ΕΠΑΣ ΙΛΙΟΥ

ΒΟΗΘΟΙ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΥ

ZΩΪΚΕΣ ΔΡΟΓΕΣ

ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΑΡΜΑΚΟΓΝΩΣΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Μ. ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ

ΙΛΙΟΝ 2013-2014

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ……………………………………………1

Κανθαρίδες………………………………………….. 2

Κερί κίτρινο και λευκό……………………………… 4

Κήτειο στέαρ………………………………………... 7

Συνθετικό σπαρματσέτο………………………….. 9

Προβάτειο λίπος…………………………………… 10

Λανολίνη……………………………………………. 11

Χοίρειο λίπος……………………………………….. 14

Μόσχος……………………………………………… 15

Ονισκέλαιο………………………………………….. 17

Καστόριο……………………………………………. 21

Ζελατίνα λευκή……………………………………… 22

Οι κυριότερες ζωικές δρόγες των αρχαίων……… 24

Βιβλιογραφία………………………………………...

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η φύση έχει μια άπειρη ποικιλία μορφών αλλά και χημικών δομών. Δρόγη είναι όρος που συνδέεται με τα φαρμακευτικά κυρίως φυτά, καθώς και με αντίστοιχα ζωικής προέλευσης ή ορυκτά. Δρόγη είναι μόνο το μέρος του φυτικού ή ζωικού 2

οργανισμού π.χ. φύλλα ή φλοιός ή σπέρματα ή άλλο όργανο του φυτού ή ζώου, που χρησιμοποιείται για τη θεραπευτική ή άλλη δράση του.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ο κυριότερες ζωικές δρόγες είναι:

ΟΙ ΚΑΝΘΑΡΙΔΕΣ

ΤΟ ΚΕΡΙ, ΚΙΤΡΙΝΟ ΚΑΙ ΛΕΥΚO

ΤΟ ΚΗΤΕΙΟ ΣΤΕΑΡ

ΤΟ ΠΡΟΒΑΤΕΙΟ ΛΙΠΟΣ

Η ΛΑΝΟΛΙΝΗ

ΤΟ ΧΟΙΡΕΙΟ ΛΙΠΟΣ

ΜΟΣΧΟΣ

ΤΟ ΟΝΙΣΚΕΛΑΙΟ

ΤΟ ΚΑΣΤΟΡΙΟ

ΖΕΛΑΤΙΝΑ ΛΕΥΚΗ

ΚΑΝΘΑΡΙΔΕΣ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη προέρχεται από το έντομο Lytta Vesicatoria,κολεόπτερο της οικογένειας των Μηλοϊδών. Αυτό ζει στη Νότια και Μέση Ευρώπη

και στη Νότια Ρωσία κατά πολυάριθμες ομάδες κυρίως σε μελιές, κουφοξυλιές και άλλα φυτά, τρεφόμενο από το φύλλωμά τους.

ΣΥΛΛΟΓΗ: Η ανεύρεση των εντόμων με σκοπό τη συλλογή τους διευκολύνεται από τη χαρακτηριστική και αηδιαστική οσμή που

3

γίνεται αισθητή κι από μικρή απόσταση. Η συλλογή γίνεται πριν την ανατολή του ηλίου, όταν εξαιτίας του ψύχους της νύχτας, οι κανθαρίδες βρίσκονται σε νάρκη. Τα έντομα τοποθετούνται αμέσως μέσα σε δοχεία και θανατώνονται με προσθήκη αιθέρα ή διθειάνθρακα, χλωροφόρμιου, τερεβινθέλαιου κ.τ.λ. Στο τέλος ξηραίνονται σε θερμοκρασία που δεν υπερβαίνει τους 40 C. Η δρόγη αποτελείται από τα ξηραμένα με αυτόν τον τρόπο έντομα.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Η οσμή της δρόγης είναι ισχυρή και δηκτική και η γεύση δριμιά. Οι κανθαρίδες οφείλουν τη θεραπευτική τους χρήση στην κανθαριδίνη. Η κανθαριδίνη είναι άχρωμος κρυσταλλικός ανυδρίτης του εξαϋδροφθαλικού οξέος, δυσδιάλυτη στο νερό, ευδιάλυτη σε οργανικά διαλυτικά μέσα και προπάντων στην αλκοόλη και στα λιπαρά και αιθέρια έλαια. Η κανθαριδίνη είναι πολύ δηλητηριώδης για τα ζώα και τον άνθρωπο.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Χρησιμοποιείται με τη μορφή αλοιφής, εμπλάστρων, τα οποία εξαιτίας της μικρής ποσότητας κανθαριδίνης προκαλούν απλώς ερυθρότητα. Το oleum Canth και το collodium Cantharidatum χρησιμοποιούνται σε νευραλγίες, ρευματισμούς και άλλους πόνους. Το βάμμα κανθαρίδων προστίθεται σε σκευάσματα του τριχωτού της κεφαλής, τα οποία εξαιτίας της ερεθιστικής δράσης διευκολύνουν την ανάπτυξη τριχών. Η κανθαριδίνη σε μορφή σκόνης ή βάμματος χρησιμοποιείται στην ιατρική ως επισπαστικό και διουρητικό φάρμακο. Χρησιμοποιείται και στην κτηνιατρική ως αφροδισιακό φάρμακο.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Οι κανθαρίδες ή βουπρήστιδες, δρόγες θερμαντικές, ήταν γνωστές κατά την αρχαιότητα. Χρησιμοποιούνταν κατά της λέπρας και των λειχήνων.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Διάλυμα κανθαριδίνης4

R.p Κανθαριδίνη 0,7 gr.

Κολλόδιο 50 gr.

Ακετόνη 50gr.

Χρήση: Για την καταστροφή των μυρμηκιών και των οξυτενών κονδυλωμάτων ( διάλυμα 0,7 % ).

ΚΕΡΙ ΚΙΤΡΙΝΟ ΚΑΙ ΛΕΥΚΟ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Το κερί μέλισσας είναι ένα ζωικό κερί που σχηματίζεται μέσα στο σώμα των μελισσών και εκκρίνεται από το κάτω μέρος τους για να σχηματίσουν τα τοιχώματα των κερηθρών.

Έχει καφέ – κίτρινο χρώμα, λαμβάνεται από τις κερήθρες μετά την παραλαβή του μελιού και φέρεται στο εμπόριο με την ονομασία « κίτρινο των μελισσών» ως δευτερεύον προϊόν.

Οι κερήθρες που κενώθηκαν με απλή εκροή ή με πίεση ή εκτίναξη ή φυγοκέντρηση συντήκονται με νερό και η μάζα χύνεται σε τύπους ή μέσα σε τρύπες στη γη. Το ακατέργαστο αυτό κερί, που περιέχει διάφορα είδη ακαθαρσίας, φέρεται στο εμπόριο σκευασμένο με μορφή ακατέργαστων όγκων. Από το ακατέργαστο αυτό κερί, με επανειλημμένες τήξεις με νερό ή ατμούς, παρασκευάζεται το καθαρό κίτρινο κερί.

Το κερί που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά προϊόντα είναι το άσπρο κερί των μελισσών, που λαμβάνεται από το κίτρινο με αποχρωματισμό είτε με λευκαντικές ουσίες ( ενεργός άνθρακας, χρωμικό οξύ κ.α. ) είτε με ηλιακές ακτίνες ( το κίτρινο κερί απλώνεται σε λεπτά στρώματα στον ήλιο και στον αέρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα).

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Το κίτρινο κερί φέρεται στο εμπόριο σε κίτρινα,μορφής δίσκου πλακούντια, οσμής μελιού. Το λευκό κερί 5

φέρεται σε λευκούς ή κιτρινόλευκους δίσκους, στους οποίους δεν υπάρχει ή υπάρχει ελάχιστα η οσμή του μελιού.

Δεν προσκολλώνται κατά το μάσημα στα δόντια ( διάκριση από το νοθευμένο κερί με τάλκη). Το κερί σε χαμηλή θερμοκρασία σπάζει και τρίβεται, μαλακώνει στους 30 βαθμούς C , λιώνει στους 62 -63 βαθμούς C και βράζει στους 230 C. Διαλύεται τελείως στη βενζίνη, στο νέφτι και στο διθειούχο άνθρακα. Δε διαλύεται στο νερό ούτε στην ψυχρή αλκοόλη, τον αιθέρα, το χλωροφόρμιο και το βενζόλιο.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Το κερί μελισσών αποτελείται κατά 40% περίπου από ελεύθερες αλκοόλες ( μεταξύ αυτών υπερισχύει η μελισσυλική αλκοόλη ), από 30% περίπου από εστέρες, από 12% περίπου υδρογονάνθρακες, από 14 έως 15% από ένα μίγμα ελεύθερων λιπαρών οξέων, από μικρές ποσότητες χρωστικών καθώς επίσης και μια αρωματική ουσία άγνωστης φύσης.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Το κερί περιέχει αντιβιοτικές ουσίες και παρουσιάζει θεραπευτική δράση. Χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλους υδρογονάνθρακες π.χ. (βαζελίνη, υγρή παραφίνη) για την παρασκευή αλοιφών – βάσεων. Κυρίως χρησιμοποιείται ως γαλακτωματοποιητής αλλά έχει και μαλακτικές ιδιότητες.

Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται για την παρασκευή μάζας καταποτίων, κηρωτού χάρτου και εμπλάστρων.

Μεγαλύτερες ποσότητες κεριού χρησιμοποιούνται στην κηροπλαστική.

ΝΟΘΕΙΕΣ: Το κερί των μελισσών νοθεύεται με ανόργανες ουσίες, άμυλο, λίπος, στεατικό οξύ, κηροσίνη και άλλης προέλευσης κεριών.

6

ΙΣΤΟΡΙΑ: O Όμηρος αναφέρει « κηρόν μελιηδέα», και οι Ησίοδος, Ευριπίδης, Ιπποκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης αναφέρουν το κερί.

Ο Διοσκουρίδης αναφέρει σαν το καλύτερο είδος κεριού το κρητικό και από τον Πόντο, περιγράφει ακόμα και τη λεύκανση του κεριού με βρασμό. Ο Γαληνός γνωρίζει τη χρήση του κεριού για την παρασκευή εμπλάστρων. Αναφέρεται επίσης από τους Άραβες.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Cold cream

R.p Κερί μέλισσας 17 gr

Παραφινέλαιο 45 gr

Βόρακας 1 gr

Νερό 37ml

Χρήση: Ως μαλακτική και δροσιστική αλοιφή και ως βάση για ενσωμάτωση λιπόφιλων και υδρόφιλων φαρμάκων.

ΚΗΤΕΙΟ ΣΤΕΑΡ ( ΣΠΑΡΜΑΤΣΕΤΟ )

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Το κήτειο στέαρ ( σπαρματσέτο ) είναι το καθαρισμένο στερεό τμήμα που περιέχεται στις κοιλότητες του κεφαλιού των φαλαινών

(Physeter Macrocephalus και του Hyperoodon rostratus ). Και τα δύο ζώα στο κρανίο τους φέρουν γιγαντιαίες κοιλότητες γεμάτες λάδι,που πιθανόν σκοπό έχουν να συγκρατούν το ζώο, το οποίο έχει μεγάλα οστά, όταν κολυμπά.

ΛΗΨΗ: Το λάδι, αφού θανατωθεί το κήτος, και μετά τη διάνοιξη του κεφαλιού συλλέγεται γρήγορα με τη βοήθεια κάδων. Το 7

πρόσφατο λάδι, εξαιτίας της θερμότητας του σώματος του ζώου, είναι υγρό, χωρίζεται όμως στον ψυχρό αέρα σχεδόν σε δύο μέρη, στο κήτειο στέαρ που κρυσταλλώνεται και στο υγρό λάδι που παραμένει.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Το κήτειο στέαρ που έρχεται στο εμπόριο αποτελείται από μικρά τεμάχια, λευκά, στιλπνά, μικροκρυσταλλοφυλλώδη, λιπαρά στην αφή, ασθενούς χαρακτηριστικής οσμής και λιπαρής γεύσης.

Λιώνει μεταξύ 45 και 54 βαθμούς C και παρέχει υγρό διαυγές και άχρωμο, το οποίο έχει ασθενή και όχι ταγγή οσμή, επάνω δε στο χαρτί αφήνει λιπαρή κηλίδα. Διαλυτό στον αιθέρα, το χλωροφόρμιο, τη θερμή αλκοόλη και τα περισσότερα έλαια, αδιάλυτο στο νερό.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Το κήτειο στέαρ αποτελείται από εστέρες παλμιτικού και μυριστικού οξέος, από κετυλική αλκοόλη και ελεύθερα λιπαρά οξέα.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Το σπαρματσέτο χρησιμοποιείται για να βελτιώσει την εμφάνιση των αλοιφών ( που περιέχουν μεγάλη ποσότητα ύδατος, για να δρουν ψυκτικά,cold cream) και για να αυξήσει τη μαλακτική τους ικανότητα. Χρησιμεύει επίσης στην παρασκευή κητυλικής αλκοόλης.

Στη λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιείται, χορηγούμενο εσωτερικά, κατά των παθήσεων των βρόγχων και των πνευμόνων.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Απαλυντική αλοιφή

R.p Στέαρ κήτους 3 gr

Λευκό κερί 1,5 gr

Αμυγδαλέλαιο 8 gr8

Ροδόσταγμα 3 gr

Βάμμα βενζόης 0,7 ml

ΤΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΣΠΑΡΜΑΤΣΕΤΟ

Το συνθετικό σπαρματσέτο ( Cetyl Esters Wax ) είναι μίγμα εστέρων, ανώτερων λιπαρών αλκοολών, με λιπαρά οξέα.

Λευκές ή υπόλευκες ημιδιαφανείς νιφάδες με κρυσταλλική δομή και ελαφρά χαρακτηριστική οσμή.

Πρακτικά αδιάλυτο στο νερό, διαλυτό στη θερμή αλκοόλη, το χλωροφόρμιο, τον αιθέρα και τα περισσότερα έλαια. Σημείο τήξεως 43- 47 βαθμοί C.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Cold cream

R.p Συνθετικό σπαρματσέτο 6,2 gr

Λευκό κερί 6 gr

Παραφινέλαιο 28 ml

Βόρακας 0,25 gr

Νερό 9,5 ml

ΠΡΟΒΑΤΕΙΟ ΛΙΠΟΣ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη, το λίπος του πρόβατου, είναι το λίπος που λαμβάνεται από το λιπαρό ιστό της κοιλιάς των προβάτων.

9

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ :Το προβάτειο λίπος λαμβάνεται με σύντηξη και διήθηση και αποτελεί στερεή μάζα, χαρακτηριστικής οσμής, που έχει σημείο τήξης 45 έως 50 βαθμούς C.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Η δρόγη αποτελείται από διάφορα λιπαρά οξέα, τα οποία κατά το μεγαλύτερο μέρος βρίσκονται σαν μίγμα γλυκεριδίων. Τα λιπαρά οξέα είναι ελαϊκό , στεατικό, παλμιτικό, λινολικό και μυριστικό οξύ.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Το λίπος του πρόβατου χρησιμοποιείται σαν βάση παρασκευής αλοιφών.

ΛΑΝΟΛΙΝΗ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η λανολίνη είναι κίτρινη, κέρινη ουσία, καθαρά ζωικής προέλευσης και είναι μία αρκετά πολύπλοκη σύνθεση εστέρων και αλκοολών. Προέρχεται από τους αδένες όλων

των ζώων, από τα οποία επεξεργαζόμαστε το μαλλί. Πιο συγκεκριμένα προέρχεται από το σμήγμα του πρόβατου, που μετά την έκκρισή του από τους σμηγματογόνους αδένες εναποτίθεται στις ίνες του μαλλιού του.

ΛΗΨΗ: Στα πλυντήρια του μαλλιού παίρνεται ακάθαρτη λιπαρή μάζα που περιέχει, εκτός της λανολίνης, λιπαρά οξέα, σάπωνες και εστέρες. Το προϊόν αυτό υποβάλλεται σε πρόπλυση, δηλαδή κατεργάζεται με νερό. Ακολουθεί η κυρίως έκπλυση με σαπωνοδιάλυμα και διάλυμα σόδας που γαλακτοματοποιεί τα λίπη. Από το γαλάκτωμα αυτό αποχωρίζεται με διάφορες μεθόδους η λανολίνη και λαμβάνεται σε διάφορους βαθμούς καθαρότητας , ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζεται.

10

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Χημικώς η λανολίνη είναι περισσότερο ζωικός κηρός παρά λίπος. Αποτελείται περίπου από 1 έως 2% υδρογονάνθρακες και ελεύθερα λιπαρά οξέα, 3% περίπου ελεύθερες αλκοόλες και 95 % περίπου εστέρες. Η λανολίνη αποτελεί μάζα σαν αλοιφή, είναι σχεδόν άοσμη, ημιδιαφανής, ωχροκίτρινη, κολλώδης με σημείο τήξεως 36-44 βαθμούς C.

Πρακτικά είναι αδιάλυτη αλλά αναμιγνύεται με το νερό σε αναλογία τουλάχιστον 1:2. Ελαφρά διαλυτή στους 25 βαθμούς C στην αιθυλική αλκοόλη, περισσότερο διαλυτή 1:75 στη θερμή αλκοόλη, διαλυτή στον αιθέρα, την ακετόνη και το χλωροφόρμιο.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Η λανολίνη θεωρείται κατάλληλη σαν βάση αλοιφών, γιατί αυτή εισδύει καλά στο δέρμα και δείχνει ελάχιστη ροπή για τάγγισμα. Όταν προστατεύεται από το φως και τον αέρα αλλοιώνεται ελάχιστα.

Η λανολίνη σε συνδυσμό με μαλακή παραφίνη ή κατάλληλα φυτικά έλαια παρέχει γαλακτώματα, τα οποία εισχωρούν στο δέρμα και διευκολύνουν την είσοδο ορισμένων φαρμάκων σε αυτό. Το ενδιαφέρον με αυτό το συστατικό είναι πως μπορεί να απορροφήσει ποσότητα νερού δύο φορές μεγαλύτερη από το βάρος του, άρα μπορεί να παίξει το ρόλο του γαλακτωματοποιητή. Σχηματίζει ένα προστατευτικό υδρολιπιδικό υμένα σαν γάντι, που λόγω της λιπαρής σύστασής του θρέφει, αλλά ταυτόχρονα συγκρατεί την υγρασία και αποτρέπει την αφυδάτωση της επιδερμίδας.

Χρησιμοποιείται αυτούσια για τις μαλακτικές και σταθεροποιητικές ιδιότητές της και συνεπώς ανευρίσκεται σε κρέμες για κάθε σκοπό.

Η καθαρή άνυδρη λανολίνη χρησιμοποιείται ελάχιστα σαν βάση αλοιφών. Στην πράξη χρησιμοποιείται για παρασκευή 11

καταποτίων, υποθέτων και άλλων σκευασμάτων. Ακόμα χρησιμοποιείται για την παρασκευή της ένυδρης λανολίνης.

Η ένυδρη λανολίνη αποτελεί μίγμα λανολίνης, νερού και ενδεχομένως παραφινέλαιου ή ελαιόλαδου σε διάφορες αναλογίες. Αυτή η βάση μπορεί να αναμιχθεί με μαλακή παραφίνη, παραφινέλαιο και κατάλληλα φυτικά έλαια και να σχηματιστούν σταθερά γαλακτώματα.

Οι αλκοόλες της λανολίνης, η υγρή λανολίνη, η υδατοδιαλυτή λανολίνη και η υδρογονωμένη λανολίνη είναι παράγωγα της λανολίνης και χρησιμοποιούνται για τους ίδιους σκοπούς.

ΙΣΤΟΡΙΑ : Η λανολίνη είναι γνωστή κατά την αρχαιότητα και αναφέρεται από το Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο σαν « Οίσυπος» και χρησίμευε στη θεραπευτική.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Αλοιφή για ξηρά χέρια

R.p Λανολίνη 5 gr

Σκληρή παραφίνη 5gr

Κετοστεατική αλκοόλη 5gr

Βαζελίνη 85 gr

ΧΟΙΡΕΙΟ ΛΙΠΟΣ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη αποτελείται από το λίπος που λαμβάνεται με σύντηξη του υποδόρειου ή των λιπαρών ιστών του κατοικίδιου χοίρου. Η τήξη γίνεται ύστερα

από κατατεμαχισμό του υλικού ( από υγιείς χοίρους ) μέσα σε λέβητες, πάνω από γυμνή φωτιά ή καλύτερα πάνω σε

12

υδατόλουτρο. Το διαυγές και άνυδρο λίπος μεταγγίζεται και φυλάσσεται μέσα σε κατάλληλα δοχεία.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Το χοιρινό λίπος αποτελεί μάζα λευκή, ασθενούς ιδιάζουσας οσμής και ήπιας γεύσης, που τήκεται στους 36 έως 42 βαθμούς C.Επειδή το λίπος με τον αέρα και το φως αλλοιώνεται, φυλάσσεται σε καλά κλεισμένα δοχεία και μακριά από το φως.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Το χοιρινό λίπος αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από μίγμα γλυκεριδίων ελαϊκού , παλμιτικού και στεατικού οξέος με μικρή ποσότητα ελεύθερων οξέων και ασαπωνοποίητων ουσιών.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Η δρόγη χρησιμοποιείται σαν βάση αλοιφών.

ΣΥΝΤΑΓΗ: Σκληρό σαπούνι

R.p Χοίρειο λίπος 50 gr

Ελαιόλαδο 50 gr

Διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου 40% 60 gr

Αιθανόλη 12gr

Νερό 200 gr

Ανθρακικό νάτριο 3gr , Χλωριούχο νάτριο 25gr

ΜΟΣΧΟΣ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη είναι το αποξηραμένο έκκριμα ενός αδένα του αρσενικού ζώου Moshus Moschiferus. Το ζώο αυτό διαβιώνει στις ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας.

13

ΛΗΨΗ: Ο αδένας, που από αυτόν βγαίνει το έκκριμα ( δρόγη ), βρίσκεται στο μέσο περίπου της κοιλιάς. Από τα ζώα, που φονεύθηκαν από τους κυνηγούς, κόβονται με απολίνωση οι αδένες και ξηραίνονται τα θυλάκια του μόσχου στον ήλιο ή πάνω σε θερμαινόμενες πέτρες. Στη συνέχεια μεταφέρονται στους τόπους συγκέντρωσης. Ο πιο σπουδαίος τόπος συγκέντρωσης της δρόγης είναι η Σαγκάη. Η δρόγη της προέλευσης αυτής φέρεται στο εμπόριο με το χαρακτηρισμό «μόσχος Τονκίνου».

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Τα θυλάκια του μόσχου του Τονκίνου είναι περίπου πιεσμένα, στρογγυλά ή ωοειδή. Μέσα στα θυλάκια βρίσκεται καστανέρυθρη μάζα που θρυμματίζεται εύκολα, είναι άοσμη αλλά επανέρχεται η αρχική ιδιάζουσα και διαπεραστική οσμή, ύστερα από διαβροχή με νερό.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Με απόσταξη με υδρατμούς του ξηρού εκκρίματος λαμβάνεται καστανό πτητικό έλαιο σε ποσότητα 1έως 2 %. Αυτό σαν κύριο συστατικό έχει τη μοσχόνη, που είναι κυκλική κετόνη. Άλλα συστατικά αναφέρονται : λίπη, ρητίνες, λευκωματούχες ουσίες, οργανικά οξέα, άλατα ως και συστατικά τέφρας 8% περίπου.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Η δρόγη άλλοτε χρησιμοποιούνταν κυρίως σαν διεγερτικό. Σήμερα όμως χρησιμοποιείται σπάνια σε μορφή σκόνης ή βάμματος. Αντίθετα μεγάλη χρήση της δρόγης γίνεται στη βιομηχανία των αρωμάτων.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Η δρόγη αναφέρεται στα αρχαία κινέζικα βιβλία.

ΟΝΙΣΚΕΛΑΙΟ (ΜΟΥΡΟΥΝΕΛΑΙΟ )

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Το φαρμακευτικό ονισκέλαιο είναι ένα συμπλήρωμα διατροφής, που παράγεται από το ήπαρ των 14

λευκών ψαριών όπως της μουρούνας ή άλλων συγγενικών ψαριών, όπως ο μπακαλιάρος, ο γάδος κι ο υπόγλωσσος.

ΛΗΨΗ: Σήμερα η λήψη του ονισκέλαιου για φαρμακευτικούς σκοπούς στα ειδικά εργοστάσια, σε γενικές γραμμές γίνεται με τον παρακάτω τρόπο. Τα ήπατα αφαιρούνται αμέσως από τα ψάρια και μεταφέρονται πάνω στα πλοία, όπου το λάδι ελευθερώνεται από τους ιστούς. Το ακατέργαστο λάδι διαχωρίζεται και φυλάσσεται σε χαμηλή θερμοκρασία. Κατά την άφιξη στο λιμάνι το λάδι μεταφέρεται σε ειδικές αποθήκες και ύστερα από ποιοτικό έλεγχο παραδίνεται στα ειδικά εργοστάσια διύλισης. Τα κύρια στάδια της διύλισης του φαρμακευτικού λαδιού είναι:

1.Ο αποχωρισμός των ακαθαρσιών

2.Η ξήρανση

3.Η ψύξη

4.Η απόσμηση

5.Η τιτλοποίηση για περιεκτικότητα σε βιταμίνες

ΣΥΣΤΑΣΤΙΚΑ: Το μουρουνέλαιο, που αναγράφεται στις φαρμακοποιίες, είναι το καλύτερης ποιότητας. Αυτό είναι ωχροκίτρινο υγρό, χαρακτηριστικής οσμής, το οποίο αποτελείται από κορεσμένα γλυκερίδια και ακόρεστα γλυκερίδια λιπαρών οξέων, από μικρή ποσότητα ελεύθερων λιπαρών οξέων και ασαπωνοποίητων συστατικών. Το μουρουνέλαιο περιέχει, εκτός από τα συστατικά που προαναφέρθηκαν, ίχνη σιδήρου, οργανικού ιωδίου και βρωμίου, βιταμίνες Α, Ε, Κ και D.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Αποθήκη βιταμινών

15

Το μουρουνέλαιο περιέχει μεγάλες ποσότητες από βιταμίνη Α (χρησιμεύει ως αντιοξειδωτικό και είναι εξαιρετικά σημαντική για την όραση και την ανάπτυξη των οστών). Περιέχει ακόμα βιταμίνη D ( που συμβάλλει επίσης στη διατήρηση του ασβεστίου και του φωσφόρου, με αποτέλεσμα γερά οστά). Χάρη στη βιταμίνη D αποτρέπει τη ραχίτιδα στα παιδιά και την οστεομαλακία και την οστεοπόρωση στους ενηλίκους.

Η βιταμίνη Κ που περιέχει, διευκολύνει την απορρόφηση των μεταλλικών στοιχείων και βελτιώνει την ελαστικότητα των αιμοφόρων αγγείων και τη λειτουργία των μυών.

Τα Ω-3 λιπαρά οξέα είναι επίσης σημαντικά, ιδιαίτερα για τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα. Επιπρόσθετα το μουρουνέλαιο περιέχει πολυακόρεστα Ω-3 λιπαρά οξέα ΕΡΑ ( βοηθούν τους ιστούς του οργανισμού να αντιμετωπίζουν τις φλεγμονές ) και DHA ( συμβάλλει στην ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος ).

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

Καρδιακές παθήσεις: Το μουρουνέλαιο φαίνεται να έχει ρόλο στην προστασία της καρδιάς και στην πρόληψη των καρδιακών παθήσεων. Συμβάλλει θετικά στην καταπολέμηση της φλεγμονής που σχετίζεται με τις καρδιακές παθήσεις, βελτιώνει τη λειτουργία των αιμοφόρων αγγείων, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι μειώνει το μέγεθος των αθηρωμάτων, που αποφράσσουν τις αρτηρίες και την αρτηριακή πίεση.

Η υγεία των παιδιών: Το μουρουνέλαιο μπορεί να ωφελήσει σημαντικά την ανάπτυξη των παιδιών, καθώς τα προστατεύει από ασθένειες ( παιδικές, φυματίωση, μολύνσεις ) και τους παρέχει σημαντικές θρεπτικές ουσίες και λιπαρά οξέα. Κατά την περίοδο της ανάπτυξης είναι σημαντικό για υγιή οστά και δόντια.16

Υγιές δέρμα και μαλλιά: Οι βιταμίνες και τα λιπαρά οξέα που περιέχει μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την υγεία του δέρματος και των μαλλιών. Χρησιμοποιείται με επιτυχία σε διάφορες αλοιφές για τη θεραπεία πληγών. Επίσης σε εγκαύματα, έκζεμα και άλλες βλάβες των ιστών.

Αρθρώσεις & Οστεοαρθρίτιδα: Συμβάλλει στην καλή λειτουργία των αρθρώσεων. Άλλωστε και στο παρελθόν οι ηλικιωμένοι συνήθιζαν να καταναλώνουν μουρουνέλαιο, για να « λαδώσουν» όπως έλεγαν, τις αρθρώσεις τους και να μπορούν να ανταπεξέρχονται στις χειρωνακτικές εργασίες.

Απώλεια όρασης λόγω ηλικίας: Πρόσφατη μελέτη αποδεικνύει ότι το μουρουνέλαιο, πλούσιο σε Ω-3, μπορεί να προλάβει τα προβλήματα όρασης που δημιουργούνται με το πέρασμα των χρόνων.

Μουρουνέλαιο και κατάθλιψη: Σε μια από τις χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης, τη Νορβηγία, διαπιστώθηκε ότι όσοι κατανάλωναν συχνά μουρουνέλαιο ήταν λιγότερο επιρρεπείς στην κατάθλιψη.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Κατά το Μεσαίωνα οι Νορβηγοί έκαναν εξαγωγή ονισκέλαιου, αλλά μόνο για τεχνικούς σκοπούς. Η εισαγωγή του στην Ιατρική οφείλεται στον Δρ. Samuel Kay, γιατρό στο Μάντσεστερ (1752- 1784).

ΣΥΝΤΑΓΗ: Γαλάκτωμα μουρουνέλαιου

R.p Μουρoυνέλαιο 50 ml

Ακακία 12,5mg

Τραγάκανθα 700mg17

Βελτιωτικά γεύσης & οσμής q.s

Συντηρητικά q. s

Νερό ad 100 ml

Χρήση: Ως πηγή βιταμινών Α και D και ακόρεστων λιπαρών οξέων.

ΚΑΣΤΟΡΙΟ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη Castoreum αποτελείται από τους αδενώδεις θύλακες του ζώου Castor Fiber, που ανά ζεύγη βρίσκονται μεταξύ των γεννητικών οργάνων και της έδρας των αρσενικών και

θηλυκών ζώων. Μετά τη θανάτωση του ζώου από τους κυνηγούς στη Σιβηρία και τον Καναδά, εξάγονται οι αδένες και ξηραίνονται πάνω από ανοικτή φωτιά, το δε αρχικά ρευστό και κιτρινωπό περιεχόμενο, γίνεται στερεό χρώματος κιτρινωπού έως ερυθροκαστανού.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Η συνήθης δρόγη του εμπορίου, Castoreum Canadense, αποτελείται από επιμήκη θυλάκια που περικλείουν ξεραμένο ερυθροκάστανο έκκριμα, που η οσμή του μοιάζει με της βαλεριάνας και έχει πικρή γεύση. Το Castoreum Sibiricum αποτελείται από πολλά στρογγυλά ή ωοειδή θυλάκια κίτρινου χρώματος. Η οσμή και η γεύση είναι πιο δυνατές.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Το σπουδαιότερο συστατικό είναι το αιθέριο έλαιο

( 1% στο καναδικό και 2% στο σιβηρικό καστόριο ). Εκτός από αυτό περιέχει πικρής γεύσης ρητίνη, λίπος, οργανικά οξέα, άλατα ασβεστίου.

18

ΧΡΗΣΕΙΣ: Σπάνια σήμερα χρησιμοποιείται η δρόγη με τη μορφή βάμματος ή σε μίγμα με άλλα αντινευρικά φάρμακα, σαν αντισπασμωδικό σε νευρώσεις και υστερία.

ΖΕΛΑΤΙΝΑ ΛΕΥΚΗ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Η δρόγη προέρχεται από τη θέρμανση στους 55 έως 100 βαθμούς C ουσιών που περιέχουν κολλαγόνο. Το κολλαγόνο βαθμιαία παθαίνει μη αναστρέψιμη μεταβολή, ενώ αυτό στο διάλειμμα μεταπίπτει σε μία ευδιάλυτη πρωτεΐνη, τη ζελατίνα.

ΛΗΨΗ: Για τη λήψη της δρόγης δέρματα, τένοντες, χόνδροι και οστά κατεργάζονται με ορισμένη τεχνική με γάλα ασβεστίου, για να χαλαρωθούν οι ιστοί, να σαπωνοποιηθούν τα λίπη και να απομακρυνθούν οι ακαθαρσίες. Η καλύτερη ζελατίνη παρασκευάζεται από εκλεκτά υλικά, κατά προτίμηση από οστά μοσχαριών.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Η ζελατίνη είναι άχρωμη ή ωχροκίτρινη, ημιδιαφανής και ελαφριάς οσμής και γεύσης. Είναι αδιάλυτη στο κρύο νερό, απορροφά σημαντική ποσότητα υγρού και διαλύεται με θέρμανση. Η ποιότητα της ζελατίνης υπολογίζεται σε «βαθμούς ζελατινοποίησης» ή σε «βαθμούς Bloom». Ανάλογα με τη διαδικασία που ακολουθείται για την παραγωγή της, έχουμε δύο εμπορικούς τύπους ζελατίνης (Α και Β ).

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ: Η ζελατίνη είναι πρωτεΐνη που αποτελείται τουλάχιστον κατά 95% από αμινοξέα και λαμβάνεται με αποικοδόμηση του κολλαγόνου.

ΧΡΗΣΕΙΣ: Η δρόγη χρησιμοποιείται για την παρασκευή της Gelatina Zinci και του σπόγγου ζελατίνης καθώς και άλλων με

19

γλυκερίνη σκευασμάτων, τα οποία προτιμώνται σαν μέσα κάλυψης σε παθήσεις του δέρματος.

Όχι μικρότερης σημασίας είναι η ζελατίνη σαν έκδοχο για την κατασκευή υπόθετων καθώς και για την παρασκευή καψακίων. Η ζελατίνη χρησιμοποιείται με τη μορφή υποδόριων και ενδομυικών ενέσεων κατά της αιμορραγίας. Η ζελατίνη που χρησιμοποιείται για ενέσιμα διαλύματα πρέπει να έχει υποστεί ειδική κάθαρση και να μην περιέχει πυρετογόνους ουσίες.

Οι κυριότερες ζωικές δρόγες των αρχαίων ήταν:

Οι κανθαρίδες ή βουπρήστιδες, δρόγες θερμαντικές κατά της λέπρας και των λειχήνων

Όρχεις κάστορος, για διάφορες γυναικείες νόσους

Το στέαρ της χήνας και ο μυελός των οστών, για διάφορα έκδοχα

Το γυναικείο γάλα κατά της φθίσης

Το μέλι, ως γλυκαντικό, διαιτητικό, θεραπευτικό μέσο

Η ιχθυόκολλα, σε έμπλαστρα και σε «τετάνωθρα» (μάσκα προσώπου)

Οίσυπος, η σύγχρονη λανολίνη

Οι σκώληκες, για την παρασκευή αλοιφής με λίπος από χήνα ή έλαιο

Οι βδέλλες

Χρήση20

Για διάφορες φαρμακευτικές χρήσεις

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δουβή: Μουρουνέλαιο

Κανακάρης, Τ: Επί του εργαστηρίου, εκδ. Φαρμακευτικός κόσμος

Σκαλτσά, Ε : Τα φάρμακα στην αρχαία Ελλάδα

21