1

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

9

η

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ATOMIKH ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«ΠEPIΘΩPIA KAI ΠEPIOPIΣMOI ΠPOΣEΓΓIΣHΣ

KYΠPOY-HΠA»

ΑΠΟ TON

ΆΝΧΗ (ΠΖ) ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

2

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σελ

ΣΥΝΟΨΗ 5-6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8-9 ΣΚΟΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 9 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 9-11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «1» Το Ιστορικό Υπόβαθρο των Σχέσεων Κυπριακής Δημοκρατίας και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

12-13

Η Κρίση στις Τουρκο-Αμερικανικές Σχέσεις του 1964 και η αμερικανική παρέμβαση στο Κυπριακό

13-15

Ο ρόλος του Αμερικανικού παράγοντα στο Κυπριακό ζήτημα στις δεκαετίες 1970 και 1980

15-19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «2» Κυπριακή Δημοκρατία και Μετα-Διπολικό σύστημα. 20-21 Η Κρίση των S-300, ο ρόλος του Αμερικανικού παράγοντα και χρήσιμες αναλογίες με το ζήτημα των S-400

21-27

Οι Σημαντικότερες δηλώσεις για τους S-300, ως προβολή στην σημερινή κατάσταση 27-29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «3» Η Κύπρος ως υποκείμενο γεωπολιτικής σημασίας και οι τουρκικές αντιλήψεις περί αυτής

30-31

Οι αντιλήψεις Νταβούτογλου για την γεωπολιτική σημασία ης Κύπρου 31-32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «4» Η Κρίση στις σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ ως παράγοντας που επηρεάζει και την Κυπριακή Δημοκρατία και το πλαίσιο προσέγγισης με τις Η.Π.Α.

33-34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «5» Συμπεράσματα - Εκτιμήσεις Περιθώρια και περιορισμοί από πλευράς Η.Π.Α. 35-39 Περιθώρια και περιορισμοί από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας 39-42 Μια ρεαλιστική θεώρηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Κυπρο-Αμερικανικές Σχέσεις

42-44

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» Χάρτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» Βιβλιογραφία

4

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

5

ΣΥΝΟΨΗ

Η παρούσα εργασία εξετάζει το εξαιρετικά ενδιαφέρον, σημαντικό και

επίκαιρο ιδίως σήμερα, ζήτημα των περιθωρίων και συνάμα των περιορισμών που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ). Οι σχέσεις αυτές, κατά βάση σε διμερές επίπεδο, έχουν ένα ιστορικό υπόβαθρο 60 περίπου ετών και από το ξεκίνημα τους ήδη, χαρακτηρίστηκαν από τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή, διεπόμενες σε μεγάλο βαθμό από τη διεθνή κατάσταση και τις φάσεις από τις οποίες αυτή διήλθε κατά το διάστημα, από την περίοδο της κατ’ ουσία κορύφωσης του Ψυχρού Πολέμου1, στην πρώτη δεκαετία των σχέσεων αυτών, στην Μετα-Ψυχροπολεμική εποχή ήδη από το 19912, και σήμερα στη διαμόρφωση νέων παγκοσμίων ισορροπιών, ως αποτέλεσμα της σχετικής υποχώρησης στα επίπεδα ισχύος και επιρροής που αφορούν την αναμφισβήτητη Υπερδύναμη3.

Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η εργασία αυτή στο τέλος του

κειμένου, είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, μετά από μια παρατεταμένη περίοδο υποτίμησης της ύπαρξης της ΚΔ και της σημασίας που αποδίδετε σε αυτή, ως αποτέλεσμα των αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και ειδικότερα σε σχέση με την Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο, εμφανίζονται να αντιμετωπίζουν διαφοροποιημένα το Κυπριακό Κράτος, και να το αντιλαμβάνονται ως «Αυταξία» που δεν σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο από την εμπλοκή τρίτων μερών, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία. Τούτο, ως αποτέλεσμα κυρίως της αντίληψης πως ιδίως η τελευταία (η Τουρκία) δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται πλέον ως δεδομένος και προσδεδεμένος εταίρος σε μια συμμαχική σχέση η οποία αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο της αμερικανικής εξωτερικής στην ευρύτερη περιοχή4.

Από την άλλη πλευρά, η ΚΔ, ιδιαίτερα μετά την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή

Ένωση (ΕΕ) το 1994 και – το πλέον σημαντικό- μετά την ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, στο βυθό της Αποκλειστικής της Οικονομικής Ζώνης5 (ΑΟΖ), αυτοδικαίως, απολαμβάνει μια αυξημένη γεωπολιτική αξία που ως ανεξάρτητη μεταβλητή, καθιστά την αποτίμηση της τελευταίας αυτής, όχι αποκλειστικά μέσω του τριγωνικού σχήματος «Κύπρος – Ελλάδα – Τουρκία» αλλά ως καθεαυτή αξία6, ιδίως αφ’ ής στιγμής το Κυπριακό Κράτος, έχει καλλιεργήσει σε μεγάλο βαθμό, ιδιαίτερες σχέσεις και με άλλες δυνάμεις της περιοχής.

Αυτό που εξ’ αρχής υπογραμμίζεται εμφατικά, είναι ότι η ΚΔ, με τη μορφή

που υφίσταται σήμερα και παρά τα πλήγματα και τις δυσμενέστατες καταστάσεις που επέφερε η τουρκική εισβολή του 19747, έχει καταφέρει να διατηρήσει τη διεθνή της υπόσταση και ότι αυτή αποτελεί το πλέον σημαντικό διαπραγματευτικό όπλο στις διαρκώς εντεινόμενες και επεκτεινόμενες τουρκικές διεκδικήσεις.

1 YiallouridesChr. & Tsakonas P., Greece and Turkey after the end of the Cold War, σελ.23-45, 190-227

2 Γιαλλουρίδης Χρ. &. Τσάκωνας Π, Ελλάδα και Τουρκία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, σελ. 53-89 3 J. Baylis-S. Smith, P. Owens, Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής, σελ. 44-113 4 Κρανιδιώτης Ν., Οι διεθνείς διαστάσεις του Κυπριακού, σελ. 67-145

5 Μάζης Ι. Θ., Γεωπολιτική Πραγματικότητα στο Δίπολο Ελλάδος-Κύπρου, Λύσεις και άλλοθι, σελ. 180-236 6 Καντάς Α.Ν., Η Μικρή Σκακιέρα, σελ. 18-69

7 Κρανιδιώτης Γ., Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974, σελ. 31-57

6

Έτσι, στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος, η Δημοκρατία, αμετάβλητη, και ως έχει, μπορεί να αντιμετωπίσει σε ικανότατο βαθμό τις έξωθεν απειλές. Η μεταβολή, προς την κατεύθυνση ενός καθεστώτος νέου πολιτειακού μορφώματος, προς την κατεύθυνση των τουρκικών επιδιώξεων, θα επιφέρει καίριο πλήγμα στην επιβίωση του κυπριακού ελληνισμού και θα διακινδυνεύσει την συνέχιση της παρουσίας του Κυπριακού κράτους8, ως αποτέλεσμα της αυξημένης εν τέλει τουρκικής επιρροής στα ζητήματα εσωτερικής λειτουργίας και διεθνούς υπόστασης.

8 Yiallourides Chr. & Tsakonas P., ό.π. σελ. 83-99

7

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

8

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην ανατολή του 21ου αιώνα, ο κόσμος άλλαξε δραματικά και ραγδαία, και όχι απλά ως Διεθνές σύστημα, αφού ανατρέπονται στο πλαίσιο των ρυθμών της παγκοσμιοποίησης, δομές και παραδοσιακές πολιτικές σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου9. Μια διάσταση των αλλαγών που επήλθαν, υπήρξε και αυτή σε σχέση με τις σχέσεις που από την ίδρυση της, ανέπτυξε η ΚΔ, τόσο με κράτη στον περίγυρο της, όσο και αναπόφευκτα με τις Μεγάλες Δυνάμεις (τινές εκ των οποίων χαρακτηρίζονταν από το στάτους της Υπερδύναμης (superpowers). Οι σχέσεις σε διμερές, και πολυμερές επίπεδο μεταξύ της ΚΔ και των ΗΠΑ, κατέχουν εξέχουσα θέση στις διεθνείς σχέσεις που έχει αναπτύξει το κυπριακό κράτος, καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του. Οι ΗΠΑ ως η χώρα με το μεγαλύτερο ειδικό βάρος στην διεθνή πολιτική εντός του δευτέρου κυρίως ημίσεως του 20ου αιώνος, έπαιξαν, ιστορικά είτε παρασκηνιακά, είτε στο προσκήνιο των εξελίξεων, καθοριστικό ρόλο στη πορεία του Κυπριακού από την έγερση του ως διεθνούς προβλήματος, και υπ’ αυτή την έννοια, αποτελούν έναν από τους καθοριστικούς παράγοντες στην εξέλιξη του και - πιθανότατα - και στην επίλυση του10. Η παρούσα εργασία, θα ασχοληθεί με την προβληματική που αφορά στα περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των διμερών – ή και στα πλαίσια πολυμερών σχημάτων - σχέσεων μεταξύ των δυο μερών, όσο και στους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς περιορισμούς, που τίθενται στην εκδίπλωση των σχέσεων αυτών. Κρίνεται απαραίτητο, στα αρχικά τμήματα της μελέτης αυτής, να περιγραφεί και αναλυθεί το ιστορικό υπόβαθρο των σχέσεων, αυτών, έτσι ώστε να υπάρξει η αναγκαία κρίσιμη μάζα πληροφόρησης, σε σχέση με το παρελθόν, που θα παράσχει και χρήσιμα συμπεράσματα σε σχέση με το πώς συμπεριφέρθηκε η μία ή η άλλη πλευρά σε παρελθούσες συγκυρίες, χωρίς τούτο να σημαίνει πως η ιστορική εμπειρία θα επηρεάσει σε καθοριστικά βαθμό και αυτό που θα ακολουθήσει στο μέλλον. Στη συνέχεια, η παρούσα μελέτη, θα εξετάσει τις αλλαγές που επήλθαν τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιφέρεια της Κύπρου και που επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν τις πολιτικές των δυο πλευρών, ως γεωπολιτικές

9 Baylis J. - Smith S., Owens P., Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής, σελ. 36-85

10 Alford, Jonathan, ed. Greece and Turkey: Adversity in Alliance.σελ. 32-64

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 9η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

9

ανακατατάξεις που λαμβάνονται υπόψη στους σχεδιασμούς της εξωτερικής πολιτικής. Στα επόμενα μέρη της εργασίας αυτής, θα προκύψουν συμπεράσματα και εκτιμήσεις όσον αφορά την προβολή αυτών στο προσεχές μέλλον, ως συνεισφορά στην σκέψη που συσσωρεύεται και που στόχο έχει την από Κυπριακής πλευράς, επίλυση κατά τον βέλτιστο δυνατό τρόπο του κυπριακού ζητήματος ως προβλήματος, ανάπτυξης της ΚΔ σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και με εξασφαλισμένη την ευημερία των πολιτών της.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Σκοπός της παρούσας μελέτης, είναι να εξετάσει τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στις σχέσεις μεταξύ ΚΔ και ΗΠΑ, στο διάστημα των τελευταίων ετών, ιδίως μετά το 2015, λαμβανομένου υπόψη πως αυτές, αφ’ ής στιγμής οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας επιβαρύνθηκαν σημαντικά, απέκτησαν νέα δυναμική και μομέντουμ11. Οι περιορισμοί που υπάρχουν ως αποτέλεσμα της ιστορικής εξέλιξης τους, είναι σαφέστατα ένας κεφαλαιώδους σημασίας παράγων στην εξέταση τους, την αποτίμηση τους και αποτελούν χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο, το οποίο όμως κριτικά πλέον θα πρέπει να αξιολογείται, χωρίς μεν να παραγνωρίζονται, αλλά ταυτόχρονα χωρίς να αποτελούν τροχοπέδη. Υπ’ αυτή την έννοια ερμηνείες οι οποίες πεσιμιστικά καταλήγουν στο «συμπέρασμα» πως οι διμερείς αυτές σχέσεις θα καταλήγουν πάντοτε σε ένα αποτέλεσμα που θα καλύπτουν μαξιμαλιστικά τις τουρκικές διεκδικήσεις, δέον να ξεπερασθούν και να δώσουν τη θέση τους σε πλέον σύγχρονα ερμηνευτικά εργαλεία που θα λαμβάνουν υπόψη τις νέες διεθνείς και περιφερειακές ισορροπίες που απέχουν σημαντικά από αυτές, τόσο του Ψυχρού Πολέμου, όσο και των πρώτων μετα-ψυχροπολεμικών ετών. Δέον να επισημανθεί - και με ιδιαίτερη έμφαση - πως το κείμενο της παρούσας εργασίας, ενσωματώνει εξελίξεις και διεργασίες που: α. Δεν έχουν περατωθεί (π.χ. κρίση στις τουρκο-αμερικανικές σχέσεις) και β. Υπόκεινται σε μια ιστορική δυναμική που τελεί σε διαρκή αναδιαμόρφωση.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Οι προϋποθέσεις στις οποίες εδράζεται η μελέτη αυτή είναι οι ακόλουθες: Η ΚΔ, στη διαδικασία επίλυσης του κυπριακού ως διεθνούς προβλήματος, δεν θα αποδεχθεί στην εξακολουθούμενη διαπραγμάτευση, 11

Μάζης Ι. Θ., Γεωπολιτική Πραγματικότητα στο Δίπολο Ελλάδος-Κύπρου, Λύσεις και άλλοθι, σελ. 19-37

10

προτάσεις που θα οδηγήσουν σε ένα δυσλειτουργικό μοντέλο «επανίδρυσης» του Κυπριακού κράτους12, που θα το καθιστά σε μεγάλο βαθμό δέσμιο των τουρκικών διεκδικήσεων και επιδιώξεων, στην πράξη «δορυφορικό» του επιθετικού γείτονα. Οι ΗΠΑ, θα εξακολουθήσουν να αντιλαμβάνονται πως η δυναμική των εξελίξεων σε σχέση με την Τουρκία, δεν μπορεί να ερμηνεύεται πάντοτε μέσα από την θεώρηση πως η τελευταία ως χώρα με ιδιαιτέρως σημαντική αξία για την Δύση, θα πρέπει να κατευνάζεται με παραχωρήσεις13, οποίες στην πράξη μόνο αποτέλεσμα έχουν την επαύξηση των τουρκικών απαιτήσεων και ,μέσω αυτών την μετατροπή της σε ανεξέλεγκτο και αυτόνομο πλέον γεωπολιτικό δρώντα. Αν παρά ταύτα, οι ΗΠΑ αποδεχθούν εκ νέου τις τουρκικές αιτιάσεις, στη λογική των «απαραίτητων ανταλλαγμάτων» για να διατηρηθεί η Τουρκία στην δυτική σφαίρα επιρροής14, η ΚΔ δεν είναι απαραίτητο να αποδεχθεί τις αναπόφευκτες σε αυτή την περίπτωση πιέσεις που θα ακολουθήσουν. Πιθανότατα αυτές οι πιέσεις αρχικά να εστιασθούν στο πεδίο των ζητημάτων που αφορούν στα ενεργειακά, εντός της «λογικής» πως η Τουρκία αποκτώντας μερίδιο στην κατανομή, θα επιστρέψει σε μια ηπιότερη στάση σε σχέση με τις Αμερικανο-τουρκικές σχέσεις15. Όπως θα σημειωθεί και κατωτέρω, επικείμενες εξελίξεις που αφορούν: α. Στο κατά πόσον οι τουρκο-αμερικανικές σχέσεις θα επηρεασθούν αναπόδραστα , ριζικά και καθοριστικά από το ζήτημα της απόκτησης από πλευράς Τουρκίας του αντιαεροπορικού συστήματος S-40016. β Την αποδυνάμωση του καθεστώτος Ερντογάν, από ένα πιθανό δυσμενές αποτέλεσμα στις επικείμενες - εντός του τρέχοντος μηνός - επαναληπτικές εκλογές στον Μητροπολιτικό Δήμο Κωνσταντινούπολης17. Οι εξελίξεις που ενδέχεται να λάβουν χώρα στην Τουρκία τους επόμενους μήνες, κυρίως όμως τα επόμενα χρόνια, θα συνδεθούν με την ικανότητα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (Recep Tayıp Erdoğan) σημερινού ηγέτη της Τουρκίας, να κινηθεί με ευελιξία , με προσωπικές κινήσεις εσωτερικής εξισορρόπησης αλλά και τόλμη και αποφασιστικότητα για να επιφέρει τις αλλαγές που οραματίζεται για την χώρα του και, παραπέμπουν σε μια πραγματική και όχι a la carte, προσέγγιση προς την Ευρώπη18 και τον πολιτικό της πολιτισμό και τον εν γένει πολιτικό και κοινωνικό εκσυγχρονισμό της χώρας. γ. Την πορεία των Αμερικανορωσικών σχέσεων, ως αποτέλεσμα μιας δυνητικής προσέγγισης των ηγεσιών των δυο χωρών (Πρόεδροι Τράμπ και Πούτιν).

12

Αριστοτέλους Α., Διαχρονικοί στρατηγικοί παράγοντες στο Κυπριακό, σελ. 27-82 13 Bahceli, Tozun. Greek-Turkish Relations since 1955. Σελ. 119-156 14

Couloumbis, Theodore A. The United States, Greece and Turkey: The Troubled Triangleσελ.32-78 15 Βαρβιτσιώτης, Θ., Καιρίδης, Δ.., ΡfaΙtzgraff, L.R., Ασφάλεια στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις. Σελ. 47-143 16

https://www.defence-point.gr/news/ipa-to-pentagono-quot-apelaynei-quot-toys-toyrkoys-pilotoys-ton-f-35-stis-31-

ioylioy?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook 17

https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/178801/toyrkia-provadisma-imamogloy-enopsei-ton-dimotikon-eklogon-stin-konstantinoypoli 18

Γρ. Τζανέτος,Η Ευρωπαϊκή διάσταση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων στο Αιγαίο και η Γεωπολιτική Στρατηγική της Δύσης, σελ.38-

63

11

Αυτή, αφορά σε ένα κυρίαρχο ερώτημα της πολιτικής, όπως εξαγγέλθηκε με τη Νέα Διεθνή Τάξη πραγμάτων και την αρχική προσέγγιση του Φράνσις Φουκουγιάμα, αν ο κόσμος που γεννήθηκε μετά την πτώση του διπολισμού, την κατάρρευση της σοσιαλιστικής προοπτικής, θα είναι δημοκρατικά οργανωμένος, αν θα βασίζεται στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, και θα είναι ειρηνικός, ενιαίος με την έννοια της οικονομικής και πολιτικής παγκοσμιοποίησης, και χωρίς τις συστημικές ή δομικές αντιθέσεις του παρελθόντος19. δ. Την αλλαγή στάσης ή ΜΗ, της αμερικανικής θέσης έναντι Τουρκίας και Κύπρου20, ως αποτέλεσμα αλλαγής (ή ΜΗ) στην Αμερικανική Διοίκηση (executive administration) και των ισορροπιών εντός του αμερικανικού κράτους, μεταξύ εκτελεστικού και νομοθετικού, αποτελούν εξαρτημένες μεταβλητές οι οποίες αφενός δεν είναι επί της παρούσης προβλέψιμες και αφετέρου καθοριστικές –έστω και κατά προσέγγιση- ως προς το που θα κινηθούν οι μεσο-βραχυπρόθεσμες εξελίξεις στις σχέσεις μεταξύ ΚΔ και ΗΠΑ

19 P. Calvocoressi, Η Διεθνής Πολιτική μετά το 1945, σελ. 61-149 20 http://riknews.com.cy/index.php/component/k2/item/38871-kai-to-kypriako-stin-atzenta-bainten-kata-tin-episkepsi-tou-stin-tourkia

12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «1» Το Ιστορικό Υπόβαθρο των Σχέσεων Κυπριακής Δημοκρατίας και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Η ΚΔ από τη στιγμή που αυτή συστάθηκε, αντιμετώπιζε ένα καθοριστικό ως απεδείχθη πρόβλημα που αφορούσε το κατά όσον οι δυνάμεις που συμφώνησαν στη δημιουργία της, συμβάδιζαν όσον αφορά τις επί μέρους επιδιώξεις τους. Η εξαντλητική αναφορά στις τουρκικές στοχεύσεις και επιδιώξεις, κρίνεται σκόπιμο να περιορισθεί στον μικρότερο δυνατό βαθμό, αφ ής στιγμής, είναι πλέον πασίδηλο πως απέκλιναν παρασάγγας από μια αντιμετώπιση της Κύπρου ως ένα ανεξάρτητο και αυτόβουλο γειτονικό κράτος, και προσέγγιζαν πάντοτε μαξιμαλιστικούς στόχους που μεταφράζονται στον άμεσο έλεγχο της Μεγαλονήσου21. Ιδιαίτερη όμως αναφορά και πάντοτε σε σχέση με το κύριο αντικείμενο εξέτασης, που είναι οι ΗΠΑ, θα πρέπει να γίνει στο ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου (Μεγάλης Βρετανίας) ως μια από τις «Εγγυήτριες Δυνάμεις» που προσυπέγραψαν την σύσταση του κυπριακού κράτους. Το Ηνωμένο Βασίλειο, (Η.Β.) στις αρχές της δεκαετίας του 1960, εξεταζόμενο υπό το πρίσμα της ισχύος και επιρροής που απέλαυνε μέχρι και τις αρχές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκονται σε μια σαφή θέση υποχώρησης, τόσο ως αποτέλεσμα της δραματικής συρρίκνωσης στους «συντελεστές ισχύος» που πλέον διέθετε, όσον και ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης περιόδου «από-αποικοιοποίησης»22. Ο βρετανικός ρόλος στα τεκταινόμενα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Νοτιοανατολική Ευρώπη, και τη Μέση Ανατολή, περιθωριοποιούνταν ολοένα και με αυξανόμενους ρυθμούς, με συνέπεια την «παράδοση της σκυτάλης» στην νέα παγκόσμια Υπερδύναμη η οποία εξέφραζε πλέον τα συμφέροντα της Δύσης παγκοσμίως23. Αυτό διαφάνηκε ξεκάθαρα και από την δυνατότητα παρέμβασης που διέθετε πλέον η Μεγάλη Βρετανία στις εξελίξεις που λάμβαναν χώρα, στην ανεξάρτητη πλέον ΚΔ, και που αφορούσαν στις αντιπαλότητες και συγκρούσεις που λάμβαναν χώρα στην Κύπρο, αρχικά σε σχέση με τα πρώτα Διακοινοτικά επεισόδια του 1963 - 64. Όπως και - τηρουμένων των αναλογιών - στην περίπτωση της Ελλάδας μετά το 1946, ο βρετανικός παράγων, ήταν μεν σε θέση να παράσχει «τεχνογνωσία» και να διοχετεύσει ιστορική εμπειρία συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής στην

21

Karpat, Kemal H., ed. Turkey’s Foreign Policy in Transition, σελ. 17-56 22 Γ. Κρανιδιώτης , ό.π. σελ 91-128 23 H. Kissinger, Διπλωματία, σελ. 237-298

13

διάδοχη Μεγάλη Δύναμη (τις Ηνωμένες Πολιτείες) αλλά η με διπλωματικούς όρους και με όρους άσκησης καθοριστικού χαρακτήρα επιρροής στους υπόλοιπους εμπλεκομένους στο Κυπριακό (Ελλάδα και Τουρκία) , απείχε πολύ από τα δεδομένα του παρελθόντος. Οι ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, αναγνώριζαν έναν ιστορικό ρόλο της Βρετανίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή, - στο πλαίσιο και της λεγόμενης «Ειδικής Σχέσης» -, αλλά ήδη μετά το 1956, και με αφορμή την κρίση του Σουέζ ,δεν ταύτιζαν τις επιδιώξεις τους με αυτές των Υπερατλαντικών τους συμμάχων24. Στην κρίση του 1963-64, ρόλος της Βρετανίας, υπήρξε ως επί το πλείστον παρασκηνιακός, - σαφέστατα μονομερής - αλλά η τελευταία δεν διέθετε αντικειμενικά τη δυνατότητα να παρέμβει, έστω και κατευναστικά, προς την κατεύθυνση της σοβούσης κρίσεως. Στο σημείο αυτό, δέον να επισημανθεί πως η αμερικανική πλευρά με μια οπτική που αντιμετώπιζε την συνοχή της Νατοϊκής Συμμαχίας (το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο που υφίστατο ήδη από το 1949), ως καθοριστική παράμετρο, και εν μέσω μιας διεθνοπολιτικής συγκυρίας που χαρακτηριζόταν από την περίοδο κλιμάκωσης του Ψυχρού Πολέμου, αντιλαμβανόταν μια κρίση που ενέπλεκε δυο κράτη μέλη της Νατοϊκής Συμμαχίας, ως δυνητική δυνατότητα παρέμβασης του αντίπαλου δέους, ήτοι της Σοβιετικής Ένωσης, σε ένα γεωπολιτικό χώρο που εξελάμβανε ως προνομιακό για την ίδια25.

Η Κρίση στις Τουρκο-Αμερικανικές Σχέσεις του 1964 και η αμερικανική παρέμβαση στο Κυπριακό

Ένα γεγονός σταθμός, το οποίο επηρέασε καταλυτικά τον επαναπροσδιορισμό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ήταν η, κατά τη διάρκεια της κυπριακής κρίσης του 1964, ουσιαστική διάσταση απόψεων μεταξύ του Τούρκου πρωθυπουργού Ισμέτ Ινονού και του Αμερικανού προέδρου Τζόνσον26, στο θέμα της ήδη από τότε σχεδιαζόμενης τουρκικής απόβασης στη νήσο. O τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Λίντον Τζόνσον, με σαφήνεια ανακοίνωσε στον Τούρκο πρωθυπουργό την αντίθεσή του σε κάθε ενέργεια κατά της Κύπρου. Αυτή η θεωρηθείσα ως ανοικτή «επέμβαση», δημιούργησε στην τουρκική κοινή γνώμη ένα κύμα αντιαμερικανισμού, που επηρέασε έστω και πρόσκαιρα τη σχέση των ΗΠΑ με την Τουρκία27. Oι Τούρκοι συνειδητοποίησαν το εύρος του πεδίου των χειρισμών στην εξωτερική πολιτική και το ότι τα δυτικά συμφέροντα δεν ταυτίζονται πάντα με αυτά της χώρας τους28 . Έπρεπε να αντιληφθούν , ότι στις τότε δεδομένες συνθήκες της παγκόσμιας πολιτικής, δεν μπορούσαν να στηρίζονται στην αρχή του Ατατούρκ, για «πλήρως αδέσμευτη πολιτική». Έγινε κατανοητή η ανάγκη εναρμόνισης των «γεωστρατηγικών» και «γεωπολιτικών» όρων της εξωτερικής πολιτικής, οι οποίοι,

24 Ζ. Brzezinski, Η Μεγάλη Σκακιέρα, σελ. 72-154 25 Αλεξανδρής, A.. κ.ά. Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις 1923-1987σελ. 184-223 26

Yilmaz, M.. “Turkish Foreign Policy.” Foreign Policy σελ. 83-92 27 https://www.scribd.com/document/38718043/Johnson-Letter 28

http://www.danielpipes.org/comments/176430

14

από την εποχή του Ατατούρκ, απετέλεσαν συστατικό μέρος της τουρκικής πολιτικής ταύτισης με τα δυτικά συμφέροντα. O στόχος ήταν η πλήρης και χωρίς όρους αποδέσμευση από τον στενό εναγκαλισμό με τη Δύση και τις ΗΠΑ ειδικότερα, για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια, η περιφερειακή ισορροπία και η, κατά το δοκούν, διάθεση του τουρκικού Στρατεύματος για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της χώρας. Στα πλαίσια αυτά, η τουρκική κυβέρνηση του συντηρητικού Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, φρόντισε, μέσω σκληρών διαπραγματεύσεων με τους Αμερικανούς το 1965, να αποκαταστήσει «ισοβαρείς» δεσμεύσεις σε 55 διμερείς συμφωνίες. Oι 55 αυτές συμφωνίες κατέληξαν στην υπογραφή τον Ιούλιο του 1969, μιας κύριας συμφωνίας. Σε αυτές εμπεριέχονταν σημαντικότατες για την Τουρκία διατάξεις: κοινά δικαιώματα, αύξηση του δικαιώματος επιτήρησης των δραστηριοτήτων και αρμοδιότητες ελέγχου στις αμερικανικές εγκαταστάσεις από την τουρκική κυβέρνηση . O εκλεγείς το 1973 νέος πρωθυπουργός Ετζεβίτ, προώθησε έτι περαιτέρω τον νέο αυτό προσανατολισμό. Πραγματοποίησε ανοίγματα προς τη Σοβιετική Ένωση και προσεκτικές κινήσεις προς την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή, διευρύνοντας έτσι το χώρο παιχνιδιού της «πολυδιάστατης» πλέον από το 1965 εξωτερικής πολιτικής της χώρας . Η Τουρκία προώθησε τα πολιτικά ανοίγματα στον αραβικό χώρο στις δεκαετίες του ’70 και ’80 και πλησίασε επιτυχώς κράτη, όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Αυτή η πολιτική ενδυναμώθηκε από τον Τουργκούτ Oζάλ μετά το 1982, με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον29. Oι δε σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση διευρύνθηκαν με την επίσκεψη του τότε σοβιετικού αρχηγού του κράτους, Ποντγκόρνυ, τον Απρίλιο του 1972 και την επίσκεψη του Ετζεβίτ στη Μόσχα τον Ιούνιο του 1978. Αυτές οι κινήσεις σκόπευαν - πέραν της γενικότερης διεύρυνσης του πεδίου χειρισμού της πολιτικής - και στη βελτίωση της θέσης της χώρας, που μέσω της αντιπαλότητας με την Ελλάδα στη δεκαετία του ’60, ιδιαίτερα όμως του ’70 μετά την εισβολή στην Κύπρο, είχε επιβαρυνθεί, καθώς και στην αύξηση των πιθανοτήτων για εισδοχή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. O τουρκικός ευρωπαϊκός προσανατολισμός, που ως θεσμική επιλογή εδραιώθηκε περισσότερο από τη δεκαετία του ’60 και μετά, αποτελούσε έναν πάγιο στρατηγικό στόχο της Τουρκίας από την ίδρυση του Κεμαλικού κράτους30, που εκδηλώθηκε ως δομική αντίληψη δυτικής στροφής στην εσωτερική οργάνωση του τουρκικού εθνικού κράτους, από το 1923 και εντεύθεν, ενώ από το 1945 και μετά αποτυπώνεται στον εξωτερικό πολιτικό προσανατολισμό της Τουρκίας ως συνολική δυτική κατεύθυνση του Κεμαλικού κράτους. Η εισδοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤO και σε άλλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς στο τέλος της δεκαετίας του ’40 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50, όπως και η σύνδεση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Oικονομική Κοινότητα το 1963, εκφράζουν μια συνειδητή στρατηγική επιλογή της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας, για ένταξή της στο δυτικό στρατόπεδο. Από τον Ιούλιο του 1959, η Τουρκία εργαζόταν

29 Mango, Andrew. “Greece and Turkey: Unfriendly Allies.” World Today, 74-85 30 Σονμέζογλου, Φαρούκ. (Επιμ.), Μύθος και Πραγματικότητα: Ανάλυση της Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής, σελ. 237-276

15

προς την κατεύθυνση της υπογραφής Συμφωνίας Σύνδεσης με την ΕOΚ, η οποία εν τέλει υπογράφηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1963 στην Άγκυρα και ετέθη σε ισχύ στις 12 Σεπτεμβρίου 1964 . Η πολιτική αφορμή γι' αυτή την κίνηση έχει σχέση σαφώς και με την προηγηθείσα υπογραφή ανάλογης συνθήκης από την Ελλάδα31. Αυτή η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τουρκική αντίδραση έκανε ακόμα πιο φανερή την αλληλεξάρτηση της πολιτικής στην Ελλάδα και την Τουρκία. O Μεχμέτ Αλί Μπιράντ, ένας γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος, το περιέγραψε ως εξής: «Εάν η Ελλάδα δεν είχε υποβάλει αίτηση, η Τουρκία θα χρειαζόταν περισσότερο χρόνο, προκειμένου να αποφασίσει ποιες θα ήταν οι σχέσεις της με την Κοινότητα. Έτσι, όμως, όπως ήταν η κατάσταση, η ελληνική αίτηση δημιούργησε έναν επαρκή λόγο για άμεση ενέργεια»32 Oι σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα ακολούθησαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 (με μικρά διαλείμματα) συγκρουσιακή πορεία. Η έκρηξη πολέμου μεταξύ των δύο χωρών αποφεύχθηκε πολλάκις την «τελευταία στιγμή», λόγω των «ζωτικών συμφερόντων» του ΝΑΤO και των «στρατηγικών προτεραιοτήτων ασφάλειας» των ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η κορύφωση της κρίσης του Δεκεμβρίου 1963/Ιανουαρίου 1964, όπως και τρία χρόνια αργότερα τον Νοέμβριο του 1967, όταν η Τουρκία μετά τις ενδοκοινοτικές ταραχές στην Κύπρο, επέτυχε, μέσω απειλών εισβολής, την απόσυρση από τη Χούντα της αποτελούμενης από 10.000 άνδρες, ελληνικής στρατιωτικής δύναμης που στάθμευε στο νησί από την εποχή του Γ. Παπανδρέου33.

Ο ρόλος του Αμερικανικού παράγοντα στο Κυπριακό ζήτημα στις δεκαετίες 1970 και 1980 Oι σχέσεις με την Ελλάδα, υπό το βάρος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, χειροτέρεψαν μετά το 1974. Oι προσπάθειες του Ετζεβίτ για ύφεση στις σχέσεις των δύο χωρών, είχαν πολύ μικρή απήχηση στην Ελλάδα. Για τους Έλληνες, ο Ετζεβίτ ήταν ο άνθρωπος που άρχισε την τουρκική εισβολή στην νήσο. Εξ αυτού ήταν κατά τεκμήριο αναξιόπιστος. Η συνάντηση του Μοντρέ στις 9-12 Μαρτίου 1978 των πρωθυπουργών Καραμανλή και Ετζεβίτ, δεν είχε κάποιο ορατό αποτέλεσμα, παρά τις μεγάλες προσδοκίες που είχε δημιουργήσει.34 Το αμερικανικό εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας, που επεβλήθη το 1975, μετά από τις δραστηριότητες του ελληνικού λόμπι στις ΗΠΑ, επηρέασε όχι μόνο την ίδια την Τουρκία, αλλά και αυτές τις τουρκο-αμερικανικές σχέσεις35. Η δε «ανακήρυξη» της ούτως καλούμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» στις 15.11.1983, επιβάρυνε ακόμα περισσότερο τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις και στο χώρο του Αιγαίου και η προοπτική ενός διαλόγου απομακρύνθηκε ακόμα περισσότερο. Η στροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προς την Ευρώπη και η προσεκτική προσπάθεια της απαγκίστρωσης από την αμερικανική εξάρτηση, όπως και η σταδιακή αποκατάσταση, όπως είπαμε, των διαρρηχθεισών σχέσεων της 31 Θεοδωρόπουλος, Βύρων., Οι Τούρκοι και Εμείς. Σελ. 49-66 32 Μπιράντ, Μεχμέτ Αλί, Παζαρέματα ,σελ.57-92 33 Κουρής, Νίκος., Ελλάδα - Τουρκία: Ο Πεντηκονταετής Πόλεμος. Σελ. 26-63 34 Μπιράντ, Μεχμέτ Αλί, Παζαρέματα , ό.π. σελ. 86-128 35 Τσαγλαγιανγκίλ Ι. Σ., Οι αναμνήσεις μου, σελ. 37-152

16

Τουρκίας με τη Σοβιετική Ένωση, τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες και τις χώρες των Βαλκανίων, έχουν αφετηρία, πέραν της λογικής της οικονομικής ανάπτυξης και διεύρυνσης των πολιτικών στηριγμάτων, το «ψυχολογικό σοκ» που υπέστη η Τουρκία από δύο γεγονότα, που έχουν άμεση σχέση με την ελληνο-τουρκική κρίση στο Κυπριακό το 1964 και το 1974 και την αντίστοιχη «συμπεριφορά των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας». Το πρώτο πλήγμα στις τουρκο-αμερικανικές σχέσεις εντάσσεται στην περίοδο 1964, με την περιβόητη επιστολή Τζόνσον στον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Iσμέτ Ινονού, με την οποία ουσιαστικά του ζητούσε να μην πραγματοποιήσει τη σχεδιασθείσα απόβαση της Τουρκίας στην Κύπρο36. Tο δεύτερο αφορούσε στο εμπάργκο όπλων, που επέβαλε το αμερικανικό κογκρέσο στην Τουρκία (1975-78), ως συνέπεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο37. Τα δύο αυτά γεγονότα απετέλεσαν «τραυματικές εμπειρίες» για το τουρκικό πολιτικό σύστημα και συνέτειναν, αποφασιστικά στην αντίδραση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που σε μία τάση χειραφέτησης, στράφηκε σταδιακά προς μια ομαλοποίηση και βελτίωση των σχέσεων με τη Σοβιετική Ένωση και τα άλλα σοσιαλιστικά κράτη . Έτσι, η Τουρκία υπέγραψε, κυρίως στη δεκαετία του ’70, με τη Σοβιετική Ένωση μια σειρά συμβάσεων οικονομικής συνεργασίας, διακηρύξεων «Πολιτικής Συνεργασίας, Φιλίας και Καλής Γειτονίας»38. Αποκορύφωμα της στροφής της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προς ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Σοβιετική Ένωση, υπήρξε και η άδεια των τουρκικών αρχών προς το σοβιετικό αεροπλανοφόρο «Κίεβο» να διέλθει, για πρώτη φορά, τα στενά του Βοσπόρου τον Ιούλιο του 1976, ικανοποιώντας έτσι ένα πάγιο σοβιετικό αίτημα ή καλύτερα μια παλαιότερη διεκδίκηση. Ταυτόχρονα, η Tουρκία αποκατέστησε διπλωματικές σχέσεις με την Ουγγαρία (1967) και την Τσεχοσλοβακία (1970) και έκανε σοβαρές απόπειρες αποκατάστασης της εικόνας της στο βαλκανικό χώρο, επανερχόμενη στην αντίληψη Ατατούρκ για τη θέση και τις σχέσεις της χώρας στο διεθνές υποσύστημα των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, πως «η Τουρκία είναι πρωταρχικά βαλκανικό κράτος»39. Με τη Ρουμανία οι σχέσεις ομαλοποιήθηκαν από το 1969, με την επίσκεψη του προέδρου Τσαουσέσκου στην Άγκυρα και την ανταπόδοσή της από τον τότε πρόεδρο Σουνάι το 1970, στο Βουκουρέστι. Τότε η Τουρκία αρνήθηκε να συμμετάσχει στην ιδέα μιας «Ζώνης Ειρήνης των Βαλκανίων», πράγμα που κάνει σήμερα, παρόλο ότι, σ’ αυτή, όπως και τις άλλες βαλκανικές πρωτοβουλίες, συμμετέχει η ολότητα, σχεδόν, των βαλκανικών κρατών. Σ’ αυτά τα πλαίσια πραγματοποίησε και ο Ρουμάνος πρόεδρος Τσαουσέσκου επίσκεψη στην Τουρκία (19 Oκτωβρίου 1987), όπου και συζήτησε με τον Τούρκο πρόεδρο Κ. Εβρέν, το ζήτημα της προώθησης του σχεδίου πολυμερούς βαλκανικής συνεργασίας.

36

http://www.akintarih.com/turktarihi/cumhuriyetdonemi/johnson_mektubu/johnson_mektubu.html 37 Βερέμης, Θ., Ιστορία των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων 1453-1998. Σελ. 202-246 38 Tzounis, Ioannis. “Turkish-Greek Relations.” σελ 84-92. 39 Tamkoc, Metin. “Stable Instability of the Turkish Polity.” 83-134

17

Με τη Βουλγαρία υπέγραψε στις 24.2.1968 σύμβαση για τη μετεγκατάσταση Τούρκων της Βουλγαρίας στην Τουρκία και, με την επίσκεψη του Τ. Ζίβκοφ στην Άγκυρα το Μάρτιο του 1968, έγινε μια προσπάθεια ομαλοποίησης των σχέσεων των δύο χωρών. Παρ’ όλο ότι οι επισκέψεις και οι επαφές σε ανώτατο επίπεδο συνεχίστηκαν και στα επόμενα χρόνια, εν τούτοις οι διαφορές και αντιθέσεις, δεν στάθηκε δυνατόν να απαλειφθούν. Oι σχέσεις των δύο χωρών στα χρόνια της δεκαετίας του ’80 μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου – ιδίως μετά το 1986 – βρέθηκαν σε διαρκή, όχι πλέον υποβόσκουσα κρίση, που έφτανε σε μερικές περιπτώσεις στο επίπεδο της έντασης. Η Τουρκία κατηγορούσε τη Βουλγαρία ότι πραγματοποιούσε «βίαιη μαζική μετονομασία» της τουρκικής μειονότητας που ζει στη Βουλγαρία. Σ’ αυτά τα πλαίσια, ο Τούρκος πρωθυπουργός Τ. Oζάλ, απείλησε τον Σεπτέμβριο του 1987 τη Βουλγαρία, ότι «θα έχει την τύχη της Κύπρου» αν συνεχίσει την ίδια πολιτική απέναντι στη μειονότητα40. Απειλές που βέβαια δεν μπορούσαν, εκείνη την περίοδο, να έχουν αντίκρισμα, αφού απευθύνονταν, ουσιαστικά, σε μια χώρα που ανήκε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας και κάθε στρατιωτική απόπειρα εναντίον της θα σήμαινε μια συνολική, ενδεχόμενα, αντιπαράθεση των συνασπισμών41. Προφανώς οι απειλές αυτές αποτελούσαν μάλλον, την εκδήλωση της «οθωμανικής συνείδησης» του Τούρκου πρωθυπουργού, της τραυματικής, δηλαδή, εικόνας μιας παρωχημένης δύναμης μιας καταλυθείσας αυτοκρατορίας, που πιθανόν εξακολουθούσε να επιδρά πάνω στη συμπεριφορά της τουρκικής ελίτ και να συναρτάται με τις φιλόδοξες επιδιώξεις της για έναν ευρύτερο περιφερειακό ρόλο στα Βαλκάνια, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή42. Ένας «νέος ρόλος», που επιχειρείται να υλοποιηθεί μετά το 1990-91 στην ευρύτερη Νοτιοανατολική Ευρώπη - Μεσόγειο - Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία από την Τουρκία, σε μια ευνοϊκή γι’ αυτήν διεθνή συγκυρία, ενώ η Βουλγαρία, από το 1990 και για τα πρώτα τρία χρόνια του Μεταψυχροπολέμου, υποχρεώθηκε να τεθεί σε μια προσωρινή τροχιά δορυφοροποίησης από την Τουρκία, ακυρώνοντας αναδρομικά όλες τις πράξεις των προηγούμενων καθεστώτων σε βάρος της τουρκικής μειονότητας. Η εισβολή στην Κύπρο το 1974 και το πραξικόπημα του 1980 οδήγησαν την Τουρκία σε μια προσωρινή απομόνωση και πρόσκαιρη αποδυνάμωση της εξωτερικής της πολιτικής, ενώ η κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος εξουσίας και του διεθνούς διπολισμού το 1989/91 συρρίκνωσε τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, δηλαδή μέχρι τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο. Τόσο ο Eλληνο-τουρκικός διάλογος που άρχισε το 1988 ως Νταβός Ι, όσο κυρίως ο πόλεμος στον Περσικό Κόλπο και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης επανέφεραν την Τουρκία στο διεθνές προσκήνιο και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις μιας αναβάθμισής της σ’ ολόκληρο το τρίγωνο Σοβιετική Ένωση - Μέση Ανατολή - Βαλκάνια43. Η ικανότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής να σχεδιάζει μακροχρόνια και να ακολουθεί με σταθερότητα και συνέχεια τους 40 Χιδίρογλου, Παναγιώτης., Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα της Τουρκικής Διπλωματικής Συμπεριφοράς Έναντι της Ελλάδος. Σελ. 66-119 41 Zürcher, Erik. Jan., Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας. Σελ. 286-298 42 Geoffrey Kemp, Robert E. Harkavy, Strategic Geography and the changing Middle East, σελ. 237-260 43 Liel Alon, Turkey and the Middle East Oil, Islam and Politics, σελ. 173-206

18

στρατηγικούς της στόχους, την καθιστούν ικανή να διεκδικήσει το ρόλο της περιφερειακής υπερδύναμης στην ευρύτερη περιοχή. Αχίλλειος πτέρνα του τουρκικού πολιτικού συστήματος παραμένει πάντοτε το Κουρδικό ζήτημα, που αναζωπυρώθηκε το 1984 και συνεχίζεται ως ένοπλος αγώνας του ΡΚΚ εναντίον του τουρκικού κράτους και δη της Aτατουρκικής δομής του. Στις 23 Οκτωβρίου 1982, διακόσιοι σαράντα ένας Αμερικανοί πεζοναύτες έχασαν τη ζωή τους μετά από επίθεση αυτοκτονίας στο στρατόπεδο τους στο αεροδρόμιο του Λιβάνου44. Την επίθεση οργάνωσαν Σιίτες φονταμενταλιστές μουσουλμάνοι που αντιτίθεντο στη στρατιωτική παρουσία των Αμερικανών στο Λίβανο. Είχαν προηγηθεί η ισραηλινή εισβολή στη χώρα αυτή και η αναίτια σφαγή, από Χριστιανούς του Λιβάνου υπό την εποπτεία ισραηλινών δυνάμεων, εκατοντάδων γυναικόπαιδων στους προσφυγικούς καταυλισμούς του Λιβάνου, Σάμπρα και Σαττίλα. Υπενθυμίζεται ότι τότε, οι Αμερικανοί πεζοναύτες είχαν την επίβλεψη, κατόπιν συμφωνίας, της εκκένωσης από το Λίβανο με πλοία, του Αραφάτ και των μαχητών του για την Τυνησία και, κατόπιν, απεχώρησαν. Επέστρεψαν όμως εσπευσμένα στο Λίβανο μετά τη σφαγή για να παράσχουν προστασία στους επιζώντες άμαχους Παλαιστίνιους. Η παρουσία όμως των Αμερικανών θεωρήθηκε εχθρική από τους φονταμενταλιστές μουσουλμάνους και οι οποίοι οργάνωσαν εναντίον τους την επίθεση αυτοκτονίας. Μέχρι την τελική αποχώρηση των πεζοναυτών από το Λίβανο, τον Φεβρουάριο του 1984, δημιουργήθηκε μείζων ζήτημα για την ασφάλεια και τροφοδοσία τους. Οι Αμερικανοί στράφηκαν τότε στους «πραγματικούς και αφοσιωμένους» (true and faithfull) συμμάχους τους, τους Τούρκους45, και ζήτησαν να τους επιτρέψουν τη χρήση της Αμερικανο-Νατοϊκής βάσης στο Ιντσιρλίκ για το σκοπό αυτό. Οι «πραγματικοί και πιστοί» τους όμως σύμμαχοι, αρνήθηκαν να επιτρέψουν τη χρησιμοποίηση της βάσης για υποστήριξη των πεζοναυτών, προφανώς για να πουλήσουν μουσουλμανική αλληλεγγύη και εκδούλευση στους Άραβες και τους απανταχού μουσουλμάνους. Έτσι οι Αμερικανοί στράφηκαν στην Κύπρο και την κυβέρνηση Κυπριανού. Αψηφώντας ανοικτά το ΑΚΕΛ, που την στήριζε στην εξουσία, η κυβέρνηση Κυπριανού προσέφερε όλων των ειδών τις διευκολύνσεις στους Αμερικανούς κυρίως στο αεροδρόμιο Λάρνακας, αλλά και με άλλους τρόπους. Το πολιτικό αποτέλεσμα ήταν ότι οι Αμερικανοί εξετίμησαν αφάνταστα την προσφορά της Κύπρου και αναθεώρησαν την αρνητική τους στάση έναντι του Προέδρου Κυπριανού. Επιστέγασμα της εξέλιξης αυτής ήταν να προσκληθεί ο Πρόεδρος Κυπριανού στο Λευκό Οίκο46. Της επίσκεψης Κυπριανού προηγήθηκε και επίσκεψη του τότε Υπουργού Χριστόδουλου Βενιαμίν, που ήταν ο άνθρωπος κλειδί της Αμερικανο

44 https://www.rand.org/pubs/conf_proceedings/CF129/CF-129-chapter6.html 45 Ντόκος, Θ. Ο Γεωστρατηγικός Ρόλος της Τουρκίας, σελ. 42-95 46 https://www.nytimes.com/1984/01/03/world/greeks-are-seeking-us-help-over-cyprus.html

19

κυπριακής συνεννόησης, όπου έτυχε θερμής υποδοχής από τον Υπουργό Άμυνας Κάσπαρ Ουάινμπέργκερ. Ο Σπύρος Κυπριανού, μέχρι το φθινόπωρο του 1982 δεν έχαιρε εκτίμησης από τους Αμερικανούς λόγω της θητείας του ως Υπουργός Εξωτερικών του Μακαρίου. Ωστόσο από το φθινόπωρο και μετά έγινε, μαζί με την κ υβέρνησή του αγαπητός, διότι η Κύπρος υπήρξε η μόνη χώρα που ανταποκρίθηκε θετικά σε κρίσιμα αιτήματα των ΗΠΑ που αφορούσαν την εθνική τους ασφάλειας, σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους για τους Αμερικανούς μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ47. Ευχαριστώντας τον Πρόεδρο Κυπριανού για την βοήθεια της Κύπρου, ο Πρόεδρος Ρέηγκαν, που διακρίνετο για την αβρότητα του, ρώτησε αν υπήρχε κάτι που θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ για την Κύπρο ως αντάλλαγμα. Και ο κ. Κυπριανού του αντέτεινε ότι το μόνο πρόβλημα της Κύπρου ήταν τα 40 χιλιάδες τουρκικά κατοχικά στρατεύματα. Τότε ένας έκπληκτος Ρέηγκαν στράφηκε προς το επιτελείο του και προέβη στην ακόλουθη δήλωση, η οποία λάμβανε και τον χαρακτήρα εντολής στους παριστάμενους υφισταμένους του: «Τι δουλειά έχουν 40 χιλιάδες Τούρκοι στρατιώτες στην Κύπρο; Πρέπει να τους πούμε να ξεκουμπιστούν απ’ εκεί». (“What do 40 thousand Turkish troops do in Cyprus? We should tell them to get the heck (hell) out of there”). Τα παραπάνω υπήρξαν λόγια και εντολές του Αμερικανού Προέδρου Ρόναλντ Ρέηγκαν με αποδέκτες το επιτελείο της Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ και εκφράσθηκαν παρουσία του Προέδρου Κυπριανού και της συνοδείας του, όταν οι δύο Πρόεδροι συναντήθηκαν στο Oval Office του Λευκού Οίκου στους πρώτους μήνες του 1984, κατόπιν πρόσκλησης του Αμερικανού Προέδρου48. Όταν, όπως είθισται μετά από τέτοιες συναντήσεις, ο πρέσβης της Κύπρου στην Ουάσινγκτον ζήτησε από το Υπουργείο Εξωτερικών με ποιους τρόπους θα υλοποιείτο η εντολή του Προέδρου Ρέηγκαν, η συμπεριφορά των αξιωματούχων του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών υπήρξε προσβλητική και απαράδεκτη και, ταυτόχρονα, ειρωνική και κοροϊδευτική έναντι του ίδιου του Αμερικανού Προέδρου. Η απάντηση τους λίγο πολύ, ήταν ότι ο Ρέηγκαν δεν ήξερε ούτε τι έλεγε ούτε τι εντολές έδινε, και ότι ο Κύπριος πρέσβης γνώριζε καλύτερα παρά να θέσει το ζήτημα και να ζητήσει να υλοποιηθεί η εντολή του Αμερικανού Προέδρου. Είναι περιττό, βέβαια, να τονισθεί ότι κανένας από τους Αμερικανούς παρευρισκόμενους στον Λευκό Οίκο δεν θα παραδεχόταν, τότε ή σήμερα, ότι τους δόθηκε μια προεδρική εντολή και ότι αυτοί αυθαίρετα αρνήθηκαν να την υλοποιήσουν. Θα διέψευδαν το συμβάν ως μη γινόμενο, ενώ οι ακόλουθοι τους στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού θα το παρουσίαζαν ως ένα βλακώδες κατασκεύασμα κάποιου χαλκείου ή ατόμου. Είναι ποτέ δυνατόν ένας Αμερικανός Πρόεδρος να έλεγε κάτι τέτοιο και να έδιδε με τέτοιου είδους εντολή και μάλιστα μπροστά σε έναν Κύπριο Πρόεδρο;

47 https://www.reaganlibrary.gov/research/speeches/12484a 48

https://www.reaganlibrary.gov/research/speeches/12484a και https://www.nytimes.com/1984/01/03/world/greeks-are-seeking-us-help-

over-cyprus.html

20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «2» Κυπριακή Δημοκρατία και Μετα-Διπολικό σύστημα. Η ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αναβάθμιση της αποτρεπτικής ισχύος της Ελλάδος στον χώρο της Κύπρου αποτελούσε και αποτελεί έναν πάγιο στόχο τόσο της Λευκωσίας όσο και της Αθήνας, από τον οποίο απορρέει, εξ άλλου, η συγκρότηση και διακήρυξη του δόγματος του «Ενιαίου Αμυντικού Χώρου».49 Πράγματι, η ανάγκη αμυντικής θωράκισης της Κύπρου αλλά και η ενίσχυση της διαπραγματευτικής της ικανότητας, αποτελούν θέματα ζωτικής σημασίας, δεδομένου ότι η Τουρκία τηρεί μια σταθερά αρνητική στάση σε κάθε προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού Ζητήματος που δεν θα στηριζόταν στα τετελεσμένα της εισβολής του 1974. Ο προφανής στόχος της Άγκυρας είναι ο γεωστρατηγικός έλεγχος της Κύπρου και η υπαγωγή της στον τουρκικό γεωπολιτικό χώρο50. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, όχι μόνο συνεχίζεται η τουρκική κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού αλλά και αλλοιώνεται συστηματικά η ιστορία του, η πληθυσμιακή του σύνθεση. Επιπλέον, η αρνητική στάση της Τουρκίας συνοδεύεται από κωλυσιεργία στον διάλογο, διατύπωση απειλών για προσάρτηση των κατεχομένων, καθώς και από την πρόκληση εντάσεων. Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο, ένα αντικειμενικός παράγοντας, δηλαδή η γεωπολιτική εγγύτητα της Τουρκίας προς την κατεχόμενη βόρεια Κύπρο και, αντίστοιχα, η απόσταση που χωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία από την Ελλάδα, καθιστά εντονότερη την ανάγκη αμυντικής κάλυψης, εφόσον μετατρέπει την Αθήνα και την Λευκωσία σε ομήρους της Άγκυρας. Η ανάγκη αυτή μάλιστα καθίσταται επιτακτική, εάν ληφθεί υπόψη αφ’ ενός το γεγονός ότι η Τουρκία υπερεξοπλίζεται, ακολουθώντας για πολιτικούς λόγους ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα εξοπλισμών, και αφ’ ετέρου το γεγονός ότι φαίνεται αποφασισμένη να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην περιφερειακή ασφάλεια, όπως προκύπτει από την «Συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας», που συνήψε με το Ισραήλ το 1996. Με αυτά τα δεδομένα και μέσα στον ρευστό μετα-διπολικό κόσμο, η ΚΔ αναζητούσε τρόπους να ενισχύσει την άμυνά της, αναζήτηση η οποία παρουσίαζε σοβαρές δυσκολίες, αφ’ ενός διότι οι επιλογές είναι περιορισμένες και αφ’ ετέρου διότι η πώληση οπλικών συστημάτων είναι πριν από όλα μια απόφαση πολιτική51. Πράγματι, για την Ουάσιγκτον η πώληση όπλων στην ΚΔ θα σήμαινε μια νέα διελκυστίνδα μεταξύ Λευκωσίας-Αθηνών. Αντίστοιχη ήταν και η θέση των άλλων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, για τα οποία η πώληση οπλικών συστημάτων στην Κύπρο προσέκρουσε σε άλλες προτεραιότητες της εξωτερικής τους πολιτικής. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η στροφή προς την Μόσχα φαινόταν ως μία καλή λύση, αφού η Ρωσία όχι μόνο επιθυμούσε την πώληση οπλικών συστημάτων για οικονομικούς λόγους αλλά και, κυρίως, για λόγους πολιτικούς επιδιώκοντας την ανάκτηση μέρους της πάλαι ποτέ επιρροής της στην περιοχή.

49

http://www.mod.mil.gr/koinoboyleytikos-eleghos/eniaio-amyntiko-dogma-elladas-kyproy 50 Μάζης Ι. Θ., Γεωπολιτική Πραγματικότητα στο Δίπολο Ελλάδος-Κύπρου, Λύσεις και άλλοθι, σελ. 49-173 51 http://www.sigmalive.com/simerini/politics/294555/idou-giati-den-irthan-oi-pyravloi-stin-kypro

21

Ωστόσο, η επιλογή αυτή προκάλεσε τις εντονότατες αντιδράσεις της Άγκυρας, αφ’ ενός διότι το να αποκτήσει η Λευκωσία σύγχρονα και αποτελεσματικά αμυντικά οπλικά συστήματα σήμαινε ότι εξισορροπείται το γεωστρατηγικό της πλεονέκτημα της εγγύτητας, δηλαδή η Άγκυρα χάνει το πλεονέκτημα του ελέγχου του εναέριου χώρου της Κύπρου, και αφ’ ετέρου διότι μια τέτοια εξέλιξη θα επέτρεπε, σε στρατιωτικό πεδίο, την αξιόπιστη εφαρμογή του δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου. Έντονες όμως ήταν και οι αντιδράσεις της Ουάσιγκτον δεδομένου ότι αυτή η νέα, έμμεση παρουσία της Μόσχας στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο σηματοδοτούσε την έναρξη μιας περιφερειακής ανατροπής την οποία δεν ήταν διατεθειμένη να ανεχθεί.

Η Κρίση των S-300, ο ρόλος του Αμερικανικού παράγοντα και χρήσιμες αναλογίες με το ζήτημα των S-400 Η συμφωνία για την αγορά των ρωσικών πυραύλων εδάφους-αέρος S-300 υπεγράφη στις 4 Ιανουάριου 1997 μεταξύ της κυπριακής και ρωσικής κυβέρνησης52. Οι τουρκικές αντιδράσεις ήταν έντονες και άμεσες, ενώ αρνητικές ήταν και οι αντιδράσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και της Ιταλίας. Οι αντιδράσεις της Τουρκίας εστιάστηκαν στον ισχυρισμό ότι η εγκατάσταση του οπλικού αυτού συστήματος στην Κύπρο συνιστά απειλή όχι μόνο για την ασφάλεια της λεγάμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου» αλλά και απειλή για την ασφάλεια της ίδιας της Τουρκίας, αποσιωπώντας τον σαφή αμυντικό χαρακτήρα των S-300, οι οποίοι είναι πύραυλοι εδάφους-αέρος. Έτσι, η Άγκυρα παρουσιάζοντας, εσκεμμένα, την αύξηση της αποτρεπτικής ικανότητας της Αθήνας και της Λευκωσίας ως απειλή εναντίον της τις κατηγόρησε για επιθετική συμπεριφορά. Επί πλέον, οι τουρκικές αντιδράσεις δεν άργησαν να μετατραπούν σε ευθείες απειλές για έναν νέο Αττίλα, απαιτώντας την οριστική ακύρωση της ρωσο-κυπριακής συμφωνίας για τους S-30053. Επίσης, η Τουρκία δεν παρέλειψε να τονίσει ότι δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα, κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, να συνεργάζεται στον ευαίσθητο αυτόν τομέα με την Ρωσία, υπογραμμίζοντας ταυτοχρόνως το γεγονός ότι για τον χειρισμό των ραντάρ του συστήματος ήταν αναγκαία η παρουσία Ρώσων τεχνικών στο νησί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, δηλαδή με την απειλή νέας στρατιωτικής επέμβασης, που θα παρόξυνε το Κυπριακό πρόβλημα, η Άγκυρα υπενθύμιζε στους «15» ότι η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς να έχει επιλυθεί το πολιτικό πρόβλημα στο νησί, θα τους δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα, ενώ παράλληλα τόνιζε για μία ακόμα φορά την σημασία της ως νατοϊκού πυλώνα στην περιοχή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Άγκυρα κερδίζει τις εντυπώσεις, προσεταιρίζεται τους νατοϊκούς εταίρους, ενώ η τουρκική διπλωματία κινείται προς κάθε κατεύθυνση για την εξεύρεση νέων ερεισμάτων στην προσπάθειά της να ακυρωθεί η εγκατάσταση των S-300 στην Κύπρο και επαναλαμβάνει την απειλή χρήση βίας για την επίτευξη του σκοπού αυτού. 52 Καργάκος Σ., Μεσόγειος Η υγρή μοίρα της Ελλάδος και της Κύπρου σελ. 69-204 53 Μ. Ευρυβιάδης (επιμ.) Ευρωπαϊκή Κύπρος, δυνατότητες προοπτικές και προβλήματα, Θεσσαλονίκη, σελ. 24-79

22

Η απάντηση της Αθήνας στις τουρκικές απειλές ήταν, κατ’ αρχήν, ότι η συμφωνία για τους S-300 θα μπορούσε να ακυρωθεί ανά πάσα στιγμή, εάν η Άγκυρα δεχόταν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την πλήρη αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου ή στην περίπτωση που οι συνομιλίες προχωρούσαν τόσο, ώστε να οδηγούν σε τελική και κοινά αποδεκτή λύση του Κυπριακού. Στην συνέχεια, ο τότε Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, πρότεινε την αναστολή πτήσεων πάνω από την Κύπρο με αντάλλαγμα την αναστολή εγκατάστασης των S-300 στο νησί54. Όμως ούτε και αυτή η πρόταση έγινε αποδεκτή από την Άγκυρα, ενώ τελικά απερρίφθη και από την Ουάσιγκτον, η οποία είχε προτείνει αρχικά μορατόριουμ πτήσεων στο Αιγαίο και την Κύπρο. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να ασκούν πιέσεις στην Λευκωσία για ακύρωση της συμφωνίας αγοράς των S-300, ώστε να «διατηρηθεί η δυναμική στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην επιστολή του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον προς τον πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη. Μάλιστα, στην ίδια επιστολή ο πρόεδρος Κλίντον προτρέπει την Λευκωσία «να τείνει δημοσίως χείρα φιλίας προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα». Μέσα σε αυτό το αρνητικό κλίμα, και δεδομένου ότι η ελ-ελληνική επιχειρηματολογία - που στηριζόταν στον αμυντικό χαρακτήρα των S-300 αλλά και στην άρνηση της Τουρκίας να μειώσει την εντονότατη στρατιωτική της παρουσία στην κατεχόμενη Κύπρο - έπεσε στο κενό, η Αθήνα άρχισε να εξετάζει την πιθανότητα να παραλάβει η ίδια τους S-300, και, δήλωσε, μάλιστα, ότι ενδεχόμενο τουρκικό πλήγμα κατά των πυραύλων αυτών θα είχε ως αποτέλεσμα την στρατιωτική απάντηση της Ελλάδας. Οι πιέσεις των δυτικών χωρών προς την Ελλάδα και την Κύπρο για την ακύρωση της αγοράς των S-300 εντείνονται, ενώ το δυσμενές κλίμα κατά της Ελλάδας γίνεται ακόμα πιο έντονο μετά την Σύνοδο του Λουξεμβούργου στις αρχές Δεκεμβρίου 1997, οπότε η Αθήνα συνδέει την άρση του ελληνικού βέτο στην συμμετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή διάσκεψη, αλλά και την αξιολόγησή της ως υπό ένταξη χώρας, με την συμμόρφωση της Άγκυρας προς τους κανόνες και τις αρχές που διέπουν τις σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών, που προβλέπονται ρητά από την «Ατζέντα 2000». Τόσο η Αθήνα όσο και η Λευκωσία λοιπόν βρίσκονται προ αδιεξόδου, δεδομένου ότι η Άγκυρα παραμένει αμετακίνητα πιστή στην αδιάλλακτη και επιθετική της πολιτική, ενώ οι θέσεις και οι προτάσεις της Ελλάδας απορρίπτονται, πε-περισσότερο ή λιγότερο εύσχημα, από τους νατοϊκούς της συμμάχους και τους Ευρωπαίους εταίρους της, εφόσον δεν ήταν διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν μία νέα κρίση στο Αιγαίο ή το Κυπριακό ή ακόμα και μια διαταραχή των σχέσεων τους με την Τουρκία. Έτσι, στις αρχές Ιουνίου 1998 και εν όψει της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής του Κάρντιφ, η Τουρκία προσπαθεί να απομονώσει ακόμα περισσότερο την Ελλάδα55, αφήνοντας να διαρρεύσει η πληροφορία ότι βρίσκονται ήδη στην Κύπρο τμήματα των S-300, καθώς και Ρώσοι τεχνικοί, εντείνει την διπλωματική της

54 https://hellasjournal.com/2019/02/gegonota-piso-apo-to-fiasko-ton-pyraylon-s-300/ 55 http://www.europarl.europa.eu/summits/car1_en.htm

23

κινητικότητα, ενώ στο εσωτερικό της χώρας ξαναρχίζει η συζήτηση σχετικά με το εάν θα πρέπει η Άγκυρα να χτυπήσει ή όχι τα πλοία που υποτίθεται ότι μεταφέρουν τα υπόλοιπα τμήματα των S-300 στην Κύπρο, συζήτηση η οποία έχει ως στόχο να δραματοποιήσει την κατάσταση και να επιτύχει την παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπέρ της. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα επιδιώκει την κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, με προκλητικές δηλώσεις αλλά και με την αμφισβήτηση τεσσάρων κατοικημένων ελληνικών νησίδων, ακλουθώντας την προσφιλή τακτική της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, ενώ προσπαθεί με βάση τις δήθεν αποκαλύψεις του Σεμπντίν Σακίκ, του συλληφθέντος υπαρχηγού του ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, να στηρίξει την κατηγορία ότι η Ελλάδα υποθάλπει την τρομοκρατία. Ο στόχος αυτής της πολλαπλής τουρκικής επίθεσης συνδέεται άμεσα με την δυσχερή πορεία των ευρω-τουρκικών σχέσεων και την ανάγκη της τουρκικής κυβέρνησης να επιρρίψει την αποτυχία της στον τομέα αυτόν σε κάποιον εξωγενή παράγοντα και ο προσφορότερος ήταν η Ελλάδα, η οποία έτσι εμφανιζόταν ως υπαίτια για το κακό κλίμα και την ένταση18. Στην προκειμένη περίπτωση βρισκόμαστε ενώπιον μια κλασικής πολιτικής κλιμακούμενης έντασης, που μπορεί να παρομοιαστεί μ’ ένα παιχνίδι τρόμου (Chicken game). Στην πολιτική κλιμακούμενης έντασης, η πλευρά που αρχίζει την κρίση, πιστεύει ότι κάνοντας τον αντίπαλο να αισθανθεί υψηλό κόστος από την αντίδρασή του, υποχωρεί κάνοντας παραχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1998, κατά την Ευρωπαϊκή Σύνοδο του Κάρντιφ, η Ελλάδα έκανε μια σημαντική πολιτική στροφή, με στόχο την αποκλιμάκωση των πιέσεων που της ασκούνταν, οι οποίες μεταξύ των άλλων έθεταν ενδεχομένως σε κίνδυνο την ενταξιακή πορεία της Κύπρου, δεχόμενη να άρει το βέτο της στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση προς την Άγκυρα, τονίζοντας ότι η Τουρκία, που βρίσκεται πιο κοντά παρά ποτέ στο καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας, θα πρέπει να προσαρμοστεί στο κοινοτικό κεκτημένο. Η αντίδραση της Άγκυρας στην άρση του ελληνικού βέτο ήταν βέβαια θετική, αυτό όμως όχι μόνο δεν άλλαξε την γενικότερη στάση της στο Αιγαίο ή το Κυπριακό επιμένοντας στην δημιουργία εντάσεων αλλά έκρινε ότι υπήρχε πρόσφορο έδαφος για την επαναφορά της πάγιας θέσης της περί της αδύνατης συμβίωσης μεταξύ των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο, ζητώντας την αναγνώριση «δύο οντοτήτων» στην Κύπρο.

Στην προσπάθειά της αυτή η Τουρκία συνεπικουρείται από δηλώσεις Αμερικανών αξιωματούχων, όπως ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ο οποίος εξέφρασε την εκτίμηση ότι η εγκατάσταση των S-300 στο νησί δεν θα ενισχύσει την άμυνα και την ασφάλεια της Κύπρου αλλά, αντίθετα, θα επιτείνει την ένταση. Συντηρώντας το κλίμα απειλής και έντασης, η Τουρκία άφησε να διαρρεύσουν πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες ένα σμήνος τουρκικών Ε-16 εκπαιδεύτηκε στην καταστροφή αντιαεροπορικών πυραύλων S-300 σε ισραηλινή βάση στην έρημο Νεγκέβ, αν και η ισραηλινή κυβέρνηση έσπευσε να διαψεύσει τις πληροφορίες αυτές. Τον Ιούλιο του 1998, με την ευκαιρία της 24ης επετείου της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, τόσο ο πρόεδρος Σουλείμάν Ντεμιρέλ όσο και ο πρωθυπουργός

24

Μεσούτ Γιλμάζ56, οι οποίοι παρέστησαν στις σχετικές εκδηλώσεις στα κατεχόμενα, εκτόξευσαν προκλήσεις και απειλές με αποδέκτες την Αθήνα και την Λευκωσία. Μάλιστα η δήλωση του Μεσούτ Γιλμάζ ότι η εγκατάσταση των S-300 στο νησί, η κατασκευή αεροναυτικής βάσης που τίθεται στην διάθεση της Ελλάδας και οι δραστηριότητες εξοπλισμού είναι μία λανθασμένη και επικίνδυνη πορεία που θυμίζει την περίοδο πριν από το 1974, προκάλεσαν την αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία τόνισε το δικαίωμα της Κύπρου να εξασφαλίσει την άμυνά της, ζήτησε και πάλι την παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας για την αποστρατιωτικοποίηση του νησιού και υπενθύμισε τις ευθύνες των Ηνωμένων Πολιτειών που παρέχουν οπλικά συστήματα στην Άγκυρα. Από την πλευρά του, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Ισμαήλ Τζεμ, δεν παρέλειψε να τονίσει ότι η εγκατάσταση των S-300 στην Κύπρο θα επηρεάσει την αμυντική ικανότητα της νότιας πτέρυγα του ΝΑΤΟ, δεδομένου ότι τα ραντάρ τους θα δίνουν πληροφορίες για τις στρατιωτικές δραστηριότητες της Τουρκίας αλλά και της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στην Μόσχα και την Λευκωσία, που δεν είναι μέλη της Συμμαχίας, με την βοήθεια των Αθηνών. Την ίδια περίοδο, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών επιβεβαίωνε ότι έχουν αποσυρθεί όλα τα όπλα αμερικανικής προέλευσης από το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου αλλά ότι δεν υπήρξε αίτημα της Ουάσιγκτον για μείωση των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στα κατεχόμενα, ενώ απέρριπτε κάθε συζήτηση για μορατόριουμ πτήσεων πάνω από την Κύπρο. Οι πιέσεις προς την Αθήνα και την Λευκωσία για την ακύρωση της αγοράς και εγκατάστασης των S-300 συνεχίστηκαν με αμείωτη ένταση τόσο από την Άγκυρα όσο και, κυρίως, από την Ουάσιγκτον, η οποία παράλληλα έκανε μια δελεαστική πρόταση στην Ελλάδα, που αφορούσε την πώληση έξι συστοιχιών του αντιπυραυλικού συστήματος Πάτριοτ-3, ενώ λίγους μήνες νωρίτερα η Ουάσιγκτον δεν συζητούσε ούτε καν το ενδεχόμενο της πώλησης Πάτριοτ-1. Οι λόγοι αυτής της μεταστροφής της Ουάσιγκτον είναι οικονομικοί, στρατηγικοί αλλά και πολιτικοί, δηλαδή η αποδοχή της προσφοράς αυτής από την ελληνική πλευρά θα σήμαινε ότι εγκαταλείπονται οι S-300, πράγμα που όχι μόνο θα άφηνε αμετάβλητη την ασυμμετρία δυνάμεων στην περιοχή και θα ικανοποιούσε την Τουρκία αλλά και θα αποτελούσε ένα ισχυρό χτύπημα στις ρωσικές φιλοδοξίες. Μετά από έντονη διπλωματική κινητικότητα για την άρση του αδιεξόδου σχετικά με το θέμα της εγκατάστασης των S-300, ο πρόεδρος Κληρίδης, στις 15 Δεκεμβρίου 1998, θέτει υπ’ όψιν των πρέσβεων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας τις ελάχιστες προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα ήταν διατεθειμένος να ακυρώσει την εγκατάσταση των S-300. Η πρώτη προϋπόθεση ήταν η υιοθέτηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ψηφίσματος, το οποίο να επαναβεβαιώνει όλα τα προηγούμενα ψηφίσματα του Οργανισμού για το Κυπριακό, να αναφέρει ρητά ότι λύση του Κυπριακού παραμένει η διζωνική ομοσπονδία, να προτρέπει τα μέρη να δεσμευθούν στην αποφυγή χρήσης βίας ή απειλή χρήσης βίας, να καλούνται σε μείωση των εξοπλισμών και στρατευμάτων, να καλούνται σε επανέναρξη του διακοινοτικού διαλόγου.

56

Yilmaz, M.. “Turkish Foreign Policy.” Ό.π.

25

Η δεύτερη προϋπόθεση ήταν να γίνουν δεσμευτικές δηλώσεις από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ικανοποίηση των αιτημάτων της Λευκωσίας άνοιγε τον δρόμο για την προσωρινή εγκατάσταση των S-300 στην Κρήτη. Στα τέλη Ιανουάριου 1999, η Αθήνα και η Λευκωσία ανακοινώνουν ότι εγκατάσταση των S-300 θα γίνει στην Κρήτη και ότι θα συντονιστούν επιχειρησιακά με τα υπόλοιπα συστήματα αεράμυνας που διαθέτουν οι ένοπλες δυνάμεις. Η τουρκική αντίδραση στην ανακοίνωση αυτή ήταν έντονη και προκλητική, ενώ εμφανείς ήσαν η απειλή, η ειρωνεία, η αδιαλλαξία και η αλαζονεία. Στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του ο πρόεδρος Κληρίδης επανέλαβε την πίστη του στο Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, τονίζοντας ότι «Χωρίς την στήριξη της Ελλάδας το μέλλον μας θα ήταν ζοφερό. (...) Πρέπει να διαφυλάξουμε την συνεργασία των κυβερνήσεων Κύπρου και Ελλάδας ως κόρην οφθαλμού». Έτσι, λοιπόν, εκτονώθηκε η λεγάμενη κρίση των πυραύλων, χωρίς θερμή εμπλοκή ή άλλα δραματικά γεγονότα, όμως η επίδρασή της ήταν σημαντική τόσο σε πολιτικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, ενώ απετέλεσε ένα σοβαρό πλήγμα στην αξιοπιστία της αποτρεπτικής πολιτικής αλλά και της διαπραγματευτικής ικανότητας Ελλάδας και Κύπρου. Η απόφαση της Αθήνας και της Λευκωσίας για την αγορά και εγκατάσταση των S-300 στην Κύπρο είχε έναν (τριπλό στόχο. Πρώτον, την ενδυνάμωση και ενίσχυση της αξιοπιστίας του-Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος, με έμφαση στο δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να ενισχύσει την άμυνά της, δικαίωμα που γίνεται επιτακτική ανάγκη, δεδομένης της συνεχιζόμενης κατοχής του βόρειου τμήματος του νησιού αλλά και της αδιαλλαξίας της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς, που έφτασε σε σημείο διαπραγματευτικής αποθράσυνσης. Δεύτερον, την δραματοποίηση της κατάστασης, ώστε να επανέλθει στην διεθνή επικαιρότητα το Κυπριακό, το οποίο λίμναζε ξεχασμένο ως ένα από τα «άλυτα» περιφερειακά προβλήματα και να ενεργοποιήσει, εν προκειμένω, τον διεθνή παράγοντα. Μάλιστα, η επιλογή ενός ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος ήταν η πλέον κατάλληλη για να προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον, ενώ παράλληλα έλυνε και το πρόβλημα των περιορισμένων επιλογών για την αγορά τέτοιων οπλικών συστημάτων. Τρίτον, και ίσως βασικότερο, οι επιλογές αυτές αποκτούσαν, έννοια και σημασία κυρίως ως απειλή, μια απειλή ανατροπής του δεδομένου, πλήρως ασύμμετρου, συσχετισμού δυνάμεων. Παράλληλα, η επιλογή αυτή θα μπορούσε να ενισχύσει τα περιθώρια κινήσεων της ελληνικής διπλωματίας, εφόσον θα μπορούσε να ανταλλάξει κάτι που δεν έχει ακόμα, δηλαδή τους S-300, με μια ουσιαστική κίνηση εκ μέρους του αντιπάλου, όπως την έναρξη ουσιαστικού διαλόγου για την επίλυση του Κυπριακού. Ωστόσο, η επιλογή αυτή απεδείχθη τραγική για τα ελληνικά συμφέροντα, εφόσον δεν ελήφθη υπ’ όψιν εξ υπαρχής, ότι πιθανή υπαναχώρηση στην εγκατάσταση των S-300, όχι μόνο "θα μείωνε σημαντικά το γόητρο και την αξιοπιστία των δύο κυβερνήσεων, θα μείωνε αισθητά τη διαπραγματευτική θέση της Κύπρου αλλά και θα προκαλούσε μεγάλη απογοήτευση στην κοινή γνώμη των δύο

26

χωρών. Επίσης, αγνοούνται βασικά δεδομένα με βάση τα οποία αναδιατάσσονται οι ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Στο πλαίσιο αυτό, η περιφερειακή πολιτική της Ουάσιγκτον, παρά τις κατά καιρούς ευέλικτες θέσεις που υιοθετεί διέπεται από έναν συγκεκριμένο άξονα, που δεν είναι άλλος από την εδραίωση της ηγεμονίας της σε μία περιοχή ζωτικής στρατηγικής σημασίας και ιδιαιτέρως συγκρουσιακή. Για την επιτυχία αυτού του στόχου οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται σταθερά ερείσματα, τα οποία προσφέρουν το Ισραήλ και η Τουρκία. Η Τουρκία όμως κλυδωνίζεται από μια σοβαρή και παρατεταμένη εσωτερική κρίση που φαίνεται να βρίσκεται μακριά από την επίλυσή της. Χρειάζεται, επομένως, στήριξη σταθερότητας που σημαίνει πως πολύ δύσκολα θα δεχόταν να υποστεί ένα εξωτερικό πλήγμα γοήτρου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, και δεδομένου ότι ένας άλλος στρατηγικός στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ο αποκλεισμός της Ρωσίας από την περιοχή, η επιλογή των S-300 φαίνεται ότι ήταν - ιδιαίτερα με την πολιτική των τυμπανοκρουσιών-, εξαρχής καταδικασμένη σε αποτυχία. Τέλος, τα ιδιαίτερα συμφέροντα των Ευρωπαίων εταίρων της Ελλάδας, η αδυναμία τους να χαράξουν και να ασκήσουν κοινή εξωτερική πολιτική, καθώς και ο ασφυκτικός εναγκαλισμός τους από τον υπερατλαντικό τους εταίρο, που πιέζει για μια ειδική σχέση ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τους καθιστά εντελώς απρόθυμους να έρθουν σε ρήξη με την Ουάσιγκτον και την Άγκυρα, υιοθετώντας μια άλλη προσέγγιση, αλλά και να επωμιστούν το βάρος του Κυπριακού προβλήματος. Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η υπόθεση των S-300 απέβη τελικά εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, είτε επρόκειτο για ελιγμό (βλ. μπλόφα) είτε όχι. Η Τουρκία κέρδισε ολοκληρωτικά, δείχνοντας ότι μπορεί να μετατρέπει την αδυναμία της σε ισχύ, να αντιστρέφει την πολιτική κλιμακούμενης έντασης μεταφέροντας το κόστος στον αντίπαλο, να μετατρέπει τα μειονεκτήματά της σε πλεονεκτήματα, και παράλληλα, να δείχνει ότι είναι σε θέση να κλιμακώνει την ένταση σε όλα τα μέτωπα αντιπαράθεσης με την Ελλάδα, συνδέοντάς τα μεταξύ τους και χρησιμοποιώντας τα ως μοχλό πίεσης, για να ακυρώσει κάθε κίνηση της Αθήνας. Από την εποχή του Θουκυδίδη έχει διαπιστωθεί ότι τα μικρά κράτη αντιμετωπίζουν σημαντικούς περιορισμούς στην προσπάθειά τους να επιτύχουν ένα ζωτικής σημασίας στόχο, δηλαδή να κατοχυρώσουν την ασφάλειά τους, η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα τον ακρογωνιαίο λίθο της ύπαρξής τους στο διεθνές σύστημα. Η Κύπρος αποτελεί παράδειγμα ενός τέτοιου μικρού κράτους, το οποίο είχε την ατυχία να βιώσει την τουρκική εισβολή και κατοχή του 1974, η οποία συνεχίζεται ακόμα. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι το να αντιμετωπίζει η Κύπρος ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα και περιορισμούς στην άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος της στην ασφάλεια και την απόκτηση αποτρεπτικής ισχύος, εξαιτίας της πάγιας τουρκικής απειλής αλλά και της παρουσίας τουρκικών στρατευμάτων στο κατεχόμενο βόρειο μέρος του νησιού. Ωστόσο, η Κυπριακή Δημοκρατία, στην προσπάθειά της να ξεπεράσει, στο μέτρο των δυνατοτήτων της, αυτούς τους περιορισμούς και να ενισχύσει την άμυνά

27

της απέναντι στην διαρκή τουρκική απειλή, ανακοίνωσε στις 4 Ιανουάριου 1997 ότι υπέγραψε συμφωνία με τη ρωσική κυβέρνηση για την αγορά του ρωσικού πυραυλικού αντιαεροπορικού συστήματος S-300. Πρόκειται για ένα σύστημα εξοπλισμένο με ειδικό ραντάρ, με το οποίο η Κύπρος θα μπορούσε να ελέγχει πολύ καλύτερα τις κινήσεις των στρατιωτικών αεροσκαφών στον εναέριο χώρο της και να λαμβάνει μέτρα αεράμυνας όταν απαιτείται. Επομένως, πρόκειται για ένα οπλικό σύστημα με σαφή αμυντικό χαρακτήρα, το οποίο δεν διαθέτει τις καταστροφικές επιθετικές ικανότητες που του απέδωσε η Τουρκία, σύμφωνα με σχετική έκθεση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών. Οι αντιδράσεις της τουρκικής κυβέρνησης ήταν αναμφίβολα αρνητικές. Στις δηλώσεις των Τούρκων κυβερνητικών και στρατιωτικών αξιωματούχων επί του θέματος γίνεται λόγος για ισχυρή αντίδραση χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο της χρήσης στρατιωτικής ισχύος. Η Τουρκία όμως δεν ήταν η μόνη χώρα που αντιτάχθηκε σ’ αυτό το «απαράδεκτο», κατά την άποψή της, εγχείρημα της Κύπρου να ενισχύσει την άμυνά της και να προμηθευτεί αυτό το αντιαεροπορικό οπλικό σύστημα. Την αντίθεσή της εξέφρασε και το σύνολο της διεθνούς κοινότητας με εξαίρεση την προμηθεύτρια χώρα του οπλικού συστήματος, τη Ρωσία. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία και οι λοιπές ευρωπαϊκές χώρες προσπάθησαν να αποτρέψουν την εγκατάσταση των S-300 στο κυπριακό έδαφος. Υπό το βάρος αυτών των αντιδράσεων, και όχι μόνο των τουρκικών, δύο χρόνια αργότερα, στις 29 Δεκεμβρίου 1998, η Κυπριακή Δημοκρατία αποφάσισε την ακύρωση της εγκατάστασης του πυραυλικού συστήματος αεράμυνας στο νησί, η αγορά του οποίου είχε δημιουργήσει αισθήματα ενθουσιασμού στον κυπριακό λαό και ήταν ένα από τα θέματα που κυριαρχούσαν στον ημερήσιο τοπικό τύπο. Η ακύρωση της εγκατάστασης των πυραύλων στην Κύπρο, έστω και αν συνοδεύτηκε από ταυτόχρονη ανακοίνωση της Ελληνικής Κυβέρνησης για την ανάπτυξή τους στην Κρήτη, δημιούργησε την εικόνα της ακύρωσης του δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, και την εντύπωση ότι οι πιέσεις της Τουρκίας και των ΗΠΑ θέτουν ανυπέρβλητα εμπόδια για την ενίσχυση της άμυνας της Κύπρου και για την υλοποίηση της αμυντικής συνεργασίας με την Ελλάδα. Αναμφισβήτητο, εντούτοις, είναι το γεγονός ότι το ζήτημα της ενίσχυσης της άμυνας της Κύπρου εξακολουθεί να παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρο. Για όσο καιρό η επίτευξη μιας πολιτικής λύσης στο Κυπριακό ζήτημα παραμένει αδύνατη, εξαιτίας της τουρκικής επιμονής στην αναγνώριση δύο ανεξαρτήτων κρατικών οντοτήτων, η αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων ενίσχυσης της κυπριακής άμυνας, κυρίως μετά την ακύρωση της εγκατάστασης των S-300, θα πρέπει να απασχολεί τόσο την κυπριακή όσο και την ελληνική ηγεσία.

Οι Σημαντικότερες δηλώσεις για τους S-300, ως προβολή στην σημερινή κατάσταση Ο εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών δηλώνει ότι αυτή η απόφαση της Κύπρου εισάγει ένα νέο αποσταθεροποιητικό στοιχείο στην περιοχή.

28

Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας δηλώνει ότι με κανένα τρόπο δεν θα εγκατασταθούν οι πύραυλοι στην Κύπρο και ότι αν γίνει κάτι τέτοιο η Τουρκία θα κάνει τα πάντα για να υπερασπίσει τους Τουρκοκύπριους. Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας τονίζει ότι η Τουρκία θα καταβάλει όλες τις προσπάθειες για την αποτροπή της εγκατάστασης των S-300 στην Κύπρο. Ο αρχηγός του τουρκικού στρατού υπογραμμίζει ότι η τουρκική παρουσία θα διαρκέσει για πάντα στην Κύπρο με την εγγύηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Ο Τούρκος πρωθυπουργός Νετσμεντίν Ερμπακάν δηλώνει ότι η χώρα του διαθέτει αρκετές δυνάμεις για να υπερασπίσει τα συμφέροντά της και ότι η Ελλάδα δεν επιθυμεί τη συνεννόηση αλλά τον πόλεμο. Ο Μπουλέντ Ετζεβίτ τονίζει «Δράσετε αντί να μιλάτε» και προειδοποιεί ότι οι Ελληνοκύπριοι θα πληρώσουν αν επαναλάβουν το λάθος του 1974. Ο εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών σχολιάζοντας τις δηλώσεις Ετζεβίτ, δηλώνει ότι κάθε απειλή χρήσης βίας, είναι απολύτως εκτός ορίων της αποδεκτής διεθνούς συμπεριφοράς. Ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών υποστηρίζει ότι η απειλή δεν προέρχεται από την Τουρκία. Ο Ρώσος ειδικός σε στρατιωτικά θέματα Νίκολας Λεονόφ δηλώνει ότι οι αντιδράσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας οφείλονται στην πρόθεσή τους να αποκλείσουν τη Ρωσία από το διεθνές εμπόριο όπλων. Ο Ρώσος πρέσβης στην Κύπρο, Γκεόργκι Μουράτοφ, τονίσει ότι η αντίδραση της χώρας του σε περίπτωση που η Τουρκία θελήσει να προβεί στην υλοποίηση των απειλών της θα είναι πολύ αυστηρή. Ο ειδικός Αμερικανός απεσταλμένος στην Κύπρο, Κέρι Κάβανο, σε συνάντηση που είχε με τον Κύπριο Πρόεδρο, Γλαύκο Κληρίδη, επιτυγχάνει την 16μηνη αναβολή εγκατάστασης των 8-300 στην Κύπρο. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, δηλώνει ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να παρασυρθεί στην κλιμάκωση των απειλών στην οποία επιδίδεται η Τουρκία. Η ελληνική κυβέρνηση, τελικώς, σε συνεργασία με την κυπριακή ηγεσία ανακοινώνουν ότι δεν θα εγκατασταθούν οι S-300 στην Κύπρο αλλά στην περιοχή της Σητείας, στην Κρήτη. Αξιωματούχοι των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας εκφράζουν την ικανοποίησή τους για την απόφαση αυτή και παράλληλα δηλώνουν ότι ευελπιστούν σε μια δίκαιη λύση του Κυπριακού.

29

Τούρκοι αξιωματούχοι και ο τύπος της χώρας θριαμβολογούν για νίκη έναντι της ελληνοκυπριακής πλευράς και τονίζουν ότι η αποφασιστικότητα της χώρας ανάγκασε τους Ελληνοκυπρίους να υπαναχωρήσουν στην εγκατάσταση των S-300 στην Κύπρο

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «3»

Η Κύπρος ως υποκείμενο γεωπολιτικής σημασίας και οι τουρκικές αντιλήψεις περί αυτής Η δεκαετία του ’80 σφραγίσθηκε όχι μόνο με το αποτυχημένο εγχείρημα μιας ελληνο-τουρκικής προσέγγισης και εξομάλυνσης των σχέσεων των δύο χωρών στο Νταβός Ι το 1988, όπως ήδη αναφέρθηκε, αλλά κυρίως με την αξιοπρόσεκτη και ιδιαίτερα έντονη προσπάθεια του τότε πρωθυπουργού Τουργκούτ Oζάλ, στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας,57 να προσδώσει νέους ορίζοντες και προοπτικές στην υπόθεση ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 1985, με την απαρχή εξόδου της Τουρκίας από τη διεθνή απομόνωση, άρχισε να αναζωογονείται και η συζήτηση στα ευρωπαϊκά fora μεταξύ Τουρκίας και της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας, για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας58. Η Άγκυρα, από το 1985, είχε εδραία την πεποίθηση, ότι με βάση τις υπάρχουσες συμφωνίες και συγκεκριμένα τις προβλέψεις του συμπληρωματικού πρωτοκόλλου Τουρκίας-ΕOΚ του 1970, κατοχυρώνεται το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης Τούρκων εργαζομένων μεταξύ της Τουρκίας και των μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής του Τουργκούτ Oζάλ, η τουρκική κυβέρνηση υπέβαλε στις 14 Απριλίου 1987 επίσημη αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Στις 18 Δεκεμβρίου 1988 η Επιτροπή αντέδρασε, κατ' αρχήν, θετικά υπογραμμίζοντας όμως, ότι η Τουρκία δεν είναι ακόμα έτοιμη για ένταξη, αφού υπάρχουν προβλήματα τόσο σε σχέση με τη λειτουργία της δημοκρατίας και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσο και αναφορικά προς το Κουρδικό και φυσικά το πάγιο πρόβλημα της Τουρκίας στις σχέσεις της με την Ευρώπη, το Κυπριακό. Βρισκόμασταν ακόμη στην εποχή που οι Ευρωπαίοι χρησιμοποιούσαν ή προέβαλλαν το Κυπριακό και το Κουρδικό, ως άλλοθι για ν’ αποτρέψουν ή να αποθαρρύνουν τους Τούρκους από τη διεκδίκηση μιας θέσης στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Κάτι που πλέον ιδιαίτερα σε σχέση με το Κυπριακό από το 2004, δεν μπορούν ν’ αναδείξουν και είναι υποχρεωμένοι να θέσουν πλέον «τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων», αφού η ελληνική εξωτερική πλέον αντιμετωπίζει το τουρκικό ζήτημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση όχι ως στρατηγικό πρόβλημα, αλλά ως ζήτημα περισσότερο τακτικών ελιγμών, όπου χωρίς να αρνείται τα προβλήματα της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή της πορεία, δείχνει εν τούτοις, πολύ μεγαλύτερη ευελιξία, υιοθετώντας την άποψη πως η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας εάν υιοθετήσει και ενσωματώσει στις πολιτικές τις, τα ευρωπαϊκά κριτήρια και τους όρους, που προδιαγράφονται στην πορεία ένταξης. Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία δηλαδή, σε αντίθεση με τη Γερμανία και τη Γαλλία, δεν αρνείται στην Τουρκία a priori το δικαίωμα να διεκδικήσει την ένταξη ως πλήρες μέλος στην Ε.Ε.

57

Τζανέτος, Γ, ό.π.. 58 Σολταρίδης, Σ.., Από την Κρίση του Μαρτίου 1987 στο Νταβός 1988. Σελ. 39-84

31

Η ευρωπαϊκή προοπτική υπήρξε «το σπουδαιότερο σχέδιο μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, υπό τον Ατατούρκ». Στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου, που περιλαμβάνει ηγεμονική περιφερειακή αναβάθμιση της Άγκυρας, και ένταξη στην Ε.Ε. η αντίληψη των «μηδενικών προβλημάτων» του Αχμέτ Τσαβούσογλου συγκεκριμενοποιείται στην πρόταση «διάλογος και διαπραγμάτευση από θέση ισχύος» με κάθε συγκρουσιακή πραγματικότητα του παρελθόντος. Αυτή η αντίληψη προσδιορίζει και την επίλυση των διμερών προβλημάτων της Τουρκίας με την Κύπρο και τη διευθέτηση του Κυπριακού αλλά και των διμερών προβλημάτων με την Ελλάδα.

Οι αντιλήψεις Νταβούτογλου για την γεωπολιτική σημασία ης Κύπρου Ο ιδεολογικός «εθνικός οραματιστής» της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής Αχμέτ Νταβούτογλου, προσδοκούσε και σχεδίαζε την ανάδειξη της Τουρκίας σε ηγεμονική δύναμη , αυτό που αποκαλείται στις διεθνείς σχέσεις «ηγεμονικό σταθεροποιητή» χρησιμοποιώντας την θεωρία των «μηδενικών προβλημάτων» χωρίς να υπολογίζει ότι η Τουρκία δεν είναι Ρωσία ούτε Κίνα. Δεν είναι καν Βραζιλία. Το Δόγμα Νταβούτογλου, περιγράφει τη λογική του «ηγεμόνα» ή του «ηγεμονικού σταθεροποιητή»59 όπου η ισχύς μιας χώρας, υποτάσσει χωρίς άσκηση ένοπλης βίας, τα κράτη που την περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή της γεωγραφικής της ζώνης, και θα υπαγάγει στην ηγεμονική της βούληση60. Αναπτύσσεται κατά κάποιο τρόπο ένα είδος φινλανδοποιημένης ζώνης, κατά το πρότυπο της γνωστής στις Διεθνείς Σχέσεις, έννοιας της «πολιτικής Φινλανδοποίησης» όπως αναπτύχθηκε στις σχέσεις Φινλανδίας - Σοβιετικής Ένωσης, κατά τα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κεντρική ιδέα, που διαχέεται ως αντίληψη πολιτικής, στην πρόταση Νταβούτογλου, συμπυκνώνεται στην θέση, που αναλύεται ως πολιτική «μηδενικών προβλημάτων» εντός και εκτός Τουρκίας. Τι σημαίνει όμως αυτό; Ποιο θα ήταν το περιεχόμενο μιας τέτοιας πολιτικής, και πως θα εφαρμοζόταν εν προκειμένω, μια πολιτική μηδενικών προβλημάτων, σε μια ζώνη εύφλεκτη και μεστή προβλημάτων; Με ποια μέθοδο μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της απάλειψης των προβλημάτων; Το ιστορικό αυτό Σύνδρομο της «αυτοκρατορίας» που κυριαρχεί με πνεύμα ανοχής στους λαούς επί των οποίων έχει επιβληθεί, δείχνει να διαπνέει και την ισλαμική ηγετική τάξη της Τουρκίας, στον 21ο αιώνα. Αυτό σημαίνει την επιβολή της ειρήνης, και της διευθέτησης διαφορών, δια της έμμεσης ή άμεσης άσκησης βίας, που σημαίνει και την απειλή επιβολής δια της βίας, ή την επιβολή καθ΄ οιονδήποτε τρόπο του ισχυρού ηγεμόνα επί ενός αδύναμου να αντιδράσει διεθνούς περίγυρου. Όμως, το κεντρικό ζήτημα που κυριαρχεί εν προκειμένω, και η ιστορία το έχει εμπεδώσει και αποδείξει κατά τρόπο απολύτως διαδηλωτικό, είναι ότι η ειρήνη, δεν

59 Μάζης Ι. Θ. , Η Γεωπολιτική της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και η Τουρκία, σελ. 125-138 60 Νταβούτογλου Α., Το Στρατηγικό Βάθος, σελ. 203-287

32

μπορεί να επιβληθεί χωρίς δικαιοσύνη, χωρίς σεβασμό στην ανεξαρτησία και την αυτονομία των λαών, την αυτοδιάθεση και την ελευθερία τους. Ακόμη και αν ο Αχμέτ Νταβούτογλου επιτύχει αυτό που καμιά φορά συμβαίνει, την επίτευξη της «αυτοεπιβεβαιούμενης προφητείας» θα πρόκειται για κάτι εξαιρετικά βραχύβιο, και μεσο-μακροπρόθεσμα εκρηκτικό ίσως για την ίδια την υπόσταση της «Αυτοκρατορίας», αφού στην εποχή μας, σε αντίθεση με προηγούμενους αιώνες, οι αντιδράσεις ατόμων και λαών, λειτουργούν σήμερα με την ταχύτητα του φωτός.

33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «4» Η Κρίση στις σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ ως παράγοντας που επηρεάζει και την Κυπριακή Δημοκρατία και το πλαίσιο προσέγγισης με τις Η.Π.Α. Το ζήτημα των σχέσεων Τουρκίας – Ισραήλ, που στη δεκαετία του ΄90 ανεδείχθη σε στρατηγική επιλογή των Τούρκων, που μπόρεσε να αναβαθμίσει, στα μάτια της Ουάσιγκτον και της Δύσης το ρόλο και τη σημασία της Τουρκίας σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα, και που ταυτόχρονα προσέφερε στην Τουρκία, στρατιωτική τεχνολογία και τεχνογνωσία, προηγμένο σύστημα πληροφοριών και εκσυγχρονισμό των συστημάτων ελέγχου παρακολούθησης και ενημέρωσης, αναβάθμισε τη στρατιωτική δομή και λειτουργία των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, ενώ συνέβαλλε και στην πολιτική επιρροή της Τουρκίας στην Ουάσιγκτον μέσω του πανίσχυρου εβραϊκού λόμπι61. Αυτό όλο το πλαίσιο συνεργασίας στρατηγικού επιπέδου και για την Ουάσιγκτον ύψιστης σημασίας για την ασφάλεια στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, εμφάνισε από τους πρώτους μήνες του 2010, εμφανείς ρωγμές οι οποίες προβληματίζουν όχι μόνο το Ισραήλ αλλά και την Ουάσιγκτον όλως ιδιαιτέρως. Το Φεβρουάριο του 2010 Τούρκος Πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταϊπ Ερντογάν, αιφνιδίασε την παγκόσμια κοινή γνώμη με μια πρωτοφανή σε ένταση και περιεχόμενο επίθεση κατά του Ισραήλ, στο πρόσωπο του παρευρισκομένου ισραηλινού Προέδρου Σιμόν Πέρες, χαρακτηρίζοντας το, ως γενοκτόνο μικρών παιδιών, και ως σφαγέα του Παλαιστινιακού λαού62. Επρόκειτο για μια απολύτως μη αναμενόμενη ενέργεια, η οποία αποτέλεσε και την αφετηρία ενός δυναμικού ανοίγματος προς τους Παλαιστίνιους (ακραίες στις μεθόδους οργανώσεις των οποίων όπως η Χαμάς το υποδέχθηκαν με αναφορά στον «δεύτερο Πορθητή»» ) και τον Αραβικό κόσμο γενικότερα. Αυτή η πολιτική του «ανοίγματος» κλιμακώθηκε σε βαθμό που να καταφέρει η Τουρκία να κερδίσει όπως αρχικά φάνηκε το χαμένο έδαφος της περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εμφανιζόμενη όχι ως κατακτητής αλλά ως προστάτης του Αραβικού κόσμου και δη των αδυνάτων τμημάτων του. Η σύγκρουση πλέον, Τουρκίας – Ισραήλ, κορυφώθηκε με την αποστολή στολίσκου ακτιβιστικών ομάδων, ο οποίος συγκρούσθηκε με τις Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις, με αποτέλεσμα τον θάνατο εν πλω 9 τούρκων «ακτιβιστών». Το θέμα που τίθεται εν όψει της προϊούσας διάρρηξης των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων, και που προβληματίζει ιδιαίτερα τις Η.Π.Α. είναι εάν η Τουρκία σχεδιάζει να προχωρήσει σε ένα είδος Ισλαμικού και Παναραβικού Μετώπου, του οποίου να τεθεί επικεφαλής, όντας όπως επιδιώκει το «δόγμα Νταβούτογλου» αυτοκρατορική

61 Evriviades M. L. «The Turkish – Israeli Alliance: Attitudes Responses and Impact». Σελ. 24-98 62 https://www.naftemporiki.gr/story/259777/antiparathesi-erntogan-peres-sto-ntabos

34

δύναμη που υπαγάγει τα πολιτικά συστήματα της περιοχής στην ηγεμονική της πολιτική βούληση. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που διαγράφει κινδύνους για την ασφάλεια της Δύσης στην ευρύτερη περιοχή, την ίδια στιγμή που η Τουρκία δείχνει να κινείται ανεξέλεγκτα και κυρίαρχα. Σε ποιό βαθμό θα μπορέσουν οι Η.Π.Α. να επαναφέρουν την Άγκυρα στην «τάξη» αποκαθιστώντας κατά κάποιο τρόπο και τη σχέση με το Ισραήλ, σε ένα modus vivendi αναγκαστικής συνεργασίας, θα εξαρτηθεί από την εσωτερική διαμάχη με τους Κεμαλικούς και τους λοιπούς αντιπάλους του καθεστώτος πλέον Ερντογάν63, αντιπάλους του ιδίου του τούρκου Προέδρου καθώς και από τις εξελίξεις στο Συριακό και Ιρακινό Κουρδιστάν μετά από την μερική αποχώρηση των Αμερικανών από την περιοχή. Το παρατηρούμενο εδώ και δεκαετίες, δηλαδή από την εποχή του Οζάλ, τακτικό άνοιγμα της Άγκυρας προς τον Μουσουλμανικό κόσμο με στόχο την ενίσχυση της θέσης της Τουρκίας, έναντι του δυτικού στρατοπέδου, και ιδιαίτερα των Η.Π.Α. ως δυτικόστροφου μουσουλμανικού κράτους, που λειτουργεί ως ενδιάμεσος χώρος μεταξύ των χριστιανικών κρατών της Δύσης και των απανταχού μουσουλμάνων, ειδικότερα μάλιστα των κρατών που εκπροσωπούνται στην Ισλαμική Διάσκεψη, αυτό το λειτουργικό σχήμα φαίνεται να μετατρέπεται εσχάτως με την Ισλαμική κυβέρνηση Ερντογάν, όπου το άνοιγμα της Άγκυρας προς την Τεχεράνη πρωτίστως, αποκτά δομικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που δείχνουν να υπερβαίνουν τους τακτικούς ελιγμούς. Η σύγκρουση με το Ισραήλ δεν είναι ούτε συγκυριακή ούτε τυχαία, αλλά αποσκοπεί στην επιστροφή της Τουρκίας ως ηγέτιδας δύναμης του Αραβικού κόσμου, και στην ουσιαστική προσέγγιση του θανάσιμου εχθρού του Κράτους του Ισραήλ που είναι η Τεχεράνη. Η Τουρκία κατάφερε τα τελευταία χρόνια να ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό τις διεθνείς της σχέσεις, προς κάθε κατεύθυνση, κυρίως στο Μεσανατολικό και Βαλκανικό χώρο, όπου και απέκτησε συμμαχίες δομικής εξάρτησης όπως συμβαίνει με Αλβανία, Κόσοβο και Σκόπια, σε ακύρωση ιστορικών αντιπαραθέσεων όπως συμβαίνει με την Συρία, αλλά και σε περιορισμό των εχθροτήτων όπως συμβαίνει με Σερβία, Βουλγαρία64.

63

Zürcher, Erik. Jan., Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας. Ό.π. 64 Νταβούτογλου Α., Το Στρατηγικό Βάθος, σελ. 29-57

35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «5»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ Θα πρέπει εξ’ αρχής να υπογραμμισθεί, ότι η σχέση των ΗΠΑ με την Κύπρο (και βεβαίως και την Ελλάδα), βασίζεται στο ειδικό βάρος που αποδίδουν οι πρώτες εντός ενός ευρύτερου πλαισίου ελέγχου των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή (σε αυτή σαφέστατα συμπεριλαμβάνονται και τα ενεργειακά ζητήματα στην κυπριακή Α.Ο.Ζ. 65) και με στόχο την αντιμετώπιση των σχεδιασμών και δράσεων της Ρωσίας και της Κίνας ώστε να τοποθετηθούν γεωπολιτικά σε μια προσπάθειά να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, εις βάρος αυτών των Ηνωμένων Πολιτειών.

Περιθώρια και περιορισμοί από πλευράς Η.Π.Α. Πιο συγκεκριμένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες , σε ότι αφορά την περιφέρεια της Ανατολικής-Νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, λαμβάνουν υπόψη τους ακόλουθους υπολογισμούς66: α. Την εξασφάλιση της ασφάλειας στην εξόρυξη και στη συνέχεια στη

διοχέτευση των ενεργειακών πόρων (φυσικό αέριο, δευτερευόντως πετρέλαιο) που

έχουν διαπιστωμένα ανευρεθεί στην περιοχή και που σε συγκεκριμένες περιπτώσεις

ήδη εξάγονται σε μικρές ή μεγάλες ποσότητες από τις χώρες εντός της Α.Ο.Ζ. των

οποίων ήδη γίνεται η εκμετάλλευση67.

β. Την εμμονή στην προώθηση εναλλακτικών οδεύσεων

παροχέτευσης των ενεργειακών πόρων, κατ’ αντιδιαστολή προς τις οδεύσεις

(αγωγούς) που εκκινούν από τη Ρωσική Ομοσπονδία και παρέχουν ενέργεια σε

χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Είναι εμφανής η προσπάθεια που καταβάλλουν οι

Η.Π.Α. σε όλα τα επίπεδα (διπλωματικά, οικονομικά κτλ) ώστε η Ρωσία να μην

καταστεί ο μόνος ενεργειακός πάροχος της Δυτικής Ευρώπης68. Στο σημείο αυτό

είναι που εντοπίζονται οι πολύ θετικές αναφορές των Αμερικανών στον υπό μελέτη

ακόμη αγωγό East-Med69, ο οποίος θα συνεισφέρει ταυτόχρονα στον

«πλουραλισμό» και κατά συνέπεια, στην ενεργειακή αυτονομία των

δυτικοευρωπαϊκών χωρών και στον περιορισμό του γεωπολιτικού ρόλου της Ρωσίας

στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Ο «πόλεμος» των αγωγών» διεξάγεται με αμείωτη

ένταση, και είναι σε μεγάλο βαθμό φυσιολογικό, να σημειώνονται εξελίξεις που δεν

ευνοούν την μια ή την άλλη ενεργειακή οδό. Υπό το πρίσμα της τελευταίας

διαπίστωσης θα πρέπει να αντιμετωπίζεται και η προσφάτως εκδηλωθείς ιταλική

«επιφυλακτικότητα» όσον αφορά το σχέδιο East-Med, η οποία ερμηνεύεται και ως

πρόθεση της Ιταλίας να εξασφαλίσει τα μέγιστα δυνατά κέρδη σε μια

65 Ροζάκης Χ.. . Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Σελ. 26-87 66 Τσάλτας Γ., , (Επιμ.), Η Γεωγραφία στις Διεθνείς Σπουδές : Μία Γεωγραφική Προσέγγιση της Σύγχρονης Διεθνούς Κοινότητας. 61-97 67 Ιωσηφίδης Ι., Ενεργειακός Σχεδιασμός 2011-2030 και Γεωπολιτική. Κύπρος: ΑΠΕ, Φυσικό Αέριο. 27+12 χώρες μαζί… και 1 εναντίον.

, σελ. 14-68 68 Ι. Θ. Μάζης, Γεωπολιτική Πραγματικότητα στο Δίπολο Ελλάδος-Κύπρου, Λύσεις και άλλοθι, σελ. 82-174 69

https://energypress.gr/news/o-agogos-fysikoy-aerioy-east-med-pipeline-kai-oi-tropoi-metaforas-apo-mesogeio-stin-eyropi

36

διαπραγμάτευση ουσιαστικά , μέχρι και την τελική λήψη απόφασης και την έναρξη

των εργασιών κατασκευής του συγκεκριμένου αγωγού.

γ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μετά το 2010, και με Προεδρία Μπαράκ

Ομπάμα, έδωσαν την εντύπωση πως αποσύρουν σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον

τους από τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή. Αυτό φάνηκε να επιβεβαιώνεται από

τη στάση που τήρησαν στην Συριακή κρίση, όπου επί μακρόν τον πρώτο λόγο

διαδραμάτισε η Ρωσία, μέσω της ενεργού –και στρατιωτικής- της παρέμβασης στον

Συριακό εμφύλιο. Σε ότι αφορά το τελευταίο, θα πρέπει να σημειωθεί κάτι που

αφορά βεβαίως και τις πραγματικές δυνατότητες της Ρωσίας να διαδραματίσει

ακόμη περισσότερο αυξημένο ρόλο στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Κάτι

τέτοιο και με τα σημερινά δεδομένα, απέχει σημαντικά από την πραγματικότητα,

καθόσον οι ίδιοι «γεωπολιτικοί συντελεστές» της χώρας, σε μεγάλο μέρος αυτών,

μάλλον εμφανίζουν μειωτικές τάσεις, (οικονομία, υπερπόντια προβολή ισχύος,

γεωγραφική γειτνίαση) και επιπλέον ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται. Μια έστω και

σύντομη αναδρομή στο ιστορικό παρελθόν, αποκαλύπτει πως η Ρωσία (πρώην

Σοβιετική Ένωση) σε μείζονες κρίσεις που εντοπίζονταν στην περιφέρεια της Μέσης

Ανατολής, δεν κατάφερε να υποστηρίξει επαρκώς τις «υποθήκες» που είχε εγγράψει

(συμμαχίες-συνεργασίες με χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως Αίγυπτος, Συρία

κ.ο.κ.) , με αποτέλεσμα στο πέρας εκάστης κρίσεως-συγκρούσεως, να βρίσκεται σε

μειονεκτική θέση έναντι του κύριου αντιπάλου της που υπήρξαν οι Η.Π.Α. (βλ.

κρίσεις 1956 –πόλεμος του Σουέζ, 1967-πόλεμος Έξι Ημερών, 1973 – πόλεμος Γιόμ

Κιπούρ). Στην περίπτωση της Συρίας, η σύντονη παρέμβαση της Ρωσίας, εμφανίζει

σήμερα σημεία κάμψεως που υποστηρίζονται από τις πραγματικές στρατιωτικές

δυνατότητες της χώρας. Ο όποιος μελλοντικός ρόλος της Ρωσίας στο ζήτημα της

Συρίας, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την πρόθεση των Ηνωμένων Πολιτειών,

να «επανακάμψουν» γεωπολιτικά στη Μέση Ανατολή και βεβαίως από το κατά πόσο

οι κυβερνήσεις των δυο χωρών θα προσεγγίσουν, ως αποτέλεσμα της διάθεσης των

ηγετών τους για μια ευρύτερη παγκόσμια συνεννόηση-«κατανόηση»

(understanding). Ήδη τη στιγμή αυτή, βλέπουν το φως πληροφορίες που αφορούν

σε μια αμερικανο-ρωσική «συνεννόηση» σε σχέση με το Ιρανικό ζήτημα, κάτι που

σαφώς θα έχει και απεικονίσεις και στο θέμα της Συρίας. Κάτι τέτοιο –εφ’ όσον

επιβεβαιωθεί και στην πράξη- θα έχει ως συνέπεια την προσέλκυση εκ νέου των

Η.Π.Α. στις μεσανατολικές εξελίξεις, σαφέστατα όμως όχι στα επίπεδα των

δεκαετών 1960, 1970, και 1980, όταν και αυτές είχαν ουσιαστικά τον πρώτο και τον

τελευταίο λόγο στις γεωπολιτικές πραγματικότητες στην περιοχή αυτή. Εν

κατακλείδι, ο ρωσικός ρόλος –και ιστορικά- περιορίζεται σε αυτόν της αναζήτησης

κενών στις αμερικανικές ενέργειες και στη δημιουργία προβλημάτων στις τελευταίες,

που κατά προέκταση δημιουργού και ρωγμές στην «δυτική» συμμαχία.

δ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες – σαφέστατα μετά το 2016 με την Προεδρία

Τράμπ - θεωρούν το Ισραήλ, χώρα με την οποία η ταύτιση συμφερόντων στην

περιοχή, αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την δόμηση ενός σχήματος - πλέγματος

37

ασφάλειας. Με τα σημερινά δεδομένα, η ταύτιση συμφερόντων μεταξύ των δύο

πλευρών, βρίσκεται σε ιστορικά «υψηλά» κάτι το όποιο ως φαινόμενο ήταν τόσο

εμφανές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Αυτή η τάση βεβαίως, δέον να

θεωρηθεί ως εξαρτημένη μεταβλητή, αφ’ ής στιγμής, υπόκειται και στις εσωτερικές

ισορροπίες εντός των δυο αυτών χωρών. Οι εκλογές στο Ισραήλ, στις 17

Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, δεν αναμένεται να ανατρέψουν την εμφανιζόμενη

δυναμικά στις διμερείς σχέσεις, αλλά από την άλλη πλευρά, πολλά θα εξαρτηθούν

από τις επικείμενες πλέον νέες Προεδρικές εκλογές του 2010 στις Η.Π.Α. Σύμφωνα

με τα σημερινά δεδομένα, μια «ανατροπή» στις Η.Π.Α. με την μορφή της

επανάκαμψης μιας κυβέρνησης Δημοκρατικών, (υπόθεση εργασίας που στηρίζεται

στην πολιτική ατζέντα, κομιστής της οποίας είναι πολλοί υποψήφιοι από το

Δημοκρατικό στρατόπεδο) αποκλίνει σημαντικά από την παρούσα θεώρηση της

κυβέρνησης Τράμπ.

ε. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ταυτόχρονα, αντιμετωπίζουν στους

υπολισμούς τους τον παράγοντα Κίνα, που την τελευταία δεκαετία έχει εκδηλώσει

πλήρως μια εξαιρετικά φιλόδοξη στρατηγική διείσδυσης, σε πολλές περιοχές του

κόσμου, ιδίως σε συγκεκριμένες εξ αυτών που σχετίζονται με το ζήτημα της

προμήθειας ενεργειακών πόρων και της κάλυψης των σχετικών αναγκών της

χώρας. Και στην περίπτωση αυτή, οι πραγματικές δυνατότητες της Κίνας, θα

αποδειχθεί – όπως και στην περίπτωση της Ρωσίας - αν ανταποκρίνονται στον ρόλο

που η Κίνα διακηρυκτικά διαδραματίζει. Παρά το γεγονός πως η μεγάλη αυτή

ασιατική χώρα, έχει καταφέρει να προωθήσει τα συμφέροντα της (μέσω και του

γνωστού σχεδιασμού One belt-One Road) με ποικίλα προγράμματα επενδύσεων σε

ευρωπαϊκές – και όχι μόνο - χώρες και με ποικίλο βαθμό επιτυχίας, φαίνεται να

εφαρμόζει μια γνωστή από το παρελθόν αμερικανική οικονομική – κυρίως -

στρατηγική, που θυμίζει αυτή των «πετροδολλαρίων» που κατ’ ουσία στήριζαν την

μεγέθυνση της αμερικανικής οικονομίας και μετρίαζαν τις πραγματκές υφεσιακές

τάσεις της.

στ. Σε ότι αφορά την αμερικανική εξωτερική πολιτική έναντι της

Τουρκίας – και η οποία ιδιαζόντως ενδιαφέρει την Κυπριακή Δημοκρατία, ως

αποτέλεσμα της μετατόπισης του καθεστώτος Ερντογάν σε μια αποκλίνουσα

κατεύθυνση, από τα ιστορικά δεδομένα, αυτή παρουσιάζει μεν αρκετά κοινά σημεία

σε σχέση με το παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα εμφανίζει και πολύ σημαντικές

μοναδικότητες που σχετίζονται κυρίως με τις πραγματικές στοχεύσεις του Προέδρου

Ερντογάν και πολλών εκ της παράταξης του. Ενώ λοιπόν, όπως σημειώθηκε και

ανωτέρω, οι τουρκο-αμερικανικές σχέσεις και στο παρελθόν είχαν τεθεί σε δοκιμασία

(με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά της κρίσεως του 1964 με το αναφερθέν

τελεσίγραφο Τζόνσον, της κρίσεως που αφορούσε το ζήτημα της παραγωγής

οπιούχων στο τουρκικό έδαφος, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, αλλά και τη μετά

την τουρκική εισβολή του ’74 επιβολή εμπάργκο εκ μέρους του Αμερικανικού

38

Κογκρέσου), στη συνέχεια ανέκτησαν τη δυναμική τους και σε μεγάλο βαθμό

αποκατέστησαν τις ισορροπίες.

ζ. Τούτο οφείλεται στην εδραία αντίληψη ακόμη, σε πολλούς κύκλους

της αμερικανικής Διοίκησης, πως η Τουρκία, αποτελεί αναπόσπαστο και αναγκαίο

τμήμα της δυτικής γεωπολιτικής γεωμετρίας και πως σε καμία περίπτωση, η χώρα

αυτή δεν θα πρέπει να αφεθεί στην επιρροή τρίτου μέρους (βλ. Σοβιετική Ένωση-

Ρωσία). Σε σημαντικό βαθμό, οι αντιλήψεις αυτές είχαν ισχυρότατη επιρροή σε

κύκλους του Στρατιωτικού κατεστημένου (βλ. Πεντάγωνο-Υπουργείο Άμυνας),

καθώς και σε μερίδα –πλην με σημαντικότατη επιρροή λόγω της δράσης και των

ομάδων πιέσεως είτε αμιγώς τουρκικής προέλευσης, είτε μέσα από τον συντονισμό

με εβραϊκές οργανώσεις και λόμπι- αξιωματούχων του αμερικανικού Υπουργείου

Εξωτερικών. Ως επί το πλείστον επίσης, παρόμοιες «φιλοτουρκικές» αντιλήψεις

εξέφραζαν κύκλοι του περιβάλλοντος των εκάστοτε Αμερικανών Προέδρων

(σύμβουλοι Εθνικής Ασφάλειας, υπηρεσίες Πληροφοριών κ.ά.) με συνέπεια να

προκρίνεται μια λύση στα εκάστοτε «αδιέξοδα» των κρίσεων, που εξυπηρετούσε τα

τουρκικά συμφέροντα.

η. Στην παρούσα συγκυρία, αν και οι πλέον προσκείμενοι στα τουρκικά

συμφέροντα κύκλοι, «αναγνωρίζουν πως οι τουρκικές επιδιώξεις και συμφέροντα,

αποκλίνουν από τα αντίστοιχα αμερικανικά, τείνουν να αποδίδουν την τουρκική αυτή

εξωτερική συμπεριφορά στις αντιλήψεις και θεωρήσεις του ιδίου του σημερινού

τούρκου Πρόεδρου. Με άλλη διατύπωση, οι κύκλοι αυτοί, διατείνονται πως εάν

υφίστατο αλλαγή στο παρόν καθεστώς στην Τουρκία, αυτομάτως θα επέρχοντο και

διορθωτικές κινήσεις προς την κατεύθυνση της σύγκλισης εκ νέου των διμερών

συμφερόντων.

θ. Οι αντιλήψεις αυτές είναι προφανώς προβληματικές, καθόσον δεν

υπολογίζουν πως, στο εσωτερικό της Τουρκίας, η πίστη πως τα τουρκικά εθνικά

συμφέροντα ΔΕΝ ταυτίζονται πλέον με τα αμερικανικά, διαχέεται πλέον –ως

αποτέλεσμα μια πολυετούς κυριαρχίας του Πολιτικού Ισλάμ στη χώρα αυτή- στο

σύνολο των πολιτικών δυνάμεων.

ι. Είναι προφανές, πως πολλά θα εξαρτηθούν από την κατάληξη της

προβληματικής του ζητήματος της αγοράς από την Τουρκία του πυραυλικού

αντιαεροπορικού συστήματος S-400 από την Ρωσία. Οι ερμηνείες που αποδίδονται

σε αυτή την τουρκική κίνηση ποικίλλουν, αλλά μια πολύ σοβαρή εκτίμηση είναι πως

το καθεστώς Ερντογάν προέβη σε αυτό το διάβημα, υπολογίζοντας πως οι

αντιδράσεις της αμερικανικής πλευράς θα ήταν «διαχειρίσιμες» και επί τη βάση της

αρχικά πολιτικά αποδυναμωμένης θέσης του νέου Αμερικανού Πρόεδρου.

ια. Η παρούσα μελέτη –και επί τη βάση των εξελίξεων των τελευταίων

ημερών- θεωρεί ως εξαιρετικά πιθανή την τουρκική υποχώρηση στο συγκεκριμένο

39

θέμα, με μόνο ζητούμενο, τον τρόπο με τον οποίο θα εμφανισθεί η αναδίπλωση

αυτή. Είτε με την μορφή αναβολής παράδοσης-παγώματος της προμήθειας, είτε

μέσω του τεχνάσματος της εγκατάστασης των πυραύλων S-400 εκτός τουρκικής

επικράτειας. Θα μπορούσε, να υλοποιηθεί κατά συνέπεια πρακτική που ανακαλεί

στη μνήμη το ανάλογο της προμήθειας και τελικής εγκατάστασης των κυπριακών

πυραύλων S-300. Η εκτεταμένη αναφορά που έγινε σε ανωτέρω τμήμα της μελέτης,

υπήρξε εσκεμμένη, ώστε να διαπιστωθούν οι όποιες ομοιότητες και οι ανάλογες

διαφορές μεταξύ των δυο αυτών ζητημάτων.

Περιθώρια και περιορισμοί από πλευράς Κυπριακής

Δημοκρατίας

Σε ότι αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία, σε σχέση με την περιφέρεια της Ανατολικής-Νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, υφίστανται τα παρακάτω δεδομένα και διαπιστώσεις και λαμβάνονται υπόψη οι ακόλουθοι υπολογισμοί: α. Η Κυπριακή Δημοκρατία από ιδρύσεως της, αντιμετωπίζει σαφή

εμφανή και διαπιστωμένη απειλή για την ύπαρξη της από την Τουρκία, γεγονός που

καθίσταται σαφές διαχρονικά, μέχρι και σήμερα.

β. Η Κύπρος, έχει ήδη από το 1978-9, έχει εκφράσει την ειλικρινή

διάθεση της να εξευρεθεί μια δίκαιη μόνιμη και βιώσιμη λύση του ζητήματος που

προκύπτει σε σχέση με την επιθετική βόρεια γειτονική χώρα και το σύνολο των

αποτυχημένων διαχρονικά πρωτοβουλιών, απεικονίζουν απλώς την έλλειψη από

την άλλη πλευρά να εξευρεθεί μια παρόμοια λύση.

γ. Από το 2004, η Κ.Δ. είναι κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

ιδιότητα που της προσέδωσε ιδιαίτερα αυξημένο σε σχέση με το παρελθόν διεθνές

κύρος και που εξακολουθεί να της παρέχει ισχυρά πολιτικά, οικονομικά και

διπλωματικά πλεονεκτήματα στις πάγιες εθνικές θέσεις της.

δ. Η συμμετοχή της Κύπρου στην Ε.Ε. παρά το ότι στο ευρωπαϊκό

πεδίο θωρακίζει την νομική της υπόσταση, δεν διαφαίνεται – με τα σημερινά

δεδομένα - πως της εξασφαλίζει την απαραίτητη κάλυψη στα θέματα κυρίως της

ασφάλειας. Όπως διαπιστώθηκε και από τις πρόσφατες δραστηριότητες εντός της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε σχέση με την τουρκική προκλητικότητα εντός της

Κυπριακής Α.Ο.Ζ. (Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης), η Ένωση σαν συλλογικός

οργανισμός, στο βαθμό που απεικονίζει και τις θέσεις των κρατών μελών της, η

στήριξη την οποία θα πρέπει να αναμένει από τους ευρωπαίους εταίρους της, θα

εξακολουθήσει να κείται μακράν της αναγκαίας για την αντιμετώπιση της τουρκικής

επεκτατικότητας. Χώρες μέλη (τουλάχιστον προς το παρόν) όπως το Ηνωμένο

Βασίλειο, εμφανίζονται ως ιδιαίτερα αντίθετες στο να προβούν σε κινήσεις που θα

40

μπορούσαν να περιορίσουν τις τουρκικές δραστηριότητες και δεν υπάρχουν

ενδείξεις για μελλοντική αλλαγή της στάσης τους στο ζήτημα αυτό.

ε. Σε αναφορά προς το Ηνωμένο Βασίλειο, και δεδομένου ότι αυτό

εξακολουθεί να διατηρεί εμπράγματα συμφέροντα επί της Νήσου (βρετανικές

Βάσεις), η όποια αλλαγή στάσεως θα δύνατο να επισυμβεί μόνο μέσω της πίεσης

που εξασκεί η δυναμική στο Διεθνές Δίκαιο και που αφορά στην τάση που υφίσταται

εντός αυτού, να ανατρέπονται σταδιακά όλα τα κατάλοιπα της Αποικιοκρατίας, που

είναι προφανή στην κυπριακή περίπτωση.

στ. Στο πεδίο των Ηνωμένων Εθνών, η Κυπριακή Δημοκρατία,

εξακολουθεί να στηρίζει τις πρωτοβουλίες που στόχο έχουν την εξεύρεση λύσεως

στο ζήτημα, μέσω διαπραγματεύσεων, χωρίς τούτο να σημαίνει πως, η διαδικασίες

αυτές βρίσκονται σε στάδιο που θα δικαιολογούσε αισιοδοξία από κυπριακής

πλευράς.

ζ. Οι τουρκικές επιδιώξεις, που υποκρύπτονται πίσω από τις θέσεις

που εκφράζονται από αυτή την πλευρά, δεν αφίστανται ουσιαστικά σε κανένα

σημείο, από την έναρξη των διεθνών διαβουλεύσεων , και σαφώς μεταφράζονται

στις πάγιες προσπάθειες για ανατροπή του διεθνούς στάτους της Κ.Δ. μέσω της

αυτοδιάλυσης της και της δημιουργίας ενός πολιτειακού μορφώματος που θα

εξυπηρετεί απόλυτα τους τουρκικούς εθνικούς στόχους που είναι απλά ο

γεωπολιτικός έλεγχος της Μεγαλονήσου. Οι επιδιώξεις αυτές δεν μεταβάλλονται

από την όποια αλλαγή στην εσωτερική πολιτική της χώρας αυτής, αλλά και

προδήλως από τις «κυβερνητικές» αλλαγές στα Κατεχόμενα εδάφη της Κυπριακής

Δημοκρατίας.

η. Οι σχέσεις που έχει αναπτύξει τα τελευταία έτη η Κυπριακή

Δημοκρατία με χώρες όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, απεδείχθησαν ότι υπήρξαν

καθοριστικές, κυρίως σε ότι αφορά τους τουρκικούς σχεδιασμούς. Η μεταβολή που

επήλθε στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, μετά το 2010, λαμβάνεται σοβαρά

υπόψη από τους τούρκους διαμορφωτές εξωτερικής πολιτικής και όσο αυτές

παραμένουν στα σημερινά δεδομένα, θα επηρεάζουν και την Κυπριακή Δημοκρατία.

Σύμφωνα με τις πλείστες πλέον αναλύσεις που εστιάζουν στις τουρκο-ισραηλινές

σχέσεις, ακόμη και άμεση αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας δεν πρόκειται

να επαναφέρει τις σχέσεις στα προ του 2010 επίπεδα. Τούτο είναι σε μεγάλο βαθμό

εξηγήσιμο, από την πάγια αντι-εβραϊκή στάση της τουρκικής κοινωνίας και ως

αποτέλεσμα της «διάχυσης» που επήλθε σε μεγάλα τμήματα της. Το Ισραήλ,

αντιλαμβάνεται πως τα ίδια τα μεγέθη της Τουρκίας, έχουν μεγεθυνθεί σε βαθμό που

είναι εξαιρετικά δύσκολο να παραμείνουν ελέγξιμα και διαχειρίσιμα.

θ. Από την άλλη πλευρά, η Κυπριακή Δημοκρατία, δεν είναι ρεαλιστικό

να υπολογίζει σε μια παρέμβαση του Ισραήλ, με τη μορφή της άμεσης εμπλοκής

41

στρατιωτικών δυνάμεων του τελευταίου, σε αντιπαράθεση με αντίστοιχες τουρκικές.

Τούτο θα μπορούσε να συμβεί, στην περίπτωση που και οι Ηνωμένες Πολιτείες,

κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση και πάλι υπό προϋποθέσεις. Η στήριξη από

πλευράς Ισραήλ, μέχρι τούδε, υπάρχει στο επίπεδο παροχής ροής στρατηγικής και

τακτικής φύσεως πληροφοριών, τεχνικού εξοπλισμού και βεβαίως σε μια

επαυξημένη πολιτική και διπλωματική στήριξη. Οι κινήσεις προς την κατεύθυνση

ακόμη μεγαλύτερης σύνδεσης των ενεργειακών προγραμμάτων των δυο χωρών, θα

συνεχισθούν, αφού τα ισραηλινά συμφέροντα καλύπτονται πλήρως από αυτή την

προοπτική και κατά συνέπεια, η Κυπριακή Δημοκρατία, έχει κάθε λόγο να την

επιδιώκει μετ’ επιτάσεως, ακόμη και αν αυτή από οικονομικής απόψεως, δεν

καλύπτει πλήρως τις οικονομικές ανάγκες της Δημοκρατίας.

ι. Σε σχέση με την Αίγυπτο (χώρα η οποία τουλάχιστον με το παρόν

καθεστώς δεν αποκλίνει και αυτή από τις αμερικανικές στοχεύσεις) η Κυπριακή

Δημοκρατία, έχει αναπτύξει στενότατες, πολιτικές και οικονομικές σχέσεις, αφ’ ής

στιγμής τα συμφέρονται των δυο πλευρών, συγκλίνουν, πόσω δε μάλλον αφ’ ής

στιγμής αξιολογούν την Τουρκία ως κράτος με αντικείμενες επιδιώξεις. Η παραμονή

κατ΄ αυτή την έννοια, στην Αίγυπτο, του παρόντος πολιτικού καθεστώτος, με σαφείς

αντιδιαμετρικές θέσεις αυτών που εκφράζει η Τουρκία, είναι μια εξαρτημένη μεν

μεταβλητή, η οποία δε, και εφόσον δεν υπάρξει δραματική ανατροπή ων

δεδομένων, είναι προς το συμφέρον τόσο της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο και της

Διεθνούς Ειρήνης και Ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή.

ια. Εδώ και αρκετά χρόνια, διεξάγεται, τόσο στην Κύπρο , όσο και σε

κύκλους του εξωτερικού, η συζήτηση για το κατά πόσον η Κυπριακή Δημοκρατία,

στο άμεσο ή στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, δέον να καταστεί μέλος του Ν.Α.Τ.Ο.. Η

συζήτηση επ’ αυτής της θεωρητικής πρότασης, παραμένει επί του παρόντος, και για

όσο διάστημα και η Τουρκία παραμένει εντεταγμένη στον πολιτικο-στρατιωτικό

συνασπισμό της Δύσεως, άνευ περιεχομένου, καθόσον οι αντιρρήσεις της Τουρκίας

πρέπει να θεωρούνται δεδομένες, ίσως ακόμη και στην περίπτωση της μελλοντικής

επανένωσης της Νήσου.

ιβ. Από την άλλη πλευρά, η Κύπρος, ορθώς, σε διμερές επίπεδο,

καλλιεργεί εντατικές και συντεταγμένες σχέσεις με χώρες μέλη του Βορειοατλαντικού

Συμφώνου, όπως επί παραδείγματι η Γαλλία. Πέραν αυτής της τελευταίας, και άλλες

Νατοϊκές χώρες φέρονται ανεπισήμως να έχουν διευρευνήσει ενδεχόμενα

μεταφοράς δραστηριοτήτων τους επί του εδάφους της Δημοκρατίας. Η αντίληψη επί

των οποίων εδράζεται η επί αμυντικών πτυχών δόμηση της συνεργασίας με άλλες –

πέραν των Η.Π.Α. νατοϊκές χώρες, ανταποκρίνεται στην έννοια της «σύζευξης»

(linkage), συμφερόντων, όπου ακόμη και ελλείψει επίσημης συμφωνίας αμυντικής

κάλυψης, τα εμπράγματα συμφέροντα των ενδιαφερομένων μερών, δημιουργούν σε

κάποιο βαθμό και δικαιώματα και υποχρεώσεις προασπίσεως τους.

42

ιγ. Η φαινομενικά «ανορθόδοξη» αυτή μέθοδος κάλυψης των

αμυντικών αναγκών μιας χώρας, και παρά τις όποιες παράπλευρες «δουλείες»

πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα, εντάσσεται στην διεθνώς παραδεκτή και

εφαρμοσμένη τακτική και στρατηγική της «εξωτερικής εξισορρόπησης», όπου τη

θέση των ιδίων αμυντικών δυνατοτήτων μιας χώρας, συμπληρώνουν (και όχι

υποκαθιστούν) συμμετοχές σε διμερή ή πολυμερή σχήματα άμυνας.

Μια ρεαλιστική θεώρηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Κυπρο-Αμερικανικές Σχέσεις

Όπως σημειώθηκε σε πολλαπλά σημεία στο ανωτέρω κείμενο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ορμώμενες από αντιλήψεις του παρελθόντος –που φθάνουν μέχρι του σημείου των αγκυλώσεων- εξακολουθούν να βλέπουν την Τουρκία σαν μια χώρα sine qua non, ήτοι άνευ της οποίας οι στρατηγικές τους σε ένα μεγάλο τμήμα της Ευρασίας και της Μεσογείου, χάνουν μεγάλο κομμάτι της δυναμικής τους. Έχει αναφερθεί πολλάκις στο παρελθόν, το πλήγμα-σοκ που δέχθηκε η Μεσανατολική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, μετά την Ιρανική επανάσταση και την αλλαγή καθεστώτος και τοποθέτησης της χώρας αυτής, μετά το 1979. Όσο καλά και αν είναι προετοιμασμένες οι Η.Π.Α. για μια «έξοδο» της Τουρκίας από την δυτική αρχιτεκτονική ασφάλειας στην ευρύτερη περιφέρεια, το μέγεθος του «γεωπολιτικού κενού» που θα προκύψει, είναι τέτοιο, ώστε να εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις σύντονες προσπάθειες της Ουάσιγκτον να διατηρήσουν την Τουρκία, μακράν της επιρροής τρίτων επίδοξων δυνάμεων, όπως κυρίως η Ρωσία. Σε αυτή την τελευταία παραδοχή, στηρίζει και την διαπραγματευτική της τακτική η Ερντογανική Τουρκία, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει μαξιμαλιστικά ανταλλάγματα. Εντός των ανταλλαγμάτων αυτών, κινείται και η καχυποψία της ελληνικής (Κυπριακής και Ελλαδικής) πλευράς, ότι α) στην καλύτερη περίπτωση η Τουρκία θα επιδιώξει να εξασφαλίσει από τους αμερικανούς δικαιώματα εκμετάλλευσης ή/και συνεκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων που κείνται στην Κυπριακή (και πιθανότατα και Ελληνική Α.Ο.Ζ.) ή β) θα επιδιώξει να εξασφαλίσει την αμερικανική συναίνεση σε μια λύση –μέσω ανανεωμένων πιέσεων του «διεθνούς παράγοντος»- στο Κυπριακό, που απάδει του Διεθνούς Δικαίου και δεν εξασφαλίζει την ασφάλεια και ευημερία του Κυπριακού Ελληνισμού, καθιστώντας την όποια «Νέα Κύπρο» υποχείριο της Τουρκίας, που θα ελέγχει πολιτικά, οικονομικά και γεωπολιτικά ένα χώρο πολύ μεγαλύτερο από αυτό που σήμερα κατέχει. Οι ελληνικές ανησυχίες έχουν ένα ρεαλιστικό υπόβαθρο, εάν οι τουρκο-αμερικανικές σχέσεις ξεφύγουν από την αδιέξοδη εικόνα που παρουσιάζουν τις στιγμές αυτές. Μια πιο ρεαλιστική και ψύχραιμη αποτίμηση της κατάστασης στις διμερείς σχέσεις Τουρκίας-Η.Π.Α. , αναγνωρίζει πως το μελλοντικό καθεστώς των σχέσεων αυτών, -και ιδίως από τη στιγμή που παραμείνει αλώβητο το καθεστώς Ερντογάν- θα κινηθεί σε ένα μοτίβο, συνεχιζόμενων προστριβών, δεδομένου ότι τα συμφέροντα των δυο πλευρών, αποκλίνουν και σε ικανό αριθμό ζητημάτων, όπως π.χ. σε σχέση με το Συριακό, το Κουρδικό και την τάση μιας ισλαμικών αποκλίσεων

43

Τουρκίας να διαφοροποιείται σε σχέση με το Παλαιστινιακό και συνεπώς σε σχέση με το Ισραήλ. Η ερμηνευτική αυτή τάση, δέχεται, ότι η Τουρκία δεν θα επανέλθει σε καμία περίπτωση στα επίπεδα των περασμένων δεκαετιών όσον αφορά την σημασία που της αποδίδετε από την αμερικανική πλευρά. Ακόμη δε περισσότερο, εάν, σημειωθεί προσέγγιση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας, κάτι που θα μειώσει σημαντικά τα περιθώρια ελιγμών και τακτικισμών της τουρκικής πλευράς, που μέχρι στιγμής, εκμεταλλεύεται το υψηλό συγκρουσιακό δυναμικό μεταξύ Η.Π.Α. – Ρωσίας, προσεγγίζοντας καθ’ εκάστην, τη μια ή την άλλη πλευρά. Σημαντική ένδειξη, για το κατά πόσον η τελευταία προσέγγιση, έχει το θεωρητικό προβάδισμα έναντι της «παραδοσιοκρατικής» αντίληψης στις τουρκο-αμερικανικές σχέσεις, θα αποτελέσει και η έκβαση της -σε επίπεδο συζητήσεων ακόμη- άρσης στους αμερικανικούς περιορισμούς για προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού στην Κυπριακή Δημοκρατία. Οι προτάσεις προς την κατεύθυνση αυτή, είναι ακόμη σε διακηρυκτικό επίπεδο και μόνον εφόσον λάβουν τη μορφή δεσμεύσεων από το αμερικανικό νομοθετικό σώμα, θα μετουσιωθούν σε απτή πραγματικότητα. Αυτό που θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο, είναι, ότι οι «βεβαιότητες» και οι παραδοχές επί των οποίων εδράζονταν επί δεκαετίες, πολιτικοί και νομικοί σχεδιασμοί, βρίσκονται σε ένα σαφές καθεστώς ρευστότητας, όπου οι προβλέψεις για την κατεύθυνση που θα λάβουν οι εξελίξεις, είναι πρόωρες και υπόκεινται σε αναθεώρηση. Δείκτες υψηλής συμβολικής και πραγματικής σημασίας, προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση, θα αποτελέσουν οι επερχόμενες επαναληπτικές εκλογές στην ευρύτερη μητροπολιτική περιφέρεια της Κωνσταντινούπολης, στις 23 Ιουνίου, η συνάντηση στο περιθώριο της Διάσκεψης κορυφής των G-20 στο Τόκυο, στις 28 Ιουνίου μεταξύ Προέδρων Τράμπ και Ερντογάν, καθώς και βεβαίως οι εξελίξεις στο ζήτημα της αγοράς από την Τουρκία των ρωσικών πυραύλων S-400. Καταλήγοντας, στη μελέτη αυτή, κατεβλήθη η προσπάθεια να απεικονισθεί και επί τη βάση της ιστορικής εμπειρίας δεκαετιών, η εικόνα των διμερών σχέσεων μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Ηνωμένων Πολιτειών, να διακριβωθούν παράμετροι και σταθερές που τις χαρακτήριζαν και , αν το παρελθόν αποτελεί πολύτιμο σύμβουλο και για τα μέλλον, να αντληθούν χρήσιμα συμπεράσματα για πιθανά επαναλαμβανόμενα μοτίβα και τάσεις επί αυτών. Αυτό που έχει κερδίσει, τα δυο τουλάχιστον τελευταία χρόνια η Κυπριακή Δημοκρατία, είναι να αποτελεί ένα αναβαθμισμένο στην οπτική τρίτων (και των Ηνωμένων Πολιτειών) αυτόνομο και αυτεξούσιο συνομιλητή, ο οποίος στο παρελθόν γίνονταν αντιληπτός ως ήσσονος έως και αμελητέας σημασίας διεθνής δεών. Η Κυπριακή Δημοκρατία, μετά το 2004 και την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά την καταστροφολογία της εποχής των «σχεδίων Αννάν» κατάφερε να διατηρήσει τη διεθνή της υπόσταση, βασισμένη και στο μεγάλο όπλο που της παρέχει το Διεθνές Δίκαιο.

44

Μέσω αυτού, η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει σε νομικές διεθνείς πράξεις που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα της και αυτά των πολιτών της, παρά τις δυσμενείς συγκυρίες (όπως οι οικονομική κρίση) που έπληξαν σε σημαντικό βαθμό τα επίπεδα ευημερίας της Κυπριακής κοινωνίας. Αποτελεί ίσως πλεονασμό να τονισθεί το γεγονός, πως η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Κύπρου, έναντι της τουρκικής επιθετικότητας, είναι μια ακόμη απαραίτητη προϋπόθεση για την περαιτέρω θωράκιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από έξωθεν επιβουλές. ΥΠΟΓΡΑΦΗ Δημήτρης Δημητρίου Άνχης (ΠΖ)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

«Α» Παράρτημα Χαρτών «Β» Βιβλιογραφία

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 9η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΣΤΗΝ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΠEPIΘΩPIA KAI ΠEPIOPIΣMOI ΠPOΣEΓΓIΣHΣ KYΠPOY-HΠA»

ΧΑΡΤΗΣ

Ο ρόλος των Αμερικανών και οι ΑΟΖ της Ελλάδας και Κύπρου: Είναι οι ΗΠΑ με την Τουρκία;

Πηγή: https://hellasjournal.com/2019/06/o-rolos-ton-amerikanon-kai-oi-aoz-tis-elladas-kai-kyproy-einai-oi-ipa-me-tin-toyrkia/

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 9η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» ΣΤΗΝ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΠEPIΘΩPIA KAI ΠEPIOPIΣMOI ΠPOΣEΓΓIΣHΣ KYΠPOY-HΠA»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική Βιβλιογραφία Βερέμης, Θάνος., Ιστορία των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων 1453-1998.

Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2003. Γιαλλουρίδης, Χριστόδουλος., Τσάκωνας, Παναγιώτης. (Επιμ.), Ελλάδα

και Τουρκία μετά το Τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 1999.

Ήφαιστος, Παναγιώτης., Πλατιάς, Αθανάσιος. Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική. Αθήνα: Παπαζήση, 1992

Θεοδωρόπουλος, Βύρων., Οι Τούρκοι και Εμείς. Αθήνα: Φυτράκης, 1988.

Κουρής, Νίκος., Ελλάδα - Τουρκία: Ο Πεντηκονταετής Πόλεμος. Αθήνα: Λιβάνης, 1997.

Κωνσταντίνα Μπότσιου, Γιάννης Σακκάς, (Συλλογικό έργο,) Η Ελλάδα, η Δύση και η Μεσόγειος, 1945-1962 (1 vol). Θεσαλονίκη 2015: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας-Πρόγραμμα ΘΑΛΗΣ.

Αλεξανδρής, Aλέξης. κ.ά. Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις 1923-1987. Αθήνα: Γνώση, 1988.

Aydin, Mustafa. Τουρκική Εξωτερική Πολιτική. Αθήνα: Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, 2004.

Βαρβιτσιώτης, Θ., Καιρίδης, Δημήτρης., ΡfaΙtzgraff, L.R., Ασφάλεια στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις. Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 1997.

Κρανιδιώτης, Γιάννος. Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική. Σκέψεις και Προβληματισμοί στο Κατώφλι του 21ου Αιώνα. Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 1999

Μπιράντ, Μεχμέτ Αλί, Παζαρέματα , Αθήνα: Φλώρος, 1985. Νταβούτογλου Αχμέτ, Το Στρατηγικό βάθος. Η διεθνής θέση της

Τουρκίας, Αθήνα: Ποιότητα, 2010. Ντόκος, Θάνος. Ο Γεωστρατηγικός Ρόλος της Τουρκίας, Αθήνα:

Τουρίκης, 2001 Ιωάννης Μάζης: Verba Geopolitica et Islamica Τόμος Α’ 1995-2012,

ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Αθήνα 2013, Ιωάννης Μάζης: Γεωπολιτικά Ζητήματα στην Ευρυτέρα Μέση Ανατολή

και την Μεσόγειο, Τόμος Ι, Λειμών, Αθήνα, 2017, Σελ. 240-317, 317-343, 413-420, 474-511, 581-587, 625-645, 722-741

Ιωάννης Μάζης: Γεωπολιτικά Ζητήματα στην Ευρυτέρα Μέση Ανατολή και την Μεσόγειο, Τόμος ΙΙ, Λειμών, Αθήνα, 2018,

Ιωάννης Μάζης, Γεωπολιτική και Γεωστρατηγικές της Συριακής κρίσεως, Λειμών, Αθήνα, 2016,

Ιωάννης Μάζης, Η Γεωπολιτική της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και η Τουρκία, Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2008,

Σαζανίδης, Χρήστος., Ελλάδα, Τουρκία, ΝΑΤΟ και ο Εναέριος Χώρος του Αιγαίου. Θεσσαλονίκη: Μαίανδρος 1987.

Σαζανίδης, Χρήστος. Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις στην Πενταετία 1973-1978. Θεσσαλονίκη: Χρήστος Σαζανίδης. 1979.

Σολταρίδης, Συμεών., Από την Κρίση του Μαρτίου 1987 στο Νταβός 1988. Κομοτηνή: Εστία, 1988.

Σονμέζογλου, Φαρούκ. (Επιμ.), Μύθος και Πραγματικότητα: Ανάλυση της Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής, Τόμοι Α΄ και Β΄. Αθήνα: Infognomon, 2001 και 2002.

Τζανέτος, Γρηγόρης, Η Ευρωπαϊκή Διάσταση των Ευρωτουρκικών σχέσεων στο Αιγαίο και η Γεωπολιτική στρατηγική της Δύσης, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2007.

Τσαγλαγιανγκίλ Ιχσάν Σαμπρί, Οι αναμνήσεις μου, Αθήνα: Ποταμός, 2001,

Χιδίρογλου, Παναγιώτης., Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα της Τουρκικής Διπλωματικής Συμπεριφοράς Έναντι της Ελλάδος. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994.

Zürcher, Erik. Jan., Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2004.

Ι. Ιωσηφίδης, Ενεργειακός Σχεδιασμός 2011-2030 και Γεωπολιτική. Κύπρος: ΑΠΕ, Φυσικό Αέριο. 27+12 χώρες μαζί… και 1 εναντίον. Λευκωσία 2011, Πάργα .

Ι. Λουκάς, Η Γεωπολιτική, Αθήνα 2000, Τροχαλία Ζ. Brzezinski, Η Μεγάλη Σκακιέρα, Αθήνα 1998, Νέα Σύνορα-Λιβάνη Χ. Ροζάκης. . Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και το Διεθνές Δίκαιο

της Θάλασσας. Αθήνα 2013: Παπαζήσης. Ε. Ρούκουνας. Διεθνές Δίκαιο 2. Αθήνα 1982: Σάκκουλας Χ. Ασωνίτης, Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της

Θάλασσας. Αθήνα 1995: Παπαζήσης Γρ. Τζανέτος,Η Ευρωπαϊκή διάσταση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων

στο Αιγαίο και η Γεωπολιτική Στρατηγική της Δύσης, Αθήνα 2007,Ι. Σιδέρης

Φ. Σονμέζογλου (επιμ.), Μύθος και Πραγματικότητα της τουρκικής Εξωτερικής πολιτικής, Αθήνα 1998, infoγνώμων

Α. Αριστοτέλους , Διαχρονικοί στρατηγικοί παράγοντες στο Κυπριακό, Λευκωσία, ΚΥΚΕΜ, 1998

Ευρυβιάδης Μ. (επιμ.) Ευρωπαϊκή Κύπρος, δυνατότητες προοπτικές και προβλήματα, Θεσσαλονίκη, ΙΑΑ, 2000

Β. Καρακωστάνογλου, Η ΑΟΖ στο Νέο Δίκαιο της Θάλασσας. Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2001, Σάκκουλας

Σ. Καργάκος, Μεσόγειος Η υγρή μοίρα της Ελλάδος και της Κύπρου. Αθήνα 2007, Σιδέρης

Γ. Κρανιδιώτης , Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974, Αθήνα1984, Θεμέλιο

Χρ. Γιαλλουρίδης & Π. Τσάκωνας, Ελλάδα και Τουρκία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, Αθήνα 2002, Ι. Σιδέρης

Ν. Κρανιδιώτης , Οι διεθνείς διαστάσεις του Κυπριακού, Αθήνα1983, Θεμέλιο

Ι.Θ. Μάζης, Γεωπολιτικά Ζητήματα Ευρυτέρας Μέσης Ανατολής και Μεσογείου, Αθήνα 2017, Λειμών

Ι. Θ. Μάζης, Γεωπολιτική Πραγματικότητα στο Δίπολο Ελλάδος-Κύπρου, Λύσεις και άλλοθι, Αθήνα 2015, Παπαζήσης

P. Calvocoressi, Η Διεθνής Πολιτική μετά το 1945, Αθήνα 2010, Τουρίκης

J. Baylis-S. Smith, P. Owens, Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής, Αθήνα 2013, . Επίκεντρο

H. Kissinger, Διπλωματία, Αθήνα 1995, Λιβάνη Α.Ν. Καντάς, Η Μικρή Σκακιέρα, Αθήνα 2016, Παπαζήσης Α. Νταβούτογλου, Το Στρατηγικό Βάθος, Αθήνα 2010, Ποιότητα J. J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων,

Αθήνα 2007, Ποιότητα F. Halliday, Η Μέση Ανατολή στις διεθνείς σχέσεις : Ισχύς, πολιτική και

ιδεολογία, Αθήνα 2010, Ξιφαράς Γ. Τσάλτας, , Γενική Επιμέλεια Παρουσίαση, Η Γεωγραφία στις

Διεθνείς Σπουδές : Μία Γεωγραφική Προσέγγιση της Σύγχρονης Διεθνούς Κοινότητας. Αθήνα 2011. Ι. Σιδέρης

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία K. Yiallourides & P. Tsakonas, Greece and Turkey after the end of the

Cold War, Caratzas Publ New York 2001,. Geoffrey Kemp, Robert E. Harkavy, Strategic Geography and the

changing Middle East, Carnegie Endowment for International Peace, Brookings Institution Press, Washington 1997

Evriviades Marios L. «The Turkish – Israeli Alliance: Attitudes Responses and Impact». Athens, Defense Analysis Instutute, May 2002,

Halper, Stefan. «Seeking A Cure For Gulf Oil Dependency». The Washington Times, October 3, 1996

Liel Alon, Turkey and the Middle East Oil, Islam and Politics, Lynne Rienner Publ., Boulder, London, 2001

Tamkoc, Metin. “Stable Instability of the Turkish Polity.” Middle East Journal, XXVII , 1973

Alford, Jonathan, ed. Greece and Turkey: Adversity in Alliance. New York: St. Martin’s, 1984.

Bahceli, Tozun. Greek-Turkish Relations since 1955. Boulder, Cob.: Westview Press, 1990.

Bozer, Ali. “Turkish Foreign Policy in a Changing World.” Mediterranean Quarterly, I (1990)

Crawford James Brownlie's Principles of Public International Law 8th Edition,Oxford, 2012

Couloumbis, Theodore A. The United States, Greece and Turkey: The Troubled Triangle. New York: Praeger, 1983.

Evans Graham & Newhnham, The Penguin Dictionary of International Relations, Penguin Books , London , 1998

Karpat, Kemal H., ed. Turkey’s Foreign Policy in Transition, 1950—1974. Leiden: E.J. Brill, 1975.

Leighton, Marian Kirsch. Greco-Turkish Friction: Changing Balance in the Eastern Mediterranean. London: Institute for the Study of Conflict, 1979.

Mango, Andrew. “Greece and Turkey: Unfriendly Allies.” World Today, XLIII (1987)

Roberts, Cokie. “Dilemmas of the Greek-Turkish Conflict.” New Leader, LVIII (1975)

Rohn, P. “Turkish Treaties in Global Perspective.” Turkish Yearbook of International Relations (Ankara), VI (1965).

Ronzitti, N. “The Aegean Demilitarization, Greek-Turkish Relations and Mediterranean Security.” Foreign Policy (Ankara), XIV (1988

Soylemez, Yuksel. Foreign Policy of Turkey at the United Nations between the Years 1966—1972: Public Interventions, Selected Documents, Official Communications. Ankara: Ministry of Foreign Affairs, 1973.

Turkish Ministry of Foreign Affairs, Background Note on Aegean Disputes, (at www.mfa.gov.tr)

Tzounis, Ioannis. “Turkish-Greek Relations.” Foreign Policy, I (1971): 84-92.

Yilmaz, Mesut. “Turkish Foreign Policy.” Foreign Policy (Ankara), XIV (1988)