, επομένως πρέπει να δημιουργηθεί ένα σύστημα με βάση το οποίο θα πληρώνουμε μόνον όταν κάνουμε πωλήσεις ή σύμφωνα με τα κέρδη από τις πωλήσεις μας.» (PT, γυναίκα, 63)

Μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω ηλικίας. (IE, SK, CZ)

Οι ερωτηθέντες αντιλαμβάνονται ότι το θέμα αυτό είναι δυσεπίλυτο και δυσκολεύονται να προτείνουν μέτρα για τη σωστή αντιμετώπισή του (IE, CZ), αν και υπάρχει η αίσθηση ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα που να προσφέρουν ίσες ευκαιρίες σε όλους (MT). Παρόλ’αυτά πρέπει να αναγνωριστεί ότι είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί η ύπαρξη διακρίσεων λόγω ηλικίας στον χώρο εργασίας. (IE, SK)

«Δεν μπορείς [να διορθώσεις το πρόβλημα], γιατί κανείς δεν σε πιστεύει… εκτός αν είναι μαζί σου στη συνέντευξη.» (IE, γυναίκα, 63)

Μια λύση θα μπορούσε να είναι να διευκολύνονται όσοι επιθυμούν να ξεκινήσουν δική τους επιχείρηση, μέσω οικονομικών ενισχύσεων αλλά και μέσω της άρσης των γραφειοκρατικών εμποδίων που δυσχεραίνουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις. Μια άλλη λύση θα ήταν η δημιουργία προγραμμάτων κατάρτισης και επιστροφής στην εργασία τα οποία θα μπορούσαν να απευθύνονται σε ευρύτερο κοινό και να γνωστοποιούνται με αποτελεσματικότερο τρόπο σε όλους τους υποψήφιους ενδιαφερόμενους. (IE) Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες εξέφρασαν τη δυσπιστία τους για το κατά πόσον οι πολιτικοί μπορούν πραγματικά να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των διακρίσεων λόγω ηλικίας, καθώς πρόκειται για ζήτημα κοινωνικής νοοτροπίας, και για το κατά πόσον πρέπει να αλλάξουν αυτές οι αντιλήψεις (SK). Αναφέρθηκε ότι θα μπορούσαν ίσως να προσφερθούν κίνητρα σε εργοδότες προκειμένου να απασχολούν άτομα 60 ετών και άνω (ES, EL).

Page 79: έκθεση Ποιοτική μελέτη · 3.2 Η παρουσίαση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού από τα μέσα ...

Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός – Συγκεντρωτική έκθεση

79

Οι ερωτηθέντες επιθυμούν να επιδεικνύεται μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τα κέντρα απασχόλησης για την εξεύρεση κατάλληλων θέσεων εργασίας για ηλικιωμένους εργαζομένους. (DE, UK, EL)

Τα γραφεία εύρεσης εργασίας πρέπει να προσλαμβάνουν ως συμβούλους ορισμένα άτομα που αναζητούν εργασία, έτσι ώστε να προωθήσουν τη χάραξη μέτρων πολιτικής που σχετίζονται με θέματα ανεργίας. Εκφράστηκε η άποψη ότι με τον τρόπο αυτόν οι πολιτικές θα χαράσσονταν από την οπτική γωνία των ατόμων που είχαν προσωπική εμπειρία από αντίστοιχα προβλήματα. (UK)

«Θα μπορούσαν να προσλάβουν εμένα ως υπάλληλό τους... Γιατί βρίσκομαι από την άλλη πλευρά, και γνωρίζω ποια είναι τα προβλήματα.» (UK, άνδρας, 62)

Τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και μαθητείας πρέπει να είναι

στοχευμένα και να ανανεώνονται όπου έχουν ατονήσει, ενώ οι ειδικευμένοι τεχνίτες πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να απασχολούν μαθητευομένους. (HU, DK)

Να γίνει το σύστημα όσο το δυνατόν πιο ευέλικτο επιτρέποντας σε όσους δεν

είναι σε θέση να εργαστούν υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης, να εργάζονται για 10-15 ώρες την εβδομάδα. (DK)

Να παρέχονται στους ανέργους δωρεάν μηνιαίες κάρτες μετακινήσεων στα

δημόσια μέσα συγκοινωνίας, προκειμένου να μπορούν να μετακινούνται προς αναζήτηση εργασίας. (DK)

Να αυξηθούν τα κατώτατα όρια όσον αφορά τα συμπληρωματικά εισοδήματα

των ατόμων που λαμβάνουν συντάξεις ή κοινωνικά βοηθήματα, έτσι ώστε να ενθαρρύνονται να εργαστούν υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης. (DE)

Να περιοριστεί ο ανταγωνισμός με αλλοδαπούς εργαζομένους κατά την αναζήτηση εργασίας. (IE, ES)

Όπως έχει επισημανθεί επανειλημμένως στο κείμενο της έκθεσης, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι, ως προς το θέμα της απασχόλησης των ηλικιωμένων, είναι σημαντικό οι αρμόδιοι για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο να συζητούν με τους ανθρώπους τους οποίους απασχολούν άμεσα αυτά τα προβλήματα και να ενημερώνονται για τις πραγματικές συνθήκες της καθημερινής τους ζωής. (MT)