EÐÉÌÅËÅÉÁ ÅÊÄÏÓÇÓΔ.Κ. Αναγνωστόπουλος, Ε. Λαζαράτου, Γ. Γιαννακόπουλος

ÁÈÇÍÁ 2016ÔÏÌÏÓ 28 ÔÅÕ×ÏÓ 2

Η ΕΓΚΑιρΗ ΑνιχνΕυσΗ ΚΑι ΑντιμΕτώπισΗ προβΛΗμΑτών ΨυχιΚΗσ υΓΕιΑσ ΕφΗβών στΗν πφυ

Διοικητικο Συμβουλιο

Πρόεδρος Γ.ΚουραΚλησ Αντιπρόεδρος σ.Γ.ΠαΠαΓεωρΓιου Γεν.Γραμματέας ε.Θηραιοσ Ειδ.Γραμματέας Θ.Γ.Βραχλiωτησ Ταμίας Μ.σαΜαρΚοσ Μέλη ε.Δ.ΒοΓιατζαΚησ σ.ηραΚλειανου Γ.Μαντζαρησ Δ.τ.ΜΠουΜΠασ

Copyright© IáôñéêÞ Åôáéñåßá Áèçíþí

ÉSSN 1106-0336

ÐEPIEXOMENA

1.Ψυχοπαθολογίατηςεφηβείας: Χαρακτηριστικάκαιιδιαιτερότητες ....................................................... 7

ΔημήτρηςΚ.Αναγνωστόπουλος,ΓιώργοςΓιαννακόπουλος

2.Ηαναμόρφωσητηςταυτότητας στηνεφηβείακαιοικίνδυνοιγιαπαροδικήή χρόνιαψυχοπαθολογία ............................................................................ 20

ΧρήστοςΖερβής

3.Ηδιαγνωστικήεκτίμησητουεφήβου ................................................... 41 ΕλένηΛαζαράτου

4.Οιψυχώσειςκατάτηνεφηβικήηλικία ................................................. 59 ΝίκοςΖηλίκης

5.Κατάθλιψηστηνεφηβεία ....................................................................... 84 ΓιώργοςΓιαννακόπουλος

6.Ηψυχικήοικονομίατωνδιαταραχών πρόσληψηςτροφής:Ψυχογενήςανορεξία, βουλιμία,επεισοδιακήυπερφαγία ......................................................... 98

ΕυγενίαΣουμάκη,ΚωνσταντίναΜαγκλάρα

7.Απαντήσεις .............................................................................................117

Tï Êëéíéêü ÖñïíôéóôÞñéï

Η ΕΓΚΑιρΗ ΑνιχνΕυσΗ ΚΑι ΑντιμΕτώπισΗ προβΛΗμΑτών ΨυχιΚΗσ υΓΕιΑσ ΕφΗβών στΗν πφυ

ÐáñïõóéÜóôçêå óôï

42ï ÐÁÍÅËËÇÍÉÏ ÉÁÔÑÉÊÏ ÓÕÍÅÄÑÉÏ

ÁèÞíá 11 - 14 μαΐου 2016

Τοεφαρμοσμένοκλινικόφροντιστήριο«ΗΈγκαιρηΑνίχνευσηκαιΑντιμετώπι-σηΠροβλημάτωνΨυχικήςΥγείαςΕφήβωνστηνΠΦΥ»καιτοπαρόνσυνοδευτικόβιβλίοαποτελούνσυνεισφοράτηςΠαιδοψυχιατρικήςΕταιρείαςΕλλάδαςστο42οΠανελλήνιοΙατρικόΣυνέδριοκαιείναισυνέχειατουκλινικούφροντιστηρίου«ΗΈγκαιρηΑνίχνευσηκαιΑντιμετώπισηΠροβλημάτωνΨυχικήςΥγείαςΠαιδιώνστηνΠΦΥ»του41ουΠανελληνίουΙατρικούΣυνεδρίου.

Ηεφηβείαορίζεταιωςηεξελικτικήδιεργασίαστηζωήτουανθρώπουπουαρχίζειβιολογικάμετιςμεταβολέςτηςφυσιολογίαςτηςήβηςκαιτελειώνειψυχολογικάμετηναπόκτησητηςταυτότηταςτουεαυτούκαιτουφύλου,καθώςκαιτουαισθήματοςτηςανεξαρτησίαςκαισηματοδοτείτηνενηλικίωσητου.Ημετάβασηαπότηνπαιδικήστηνεφηβικήηλικίακαιστησυνέχειαστηνενήλικηζωήσημαδεύεταιαπόμίααύξησηστασυνολικάποσοστάτωνψυχιατρικώνδιαταραχών.Μάλιστα,οιδιαταραχέςαυτέςέχουνσοβαρέςβραχυπρόθεσμεςκαιμακροπρόθεσμεςεπιπτώσειςγιατουςίδιουςτουςεφήβους,τουςγονείςτους,τουςφίλουςτους,αλλάκαιγιατοσύστημαυπηρεσιών(όπωςτασυστήματαυγείαςκαιεκπαίδευσης).

ΗΠρωτοβάθμιαΦροντίδαΥγείας(ΠΦΥ)μπορείναλειτουργήσειανιχνευτικάκαινααντιμετωπίσειέγκαιραταζητήματααυτά.ΕιδικότεραοιγιατροίτηςΠΦΥείναιεκείνοιπουέχουντηνδυνατότηταεξαιτίαςτηςστενήςτουςσχέσηςμετηνοικογένειανααντιληφθούντόσοτιςδυσμενείςψυχοκοινωνικέςκαταστάσειςόσοκαιτουςβιο-ψυχικούςπαράγοντεςκινδύνουκαιναδράσουνανάλογα.Επομένως,οπροληπτικόςτουςρόλοςείναιουσιώδηςκαιέχειτεράστιααξίαγιατί,ανασκηθείμεπληρότητα,εξασφαλίζειτηνκαλύτερηδυνατήυγείαστοσύνολοτηςκοινωνίας.Hπαρούσαεκ-παιδευτικήπροσπάθειαστοχεύειακριβώςναβοηθήσειτουςγιατρούςτηςΠΦΥστηνεπιτέλεσηαυτούτουρόλουτουςδίνονταςβασικάκαιαπαραίτηταγνωστικάεφόδια.

Στοπαρόνβιβλίοωςεισαγωγήστοθέμαπροτάσσουμετηνπαρουσίασητωνχαρακτηριστικώνκαιτωνιδιαιτεροτήτωντηςψυχοπαθολογίαςτηςεφηβείας,ενώστοεπόμενοκεφάλαιοπαρουσιάζεταιτοκύριοθέματηςαναμόρφωσηςτηςταυτότηταςστηνεφηβείακαιοικίνδυνοιγιαπαροδικήήχρόνιαψυχοπαθολογίακαισυνεχίζουμεμετηνπεριεκτικήπεριγραφήτηςδιαγνωστικήςεκτίμησηςτουεφήβου,Στησυνέχειαεπιλέξαμενααναφερθούμεμεαντίστοιχακεφάλαιαστιςπιοσυχνέςσοβαρέςψυχι-ατρικέςδιαταραχέςτηςεφηβικήςηλικίαςπουηεμφάνισήτουςδιαπλέκεταιμεταιδιαίτεραχαρακτηριστικάαυτήςτηςαναπτυξιακήςφάσης.Πιοσυγκεκριμένααναφε-ρόμαστεστιςψυχώσειςκατάτηνεφηβικήηλικία,τηνκατάθλιψηστηνεφηβείακαιτηνψυχικήοικονομίατωνδιαταραχώνπρόσληψηςτροφής(ψυχογενήςανορεξία,βουλιμία,επεισοδιακήυπερφαγία).

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕπιθυμούμεναευχαριστήσουμετηνΙατρικήΕταιρείαΑθηνώντόσογιατηνπρωτοβουλίατηςναδιοργανώσειαυτότοσημαντικόκλινικόφροντιστήριο,όσοκαιγιατηνευκαιρίαπουμαςέδωσενατοπραγματοποιήσουμεκαθώςκαιναεκδώσουμετοπαρόνβιβλίο.

Ιδιαίτερεςευχαριστίεςοφείλουμεστουςεξαίρετουςσυναδέλφουςπουδέχθηκανναμαςσυνδράμουνσ’αυτήτηνπροσπάθεια,δενφείσθηκανχρόνουκαικόπουτόσογιατηνπροετοιμασίακαιδιεξαγωγήτουφροντιστηρίουόσοκιγιατηνάρτιακαιενήμερησυγγραφήτωνκεφαλαίωντους.

Εντέλειπρόκειταιγιαμιασυλλογικήπροσπάθεια,ηοποίαφυσικάδενμαςαπαλλάσσειαπότηναποκλειστικήευθύνητυχόνπαραλείψεων.

Ελπίζουμετοβιβλίοαυτόναείναιχρήσιμοκαιβοηθητικόγιαόσουςτοδιαβάσουνκαιναεπιτελέσειτοστόχοτου,δηλαδήτόσοτηνπροσφοράέγκυρηςκαιτεκμηριωμέ-νηςγνώσηςόσο,εξίσουσημαντικό,τηςευαισθητοποίησηςτουιατρικούκόσμουσταζητήματατηςσυνέχειαςτηςψυχικήςυγείαςκαιτηναναγκαιότηταέγκαιρηςφροντίδαςτωνπροβλημάτωνψυχικήςυγείαςτωνεφήβων.

ΟιεπιμελητέςτηςέκδοσηςΔημήτρης Κ. Αναγνωστόπουλος

ΑναπληρωτήςΚαθηγητήςΠαιδοψυχιατρικής,

ΔιευθυντήςΠαιδοψυχιατρικήςΚλινικής,ΙατρικήΣχολή, Εθνικό&ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών

Ελένη ΛαζαράτουΑναπληρώτριαΚαθηγήτρια

Παιδοψυχιατρικής,ΙατρικήΣχολή,Εθνικό&Καποδιστριακό

ΠανεπιστήμιοΑθηνών

Γιώργος ΓιαννακόπουλοςΠαιδοψυχίατρος,

ΔιδάκτωρΙατρικήςΣχολής, Εθνικό&ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών

7

1.Ψυχοπαθολογίατηςεφηβείας:Χαρακτηριστικάκαιιδιαιτερότητες

ΔημήτρηςΚ.Αναγνωστόπουλος1,ΓιώργοςΓιαννακόπουλος2

ΚΥΡΙΑΣΗΜΕΙΑ

• Ηεφηβείαορίζεταιωςηεξελικτικήδιεργασίαστηζωήτουανθρώπουπουαρ-χίζειβιολογικάμετιςμεταβολέςτηςφυσιολογίαςτηςήβηςκαιτελειώνειψυ-χολογικάμετηναπόκτησητηςταυτότηταςτουεαυτούκαιτουφύλου,καθώςκαιτουαισθήματοςτηςανεξαρτησίαςκαισηματοδοτείτηνενηλικίωσητου.

• Ηεφηβικήπερίοδοςδιακρίνεταισετρίαστάδια:τηνπρώιμηεφηβεία(11-14έτη),τημέσηεφηβεία(14-17έτη)καιτηνόψιμηεφηβεία(17-21έτη).

• Σύμφωναμε τηνψυχοδυναμικήπροσέγγιση, οι βασικέςψυχικές διεργασίεςπουβρίσκονταισελειτουργίακατάτηνπερίοδοτηςεφηβείαςείναιηαναβίω-σητηςπαιδικήςσεξουαλικότητας,ηαίσθησηαπώλειαςτουαντικειμένου,τοσυναισθηματικόεκκρεμές,ηδιεργασίααποχωρισμού-εξατομίκευσηςκαιηδι-αδικασίααποϊδανικοποίησης.

• Είναιαναγκαίοναβλέπουμετηνεφηβείακαιτηνψυχολογικήεξέλιξησανμιασυνέχειαόπουκάθεεξελικτικήφάσηπαίζεισπουδαίορόλοκαικαθορίζειτοπώςθαδιαμορφωθούνταεπόμεναστάδια.

• Στηνεφηβείακάθελύσηγιαέναπρόβλημαπουαπασχολείτονέφηβοεπηρεά-ζειτοπώςθαβιώσειτηνυπόλοιπηπερίοδοτηςεφηβείας.

• Ηπορείαπροςτηνκατάκτησητωναναπτυξιακώνεπιτευγμάτωντηςεφηβείαςδιαδραματίζεταιμέσαστοοικογενειακόπλαίσιοκαιεπηρεάζεταισημαντικάαπόταχαρακτηριστικάτουεφήβουκαιτωνγονέωντου.

• Τομέσοποσοστόοποιασδήποτεψυχιατρικήςδιαταραχήςστηνεφηβείαείναι21.8%.Ημετάβασηαπότηνεφηβείαστηνενηλικότητασημαδεύεταιαπόμίααύξησηστασυνολικάποσοστάτωνψυχιατρικώνδιαταραχών.

• Δεδομένουότιπολλέςαπότιςψυχιατρικέςδιαταραχέςδενέχουνθορυβώδηήαντικειμενικάμετρήσιμασυμπτώματα,οιγονείς,οιεκπαιδευτικοίκαιοιγια-

1ΑναπληρωτήςΚαθηγητήςΠαιδοψυχιατρικής,ΔιευθυντήςΠαιδοψυχιατρικήςΚλινικής,ΙατρικήΣχο-λή,ΕθνικόκαιΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών,2Παιδοψυχίατρος,ΔιδάκτωρΙατρικήςΣχο-λής,ΕθνικόκαιΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών

8

τροίπρέπειναείναισεεγρήγορσηότανπαρουσιαστούνπροειδοποιητικάση-μείαενδεικτικάψυχιατρικώνδιαταραχών.

• Ηευερεθιστότητα,οθυμός,ηκοινωνικήαπομόνωσηπουεπιμένουν,καθώςκαισημαντικέςαλλαγέςστηνόρεξηήτονύπνο,είναιταπιοσυχνάπροειδοποιητι-κάσημείασεαυτήτηναναπτυξιακήπερίοδο.

• Οιψυχιατρικέςδιαταραχέςέχουνσοβαρέςβραχυπρόθεσμεςκαιμακροπρόθε-σμεςεπιπτώσειςγιατουςίδιουςτουςεφήβους,τουςγονείςτους,τουςφίλουςτους,αλλάκαιγιατοσύστημαυπηρεσιών(όπωςτασυστήματαυγείαςκαιεκ-παίδευσης).

• Οιπερισσότερεςψυχιατρικέςδιαταραχέςτηςεφηβείαςείναιθεραπεύσιμες,ανκαιμπορείναδιαφέρεικάθεφοράαυτόπουθαφέρειθεραπευτικόαποτέλεσμασεκάθεψυχιατρικήδιαταραχήκαισεκάθεμεμονωμένοέφηβο.

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηεφηβικήψυχιατρικήασχολείταιμετηνψυχοπαθολογίαπουεμφανίζεταικατάτηδιάρκειατηςεφηβείας.ΟΠαγκόσμιοςΟργανισμόςΥγείας1καθορίζειταχρόνιατηςεφηβείαςαπότα10έωςτα19έτη.Ηεφηβείαορίζεταιωςηεξελικτικήδιεργασίαστηζωήτουανθρώπουπουαρχίζειβιολογικάμετιςμεταβολέςτηςφυσιολογίαςτηςήβηςκαιτελειώνειψυχολογικάμετηναπόκτησητηςταυτότηταςτουεαυτούκαιτουφύλου,καθώςκαιτουαισθήματοςτηςανεξαρτησίαςκαισηματοδοτείτηνενηλικίω-σητου.Ηενηλικίωσηκοινωνικάγίνεταιαποδεκτήμεάλλοτρόποκαισεδιαφορε-τικόχρόνο,σύμφωναμετιςπολιτισμικέςαξίεςτηςκάθεκοινωνίας.Έτσιηεφηβείααπότηνσύγχρονηψυχιατρικήσκοπιάαντιμετωπίζεταιωςτοσύνολοτωνψυχολο-γικώναναπτυξιακώνδιαδικασιώνπουσυνδέονταιμετιςωριμοποιητικέςμεταβολέςτηςήβης,διαμέσουτωνσυγκεκριμένωνιστορικώνκαικοινωνικώνσυνθηκών2,3.

Οιαναφορέςσταψυχολογικάπροβλήματατωνεφήβωνξεκινούναπότηναρ-χαιότητααλλάμετάτηβιομηχανικήεπανάσταση,ηπαιδικήκαιηεφηβικήηλικίαγίνονταιαντικείμενοτηςεπιστημονικήςέρευνας.Ηκαθιέρωσητηςυποχρεωτικήςεκπαίδευσηςκαιτατεράστιαμεταναστευτικάκύματα,απότηνεπαρχίαστηνπόληκαιαπότηνμίαχώραστηνάλληέφερανστοπροσκήνιοταψυχολογικάπροβλήματατωνπαιδιώνκαιτωνεφήβων.Τοσύγχρονοενδιαφέρονγιατηνεφηβικήψυχιατρι-κήαρχίζειαπότηδεκαετίατου1960μετηναναγνώρισητηςσημασίαςτηςεφηβεί-αςγιατηνδιαμόρφωσητηςενήλικηςπροσωπικότητας,τακινήματατωννέωνστιςδεκαετίες1960και1970καιτηδραματικήαύξησητωνπαραγόντωνκινδύνουγιατηνανάπτυξηψυχιατρικώνδιαταραχώνεξαιτίαςτωνσύγχρονωνκοινωνικώνμετα-βολών.Το1990ηΕυρωπαϊκήΈνωσηΜονοειδικοτήτωνμετονομάζειτηνειδικότη-τατηςπαιδοψυχιατρικήςσεψυχιατρικήτουπαιδιούκαιτουεφήβου2,3.

9

Ανεπιχειρούσαμενασυνοψίσουμετο«λεξιλόγιο»τηςεφηβείας,αυτόθαπε-ριλάμβανεενδεικτικάταεξής:• Μείζονεςψυχολογικέςαλλαγές.• Ρευστότητα.• Προηγούμενεςεμπειρίεςζωής.• Δομήκαιλειτουργίατηςοικογένειας.• Κοινωνικοίδεσμοί.• Ψυχοπιεστικήπερίοδος.• Αναζητήσεις.• Φρεσκάδακαιζωντάνια.• Επιθετικότητα.• Αυτονομία.• Ανεξαρτητοποίηση.• «Κρίσητηςεφηβείας».

2.ΣΤΑΔΙΑΚΑΙΨΥΧΙΚΕΣΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Ταχαρακτηριστικάκαικυρίαρχαθέματατηςπρώιμηςεφηβείας,ηοποίατυπι-κάεκτείνεταιαπότα11έωςτα14έτη,συνοψίζονταισταεξής4:• Χαλάρωσηδομήςτηςπροσωπικότηταςτηςλανθάνουσαςπεριόδου.• Παρέαμεάτοματουιδίουφύλου.• Παρουσία«κολλητού».• Διανοητικοποίηση.• Προοδευτικήαποδέσμευσηαπόταπρωταρχικάαντικείμενααγάπης.• Εναλλαγέςσυμπεριφοράς.• Αυτονόμησηκαιανταγωνισμόςμεγονείς.• Ζητάειβοήθειααπότουςγονείς.• Αυνανιστικήδραστηριότητα.• Ομάδασυνομηλίκων.Ταχαρακτηριστικάκαικυρίαρχαθέματατηςμέσηςεφηβείας,ηοποίατυπικά

εκτείνεταιαπότα14έωςτα17έτη,συνοψίζονταισταεξής4:• Αναζήτησηκαιεπίτευξηετερόφυλωνσχέσεων.• Σαφήςδιαδικασίααποχωρισμού.• Σύνδεσημετονκόσμοτωνενηλίκων.

10

• Σχέσειςεφήβου–γονέων.• Αναζήτησηπροτύπων,φιλοσοφικώνκαιιδεολογικώντοποθετήσεων.• Υπαρξιακάερωτήματα.• Να«τοναφήσουνήσυχο».Ταχαρακτηριστικάκαικυρίαρχαθέματατηςόψιμηςεφηβείας,ηοποίατυπικά

εκτείνεταιαπότα17έωςτα21έτη,συνοψίζονταισταεξής4:• Απαρτίωσηεαυτού.• Προσωπικήταυτότητα.• Προσαρμογήστιςκοινωνικέςαπαιτήσεις.• Νιώθεισανάντραςήγυναίκα.• Πιοσταθερέςκοινωνικέςκαισεξουαλικέςσχέσεις.• Έτοιμοςψυχολογικάγιαολοκληρωμένεςσεξουαλικέςσχέσεις.• Τομέλλοντουανήκει.• Περνάστηζωήτωνενηλίκων.• Συνεργάσιμοςκαιπαραγωγικός.Σύμφωναμετηνψυχοδυναμικήπροσέγγιση,οιβασικέςψυχικέςδιεργασίεςπου

βρίσκονταισελειτουργίακατάτηνπερίοδοτηςεφηβείαςείναιηαναβίωσητηςπαι-δικήςσεξουαλικότητας,ηαίσθησηαπώλειαςτουαντικειμένου,τοσυναισθηματικόεκκρεμές,ηδιεργασίααποχωρισμού-εξατομίκευσηςκαιηδιαδικασίααποϊδανικο-ποίησης.Ηειδικήσυμπτωματολογίατηςεφηβείαςαντανακλάτηνπροσπάθειαεπί-λυσηςτηςκρίσηςήτηναποτυχίααυτήςτηςπροσπάθειας.Επομένως,ηψυχοδυναμι-κήοπτικήμελετάιδιαίτερατησχέσητηςψυχοπαθολογίαςμετιςειδικέςδιεργασίεςτηςεφηβείας,όπωςηεγκατάστασητηςγενετήσιαςσεξουαλικότητας,ηανάπτυξητηςαυτονομίαςκαιτουαισθήματοςταυτότητας,αλλάταυτόχρονακαιτηδιάρθρω-σητηςψυχοπαθολογίαςμετηνψυχικήοργάνωσητηςλανθάνουσαςπεριόδουκαιτωνπρώτωναναπτυξιακώνσταδίων.

Είναιδύσκολοναορισθείμεακρίβειαπότετελειώνειχρονολογικάηεφηβεία.Συχνάσυμβαίνειγιαλόγουςκοινωνικούς,πολιτισμικούςηεφηβείαναπαρατείνεταικαιναπαρατείνεταιηψυχολογικήή/καιηοικονομικήεξάρτησητουέφηβουαπότουςγονείςτου.Είναιαναγκαίοναβλέπουμετηνεφηβείακαιτηνψυχολογικήεξέλιξησανμιασυνέχειαόπουκάθεεξελικτικήφάσηπαίζεισπουδαίορόλοκαικαθορίζειτοπώςθαδιαμορφωθούνταεπόμεναστάδια.Στηνεφηβείακάθελύσηγιαέναπρόβλημαπουαπασχολείτονέφηβοεπηρεάζειτοπώςθαβιώσειτηνυπόλοιπηπερίοδοτηςεφηβείας.

3.ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣΚΑΙΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Τυπικά,τοάτομομετοπέραςτηςεφηβείαςκαικατόπινεπιτυχούςεπεξεργασί-

11

αςτωνκυρίαρχωνθεμάτωναυτήςτηςπεριόδουκατακτάταεξήςκρίσιμααναπτυ-ξιακάεπιτεύγματα4:• Αυτονομίακαιανεξαρτητοποίηση.• «Κάτοχος»τουσώματόςτου,αίσθησητηςώριμηςσωματικήςτουανάπτυξης.• Δόμησηκαιαποσαφήνισητηςσεξουαλικήςταυτότηταςκαιτουρόλουτουφύ-λου.

• Εξεύρεσησεξουαλικούαντικειμένου.• Ώριμεςσεξουαλικέςσχέσεις.• Αίσθησηεαυτού.• Σύστηματωνδικώντουαξιών,ιδεώνκαιστάσεωνπροςτηζωή.Ωστόσο,ηπορείαπροςτηνκατάκτησηαυτώντωναναπτυξιακώνεπιτευγμάτων

διαδραματίζεταιμέσαστοοικογενειακόπλαίσιοκαιεπηρεάζεταισημαντικάαπόταχαρακτηριστικάτουεφήβουκαιτωνγονέωντου.

Τατυπικάχαρακτηριστικάτουεφήβουωςπροςτουςγονείςκαιτηνοικογένειασυνοψίζονταισταεξής:• Ησυνέχειατηςσυναισθηματικήςτουανάγκηςναέχεικάποιονγιανατονφρο-ντίζει.

• Ηδυσκολίαπουέχειμερικέςφορέςνααναλάβειευθύνες.• Οφόβοςτηςκριτικής,ότανδέχεταικαιαναλαμβάνειευθύνες.• Ηέλλειψητηςεπιθυμίαςμερικέςφορέςναεργαστείήνασυνεργαστείμετουςενήλικες.Τατυπικάχαρακτηριστικάτωνγονέωντουεφήβου,απότηνάλληπλευρά,θα

μπορούσαννασυνοψιστούνωςεξής:• Επιθυμίαναελέγχουναπόλυτατονέφηβο.• Δυσκολίαναμοιραστούνμεάλλουςτηναγάπηκαιτηνεμπιστοσύνητου.• Φόβοότικάτικακόθατουσυμβεί,ότανθααπομακρυνθείαπότηνοικογένεια.• Τάσηναυποτιμούντηνικανότητακαιτηδύναμητουεφήβουναλειτουργείανεξάρτητα.

• «Κρίσημέσηςηλικίας».

4.ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Στηναναπτυξιακήθύελλατηςεφηβείαςαναγνωρίζονταιτρίακεντρικάχαρα-κτηριστικά:οιαναταραχέςστηδιάθεση,οιριψοκίνδυνεςσυμπεριφορέςκαιοισυ-γκρούσειςμετουςγονείς5.Ανκαιοιέφηβοιπαρουσιάζουνμεγάλεςατομικέςδιαφο-ρές,τογεγονόςότιοιαναταραχέςστηδιάθεσηκαιηριψοκίνδυνησυμπεριφοράδεν

12

είναιασυνήθειςσεαυτήτηνπερίοδοτηςανάπτυξης,υποδηλώνειότιεσωτερικευό-μενεςκαιεξωτερικευόμενεςμορφέςψυχοπαθολογίαςυπερέχουνσυγκριτικάμετηνπαιδικήηλικίακαιτηνενηλικότητα.Επομένως,ταόριαανάμεσαστοφυσιολογικόκαιτοπαθολογικό,ανάμεσαστιςκανονικέςδυσκολίεςκαιστιςψυχιατρικέςδιατα-ραχές,γίνονταιλιγότεροσαφήστηνεφηβεία.Στοσημείοαυτόπαρατίθεταιμίαχα-ρακτηριστικήκλινικήβινιέτα6:

ΗΕλένηείναιμία15χρονηέφηβηπουπροσήλθεμετονπατέρατηςστοτμή-μαεπειγόντωνπεριστατικών.Οιγονείςτηςπήρανδιαζύγιοότανεκείνηήταν4ετώνκαισυναντιότανμετονπατέρατηςδύοΣαββατοκύριακατονμήνα.Τηνημέραπουεισήχθηστονοσοκομείο,οπατέραςτηςτηνείχεπάειστοσημείοσυνάντησηςόπουτηνάφηνεσυνήθωςγιανατηνπάρειημητέρατης.Ότανεκείνοςξεκίνησεναφύγει,ηΕλένηγαντζώθηκεπάνωτουκαιάρχισενακλαίει.Είχετηντάσηστοπαρελθόννακαταφεύγεισεδραματικέςεκδηλώσειςπροκειμένουναεμποδίσειτουςγονείςτηςήτουςστενούςτηςφίλουςναφύγουνκαινατηναφήσουν.Αυτήτηφορά,είπεστονπατέρατηςότιηζωήτηςείχεγίνειαφόρητηκαιανδενέμενεμαζίτηςοπατέρας,θασκοτωνόταν.Οπατέραςτηςπροσπάθησενατηνηρεμήσει,αλλάεκείνητουφώναξεότιδεντηνάκουγεκαισήκωσετηφούστατηςγιανααποκαλύψειχαρακιέςκαικαψί-ματαστουςμηρούςτης.Οπατέραςσοκαρίστηκε:απότηνπαιδικήτηςηλικία,ηΕλέ-νηήτανπάνταιδιαίτερασυναισθηματικήκαιαντιδραστική.Πρόσφατα,οπατέραςτηςάρχισεναανησυχείκαταλαβαίνονταςότιηκόρητουέπινεαλκοόλκαιτηνείχανπιάσεικάποιεςφορέςνακλέβειμικροπράγματααπόκαταστήματαρούχων.Ωστό-σο,δενγνώριζετιςαυτοτραυματικέςπράξειςτηςκόρηςτου.ΗΕλένητουαποκάλυ-ψεότιχαράκωνεκαιέκαιγετοσώματηςπάνωαπό2χρόνια.Έκλαιγεμεαναφιλητάκαικατηγορούσετονπατέρατηςότιποτέδενήτανδίπλατηςεπιλέγονταςνακάνειτηζωήτουμετηννέατουοικογένεια.Οπατέραςπροσπάθησενατηνπάρειαγκαλιάτουγιανατηνκαθησυχάσει,εκείνητονγρονθοκόπησεκαιάρχισενατρέχειμακριά.Ότανέναδιερχόμενοαυτοκίνητοπαραλίγονατηχτυπήσει,εκείνηκατέρρευσεκαιοπατέραςμπόρεσενατηνπιάσεικαινατημεταφέρειστονοσοκομείο.Κατάτηνει-σαγωγήτης,ήταναπόλυταήρεμηκαιείπεότιένιωθεαποκομμένηαπότοσώματης–ένααίσθημαπουείχεσυχνάότανένιωθεμεγάληπίεση.Έξυνεδιαρκώςτοδέρματηςκαιδήλωσεότιδενήθελεναέρθειστονοσοκομείοημητέρατης.

Σεαυτήτησύντομηβινιέταμίαςέφηβηςμεαναδυόμενηοριακήδιαταραχήπροσωπικότηταςσυνοψίζεταιέναμικτόπλήθοςφαινομενολογικώνχαρακτηριστι-κώντωνψυχιατρικώνδιαταραχώντηςεφηβείας.Εξωτερικευόμεναπροβλήματα,όπωςεκρήξειςοργής,ευερεθιστότητα,αυτοτραυματισμοί,χρήσηουσιών,παραβα-τικέςσυμπεριφορές,θυελλώδειςσχέσεις,καιεσωτερικευόμενηδυσφορία,όπωςτοάγχοςκαιτοαίσθημαδυστυχίας.

Πότεηευερεθιστότητα,ηδυσφορίακαιησυναισθηματικήαστάθειαείναιμέροςτηςκανονικήςεφηβικήςαναζήτησηςτουεαυτούκαιπότεσυμπτώματαμίαςδιαταρα-χήςτηςδιάθεσης;Πότεοπειραματισμόςμετοαλκοόλκαιτιςουσίεςκαταλήγειστη

13

διαταραχήτηςχρήσηςουσιών;Ποιοιέφηβοιείναιπιοευάλωτοιναμετακινηθούνσταψυχοπαθολογικάάκρατουσυνεχούςτηςψυχικήςυγείας;Γιατίπολλοίέφηβοιπροσαρμόζονταιμεεπιτυχίακαιτιείναιαυτόπουτουςπροστατεύειαπόσημαντι-κέςδιαταραχές;Ποιοιαναπτυξιακοίπαράγοντες,τωρινοίκαιιστορικοί,καθορίζουντιςτροχιέςπουθαακολουθήσουνοιέφηβοιείτεπροςτιςσυνήθειςκαιαναμενόμε-νεςδυσκολίεςείτεπροςμίααναδυόμενηψυχιατρικήδιαταραχή;Αυτάείναιμερικάαπόταερωτήματαπουμπορούννακατανοηθούνμόνομέσααπότηνεξειδικευμέ-νηγνώσητωνψυχιατρικώνδιαταραχώντηςεφηβείας.

Ότανταψυχικάσυμπτώματαπροκαλούνμείζονασυναισθηματικήδυσφορίαήεμποδίζουνσημαντικάτηνκαθημερινήζωήκαιτιςκοινωνικέςαλληλεπιδράσειςτουεφήβουγιαμίαπερίοδοχρόνου,συστήνεταιδιαγνωστικήαξιολόγησηαπόψυχία-τροπαιδιώνκαιεφήβων.Δεδομένουότιπολλέςαπότιςψυχιατρικέςδιαταραχέςδενέχουνθορυβώδηήαντικειμενικάμετρήσιμασυμπτώματα,οιγονείς,οιεκπαιδευτι-κοίκαιοιγιατροίπρέπειναείναισεεγρήγορσηότανπαρουσιαστούνπροειδοποιη-τικάσημείαενδεικτικάψυχιατρικώνδιαταραχών.Ηευερεθιστότητα,οθυμός,ηκοι-νωνικήαπομόνωσηπουεπιμένουν,καθώςκαισημαντικέςαλλαγέςστηνόρεξηήτονύπνο,είναιταπιοσυχνάπροειδοποιητικάσημείασεαυτήτηναναπτυξιακήπερίοδο7.

Προσεγγίζονταςαναπτυξιακά τουςπαράγοντεςκινδύνου για την εμφάνισητωνψυχιατρικώνδιαταραχώνστηνεφηβεία,θαμπορούσαμενατουςταξινομήσου-μεσεδύοαδρέςκατηγορίες:αφενόςτουςδιαχρονικούςπαράγοντεςκινδύνουπουασκούνμίαδιάβίουεπιρροήστονκύκλοζωήςτουατόμουκαιαφετέρουτουςει-δικούςκατάηλικίαπαράγοντεςκινδύνουπουασκούνπιοσημαντικήεπιρροήκατάτηνπερίοδοτηςεφηβείας.Στηνπρώτηκατηγορία,τουςδιαχρονικούςπαράγοντεςσυγκαταλέγονταιτογενετικό/βιολογικόυπόβαθρο,τοιστορικόπροβλημάτωνσω-ματικήςήψυχικήςυγείαςτουπαιδιούκαιτηςοικογένειάςτου,ταελλείμματαστοψυχοκοινωνικόήεκπαιδευτικόπεριβάλλον,ηέκθεσησεεπιβλαβείςουσίεςήτοξι-κούςπαράγοντες,ηέκθεσησεβία,ηκακοποίησηκαιηπαραμέληση.Στηδεύτερηκατηγορία,τουςειδικούςγιατηνεφηβικήπερίοδοπαράγοντεςκινδύνου,συγκατα-λέγονταιοιβιολογικέςαλλαγέςκαιοιαποτυχίεςστακρίσιμααναπτυξιακάκαθή-κοντααυτήςτηςπεριόδου,δηλαδήδυσκολίεςστηνεπιτυχήμετάβασηστηδευτε-ροβάθμιαεκπαίδευση,στηνακαδημαϊκήεπιτυχία,τηνψυχολογικήαυτονομία,τονσχηματισμόστενώνσχέσεωνμεσυνομηλίκουςκαιτωνδύοφύλων,καιτησυνοχήτηςαίσθησηςταυτότηταςτουεαυτού7.

5.ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΤΩΝΨΥΧΙΑΤΡΙΚΩΝΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Οακριβήςυπολογισμόςτουαριθμούτωνεφήβωνπουπαρουσιάζειψυχιατρικήδιαταραχήείναιδύσκολοςγιαδιάφορουςλόγους:πολλοίέφηβοιείναιαπρόθυμοινααποκαλύψουναυτέςτιςδιαταραχές,οιορισμοίτωνδιαταραχώνμπορείναδιαφέ-

14

ρουνκαιοιψυχιατρικέςδιαγνώσειςβασίζονταιστηνκλινικήκρίσητωνψυχιάτρωνπαιδιώνκαιεφήβωνκαιδενμπορούνναβασιστούνσετεστήβιολογικούςδείκτες.

Τομέσοποσοστόοποιασδήποτεψυχιατρικήςδιαταραχήςστηνεφηβείαείναι21.8%(IQR14.8-22.8).Οιδιαταραχέςχρήσηςουσιώνείναιησυχνότερηδιάγνω-σηστηνεφηβεία(μέσητιμή12.1%,IQR3.3-18.3).Ακολουθούνοιαγχώδειςδια-ταραχές(μέσητιμή10.7%,IQR5.5-14.9)καιοικαταθλιπτικέςδιαταραχές(6.1%,IQR3.1-7.2).Κατάμέσοόρο,οιμελέτεςεντοπίζουντο3%-4%τωνεφήβωνναπά-σχειαπόοποιαδήποτεδιαταραχήσυμπεριφοράς(διαταραχήδιαγωγής,εναντιωμα-τικήπροκλητικήδιαταραχήήΔΕΠΥ)8.

Οεπιπολασμόςτωνσπάνιωνδιαταραχών(εκείνωνμεσημειακόεπιπολασμόλι-γότεροτου1%)είναιδύσκολοναυπολογιστεί,εκτόςεάνταδείγματαείναιπολύμε-γάλα.ΗΒρετανικήμελέτητηςπαιδικήςκαιεφηβικήςψυχικήςυγείαςτου1999,μεδείγμαπάνωαπό10,000άτομα,βρήκεότιτο0,5%τωνεφήβων(11-15ετών)είχανμίαήπερισσότερες«σπάνιες».Διαχρονικήμελέτηδιδύμων(Ν=2127)ανέφερεεπι-πολασμό5.9%γιαοποιοδήποτεοριστικόψυχωτικόσύμπτωμαστηνηλικίατων12ετών9.ΑσφαλώςμίαπλήρηςκατάDSMψυχωτικήδιαταραχήείναιεξαιρετικάσπά-νιαμέχριτηνόψιμηεφηβεία.Σεδείγμα2790εφήβωνδιδύμωνστιςΗΠΑ,το46%τωνκοριτσιώνκαιτο15%τωναγοριώνείχανέναήπερισσότερασυμπτώματαψυ-χογενούςβουλιμίας,αλλάμόνοδύοάτομαπληρούσαντακριτήριαγιατηδιάγνω-σητηςδιαταραχής10.Σεδείγμα3021Γερμανώνεφήβωνκαινέων(14-24ετών),το0.3%είχεδιάγνωσηψυχογενούςανορεξίαςτουςτελευταίους12μήνεςκαιτο0.7%διάγνωσηψυχογενούςβουλιμίας11.

Οεπιπολασμόςτηςδιαταραχήςπανικούμεήχωρίςαγοραφοβίακυμαίνεταιαπό0.3%ως1.2%στουςπληθυσμούςτωνεφήβων,ωστόσοτοποσοστότωνεφή-βωνπουαναφέρουνκρίσειςπανικούχωρίςναπληρούντακριτήριαγιατηδιάγνω-σητηςδιαταραχήςείναιτριπλάσιο.Ταποσοστάδιπολικήςδιαταραχήςμεπρώιμηέναρξηκυμαίνονταιαπό1%ως1.6%στουςεφήβουςηλικίας14-18ετών.Οεπιπο-λασμόςτουαυτισμού,οοποίοςπαρουσιάζειδιαχρονικήαύξησηστηνκαταγραφήτου,ανέρχεταισε0.6%στουςεφήβους10-17ετών,παρουσιάζονταςπενταπλασια-σμότηντελευταίαεικοσαετία.Στηνεφηβείαταποσοστάτωνχρόνιωνδιαταραχώντικ,συμπεριλαμβανομένηςτηςδιαταραχήςTouretteείναιαρκετάχαμηλά,πιθανόνλιγότεροαπό1%8.

Ηβιβλιογραφίαδεντεκμηριώνειότισυνολικάταποσοστάτωνεφηβικώνψυχι-ατρικώνδιαταραχώνέχουναλλάξεισημαντικάτατελευταίασαράνταχρόνια.Ωστό-σο,υπάρχουνενδείξειςότιταπροβλήματαδιαγωγήςστηνηλικίατων15-16ετώναυξήθηκαναπότο1974έωςτο1999,ενώταυπερκινητικάκαισυναισθηματικάσυμπτώματαστηνεφηβείαπαρουσίασαντάσηαύξησηςαπότο1986ωςτο19998.

ΤαποσοστάτωνψυχιατρικώνδιαταραχώνστηΒρετανικήαυξάνονταναπότο8.6%στηνηλικίατων8-10ετώνσε9.6%στα11-12έτηκαισε12.2%στα13-159.

15

Όλεςοιμελέτεςομόφωναδείχνουναύξησητωνποσοστώνκατάθλιψηςκαθώςταπαιδιάκινούνταιπροςτηνεφηβεία,ανκαισεκάποιεςμελέτεςηαύξησηείναιση-μαντικήμόνοστακορίτσια.Όλεςοιμελέτες,επίσης,δείχνουναύξησηστιςδιατα-ραχέςχρήσηςουσιώνκαιμείωσηστηΔΕΠΥκαιτηδιαταραχήάγχουςαποχωρι-σμούκατάτημετάβασηαπότηνπαιδικήστηνεφηβικήηλικία.Ταστοιχείαγιατηδιαταραχήδιαγωγήςκαιτηνεναντιωματικήπροκλητικήδιαταραχήδιαφέρουνστιςεπιμέρουςμελέτεςκαιδείχνουνμέτριααύξησησεκάποιεςήσταθερότηταστακο-ρίτσιακαιελαφράπτώσηστααγόριασεκάποιεςάλλες.Όσοναφοράτιςπιοσπά-νιεςδιαταραχές,οιδιαταραχέςφάσματοςαυτισμούκαιτατικδείχνουνλιγότεραήηπιότερασυμπτώματακατάτημετάβασηαπότηνπαιδικήστηνεφηβικήηλικία,ενώηδιαταραχήπανικού,ηδιπολικήδιαταραχή,οιψυχώσειςκαιοιδιαταραχέςδι-ατροφήςαρχίζουννααυξάνονταισεσυχνότητακατάτημετάβασηαυτή.Όλεςοιδιαταραχέςπουμειώνονταιστηνεφηβείαμεεξαίρεσητηδιαταραχήάγχουςαπο-χωρισμού,είναισυχνότερεςστααγόρια.Απότιςδιαταραχέςπουαναδύονταιήαυ-ξάνονταιστηνεφηβεία,ηκατάθλιψη,οπανικόςκαιοιδιαταραχέςδιατροφήςείναισυχνότερεςστακορίτσια,ενώοιψυχώσειςκαιοιδιαταραχέςχρήσηςουσιώνείναισυχνότερεςστααγόρια8.

6.ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΠΟΡΕΙΑΤΩΝΨΥΧΙΑΤΡΙΚΩΝΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Ημετάβασηαπότηνεφηβείαστηνενηλικότητασημαδεύεταιαπόμίααύξησηστασυνολικάποσοστάτωνψυχιατρικώνδιαταραχών.Οιδιαταραχέςχρήσηςουσιών,ηδιαταραχήπανικούκαιοιδιαταραχέςδιατροφήςκυριαρχούνσεαυτήτηναύξηση.Αντίθετα,οιδιαταραχέςδιαταρακτικήςσυμπεριφοράς,ηΔΕΠΥκαιτατικσυνεχί-ζουνναμειώνονται,όπωςάλλωστεσυμβαίνεικαιμετηδιαταραχήάγχουςαποχωρι-σμού,τηνκοινωνικήφοβία,καιτιςειδικέςφοβίες.Ηιστορίατηςκατάθλιψηςείναιπιοδύσκολοναερμηνευτεί.Κάποιεςμελέτεςαναφέρουνμίαμέτριααύξησηστονεπιπολασμότηςκαθώςοιέφηβοιμεταβαίνουνστηνενηλικότητα,ενώυπάρχουνκαιαντίθετεςενδείξειςγιαμέτριαμείωσητουεπιπολασμούαπότο7.2%στο5.2%8.

Ηομοτυπικήπρόγνωσηαναφέρεταισεμίαδιαταραχήπουπροβλέπειτονεαυτότηςπροοδευτικά(π.χ.προηγούμενηκατάθλιψηπροβλέπεικατοπινήκατάθλιψη).Ηετεροτυπικήπρόγνωσηαναφέρεταισεδιαφορετικέςδιαταραχέςπουπροβλέπουνημίατηνάλληπροοδευτικά.Αυτάταμοτίβαενδεχομένωςδείχνουνότιοιδιαφορε-τικέςψυχιατρικέςδιαταραχέςαντικατοπτρίζουνμίαγενικήδιαδικασίανόσουπουέχειειδικέςφαινοτυπικέςεκφράσειςσεδιαφορετικάαναπτυξιακάπλαίσια.Ηομο-τυπικήσυνέχειαείναιισχυρότερηαπότηνετεροτυπικήσυνέχειαμεταβαίνονταςαπότηνπαιδικήστηνεφηβικήηλικία.Τηνπιοισχυρήομοτυπικήσυνέχειαεμφανίζουνοιδιαταραχέςχρήσηςουσιώνκαιτηνπιοασθενήαλλάεπίσηςσημαντικήομοτυπι-κήσυνέχειαεμφανίζουνοιαγχώδειςδιαταραχές8.

16

Αναφορικάμετηνετεροτυπικήσυνέχεια,ηκατάθλιψηστηνπαιδικήηλικίαπρο-βλέπειαγχώδειςδιαταραχέςστηνεφηβείακαιοιαγχώδειςδιαταραχέςστηνπαιδι-κήηλικίαφαίνεταιναπροβλέπουντηνκατάθλιψηστηνεφηβεία.Πάνωαπότο75%τωννεαρώνενηλίκωνμεψυχιατρικέςδιαταραχέςείχαντηνπρώτητουςδιάγνωσηστηνηλικία11-18ετών8.Ηομοτυπικήσυνέχειαείναιισχυρότατηκατάτημετάβασηαπότηνεφηβείαστηνενηλικότητα.Ηετεροτυπικήσυνέχεια,ανκαιείναιλιγότερησυχνήαπότηνομοτυπική,εμφανίζειτρίαμοτίβαπουέχουνυποστηριχθείαπόπολ-λέςμελέτες:(1)ηομάδατωναγχωδώνκαιτωνκαταθλιπτικώνδιαταραχώνφαίνε-ταιναπροβλέπουνημίατηνάλλη,(2)οιδιαταραχέςδιαταρακτικήςσυμπεριφοράςστηνεφηβείαπροβλέπουναγχώδειςκαικαταθλιπτικέςδιαταραχέςστηνενηλικότη-τα,αλλάδενισχύεικαιτοαντίστροφοκαι(3)ηδιαταραχήδιαγωγήςστηνεφηβείαπροβλέπειδιαταραχήχρήσηςουσιώνστηνενηλικότητα.

7.ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣΚΑΙΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΤΩΝΨΥΧΙΑΤΡΙΚΩΝΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Οιψυχιατρικέςδιαταραχέςέχουνσοβαρέςβραχυπρόθεσμεςκαιμακροπρόθε-σμεςεπιπτώσειςγιατουςίδιουςτουςεφήβους,τουςγονείςτους,τουςφίλουςτους,αλλάκαιγιατοσύστημαυπηρεσιών(όπωςτασυστήματαυγείαςκαιεκπαίδευσης).Οιδιαταραγμένεςσχέσεις,ηχαμηλήσχολικήκαιακαδημαϊκήεπίδοση,οιριψοκίν-δυνεςσεξουαλικέςσυμπεριφορές,ηεφηβικήεγκυμοσύνηκαιηαυξημένηεμπλο-κήσεπαραβατικότηταείναιοιπιοσυχνέςεπιπτώσειςτωνψυχιατρικώνδιαταρα-χώνστηνεφηβεία.Όμωςηπιοκαταστροφικήδυνητικήσυνέπειατωνψυχιατρικώνδιαταραχώνστηνεφηβείαείναιηαυτοκτονία–ητρίτηκατάσειράπιοσυχνήαιτίαθανάτουστιςηλικίες10-24ετώνμετάταατυχήματακαιτιςανθρωποκτονίες.Ανκαιηαυτοκτονίαμπορείναέχειπολλέςαιτίες,το90%τωνεφήβωνπουαυτοκτο-νούνέχουνψυχιατρικήδιαταραχήκαιπερίπουτο60%υποφέρειαπόκατάθλιψη12.

Οιψυχιατρικέςδιαταραχέςείναιηκύριααιτίαεπιβάρυνσηςμεόρουςχαμένωνχρόνωνζωήςπλήρουςυγείαςστιςχώρεςυψηλούεισοδήματος,ιδιαίτεραστιςηλικί-ες15-24ετών(50χαμέναχρόνιαζωήςανά1000αγόριακαι52χαμέναχρόνιαζωήςανά1000κορίτσια.Οικαταθλιπτικέςδιαταραχές,ηχρήσηαλκοόλ,ησχιζοφρένεια,ηδιπολικήδιαταραχήκαιηδιαταραχήχρήσηςουσιώνείναικατάσειρά,μεταξύτωνψυχιατρικώνδιαταραχών,οικυριότερεςαιτίεςεπιβάρυνσης12.

Οιπερισσότερεςψυχιατρικέςδιαταραχέςτηςεφηβείαςείναιθεραπεύσιμες,ανκαιμπορείναδιαφέρεικάθεφοράαυτόπουθαφέρειθεραπευτικόαποτέλεσμασεκάθεψυχιατρικήδιαταραχήκαισεκάθεμεμονωμένοέφηβο.Έναθεραπευτικόσχή-μαπουσυντονίζεταιαπότονψυχίατροπαιδιώνκαιεφήβωνκαιπεριλαμβάνειψυ-χοκοινωνικέςθεραπείες(π.χ.ατομικήψυχοθεραπεία,συμβουλευτικήγονέων,οικο-γενειακήθεραπεία,ομαδικήθεραπεία,τεχνικέςσυμπεριφορικήςδιαχείρισης)ήκαι

17

φαρμακευτικήαντιμετώπισηείναιηενδεδειγμένηθεραπευτικήπρόταση.Δυστυ-χώς,γιατο60-90%τωνεφήβωνμεκάποιαψυχιατρικήδιαταραχήδεναναζητού-νταιήδενλαμβάνονταιοιυπηρεσίεςπουχρειάζονται.Πολύσυχνάοιοικογένειεςταλαιπωρούνταιαναζητώνταςμησυμβατικέςθεραπείεςήυπηρεσίεςαπόεπαγγελ-ματίεςχωρίςκατάλληληεκπαίδευση.Hέλλειψηψυχιατρικώνυπηρεσιώνγιαπαιδιάκαιεφήβους,οιπεριορισμοίστηνασφαλιστικήκάλυψητουκόστουςτωνθεραπει-ώνκαιοιχαμένεςευκαιρίεςέγκαιρηςαναγνώρισηςτωνψυχιατρικώνδιαταραχώναπότουςγονείς,τουςεκπαιδευτικούςκαιτουςγιατρούςεξηγούντοπρόβλημααυτότόσοστηνΕλλάδαόσοκαιδιεθνώς13.Όμως,πάνωαπόόλααυτά,είναιτοκοινωνι-κόστίγματωνψυχιατρικώνδιαταραχώνπουκυρίωςαποστερείτουςεφήβουςαπότηνκατάλληληφροντίδα.Ηυπέρβασητουστίγματος,καιμάλισταπρώτα-πρώτααπόεμάςτουςίδιουςτουςεπαγγελματίεςυγείας,είναιίσωςηπιοτετριμμένηαλλάτελικώςκαιηπιοπρωτοποριακήπρόσκλησηγιαδράση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. WorldHealthOrganization.Healthfortheworld’sadolescents:asecondchanceintheseconddecade.WHO,Geneva,2014.

2. ΑναγνωστόπουλοςΔ,ΛαζαράτουΕ.ΕφηβικήΨυχιατρική.ΑρχείαΕλληνικής Ιατρι-κής1998,15:11-14.

3.ΑναγνωστόπουλοςΔ,ΛαζαράτουΕ.Εισαγωγήστην εφηβικήψυχοπαθολογία.Στο:ΑναγνωστόπουλοςΔ,ΛαζαράτουΕ(επιμ)ΕισαγωγήστηνΚοινοτικήΠαιδοψυχιατρι-κή.ΕκδΨυχιατρικήΚλινική,ΙατρικήΣχολή,ΕθνικόκαιΚαποδιστριακόΠανεπιστή-μιοΑθηνών,Αθήνα,2005.

4. ΑναγνωστόπουλοςΔ,ΛαζαράτουΕ.Ψυχοσεξουαλικήανάπτυξηπαιδιώνκαιεφήβων.Στο:ΒαϊδάκηςΝ,ΑλεβίζοςΒ,ΕυθυμίουΚ(επιμ)ΣεξουαλικήΑγωγήΥγείαςσταΣχο-λεία.ΕκδΒήτα,Αθήνα,2001:21-31.

5. Arnett,JJ.Adolescentstormandstress,reconsidered.AmPsychol1999,54:317-326.6.SharpC,FonagyP.PractitionerReview:Borderlinepersonalitydisorderinadolescence-recentconceptualization,intervention,andimplicationsforclinicalpractice.JChildPsycholPsychiatry2015,56:1266-1288.

7. CicchettiD,RogoschFA.Adevelopmentalpsychopathologyperspectiveonadoles-cence.JConsultClinPsychol2002,70:6-20.

8. CostelloEJ,CopelandW,AngoldA.Trendsinpsychopathologyacrosstheadolescentyears:whatchangeswhenchildrenbecomeadolescents,andwhenadolescentsbecomeadults?JChildPsycholPsychiatry2011,52:1015-1025.

9. JohnsLC,CannonM,SingletonN,MurrayRM,FarrellM,BrughaT,BebbingtonP,JenkinsR,MeltzerH.Prevalenceandcorrelatesofself-reportedpsychoticsymptomsintheBritishpopulation.BrJPsychiatry2004,185:298-305.

10. RoweR,PicklesA,SimonoffE,BulikCM,SilbergJL.BulimicsymptomsintheVir-giniaTwinStudyofAdolescentBehavioralDevelopment:correlates,comorbidity,andgenetics.BiolPsychiatry2002,51:172-82.

18

11. WittchenHU,NelsonCB,LachnerG.Prevalenceofmentaldisordersandpsychosocialimpairmentsinadolescentsandyoungadults.PsycholMed1998,28:109-126.

12. GoreFM,BloemPJ,PattonGC,FergusonJ,JosephV,CoffeyC,SawyerSM,MathersCD.Globalburdenofdiseaseinyoungpeopleaged10-24years:asystematicanalysis.Lancet2011,377:2093-2102.

13.RochaTB,Graeff-MartinsAS,KielingC,RohdeLA.Provisionofmentalhealthcareforchildrenandadolescents:aworldwideview.CurrOpinPsychiatry2015,28:330-335.

19

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποιοαπόταπαρακάτωδεναποτελείχαρακτηριστικόήκυρίαρχοθέμακατάτηνπρώιμηεφηβεία(11-14έτη);

Α.Παρέαμεάτοματουιδίουφύλου. Β.Αυνανιστικήδραστηριότητα. Γ.Προσωπικήταυτότητα Δ.Ομάδασυνομηλίκων

2.Ποιοαπόταπαρακάτωαποτελείχαρακτηριστικόήκυρίαρχοθέμακατάτημέσηεφηβεία(14-17έτη);

Α.Αναζήτησηκαιεπίτευξηετερόφυλωνσχέσεων Β.Σαφήςδιαδικασίααποχωρισμού Γ.Αναζήτησηπροτύπων,φιλοσοφικώνκαιιδεολογικώντοποθετήσεων Δ.Όλαταπαραπάνω

3.Ηευερεθιστότητα,οθυμός,ηκοινωνικήαπομόνωσηπουεπιμένουν,καθώςκαισημαντικέςαλλαγέςστηνόρεξηήτονύπνο,είναιταπιοσυχνάπροειδο-ποιητικάσημείαψυχιατρικήςδιαταραχήςκατάτηνεφηβεία.

ΣΩΣΤΟ–ΛΑΘΟΣ

4.Τομέσοποσοστόοποιασδήποτεψυχιατρικήςδιαταραχήςστηνεφηβείαείναι12%.

ΣΩΣΤΟ–ΛΑΘΟΣ

5.Το60-90%τωνεφήβωνμεκάποιαψυχιατρικήδιαταραχήλαμβάνουντιςυπη-ρεσίεςπουχρειάζονται.

ΣΩΣΤΟ–ΛΑΘΟΣ

20

2.Ηαναμόρφωσητηςταυτότηταςστηνεφηβείακαιοικίνδυνοιγιαπαροδικήήχρόνιαψυχοπαθολογία

ΧρήστοςΖερβής

ΚΥΡΙΑΣΗΜΕΙΑ

• Ηεφηβείαείναιμιακαθοριστικήγιατηνπορείατουατόμουψυχολογικήκα-μπή,πουέχειτονχαρακτήρατηςανατροπήςτηςπροηγούμενηςσωματο-ψυχι-κήςταυτότηταςκαιοδηγείστηνενήλικοψυχικήοργάνωση.

• Ηεφηβείαπεριλαμβάνειμιασωματικήδιάσταση,τηνήβη,καιμιαψυχο-νοη-τικήδιάστασηηοποίααφοράαναμόρφωσητηςταυτότηταςκαιτωνσχέσεωνμετονέξωκόσμο,εδραίωσητωνσεξουαλικώνχαρακτηριστικών,ψυχο-νοητι-κήωρίμανσητουτύπουτουενηλίκου.

• Ταχαρακτηριστικάτηςεφηβείαςκάθεατόμουκαθορίζονταιαπότηνατομικήμέχριτότεπορείατουαλλάκαιαπόγονιδιακούς,οικογενειακούςκαικοινωνι-κούςπαράγοντες,καιμεαυτήντηνέννοιαείναιδιαφορετικάαπότόποσετόποόπωςκαιμέσαστηνιστορία.

• Ησωματο-ψυχικήαναδόμησητηςεφηβείαςσυνεπάγεταιριζικέςαλλαγέςστοσώμα,στηνταυτότητακαιστιςσχέσειςμετονεξωτερικόκόσμο.

• Σεέναψυχικόεπίπεδο,κινητοποιείταιαφενόςμιαναρκισσιστικήδυναμική,δηλαδήμιαδιαφορετικούτύπουεπένδυσητουεαυτούπουπρέπειπάλι,όπωςστηνπρώτηπαιδικήηλικία,νααναγνωριστείκαιναγίνειαποδεκτός.Κινητο-ποιείταιαφετέρουμιαοιδιποδειακήδυναμική,ωςεπιβεβαίωσητουφύλουκαιτηςψυχικήςδόμησηςμεβάσητηνψυχικήδιευθέτησηπουείχεεπιτευχθείκατάτηοιδιπόδειαφάσητηςπαιδικήςηλικίας.

• Μπροστάστηνπροοπτικήβαθιάςδομικήςαλλαγής,οέφηβοςμπορείναβρε-θείαντιμέτωποςμεεσωτερικέςσυγκρούσεις,πουείναιδείγματηςεσωτερικήςτουαμφιθυμίας.Ηενλόγωκατάσταση,σεήπιοβαθμό,είναιαρκετάσυνήθηςαλλάσεάλλεςπιοπροβληματικέςκαταστάσειςοέφηβοςπρέπειναχρησιμο-ποιήσειψυχικέςδιευθετήσειςπουονομάζονταιμηχανισμοίάμυναςόπωςαπώ-

Ψυχίατρος,Παιδοψυχίατρος,Ψυχαναλυτής,ΔιευθυντήςστοΤμήμαΨυχιατρικήςΕφήβων&ΝέωντουΓ.Ν.Α.«Γ.Γεννηματάς»

21

θηση,διχασμό,μόνωση,παλινδρόμηση,ασκητισμό,διανοητικοποίηση,περά-σματαστηνπράξηκ.ά.

• Δυσκολίεςκατάτηνπροηγούμενη,παιδική,ζωήτουεφήβου,οιοποίεςμπο-ρείναέχουνπροκαλέσεικαθηλώσεις,δηλαδήναέχουναφήσειπροβληματικάσημείαστηψυχικήτουδομή,ή/καιδυσκολίεςκατάτηφάσητηςεφηβείας,εν-δέχεταιναδυσκολέψουντηνεφηβικήεξέλιξηκαιναπροκαλέσουντηνέκλυ-σηψυχοπαθολογίας.

• Τοοικογενειακόπεριβάλλονείναιτοπεδίοόπουκατ’εξοχήνεκδηλώνεταιηεφηβικήκρίση.Οενδεχόμενοςεκρηκτικόςχαρακτήραςτηςτελευταίαςσυνή-θωςσυνδέεταιμετημεγάληδυσκολίατουεφήβουνααποστασιοποιηθεί,προ-κειμένουνα«μεγαλώσει»καινααυτονομηθεί,απότονκόσμοτωνγονέων.Οιγονείςμπορούννατονδιευκολύνουντηρώνταςμιαισορροπημένηστάσηανά-μεσαστηναναγνώρισητηςανάγκηςτουγιαμεγαλύτερηαυτονομίακαιτηςσυ-νεχιζόμενηςανάγκηςτουνασυνεχίζουννατονστηρίζουνοιγονείςτουγιαέναμεγάλοχρονικόδιάστημαακόμη.

• Νέεςταυτίσειςμεάλλαπρόσωπατουπεριβάλλοντόςτου,θαεπιτρέψουνστονέφηβοναβρεικαιναεσωτερικεύσεινέαστηρίγματαενώταυτοχρόνωςπορεύ-εταισεέναδικότουψυχικόδρόμο.

• Ηεφηβείαεξορισμού,ωςηλικιακήφάσηπουχαρακτηρίζεταιαπότηδιαδι-κασίαένταξηςστοεκάστοτεκοινωνικόπεριβάλλον,επηρεάζεται,ωςπροςτηνπορείατηςκαιτοπεριεχόμενότης,απότονκοινωνικόχώρομέσαστονοποίοεκτυλίσσεται.Σεαυτότοπλαίσιοτίθεταιοπροβληματισμόςτηςενδεχόμενηςσχέσηςανάμεσαστηνκρίσητωνσύγχρονωνδυτικώνκοινωνιώνκαιτηνπαρα-τηρούμενηεπίτασητωνχαρακτηριστικώντηςεφηβικήςκρίσηςστηνεποχήμας.

1.ΟΡΙΣΜΟΣΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Ετυμολογικά,ολατινικόςόροςadolescens,πουείναιοπρώτοςόροςπουχρη-σιμοποιήθηκε,στηναρχαίαΡώμη,γιανααποδοθείαυτός(ή)πουσήμεραονομάζου-με«έφηβο»,σημαίνει«αυτόςπουμεγαλώνει»1.Ηεφηβείαορίζεταιωςηηλικιακήφάσηηοποίαδιαδέχεταιτηνπαιδικήηλικία,μεσημείοέναρξηςτηνεμφάνισητωνσωματικώνεκδηλώσεωντηςήβης,καισημείοολοκλήρωσηςτηνπλήρηανάπτυξημιαςνέαςσωματο-ψυχικήςοργάνωσηςμεβάσημιανέαέμφυλητώραπιαταυτότη-τακαιμιαναντίστοιχηνέουτύπουσχέσημετονέξωκόσμο,στοπλαίσιομιαςνέουτύπου,ενήλικηςαυτονόμησης.

Υπότοψυχαναλυτικόπρίσμα,ηεφηβείααποτελείτηντελευταία,μεγάλη,κα-θοριστική,ψυχολογικήκαμπήπουοδηγείστηνενήλικοψυχικήοργάνωση.OΦρό-υντ,oοποίος,όπωςπρέπεινασημειωθεί,αναφέρεταιστησυντριπτικήπλειοψηφίατωναναφορώντουεπ’αυτούστηνήβηκαιόχιστηνεφηβεία,γράφεισταΤρίαδο-

22

κίμιαγιατηθεωρίατηςσεξουαλικότηταςότι«Mετηναρχήτηςήβηςεμφανίζονταιμεταμορφώσειςπουθαοδηγήσουντηνπαιδικήσεξουαλικότηταστηφυσιολογικήτελικήτηςμορφή»2.

Σεέναψυχο-νοητικόεπίπεδο,η εφηβείαπεριλαμβάνειαπόκτησηγνώσεων,ικανοτήτωνκαιτηςδυνατότηταςδιαχείρισηςτωναισθημάτωνκαιτωνσχέσεων.Ηψυχολογικήκατάληξητηςεφηβείας,μετηναποδοχήτωνρόλωνκαιτηςταυτότη-ταςτουενηλίκου,συμπίπτειμετηναποδοχήτωνκοινωνικώναξιών.

Ηλικιακά,ηεφηβικήπερίοδοςαντιστοιχείστηνηλικίαανάμεσαστα10καιτα19έτη.Στακορίτσιασυνήθωςαρχίζειλίγοπιονωρίςσεσχέσημετααγόρια.Πρέ-πειόμωςναδιευκρινιστείότιενώηέναρξήτηςεφηβείαςείναιπιοεύκολοναεντο-πιστεί(σχετίζεταιμετηνέναρξητηςήβης),ηολοκλήρωσήτηςδενείναικαθόλουδυνατόννατοποθετηθείχρονικάμεσαφήτρόπο.

Ηεφηβείαείναιμιααπότιςπιογρήγορεςφάσειςτηςανθρώπινηςανάπτυξης,μετηνέννοιαότικατάτηδιάρκειάτης,σεμικρόχρονικόδιάστημα,λαμβάνουνχώραπολλέςαλλαγέςσεσωματικόκαιψυχικόεπίπεδο,κάτιτοοποίοβρίσκεταισεαλλη-λεπίδρασημεαλλαγέςστιςσχέσειςκαιστηθέσητουεφήβουστοοικογενειακόκαιστοευρύτεροκοινωνικόπλαίσιο.

Τοευχάριστο,εξαιρετικάδημιουργικότηςαναπτυξιακήςαυτήςφάσης,ηοποίαισοδυναμείμεολοκλήρωσητουεαυτού,συνυπάρχεικαιμετοευάλωτοτηςψυχι-κήςισορροπίας,τηναδυναμίατουΕγώ,ιδιαιτέρωςκατάτηνπρώτηφάσητηςεφη-βείας,ότανλαμβάνουνχώρακυρίωςοισυναισθηματικέςανακατατάξειςστονψυχι-σμότουεφήβου,ενώδενέχουνακόμηαναπτυχθείοιονομαζόμενες«εκτελεστικέςλειτουργίες»,πουσχετίζονταιμετονέλεγχοτωνενορμήσεωνκαιτηικανότηταλή-ψηςαποφάσεων,καιοιοποίεςοργανώνονταικατάτηδεύτερηφάσητηςεφηβείας.Ηενλόγωαλληλουχίαβρίσκειτηναντίστοιχηαποτύπωσήτηςσεένανευροβιολο-γικόεπίπεδο,μεαλλαγέςαρχικάστομεταιχμιακόσύστημακαιστησυνέχειαστονπρομετωπιαίοφλοιό.

Ηανατροπήτηςπροηγούμενης,παιδικής,ψυχικήςισορροπίας,σεσυνδυασμόμετημεγάληώσητωνενορμήσεωνκατάτηδιάρκειατηςεφηβείαςείναιυπεύθυνεςγιατηνενίσχυσητηςπαρορμητικότητας,τωνπερασμάτωνστηνπράξηκαιτηςσυ-χνάρηχήςψυχικήςεπεξεργασίαςσεαυτήτηνηλικιακήφάση.Όλααυτάδίνουντοδικαίωμασεκάποιουςειδικούςτηςεφηβείαςνατησυγκρίνουν,καταχρηστικάθαλέγαμε,μετηδομήτηςοριακήςδιαταραχήςτηςπροσωπικότητας.

Σεκάποιεςκοινωνίες,συνήθωςπιοπαραδοσιακές,ηεφηβείααναγνωρίζεταιωςπιοσύντομηςδιάρκειαςκαιισοδυναμεί,στενά,μετηνήβηκαιτιςσωματικέςαλλαγέςπουαυτήπεριλαμβάνει,καιοιοποίεςοδηγούνστηγενετήσιαωριμότητα.Σεάλλες,συνήθωςπιο«σύγχρονες»κοινωνίεςδυτικούτύπου,ηεφηβεία,θεωρού-μενηωςμεγαλύτερηςδιάρκειας,αναγνωρίζεταιμεέναευρύτεροτρόπο,πέραντουσωματικού,περιλαμβάνονταςψυχολογικά,κοινωνικάκαιηθικάχαρακτηριστικά1.

23

Συνεπώς,οαρχικάαναφερθείςπεριγραφικόςορισμόςτηςεφηβείας,ανκαιμέσααπότησυνοπτικότητάτουαφήνειναδιαφανείότιαυτήμπορείναοριστείμεένασαφήτρόπο,σεμιαδεύτερηανάγνωσημπορείνααποδειχθείότιηεφηβείαωςέν-νοιαείναιαρκετάασαφής,αφούπεριλαμβάνειτόσοσωματικάόσοκαιψυχολογικάκαικοινωνικάσυστατικά,ταοποίαεπιδέχονταιδιαφοροποιήσειςαπότόποσετόποκαιμέσαστοχρόνοκαιστηνιστορία,ενώταυτοχρόνωςεπηρεάζονταιαπόατομι-κούςκαιπεριβαλλοντικούςπαράγοντες.

Είναιενδεικτικόότιακόμηκαιησωματικήδιάστασητηςεφηβείας,ηοποίαείναιημόνηδιάστασηηοποίαθαμπορούσενασυνδεθείπιοστέρεαμεαπτούςβι-ολογικούςμηχανισμούς(σεαντίθεσημεταψυχολογικάκαικοινωνικάτηςχαρα-κτηριστικάπουεπηρεάζονταιέντονααπόκοινωνικούςκαιιστορικούςπαράγοντες)φαίνεταιότιδενκαθορίζεταιμόνοαπόαμετακίνητακάθεφοράατομικά(βιολογι-κά)χαρακτηριστικά,δεδομένουότιτατελευταίαεπηρεάζονταιόχιμόνοαπόγονι-διακούςαλλάκαιαπόπεριβαλλοντικούςπαράγοντες.Ενδεικτικά,στηναμερικανι-κήβιβλιογραφίααποδίδεταισεδιατροφικούςπαράγοντεςτογεγονόςότιηεφηβείαστηχώρααυτήξεκινά1-2χρόνιανωρίτερααπόό,τιξεκινούσεπριναπό100χρό-νια.Βεβαίως,ηδιατροφήφαίνεταιναμηνείναιομόνοςκαθοριστικόςπαράγονταςκαιταπράγματαείναιπιοπολύπλοκα,αφού,γιαπαράδειγμα,ψυχολογικοίπαράγο-ντεςήσυνθήκεςπαιδικώνεμπειριώνκακοποίησηςή/καισεξουαλικήςαποπλάνησηςμπορούνναεπηρεάσουντόσοτηνέκλυσηκαιτηδιάρκειαόσονκαιταχαρακτηρι-στικάόχιμόνοτηςεφηβείαςαλλάκαιτηςσωματικήςσυνιστώσαςτης,τήςήβης3.

Όλααυτάθέτουνυπόαμφισβήτησητησταθερότητατωνχαρακτηριστικώντηςεφηβείαςκαιθέτουνπεραιτέρωερωτήματα:ποιαείναιηφύσητηςεφηβείας,βιο-λογική,ορμονικήήκαθορίζεταιαπόιστορικούςκαικοινωνικούςπαράγοντες;Πώςοιμενεμπλέκονταιμετουςδεκαιποιοςκαθορίζειποιόν;Πρόκειταιγιαερωτήματαταοποίααπαντώνταιμεδιαφόρουςτρόπουςαπότουςειδικούς,θεωρητικούςή/καικλινικούς,κάποιοιαπότουςοποίουςφθάνουνμέχρινααμφισβητήσουντο«αυτο-νόητο»τηςύπαρξηςτηςεφηβείαςωςδιακριτήςηλικιακήςφάσης.

2.ΟΙΔΟΜΙΚΕΣΑΛΛΑΓΕΣΤΗΣΕΦΗΒΕΙΑΣ

Ανεξάρτητααπό τηρευστότητα των χαρακτηριστικών της, παραμένει ότι ηεφηβείααναγνωρίζεταιωςηλικίαψυχικώνδομικώναλλαγών.Κατάτηδιάρκειάτηςλαμβάνουνχώραδημιουργικέςαποδομητικέςκαιταυτοχρόνωςεπανα-απαρτι-ωτικέςσωματο-ψυχικέςδιαδικασίες.Είναιδηλαδήσανναγκρεμίζεταικαιναξα-ναχτίζεταιηπροσωπικότητα,μεβάσητοπαλαιόαλλάμεκαινούργιαυλικά.Αυτέςόμωςοιδιαδικασίεςδιαθέτουνταυτοχρόνωςτοδυναμικόγιαναπροκαλέσουνκαιδιαφόρωντύπωνψυχικέςσυγκρούσεις.

Τοσώμαβρίσκεταιστοεπίκεντροτηςσωματο-ψυχικήςανέλιξηςπουθακα-

24

θορίσειτηνεφηβεία.Τοσώμαείναι,θαλέγαμε,έναενδιάμεσοαντικείμενοψυχι-κήςεπένδυσης,ανάμεσαστηναρκισσιστική,αρχικήεπένδυσητουεαυτούκαιστηνεπένδυσητωνεξωτερικώναντικειμένων.Στηφάσητηςεφηβείαςτοσώμαπαίζειέναπολύσημαντικόρόλο,ωςπρώτοςκαικεντρικόςπυρήναςοργάνωσηςτουΕγώ,ωςφορέαςτηςύπαρξηςτουεφήβουσεένακοινωνικόπλαίσιο,ωςμέσονέκφρασηςαλλάκαιωςμέσονσχέσης.Ψυχαναλυτέςσυγγραφείςφθάνουννασυγκρίνουντοσώματουεφήβουμεαυτότουνεογέννητουόσοναφοράτονκαθοριστικόδιαμεσο-λαβητικόρόλοτου,στησχέσημετημητέρατότεκαιστιςσχέσειςμετανέααντι-κείμεναπουενδιαφέρουντώρατονέφηβο.

Στοπλαίσιοαυτήςτηςδυναμικής,ηεφηβείαχαρακτηρίζεται,σεέναψυχικόεπίπεδο,απόενδοψυχικέςαναδομήσειςοιοποίεςείναισεαλληλεπίδρασημεαντι-κειμενοτρόπουςμεταθέσεις,δηλαδήμεμετάθεσητουψυχο-σεξουαλικούενδιαφέ-ροντοςσενέαεξωτερικάαντικείμενα.

Oιαπαιτούμενεςψυχικέςμετατοπίσειςκαιαναμορφώσειςείναιπολλές,λεπτές,αλληλοεπηρεαζόμενες,καιηπιθανότηταψυχοπαθολογικήςπαρέκκλισηςείναιισχυ-ρή,κάτιτοοποίοεξηγείκαιτηνυψηλήσυχνότητα,σεσχέσημεάλλεςηλικιακέςφά-σεις,εκδήλωσηςενόςευρέοςφάσματοςψυχικώνδυσκολιώνκαιδιαταραχώνκατάτηνενλόγωπερίοδοτηςζωής.

Όσοναφοράτοσώμα,κατάτηδιάρκειατηςεφηβείαςλαμβάνειχώραησω-ματικήενεργοποίησητηςήβης,ηοποίαοδηγείσεμιααπότομηαναμόρφωσητηςσωματικήςδιάπλασηςτουεφήβου,μεεπιβεβαίωσηκαιενίσχυσητωνχαρακτηρι-στικώντουφύλου.Ηεσωτερική,ορμονικήώθησηπροςαυτήτηνκατεύθυνση,μεμοχλόέναεσωτερικόβιολογικόρολόι,είναιεμφανής.Όπωςόμωςήδηελέχθη,δενείναιαμελητέα,σύμφωναμεερευνητικάδεδομένα,καιησυμβολήτουεξωτερικούπεριβάλλοντος,μέσααπόφυσικούςπαράγοντες(παράδειγμαδιατροφή)αλλάεπί-σηςκαιμέσααπόσυναισθηματικούςαλλάκαισεξουαλικάδιεγερτικούςπαράγοντες.

Ανστηνεφηβείατοβιολογικόφύλοείναι,φυσικά,ήδηκαθορισμένο(ήδηαπότηνενδομήτριαφάση),οιορμόνεςοιοποίεςκαθορίζουνταδευτερογενήχαρακτη-ριστικάτουφύλουκαιοιοποίεςολοκληρώνουντηνέμφυληβιολογικήταυτότη-τααυξάνονταιαπότηφάσητηςηλικίαςτων5με8χρόνωνκαικορυφώνονταιστηφάσητηςεφηβείας,μεαποτέλεσματηδιαμόρφωσητωνδευτερογενώνχαρακτηρι-στικώντουφύλου.

Οιενλόγωσωματικέςαλλαγέςπροκαλούν,σεέναψυχικόεπίπεδο,πρώτααπ’όλα,τηνκινητοποίησημιαςναρκισσιστικήςπροοπτικής,έναδηλαδήαναγκαστικό,έντονοενδιαφέρονγιατοσώμακαιγιατονεαυτόγενικότερα,σεμιαπροσπάθειανέαςαπαρτίωσηςτουκαινούργιουσωματικούκαιψυχικούείναι.Ηενλόγωεξέλιξηαντιστοιχείκαισεέναείδοςναρκισσιστικήςαναδίπλωσης,στροφήςδηλαδήπροςτονεαυτό,καισεκάποιοβαθμόπαλινδρόμησης,σεβάροςτουενδιαφέροντοςγιαταεξωτερικάαντικείμενα.

25

Ταυτοχρόνωςόμως, οισωματικέςμεταμορφώσειςκαι ιδιαιτέρωςαυτέςπουαφορούντηνενεργοποίησητωνερωτογενώνζωνών,οδηγούν,επίσης,σεενδιαφέ-ρονγιανέουτύπουεξωτερικάαντικείμενα,ταοποίαθαμπορούσανναανταποκρι-θούνστηγενετήσια,τώραπια,σεξουαλικότητακαιστηνενδυναμωμένησωματο-ψυχικήυπόσταση.Kαιηναρκισσιστικήπροοπτικήκαιηγενετήσιουχαρακτήρανέααντικειμενότροποςπροοπτικήαναπτύσσονται,όπωςήδηελέχθη,σεβάροςκάποιωνπροηγουμένωναντικειμενοτρόπωνεπενδύσεων,κάτιτοοποίοδημιουργείστονέφη-βο,οοποίοςενδέχεταιναμηναναγνωρίζειπλέοντονεαυτότου,όχιμόνοευχάριστηπροσδοκίαγιακάτιπουεπιθυμείναέρθειχωρίςναμπορείνατοπροσδιορίσειμεακρίβεια,αλλάενδεχομένωςκαιαναστάτωσηκαιαμηχανία,πολύσυχνάεπιφυλακτι-κότητακαιαμυντικήδιάθεσηαπέναντιστιςνέεςανάγκεςκαιστανέαενδιαφέροντα.

Έτσι,οέφηβος«ψάχνεται»καιαναρωτιέταιγύρωαπότοσώματου,όπωςανα-ρωτιέταιγύρωαπότοείναιτουγενικότερα.Hσυχνήάμυνατουεφήβουαπέναντισεό,τιμπορείναερεθίσειτονεοαποκτηθέν,σεκάποιοβαθμό,ερωτογενέςσώμαείναιενδεικτικήτουεύθραυστουτηςσωματικήςπροβληματικής,πουυποδύεταιηναρκισσιστικήαναδιάταξη,καιτηςαμυντικήςδιάθεσηςαπέναντισενέουτύπουδι-εγέρσεις,ενώδηλώνειτηδυσκολίατουεφήβουναενσωματώσειστοEγώτουτανέαστοιχείαπουαφορούντοσώματουκαιτοείναιτου.Oιαυτοερωτικέςδραστη-ριότητεςεντάσσονταιστηνίδιαλογικήαναγνώρισηςκαιοργάνωσηςτουεαυτού,στηβάσηπειραματισμώνγιανέες,συναισθηματικέςή/καιενδεχομένωςγενετήσι-αςσεξουαλικότητας,σχέσεις,μέσααπότηνπροσομοίωσηπουαντιπροσωπεύουνοιφαντασιώσεις.Oέφηβοςφαντασιώνει,πραγματοποιεί,δηλαδή,στηφαντασίατου,νέουτύπουσχέσειςκαιικανοποιήσεις,δίνονταςέτσιδιέξοδοσεαναφυόμενεςεπι-θυμίες,χωρίςνατολμάνααναλάβειτιςσυνέπειεςπουαυτήηενδεχόμενηεκπλή-ρωσηστηνπράξηθασυνεπαγόταν.

Σεαυτήντηδιαδικασίααναγνώρισηςεαυτού,υπάρχειμιααναλογίαμετηνκα-τάστασηστηναρχήτηςζωής,μετηνέννοιατηςανάγκηςαναπαράστασηςκαιοι-κειοποίησηςτουεαυτού,δηλαδήωςαναγνώριση,οργάνωσηκαιενσωμάτωσηαι-σθήσεωνκαιαντιλήψεωνπουπηγάζουναπόένασώμακαιέναψυχισμόπουπρέπεινααναγνωριστούν,ναγίνουναποδεκτάκαινααναπαρασταθούν.AνστηναρχήτηςζωήςημητέραέπαιζεέναβοηθητικόρόλοσεαυτήτηναναπαράστασητουEγώ,κυρίωςμέσααπότηνεπένδυσηκαιτοκαθρέφτισματουσωματο-ψυχικούείναιτουμωρούτηςκαιτηναπόδοσηεκμέρουςτηςνοήματοςστιςακατέργαστεςσωματο-ψυχικέςτουεκφράσεις,στηφάσητηςεφηβείαςτοόλοέργοανήκειαποκλειστικάστονέφηβο.Απότιςσχέσειςμεεξωτερικάαντικείμενα,πουέχουναποκτηθείκατάτηδιάρκειατηςπαιδικήςηλικίας,κάποιεςθαπρέπεινααναιρεθούνκαικάποιεςάλ-λεςναεπαναδιαταχθούνσενέουςσυνδυασμούςκατάτηδιάρκειααυτήςτηςφάσης.

Σεαυτήντηγραμμήσκέψης,οP.Blos4βλέπειστηνεφηβείαμιαδεύτερηδια-δικασίαεξατομίκευσης,πουπεριλαμβάνειένανέοαποχωρισμόαπότοπρωταρχικόαντικείμενο,γιαναεπενδυθούννέααντικείμενα.

26

Ηενλόγωναρκισσιστικήπροοπτικήτηςεφηβείαςακολουθείταιήδιαπλέκε-ταιφυσικάκαιμεμιαοιδιπόδεια,μετηνέννοιαότιέρχεταιστηνεπιφάνειαηανα-γνώρισηκαιηανάδειξητηςέμφυληςταυτότηταςτουεφήβουμέσααπότοενδια-φέρονγιαεξωτερικάσεξουαλικάαντικείμενα,μεβάσητηνοιδιπόδειαοργάνωσηπουείχεεπιτευχθείκατάτηνοιδιποδειακήηλικία(3-6έτη).Είναισαντοοιδιπόδειοσύμπλεγμαναενεργοποιείταιπάλικατάτηδιάρκειατηςεφηβείας,ξεκινώνταςαπότοπλαίσιοτηςοικογένειας.Ανοισυνθήκες,οιψυχικές,οικογενειακέςκαικοινωνι-κέςείναιικανοποιητικές,ηοιδιποδειακήαπαγόρευσηκαιδόμησηθαεπιβεβαιωθεί.

Ηναρκισσιστικήκαιοιδιπόδειαπροοπτικήσυνεπάγονταικαισημαντικέςεπι-πτώσειςστοεπίπεδοτηςταυτότητας5.Ήδη,οαποχωρισμόςκαιτοπένθοςαπένα-ντισταγονικάμορφοείδωλαακολουθούνταιαπόαντίστοιχεςεσωτερικεύσειςκαιταυτίσεις,κατάτογνωστόσχήμα,σύμφωναμετοοποίοόπουυπάρχειπένθοςενόςαντικειμένουακολουθείηταύτισημετοχαμένοαντικείμενο.Έπειτα,ηεπιβεβαίω-σητηςοιδιπόδειαςαπαγόρευσηςκαιαπώθησηςοδηγείεπίσηςσενέεςταυτίσειςκαιεσωτερικεύσεις,δηλαδήστηνεσωτερίκευσητουνόμουκαισεταυτίσειςμεπροϊ-όνταμετάθεσηςτωνγονικώνειδώλων,δηλαδήμεπρότυπαταοποίακαιτοννόμοσέβονταιαλλάκαιεπιτρέπουντηνικανοποίηση,λιγότεροήπερισσότερομετουσιω-μένη.Έτσι,προσφέρονταιγιαταυτίσειςπρότυπαόπωςέναςεπιτυχημένοςτραγουδι-στής,έναςπεριθωριακόςκαλλιτέχνης,πουαποτελούνεικόνεςσυμβιβασμού,προϊό-νταμεταβολισμούτηςαμφιθυμίας,πλησιάσματοςκαιταυτόχρονηςαπομάκρυνσηςαπότουςγονείς.Τέλος,αλλάίσωςπιοβαθιά,σεέναάλλοεπίπεδοταύτισης,ηνέαναρκισσιστικήφάση,ηοποίαανοίγεταιγιατονέφηβο,συνεπάγεταιτηνενδοβολήτηςταυτότηταςτουεμφύλουσώματος,όπωςαυτήεπιβεβαιώνεταικαιαπότιςνέεςσχέσεις,στηριζόμενεςκαιστηναπάντησητωνάλλων,τωνσαγηνευτικώνσυμπερι-λαμβανομένων,απέναντιστογεγονόςότιοέφηβοςείναιβιολογικάαγόριήκορίτσι.

Υπόέναάλλοπρίσμα,ηενδοψυχικήαναδιάρθρωσησυνεπάγεταιπρωταρχικάαναδόμησητουΕγώ,τοοποίοβρίσκεταισεαλληλεπίδρασημετιςσωματικέςαλ-λαγέςτηςήβης,μεβάσητοπρότυποφροϋδικόσχήμαότιτοΕγώείναιαρχικάένασωματικόΕγώ.Κατάσυνέπειαένα«νέο»εφηβικόσώμαθααποτελέσειτονπυρήναμιαςνέαςυπόστασηςτουΕγώ.Βεβαίως,ταυτοχρόνως,καιτοΑυτό,τοπρωτόγονοσωματο-ψυχικόκομμάτιτουεαυτού,απότοοποίοπηγάζει,σχηματικά,ηεπιθετι-κότητακαιησεξουαλικότητα,αποκτάδιαφορετικάχαρακτηριστικάκαιμεγαλύτε-ρηενορμητικήώση,υπότηνενίσχυσητηςσεξουαλικήςενδυνάμωσηςτηςήβης,ενώκαιτοΥπερεγώ,δηλαδήοεσωτερικευμένοςνόμοςκαιταεσωτερικευμέναιδανικά,αναμορφώνεταιενδοβάλλονταςνέεςαρχέςκαιιδανικά6.

Σχετικάμετουςπαράγοντεςπουσυμμετέχουνσεαυτήτηδιαδικασία,όλοιοιειδικοίσυμφωνούνστοότιοισωματο-ψυχικέςαναδομήσειςτηςεφηβείαςκαθορί-ζονται,αφενός,απότιςιδιαίτερεςεσωτερικέςκαιεξωτερικέςσυνθήκεςστιςοποίεςβρίσκεταιοέφηβοςκατάτηδιάρκειατηςενλόγωηλικιακήςφάσης.Οιενλόγωεν-δοψυχικέςαναδομήσειςτηςεφηβείας,όμως,αφετέρου,είναικαιαπόρροια,καιμε

27

αυτήντηνέννοιαείναιαποκαλυπτικές,τωνσεξουαλικώνκαθηλώσεων,τωνπρο-βληματικώνδηλαδήσημείωντηςψυχοσεξουαλικήςπορείας,πουάφησανταίχνητουςεπάνωστονψυχισμότουεφήβου,πρώηνπαιδιού.

3.ΟΙΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙΑΜΥΝΑΣΣΤΗΝΕΦΗΒΕΙΑ

Μπροστάστηνπροοπτικήβαθιάςδομικήςαναδόμησης,πρωτίστωςναρκισσι-στικούκαιοιδιποδειακούχαρακτήρα,πουσυνιστάτοπέρασματηςεφηβείας,οέφη-βοςμπορείναβρεθείαντιμέτωποςμεεσωτερικέςσυγκρούσεις.

Αυτό,φαινομενολογικάθεωρούμενο,μπορείνασυνδέεταιμεαμφιθυμίαπουμπορείναπροκύψειαπέναντιστην«εγκατάλειψη»τηςπροηγούμενηςοργάνωσήςτουκαιτουτύπουτωνεξωτερικώνσχέσεωνπουαυτήσυνεπάγεται.Ηενλόγωαμφι-θυμίαμπορείναενισχυθείαπόπροηγούμενεςκαθηλώσεις.Οδισταγμόςτουεφήβουναπροχωρήσειμπορείεπίσηςνασυνδέεταικαιμεκάποιαανασφάλειαόσοναφο-ράτηνπιθανότηταεπιτυχίαςστησχέσημετιςνέουτύπουσχέσεις,όπουγιαπαρά-δειγμαμπορείναεμπλέκεταιησεξουαλικότητα,καθώς,σεμιαπρώτηεπαφήμαζίτους,μπορείνακινητοποιείταιμιαμηδιαχειρίσιμηεσωτερικήαντίδραση.Πρόκει-ται,βεβαίως,γιαδύοπιθανότητεςοιοποίεςαποτελούνδύοσυμπληρωματικέςόψειςτηςίδιαςσφαιρικότερηςδυσκολίας.

Ηενλόγωκατάσταση,σεήπιοβαθμό,είναιαρκετάσυνήθηςακόμηκαιστις«φυσ�