Et in Arcadia ego…: Εικόνες αρκαδικού ποιμενικού ειδυλλίου στο διήγημα του Αλ.

Παπαδιαμάντη Όνειρο στο κύμα (Λογοτεχνία Θεωρητ. Κατεύθυνσης)

Άννα ΑγγελοπούλουΠρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης

Et in Arcadia ego…(Και στην Αρκαδία εγώ...):

• Εικόνες αρκαδικού ποιμενικού ειδυλλίου στο διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη Όνειρο στο κύμα

(Λογοτεχνία Θεωρητ. Κατεύθυνσης)

Άννα ΑγγελοπούλουΠρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης

Nicolas Poussin, Et in Arcadia ego ή Les Bergers d’ Arcadie (Οι ποιμένες της Αρκαδίας). 1637-1638.

Λούβρο

Al. Scarlatti (1660-1725): εκπρόσωπος της μουσικής μπαρόκ

Arcangelo Corelli (1653-1713):εκπρόσωπος της μουσικής μπαρόκ

G. Fr. Handel (1685-1759): εκπρόσωπος της μουσικής μπαρόκ

Αλ. Παπαδιαμάντη, Όνειρο στο κύμα

• ✔Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παναθήναια το 1900. • ✔Είδος κειμένου: ηθογραφικό διήγημα ομοδιηγητικής-

αυτοδιηγητικής αφήγησης. Το καταχωρίζουν στα «αυτοβιογραφικά» και «εφηβικής ηλικίας».

• ✔Θεωρείται ότι ανήκει στη ρεαλιστική ηθογραφία. Ο ρεαλισμός του σε μερικά σημεία ρέπει προς το νατουραλισμό.

Όμως,

✔Η ποιητική πνοή, η συνύφανση του ονείρου με την πραγματικότητα και ο έντονος συμβολισμός χαρακτηρίζουν το έργο.

✔Επίσης, θέματα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού εντοπίζονται στο κείμενο:

-o προεξέχων ρόλος της φύσης και η συνύπαρξη /σχέση του ανθρώπου με τη φύση,

-ο θρησκευτικός ιδανισμός, -το όνειρο, η νοσταλγία για το παρελθόν, η γυναικεία μορφή στη

θάλασσα υπό το σεληνόφως, ο ανεκπλήρωτος έρωτας.

✔Στο διήγημα, επίσης, μπορούμε να εντοπίσουμε στοιχεία ποιμενικού, βουκολικού ειδυλλίου.

• ✔Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι το κείμενο, πέρα από τα τυπικά χαρακτηριστικά του ποιμενικού-

βουκολικού ειδυλλίου, περιέχει και την ουσία του αρκαδικού είδους και εκφράζει το αρκαδικό ιδεώδες.

N. Poussin, Oι ποιμένες της Αρκαδίας. 1627-1630. The Duke of Devonshire and the Chatsworth Settlement

Trustees. Ιδιωτική Συλλογή.

Η αρχή του διηγήματος

• «Ήμην πτωχόν βοσκόπουλον εις τα όρη. Δεκαοκτώ ετών, και δεν ήξευρα ακόμη άλφα. Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής. Την τελευταίαν φοράν οπού εγεύθην την ευτυχίαν ήτον το θέρος εκείνο του έτους 187...Ήμην ωραίος έφηβος...κ’ εγύμναζα το ευλύγιστον, υψηλόν ανάστημά μου ανά τους βράχους και τα βουνά».

Η αρχή της δεύτερης ενότητας

• «Η τελευταία χρονιά που ήμην ακόμη φυσικός άνθρωπος ήτον το θέρος εκείνο του έτους 187...Ήμην ωραίος έφηβος, καστανόμαλλος βοσκός, κ’ έβοσκα τας αίγας...Όλον το κατάμερον εκείνο, το καλούμενον Ξάρμενο, από τα πλοία τα οποία...ήτον ιδικόν μου...Όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου. Οι λόγγοι, αι φάραγγες, αι κοιλάδες, όλος ο αιγιαλός και τα βουνά...Της πτωχής χήρας ήτον η άμπελος μόνο τας ώρας που ήρχετο η ίδια να θειαφίση...Όλον τον άλλον καιρόν ήτον κτήμα ιδικόν μου...».

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αρκαδικού ποιμενικού ειδυλλίου στο διήγημα

• ✔Ο κεντρικός ήρωας είναι νεαρός πτωχός και αγράμματος βοσκός που θα ερωτευθεί μία κοπέλα. Ζει σε “φυσική κατάσταση”, ελεύθερος και ευτυχής στη φύση όπου βόσκει το κοπάδι του.

• ✔Το ερωτικό ζευγάρι είναι εξωτερικά όμορφο. Υπερτονίζεται η εξωτερική-σωματική ομορφιά.

• Η Μοσχούλα θυμίζει τη νύμφη, την κεντρική γυναικεία μορφή στο Άσμα Ασμάτων.

• ✔Ο χώρος. Ο τόπος-επικράτεια του βοσκού. • “…Το κατάμερον εκείνο, το καλούμενον Ξάρμενο…” (βλ. σ. 163 και

υποσημείωση). • Η περιγραφή εξιδανικεύει τον τόπο. • Αντιπαράθεση με το περιφραγμένο κτήμα του Μόσχου, που είναι ο τόπος

της κοπέλας.

Συνέχεια

• «...Το κυρίως κατάμερόν μου ήτο υψηλότερα, έξω της ακτίνος των ελαιώνων και των αμπέλων, εγώ όμως συχνά επατούσα τα σύνορα...Μόνον διαρκή γείτονα, όταν κατηρχόμην κάτω, εις την άκρην της περιοχής μου είχα τον κυρ Μόσχον...εκατοίκει εις την εξοχήν, εις ένα ωραίον μικρόν πύργον μαζί με την ανεψιάν του τη Μοσχούλαν...».

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (συνέχεια)

• ✔Η έννοια της ιδιοκτησίας. Στην αρκαδική λογοτεχνία η έννοια της ιδιοκτησίας και ο οικονομικός παράγοντας δεν έχουν θέση. Ο νεαρός βοσκός αισθάνεται ότι τα πάντα είναι δικά του, χωρίς να του ανήκουν τυπικά.

• Χρήση της κτητικής αντωνυμίας. «...Όλον τον κατάμερον εκείνο...ήτον ιδικόν...Όλα εκείνα ήσαν δικά μου...».

• ✔Ο χρόνος: Είναι μία αόριστη ως προς τη διάρκεια χρονική περίοδος. Ο αρκαδικός χρόνος ορίζεται με βάση τις αγροτικές εργασίες που επαναλαμβάνονται σταθερά ακολουθώντας τον κύκλο των εποχών.

• Η επανάληψη αποδίδεται με θαμιστική αφήγηση. Ο χρόνος, όμως, του κεντρικού επεισοδίου είναι θέρος.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (συνέχεια)

• ✔Η «Αρκαδία» είναι ιδεατός χώρος και χρόνος. Ο ώριμος αφηγητής του παρόντος οραματίζεται με νοσταλγία την επιστροφή σ᾽αυτόν τον χωροχρόνο του παρελθόντος, ο οποίος αποτελεί την «Αρκαδία» του που έχει οριστικά χαθεί.

• ✔Ο αισθησιακός χαρακτήρας του έρωτα.• ✔Η σχέση των ηρώων με τα ζώα είναι πολύ στενή.• ✔Ο πόθος του αφηγητή για μια επιστροφή στο φυσικό παράδεισο του

παρελθόντος, για μια επιστροφή, που δεν μπορεί πια να πραγματοποιήσει, το όραμά του για μια γαλήνια ευτυχισμένη ζωή κοντά στη φύση. για έναν απλό ποιμενικό βίο αποτελούν την ουσία του Αρκαδισμού, το λεγόμενο αρκαδικό ιδεώδες

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (συνέχεια)

• ✔τυπικές εικόνες ποιμενικής λογοτεχνίας:• -o βοσκός με το σουραύλι,• -το θαλάσσιο άνδρο, η θαλασσινή σπηλιά των νυμφών,• -η φράση “o σατυρίσκος του βουνού”,• - όλες οι εικόνες με το βοσκό και το κοπάδι του στη

φύσηεικόνες-τοπία που θυμίζουν πίνακες ζωγραφικής με αρκαδικά θέματα.

Peter P.Rubens, Ένας βοσκός με το κοπάδι του στο δάσος. 1615-1622. Eθνική Πινακοθήκη.

Λονδίνο.

Peter P. Rubens, Ένα τοπίο με ποιμένα και το κοπάδι του. 1638. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο.

Rembrandt van Rijn, Ο Ρέμπραντ ως ποιμένας με φλογέρα. 1636. Rijksmuseum. Άμστερνταμ.

Cl. Lorrain, Τοπίο με ποιμένες.1645. City Art Gallery of Birmingham.

Cl. Lorrain, Ποιμένας. 1657.

P. Lely, Ένα αγόρι ποιμένας. 1658-1659. Dulwich picture gallery.

Cl. Lorrain, Toπίο με Απόλλωνα και Ερμή. 1660. Wallace Collection-Λονδίνο.

 Fr. Βοucher, Βοσκός παίζοντας φλογέρα σε βοσκοπούλα. 1747-1750. Wallace Collection.

Λονδίνο.

Fr. Βoucher, Bοσκός και βοσκοπούλα που ξεκουράζονται. 1761. Wallace Collection. Λονδίνο.

Τh. Cole, Το αρκαδικό ή ποιμενικό κράτος.1836. American Historical society.

Th. Cole, Το όνειρο της Αρκαδίας. 1838. Denver Art Museum.

Th. Cole, Ένα βράδυ στην Αρκαδία. 1843. Wadsworth Atheneum, Hartford, CT.

J. Fr. Millet, Οι ποιμένες της Αρκαδίας.1843.

W. Holman Hunt, Έμμισθος ποιμένας.1852. Manchester Art Gallery.

J.A.Renoir, Η προσωπογραφία του Alexandre Thurneyssen ως βοσκού. 1911. Museum of Art, Providence, Rhode

Island.

Isidore Pils (1813-1875), Το αγόρι βοσκός.

J. B. C. Corot, O μικρός βοσκός.1840. Μουσείο Metz.

J. B. C. Corot, Βοσκός ατενίζοντας από βράχο.1859. Ιδιωτική Συλλογή.

Al. Cabanel, Νύμφη και Σάτυρος. 1860. Ιδιωτική Συλλογή.

Franz von Lenbach, ένα αγόρι βοσκός. 1860 Schack gallery. Μόναχο.

J. B. C. Corot, Βοσκός και βοσκοπούλα παίζοντας...1870. Ιδιωτική Συλλογή.

Arthur Hacker, Η νεράιδα της θάλασσας.1897. Ιδιωτική Συλλογή.

Carl Rottmann, Δήλος. Γύρω στα 1834. Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

John Linton, Ένα ελληνικό ζευγάρι. Περίπου 1860. Μπενάκειο Μουσείο Αθήνα.

Fred. Boissonnas, Tα βοσκοτόπια της Αττικής. 1903.

Fred. Boissonnas, Βοσκοί στην κορυφή του Παρνασσού. 1913.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Ι. Κ. Κολυβάς, «Αρκαδικά θέματα και ποιητική σε δύο διηγήματα του Αλ. Παπαδιαμάντη», Παπαδιαμαντικά Τετράδια, τεύχ. 1(1992) 14-31.

• Γ. Φαρίνου-Μαλαματάρη, Αφηγηματικές τεχνικές στον Παπαδιαμάντη 1887-1910, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1987.

• Γ. Φαρίνου-Μαλαματάρη, “Η ειδυλλιακή διάσταση της διηγηματογραφίας του Παπαδιαμάντη: μερικές παρατηρήσεις και προτάσεις”, Η αδιάπτωτη μαγεία του Παπαδιαμάντη. Παπαδιαμάντης 1991-Ένα αφιέρωμα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1992, σσ. 39-90.

• Νεοελληνική Λογοτεχνία, Γ Ενιαίου Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση, Βιβλίο του Καθηγητή, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2004, σσ. 244-286.

Δικτυογραφία(Για τον Αρκαδισμό στην τέχνη)

• http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/culture/clasarcadia/etinarc.html

• http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/culture/artgallery/index.htm

• http://www.skidmore.edu/academics/lsi/arcadia/classic.html

• http://annagelopoulou.blogspot.gr/