by ELSA Thessaloniki

Expressis Verbisμε λόγια ρητά

#1 Ιούνιος 2013

Επιμέλεια περιοδικού: Παρασκευή ΤρικαλοπούλουYπεύθυνη Marketing ELSA Thessa-loniki 2012-2013 και Υπεύθυνη Mar-keting ELSA Greece 2013-2014

Συντακτική ομάδα:Παρασκευή ΤρικαλοπούλουΣοφία ΚαραγιάννηΔέσποινα ΠουτακίδουΧρυσούλα ΜαυρομάτηΆννα ΠαυλίδουΑντωνία ΜαρκοβίτηΣτεφανία ΕυσταθίουΚατερίνα Χνιτίδου

Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ELSA Thessaloniki για το ακαδημαικό έτος 2012-2013:

Πρόεδρος Θανάσης Αποστολακούδης Γενική Γραμματέας Χαρά Γραμμένου Ταμίας Κωνσταντίνα Τσιλιπήρα Υπεύθυνη Marketing Παρασκευή Τρικαλοπούλου Υπεύθυνη STEP Χρυσούλα Μαυρομάτη Director STEP Στεφανία Ευσταθίου Υπεύθυνη Σεμιναρίων-Συνεδρίων Στεφανία Στωϊκού Υπεύθυνη ΑκαδημαικώνΔραστηριοτήτων Γεωργία Σφήκα Υπεύθυνη INFO Γιώτα Τσινούλη

Αν επιθυμείτε να γίνετε μέλη μας, ή να αναζητήσετε περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να μας βρείτε διαδικτυακά:

1) στέλνοντας e-mail στο thessaloniki@elsagreece.org

2)στο blog μας Elsathessaloniki.blogspot.com

3)στο Facebook: ELSA Thessaloniki (page)

ELSA Thessaloniki- the European Law Students’ Association, AUTH (group)

4) στο site της ELSA Greece: http://www.elsagreece.org/

Εισαγωγικό σημείωμα

Η ELSA Thessaloniki σας παρουσιάζει το πρώτο περιοδικό που έχει κυκλοφορήσει στην ιστορία της, το Expressis Verbis . Το Expressis Verbis είναι λατινική έκφραση και σημαίνει ‘με λόγια ρητά’. Έτσι λοιπόν και εμείς ,όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι, αναπτύσσουμε με λόγια ρητά τους στοχασμούς μας, γράφουμε νομικά άρθρα και παρουσιάζουμε με λόγια ρητά αλλά και με φωτογραφικό υλικό το έργο της χρονιάς που μας πέρασε, μιας χρονιάς δημιουργικής με πολλή δουλειά αλλά και πολλή ικανοποίηση από αυτό που προσφέραμε. Μέσα στο περιοδικό μας θα βρείτε τις δραστηριότητες της ELSA Thessaloniki για το ακαδημαϊκό έτος 2012-2013, άρθρα νομικού ενδιαφέροντος, άρθρα που εξιστορούν δραστηριότητες της ELSA από προσωπικές εμπειρίες των μελών μας και συνέντευξη ακαδημαϊκών. Κινηθήκαμε στα πλαίσια ενός νομικού περιοδικού βάζοντας το φοιτητικό στίγμα και φυσικά το στίγμα της ELSA.

Ευχαριστούμε πολύ τη συντακτική μας ομάδα για τα άρθρα της και ευχόμαστε σε εσάς καλή ανάγνωση!

Καλοτάξιδο Expressis Verbis .

6 8

16 18

343230

ΠΕΡΙ Ε ΧΟ ΜΕΝΑ

Τι είναι η ELSA.

Χαμόγελο του παιδιούΕθνική Σχολή Δικαστικών

Λειτουργών

Δικαίωμα στην ισηγορία

Ευρώπη: Ενοποίηση ή διάλυση;

Αιέν... αρχαιοκαπηλεύειν(!)

Το mooting εστί φιλοσοφείν.

Δράσεις

10 12 14

20 24 28

36 38 42STEP και Summer Schools

κ.Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης, Επίκουρος καθηγητής

Διεθνούς Δικαίου στο τμήμα Νομικής του ΑΠΘ

STEP - Ξέρω τι έκανες πέρυσι το καλοκαίρι

Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών

Απελευθέρωση Επαγγελμάτων στην Ελλάδα Έκτακτο NCM

Η αξίωση της ζημιογόνου ζωής (wrongful life) στο

ελληνικό και γαλλικό δίκαιο

Δεν ήρθα εδώ για διακοπές

Ευρωπαϊκη ενωση και παγκοσμιος οργανισμος

εμποριου

6/6

Τι είναι η ELSA - Ποιοι είμαστε και δράσειςΠοιοι είμαστε

Η ELSA (European Law Students’ Association) είναι η μεγαλύτερη οργάνωση φοιτητών Νομικής στον κόσμο : συναντάται σε 300 νομικές σχολές σε 41 χώρες στην Ευρώπη και αριθμεί πάνω από 38.000 μέλη. Η ELSA είναι μια διεθνής, ανεξάρτητη, μη πολιτική, μη κερδοσκοπική και μη κυβερνητική Οργάνωση. Σκοπός της η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των φοιτητών Νομικής και νέων δικηγόρων σε όλη την Ευρώπη, σε συνδυασμό με την κατάρτιση τους πάνω σε νομικά θέματα καθώς και

την εξοικείωσή τους με αλλοδαπά νομικά συστήματα.

Το δίκτυο της ELSA είναι οργανωμένο σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η ELSA Greece αποτελείται από τα τοπικά παραρτήματα της Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Κομοτηνής, όπου και υπάρχουν οι αντίστοιχες νομικές σχολές.

Η ELSA Thessaloniki, είναι το τοπικό παράρτημα του τμήματος Νομικής του ΑΠΘ. Συστάθηκε το 1998 ως σωματείο και διοικείται, όπως και κάθε παράρτημα, από

επταμελές διοικητικό συμβούλιο με ετήσια θητεία. Σήμερα αριθμεί πάνω από 150 μέλη.

Τι κάνουμε

1) Σεμινάρια

Για την καλύτερη κατάρτιση και επιμόρφωση των φοιτητών πάνω σε νομικά θέματα διοργανώνονται σεμινάρια και συνέδρια σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. i) Στο εσωτερικό: - Ημερίδες πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα νομικού ενδιαφέροντος ή της επικαιρότητας, με τη συμβολή καθηγητών και προσώπων από αρμόδιους φορείς. Σχετικές ημερίδες διοργανώνονται όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στις Νομικές Σχολές της Αθήνας και της Κομοτηνής, στις οποίες μπορεί να παρευρεθεί όποιος ενδιαφέρεται. - Ημερίδες όπου αποκλειστικοί ομιλητές είναι οι ίδιοι οι φοιτητές. Το θέμα των εν λόγω ημερίδων αποφασίζεται κατόπιν συνεννόησης με τους φοιτητές που εκδηλώνουν ενδιαφέρον ενασχόλησης με κάποιο συγκεκριμένο νομικό ζήτημα.

ii) Στο εξωτερικό: - Διεθνή Συνέδρια σε πόλεις της Ευρώπης διάρκειας από 2 έως 7 ημέρες. - Θερινά Σχολεία (Summer Schools) διάρκειας συνήθως μιας εβδομάδας, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. - Επισκέψεις (Study Visit) σε κάποιο άλλο τοπικό παράρτημα της ELSA, ή υποδοχή φοιτητών στη Θεσσαλονίκη.

Στις διεθνείς αυτές συναντήσεις, δίνεται βάση σε δύο άξονες, καθώς υπάρχει τόσο ακαδημαϊκό, όσο και κοινωνικό πρόγραμμα. Έτσι, καλλιεργείται ο νομικός

πλουραλισμός, συσφίγγονται οι σχέσεις των ευρωπαίων φοιτητών μεταξύ τους και ενθαρρύνεται η κινητικότητα.

* Για τη συμμετοχή στις παραπάνω δραστηριότητες, παρέχεται σχετική βεβαίωση.

2) Ακαδημαϊκές δραστηριότητες

Οι Ακαδημαϊκές Δραστηριότητες αποτελούν το εργαλείο με το οποίο προωθείται η νομική πληροφόρηση και το οποίο βοηθά στην ανάπτυξη του νομικού επαγγέλματος στην Ευρώπη. Με τις Ακαδημαϊκές Δραστηριότητες η ELSA συνεισφέρει με τον πιο άμεσο τρόπο στην νομική εκπαίδευση.Αυτός ο τομέας αφορά συγκεκριμένα : i) Ετήσια διοργάνωση του διαγωνισμού εικονικής δίκης ELSA Moot Court Competition. Ο διαγωνισμός αποτελεί τη μοναδική προσομοίωση της διαδικασίας επίλυσης διαφορών ενώπιον των δικαιοδοτικών τμημάτων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στον κόσμο.ii) Διοργάνωση διαγωνισμών δοκιμίων πάνω σε κάποιο συγκεκριμένο θέμα (ELSA IFP Es-say Competition).iii) Δημοσιεύσεις νομικών περιοδικών σε ευρωπαϊκή (Syner-gy) και σε εθνική κλίμακα(Expressis Verbis)iv) Επισκέψεις σε χώρους του αντικειμένου μας (νομικά τμήματα, δικηγορικές εταιρίες, οργανισμοί).v) Αντιπροσώπευση της ELSA ενώπιον Διεθνών Οργανισμών (ELSA Delegations). Η ELSA συμμετέχει σε όργανα και επιτροπές του ΟΗΕ, όπως UN ECOSOC (Economic So-cial Council), UNCITRAL (Com-mission on International Trade Law) και στην UNESCO, στο Συμβούλιο της Ευρώπης (Council of Eu-

rope),στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (WIPO) και έχει υπογράψει συμφωνία συνεργασίας με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR).

3) Πρόγραμμα Ανταλλαγής για πρακτική Άσκηση

Μια από τις πιο συναρπαστικές δυνατότητες σου προσφέρει η ELSA είναι η πρακτική άσκηση στο εξωτερικό: το STEP (Student Train-ee Exchange Programme) είναι ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών-ασκουμένων με το οποίο τα μέλη της ELSA έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν στο εξωτερικό καταλαμβάνοντας μία θέση πρακτικής, διάρκειας από 2 εβδομάδες έως 18 μήνες. Η πρακτική μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε χώρο νομικού ενδιαφέροντος, από δικηγορικές εταιρίες και δικαστήρια, μέχρι μη κυβερνητικές οργανώσεις και ινστιτούτα. Το τοπικό παράρτημα της ELSA στην πόλη που θα λάβει χώρα η πρακτική άσκηση, αναλαμβάνει κάθε είδους βοήθεια σχετικά με την εύρεση χώρου διαμονής και την ομαλή προσαρμογή στο νέο περιβάλλον. Τις περισσότερες φορές καταβάλλεται κάποια αμοιβή στον ασκούμενο,

αλλά το ύψος της εξαρτάται από τον εκάστοτε φορέα. Δύο φορές το χρόνο δημοσιεύεται σε όλη την Ευρώπη το STEP Newslet-ter με τις τρέχουσες θέσεις πρακτικής άσκησης καθώς και τις επιμέρους λεπτομέρειες της κάθε θέσης.

Για όλες τις παραπάνω δραστηριότητες, τα μέλη μας ενημερώνονται εγκαίρως, μέσω του δικτύου μας. Επίσης στο τέλος κάθε ακαδημαϊκού έτους παρέχουμε στα μέλη μας δίγλωσσο πιστοποιητικό ιδιότητας μέλους.

8/8

ΗμερίδαΟμιλητές ήταν : Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης, επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου του ΑΠΘΓεώργιος Μάτσος, ειδικός επιστήμονας του ΑΠΘ στο Δημοσιονομικό Δίκαιο

Το μέλλον της Ευρώπης σε ασταθές οικονομικό περιβάλλον

Ευρώπη: Ενοποίηση ή διάλυση;

10/10

Επίσκεψη

Κέντρο ΠροστασίαςΚαταναλωτών

Η ELSA Thessaloniki επισκέφθηκε το Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ) που βρίσκεται επί της οδού Βασ. Ηρακλείου 32 στις 30/11/2012. Τα μέλη μας είχαν τη δυνατότητα να πληροφορηθούν για τη δράση του, πώς ακριβώς λειτουργεί, ποιος μπορεί να προσφύγει σε αυτό και για ποιο λόγο, πώς μπορεί να εγγραφεί κανείς ως μέλος και αν ένας πτυχιούχος νομικής σχολής θα μπορούσε στο μέλλον, ως δικηγόρος, να συνεργαστεί μαζί τους.

12/12

Γκλαβίνης Παναγιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής στον τομέα Διεθνών Σπουδών Νομικής του ΑΠΘΚτενίδης Ιωσήφ, Επίκουρος Καθηγητής στον τομέα Διεθνών Σπουδών Νομικής του ΑΠΘΜαντζούφας Παναγιώτης, Επίκουρος Καθηγητής στον τομέα Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης Νομικής του ΑΠΘΒαλεργάκης Νίκος, Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης

Κινητικότητα επαγγελματιών στην Ευρώπη

Απελευθέρωση των επαγγελμάτων στην Ελλάδα

14/14

Πρόεδρος :Βίρνα Οικονόμουpresident@elsagreece.org

Γενική Γραμματέας: Χαρά Γραμμένουsecgen@elsagreece.org

Ταμίας :Ειρήνη Αργίτηtreasurer@elsagreece.org

Υπεύθυνη για το Marketing:Παρασκευή Τρικαλοπούλουvpmarketing@elsagreece.org

Υπεύθυνη Σεμιναρίων και Συνεδρίων:Ελευθερία Τίρταvpsc@elsagreece.org

Υπεύθυνη για το STEP:Στεφανία Ευσταθίουvpstep@elsagreece.org

Νέο board της ELSA Greece για το 2013/2014

Έκτακτο NCM 22-23/2

16/16

Γνωριμία, δράσεις και έργο.

Χαμόγελο του παιδιού

Επίσκεψη

H ELSA Thessaloniki διοργάνωσε επίσκεψη στο Χαμόγελο του Παιδιού όπου 30 μέλη της είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τις δράσεις και το έργο του. Η επίσκεψη περιελάμβανε μία 2ωρη ξενάγηση στα γραφεία τους, παρακολούθηση video, συζήτηση με κοινωνική λειτουργό και ψυχολόγο. Στο τέλος της συνάντησης το ΔΣ της ELSA Thessaloniki αποφάσισε να κάνει μία δωρεά στο Χαμόγελο του παιδιού.

18/18

Εθνική Σχολή Δικαστικών ΛειτουργώνΕπίσκεψη

Η ELSA Thessaloniki επισκέφθηκε στις 12/4/2013 την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών. Τα μέλη μας είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τη διαδικασία που απαιτείται για να γίνει κάποιος δικαστής και γώρισαν τις εγκαταστάσεις εκεί!

20/20

Ενημερωτική Συνάντηση

STEP και Summer Schools

H ELSA Thessaloniki πραγμα-τοποίησε ενημερωτική συνάντηση για το STEP και τα SUMMER SCHOOLS την Παρασκευή 19/4/2013 και ώρα 15.00 στην αίθουσα 212.

Τα μέλη μας είχαν την δυνατότητα να ενημερωθούν για το STEP Newsletter της Άνοιξης 2013 και να παρακολουθήσουν μία αναλυτική παρουσίαση των χωρών και των θέσεων.

Επίσης έλαβαν τις απαραίτητες πληροφορίες για τις χώρες που

οργανώνουν summer schools και να ενημερώθηκαν για τα θέματά τους .

24/24

Συνέντευξη στην ELSA Thessaloniki

1. Πώς βλέπετε τις διεθνείς εξελίξεις στη Συρία και την Τουρκία, και πως αξιολογείτε τη στάση της Ελλάδας απέναντι σ’αυτές?Η Συρία αποτελεί τη νεότερη εκδοχή της αποκαλούμενης «Αραβικής Άνοιξης». Ωστόσο, το μεγαλύτερο τμήμα της φιλολογίας που αναπτύσσεται γύρω από την «Αραβική Άνοιξη» αναζητά εμμονικά τα αίτια που οδήγησαν σε αυτήν με όρους ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και θέτει το ζήτημα του εκδημοκρατισμού σαν να πρόκειται για έναν αυτοματισμό. Έτσι αποτυγχάνει να αποτυπώσει ένα έστω και υποτυπώδες πολιτικό

πλαίσιο για να εξηγήσει πειστικά τις εξεγέρσεις και ταυτόχρονα να οριοθετήσει τουλάχιστον τις μεταβατικές επιδιώξεις των πολιτικών ελίτ που αντικατέστησαν τα μακρόβια απολυταρχικά και προσωποπαγή καθεστώτα. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι οι εξεγέρσεις στη Β. Αφρική οδήγησαν στην κατάρρευση ολοκληρωτικών καθεστώτων που διαχειρίζονταν τον πλούτο των χωρών αποκομίζοντας ιδιωτικά οφέλη, καταπατούσαν συστηματικά θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες και αποσταθεροποιούσαν περιφερειακά τη διεθνή ειρήνη

και ασφάλεια. Όμως δεν είμαι καθόλου σίγουρος, ότι η διάδοχη πολιτική κατάσταση θα επιδιώξει δομικές αλλαγές, όπως η εισαγωγή του κράτους δικαίου, η διαφάνεια και η συμμετοχικότητα στη διακυβέρνηση, και η συμμόρφωση με θεμελιώδεις διεθνείς υποχρεώσεις, όπως ο σεβασμός και η προστασία βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Ομοίως, η δραστηριοποίηση της διεθνούς κοινότητας στην περίπτωση του Αφγανιστάν δεν οδήγησε απαραίτητα στον εκδημοκρατισμό και την πολιτική και κοινωνική ανοικοδόμησή του. Απλά βοήθησε μια πιο συνεργάσιμη πολιτική ελίτ να καταλάβει την εξουσία, χωρίς όμως αυτό να συνοδεύεται με εγγυήσεις για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες, αφού π.χ. τα κορίτσια εξακολουθούν να αποκλείονται από το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Στην περίπτωση των χωρών της Β. Αφρικής, το αίτημα για περισσότερη ελευθερία ή δικαιοσύνη μπορεί να μοιάζει αυτονόητο για την άλλη όχθη της Μεσογείου, ωστόσο οι λαοί στην Τυνησία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο δεν απολαμβάνουν τέτοιους καρπούς, ενώ οποιαδήποτε συζήτηση για εκδημοκρατισμό μάλλον προκαλεί μειδίαμα. Στην περίπτωση της Συρίας, η διεθνής κοινότητα είναι αντιμέτωπη με τη χειρότερη εκδοχή του χάους. Η αποσταθεροποίηση του καθεστώτος Άσσαντ δεν αποτελεί βήμα εκδημοκρατισμού, και παράλληλα απειλεί να πυροδοτήσει σπιράλ αναταράξεων στη Μέση Ανατολή. Αν υποθέσουμε ότι το ολοκληρωτικό καθεστώς Άσσαντ καταρρεύσει, δεν υπάρχει καμία συνεκτική πολιτική δύναμη για να το αντικαταστήσει και να εγγυηθεί την τάξη, πόσο δε μάλλον να προχωρήσει στον εκδημοκρατισμό και την εμπέδωση του κράτους δικαίου. Η Ελλάδα δεν παίρνει σαφή θέση, πέρα από τις αναμενόμενες και φυσιολογικές

Επιμέλεια Παρασκευή Τρικαλοπούλου ,4ο έτος Νομικής ΑΠΘ, VP Marketing ELSA Thessaloniki και VP Marketing ELSA Greece

κ.Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης, Επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο τμήμα Νομικής του ΑΠΘ

έχουν μια παράδοση στην εκδήλωση κοινωνικών αντανακλαστικών, έστω με σημείο αναφοράς κάθε Πρωτομαγιά. Φαίνεται λοιπόν, πως όλοι αυτοί συγκροτούν μια ετερογενή αλλά κρίσιμη μάζα ανθρώπων στα αστικά κέντρα, που τολμούν για πρώτη φορά στην ιστορία του τουρκικού κράτους να διεκδικήσουν πολιτικά αιτήματα ως εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, και να αμφισβητήσουν το προσωποπαγές μοντέλο διακυβέρνησης που έχει επιβάλλει ο Ταγίπ Ερντογάν. Υπό αυτή την έννοια, οι εξελίξεις στην Τουρκία θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον περαιτέρω εκδημοκρατισμό της και στην προώθηση του κράτους δικαίου, γεγονός που μόνο οφέλη θα μπορούσε να έχει για τον τουρκικό λαό, τις μειονότητες και φυσικά όλες τις γειτονικές χώρες.

2. H Ελλάδα διεκδικεί τα δικαιώματα που έχει ως χώρα σε διεθνές επίπεδο? Για παράδειγμα η ΑΟΖ είναι ένα θέμα που προκαλεί διαρκώς αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε γειτονικές χώρες.Στις σχέσεις της με τα άλλα κράτη, η Ελλάδα διακηρύσσει πως σέβεται το διεθνές δίκαιο και τη νομιμότητα. Συνεπώς, η οποιαδήποτε διεκδίκηση δεν μπορεί παρά να εντάσσεται στο

Η Τουρκία έχει ήδη απομακρυνθεί από την επαγγελία των «μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονές της, και πλέον βλέπει τους ρυθμούς ανάπτυξης να επιβραδύνονται, απομακρυνόμενη έτσι και από τους μεγαλόπνοους οραματισμούς για την ανάδειξή της σε περιφερειακή υπερδύναμη. Συνεπώς, το κεντρικό ζήτημα στην Τουρκία είναι βαθειά πολιτικό με όρους δημοκρατικής κοινωνίας. Υπό αυτή την έννοια η Τουρκία διαφέρει από την «Αραβική Άνοιξη», και έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει αυτή την πολιτική κρίση συντεταγμένα και όχι με όρους πολιτικού χάους και κάλυψης των κενών ισχύος με κριτήριο τη βία και την επιβολή. Ίσως αυτό που εκπλήσσει στην περίπτωση της Τουρκίας, είναι η δημιουργία μιας άνευ προηγουμένου κινηματικής λογικής. Οι άνθρωποι στην Τουρκία δεν συνηθίζουν να βγαίνουν έξω από το σπίτι τους για να διαμαρτυρηθούν. Τουλάχιστον αυτό συνέβαινε μέχρι σήμερα. Την τελευταία δεκαετία, η ανάπτυξη στην Τουρκία δημιούργησε μιαν έστω υποτυπώδη αστική τάξη. Επίσης, οι νέοι σπουδάζουν στο εξωτερικό και επιστρέφουν στη χώρα τους με ιδέες και όνειρα που δεν χωρούν ούτε στον κεμαλικό συντηρητισμό ούτε στο μετριοπαθές Ισλάμ. Τέλος, τα τουρκικά συνδικάτα

εκκλήσεις για κατάπαυση των συγκρούσεων και την έναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών. Ωστόσο, η ελληνική εξωτερική πολιτική πρέπει να ανταποκριθεί στο ιστορικό χρέος της. Δηλαδή να προασπίσει και να εγγυηθεί την ακεραιότητα των ορθόδοξων Πατριαρχείων στην περιοχή, και φυσικά να θέσει ζήτημα προστασίας και ασφάλειας των χριστιανικών πληθυσμών στη Συρία, καθώς η εξέλιξη των συγκρούσεων στη Συρία αποδεικνύεται πως είναι και διαθρησκευτική. Σε διαφορετική περίπτωση, η κηδεμονία των περιοχών αυτών θα μπορούσε να περάσει στη σφαίρα επιρροής της λεγόμενης Τρίτης Ρώμης, δηλαδή του Πατριαρχείου Μόσχας, γεγονός που θα μπορούσε να αποδυναμώσει de facto τα πρωτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και φυσικά να εξασθενίσει την ελληνορθόδοξη επιρροή και συνεπώς την ισχύ της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Συνεπώς, η ελληνική διπλωματική κινητοποίηση στην περιοχή είναι επιβεβλημένη, εάν επιθυμούμε να διατηρήσουμε ερείσματα και επιρροή στη Μέση Ανατολή γενικότερα. Όσον αφορά στην Τουρκία, οι μαζικές σε συμμετοχή διαδηλώσεις οδηγούν στην εύκολη εξίσωση της πλατείας Ταχρίρ με την πλατεία Ταξίμ, γεγονός που οδηγεί πολλούς σχολιαστές στην πεποίθηση πως πρόκειται αντίστοιχα για μια «Τουρκική Άνοιξη». Ωστόσο, στην περίπτωση της Τουρκίας, δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωτικό καθεστώς Ερντογάν που καταρρέει. Πρόκειται για μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, οι μεταρρυθμίσεις της οποίας συναντούν περισσότερη ή λιγότερη αποδοχή. Επιπλέον, οι κοινωνικές ταραχές και η βίαιη καταστολή συμβαίνουν ακόμα και σε κράτη με δημοκρατική παράδοση. Συνεπώς, το ζήτημα που προκύπτει στην Τουρκία, δεν είναι κάποια επερχόμενη «Άνοιξη», αλλά η βιωσιμότητα του μοντέλου που εφαρμόζει η κυβέρνηση Ερντογάν.

με την Ελλάδα στο Αιγαίο. Συνεπώς, τα χωρικά ύδατα, η υφαλοκρηπίδα, η ΑΟΖ και οι γκρίζες ζώνες είναι διαφορετικά ζητήματα που δεν πρέπει να εμπλακούν σε μια κοινή ατζέντα, γιατί κάτι τέτοιο ίσως αποβεί ζημιογόνο για τα ελληνικά συμφέροντα. Επιπλέον, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ανακήρυξη ΑΟΖ δεν θα επιλύσει κάποιο κομμάτι των ελληνοτουρκικών διαφορών. Ακόμα και για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, δεν είναι απαραίτητη η ανακήρυξη ΑΟΖ, καθώς η υφαλοκρηπίδα ως νομικό καθεστώς είναι αρκετή. Μάλιστα, ενώ η ΑΟΖ εκτείνεται σε μια περιοχή 200 ναυτικών μιλίων, η υφαλοκρηπίδα μπορεί να φθάσει στα 350 ναυτικά μίλια, διευρύνοντας έτσι τον χώρο όπου μπορούν να αναζητηθούν πλουτοπαραγωγικές πηγές στο υπέδαφος του Αιγαίου. Υπό αυτή την έννοια, είναι πιο ωφέλιμο για την Ελλάδα να επιμείνει στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας, παρά να προσθέσει στο καλάθι των διαπραγματεύσεων που φιλοδοξεί να δημιουργήσει η Τουρκία, και το ζήτημα της ΑΟΖ. Άλλωστε, η ΑΟΖ εκτός από την επικάλυψη του καθεστώτος της υφαλοκρηπίδας, αφορά στους φυσικούς πόρους που βρίσκονται ανάμεσα στον βυθό και στην επιφάνεια της θάλασσας. Αυτή η κολώνα νερού που υπέρκειται του βυθού, μπορεί να αξιοποιηθεί σε επίπεδο αλιείας και παραγωγής ενέργειας (π.χ. ανεμογεννήτριες, κυματική ενέργεια για την παραγωγή ηλεκτρισμού), ενώ οι αναζητούμενοι υδρογονάνθρακες βρίσκονται στο υπέδαφος, δηλαδή στην υφαλοκρηπίδα. Όπως γίνεται αντιληπτό, ο συσχετισμός της ΑΟΖ με την εκμετάλλευση πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου ή φυσικού αερίου στο Αιγαίο είναι παραπλανητικός, και η συζήτηση που έχει προκληθεί είναι εντελώς αβάσιμη και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Άλλωστε, ο κοινός νους επιτάσσει την επέκταση των χωρικών υδάτων μας στα 12 ναυτικά

δικαίωμα στην ΑΟΖ υφίσταται στο διεθνές δίκαιο και είναι κατοχυρωμένο τόσο συμβατικά όσο και εθιμικά. Η Τουρκία για παράδειγμα, αν και δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, αναγνωρίζει το εθιμικό δικαίωμα ενός παράκτιου κράτους σε ΑΟΖ, αφού έχει ήδη ανακηρύξει τέτοια θαλάσσια ζώνη στον Εύξεινο Πόντο από το 1986. Αυτό που αμφισβητεί η τουρκική πλευρά είναι το δικαίωμα των νησιών του Αιγαίου σε ΑΟΖ, κάτι που όμως ρητά προβλέπεται στην UNCLOS. Από την άλλη πλευρά, οι ελληνικές ακτές δεν βρίσκονται στον Ατλαντικό ή τον Ειρηνικό ωκεανό. Αυτό σημαίνει ότι οι γειτονικές παράκτιες χώρες, ειδικά όσες δεν έχουν υπογράψει την UNCLOS, όπως το Ισραήλ, η Λιβύη, η Συρία και φυσικά η Τουρκία δεν θα αδιαφορήσουν ενόψει μιας ενδεχόμενης ανακήρυξης ελληνικής ΑΟΖ. Συνεπώς, η πιο ορθή προσέγγιση είναι να βρούμε επιμέρους σημεία σύγκλισης με τις ενδιαφερόμενες γειτονικές χώρες, ώστε να προωθήσουμε αποτελεσματικά τα συμφέροντά μας, ενόψει των τουρκικών επιχειρημάτων στα ζητήματα οριοθέτησης. Τέλος, ας σημειωθεί ότι η ΑΟΖ είναι μια ξεχωριστή θαλάσσια ζώνη και η ανακήρυξή της δεν θα συμβάλει στην επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Η μοναδική ελληνοτουρκική διαφορά στο Αιγαίο αφορά στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, και όπως είναι γνωστό, η ελληνική πλευρά πάγια απορρίπτει τις τουρκικές θέσεις, όπως το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας και των ελληνικών νησιών, και οι γκρίζες ζώνες. Αυτά τα υποτιθέμενα διμερή ζητήματα που επικαλείται η Τουρκία, δεν είναι παρά μια προσπάθεια σώρευσης μαξιμαλιστικών απαιτήσεων, ώστε σε περίπτωση διμερών διαπραγματεύσεων να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη της Τουρκίας από μια συνολική διαπραγμάτευση που θα περιλαμβάνει όλα όσα η ίδια αξιολογεί ως διαφορές

πλαίσιο της διεθνούς νομιμότητας. Αυτή η πάγια στάση που έχουν ακολουθήσει οι ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και πολλές δεκαετίες, έχει συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία ενός διπλωματικού προφίλ που είναι συνυφασμένο με τις αρχές του διεθνούς δικαίου και τη διεθνή νομιμότητα. Η ανακήρυξη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) αφορά στην άσκηση ενός δικαιώματος σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Ο χρόνος άσκησης του δικαιώματος για να ορίσουμε ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της εκάστοτε κυβέρνησης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι αναμενόμενες νομικές δυσχέρειες είναι τεχνικής φύσης και αφορούν στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ, εκεί όπου συναντά τις ΑΟΖ των παράκτιων γειτονικών κρατών. Σε περίπτωση που τα κράτη δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία για την οριοθέτηση των ΑΟΖ τους, τότε θα πρέπει να προσφύγουν σε διεθνή δικαστήρια, όπως το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, ή σε διεθνή διαιτησία. Ωστόσο, η απόφαση για την άσκηση ενός δικαιώματος εντάσσεται στο πλαίσιο μιας διαδικασίας λήψης πολιτικών αποφάσεων που διαμορφώνουν συνολικά την εξωτερική πολιτική, και δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί αποσπασματικά. Υπό αυτή την έννοια, οι πολιτικοί λόγοι στους οποίους οφείλεται η μη ανακήρυξη ΑΟΖ, σχετίζονται τόσο με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις όσο και με τις σχετικές πολιτικές που ακολουθούν τα υπόλοιπα κράτη στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικά εκείνα που δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη στην UNCLOS.Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει ανακηρύξει ΑΟΖ δεν εγείρει σε καμία περίπτωση ζήτημα αποδυνάμωσης ή παραίτησης από το δικαίωμα. Το

Ψυχρού Πολέμου και η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού αποτελεί ορόσημο, γιατί ανάγκασε τους διεθνολόγους να ξεσκονίσουν τις βιβλιοθήκες και να ερμηνεύσουν ορθότερα ή και να ξαναγράψουν το διεθνές δίκαιο. Και φυσικά η στάση των κρατών απέναντι στο διεθνές δίκαιο διαφοροποιήθηκε, αφού πλέον δημιουργήθηκαν οι πραγματικές συνθήκες για τη λειτουργία μιας διεθνούς κοινότητας. Τέλος η 11/9 επηρέασε το διεθνές δίκαιο, διότι επανέφερε στην επικαιρότητα με ωμό τρόπο το ζήτημα της αποτελεσματικής προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του ατόμου, απέναντι σε «δημοκρατικές» κυβερνήσεις που επιδίωξαν να ανατρέψουν τα κεκτημένα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ουσιαστικά, ο αποκαλούμενος «Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας» τοποθέτησε τα ανθρώπινα δικαιώματα στην καρδιά του διεθνούς δικαίου και έθεσε ερωτήματα για τα όρια της κυριαρχίας ακόμα και εκείνων των δημοκρατικών κρατών που δεχόμαστε ανεπιφύλακτα ότι αποτελούν θεματοφύλακες των κεκτημένων του διεθνούς δικαίου.

5. Ποιες είναι οι προοπτικές των δικηγόρων στην Ελλάδα της κρίσης, και ποια προσόντα θεωρείτε πλέον απαραίτητα για έναν σύγχρονο δικηγόρο?Η επιστημονική αρτιότητα δεν έχει σχέση με την κρίση. Αυτό σημαίνει, ότι ο/η δικηγόρος που αντιμετωπίζει τη δουλειά του με σοβαρότητα και επιστημονική αρμογή, είναι ένας πολύ καλός/ή επαγγελματίας. Η οικονομική κρίση μπορεί να μειώνει τις αμοιβές και να καθιστά τον επαγγελματικό χώρο της δικηγορίας πιο ανταγωνιστικό και απαιτητικό. Όμως, ας μην ξεχνάμε, ότι πρόκειται για ένα ελεύθερο επάγγελμα που εξαρτάται από το βιοτικό επίπεδο και την ανάπτυξη της κοινωνίας.

Συναφές ζήτημα πάντως, είναι και η υποβάθμιση των διεθνολογικών σπουδών στα Προγράμματα Σπουδών των νομικών σχολών στη χώρα μας. Δυστυχώς, οι νομικές σπουδές είναι προσανατολισμένες σε γνωστικά αντικείμενα που οδηγούν σε παραδοσιακές επαγγελματικές διεξόδους, παραβλέποντας το γεγονός ότι ο στόχος ενός νομικού προγράμματος σπουδών είναι η δημιουργία επιστημόνων που διαθέτουν άρτια νομική κατάρτιση και μέθοδο, και όχι η προετοιμασία για τις εξετάσεις των δικηγορικών και συμβολαιογραφικών συλλόγων. Ωστόσο, με βάση τη διεθνή εμπειρία, ακόμα και τα παραδοσιακά νομικά επαγγέλματα, όπως αυτά του δικηγόρου και του συμβολαιογράφου, απαιτούν πλέον γνώσεις από το πεδίο του διεθνούς δικαίου, καθιστώντας το έτσι λιγότερο «εξωτικό» και περισσότερο πρακτικό. Σε κάθε περίπτωση, οι σπουδές και η έρευνα στη Ελλάδα γύρω από το διεθνές δίκαιο βρίσκονται στο περιθώριο, ενώ την ίδια στιγμή, οι απόφοιτοι των ελληνικών νομικών σχολών αντιλαμβάνονται τα ελλείμματά τους, ουσιαστικά την ανεπάρκεια των προγραμμάτων σπουδών που παρακολούθησαν, όταν συμμετέχουν σε νομικά μεταπτυχιακά προγράμματα στο εξωτερικό.

4. Τρία γεγονότα τα τελευταία 100 χρόνια που άλλαξαν την πορεία του σύγχρονου κόσμου από πλευράς διεθνούς δικαίου?Αναμφίβολα η ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί σημείο κλειδί στην εξέλιξη του διεθνούς δικαίου. Ο Χάρτης του ΟΗΕ αναδείχθηκε σε θεμέλιο μιας διεθνούς έννομης τάξης που πλέον περιλαμβάνει ετερογενείς δρώντες και μιαν ατζέντα που διέπει την καθημερινότητά μας. Τα Ηνωμένα Έθνη θέσμισαν την ουτοπία και θέσπισαν κανόνες για να την αγγίξουμε, όσο κι αν αυτή παραμένει περισσότερο ή λιγότερο μακρινή. Επίσης, το τέλος του

μίλια, πριν προχωρήσουμε στην ανακήρυξη ΑΟΖ, ώστε να βρεθούμε σε πλεονεκτική θέση απέναντι στην Τουρκία, ειδικά σε ό,τι αφορά στην περιοχή του Καστελλόριζου. Και δυστυχώς, όσοι με ιδιαίτερο στόμφο επενδύουν σε μια ανέξοδη πολιτική ρητορική κήρυξης ΑΟΖ και επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια, μάλλον αδυνατούν είτε να αντιληφθούν είτε να διαχειριστούν τις ενδεχόμενες ανεπιθύμητες αντιδράσεις στην άσκηση αυτών των δικαιωμάτων μας. 3. Έγινε γνωστό πρόσφατα πως πολλά Κέντρα και Ινστιτούτα Διεθνούς Δικαίου όπως είναι το Ινστιτούτο Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων θα καταργηθούν. Ποια είναι η δική σας άποψη?Δυστυχώς, παρά τις εξαγγελίες για την προώθηση της έρευνας και της αριστείας, το ελληνικό κράτος αδυνατεί να ικανοποιήσει στοιχειώδεις ανάγκες για την εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημίων. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι φορείς, όπως το Ινστιτούτο Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων είναι υπό κατάργηση. Πρόκειται για ένα Ινστιτούτο που μέχρι πριν μια δεκαετία διοργάνωνε ετήσια θερινά μαθήματα στα οποία δίδασκαν διεθνούς εμβέλειας διεθνολόγοι και δικαστές, και τα παρακολουθούσαν φοιτητές, ερευνητές και διπλωμάτες από όλον τον κόσμο. Επρόκειτο για μαθήματα το επίπεδο των οποίων συγκρινόταν μόνο με τα αντίστοιχα της Ακαδημίας του Διεθνούς Δικαίου στη Χάγη. Παρόλα αυτά, το ελληνικό κράτος αδιαφόρησε για τη χρηματοδότησή του, ενώ φαίνεται πως το αρμόδιο υπουργείο αναζητά εξιλαστήρια θύματα για να δικαιολογήσει την εξυγίανση του δημόσιου τομέα, παραβλέποντας την αξία ενός τέτοιου Ινστιτούτου, όχι μόνο για την πόλη της Θεσσαλονίκης, αλλά γενικότερα για την επιστήμη του Διεθνούς Δικαίου και την ελληνική εξωτερική πολιτική.

ένα καθαρό και εξοπλισμένο με υλικοτεχνικά μέσα αμφιθέατρο που δεν προσβάλλει την αξιοπρέπεια και την αισθητική διδασκόντων και διδασκομένων. Προνόμιο είναι να τηρείται το πρόγραμμα του εξαμήνου και το ωρολόγιο πρόγραμμα απ’όλους. Όταν κατακτήσουμε αυτά τα προνόμια, που θα έπρεπε να αποτελούν το αυτονόητο, τότε πιστεύω πως θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για όλα όσα μπορούν και πρέπει να αλλάξουν στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Μέχρι τότε, παρακαλώ ειδικά τους έλληνες συναδέλφους από το εξωτερικό να αναστείλουν την εξ αποστάσεως κριτική των παθογενειών στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. Δεν προσφέρουν κάτι ανακυκλώνοντας αυτονόητες διαπιστώσεις. Και δεν μπορούν όλοι να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες εν μέσω των οποίων ένα μέλος ΔΕΠ επιτελεί το λειτούργημά του στην Ελλάδα, ειδικά σήμερα.

STEP, ή αλλιώς Student Trainee Ex-change Programme είναι μία από τις πολλές δυνατότητες που σου δίνει η ELSA, έτσι ώστε να επιμορφωθείς πάνω στο αντικείμενο των σπουδών σου και συγκεκριμένα να ανακαλύψεις την πρακτική πλευρά της Νομικής επιστήμης. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναφέρεται σε πρακτική άσκηση στο εξωτερικό ακόμα και σε προπτυχιακό επίπεδο και κυμαίνεται από δύο βδομάδες μέχρι και δύο χρόνια. Φυσικά δεν αναφέρεται μόνο σε καλοκαιρινά διαστήματα αλλά καλύπτει διαστήματα όλο το χρόνο. Αρκετά όμως μίλησα ως Αντιπρόεδρος STEP της ELSA Greece, τώρα ήρθε η ώρα να σας μιλήσω ως συμμετέχουσα στο πρόγραμμα αυτό τον Ιούλιο του 2012.Γνωρίζοντας για την ELSA και το συγκεκριμένο πρόγραμμα περίπου

καριέρα τους. Είναι σημαντικό οι φοιτητές/τριες να μην αρκούνται στο εκάστοτε πρόγραμμα σπουδών, αλλά να αναζητούν εξω-ακαδημαϊκά ερεθίσματα, ώστε να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, να παρακολουθούν τις εξελίξεις στους κλάδους της νομικής επιστήμης στο εξωτερικό, και να προετοιμάζονται καλύτερα για να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της επαγγελματικής αποκατάστασης με περισσότερα εφόδια και μεγαλύτερη σιγουριά και αυτοπεποίθηση.

6. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει στα ελληνικά Πανεπιστήμια έτσι ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση που επικρατεί σε αυτά χωρίς όμως να περιοριστούν τα προνόμια που θα έπρεπε να έχουν οι φοιτητές?Προνόμιο για τον/την φοιτητή/τρια είναι να διαθέτει καταρτισμένο καθηγητή και πρόθυμο σύμβουλο σπουδών. Προνόμιο, είναι να παρακολουθεί την παράδοση σε

Υπό τις παρούσες συνθήκες λοιπόν, είναι προφανές ότι ο/η δικηγόρος που γνωρίζει ξένες γλώσσες και διεθνές δίκαιο μπορεί να διευρύνει το πελατολόγιό του στο εξωτερικό και να εξασφαλίσει αμοιβές για την προσφορά υπηρεσιών που άλλοι δεν είναι σε θέση να παρέχουν. Η επέκταση του πελατολογίου στο εξωτερικό και η πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, παράλληλα με την εξειδίκευση μέσα από μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, μπορούν να στηρίξουν έναν/μία δικηγόρο ειδικά σε δύσκολες οικονομικές συγκυρίες, όπως η σημερινή. Παράλληλα, θα ήθελα να επισημάνω ότι πρωτοβουλίες και οργανώσεις όπως η ELSA, προγράμματα όπως ο Έρασμος, και διαγωνισμοί όπως οι διεθνείς εικονικές δίκες και τα μοντέλα προσομοίωσης προσφέρουν γνώσεις και εμπειρίες στους/στις φοιτητές/τριες νομικής που θα αποδειχθούν χρήσιμες στη μετέπειτα

28/28

‘’Η εμπειρία ήταν απίστευτη και αποκόμισα από αυτήν πολύτιμες γνώσεις για το μελλοντικό αντικείμενο της δουλειάς μου’’

Στεφανία Ευσταθίου3ο έτος Νομικής ΑΠΘ, Director for STEP ELSA Thessaloniki και VP STEP ELSA Greece

STEP: Ξέρω τι έκανες πέρυσι το καλοκαίρι

μου ανέλαβα μία υπόθεση που είχε να κάνει με μία off-shore εταιρία στα νησιά Marshall και κλήθηκα να επικοινωνήσω με την κυβέρνηση των νησιών για κάποιες πληροφορίες που χρειαζόταν το γραφείο μου. Η εμπειρία ήταν απίστευτη και αποκόμισα από αυτήν πολύτιμες γνώσεις για το μελλοντικό αντικείμενο της δουλειάς μου. Θεωρώ πολύ σημαντικό το γεγονός να γνωρίζεις και να ζήσεις, σε αρχικό ακόμα στάδιο, πρακτικά την θεωρία που μαθαίνεις στα αμφιθέατρα του πανεπιστημίου. Πέρα από όλα αυτά γίνεται πιο ανταγωνιστικό το βιογραφικό σου και ζεις μέσω της ELSA κάτι που δεν θα μπορούσε να σου προσφέρει ποτέ το ελληνικό πανεπιστήμιο. Τέλος, ολόκληρος ο μήνας ήταν μία σκέτη τρέλα. Η Κωνσταντινούπολη έχει πολλά και διάφορα μέρη να ανακαλύψεις. Από την Ευρώπη ως την Ασία και από τον Κεράτιο Κόλπο μέχρι και το πιο απομακρυσμένο χωριό στις ακτές του Βοσπόρου, οι δυνατότητες και οι εμπειρίες είναι ατέλειωτες. Και ως γνωστών, μαθαίνεις έναν πολιτισμό όταν τον ζεις, τον γεύεσαι, τον αισθάνεσαι ως δικό σου. Εν τέλει νομίζω ότι το πέτυχα, αλλά αυτά ίσως σε επόμενο άρθρο.! ;)

lku Attorneys at Law. Μια από τις κορυφαίες λοιπόν εταιρίες στην Κωνσταντινούπολη όσον αφορά το εμπορικό δίκαιο και εγώ ανάμεσα σε αυτούς τους έξοχους επαγγελματίες. Ούσα δευτεροετής φοιτήτρια, γνώριζαν ότι οι γνωστικές μου ικανότητες στο αντικείμενο ήταν περιορισμένες κι όμως τα καθήκοντα που μου ανέθεταν ανταπεξέρχονταν ακριβώς σε αυτά που ήξερα. Σε περίπτωση δυσκολίας ή απορίας μου μπορούσα να απευθυνθώ σε όποιον από τους συνεργάτες ήθελα και ήταν όλοι πρόσφοροι να με βοηθήσουν. Κυρίως όμως απευθυνόμουν σε μια συγκεκριμένη δικηγόρο, την οποία όρισαν ως μέντορά μου. Ήταν εκείνη που μου ανέθετε καθήκοντα, εργασίες και επέβλεπε τη πρόοδό μου. Αρχικά με κατατόπισε όσον αφορά τη σειρά των εγγράφων του γραφείου μου και με ποιους πελάτες θα ασχολούμαι, έπειτα ξεκίνησα να εξετάζω συμβόλαια, να μεταφράζω από τα αγγλικά στα γερμανικά μερικά από αυτά γιατί η μέντορας γνώριζε πολύ καλύτερα Γερμανικά από ότι Αγγλικά. Καθ’ όλη τη διάρκεια του μήνα παρακολουθούσα δίκες στα δικαστήρια και έπειτα έγραφα αναφορές. Η γλώσσα επικοινωνίας ήταν η αγγλική αλλά μεταξύ εμού και της μέντορα τα Γερμανικά. Μεταξύ άλλων, προς το τέλος της πρακτικής

ένα χρόνο, αποφάσισα τον περσινό Απρίλιο να στείλω την αίτησή μου για πρακτική άσκηση στο εξωτερικό επιλέγοντας μια θέση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, για ένα μήνα. Η αίτησή μου ήταν επιτυχής και αφότου βγήκαν τα αποτελέσματα μετά από ένα μήνα, ξεκίνησε η διαδικασία προετοιμασίας μου για την μετάβαση στην Κωνσταντινούπολη. Η χαρά και η προσμονή μου δεν κρυβόταν. Ξεκινώντας λοιπόν να ψάχνω για αεροπορικά εισιτήρια δεν αντιμετώπισα κάποιο πρόβλημα. Όσον αφορά τη διαμονή μου είχα ένα δίλλημα διότι μου παρείχαν τη δυνατότητα να μείνω είτε σε εστίες πανεπιστημίου είτε να νοικιάσω μόνη μου διαμέρισμα. Τελικώς αποφάσισα πρώτα να μείνω στην εστία και έπειτα να κρίνω αν θα μείνω εκεί και τον υπόλοιπο μήνα ή όχι. Από την πρώτη στιγμή επικοινώνησε η υπεύθυνη του αντίστοιχου τομέα της Πόλης μαζί μου και με βοήθησε σε όλα. Με παρέλαβε από το αεροδρόμιο και με μετέφερε στο δωμάτιό μου. Συμπτωματικά το ίδιο διάστημα ήταν άλλες δύο κοπέλες -η μία Δανή και η άλλη Γαλλίδα-, επιλαχούσες για το πρόγραμμα STEP, οι οποίες βέβαια δούλευαν σε διαφορετικές εταιρίες η καθεμία. Γνωρίστηκα με τα κορίτσια και αποφασίσαμε να μείνουμε μαζί για όλο το μήνα. Είχαμε περίπου τα ίδια ωράρια και οι εταιρίες μας ήταν σχεδόν στην ίδια περιοχή, οπότε περνούσαμε σχεδόν όλη τη μέρα μαζί. Την πρώτη μου μέρα στη δουλειά την θυμάμαι σαν χθες. Συνοδευόμενη από την υπεύθυνη, φθάνουμε στο γραφείο όπου με υποδέχτηκαν εγκάρδια. Γνώρισα όλους τους συνεργάτες και τον πρόεδρο της εταιρίας. Η συγκεκριμένη εταιρία ιδρύθηκε το 1989 από τον τότε σπουδαίο καθηγητή πανεπιστημίου και ειδικό στον τομέα του τουρκικού Εμπορικού Δικαίου, Reha Poroy, τους συνεργάτες Sadiye Ozulku and Umit Ozulku. Εξ’ αυτού και η ονομασία της εταιρίας Poroy & Ozu-

30/30

Κατά το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του 1948, «Όλοι έχουν το δικαίωμα της ελευθερίας γνώμης και έκφρασης και το δικαίωμα στην αναζήτηση, διάδοση και λήψη πληροφοριών» . Την εφαρμογή της ρύθμισης αυτής διαπίστωσα ιδίοις όμμασι και ιδίοις ωσί κατά την αποστολή μας, ως πληρεξούσιοι της ELSA (European Law Stu-dents’ Association), στα γραφεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, στη Γενεύη. Συγκεκριμένα, εκείνο το διάστημα πραγματοποιούταν η 22η Σύνοδος του Συμβουλίου για τα

Ανθρώπινα Δικαιώματα, οργάνου του Οργανισμού.Οπωσδήποτε είναι ευρέως αποδεκτή η ύψιστη σημασία των διαπραγματευόμενων θεμάτων από το Συμβούλιο, τα οποία αφορούν την καταπάτηση, την προάσπιση, την ενίσχυση, τη διάδοση και δη την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών, που διαρκώς διέρχονται σε κρίση. Εξ ου, άλλωστε, και η καταβολή αξιοσημείωτου ζήλου για την προστασία αυτών.Όντας, λοιπόν, ένας διεθνής και ισχυρός θεσμός, ο ΟΗΕ εκπέμπει αξιοζήλευτο κύρος, ενώ

αδιαμφισβήτητες ως επί το πλείστον καθίστανται και οι αποφάσεις του. Αρχικά, βρισκόμενη σ’ αυτό το κτίριο των 2.500 γραφείων και αιθουσών, καθώς και των χιλιάδων κόσμου που φιλοξενούνται καθημερινά απ’ όλη την Οικουμένη, περίμενα να αντικρύσω κάτι αντίστοιχου βεληνεκούς: ένα διακρατικό διάλογο, έναν εποικοδομητικό, εξευγενισμένο – προφανώς -, προφορικό διαπληκτισμό μεταξύ των διπλωματικών αποστολών των χωρών, ο οποίος, τελικά, θα απέδιδε λύσεις.Ειλικρινά, στην αρχή, απογοητεύτηκα. Καθεμία χώρα απλώς προέβαινε σε ανάγνωση των θέσεων της, οι οποίες, παρεμπιπτόντως, δε διέφεραν μεταξύ τους. Ας μου επιτραπεί∙ εξαιρετικώς ‘υποκριτικό’ κλίμα. Το τοπίο διαφοροποιούταν, κατά κάποιον τρόπο, με τις ερωτήσεις και δηλώσεις των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Ώσπου, μια διατύπωση εκπροσώπου ενός ΜΚΟ τάραξε τα γαλήνια αλλά στάσιμα νερά της αίθουσας ΧΧ με την περίφημα περίτεχνη οροφή∙ η Κούβα ενοχλήθηκε και ζήτησε παύση της ομιλήτριας του θεωρητικά υποδεέστερου ΜΚΟ. Ωστόσο, το αίτημα της Κούβας απορρίφθηκε από το Προεδρείο και η εκπρόσωπος ολοκλήρωσε τη θέση της, έχοντας θέσει σε εφαρμογή το προαναφερθέν δικαίωμα στην ελεύθερη γνώμη.Το συμβάν, θεωρώ, ήταν αρκετό, ούτως ώστε να ανυψώσει στην εκτίμηση μου τη σπουδαιότητα του Οργανισμού. Τακτικές σύνοδοι γίνονται κάθε χρόνο. Αναντίλεκτα, αποφάσεις για προβλήματα, που καθημερινώς προκύπτουν, λαμβάνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, έπειτα από εξειδικευμένες διαβουλεύσεις. Εντούτοις, αυτό που είναι επιτακτικό να υπογραμμιστεί είναι ο συμβολικός χαρακτήρας της λειτουργίας του ΟΗΕ. Όλες οι χώρες έχουν ουσιαστικά και τυπικά δικαίωμα στη διατύπωση της θέσης τους και στη συλλογική λήψη

Αντωνία Μαρκοβίτη ,1ο έτος Νομικής ΑΠΘ, μέλος ELSA Thessaloniki

‘’Η ιδανικότερη ευκαιρία να συναναστραφείς με ανθρώπους όλων των χωρών και να συνδιαλεχθείς σε τόσες γλώσσες πάνω σε ένα τόσο θεμελιώδες ζήτημα: αυτό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ‘’

«Your Excellency, you have the floor»

Δικαίωμα στην ισηγορία

αποφάσεων. Ανεξάρτητα, επομένως, από τις εκάστοτε κρατικές συνθήκες, τον πληθυσμό και τη γεωγραφική έκταση, καθώς και την οικονομική ισχύ όλα τα κράτη αντιμετωπίζονται ισάξια, γεγονός που είναι αναγκαίο να αποτελεί πρότυπο και για τις διαπροσωπικές μας σχέσεις είτε με ομοεθνείς είτε με αλλοεθνείς, δεδομένων, κυρίως, των σύγχρονων ανθρωπιστικών κρίσεων.Ένα είχα, συνεπώς, τη δυνατότητα να

εκφράσω εν ολίγοις τους λόγους για τους οποίους ο καθένας θα έπρεπε να αναζητήσει μια ανάλογη ευκαιρία, ώστε να έλθει σε επαφή με το θεσμό, εκτός της προαναφερθείσας αναγνώρισης της θεσμικής σημασίας, όπως και της σπουδαιότητας της γνωριμίας των νέων και δη των νομικών – πολλοί από τους οποίους θα ασχοληθούν επαγγελματικά στον τομέα αυτό – θα επεσήμανα την αξιολάτρευτη, κατά τη γνώμη μου,

ποικιλομορφία των ανθρώπων στο χώρο. Η ιδανικότερη ευκαιρία να συναναστραφείς με ανθρώπους όλων των χωρών και να συνδιαλεχθείς σε τόσες γλώσσες πάνω σε ένα τόσο θεμελιώδες ζήτημα: αυτό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων –και όχι μόνο. Συνειρμικά, επομένως, με την ELSA Day της 20ης Μαρτίου, αρμόζει το σύνθημα αυτής «All dif-ferent, all together».

32/32

Οι εικονικές δίκες, αν και όχι ιδιαίτερα διαδεδομένες στην Ελλάδα, στο εξωτερικό αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της προετοιμασίας και των σπουδών των φοιτητών νομικής. Πρόκειται για την προσομοίωση διαδικασίας ενώπιον κάποιου δικαστηρίου ή διαιτητικού οργάνου. Στο πανεπιστήμιό μας η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής: Ανακοινώνεται συνάντηση ενδιαφέροντος. Όσοι ενδιαφέρονται, πρέπει να προχωρήσουν στη συγγραφή ενός μέρους δικογράφου καθώς και να παρουσιάσουν τα επιχειρήματά τους προφορικά.

Εγώ πέρασα αυτή τη διαδικασία 2 φορές. Μία για την εικονική δίκη Jessup που πραγματοποιείται στην Ουάσινγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών και μία στη D.M Harish στη Βομβάη. Και οι 2 εμπειρίες ήταν απαιτητικότατες, αλλά και απίστευτα ενδιαφέρουσες. Οι εικονικές δίκες ήταν η σημαντικότερη εμπειρία που έχω ζήσει μέσα στη Σχολή. Με βελτίωσε σε πολλούς τομείς. Δε γίνεται άλλωστε να μη σε βελτιώσει. Μαθαίνεις ενδελεχή τρόπο έρευνας, τον νομικό τρόπο γραφής, σκέψης, να αγορεύεις. Μαθαίνεις ακόμη να συμβιώνεις με διαφορετικά άτομα

επί μακρό χρονικό διάστημα, να εργάζεσαι ομαδικά. Και το επίσης πολύ σημαντικό είναι ότι ενώ διαμαρτυρόμαστε διαρκώς πως το ελληνικό πανεπιστήμιο δε μας δίνει ευκαιρίες, να! Αυτή ακριβώς είναι μια ευκαιρία που το πανεπιστήμιο προσφέρει και οι περισσότεροι αγνοούν. Σας προτείνω λοιπόν ανεπιφύλακτα να συμμετάσχετε σε εικονικές δίκες, εάν θέλετε τόσο να διευρύνετε τους ορίζοντές σας όσο και να βελτιωθείτε ως επιστήμονες. Και μάλιστα οι εικονικές δίκες που η ELSA προσφέρει είναι πολύ καλή ευκαιρία για να ξεκινήσει κανείς. Η μία αφορά το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (WTO/GATT) και η δεύτερη τα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΣΔΑ). Και τα δύο έχουν πολύ ενδιαφέροντα θέματα. Στην πρώτη μάλιστα έχουμε στο παρελθόν λάβει πολύ καλές θέσεις, ενώ φέτος διοργανώνεται για πρώτη φορά η δεύτερη. Σκεφτείτε το λοιπόν!

Κατερίνα Χνιτίδου3ο έτος Νομικής ΑΠΘ, μέλος ELSA Thessaloniki

‘’ Σας προτείνω λοιπόν ανεπιφύλακτα να συμμετάσχετε σε εικονικές δίκες, εάν θέλετε τόσο να διευρύνετε τους ορίζοντές σας όσο και να βελτιωθείτε ως επιστήμονες. Και μάλιστα οι εικονικές δίκες που η ELSA προσφέρει είναι πολύ καλή ευκαιρία για να ξεκινήσει κανείς.’’

Το mooting εστί φιλοσοφείν.

34/34

Με αφορμή τις όλο και περισσότερες ειδήσεις στις στήλες των εφημερίδων για το έγκλημα της αρχαιοκαπηλίας και λαμβάνοντας υπόψη τον δύσβατο οικονομικό γολγοθά που περνά η χώρα μας,είναι ορθό να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πιο σοβαρά και με συνέπεια αυτό το πρόβλημα.Η αρχαιοκαπηλία ανέκαθεν εμφανιζόταν ως μορφή εγκλήματος,αλλά στις μέρες μας έχει λάβει έκρυθμες διαστάσεις.Δείχνει την ασέβεια προς τους θεσμούς και την υποτίμηση της αξίας της μακρόχρονης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.Ταυτόχρονα όμως,το μεγάλο πλήθος του

αρχαιολογικού μας πλούτου και η μεγάλη οικονομική του αξία,είναι ένας πολύ ελκυστικός λόγος που μπορεί να αποφέρει τεράστια οικονομικά κέρδη και μάλιστα γρήγορα και με ελάχιστη προσπάθεια σε αυτούς που τα εμπορεύονται,ή,καλύτερα,τα καπηλεύονται. Πιο συγκεκριμένα,καπηλεύομαι,σημαίνει ότι εκμεταλλεύομαι ιδιωτελώς κάτι που συνήθως είναι υψηλό και ευγενές.Ο νόμος 3028/2002 για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς στο άρθρο 2 παρέχει τους ορισμούς των εξής εννοιών: «πολιτιστικά

αγαθά», «μνημεία», «αρχαία μνημεία ή αρχαία», «ακίνητα μνημεία» , «αρχαιολογικοί χώροι», «ιστορικοί τόποι» και «άϋλα πολιτιστικά αγαθά».Για λόγους οικονομίας και όχι αλλοίωσης του περιεχομένου τους,θα παραθέσω συνοπτικά τους ορισμούς των προαναφερθέντων εννοιών:α)« Ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου.β) Ως μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας και των οποίων επιβάλλεται ηειδικότερη προστασία βάσει των εξής διακρίσεων: αα) Ως αρχαία μνημεία ή αρχαία νοούνται όλα τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους.[...] Στα αρχαία μνημεία συμπεριλαμβάνονται σπήλαια και παλαιοντολογικά κατάλοιπα για τα οποία υπάρχουν ενδείξεις ότι συνδέονται με την ανθρώπινη ύπαρξη. ββ) Ως νεότερα μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830.[...]γγ) Ως ακίνητα μνημεία νοούνται τα μνημεία που υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος και παραμένουν σε αυτό ή στο βυθό της υδάτων,[..] καθώς και τα μνημεία [...] που δεν είναι δυνατόν να μετακινηθούν χωρίς βλάβη της αξίας τους ως μαρτυριών. Στα ακίνητα μνημεία συμπεριλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις, οι κατασκευές και τα διακοσμητικά και λοιπά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους, καθώς και το άμεσο περιβάλλον τους. δδ) Ως κινητά μνημεία νοούνται τα μνημεία που δεν θεωρούνται ακίνητα. γ) Ως αρχαιολογικοί χώροι νοούνται εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς, οι οποίες περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται αρχαία μνημεία .[...]Οι αρχαιολογικοί χώροι περιλαμβάνουν και το απαραίτητο ελεύθερο περιβάλλον

Άννα Παυλίδου2ο έτος Νομικής ΑΠΘ, μέλος ELSA Thessaloniki

Αιέν... αρχαιοκαπηλεύειν(!)

που επιτρέπει στα σωζόμενα μνημεία να συντίθενται σε ιστορική, αισθητική καιλειτουργική ενότητα.δ) Ως ιστορικοί τόποι νοούνται είτε εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς που αποτέλεσαν ή που υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν το χώρο εξαίρετων ιστορικών ή μυθικών γεγονότων.[...]ε) Ως άϋλα πολιτιστικά αγαθά νοούνται εκφράσεις, δραστηριότητες, γνώσεις και πληροφορίες, όπως μύθοι, έθιμα, προφορικές παραδόσεις, χοροί, δρώμενα, μουσική,τραγούδια, δεξιότητες ή τεχνικές που αποτελούν μαρτυρίες του παραδοσιακού,λαϊκού και λόγιου πολιτισμού.» Επίσης,στο ίδιο άρθρο προβλέπεται η δυνατότητα σύστασης Υπηρεσίας που είναι η αρμόδια Κεντρική ή Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού.Και επιπρόσθετα,ως Συμβούλιο νοείται το κατά περίπτωση αρμόδιο γνωμοδοτικό συλλογικό όργανο, όπως αυτά ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 49 έως 51 του ίδιου νόμου. Η προστασία των πολιτιστικών αγαθών από την πλευρά της έχει στόχο: (άρθρο 3 του Ν.3028/2002) «α) στον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοιχείων της,β) στη διατήρηση και στην αποτροπή της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης της,γ) στην αποτροπή της παράνομης ανασκαφής, της κλοπής και της παράνομης εξαγωγής,δ) στη συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία αποκατάστασή της, ε) στη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στ) στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και ζ) στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά.» Όσον αφορά τα αντίστοιχα εγκλήματα και τις επιβαλλόμενες ποινές ισχύουν τα εξής. Μια διευκρίνιση πρώτα: Όλα τα αρχαία που βρίσκονται στο ελληνικό

έδαφος,βάσει του Ν3028/2002 ανήκουν στο ελληνικό κράτος.Σύμφωνα με το άρθρο 53, η κλοπή μνημείου ιδιαίτερα μεγάλης αξίας (372 ΠΚ) ή μνημείου που αφαιρέθηκε από ευρύτερο ακίνητο μνημείο ,από χώρο ανασκαφής ή μουσείο ή συλλογή ή αποθήκη αρχαίων τιμωρείται με κάθειρξη από 5 έως 10 έτη.Εάν η πράξη τελέστηκε από περισσότερα άτομα οργανωμένα ή από δράστη που τελεί το επάγγελμα κατ’επάγγελμα ή καθ’έξη το ανώτατο όριο της ποινής αυξάνεται στα 20 έτη.(άρθρο 52 παρ.3 ΠΚ).Επιπλέον, στο άρθρο 54 ορίζεται ότι η υπεξαίρεση μνημείων (394 παρ. 1ΠΚ) τιμωρείται με την ίδια ποινή(5-10 έτη καθείρξεως) όταν το μνημείο είναι μεγάλης αξίας ή τελέιται κατ’επάγγελμα ή καθ’έξη η υπεξαίρεση.(375 ΠΚ)Ακόμη,στο άρθρο 55 ορίζεται ότι η αποδοχή και διάθεση μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος,τιμωρείται επίσης με κάθειρξη από 5 έως 10 έτη αν είναι μεγάλης αξίας και ο δράστης γνωρίζει ότι είναι κλεμμένα.Αν τελείται το έγκλημα κατ’επάγγελμα ή καθ’έξη,πάλι αυξάνεται η ποινή έως τα 20 έτη.(άρθρο 52 παρ.3 ΠΚ) Σε συνάρτηση με τα παραπάνω,στο άρθρο 56 με παράτιτλο φθορά μνημείου όπου υπάγεται η καταστροφή,η βλάβη,η

ρύπανση,η αλλοίωση μνημείου που βρίσκεται σε δημόσιο (ανοικτό ή κλειστό χώρο)τιμωρείται με φυλάκιση από 2 έως 5 έτη ενώ αν την πράξη τέλεσαν περισσότερα άτομα(είτε κατά παραυτουργία,είτε κατά συναυτουργία,είτε ως συνεργοί)και το μνημείο είναι ιδιαίτερα μεγάλης αξίας,επιβάλλεται κάθειρξη 5-10 έτη.Εάν όμως η φθορά επήλθε από αμέλεια όπως ορίζεται στο άρθρο 57,τότε τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι 2 έτη. Παράλληλα, το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου αποφάσισε ότι η αρχαιοκαπηλία που επιφέρει ζημία άνω των 150.000 ευρώ είναι κακούργημα και συνδυάζεται με τις επιβαρυντικές διατάξεις του νόμου περί καταχραστών του δημοσίου.(Ν1680/1950 περί καταχραστών του δημοσίου.) Επίσης,στο άρθρο 58 με παράτιτλο,Παράβαση της υποχρέωσης δήλωσης μνημείου τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών (3) ετών ή τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών ανάλογα με την περίπτωση.[...].Στο άρθρο 59 ορίζεται η παράνομη μεταβίβαση μνημείου ,η οποία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, αν πρόκειται για αρχαίο μνημείο που δεν έχει δηλωθεί νόμιμα,ενώ οι ποινές αυτές επιβάλλονται, αν η

σύστημα που θα εφαρμόζεται de fac-to με αιτήματα τον σωφρονισμό του δράστη και τον παραδειγματισμό των υπολοίπων πολιτών.Χρειαζόμαστε ένα πιο άρτια κατασκευασμένο σωφρονιστικό σύστημα που δεν θα υπολειτουργεί και ειδικά στην παρούσα δύσκολη οικονομική συγκυρία που περνά η χώρα μας.Μπορούμε,λοιπόν,να ιάσουμε την ασθένεια,δίοτι όπως είχε διατυπώσει κάποτε και ο μεγάλος θεμελιωτής της Εγκληματολογίας Τσεζάρε Λομπρόζο: « Ο εγκληματίας είναι άγριος,που παραπλανήθηκε μέσα στον πολιτισμό μας».Στόχος της Νομικής Επιστήμης οφείλει να είναι η εξημέρωση αυτού του κτήνους.

‘’ Με λένε Νουρ , είμαι 9 ετών και ζω μαζί με την οικογένεια μου στην Ελλάδα. Ανήκω στη φυλή των Χαζάρα από το Αφγανιστάν που είναι υπό διωγμό από τους Ταλιμπάν, πηγαίνω σχολείο και θα ήθελα κάποια στιγμή να γίνω κι επίσημα Έλληνας’’, είπε ο μικρός πολιτικός πρόσφυγας στο Νίκο Σούλη στα πλαίσια αφιερώματος για τη μετανάστευση. Σήμερα, που όλο ένα περισσότερο λόγω του νέου σχεδίου νόμου για την ιθαγένεια που έχει προταθεί από τον αναπληρωτή υπουργό Εσωτερικών Χ. Αθανασίου και κατόπιν της απόφανσης του ΣτΕ περί αντισυνταγματικότητας του νόμου Ραγκούση , γίνεται αρκετά περίπλοκο το ερώτημα μεγάλης μερίδας μεταναστών για τα παιδιά τους ΄΄ Αυτά πότε θα πάρουν ιθαγένεια ?΄΄

Ιθαγένεια, σύμφωνα με τους ορισμούς των συνταγματολόγων, ή υπηκοότητα ονομάζεται νομικά η ιδιότητα του πολίτη κι ακριβέστερα ο νομικός δεσμός με το κράτος

ή καθ’έξη,τιμωρείται με φυλάκιση απί 3 έως 5 χρόνια.Στο άρθρο 63 ορίζεται η παράνομη εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών η οποία τιμωρείται με κάθειρξη από 5-10 έτη.[..]Τέλος,στο άρθρο 69 ορίζεται η δήμευση αρχαίων και η χρηματική ποινή που μπορεί να ανέλθει στο ήμισυ της αξίας τους.Τα σχετικά κακουργήματα εκδικάζονται από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων,σύμφωνα με το άρθρο 70.[..] Επιλογικά,είναι προφανές ότι η αυστηρότητα των ποινών και σε συνδυασμό με την δυνατότητα επιβολής χρηματικής ποινής σε κάποιες σοβαρές περιπτώσεις,δεν είναι αρκετή για να καταπολεμήσει το πρόβλημα.Χρειαζόμαστε ένα πιο ρηξικέλευθο σωφρονιστικό

πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη. [..]Και στο άρθρο 60 ορίζεται ότι η παράνομη εμπορία μνημείων τιμωρείται με φυλάκιση.(10 ημέρες-5 έτη,άρθρο 53 ΠΚ) Ακόμη,στο άρθρο 61 που ορίζεται ως παράνομη ανασκαφή ή άλλη αρχαιολογική έρευνα,τιμωρείται με κάθεριξη από 5-10 έτη,ενώ εάν η ανασκαφή γίνεται μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους ή κατ’επάγγελμα ή καθ’έξη,η κάθειρξη μπορεί να φτάσει τα 20 έτη.Στο άρθρο 62 ορίζεται η παράνομη χρήση ανιχνευτή μετάλλου ή άλλα όργανα χωρίς την απαραίτητη άδεια,τιμωρείται με φυλάκιση από 3 μήνες-5 χρόνια.Εάν ο δράστης ψάχνει μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους ή το επιχειρεί κατ’επάγγελμα

36/36

Σοφία Καραγιάννη2ο έτος Νομικής ΑΠΘ, μέλος ELSA Thessaloniki

Δεν ήρθα εδώ για διακοπές

φλέγον αυτό ζήτημα οδήγησε τον αναπληρωτή Υπουργό Εσωτερικών κύριο Αθανασίου στην πρόταση για διαμόρφωση ενός πιο αυστηρού νόμου πλαίσιο για την απόκτηση της ιθαγένειας για τους αλλοδαπούς ,ένα εκ των αυστηρότερων στην Ευρώπη ,σύμφωνα με το οποίο θα καλείται ο αιτών την ιθαγένεια να αποποιηθεί την χώρα καταγωγής του ,προϋπόθεση ωστόσο που για τους ξένους επενδυτές που ζητούν ιθαγένεια δεν υφίσταται. Ας τονιστεί πως σε κάθε περίπτωση ο αποκτών την ιθαγένεια μέσα σε διάστημα ενός χρόνου θα πρέπει να αποποιηθεί την αλλοδαπή ,ενώ οι ανήλικοι αλλοδαποί που θα αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια υποχρεούνται όταν ενηλικιωθούν να διαλέξουν ή την ελληνική ή αυτή της χώρας προέλευσής τους .Επιπλέον , αλλοδαπός που έχει υιοθετηθεί προ της ενηλικίωσής του δεν γίνεται Έλληνας από το χρόνο της υιοθεσίας, αλλά όταν γίνεται τελεσίδικη η δικαστική απόφαση για την υιοθεσία ,ενώ ταυτόχρονα καταργείται η συμμετοχή ομογενών και νόμιμων μεταναστών στην εκλογική διαδικασία ανάδειξης των αιρετών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης.Παράλληλα, απαλείφεται η “ειδική εκτίμηση στη βαρύτητα περί υιοθέτησης της ελληνικής πολιτικής ταυτότητας” εάν συμμετέχουν σε συλλογικούς φορείς, πολιτικές ενώσεις ή σωματεία που μετέχουν και Έλληνες κι αντ’ αυτού περιορίζεται στην εξοικείωση του αλλοδαπού με την ελληνική ιστορία,

Συνήγορο του Πολίτη που καλούσε τις αποκεντρωμένες διοικήσεις να εφαρμόζουν τον ισχύοντα νόμο έως ότου τροποποιηθεί η καταργηθεί την ίδια ώρα που ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωνε πως ενόψει προσεχούς δημοσιεύσεως της αποφάσεως του ΣτΕ που αφορά στον έλεγχο της συνταγματικότητας των άρθρων 1α και 24 του ν. 3838/2010», παραγγέλλεται στις αποκεντρωμένες διοικήσεις και στους δήμους να αναστείλουν τη διαδικασία απονομής ιθαγένειας .Το άρθρο 1 Α κρίθηκε βέβαια πως πληροί τις απαιτούμενες εγγυήσεις συνταγματικότητας και θεσμοθετήθηκε η παροχή της ιθαγένειας κατόπιν γεννήσεως κι όχι η παροχή ύστερα από πρόσκληση από το δέκατο όγδοο έτος κι έπειτα. Στα πλαίσια της γενικότερης αναταραχής, η Ελληνική Ένωση για τα δικαιώματα του ανθρώπου εξέδωσε ενημερωτική καμπανιά για τα δικαιώματα των παιδιών των μεταναστών ,υπογραμμίζοντας πως οφείλουν τα παιδιά αυτά να νιώθουν ασφάλεια στην Ελλάδα και όχι φόβο: ο φόβος είναι εχθρός της κοινωνικής συνοχής ,να ενταχθούν στην κοινωνία και να κατασταθούν συμμέτοχα στην κοινή μοίρα των Ελλήνων πολιτών εφόσον και τα ίδια ή οι κηδεμόνες τους το επιθυμούν. Εκτός βέβαια από την ηλεκτονικοτηλεοπτική καμπάνια ,αρκετές ήταν κι οι πορείες που έγιναν σε όλη την Ελλάδα από φοιτητές και νέους με σύνθημα ΄Ιθαγένεια για όλα τα παιδιά’’.Το πλήθος των αναταραχών για το

στο οποίο ανήκει .Η ιθαγένεια αποκτάται τη στιγμή της γέννησης ενός ατόμου κι είναι κατά κανόνα ίδια με έναν από τους γονείς του(δίκαιο αίματος) είτε απαιτεί ορισμένες προϋποθέσεις(δίκαιο του εδάφους).Στα πλαίσια αυτά ,όλοι οι αιτούμενοι ιθαγένειας έχουν αυτή τη νομική σύνδεση με το κράτος προέλευσής τους αλλά ακριβώς επειδή διαβιούν στην Ελλάδα ,εργάζονται και συμμετέχουν σε όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής ζωής ,επιθυμούν να πολιτογραφηθούν κι επισήμως Έλληνες πολίτες .Στα πλαίσια αυτά ,ο κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας κατόπιν της τροποποιήσεώς του από το νόμο 3838/2010 παραθέτει πως Έλληνας πολιτογραφείται κάποιος που είναι τέκνο Έλληνα πολίτη ή άγνωστης ιθαγένειας κι όσον αφορά τα τέκνα αλλοδαπών αυτά σύμφωνα με το άρθρο 1 Α παράγραφος 1 γίνονται Έλληνες είτε τρία χρόνια μετά τη γέννηση τους αφού οι γονείς τους που ζουν στη χώρα μας για 5 τουλάχιστον έτη βάσει της παραγράφου 2 του ίδιου άρθρου υποβάλλουν σχετική αίτηση είτε μετά τη συμπλήρωση εξαετούς φοίτησης σε ελληνικό σχολείο με κοινή δήλωση και αίτηση εγγραφής στο δημοτολόγιο του δήμου μόνιμης κατοικίας του που υποβάλλουν οι γονείς του μέσα σε τρία έτη από τη συμπλήρωση του χρόνου αυτού .Ας σημειωθεί εδώ πως το άρθρο 1 Α είναι το επίμαχο άρθρο του οποίου η συνταγματικότητα εξετάστηκε από το Στε για το οποίο παρατηρήθηκε διοικητική σύγχυση αφενός από το

να μην ήρθαν εδώ για διακοπές αλλά μάλλον η ελληνική γραφειοκρατία κι αδυναμία κοινής πολιτικής γραμμής βρίσκονται σε διακοπές..

ΠερίληψηΗ Ευρωπαϊκή Ένωση, η τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ξεκίνησε, όπως διαφαίνεται και από την ονομασία της, ως μια οικονομική κοινότητα μεταξύ των κρατών. Με το πέρασμα των χρόνων ο ρόλος της διευρύνθηκε και στόχος της έγινε πέραν της οικονομικής και η πολιτική ολοκλήρωση. Αντίθετα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου εξακολουθεί να διατηρεί κυρίαρχο τον οικονομικό του χαρακτήρα. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καλείται να εφαρμόσει το δίκαιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, μέλος του οποίου είναι και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, και, παράλληλα, να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητες του ενωσιακού δικαίου; Μια σύντομη, αλλά και κατά το δυνατόν περιεκτική απάντηση στο παραπάνω ερώτημα επιχειρείται να δοθεί μέσω του παρόντος άρθρου.

Εισαγωγή - Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και οι τιθέμενοι στόχοι.Στις 18 Απριλίου 1951, στο Παρίσι, υπογράφθηκε η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα

προ της δημοσίευσης της απόφασης πολιτογράφησης .Τέλος ,ως προς το τυπικό γραφειοκρατικό τμήμα της πολιτογράφησης,στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως θα δημοσιεύεται μέρος της απόφασης.Όπως φαίνεται ,η απόκτηση της ιθαγένειας γίνεται όλο και πιο δύσκολη αφού το να γίνεις πολίτης κι επίσημα μιας άλλης χώρας δεν είναι μια απλή απόφαση στιγμής ή τρέχοντος συμφέροντος αλλά απόφαση ζωής σύμφωνα με το συνταγματολόγο και πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Κώστα Μποτόπουλο .Το μόνο που μπορούμε να απαντήσουμε στον μικρό Νουρ και τους έτερους αιτούντες ιθαγένειας είναι πως μπορεί

τη γεωγραφία και τον πολιτισμό ,στοιχείο που θεωρείται απαραίτητο από τον εισηγητή του σχεδίου αφού η υπηκοότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη ε την εθνικότητα .Εντυπωσιακό είναι ακόμη να μην ζητείται απλό πιστοποιητικό γέννησης αλλά πρωτότυπο της χώρας καταγωγής και επεκτείνεται ως προϋπόθεση η περίοδος νόμιμης διαμονής από επτά σε δέκα έτη. Προστίθεται ότι αποτελεί κώλυμα η ποινική καταδίκη για παράνομη είσοδο στη χώρα, ακόμη κι αν έχει παρέλθει ο χρόνος αναστολής, χωρίς αυτή να αρθεί ή να ανακληθεί κι η πολιτογράφηση θα ανακαλείται εάν ο αλλοδαπός καταδικαστεί αμετάκλητα για πράξεις που τέλεσε

38/38

Η συνύπαρξη τους υπό το πρίσμα της νομολογίας του δικαστηρίου των ευρωπαϊκων κοινοτήτων

Δέσποινα ΠουτακίδουΜεταπτυχιακή Φοιτήτρια Α΄ έτους του Τομέα Διεθνών Σπουδών του Τμήματος Νομικής Α.Π.Θ., μέλος ELSA Thessaloniki

Ευρωπαϊκη Ένωση και παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου

τεξελίχθηκε και προώθησε σταδιακά και την πολιτική ολοκλήρωση.

Το Δίκαιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ως τμήμα του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Το Δίκαιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, συστατικό στοιχείο του Διεθνούς Οικο-νομικού Δικαίου και κατ’ επέκταση του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου. Η αρχή αυτή επιβεβαιώνεται τόσο από θεωρητι-κούς του διεθνούς δικαίου όσο και από σχετικές αποφάσεις που ελήφθησαν στα πλαίσια των δικαιοδοτικών μηχανισμών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορί-ου7. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρου-με στο σημείο αυτό την υπόθεση US – Gasoline μέσω της οποίας επιβεβαιώθηκε ότι το άρθρο 3 σημείο 2 της Συμφωνίας για την Επίλυση των Διαφορών (Dispute Settlement Understanding, DSU) αντα-νακλά “ένα μέτρο μέσω του οποίου ανα-γνωρίζεται ότι η Γενική Συμφωνία (σ.τ.σ. Δασμών και Εμπορίου)8 δεν πρέπει να 7 Van de Bossche, Peter. The Law and Policy of the World Trade Organization. Text, Cases and Materials, Second Edition, Cambridge University Press, σελίδες 63 – 65.

8 Η αναφορά γίνεται στη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου του 1994 (GATT 1994), η οποία περιλαμβάνεται ως παράρτημα 1Α στην ιδρυτική του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου συμφωνία.

οποία αποτελεί και τον ιδρυτικό Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορί-ου6. Από την ημερομηνία έναρξης ισχύ-ος της Συμφωνίας του Μαρακές, δηλαδή από την 1η Ιανουαρίου 1995, και η Ευ-ρωπαϊκή Ένωση είναι μέλος του Παγκό-σμιου Οργανισμού Εμπορίου. Μεταξύ άλλων, ένας από τους κύριους στόχους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είναι η δημιουργία και η διατήρηση μιας ανοιχτής αγοράς που θα επιτρέπει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των κρατών.Είναι φανερό, λοιπόν, ότι οι δύο αυτοί διεθνείς οργανισμοί έχοντας διαφορετι-κές χρονικές αφετηρίες δημιουργήθη-καν με κύριο στόχο την προώθηση του εμπορίου μεταξύ των κρατών. Όμως, σε αντίθεση με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, με-

Establishing the World Trade Organization. Άνοιξε προς υπογραφή στις 15 Απριλίου 1994, 1867 UNTS 3 (τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1995).6 Για τη σχέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου βλ. Armanovica, Marika. H Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση – 2013, προσβάσιμο μέσω της ηλεκτρονικής διεύθυνσης: http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/el/FTU_6.2.2.pdf (τελευταία επίσκεψη στις 30.04.2013).

και Χάλυβα (Σ.Ε.Κ.Α.Χ.)1, με στόχο τη δημιουργία και την προώθηση της κοι-νής αγοράς άνθρακα και χάλυβα. Στη συνέχεια, και αφού απέτυχε η υιοθέτη-ση της Συνθήκης ίδρυσης της Ευρωπα-ϊκής Πολιτικής Κοινότητας, δόθηκε το προβάδισμα στην οικονομική έναντι της πολιτικής ολοκλήρωσης. Συνεπεία τού-του, ιδρύθηκαν η Ευρωπαϊκή Κοινότη-τα Ατομικής Ενέργειας (Ε.Κ.Α.Ε.) και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.)2. Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης έλαβε χώρα αρκετά χρόνια αρ-γότερα μέσω της Συνθήκης του Μάα-στριχτ, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1993 και αναθεωρήθηκε στη συνέχεια, με τελευταίες τις τροποποιή-σεις που επέφερε η Συνθήκη της Λισσα-βώνας3.Τα έξι ιδρυτικά κράτη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, δηλαδή η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο, οι Κάτω-Χώρες και το Λουξεμβούργο, ήταν παράλληλα μέλη της Γενικής Συμ-φωνίας Δασμών και Εμπορίου του 1947 (GATT 1947)4. H Κοινότητα συμμετεί-χε πάντοτε ενεργά στις δραστηριότητες της GATT και είχε σημαντικό ρόλο ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των διαπραγ-ματεύσεων που ξεκίνησαν το 1986 και ολοκληρώθηκαν οκτώ χρόνια αργότερα, το 1994. Οι διαπραγματεύσεις αυτές, που είναι γνωστές και ως Γύρος της Ου-ρουγουάης, είχαν ως αποτέλεσμα την υι-οθέτηση της Συμφωνίας του Μαρακές5 η

1 Η Σ.Ε.Κ.Α.Χ. τέθηκε σε ισχύ στις 15.07.1952 για μια περίοδο πενήντα ετών.2 Η Σ.Ε.Κ.Α.Ε. και η Σ.Ε.Ο.Κ., αντίστοιχα, υπογράφθηκαν στη Ρώμη στις 25.03.1957 και τέθηκαν σε ισχύ στις 14.01.1958.3 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης βλ. Στάγκος, Πέτρος Ν. – Σαχπεκίδου, Ευγενία Ρ. Δίκαιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη (2000), σελίδες 23 επ.4 General Agreement on Tariffs and Trade (1947). Άνοιξε προς υπογραφή στις 30 Οκτωβρίου 1947, 55 UNTS 187 (τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1948). 5 Marrakesh Agreement

Όπως αναφέρθηκε ήδη, τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομι-κής Κοινότητας την υπέγραψαν αρχικά 6 κράτη. Η Γερμανία αρνήθηκε να την υπογράψει και απαίτησε ένα “Πρωτό-κολλο Μπανάνας” το οποίο της επέτρε-ψε να εισάγει χωρίς δασμούς και λοιπές οικονομικές επιβαρύνσεις μπανάνες από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Αρ-γότερα, και μετά την προσχώρησή του στην Κοινότητα, το Ηνωμένο Βασίλειο αυτή τη φορά προέτρεψε την τελευταία να συμπεριλάβει τις πρώην αποικίες του, κράτη της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, σε ένα καθεστώς συνερ-γαζόμενων κρατών. Έτσι οδηγηθήκαμε στην υπογραφή της Σύμβασης Λομέ το 1975, η οποία και τροποποιήθηκε στη συνέχεια τρεις φορές.Το 1993 η Κοινότητα αποφάσισε να εν-σωματώσει όλες τις σχετικές προβλέψεις σε ένα ενιαίο κείμενο το οποίο έλαβε τη μορφή του Κανονισμού 404/199313. Με βάση τον Κανονισμό αυτόν, οι προμη-θευτές μπανάνας διακρίνονταν σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονταν οι εισαγωγές μπανάνες από τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβι-κής και του Ειρηνικού [ACP (African, Caribbean, and Pacific) States] που παραδοσιακά εξήγαγαν μπανάνες προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δεύτερη κα-τηγορία περιελάμβανε τις εισαγωγές από χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού που δεν εξήγαγαν παρα-δοσιακά προς την Κοινότητα, ενώ στην τρίτη κατηγορία υπήρχε πρόβλεψη για τις εισαγωγές από τρίτες χώρες με έμφα-ση στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Μόλις έξι μέρες μετά τη θέση σε ισχύ του Κανονισμού 404/1993, η Κολομβία, η Κόστα Ρίκα, η Γουατεμάλα, η Βενεζου-έλα και η Νικαράγουα εξέφρασαν σαφώς την αντίθεση τους απέναντι σε αυτό το μέτρο ως αντιβαίνον στην GATT, ενώ και το Συμβούλιο της GATT οδηγήθηκε στη σύσταση του δικαιοδοτικού οργάνου που έκρινε ότι το υπό κρίση μέτρο παρα-βίαζε τα τρία πρώτα άρθρα της GATT.Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί με την Κολομβία, την Κόστα Ρίκα, τη (προσβάσιμο μέσω της Westlaw).

13 Ο Κανονισμός αυτός τροποποιήθηκε αργότερα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 216/2001 του Συμβουλίου της 29ης Ιανουαρίου 2001.

παραβίαση της οποίας επικαλείτο ο προ-σφεύγων, όχι μόνο να είναι νομικά δε-σμευτική για την Κοινότητα, αλλά ταυ-τόχρονα να παρέχει στους πολίτες της Κοινότητας δικαιώματα πάνω στα οποία να μπορεί να στηριχθούν ενώπιον των δικαστηρίων αμφισβητώντας την εγκυ-ρότητα ενός κοινοτικού μέτρου. Όμως, η GATT, με βάση το σκεπτικό του Δικα-στηρίου, δεν παρέχει τέτοια δικαιώματα στους πολίτες της Κοινότητας.Η ιδία συλλογιστική, δηλαδή το μη άμε-σο αποτέλεσμα της GATT, ακολουθή-θηκε από το Δικαστήριο και στην υπό-θεση Γερμανία κατά Συμβουλίου11, όπου, όμως, προστέθηκε και μια εξαίρεση με το Δικαστήριο να δέχεται ότι αν η ίδια η Κοινότητα θέλησε να αναλάβει μια συγκεκριμένη υποχρέωση στα πλαίσια της GATT ή το εξεταζόμενο κάθε φορά κοινοτικό μέτρο αναφέρεται σαφώς σε συγκεκριμένη διάταξη της GATT, τότε οι πολίτες της Κοινότητας μπορούν να στηρίξουν σε αυτή την τελευταία το αί-τημά τους για ακύρωση του κοινοτικού μέτρου. Αξίζει, όμως, να σταθούμε λίγο παραπά-νω σε αυτή την υπόθεση που αναφέρε-ται στον Κανονισμό (ΕΟΚ) 404/1993 του Συμβουλίου, της 13ης Φεβρουαρίου 1993, για την κοινή οργάνωση της αγο-ράς στον τομέα της μπανάνας. Και αυτό γιατί το εάν το συγκεκριμένο κοινοτικό μέτρο παραβίαζε ή όχι τη GATT ήταν ένα θέμα που απασχόλησε όχι μόνο το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτή-των, αλλά και τον Παγκόσμιο Οργανι-σμό Εμπορίου σε δικαιοδοτικό επίπεδο.

Η ανακύψασα διαφορά σχετικά με τις εισαγωγές μπανάνας στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.12

11 C-280/1993, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας κατά Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απόφαση της 5ης Οκτωβρίου 1994.12 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συγκεκριμένη διαφορά και το ιστορικό της πλαίσιο βλ. Palmer, Erin N. The World Trade Organization slips up: A critique of the World Trade Organization’s Dispute Settlement Understanding through the European Union Banana Dispute, Tennessee Law Review, Winter, 2002, σελίδες 2 - 11

ερμηνεύεται απομονωμένη από το δη-μόσιο διεθνές δίκαιο”9. Ωστόσο, τη στιγμή που το ίδιο το δι-καστήριο που λειτουργεί εντός του Πα-γκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου έχουν συσταθεί το Πρωτο-βάθμιο και το Δευτεροβάθμιο Δικαιο-δοτικό Όργανο, το Panel και το Appel-late Body, αντίστοιχα, κατά την αγγλική ορολογία) έχει αναγνωρίσει το δίκαιο του οργανισμού αυτού ως τμήμα του Δη-μοσίου Διεθνούς Δικαίου, το Δικαστή-ριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ήδη Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως άλλαξε η ονομασία μέσω της Συν-θήκης της Λισσαβώνας) έχει αποφύγει να χαρακτηρίσει το Δίκαιο του Παγκόσμι-ου Οργανισμού Εμπορίου εν γένει, αλλά και τη Συμφωνία ίδρυσης του Παγκό-σμιου Οργανισμού Εμπορίου ειδικότε-ρα, ως τμήμα του κοινοτικού – ενωσια-κού δικαίου. Όλα τα νομικά κείμενα τα σχετικά με τη GATT και εν γένει τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου δεν έχουν σε καμία περίπτωση άμεσο απο-τέλεσμα, σύμφωνα με το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εξαιτίας της φύσης και των επιδιωκόμενων αποτελε-σμάτων των κειμένων αυτών.Πιο συγκεκριμένα, στην υπόθεση Inter-national Fruit Company10 το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αρνήθηκε το αίτημα του προσφεύγοντος που επε-δίωκε την ακύρωση ενός κοινοτικού μέ-τρου λόγω της αντίθεσής του στη GATT. Και αυτό γιατί, όπως αποφάνθηκε το Δι-καστήριο, για να γίνει δεκτό ένα τέτοιο αίτημα θα πρέπει η υπό κρίση διάταξη, εν προκειμένω η διάταξη της GATT την

Για τη σχέση μεταξύ της GATT 1947 και της GATT 1994, βλ. Γκλαβίνης, Παναγιώτης. Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο – γενικές αρχές, διεθνές εμπόριο, ξένες επενδύσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη (2009), σελίδες 238 – 239.9 Appellate Body Report, United States - Standards for Reformulated and Conventional Gasoline, WT/DS2/AB/R, απόφαση της 29ης Απριλίου 1996, σελίδα 17, παράγραφος 1. 10 C-21/1972 έως C-24/1972, International Fruit Company NV κ.λπ. κατά Produktschap Voor Groenten En Fruit, απόφαση της 12ης Δεκεμβρίου 1972.

να δικαιώσει τον λόγο ύπαρξής της, την ολοκλήρωση τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, σεβόμενη, πα-ράλληλα, τις διεθνείς της υποχρεώσεις.

στική είναι η υπόθεση Kupferberg14 με την οποία το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κάνει δεκτό ότι η Ευρωπαϊ-κή Επιτροπή μπορεί να επικαλεστεί επι-τυχώς το δίκαιο της GATT/του Παγκό-σμιου Οργανισμού Εμπορίου κατά ενός κράτους μέλους. Το αντίστροφο εξακολουθεί να μην ανα-γνωρίζεται. Ειδικότερα, και με αφορμή την υπόθεση Van Parys15, το Δικαστήριο τόνισε πως ένας ιδιώτης δεν μπορεί να επικαλεστεί ενώπιον ενός εθνικού δι-καστηρίου ένα κοινοτικό μέτρο υπό το πρίσμα του Δικαίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ακόμα και στην περίπτωση που και κατ’ έφεση έχει κρι-θεί από το δικαιοδοτικό όργανο του Πα-γκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ότι το συγκεκριμένο κοινοτικό μέτρο δεν συμ-βαδίζει με αυτούς τους κανόνες16.

Τελικές Παρατηρήσεις – Συμπεράσματα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου είναι δύο διαφο-ρετικοί οργανισμοί που δρουν στο ίδιο διεθνοποιημένο περιβάλλον. Σε αυτό το διεθνές οικονομικό σύστημα που έχει δι-αμορφωθεί αναγκαστικά οι δρόμοι τους διασταυρώνονται. Και από τη στιγμή που η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορί-ου, αναπόφευκτα οι δεσμοί μεταξύ των δύο οργανισμών είναι στενοί. Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα η Ένωση καλείται

14 C-104/1981 Ηauptzollamt Μainz κατά C. Α. KUPFERBERG & CIE. KG α.Α.,Mainz, απόφαση της 26ης Οκτωβρίου 1982. 15 C-377/2002 Léon Van Parys NV κατά Belgisch Interventie - en RestitutieBureau (BIRB), απόφαση της 1ης Μαρτίου 2005. 16 Για αυτή τη διαφορετική αντιμετώπιση βλ. Barani, Luca, ULB. Relationship of the EU legal order with WTO law: Studying Judicial Activism, GARNET Working Paper No: 70/09, September 2009, σελίδες 13 – 15, προσβάσιμο μέσω της ηλεκτρονικής διεύθυνσης: http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/garnet/workingpapers/7009.pdf (τελευταία επίσκεψη στις 30.04.2013).

Βενεζουέλα τη Νικαράγουα και τη Δο-μινικανή Δημοκρατία υπέγραψαν τη Συμφωνία – Πλαίσιο για τις Εισαγωγές Μπανάνας που παρείχε στις χώρες αυτές πλεονεκτήματα σε σχέση με το καθε-στώς που είχε διαμορφωθεί υπό τον Κα-νονισμό 404/1993.Η Γερμανία που δεν έμεινε ικανοποιημέ-νη από το περιεχόμενο του Κανονισμού 404/1993 κίνησε στις 14 Μαΐου 1993 τη διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά του Συμβουλίου, καθώς ο συγκεκριμένος κα-νονισμός διαφοροποιούσε το καθεστώς που είχε διαφυλαχθεί για τη Γερμανία με βάση το “Πρωτόκολλο Μπανάνας”. Το Δικαστήριο δεν δέχτηκε τους ισχυ-ρισμούς της Γερμανίας σχετικά με τον Κανονισμό 404/1993 βάσει και των όσων αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα.Η υπόθεση, όμως, δεν τελείωσε εκεί, κα-θώς το 1994 ήταν και η σειρά των Ηνω-μένων Πολιτειών Αμερικής να εμπλα-κούν στο ζήτημα που είχε δημιουργηθεί. Η εμπλοκή αυτή των Ηνωμένων Πολι-τειών οφείλεται στην αίτηση που υπέ-βαλαν ενώπιον του Αντιπροσώπου των Ηνωμένων Πολιτειών για το Εμπόριο δύο αμερικανικών συμφερόντων πο-λυεθνικές εταιρίες, η Chiquita Brands International, Inc. και η Hawaii Banana Industry Association, και με την οποία αίτηση επικαλούνταν τη διάκριση που είχε εισαχθεί μέσω του Κανονισμού 404/1993 και της προαναφερόμενης Συμφωνίας – Πλαίσιο για τις Εισαγωγές Μπανάνας. Το 1996 το ζήτημα τέθηκε για πρώτη φορά ενώπιον του Παγκόσμιου Οργα-νισμού Εμπορίου με πρωτοβουλία του Εκουαδόρ, της Ονδούρας, των Ηνω-μένων Πολιτειών, της Γουατεμάλας και του Μεξικού. Ο Οργανισμός μέσω των δικαιοδοτικών του οργάνων έκρινε πως ο Κανονισμός 404/1993 παραβιάζει τη GATT και τις Συμφωνίες που έχουν συναφθεί στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να επικα-λεστεί το Δίκαιο του Παγκόσμιου Ορ-γανισμού Εμπορίου; Η αντιμετώπιση της GATT και εν γένει του Δικαίου του Παγκόσμιου Οργανι-σμού Εμπορίου διαφοροποιείται, ωστό-σο, όταν το δίκαιο αυτό το επικαλείται η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Χαρακτηρι-

42/42

Χρυσούλα ΜαυρομάτηLL.M, Ασκούμενη Δικηγόρος, VP STEP ELSA Thessaloni-ki 2012-2013

Υπόθεση Perruche

Η αξίωση της ζημιογόνου ζωής (wrongful life) στο ελληνικό και γαλλικό δίκαιο

προβλημάτων υγείας στο έμβρυο από πράξεις ή παραλείψεις του γιατρού (π.χ. στην 1671/2003 ΑΠ πτώση των παλμών του βρέφους κατά την τελευταία φάση του τοκετού λόγω της αμελούς συμπεριφοράς του γιατρού που συνίστατο στην επί πολλές ώρες αναμονή φυσιολογικού τοκετού, την απομάκρυνση του από το νοσοκομείο τις κρίσιμες ώρες και την αναστολή των ωδινών του τοκετού που είχαν νωρίτερα προκύψει), αφ’ ετέρου της προγενέστερης ύπαρξης της βλάβης στο έμβρυο σε σχέση με την παρέμβαση του γιατρού, η γνώση της οποίας, θα επέτρεπε στη μητέρα να προβεί σε έγκαιρη διακοπή της κύησης αν δεν είχε μεσολαβήσει η παράλειψη του γιατρού να ενημερώσει τους γονείς για το ήδη υφιστάμενο πρόβλημα υγείας του εμβρύου. Σ’ αυτή τη δεύτερη περίπτωση ανήκουν οι περιπτώσεις που διεθνώς χαρακτηρίζονται ως “wrongful life” ή “wrong-ful birth”, και των οποίων κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι η βλάβη του εμβρύου προϋπάρχει της ιατρικής παρέμβασης και είναι κατά κανόνα ανεπανόρθωτη, οφειλόμενη συνήθως στη γενετική προδιάθεση των γονέων. Δηλαδή, η γέννηση του παιδιού με προβλήματα υγείας δεν είναι άμεση συνέπεια κάποιας ιατρικής πράξης, αλλά της παράλειψης της εξέτασης ή της εσφαλμένης εφαρμογής των μεθόδων διάγνωσης από το γιατρό, με συνέπεια να μην προχωρήσει η μητέρα στην άμβλωση, πράγμα που θα έκανε αν είχε ενημερωθεί για τη βλάβη του εμβρύου σύμφωνα με την εκπεφρασμένη βούλησή της. Αυτό που προσάπτεται στο γιατρό, είναι ότι, εξαιτίας της δικής του παράλειψης σε σχέση με τη διάγνωση ή με την ενημέρωση, η κύηση πραγματοποιήθηκε19 κι όχι ότι το παιδί γεννήθηκε με βλάβη, αφού δε θα μπορούσε να αποφευχθεί. απόφαση Perruche), δημοσιευμένο στο «Βήμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου-περιοδική έκδοση της ομάδας νέων του ΙΜΔΑ» σελ. 50 επ.

19 Βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, ο.π. σημ. 2, σελ. 472

ζημιογόνου ζωής, γνωστότερης με τον προερχόμενο από το χώρο του common law όρο “wrongful life”17. Η γέννηση ενός τέκνου με σοβαρή ασθένεια ή αναπηρία μπορεί να εμφανισθεί με τις εξής δύο μορφές18: Αφ’ ενός της πρόκλησης 17 Ο όρος προέρχεται από το αμερικανικό δίκαιο, σε αντιστοιχία με τον όρο «wrongful death», δηλαδή την παράνομη θανάτωση του προσώπου

18 Βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, Θέματα αστικής ιατρικής ευθύνης σε περίπτωση γέννησης ατόμου με σοβαρή ασθένεια ή αναπηρία (wrongful life), Digesta 2004, 471 επ., Βλάχου Ελίνα, Wrongful life-wrongful birth: η διεθνής νομολογία και η επίδρασή της στην ελληνική, Digesta 2008, σελ. 442 επ., Σπερδοκλή Έλλη, ιατρική ευθύνη στις περιπτώσεις wrongful life (με αφορμή την

1. Εισαγωγή στην προβληματική της αξίωσης της ζημιογόνου ζωής (wrong-ful life)Τα ζητήματα της ιατρικής ευθύνης απασχολούν έντονα τα τελευταία χρόνια τόσο την ελληνική θεωρία και νομολογία, όσο και αυτές των αλλοδαπών εννόμων τάξεων. Μάλιστα πολλά απ’ αυτά δημιουργούν δυσεπίλυτα προβλήματα τα οποία δεν έχουν τεθεί ακόμη ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων, ή εν πάση περιπτώσει, δεν έχουν τεθεί σε όλες τους τις διαστάσεις. Ανάμεσα σ’ αυτά είναι και το ζήτημα της αξίωσης της

μεταβολές. Η εν λόγω υπόθεση περιστρέφεται γύρω από την αξίωση της “wrongful life”, η οποία και θα αποτελέσει το επίκεντρο της συγκριτικής μας ανάλυσης, αφού θα δούμε πώς αντιμετωπίζει το γαλλικό δίκαιο και η γαλλική νομολογία την εν λόγω αξίωση, ενώ στη συνέχεια θα εξετάσουμε πώς αντιμετωπίζεται ή θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα από τη σκοπιά του ελληνικού δικαίου. Κατ’ αρχήν, όμως, κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε συνοπτικά, στο σύστημα της αστικής ιατρικής ευθύνης (τμήμα της οποία αποτελούν οι αξιώσεις “wrongful life” και “wrongful birth” ), όπως αυτή ρυθμίζεται στο ελληνικό και γαλλικό δίκαιο.

2. Η αστική ιατρική ευθύνη στο ελληνικό δίκαιοΟι γενικές αρχές που διέπουν την αστική ιατρική ευθύνη έχουν σε επαρκή βαθμό διαμορφωθεί κατά τρόπο ομοιόμορφο στις διάφορες

δεκαετίες περίπου, είναι κατά πόσο το ανάπηρο τέκνο και οι γονείς του έχουν αξιώσεις έναντι του γιατρού, επειδή αυτός παρέλειψε να διαγνώσει την προδιάθεση των γονέων ή τις γενετικές βλάβες στο έμβρυο και να ενημερώσει τη μητέρα, ώστε αυτή αντίστοιχα ή να αποφύγει τη σύλληψη, ή να προβεί σε διακοπή της εγκυμοσύνης, οπότε δε θα ζούσε το παιδί και δε θα υπέφερε από τη γενετική του ασθένεια21. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα απασχόλησε –περιορισμένα μεν- και την ελληνική δικαιοσύνη. Στην ανάλυση που θα ακολουθήσει, θα ασχοληθούμε με την περίφημη Απόφαση Perruche του γαλλικού ακυρωτικού της 17η Νοεμβρίου 2000 που συγκλόνισε τα δικαστικά χρονικά προκαλώντας αντιδράσεις όχι μόνο στο νομικό κόσμο, αλλά και στην κοινωνία λόγω των κοινωνικών, ηθικών και νομικοπολιτικών της διαστάσεων, καθώς και νομοθετικές

21 Βλ. Τρούλη Εμμανουέλλα, Ιατρική ευθύνη για ζημιογόνο ζωή (wrongful life) και ζημιογόνο τεκνοποίηση (wrongful birth), Digesta 2008, σελ. 416

Το συγκεκριμένο παιδί είτε θα γεννιόταν άρρωστο, είτε δε θα είχε γεννηθεί καθόλου, καθ’οτι σύμφωνα με τα παραπάνω, η κύηση του θα είχε ματαιωθεί ή διακοπεί με απόφαση της μητέρας του. Σ’ αυτό το σημείο, θα πρέπει να οριοθετήσουμε τη διάκριση μεταξύ της αξίωσης “wrongful life” και “wrongful birth” 20. “Wrongful life “ (αδικαιολόγητη/ζημιογόνος ζωή) είναι η αξίωση που εγείρεται από ή για λογαριασμό ενός ατόμου που γεννήθηκε με εγγενή η προβλέψιμη σωματική ή πνευματική αναπηρία, επί τη βάσει του ισχυρισμού ότι, εάν δεν είχε μεσολαβήσει η αμελής συμπεριφορά των εναγομένων, το άτομο δε θα είχε συλληφθεί καθόλου, ή εάν είχε συλληφθεί, δε θα είχε γεννηθεί ζωντανό (θα είχε αποβληθεί). Από την άλλη, “wrong-ful birth” (αδικαιολόγητη γέννηση/ζημιογόνος τεκνοποίηση) είναι η αξίωση με βάση τον ισχυρισμό ότι κάποιος ιατρικός φορέας παρενέβη ένα νόμιμο καθήκον που οφείλει στους γονείς, συγκεκριμένα το να δίνει πληροφορίες ή να διενεργεί μία ιατρική πράξη με τη δέουσα επιμέλεια, με αποτέλεσμα τη γέννηση ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες. Πιο απλά, στην πρώτη περίπτωση η αξίωση αποζημίωσης εγείρεται από το άρρωστο ή ανάπηρο παιδί, ενώ στη δεύτερη από τους γονείς. Κατά κανόνα, στις περιπτώσεις γέννησης ανάπηρου τέκνου λόγω παράλειψης του γιατρού για ενημέρωση των γονέων ως προς την ασθένεια την οποία το έμβρυο φέρει, θα ασκούνται και οι δύο αξιώσεις από τα ενεργητικώς νομιμοποιούμενα μέρη. Το ερώτημα που γεννάται, λοιπόν, στην προκειμένη περίπτωση και το οποίο έχει ήδη αντιμετωπισθεί από τη διεθνή νομολογία εδώ και τέσσερις

20 Βλ. Βλάχου Ε. ο.π. σημ. 2, υποσ. 7 όπου αποδίδει στην ελληνική τους ορισμούς των παραπάνω αξιώσεων, έτσι όπως έχουν διατυπωθεί από τον B. Dickens στο έργο του “Wrongful birth and life, wrongful death before birth and wrongful law”, S. McLean, Legal Issues in Human Reproduction, Aldershot,Dartmouth,1989

3. Η αστική ιατρική ευθύνη στο γαλλικό δίκαιο28

Και στο γαλλικό δίκαιο η αστική ευθύνη του ιατρού διέπεται πρωτίστως από τις αντίστοιχες διατάξεις του γαλλικού ΑΚ που αφορούν την ενδοσυμβατική και αδικοπρακτική ευθύνη, εν απουσία ειδικότερου νομοθετικού πλαισίου. Βέβαια, αυτό δεν ισχύει απόλυτα καθώς ήδη με το ν. 2002-2003 της 4.3.2002 (πρβλ. παρακάτω) ρυθμίστηκε σε σημαντικό βαθμό η αστική ευθύνη του ιατρού και γενικότερα το θέμα της αποκατάστασης των ζημιών που προκαλούνται από ιατρικές πράξεις. Σε αντίθεση, όμως, με ό, τι ισχύει στο ελληνικό δίκαιο, η ευθύνη του ιατρού στο γαλλικό είναι πρωτίστως συμβατική και κατ’ εξαίρεση αδικοπρακτική. Ειδικότερα, πριν το 1936, οπότε και εκδόθηκε η απόφαση ορόσημο Mercier (20.5.1936), η αστική ευθύνη του ιατρού θεμελιωνόταν στα άρθρα 1382 και 1383 του γαλλικού ΑΚ, προϋποθέτοντας, έτσι, την απόδειξη σφάλματος, ζημίας και αιτιώδους συνάφειας μεταξύ αυτών. Η απόφαση Mercier, εισήγαγε την αρχή της ενδοσυμβατικής ευθύνης του ιατρού διακηρύττοντας ότι «μεταξύ του ασθενούς και του ιατρού σχηματίζεται μια πραγματική σύμβαση… και ακόμη και η ακούσια παράβαση αυτής της συμβατικής υποχρέωσης διέπεται από μια ευθύνη της ίδιας φύσης, επίσης συμβατική». Πρόκειται, ειδικότερα για την αρχής της «non cumul des responsabilités contractuelles et delictuelles», που αποκλείει τη συρροή των δύο ειδών ευθύνης και προτάσσει την εφαρμογή της ενσοσυμβατικής ευθύνης όταν υπάρχει σύμβαση (που συνήθως στις ιατρικές πράξεις θα υπάρχει), ενώ μόνο εν απουσία σύμβασης θα μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο η αδικοπρακτική ευθύνη. Πιο συγκεκριμένα, η ευθύνη του ιατρού θα είναι αδικοπρακτική έναντι του ασθενούς στις περιπτώσεις 28 Penneau Jean, La responsabilité du médecin, 2e edition, 1996, Dalloz, σελ. 7 επ.

Στην ίδια κατηγορία των διατάξεων που έχουν άμεση σχέση με την ιατρική ευθύνη κατατάσσονται και οι σχετικές με την υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς και λήψης της συναίνεσής του πριν από κάθε ιατρική πράξη26. Τέλος, σε εφαρμογή καλείται και το ά. 8 ν. 2251/1994, που αντιμετωπίζει το ζήτημα της ευθύνης από την παροχή υπηρεσιών. Καθ’ ότι το πλέγμα αυτών των διατάξεων είναι ατελές και αποσπασματικό, οι λύσεις για την ιατρική ευθύνη υποχρεωτικά αναζητούνται σε όσα ισχύουν για την αστική ευθύνη από αθέτηση σύμβασης (ΑΚ 330) ή από αδικοπραξία (ΑΚ 914)27. Συγκεκριμένα, νόμιμος λόγος της ευθύνης του γιατρού είναι η υπαίτια παράβαση κάποιας νόμιμης ή/και συμβατικής υποχρέωσής του, που προκάλεσε αιτιωδώς ζημία στον ασθενή, με σημαντικότερες περιπτώσεις το ιατρικό σφάλμα (υπαίτια παράβαση των κατά βάση άγραφων κανόνων επιμέλειας του ιατρικού επαγγέλματος) και την παράβαση της υποχρέωσης ενημέρωσης. Εφόσον συντρέχει και η προϋπόθεση της υπαιτιότητας, ιδρύεται τόσο η αδικοπρακτική, όσο και η συμβατική ευθύνη του γιατρού. Σε σχέση με την αδικοπρακτική ευθύνη ο ασθενής έχει αξίωση όχι μόνο αποζημίωσης κατά την ΑΚ 914 αλλά και αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης κατά την ΑΚ 932.

με πλήρη ελευθερία, στο πλαίσιο των γενικών αποδεκτών κανόνων και μεθόδων της ιατρικής επιστήμης, όπως αυτοί διαμορφώνονται με βάση τα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Έχει δικαίωμα για επιλογή μεθόδου θεραπείας, την οποία κρίνει ότι υπερτερεί σημαντικά, έναντι άλλης, για το συγκεκριμένο ασθενή, με βάση τους σύγχρονους κανόνες της ιατρικής επιστήμης, και παραλείπει τη χρήση μεθόδων που δεν έχουν επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση». 26 α. 11 και 12 του ΚΙΔ, ά. 5-10 ν. 2619/1998, ά. 47 ν. 2071/1992 (για περισσότερα βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα ο.π. σημ. 7 σελ. 65 επ.)27 Βλ. Φουντεδάκη Κ., ο.π. σημ. 2 σελ.473-474

έννομες τάξεις22. Αυτό οφείλεται στις ιδιαιτερότητες της ιατρικής πράξης που είναι προφανώς κοινές στο χώρο της ιατρικής για όλες τις έννομες τάξεις. Ειδικά σ, ότι αφορά το ελληνικό δίκαιο της ιατρικής ευθύνης, είναι εμφανής η επιρροή του από το αντίστοιχο γαλλικό και γερμανικό. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει ειδική νομοθετική ρύθμιση της ιατρικής ευθύνης23. Διάσπαρτες νομοθετικές διατάξεις συνθέτουν το ελληνικό δίκαιο της αστικής ιατρικής ευθύνης. Διάταξη που αναφέρει ευθέως το ζήτημα της αποζημίωσης είναι το ά. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Οβιέδο, που χει κυρωθεί στην Ελλάδα με το Ν, 2619/98, σύμφωνα με το οποίο «Το πρόσωπο που έχει υποστεί απρόκλητο βλάβη εξαιτίας επέμβασης έχει δικαίωμα σε δίκαιη αποζημίωση σύμφωνα με τις προϋποθέσεις και διαδικασίες που ο νόμος ορίζει». Σημαντικές διατάξεις που έχουν λιγότερο ή περισσότερο άμεση σύνδεση με την ιατρική ευθύνη εντοπίζονται στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν. 3218/2005). Το α. 24 ΑΝ 1565/193924 «περί κώδικος ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος» αντιμετωπίζεται από τη νομολογία ως το νομοθετικό θεμέλιο της υποχρέωσης του γιατρού, το οποίο και συμπληρώνεται από τη διεξοδικότερη και πιο προσαρμοσμένη στα σύγχρονα δεδομένα διάταξη του α. 3 ΚΙΔ25.

22 Βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, Το πρόβλημα του αιτιώδους συνδέσμου στην ιατρική ευθύνη, ΕλΔ 1994, 1226 επ.23

Βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, Ανθρώπινη αναπαραγωγή και αστική ιατρική ευθύνη, εκδ. Σάκκουλας 2007, σελ 13 επ. 24 «Ο γιατρός οφείλει να παρέχει μετά ζήλου, ευσυνειδησίας και αφοσιώσεως την ιατρικήν αυτού συνδρομήν, συμφώνως προς τας θεμελιώδεις αρχάς της ιατρικής επιστήμης και της κτηθείσης πείρας, τηρών τας ισχύουσας διατάξεις περί διαφυλάξεως των ασθενών και προστασίας των υγιών.»

25 (§2)« Ο ιατρός ενεργεί με βάση…β) την πείρα και τις δεξιότητες που αποκτά κατά την άσκηση της ιατρικής γ)τους κανόνες της τεκμηριωμένης και βασισμένης σε ενδείξεις ιατρικής επιστήμης». (§3) «Ο ιατρός, κατά την άσκηση της ιατρικής επιστήμης, ενεργεί

ζημίας 1.851.128 φράγκων. Η έκδοση της σχετικής με τη ζημία της μητέρας απόφαση, αναβλήθηκε μέχρι την έκδοση των αποτελεσμάτων της σχετικής πραγματογνωμοσύνης. Ο γιατρός εφεσίβαλε την πρωτόδικη απόφαση υποστηρίζοντας ότι μόνος υπεύθυνος της ζημίας ήταν το εργαστήριο της ιατρικής βιολογίας.Με την από 17 Δεκεμβρίου 1993 απόφασή του το Εφετείο Ορλεάνης επιβεβαίωσε στο δεύτερο βαθμό ότι ο ιατρός διέπραξε ιατρικό σφάλμα «κατά την εκτέλεση των συμβατικών του υποχρεώσεων (“obligation contractuelle de moy-ens”) απέναντι στο ζεύγος Per-ruche. Επιδίκασε αποζημίωση στους γονείς, αλλά τροποποίησε την πρωτόδικη απόφαση ως προς την αξίωση του τέκνου, αρνούμενο να του αναγνωρίσει δικαίωμα αποζημίωσης. Ειδικότερα, αρνήθηκε την ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ του ζημιογόνου γεγονότος και της επελθούσης ζημίας , καθώς η ασθένεια του παιδιού δεν οφειλόταν σε ιατρικό σφάλμα αλλά στην ερυθρά από την οποία μολύνθηκε κατά την ενδομήτρια ζωή του. Το γεγονός ότι ο μικρός Nicolas υφίσταται τις συνέπειες της ερυθράς λόγω του ότι η μητέρα του στερήθηκε της δυνατότητας να προβεί σε διακοπή της κύησης δεν αποτελεί καθ’ εαυτή αποκαταστέα ζημία. Το ζεύγος Perruche αναιρεσίβαλε την εφετειακή απόφαση προβάλλοντας το επιχείρημα ότι υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ των ιατρικών σφαλμάτων αφενός και της αποστέρησης του παιδιού της ευκαιρίας να αποφύγει ζημιογόνες συνέπειες της ερυθράς την οποία μετέδωσε η μητέρα του κατά την έναρξη της κύησης αφετέρου, δεδομένης μάλιστα της εκπεφρασμένης βούλησης της τελευταίας να προβεί σε διακοπή της κύησης σε περίπτωση ανίχνευσης της ερυθράς. Με την από 26 Μαρτίου 1996 αναιρετική απόφαση του, το πρώτο

της ερυθράς και γεννηθεί με κάποια ανεπανόρθωτη βλάβη ζήτησε από τον ιατρό της να κάνει ορισμένες εξετάσεις. Σε περίπτωση θετικής διάγνωσης της ερυθράς στο έμβρυο, η μητέρα δήλωσε ότι επιθυμούσε τη διακοπή της κύησής της. Ενόψει των περιστάσεων, ο γιατρός συνέστησε στη μητέρα μια σειρά εξετάσεων, στα αποτελέσματα των οποίων παρουσιάστηκε εσφαλμένα ότι ήταν ανοσοποιημένη στην ερυθρά. Στις αρχές του 1983 γεννήθηκε ο Nico-las Perruche, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα παρουσίασε συμπτώματα του συνδρόμου Gregg (κώφωση, μερική τύφλωση, καρδιοπάθεια και σοβαρά νευρολογικά προβλήματα).Η δικονομική πορεία της υπόθεσης ξεκίνησε το 1989 όταν συνεπεία έκθεσης που κατέθεσε ιδιωτικός εμπειρογνώμονας το ζεύγος Perruche άσκησε αγωγή αποζημίωσης ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου του Evry κατά του ιατρού Χ, του εργαστηρίου ιατρικής βιολογίας στο οποίο ασκούσε τα καθήκοντά του και των ασφαλιστών τους, ζητώντας την αποκατάσταση της ηθικής βλάβης την οποία οι ίδιοι υπέστησαν εξαιτίας της γέννησης του αναπήρου τέκνου τους αλλά και αυτοτελώς, στο όνομά του παιδιού, αποζημίωση της υλικής ζημίας που υπέστη ο μικρός Nico-las. Η διαμάχη που ξέσπασε μεταξύ του γαλλικού ακυρωτικού και των δικαστηρίων της ουσίας αφορούσε ακριβώς την κατάφαση ή μη της αξίωσης αποζημίωσης του παιδιού. Ειδικότερα:Με την από 13 Ιανουαρίου 1992 απόφασή του το Πρωτοδικείο του Evry αναγνώρισε την ύπαρξη ιατρικού σφάλματος-πταίσματος (faute) του ιατρού και του εργαστηρίου ως προς την ανάλυση των εξετάσεων, τους θεώρησε υπεύθυνους για τη σωματική και πνευματική αναπηρία του μικρού Nicolas και τους καταδίκασε σε in solidum καταβολή «προμήθειας» 500.000 γαλλικών φράγκων στο Πρωτοβάθμιο Ταμείο Κοινωνικής Ασφάλισης έναντι συνολικής υλικής

όπου η ζημία προκαλείται εκτός σύμβασης, σε περίπτωση ακυρότητας της σύμβασης, σε περίπτωση απουσίας σύμβασης, στην περίπτωση της πολιτικής αγωγής ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων.Τέλος, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι υποχρεώσεις του γιατρού είναι κατά κανόνα υποχρεώσεις «μέσων». Το γαλλικό δίκαιο29 διακρίνει ανάμεσα σε υποχρεώσεις «μέσων» (obligations de moyens) και υποχρεώσεις «αποτελέσματος» (obli-gations de résultat). Στην μεν πρώτη περίπτωση οφείλεται η τήρηση ορισμένης επιμελούς συμπεριφοράς σύμφωνης προς ορισμένα πρότυπα , ενώ στη δεύτερη ο υπόχρεος οφείλει να προσπορίσει στο δανειστή συγκεκριμένο αποτέλεσμα30. Η αποδοχή της ιατρικής ευθύνης ως ενοχής αποτελέσματος θα οδηγούσε σε αντικειμενικοποίηση της ευθύνης, πράγμα το οποίο δε θέλησε ο γάλλος νομοθέτης, γι αυτό και δεν τη δέχθηκε ως τέτοια παρά μόνο ως εξαίρεση31. Η εν λόγω διάκριση, μάλιστα, έχει υιοθετηθεί και από την ελληνική αστικολογική θεωρία.

4. Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης Perruche και η δικονομική της πορείαΣτις 17/4/82 ο οικογενειακός γιατρός των Perruche διέγνωσε συμπτώματα ερυθράς στην τετράχρονη κόρη του ζεύγους. Η Josette Perruche, έγκυος στον 20 μήνα εκείνη την εποχή, φοβούμενη μήπως προσβληθεί το έμβρυο από τη μεταδοτική ασθένεια 29 Η εν λόγω διάκριση προτάθηκε αρχικά από τη γαλλική θεωρία και στη συνέχεια την ενστερνίστηκε και η γαλλική νομολογία. Επιπλέον έχει ασκήσει επιρροή στον προβληματισμό της ιατρικής ευθύνης διεθνώς, αφού μάλιστα σ’ αυτήν ανάγονται συχνά τόσο το ελληνικό, όσο και το γερμανικό δίκαιο.

30 Βλ. Viney/ Jourdain, Traite de droit civil: les conditions de la responsabilite,1998, σ. 506 επ31 Η αρχή «της ενοχής αποτελέσματος» εφαρμόζεται μόνο όπου διατυπώνετα η αντίστοιχη βούληση των μερών, στις ειδικές περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος ή όταν η ευόδωση της ιατρικής πράξης δεν εξαρτάται καθόλου και από την τύχη.

αποτελέσει ζημία για τους γονείς, (και άρα να αποζημιωθούν), δεν δέχονταν όμως να ερμηνεύσουν τη γέννηση ως ζημία και για το ίδιο το παιδί. Με άλλα λόγια, ένα λάθος αποτέλεσμα μιας προγεννητικής εξέτασης οδηγεί στην απώλεια μιας ευκαιρίας για τους γονείς, με το να τους στερεί τη δυνατότητα να διακόψουν την κύηση, όμως η ύπαρξη μιας αναπηρίας δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε στο νοσοκομείο, ούτε στα εργαστήρια.34

Η απόφαση της 17 Νοεμβρίου 2000 προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και θεωρήθηκε ως στροφή στη μέχρι πρότινος νομολογία, καθώς πλέον αναγνώριζε το δικαίωμα στο ανάπηρο τέκνο να λάβει αποζημίωση από το γιατρό. Για να κατανοήσουμε καλύτερα, ποια ακριβώς ήταν η καινοτομία της απόφασης, και γενικότερα πώς το γαλλικό δίκαιο μπορεί να υποστηρίξει την αξίωση της wrongful life, θα αναπτύξουμε στη συνέχεια τις προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να πληρούνται για την κατάφαση της ευθύνης του γιατρού, και τις τυχόν ιδιαιτερότητες που προκύπτουν λόγω της φύσης της αξίωσης “wrongful life”. - Το είδος της ευθύνηςΔεδομένης της αρχής της σχετικότητας των ενοχών, όπως αυτή αποτυπώνεται στο α. 1165 του γαλλικού ΑΚ, η αξίωση του παιδιού για αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη δε θα μπορούσε παρά να θεμελιωθεί στην αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού. Κι αυτό γιατί η σύμβαση που έχει συναφθεί μεταξύ της μητέρας και του γιατρού, δημιουργεί αξιώσεις μόνο υπέρ και κατά των προσώπων που συμμετέχουν στην ενοχική σχέση, με αποτέλεσμα το παιδί να θεωρείται τρίτος ως προς τη συμβατική σχέση ιατρού-μητέρας. Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε ότι, νωρίτερα, το Πρώτο Πολιτικό Τμήμα του Γαλλικού Ακυρωτικού στην από 26 Μαρτίου 1996 απόφαση του, στο πλαίσιο της υπόθεσης Per-34 Βλ. Μάλλιου Ευάγγελου, Οι προγεννητικές εξετάσεις και ο κίνδυνος ευγονικής. Σχόλιο στην υπόθεση Perruche, Το Σύνταγμα, σελ.

life” (vie préjudiciable) στο γαλλικό δίκαιο Παραδοσιακά, η γαλλική νομολογία απέρριπτε την αξίωση αποζημίωσης “wrongful life”33. Το 1989 το Πολυμελές Πρωτοδικείο του Mont-pellier ασχολήθηκε με την αγωγή αποζημίωσης μιας γυναίκας, που παρά τη διενέργεια προγεννητικού ελέγχου, έφερε στον κόσμο ένα παιδί με τρισωμία 21, καταλήγοντας ότι «η γέννηση ενός μη φυσιολογικού παιδιού δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ζημιογόνο γεγονός» και απορρίπτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αγωγή που είχε ασκήσει το τέκνο εκπροσωπούμενο από τη μητέρα του. Το Εφετείο του Παρισιού, ομοίως στην από 17 Φεβρουαρίου απόφασή του, απέρριψε παρόμοιο αίτημα των γονέων, επικαλούμενο έλλειψη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της κατάστασης του παιδιού και του πταίσματος περί τον προγεννητικό έλεγχο. Το Εφετείο της Bordeaux με την από 26 Ιανουαρίου 1995 είχε κρίνει ότι «το ανάπηρο τέκνο, όσο βαριά κι αν ασθενεί, δεν μπορεί να επικαλεστεί τη γέννηση του ως ζημία». Το Con-seil d’etat στην περίφημη απόφαση Quarez της 14 Φεβρουαρίου 1997, επανέλαβε το σκεπτικό της προηγούμενης, διακηρύττοντας ότι «εάν μια ανθρώπινη ύπαρξη είναι από τη σύλληψή της φορέας δικαιωμάτων, δεν είναι (εντούτοις) δικαιούχος του δικαιώματος της γέννησης ή μη γέννησης και η γέννηση ή η ακύρωση της ζωής δεν μπορούν να θεωρηθούν ως καλή η κακή περίσταση από τις οποίες μπορεί να εξαγάγει κανείς νομικές συνέπειες». Έτσι τα γαλλικά δικαστήρια, μέχρι την απόφαση της 17 Νοεμβρίου 2000, όταν αναγνώριζαν το ιατρικό σφάλμα στη διάγνωση και την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του σφάλματος και της γέννησης του παιδιού, δέχονταν ότι η γέννηση ενός παιδιού ανάπηρου, θα μπορούσε να

33 Βλ. Ομπέση- Σαραϊδάρη Φιλομήλα, Ο προγεννητικός έλεγχος στο γαλλικό δίκαιο, Αρμενόπουλος 1999, σελ.480 επ.

Πολιτικό Τμήμα του Γαλλικού Ακυρωτικού αναγνώρισε την ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ των ιατρικών σφαλμάτων και της ζημίας του Nicolas Perruche, αναιρώντας την απόφαση ως προς το δικαίωμα αποζημίωσης του τέκνου και παρέπεμψε την υπόθεση για εκ νέου εκδίκαση στο Εφετείο Ορλεάνης.Με την από 2 Φεβρουαρίου 1999 στασιαστική απόφασή του το Εφετείο Ορλεάνης αρνήθηκε την επιδίκαση αποζημίωσης στο τέκνο, με την αιτιολογία ότι «ο Nicolas Perruche δεν υπέστη αποκαταστέα ζημία τελούσα εν αιτιώδη συνάφεια προς τα σφάλματα του βιολογικού εργαστηρίου και του ιατρού Χ» και διέταξε την επιστροφή του επιδικασθέντος από το Πολυμελές Πρωτοδικείο Evry ποσού. Στις 14 Απριλίου 1999 το ζεύγος Perruche άσκησε αναίρεση κατά της απόφασης αυτής.Με την από 17 Νοεμβρίου 2000 απόφασή της, η Ολομέλεια του γαλλικού Ακυρωτικού επικαλούμενη ως νόμιμες βάσεις τις διατάξεις του γαλλικού Αστικού Κώδικα περί ενδοσυμβατικής και αδικοπρακτικής ευθύνη επιδίκασε αντιστοίχως αποζημίωση στους γονείς όσο και στο παιδί αυτοτελώς διακηρύττοντας ότι: «…από τη στιγμή που τα σφάλματα στα οποία υπέπεσε ο ιατρός και το εργαστήριο κατά την εκτέλεση των συμβάσεων που συνήψαν με την κ. Perruche εμπόδισαν την τελευταία να ασκήσει την επιλογή διακοπής της κύησης προκειμένου να αποφύγει τη γέννηση προσβεβλημένου από αναπηρία παιδιού, το τελευταίο μπορεί να ζητήσει αποκατάσταση της ζημίας που επήλθε συνεπεία αυτής της αναπηρίας και προκλήθηκε από τα αποδεδειγμένα σφάλματα»32

5. Οι αξιώσεις της “wrongful 32 «…que dès lors que les fautes commises par le médicin et le laboratoire dans l’exécution des contrats forms avec Mme Perruche…avaient empêché celle-ci d’ exercer son choiz d’ interrompre sa grossesse afin d’éviter la naissance d’ un enfant attaint d’ un handicap, ce dernier peut demander la reparation du prejudice resultant de ce handicap et cause par les fautes retenues.»

το σχηματισμό πλήρους δικανικής πεποίθησης για την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας. Στο πλαίσιο αυτής της θεωρίας αναγνωρίζεται η πιθανότητα ευνοϊκής εξέλιξης των πραγμάτων για τον ασθενή ως αυτοτελές αγαθό, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται δύο αυτοτελείς, αιτιώδεις σχέσεις: μια που συνδέει το ιατρικό σφάλμα με τη βλάβη της υγείας ή το θάνατο του ασθενούς (τελική ζημία) και μία που συνδέει το ιατρικό σφάλμα με την απώλεια ευκαιρίας (ενδιάμεση ζημία38). Αν η πρώτη είναι δύσκολο ή αδύνατο να αποδειχθεί, η δεύτερη θα θεωρείται σχεδόν πάντα δεδομένη, καθ ότι το ιατρικό σφάλμα μειώνει τις πιθανότητες ανάρρωσης του ασθενούς. Πάντως η εν λόγω θεωρεία συναντά πολλές επικρίσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι, δεν υπάρχει κάποια κρατούσα στη γαλλική νομολογία άποψη ως προς την εφαρμοζόμενη θεωρία. Εναπόκειται στο δικαστή να επιλέξει αυτή που θεωρεί καταλληλότερη ανάλογα πάντοτε με τις εκάστοτε περιστάσεις της υπόθεσης.Η θεωρία την οποία φαίνεται να εφάρμοσε ο Γάλλος ακυρωτικός δικαστής στην από 17 Νοεμβρίου 2000 απόφασή του είναι αυτή του ισοδυνάμου των όρων39. Εφαρμοζόμενη στη συγκεκριμένη περίπτωση, εξηγεί ότι αν δεν είχε μεσολαβήσει η εσφαλμένη διάγνωση του γιατρού, η μητέρα θα είχε προβεί σε άμβλωση, οπότε το παιδί δε θα γεννιόταν, οπότε το παιδί δε θα γεννιόταν ανάπηρο. Ωστόσο, είναι γνωστά τα άτοπα στα οποία οδηγεί η εν λόγω θεωρία, γι’ αυτό και συναντά μεγάλη δυσπιστία η εφαρμογή τηςΌπως ήταν φυσικό, η παραπάνω θέση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από μεγάλο μέρος της γαλλικής αστικολογικής θεωρίας, η οποία υποστήριξε ότι η αποκταστέα ζημία, δηλαδή η αναπηρία του παιδιού, 38 Βλ. Σπερδόκλη Έλλη, ο.π. σημ. 2 σελ. 68 επ. 39 Meyran Arnaud, Préjudice sans cause et faute san prejudice: à propos de l’ arrêt Perruche , http://www.net-iris.fr

είτε στην πληροφόρηση, είτε στη συναίνεση του ασθενή, είτε στην εκτέλεση της θεραπείας κλπ.- δεν υπάγεται στην έννοια του ιατρικού σφάλματος αν o γιατρός δεν παραβίασε τους κανόνες lege artis που επιβάλει η επιστήμη και έπραξε ό, τι θα έπραττε ο μέσος συνετός και επιμελής γιατρός..(β) Η αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στο σφάλμα και τη ζημίαΟι θεωρίες της αιτιώδους συνάφειας που αναγνωρίζει το γαλλικό δίκαιο είναι 1) η θεωρία της εγγύτητας των αιτιών (théorie de la proximité des causes), όπου ως αιτία της ζημίας προκρίνεται το γεγονός που είναι πλησιέστερο χρονολογικά στην προκληθείσα ζημία, 2) η θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (la théorie de l’équivalence des conditions), σύμφωνα με την οποία κάθε γεγονός, χωρίς τη συνδρομή του οποίου δεν θα επερχόταν το ζημιογόνο αποτέλεσμα, αποτελεί αναγκαίο όρο επέλευσης της ζημίας, όλοι δε οι όροι αυτοί είναι (εγγύτεροι ή απώτεροι ισοδύναμοι), γ) η θεωρία της πρόσφορης αιτίας (la théorie de la causalité adéquate ) η οποία δέχεται ότι αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ του ιδρύοντος την ευθύνη γεγονότος και της ζημίας, υπάρχει όταν το γεγονός αυτό , κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων έχει την ικανότητα να αποτελέσει την πρόσφορη αιτία επέλευσης του επιζήμιου αποτελέσματος, το οποίο και πράγματι επέφερε στη συγκεκριμένη περίπτωση, δ) Η θεωρία της απώλειας ευκαιρίας ή πιθανότητας επιβίωσης ή θεραπείας (perte d’une chance de sur-vie ou de guèrison), η οποία συνιστά κατασκευή του γαλλικού δικαίου37 και εφαρμόζεται στις περιπτώσεις, όπου ενώ υπάρχουν σοβαρότατες ενδείξεις για το ότι το ιατρικό σφάλμα θα μπορούσε να έχει προκαλέσει τη βλάβη της υγείας ή το θάνατο του ασθενούς, εντούτοις δεν υπάρχει η βεβαιότητα που να δικαιολογεί 37 Για περισσότερα βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, Το πρόβλημα του αιτιώδους συνδέσμου στην ιατρική ευθύνη, Ελληνική Δικαιοσύνη, ε5(1994), σελ. 1226 επ., 1234 επ.

ruche, είχε ταχθεί υπέρ της ύπαρξης συμβατικής σχέσης μεταξύ του παιδιού και του ιατρού, ισχυριζόμενο ουσιαστικά ότι η σχετική με την εγκυμοσύνη σύμβαση της μητέρας με τον ιατρό είχε συναφθεί από την ίδια υπέρ του τέκνου που κυοφορούσε, θεμελιώνοντας την εν λόγω αξίωση στο ά. 1121 γαλλικού ΑΚ (ανάλογη με τη 412 του ελληνικού ΑΚ στη σύμβαση υπέρ τρίτου). Ωστόσο με την απόφαση της 17 Νοεμβρίου 2000, η Ολομέλεια του γαλλικού ακυρωτικού επιβεβαίωσε την αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού έναντι του παιδιού (α. 1382 γαλλικού ΑΚ) αν και στις σχετικές αποφάσεις που ακολούθησαν της 13 Ιουλίου 200135, υιοθέτησε πάλι την άποψη περί συμβατικής ευθύνης του ιατρού έναντι του παιδιού. Το α. 1382 γαλλικού ΑΚ ορίζει “tout fait quelconque de l’homme, qui cause à autrui un dommage, oblige celui par la faute duquel il est arrivé à le réparer» (δηλ. όποιος με σφάλμα του έχει ζημιώσει άλλον έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει). Τρεις προϋποθέσεις, λοιπόν, πρέπει να πληρούνται προκειμένου να καταφαθεί η αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού:(α) Το σφάλμα-πταίσμα και δη το ιατρικό (la faute medicale)36

Ως ιατρικό σφάλμα-πταίσμα (faute médicale) , θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε στο πλαίσιο του δικαίου της αστικής ιατρικής ευθύνης οποιαδήποτε συμπεριφορά του γιατρού εκφεύγει από τα πρότυπα επιμέλειας (standards) που θέτει η ιατρική επιστήμη. Σε συνδυασμό μάλιστα με το γεγονός ότι οι υποχρεώσεις του ιατρού παραμένουν υποχρεώσεις μέσων, συνάγεται το συμπέρασμα ότι οποιοδήποτε λάθος λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της ιατρικής άσκησης –είτε πρόκειται για λάθος που αφορά στη διάγνωση, 35 Arrêts no 478, 479,480 de 13 juillet 2001, Cour de Cassation, Assemblée Plenière36 Βλ. Penneau Jean, Faute eterreur en matière de responsabilité médicale, 1973, p. , 11 επ.

από τη ζωή, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζεται ότι η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης επιδέχεται διαβάθμιση» κι ότι «οι γιατροί θα είναι υπεύθυνοι όχι μόνο για την ασθένεια, αλλά και για την ύπαρξη των ανθρώπων. Η ορατή συνέπεια αυτής της υποχρέωσης εγγύησης θα είναι η ανάπτυξη μιας προληπτικής ευγονικής, αφού οι ιατροί θα παροτρύνονται, μπροστά στην πιο μικρή αμφιβολία, να καταφύγουν στην άμβλωση». Τα όρια της παρούσας μελέτης δεν επιτρέπουν να αναφερθούμε παραπάνω στις φιλοσοφικές και ηθικές προεκτάσεις της απόφασης. Αυτό που αξίζει, εντούτοις, να σημειωθεί είναι η νομοθετική αλλαγή στην οποία οδήγησε η απόφαση Per-ruche, κάτι που καταδεικνύει την κοινωνική και πολιτική αναστάτωση που προκάλεσε η έκδοσή της.Ο νόμος Kouchner (Ν. 4.3.2002)Η επιβεβαίωση της νομολογίας Per-ruche από τις κατοπινές αποφάσεις της 13 Ιουλίου 2001 και της 13 Ιουλίου 2001 οδήγησε στην αναστάτωση και κινητοποίηση του ιατρικού κόσμου (ακτινολόγοι και γυναικολόγοι προέβησαν σε απεργίες, ορισμένοι μάλιστα γυναικολόγοι εγκατέλειψαν το επάγγελμά τους44 , τα ασφάλιστρα ανέβηκαν κλπ). Εν πολλοίς στις 10 Δεκεμβρίου 2002 πέρασε ο νόμος «σχετικά με τα δικαιώματα των ασθενών και την ποιότητα του συστήματος υγείας», γνωστός και ως νόμος Kouchner, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να μπει φρένο στη αποδοχή των αξιώσεων “wrongful life” από τα δικαστήρια. Συγκεκριμένα, στο α. 1 παρ. 1 του νόμου, που τέθηκε σε ισχύ από τις 4 Μαρτίου 2002, ορίστηκε ότι «κανείς δεν μπορεί να επικαλεστεί ζημία από μόνο το γεγονός της γέννησής του». Στην ουσία πρόκειται για μια υπενθύμιση-επανάληψη του ά. 1382 του γαλλικού ΑΚ που θεμελιώνει την αδικοπρακτική ευθύνη. Στη δε παρ. 2 του ίδιο άρθρου ορίζεται ότι «όποιος 44 σύμφωνα με το γαλλικό τύπο

γερμανικό δίκαιο, γίνεται δεκτό ότι ο ιατρός μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη του, αποδεικνύοντας είτε ότι η άμβλωση στη συγκεκριμένη περίπτωση δε θα ήταν νόμιμη, είτε ότι η μητέρα του παιδιού, ακόμη και αν γνώριζε εγκαίρως το πρόβλημα, δεν θα είχε επιλέξει τη ματαίωση της κύησης.41 (γ) Η ζημίαΤο βασικότερο ερώτημα που τίθεται στο πλαίσιο των αξιώσεων wrongful life είναι αν μπορεί να αντιμετωπιστεί το άρρωστο ή ανάπηρο παιδί ως ζημία και κατ’ επέκταση αν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί η ίδια η ζωή ως ζημία. Αυτό είναι και το ερώτημα που τέθηκε τη επαύριον της απόφασης Perruche και που προκάλεσε το έναυσμα για τη διατύπωση ποικίλων απόψεων από νομικούς, πολιτικούς, θεολόγους, φιλοσόφους.Το γαλλικό ακυρωτικό στην από 17 Νοεμβρίου 2000 απόφασή του δέχθηκε σιωπηρά μεν, ξεκάθαρα δε, ότι για ένα ανάπηρο παιδί, η γέννησή του μπορεί να αντιμετωπισθεί ως ζημία42. Το δικαστήριο επιδικάζοντας αποζημίωση στο ίδιο το παιδί για την αναπηρία του, εκλαμβάνει την ίδια τη ζωή ως ζημία που πρέπει να αποζημιωθεί, το οποίο a contrario, σημαίνει ότι ο ανάπηρος άνθρωπος δεν θα έπρεπε να έχει γεννηθεί, αφού η “αποβολή του” θα συνιστούσε το μόνο τρόπο αποφυγής της ασθένειάς του43. Στο ίδιο κλίμα ο Αντιεισαγγελέας του Γαλλικού Ακυρωτικού Jerry Saint-Rose υποστήριξε ότι «με την επιδίκαση αποζημίωσης στο ίδιο το τέκνο, ο θάνατος ή η ανυπαρξία αναγνωρίζονται ως αξίες ανώτερες 41 Φουντεδάκη Κ., ο.π. σημ. 2 σελ. 47842 Institut Européen de Bioéthique, La naissance handicapée: un prejudice indemnisable?, http://www.ieb-eib.org/en/pdf/20051220-prejudice-etre-ne.pdf43 Βέβαια, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι κακώς ερμηνεύθηκε έτσι η απόφαση κι ότι βούληση του δικαστηρίου υπήρξε απλώς η αποκατάσταση των οικονομικών συνεπειών που θα συνεπαγόταν οι σοβαρές σωματικές βλάβες του παιδιού.

ουδόλως βρίσκει την αιτία της στις ζημιογόνες ενέργειες του γιατρού και του εργαστηρίου αναλύσεων που δεν μπόρεσαν να διαγνώσουν την ασθένεια της μητέρας και να αποτρέψουν τη γέννηση του μικρού Nicolas40. Σύμφωνα με την ίδια γνώμη, η οποία φαίνεται να ενστερνίζεται τη θεωρία της πρόσφορης αιτιότητας, τα σφάλματα αυτά δεν τελούν σε σχέση άμεσης αιτιότητας προς την επελθούσα ζημία, διότι ακόμη και χωρίς την επέλευση τους η αναπηρία για την οποία το παιδί έλαβε αποκατάσταση δεν θα είχε αποφευχθεί. Δηλαδή, το παιδί θα ερχόταν ούτως ή άλλως στον κόσμο φέροντας τις επαχθείς συνέπειες της ερυθράς ως προς την οποία τα σφάλματα του γιατρού και του εργαστηρίου ήταν απλώς εξωτερικά. Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει, από την άλλη, ότι μόνο τα ιατρικά σφάλματα ευθύνονται για την αναπηρία του παιδιού, καθ’ ότι η μητέρα αν γνώριζε την ύπαρξη της, θα προέβαινε σε διακοπή της κύησης και η ζημία που υπέστη το παιδί θα είχε αποφευχθεί. Οι πολέμιοι της άποψης που καταφάσκει τον αιτιώδη σύνδεσμο εξέφρασαν, ωστόσο, τη δυσπιστία τους ως προς το βέβαιο της διακοπής της κύησης από τη μητέρα. Διότι μπορεί, μεν αυτή να εξέφρασε τη βούληση να διακόψει την κύηση, δεν ξέρουμε όμως αν πράγματι θα το έπραττε. Προβάλλεται μάλιστα το επιχείρημα ότι η μητέρα δεν θα μπορούσε να υλοποιήσει τη βούληση της στο βαθμό που δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις του χρόνου του οικείου νόμου του 1975 δεδομένου ότι ήδη κατά τον κρίσιμο χρόνο είχε παρέλθει η δέκατη εβδομάδα που ο νόμος έθετε ως προθεσμία διακοπής της κύησης. Μάλιστα, τόσο στο γαλλικό, όσο και στο

40 Βλ. Τσίρος Διονύσιος, Ιατρική ευθύνη: Αποζημίωση παιδιού που γεννήθηκε ανάπηρο λόγω ιατρικού σφάλματος που εμπόδισε τη μητέρα να διακόψει την κύηση (υπό το πρίσμα της υπόθεσης Perruche), Ελληνική Δικαιοσύνη 45(2004), σελ. 61 επ.

πλαίσιο του ελληνικού δικαίου. Για τη συνδρομή της αδικοπρακτικής ευθύνης του γιατρού απαιτείται η συνδρομή τεσσάρων προϋποθέσεων:(α) Το ιατρικό σφάλμα ως στοιχείο του παρανόμουΤο ιατρικό σφάλμα συνιστά την έννοια-κλειδί της ιατρικής ευθύνης και αποτελεί διεθνώς τη συχνότερα εμφανιζόμενη βάση των αγωγών αποζημίωσης που ασκούνται εναντίον των γιατρών. Ακόμη κι όταν σε άλλα δίκαια, όπως το γαλλικό και το γερμανικό, χρησιμοποιείται ως βάση της αγωγής αποζημίωσης η παράβαση άλλων υποχρεώσεων του γιατρού (π.χ. υποχρέωση ενημέρωσης), ουσιαστικά αυτό που υποκρύπτεται είναι και πάλι το ιατρικό σφάλμα, ή η σχετική υποψία του ζημιωθέντος, που επιλέγει την άλλη νομική βάση, επειδή κρίνει πιθανότερη την ευδοκίμηση της αγωγής του μ’ αυτήν την τελευταία45. Το ιατρικό σφάλμα αποτελεί στο ελληνικό δίκαιο, περίπτωση όπου θεμελιώνεται η ενδοσυμβατική και η αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού. Στο πλαίσιο της ενδοσυμβατικής ευθύνης, συνιστά κατά κανόνα περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης της κύριας υποχρέωσης του γιατρού, όπως προκύπτει από τη σύμβαση ιατρικής αρωγής που συνάπτεται μεταξύ γιατρού και ασθενή, ενώ στο πλαίσιο της αδικοπρακτικής ευθύνης εμπίπτει, κατά την ορθότερη άποψη, στην έννοια της παρανομίας του ΑΚ 91446. Τρία είναι κατά βάση τα κριτήρια εκ των οποίων η παρέκκλιση του γιατρού αντιμετωπίζεται ως ιατρικό σφάλμα47: 1) το κριτήριο 45 Βλ. Φουντεδάκη Κ., ο.π. σημ. 7 σελ. 40 επ.46 Για τις διάφορες απόψεις που έχουν διατυπωθεί ως προς το αν το νομικό σφάλμα εμπίπτει στην προϋπόθεση της παρανομίας ή σε αυτή της υπαιτιότητας, καθώς και ως προς τη σχέση του νομικού σφάλματος με την αμέλεια ως μορφής παρανομίας και ως μορφής υπαιτιότητας (διπλή λειτουργία της αμέλειας) βλ. Φουντεδάκη Κ. Αστική Ιατρική Ευθύνη. Γενική εισαγωγή, δογματική και δικαιοπολιτική θεώρηση, θεμελιώδεις έννοιες, 2003, σελ. 321 επ., 47

Αναλυτικότερα για την έννοια και τις διακρίσεις του ιατρικού σφάλματος

των γιατρών τους για το αντίθετο καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της μητέρας βάσει των πολλαπλών προγεννητικών εξετάσεων που διενεργούνταν σ εκείνο το διάστημα. Και παρ’ ότι το αίτημα της αγωγής δεν αφορούσε την αποκατάσταση της ηθικής βλάβης του τέκνου, εντούτοις το δικαστήριο μ’ ένα διακηρυκτικό obiter dictum διευκρίνισε ότι, «…ούτε το ίδιο το ανήλικο δια των γονέων του θα μπορούσε να ζητήσει χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, καθόσον δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της αποδιδόμενης στους εναγόμενους (γιατρούς) παράνομη και υπαίτια συμπεριφορά, της παραλείψεως δηλαδή των εναγομένων ιατρών να διαγνώσουν κατά τον υπερηχογραφικό έλεγχο την ανατομική ανωμαλία του άκρου του τέκνου και της επικαλούμενης ηθικής βλάβης αυτού, αφού την ανατομική ανωμαλία, συνεπεία της οποίας το τέκνο υφίσταται τώρα και θα υφίσταται και στο μέλλον ψυχικό πόνο και ταλαιπωρία, δεν προκάλεσαν οι ιατροί. Εξάλλου, κατά τα εκτιθέμενα στην αγωγή, η επικαλούμενη ηθική βλάβη του τέκνου θα μπορούσε να αποτραπεί μόνο με το θάνατο αυτού (διακοπή της κύησης) κατά το χρόνο που ήταν κυοφορούμενο, αφού οι ιατροί δεν ενημέρωσαν τους γονείς του για την ανατομική ανωμαλία του άκρου του. Όμως η γέννηση του τέκνου και η διατήρησή του στη ζωή με την εν λόγω ανατομική ανωμαλία έχει μεγαλύτερη αξία και υπερτερεί ως έννομο αγαθό από το αποτέλεσμα που θα συνεπαγόταν η έστω και επιτρεπτή διακοπή της κύησης…» Καθίσταται σαφές από τα παραπάνω, ότι οι αντιρρήσεις και του ελληνικού δικαστηρίου περιστρέφονται γύρω από τη λειτουργία του αιτιώδους συνδέσμου και τη ζημίας. - To είδος της ευθύνης Η ευθύνη του ιατρού έναντι του αναπήρου τέκνου δεν θα μπορούσε παρά να είναι και εδώ αδικοπρακτική, αν δεχθούμε ότι η αξίωση “wrong-ful life” μπορεί να γίνει δεκτή στο

γεννήθηκε με αναπηρία που οφείλεται σε ιατρικό σφάλμα- πταίσμα μπορεί να λάβει αποκατάσταση της ζημίας όταν η ιατρική πράξη προκάλεσε άμεσα την αναπηρία ή την επιδείνωσε ή δεν επέτρεψε τη λήψη μέτρων που θα μπορούσαν να την κατευνάσουν». Για τους πολέμιους της νομολογίας Perruche η αδιάστικτη διατύπωση του νόμου διόρθωνε τα κακώς κείμενα μιας επιπόλαιης δικαστικής αντιμετώπισης, για τους υποστηρικτές της πάλι, η διατύπωση του νόμου δεν ήρθε να προσθέσει τίποτα στο ήδη υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, δεδομένου του ότι ουδέποτε το ακυρωτικό διακήρυξε σαφώς ότι η αποκαταστατέα ζημία συνίστατο στο γεγονός και μόνο της γέννησης. Τέλος, με τον ίδιο νόμο περιορίζεται και η αγωγή αποζημίωσης των γονέων μόνο στην αυστηρά προσωπική ζημία που υπέστησαν, εξαιρουμένων των αυξημένων βαρών της ανατροφής ενός ανάπηρου παιδιού, ανάγκες οι οποίες θα καλύπτονται μέσω ενός δημοσίου φορέα εθνικής αλληλεγγύης.

6. Οι αξιώσεις της “wrongful life” στο ελληνικό δίκαιοΤην ελληνική νομολογία δεν έχουν απασχολήσει ακόμη οι αξιώσεις “wrongful life” στο βαθμό που απασχόλησαν τις ξένες και ειδικότερα τη γαλλική, την οποία και μόλις εξετάσαμε. Πριν ερευνήσουμε το ενδεχόμενο της ευδοκίμησης μιας τέτοιας αξίωσης με βάση το ελληνικό δίκαιο, θα αναφερθούμε συνοπτικά σε μια από τις ελάχιστες αποφάσεις που έχουν μέχρι σήμερα εκδοθεί από τα ελληνικά πολιτικά δικαστήρια πάνω στο θέμα μας κι από την οποία θα αντλήσουμε το υλικό για την περαιτέρω έρευνά μας. Στην Απόφαση 2487/2204 το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών ασχολήθηκε με την περίπτωση δυο γονέων που άσκησαν αγωγή χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης που υπέστησαν από τη γέννηση ενός ανάπηρου βρέφους, παρ’ ότι εισέπρατταν τη διαβεβαίωση

στοιχείων του νόμιμου λόγου ευθύνης (άρα και της παρανομίας της πράξης) και της ζημίας. (δ) ζημία Όπως έχει καταστεί σαφές από τη μέχρι τώρα εκτεθείσα προβληματική, το αποτέλεσμα των ιατρικών σφαλμάτων κατά τον προγεννητικό έλεγχο είναι η ίδια η γέννηση και ύπαρξη του ασθενούς παιδιού, το οποίο, χωρίς αυτά τα σφάλματα δε θα είχε γεννηθεί. Οπότε, σ’ αυτήν την περίπτωση ελλοχεύει –αν δεν είναι ήδη παρών- ο κίνδυνος να χαρακτηρισθεί ως ζημία η ίδια η γέννηση και ύπαρξη του συγκεκριμένου παιδιού που πάσχει από τη γενετική ασθένεια. Λόγω των δικαιοπολιτικών θεμάτων που εγείρει το ερώτημα του κατά πόσο μπορεί να αξιωθεί αποζημίωση από το παιδί, ο έλληνας δικαστής πρέπει να είναι πολύ προσεχτικός στη θέση που θα υιοθετήσει. Προφανώς σε μια τέτοια αξίωση αποζημίωσης δεν μπορούν να εφαρμοσθούν τα ά. 929 και 931 ΑΚ, αφού το ιατρικό σφάλμα δεν προκάλεσε αιτιωδώς τη βλάβη της υγείας ή της αναπηρίας, αν υποτεθεί ότι το παιδί επικαλείται ως ζημία του την αναπηρία. Αν όμως επικαλείται ως ζημία την ίδια του την ύπαρξη, τότε υπάρχει περίπτωση να του αναγνωρισθεί αξίωση αποζημίωσης; Η απάντηση εδώ θα πρέπει να ναι και πάλι αρνητική, αυτή τη φορά όμως γιατί προσκρούει σε σοβαρούς ηθικούς ενδοιασμούς, αφού σημαίνει ότι η ζωή ενός ανθρώπου με σοβαρή ασθένεια συνιστά ζημία, αλλά και ότι η ανυπαρξία αυτού του ανθρώπου θα ήταν για τον ίδιο προτιμότερη, κάτι που προσκρούει στη συνταγματική προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Α. 2 Συν.) και στη συνταγματική αναγνώριση της υποχρέωσης του κράτους να προστατεύει ιδιαίτερα τέτοια άτομα (Α.21§2 Συν.)52. Συν τοις άλλοις, η αναγνώριση μιας τέτοιας αξίωσης στο παιδί θα μας οδηγούσε στην αποδοχή της θέσης ότι σε περίπτωση που οι

52 Βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, ο.π. σημ. 2, σελ. 471 επ., 479 επ.

είναι ταυτοχρόνως και υπαίτια, χωρίς να χρειάζεται ειδικότερη έρευνα ως προς το θέμα της υπαιτιότητας. Εντούτοις, η νομολογία δε φαίνεται να την ασπάζεται.

(γ) αιτιώδης σύνδεσμος Οι θεωρίες της αιτιώδους συνάφειας που έχουν αναπτυχθεί στο ελληνικό δίκαιο είναι λίγο-πολύ ίδιες μ’ αυτές του γαλλικού δικαίου. Τόσο η θεωρία της πρόσφορης αιτίας (κρατούσα στην ελληνική νομολογία) όσο κι εκείνη του ισοδυνάμου των όρων έχουν ταυτόσημο περιεχόμενο σε αμφότερα τα δίκαια. Παράλληλα, μια άλλη θεωρία, αυτή «του σκοπού του κανόνα δικαίου» διεκδικεί εφαρμογή στις αξιώσεις αποζημίωσης, οδηγώντας, όμως, σε περιορισμό της προς αποζημίωσης υποχρέωσης και πάντως οριοθετεί τη λειτουργία του δικαίου της αποζημίωσης μέσα στο πλαίσιο που ο νομοθέτης κυριαρχικά έχει χαράξει50. Όσον αφορά ειδικότερα στις αξιώσεις “wrongful life” έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις ως προς την ύπαρξη και τη λειτουργία του. Μεγάλη μερίδα της θεωρίας υποστηρίζει ότι δεν υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ του ιατρικού σφάλματος και της αναπηρίας του παιδιού, αφού αυτή οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες, προγενέστερους μάλιστα του ιατρικού σφάλματος, και δε θα μπορούσε να αποφευχθεί η αναπηρία του παιδιού. Υποστηρίζεται, επίσης, η άποψη ότι πρόκειται για περίπτωση νόμιμης εναλλακτικής συμπεριφοράς51. Σύμφωνα με την άποψη αυτή η ζημία, δηλαδή η αναπηρία, θα επερχόταν κι αν η συμπεριφορά του ιατρού θα ήταν νόμιμη. Η παρανομία της πράξης του ιατρού είναι αδιάφορη για την επέλευση της ζημίας, κι επομένως δεν συντρέχει η προϋπόθεση του αιτιώδους συνδέσμου, ο οποίος, πρέπει να υπάρχει μεταξύ όλων των

50 Βλ. Γεωργιάδης Αστέριος, Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, Σάκκουλας 2007, σελ. 134 επ.

51 Βλ. Φουντεδάκη Κ., ο.π. σημ. 2, σελ 470

του μέσου συνετού γιατρού που τηρεί τους κανόνες της επιστήμης του (le-ges artis) και υιοθετείται κυρίως από τη νομολογία μας, 2) το κριτήριο του ιατρικού standard, ως του συνόλου των προδιαγραφών ποιότητας στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται σε ορισμένη περίπτωση η παροχή των ιατρικών υπηρεσιών, 3) το κριτήριο του συμφέροντος του ασθενούς στη συγκεκριμένη περίπτωση (δημιουργία εσφαλμένης αναλογίας κινδύνων και οφέλους σε συγκεκριμένη περίπτωση).Ειδικότερα σ’ ότι αφορά τον προγεννητικό έλεγχο η ουσία των νόμιμων ή συμβατικών υποχρεώσεων του ιατρού παραμένει «υποχρέωση παροχής μέσων», αφού ο γιατρός υποχρεούται μόνο στην τήρηση του προτύπου επιμέλειας έτσι όπως αυτό προσδιορίζεται από τα παραπάνω κριτήρια. Συνεπώς, ο γιατρός δεν υπόσχεται, ούτε οφείλει να επιτύχει ορισμένο αποτέλεσμα. (β) Υπαιτιότητα48

Παλαιότερα είχε επικρατήσει σε πολλά δίκαια η γαλλικής προέλευσης θεωρία της «ιδιομορφίας του επαγγελματικού πταίσματος» κατά την οποία ο γιατρός λόγω της ιδιάζουσας σχέσης του με τον ασθενή αλλά και λόγω των εκτάκτων συνθηκών στις οποίες καλείται πολλές φορές να αντεπεξέλθει, ευθυνόταν μόνο για δόλο και βαριά αμέλεια. Πλέον έχει εγκαταλειφθεί και γίνεται δεκτό ότι ο ιατρός ευθύνεται για κάθε πταίσμα. Αξίζει να σημειωθεί η άποψη που έχει εκφράσει μέρος της ελληνικής θεωρίας49, ως προς τη λεγόμενη «διπλή λειτουργία της αμέλειας», σύμφωνα με την οποία η ίδια εξωτερική συμπεριφορά δίνει την εντύπωση ότι συνιστά το «πραγματικό» τόσο της παρανομίας όσο και της υπαιτιότητας, οπότε σ αυτήν τη περίπτωση η παράνομη πράξη του γιατρού θα βλ. Φουντεδάκη Κ. ο.π. σημ 13, σελ. 345 επ. , Ψαρούλης Δημήτρης, Βούλτσος Πολυχρόνης, Στοιχεία Βιοηθικής, University Studio Press 2010,σελ. 231 επ. 48 Βλ. Σπερδόκλη Έλλη, ο.π σημ. 2 σελ. 5749 Βλ. Βλ. Σταθόπουλος, Γενικό Ενοχικό, σελ. 631 επ.

τη γονική τους μέριμνα υπέρ (κατά τεκμήριο) των συμφερόντων του, κατόπιν ορθής πληροφόρησης τους, την οποία θα είχαν, εάν οι υπηρεσίες του ιατρού ήταν προσήκουσες. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής δέχονται ότι μ αυτή τη νομική βάση αντιμετωπίζονται τα προβλήματα της ζημίας και της αιτιώδους συνάφειας, αφού για την ικανοποίηση της αξίωσης αυτής αρκεί η απόδειξη της στέρησης από τους γονείς της δυνατότητάς τους να αποφασίσουν τη συνέχιση της κύησης κατόπιν ορθής ενημέρωσης από τον ιατρό τους. Ωστόσο, κι αυτή η εκδοχή δεν μας πείθει.

7. Αξιολόγηση των λύσεων που προσφέρουν το ελληνικό και γαλλικό δίκαιο.

Από τα όσα εκτέθηκαν παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι και οι δυο έννομες τάξεις φαίνεται να ταλανίστηκαν από παρόμοιους προβληματισμούς σ’ ότι αφορά το θέμα της συμβατότητας της αξίωσης της “wrongful life” με τις αξιακές και νομικές αρχές που διέπουν το καθένα από τα δυο δίκαια. Μια σύντομη συγκριτική επισκόπηση της ανάλυσης που προηγήθηκε μας επιτρέπει να προβούμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις:Κατ’ αρχήν σ’ ό, τι αφορά τις γενικές αρχές του δικαίου της ιατρικής αστικής ευθύνης διαπιστώνουμε ότι διέπονται από τις ίδιες κατά βάση παραδοχές. Μπορεί μεν οι προϋποθέσεις της αδικοπρακτικής ευθύνης σε ελληνικό και γαλλικό δίκαιο να μην ταυτίζονται, εντούτοις είναι γενικώς παραδεκτή και ευκόλως διαπιστώσιμη η συγγένεια των δύο δικαίων. Ιστορικά, άλλωστε το ελληνικό δίκαιο της αστικής ευθύνης αποτελεί συνονθύλευμα του αντίστοιχου γαλλικού και γερμανικού. Η μη δυνατότητα συρροής της δικαιοπρακτικής και αδικοπρακτικής ευθύνης καθώς και η δυσδιάκριτη υπαιτιότητα στην αδικοπρακτική ευθύνη του γαλλικού δικαίου δεν

που υφίσταται για το γεγονός της ύπαρξής του, και ειδικότερα για το γεγονός ότι η μητέρα του στερήθηκε της δυνατότητας να επιλέξει τη ματαίωση της γέννησής του. Επιπλέον, όπως δεχθήκαμε και παραπάνω, η αποκατάσταση σε σχέση με την προτεραία της ζημιογόνου πράξης κατάσταση είναι λύση ασύμβατη, αφού αν δεν είχε μεσολαβήσει το ιατρικό σφάλμα, το παιδί δεν θα είχε γεννηθεί. Ωστόσο, έχουν διατυπωθεί κι ορισμένες απόψεις, που δέχονται ότι η αξίωση της “wrongful life” θα μπορούσε να είναι δυνατή με τη χρήση ηπιότερων όρων56, επί τη βάσει της παραδοχής ότι η ζημία δε συνίσταται στη γέννηση, αλλά στη μειωμένη ποιότητα ζωής του τέκνου: συγκεκριμένα, το τέκνο δεν ισχυρίζεται απαραίτητα ότι θα ήταν προτιμότερο να μην είχε γεννηθεί, αλλά ότι η ζωή του, ως θετική αξία, συνυπάρχει με τις δαπάνες που απορρέουν από την αναπηρία. Και πάλι όμως, προκύπτει το πρόβλημα της απουσίας του αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ του ιατρικού σφάλματος και της αναπηρίας του παιδιού. Έχει επίσης προταθεί η δυνατότητα αναγνώρισης αξίωσης του τέκνου εναντίον του ιατρού για προσβολή της προσωπικότητας του ΑΚ 59), καθώς η μη πληροφόρηση των γονέων του, είτε για την πιθανότητα σύλληψης ενός άρρωστου τέκνου, είτε για την κυοφορία ενός τέτοιου, του στέρησε τη δυνατότητα να ασκήσουν οι γονείς του προς όφελος του τη γονική τους μέριμνα και να αποφασίσουν για το καλό του, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος των πράξεών τους στη συνέχεια, δηλαδή του να προχωρήσουν ή όχι στην κύηση του τέκνου. Σύμφωνα μ’ αυτή την οπτική, αποζημιώνεται η ηθική βλάβη εκ της προσβολής της προσωπικότητας του από το γεγονός ότι ήρθε στον κόσμο με συγκεκριμένα προβλήματα υγείας, χωρίς οι γονείς του να έχουν ασκήσει 56 Βλ. Βλάχου Ε., ο.π. σημ. 2, σελ. 442, σελ.456 επ.

γονείς του παιδιού δεν ήθελαν να προχωρήσουν σε άμβλωση, παρά το γεγονός ότι γνώριζαν με βεβαιότητα την αναπηρία του παιδιού, θα μπορούσε το παιδί να στραφεί κατά των γονέων του και να αξιώσει αποζημίωση αφού θα πληρούντο όλοι οι όροι του ΑΚ 91453. Κάτι τέτοιο είναι επίσης κατακριτέο ,αφού θα ήταν διασπαστικό της οικογενειακής γαλήνης και της κοινωνικής συνοχής. Πέρα των ηθικοδικαιϊκών προβλημάτων που προκαλεί η παραδοχή της αξίωσης “wrong-ful life”, ανακύπτουν και δογματικά εμπόδια αφού η εφαρμογή της θεωρίας της διαφοράς εν προκειμένω θα κατέληγε σε άτοπες λύσεις. Συγκεκριμένα, κατά τη θεωρία της διαφοράς, ο σκοπός της αποζημίωσης είναι να επαναφέρει το πρόσωπο στην περιουσιακή κατάσταση στην οποία αυτό θα βρισκόταν, αν δεν είχε μεσολαβήσει το ζημιογόνο γεγονός. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν δεν είχε μεσολαβήσει το ιατρικό σφάλμα πριν ή κατά την κύηση, το παιδί δεν θα είχε αποφύγει κάποια μείωση της περιουσίας του, απλά δεν θα είχε γεννηθεί καθόλου, έτσι ώστε να έχει και περιουσία54. Ανάλογος είναι και ο προβληματισμός που διατυπώνεται σε σχέση με την αξίωση του πάσχοντος παιδιού για την ικανοποίηση της ηθικής του βλάβης. Σκοπός της χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης είναι ,ως γνωστόν, «η ανακούφιση του ‘’αδικηθέντος’’ από τη λύπη, την στενοχώρια ή τον πόνο που του προκάλεσε η προσβολή ενός αγαθού μη αποτιμητού σε χρήμα»55 κι όχι η κύρωση του ζημιώσαντος. Με βάση αυτήν την αξίωση το παιδί στην ουσία ζητά χρηματική ικανοποίηση για ανακούφιση της ψυχικής ταλαιπωρίας 53 Βλ. Δημητρακόπουλος Αλέξιος, Η γέννηση του παιδιού ως ζημία του τέκνου και προσβολής της προσωπικότητάς του (wrongful life), δημοσιευμένο στο site www.disabled.gr 54 Βλ. Φουντεδάκη Κ., ο.π. σημ 2,σελ. 471 επ., 481 επ. 55 Βλ. Κορνηλάκης Πάνος, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Ι, Σάκκουλα, 2002, σελ. 647επ.

γαλλικό δίκαιο. Ήδη, πριν λίγο υπαινιχθήκαμε ότι τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται η εν λόγω αξίωση αντιμετωπίζονται με παρόμοιο τρόπο και στα δυο δίκαια, εγείροντας πανομοιότυπους προβληματισμούς. Αντιθέτως, λόγω των πολλών αξιολογικών κρίσεων που -σιωπηρά- εισάγει η απόφαση καθώς και των λογικών σφαλμάτων στα οποία αναγνωρίσαμε ότι υποπίπτει, θα μπορούσαμε να δεχθούμε ότι μια αντίστοιχη απόφαση θα μπορούσε να εκδοθεί και από κάποιο ελληνικό δικαστήριο. Αυτό δηλαδή που παρατηρούμε είναι ότι, το σκεπτικό του γαλλικού δικαστηρίου ενδεχομένως θα μπορούσε να είχε διατυπωθεί κι από κάποιο ελληνικό, στο πλαίσιο μιας εσφαλμένης ερμηνείας και στο βαθμό που οι παρερμηνείες του αιτιώδους συνδέσμου και της ζημίας που διατυπώθηκαν από το γαλλικό ακυρωτικό θα «μπορούσαν» να γίνουν κι από κάποιο ελληνικό δικαστήριο. Άλλωστε, συμβαίνει ενίοτε να εκδίδονται και εσφαλμένες αποφάσεις. Πάντως αξίζει να σημειώσουμε, κλείνοντας, ότι δεν είναι τυχαίο, που τα γαλλικά δικαστήρια –έστω και για ένα περιορισμένο χρονικά διάστημα- αναγνώρισαν ένα τέτοιο δικαίωμα αποζημίωσης, δεδομένου ότι είναι φιλικώς διακείμενα ως προς την αναγνώριση δικαιώματος αποζημίωσης γενικότερα σε σχέση με τα δικαστήρια άλλων χωρών57.

57 Θεωρούμε ένας από τους παράγοντες που συντείνουν σ’ αυτό είναι η μη αποδοχή της θεωρίας του σκοπού του κανόνα δικαίου ως θεμελιωτικού της αιτιώδους συνάφειας, αφού ως γνωστόν, μ αυτή τη θεωρία οριοθετείται η αναγνώριση του δικαιώματος αποζημίωσης.

επηρεάζουν τις απαντήσεις που δίνονται ως προς το ζήτημα της αξίωσης “wrongful life”, καθώς αυτό εστιάζει περισσότερο στα θέματα που αφορούν τον αιτιώδη σύνδεσμο και τη ζημία.

Μπορεί μεν η απόφαση Perruche να υπήρξε καινοτόμος και ριζοσπαστική, εντούτοις ορώμενη στο χρόνο, δεν παύει να αποτελεί μια εξαίρεση σε μια παγιωθείσα από πολύ νωρίς αντίθετη νομολογία. Άλλωστε γρήγορα ανατράπηκε, και μάλιστα με νομοθετική παρέμβαση που δεν άφηνε πλέον στο γάλλο δικαστή το περιθώριο να την επικαλεστεί ξανά. Η ελληνική νομολογία, πάλι, στις ελάχιστες υποθέσεις που έχει αντιμετωπίσει μέχρι τώρα, φαίνεται να χει επηρεασθεί έντονα από τις αμφιβολίες και τους προβληματισμούς που ήγειρε η γαλλική αστικολογική θεωρία και νομολογία, κάτι που φαίνεται ακόμη και από το σχόλιο σε μορφή obi-ter dictum που έκανε το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών στην απόφαση 2487/2004 που συναντήσαμε νωρίτερα. Η μεγάλη αναστάτωση που προκλήθηκε στη Γαλλία και η κατακραυγή που εισέπραξε η Απόφαση της 17 Νοεμβρίου 2000 του γαλλικού ακυρωτικού υπήρξε ικανή για να αναχαιτίσει οποιαδήποτε απόπειρα υιοθέτησης παρόμοιων θέσεων από τον έλληνα δικαστή. Άλλωστε πολλές από τις προβληματικές του γαλλικού δικαίου (π.χ. obligation de moyens/résultat, θεωρία της απώλειας ευκαιρίας κλπ.) έχουν υιοθετηθεί από την ελληνική θεωρία και νομολογία, πράγμα που καταδεικνύει την αλληλεπίδραση και διαρκή επικοινωνία των δύο δικαίων.

Το στασιαστικό περιεχόμενο της παραπάνω απόφασης του γαλλικού ακυρωτικού δεν αποτελεί προϊόν κάποιας νομοθετικής ρύθμισης που δεν απαντάται στην Ελλάδα. Δεν δικαιολογείται δηλαδή λόγω αντίθετων λύσεων που δέχεται το

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Penneau Jean, Faute et erreur en matiére de responsabilité médicale, 5e édition, Paris, 1973Penneau Jean, La responsabilité du médecin, 2e edition, Dalloz, 1996Viney/Jourdain, Traité de droit civil: les conditions de la responsabilité, 2e edition, L.G.D.J. 1998Βλάχου Ελίνα, “Wrongful Life- Wrongful Birth”: Η διεθνής νομολογία και η επίδρασή της στην ελληνική, Digesta 2008, σελ. 442 επ.Γεωργιάδης Αστέριος, Ενοχικό Δίκαιο Γενικό Μέρος Ι, ε’ έκδοση, Σάκκουλας 2007Δεληγιάννη- Δημητράκου Χριστίνα, Εισαγωγή στο συγκριτικό δίκαιο, Σάκκουλας, 1997Κορνηλάκης Κ. Πάνος, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Ι, Σάκκουλας, 2002Μάλλιος Ευάγγελος, Οι προγεννητικές εξετάσεις και ο κίνδυνος ευγονικής. Σχόλιο στην υπόθεση Perruche (Cour de Cassation, ass. Plén., 17/11/2000)Ομπέση-Σαραϊδάρη Φιλομήλα, Ο προγεννητικός έλεγχος στο γαλλικό δίκαιο, Αρμενόπουλος 1999, σελ. 480 επ.Σπερδόκλη Έλλη, Ιατρική ευθύνη στις περιπτώσεις «wrongful life» (με αφορμή την υπόθεση Perruche), Βήμα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- Περιοδική έκδοση της ομάδας νέων του ΙΜΔΑ, σελ. 49 επ.Σταθόπουλος Μιχαήλ, Γενικό Ενοχικό, Αντ. Σάκκουλας, 1999Τρούλη Εμμανουέλλα, Ιατρική Ευθύνη για ζημιογόνο ζωή (wrongful life) και ζημιογόνο τεκνοποίηση (wrongful birth), Digesta 2008, σελ. 384 επ.Τσίρος Διονύσιος, Ιατρική ευθύνη: Αποζημίωση παιδιού που γεννήθηκε ανάπηρο λόγω ιατρικού σφάλματος που εμπόδισε τη μητέρα να διακόψει την κύηση, Ελληνική Δικαιοσύνη, 45(2004), σελ. 61 επ. Φουντεδάκη Κατερίνα, Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και Αστική Ευθύνη, Σάκκουλας, 2007Φουντεδάκη Κατερίνα, Αστική Ιατρική Ευθύνη. Γενική εισαγωγή, δογματική και δικαιοπολιτική θεώρηση, θεμελιώσεις έννοιες, 2003Φουντεδάκη Κατερίνα, Θέματα αστικής ιατρικής υυθύνης σε περίπτωση γέννησης ατόμου με σοβαρή ασθένεια ή αναπηρία (wrongful life), Digesta 2004, σελ. 471 επ.Φουντεδάκη Κατερίνα, Το Πρόβλημα του αιτιώδους συνδέσμου στην ιατρική ευθύνη, Ελληνική Δικαιοσύνη 35(1994), σελ. 1226 επ.Ψαρούλης Δημήτριος/ Βούλτσος Πολυχρόνης, Ιατρικό Δίκαιο, Στοιχεία Βιοηθικής, University Studio Press, 2010

Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν Ι Κ Ε Σ Π Η Γ Ε Σ

Institut Européen de Bioéthique, La naissance handicapée: un prejudice indemnisable? http://www.ieb-eib.org/frMeyran Arnaud, Prejudice sans cause et faute san prejudice: à pro-pos de l’ arrêt Perruche , www.net-iris.fr Δημητρακόπουλος Αλέξιος, Η γέννηση παιδιού ως ζημία του τέκνου και προσβολή της προσωπικότητάς του (wrongful life) www.disabled.gr