Elp 22 04 Fassois

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Α Ν Ο Ι Κ Τ Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο

Σ χ ο λ ή Α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν

Τ μ ή μ α Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

________________________________________________________

ΕΛΠ 22 Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη

Τμήμα ΠΕΙ_2

Σύμβουλος Καθηγητής: κ. Χλόη Μπάλλα

4η Εργασία

του

Ευάγγελου Αλέξανδρου Φασόη

_________________________________________

Αίγινα

Μάιος 2011

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάιος 2011

2

ΘΕΜΑ :

Η ιπποκρατική πραγματεία Περί ιερής νούσου προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την

πρώιμη αντιπαράθεση ορθολογικών και ανορθολογικών θεραπευτικών προσεγγίσεων.

Να εντάξετε αυτήν τη μαρτυρία στο πλαίσιο της συγκεκριμένης αντιπαράθεσης και στη

συνέχεια να παρουσιάσετε τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας εναντίον

των εξαγνιστών, εντοπίζοντας τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τη δική του προσέγγιση

διαφορετική από εκείνη των αντιπάλων του.



3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

… άνευ καθαρμών και μαγείης.

Ιπποκρατική συλλογή, Περί ιερής νούσου, 21

Η ιπποκρατική πραγματεία Περί ιερής νούσου θεωρείται ένα από τα πιο

σημαντικά κείμενα που έχουν διασωθεί για την αρχαία ελληνική ιατρική.

Αποτελεί έργο της Ιπποκρατικής συλλογής1 και χαρακτηρίζεται ως

αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της ιπποκρατικής ιατρικής σκέψης, αλλά

και ορόσημο στην ιστορία των επιστημών, καθώς αντιπαρατίθεται στις

ανορθολογικές θεραπευτικές προσεγγίσεις της εποχής της.2

Η πραγματεία οριοθετείται εντός ενός πλαισίου με δύο κύριους άξονες,

και χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη: κατά τα οποία, στο μεν πρώτο

επιχειρείται η ορθολογική αντιμετώπιση των ανορθολογικών και

εξαγνιστικών μεθόδων, που τοποθετούν τη θεότητα ως υπεύθυνη για την

νόσο, καταργώντας ουσιαστικά κάθε λογική και αιτιατή προσέγγιση της

θεραπείας της, και στο δεύτερο μέρος, όπου αναλαμβάνεται η

παρουσίαση των περιπτώσεων της νόσου και η ενδεχόμενη θεραπεία

της, με γνώμονα πάντοτε την ιπποκρατική ιατρική κοσμοαντίληψη.3

1. Ως Ιπποκρατική συλλογή εμφανίζεται ένα σύνολο κειμένων που αποδίδονται στον

Ιπποκράτη τον Κώο (460 – 380 π.Χ.), χωρίς να υπάρχει η απόλυτη βεβαιότητα ότι έχουν

γραφτεί από τον ίδιο. Εν τούτοις, όλα τα κείμενα απηχούν ένα κοινό πνεύμα

αντιμετώπισης ως προς την κοσμοθεωρία τους και τις βασικές αντιλήψεις για τον κόσμο,

τον άνθρωπο, την αρρώστια και τη θεραπεία. Περιλαμβάνει 60 περίπου έργα, διαφόρων

ιατρικών θεμάτων. (Χριστιαννίδης, Γ., Διαλέτης, Δ., Παπαδόπουλος, Γ., Γαβρόγλου, Κ.,

Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: Από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Β΄, Ε.Α.Π.,

Πάτρα 2000, σσ. 221-222)

2. ό.π. σ. 248

3. Jouanna, J., Ιπποκράτης, μτφ. Δ.Δ. Τσιλιβερδής, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α.

Καρδαμίτσα, Αθήνα 1998, σ. 239



4

Τα θεωρητικά εργαλεία του ιπποκρατικού ιατρού είναι και παραμένουν

πάντοτε, η χρήση της λογικής, ή ο ορθολογισμός (αν και ο όρος εδώ

εμπεριέχει μια κάποια σαφώς μεταγενέστερη σημασία του), και η

φυσιοκρατική και αιτιατή συμπεριφορά των συμβάντων, είτε πρόκειται για

τον εξωτερικό κόσμο είτε πρόκειται για τον εσωτερικό του ανθρώπου,

καθώς για την ιπποκρατική σκέψη και τα δυο συναποτελούν τον ενιαίο

φυσικό κόσμο.4

Ας παρακολουθήσουμε τη δυναμική των επιχειρημάτων που

αναπτύσσονται μέσα στην ιπποκρατική αυτή πραγματεία.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙ ΙΕΡΗΣ ΝΟΥΣΟΥ

Σύμφωνα με το διαχωρισμό των δύο μερών που αναφέραμε παραπάνω,

στο πρώτο μέρος, αναπτύσσεται μια πολεμική ενάντια σε συγκεκριμένους

στόχους: αρχικά, επί του πρακτικού και θεραπευτικού πλαισίου και, εν

συνεχεία, του θεωρητικού. Αποτελεί την πρώτη μαρτυρία κατά την οποία

η ορθολογική ιατρική αντιτίθεται και αντιδιαστέλλεται στη μαγικο-

θρησκευτική ιατρική. 5

Στο πρώτο μέρος, ο συγγραφέας της πραγματείας επιδιώκει αναμφίβολα

να ξεπεράσει το πνεύμα της εποχής του και να έρθει σε άμεση

αντιπαράθεση με τις επικρατούσες δοξασίες των μαγικο-θεραπευτικών

πρακτικών που εμποδίζουν την ορθολογική άσκηση της ιατρικής.

Επιχειρεί να απομυθοποιήσει μια νόσο που σύμφωνα με τις

4. Χριστιαννίδης, Γ., Διαλέτης, Δ., Παπαδόπουλος, Γ., Γαβρόγλου, Κ., Ε.Α.Π., Πάτρα

2000, σσ. 232- 233

5. Jouanna, J., 1998, σ. 239



5

ανορθολογικές αντιλήψεις αντιμετωπιζόταν ως ιερή και απρόσιτη, και

σχετιζόταν με τη δράση πάντοτε μιας θεότητας, αναλόγως την περίπτωση

και τα συμπτώματα που παρουσίαζε. Πρόκειται για τη νόσο της

επιληψίας, σύμφωνα με τη σύγχρονη ιατρική ορολογία.6 Ο ιπποκρατικός

ιατρός όμως την τοποθετεί άμεσα σε ένα πλαίσιο φυσιοκρατικής και

ορθολογικής αντιμετώπισης:

… Δεν πιστεύω καθόλου πως η αρρώστια αυτή είναι πιο θεϊκή από τις άλλες

αρρώστιες ή πιο ιερή. Πιστεύω πως υπάρχει και γι’ αυτήν μια φυσική αιτία, οι

άνθρωποι όμως, είτε από άγνοια είτε και γιατί τους έκαμε εντύπωση ο παράξενος

χαρακτήρας της… τη θεώρησαν αρρώστια που τη στέλνουν οι θεοί.7

Ταυτόχρονα, αναλαμβάνει να αποκαλύψει τα αθέμιτα κίνητρα και τη

σκοπιμότητα των εξαγνιστών και των αγυρτών θεραπευτών:

… οι πρώτοι που βάφτισαν ιερή αυτή την αρρώστια ήταν άνθρωποι του τύπου

των σημερινών μάγων και εξαγνιστών… Αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι μέσα στην

αμηχανία τους, που δεν ήξεραν τι να δώσουν στον άρρωστο για να του κάμουν

καλό, βρήκαν να ρίχνουν σαν ρούχο επάνω τους και να βάζουν μπροστά τους

σαν ασπίδα τη δύναμη του θεού, ώστε να μην αποκαλυφθεί η τελεία τους άγνοια.

Έτσι έβγαλαν τη θεωρία πως η αρρώστια αυτή είναι ιερή.8

και παρακάτω συνεχίζει την προσπάθειά του να επαναπροσδιορίσει τους

στόχους των θρησκευτικών και ιερατικών πρακτικών:

Οι άρρωστοι προαισθάνονται τις προσβολές της αρρώστιας τους: η

συμπεριφορά τους πριν από την προσβολή δεν υποδηλώνει φόβο μπροστά στη

δύναμη «κάποιου θεού που τους εξουσιάζει».9

6. ό.π. σ. 228

7. Ιπποκρατική συλλογή, Α΄, Γενική εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια: Δ. Λυπουρλής,

Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειον 1991, σ. 125

8. ό.π., σσ. 125 και 127

9. ό.π., σ. 139



6

… εγώ δεν μπορώ να πιστέψω ότι το σώμα του ανθρώπου μπορεί ποτέ να

μολυνθεί από το θεό, το πιο φθαρτό από το πιο καθαρό. Έπειτα, και αν ακόμη

συνέβαινε το σώμα του ανθρώπου να έχει μολυνθεί από κάτι τι ή να έχει πάθει

γενικά κάποιο κακό, από το θεό θα έπρεπε να καθαρίζεται και να εξαγνίζεται, όχι

να μολύνεται. … Αυτό είναι για μένα το νόημα των καθαρμών.10

Το εγχείρημα του ιπποκρατικού ιατρού δεν στρέφεται ενάντια στις

θρησκευτικές πεποιθήσεις και την παραδοσιακή θρησκεία των ιερών, δεν

αμφισβητεί τη δύναμη των θεών ή τη δυνατότητα θεϊκής παρέμβασης στα

ανθρώπινα ζητήματα.11 Επιδιώκει το αντίθετο, καθώς επισημαίνει τις

ανακόλουθες ενέργειες των μάγων και των εξαγνιστών ακριβώς με τη

συνέπεια της θεϊκής πρωτοβουλίας, και καταγγέλλει την ασυμβατότητα

μιας θεϊκής καταστροφής, όπως εμφανίζεται μέσω της νόσου, σε

συσχετισμό με μια ανθρώπινη εξαγνιστική και σωτήρια διαδικασία που

υποτίθεται ότι ακυρώνει τη θεϊκή βούληση.

… τότε όμως αιτία της αρρώστιας δεν είναι πια η δύναμη του θεού, αλλά κάτι το

ανθρώπινο…. Όταν κανείς το σκεφτεί έτσι, τότε η παρουσία του θεού χάνεται.12

…εγώ δεν νομίζω ότι τα λόγια τους κηρύσσουν θεοσέβεια, όπως φαντάζονται

εκείνοι. Κάθε άλλο. Πιο πολύ κηρύσσουν την ασέβεια και ότι οι θεοί δεν

υπάρχουν. Αυτό που εκείνοι ονομάζουν θεοσέβεια και θεό είναι ασέβεια, …, και

αθεΐα.13

Το δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος της πραγματείας αφιερώνεται στη

συνολική παρουσίαση της ασθένειας και την παραδοχή ορισμένων

δογματικών θέσεων σχετικά με την λειτουργία του ανθρώπινου σώματος.

Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια χαρτογράφηση των ποικίλων εσωτερικών

10. ό.π., σ. 131

11. Jouanna, J., 1998, σ. 236

12. Ιπποκρατική συλλογή, Α΄, 1991, σ. 129

13. ό.π., σ. 129



7

λειτουργιών και την παρουσία του σώματος, ως ενιαίας φυσικής

οντότητας. Στο πλαίσιο αυτής της χαρτογράφησης αντανακλάται το

σύνολο της ιπποκρατικής ιατρικής θεώρησης και η σημασία των φυσικών

στοιχείων, των βασικών χυμών και των ποιοτήτων, ακολουθώντας, με

συνέπεια, την ιπποκρατική κοσμοαντίληψη όσον αφορά τις

αλληλεπιδράσεις,14 αλλά με ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της

κυκλοφορίας του αέρα, του αίματος και του φλέγματος σε συνθήκες

υγρού, ξηρού, θερμού και ψυχρού περιβάλλοντος.15

Κυρίαρχο στοιχείο στην αντιπαράθεση της πραγματείας, αποτελεί η

διαπίστωση, η βεβαιότητα ουσιαστικά, της καταλυτικής σημασίας του

εγκεφάλου στις διαδικασίες των συνολικών λειτουργιών του σώματος του

ανθρώπου:

Οπωσδήποτε, οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η μοναδική πηγή από όπου

προέρχονται οι ηδονές και οι χαρές μας, τα γέλια και τα αστεία είναι ο εγκέφαλος.

Το ίδιο και οι λύπες και οι στεναχώριες, οι βαρυθυμίες και τα κλάματα. Χάρη σε

αυτόν κυρίως σκεφτόμαστε… Ο εγκέφαλος όμως είναι και η αιτία που

τρελαινόμαστε και παραφρονούμε.16

Στο σημείο αυτό, αποκαλύπτεται η σημαντικότερη παραδοχή, η οποία

διαμορφώνει την ισχύ ενός άτυπου ιπποκρατικού δόγματος, καθώς

εμφανίζεται συνοπτικά η αρχή μιας αντιληπτικής και γνωσιολογικής

δυνατότητας με βάση τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τη ρυθμιστική του

ικανότητα να λειτουργεί ως ένα είδος διερμηνέα, (ες δε την σύνεσιν ο

14. … σύμφωνα με την ιπποκρατική συλλογή, οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία,

στους χυμούς και στις ποιότητες καθορίζουν την υγεία και την αρρώστια. Όταν υπάρχει

αρμονία σε αυτές τις αλληλεπιδράσεις προκύπτει υγεία, ενώ όταν υπάρχει δυσαρμονία

εμφανίζονται διάφορες αρρώστιες. (Χριστιαννίδης, Γ., Διαλέτης, Δ., Παπαδόπουλος, Γ.,

Γαβρόγλου, Κ., Ε.Α.Π., Πάτρα 2000, σ. 227)

15. ό.π., σσ. 229-230




8

εγκέφαλος έστιν ο διαγγέλλων),17 μετασχηματίζοντας ταυτόχρονα

πληροφορίες, δεδομένα και φαινόμενα των συμβάντων του εξωτερικού

κόσμου. Η ορθολογική διάσταση της ιπποκρατικής αντίληψης έχει θέσει

τα πρώιμα θεμέλια της επιστημονικότητας, ακόμα και με τη σύγχρονη

σημασία του όρου.

Αυτοί είναι οι λόγοι που με κάνουν να πιστεύω πως ο εγκέφαλος είναι ένα

όργανο με πολύ μεγάλη σημασία στον άνθρωπο: αυτός είναι μέσα μας ένα είδος

διερμηνέα – όταν, βέβαια, είναι υγιής- που μας πληροφορεί για όλα τα

φαινόμενα, όσα έχουν την αρχή τους στον αέρα. Η νοητική πάντως ικανότητα

οφείλεται στον αέρα.18

Εδώ, επιπρόσθετα, διαγράφεται μια ακόμα βασική θέση της

ιπποκρατικής κοσμοαντίληψης σχετικά με τις ιδιότητες των στοιχείων και

τη σύνδεσή τους τόσο με τους χυμούς όσο και με τις ποιότητες. Ως

πραγματικές ιδιότητες του αέρα αναφέρονται η φρόνηση και η αντιληπτική

ικανότητα (την δε φρόνησιν ο αήρ παρέχει).19 Είναι η εγγενής δυνατότητα

των φυσικών στοιχείων που τελικά αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν

συνολικά τον ανθρώπινο οργανισμό, προσδίδοντάς του τα κύρια ποιοτικά

χαρακτηριστικά.

Και εν συνεχεία, αναφέρεται στο φυσικό αίτιο της ασθένειας, όπου

επικαλείται εμπειρική και πειραματική διαπίστωση, αν και σπάνια

παρουσιάζονται ανάλογα παραδείγματα ή προτροπές:

Η κυριότερη αιτία για την εμφάνιση της αρρώστιας είναι η συσσώρευση υγρού

(υπονοεί το φλέγμα) γύρω από τον εγκέφαλο: το πράγμα μπορεί να διαπιστωθεί

και πειραματικά.20

17. Ε.Α.Π., 2000, σ. 231


19. Ε.Α.Π., 2000, σ. 231




9

Είτε πρόκειται για την υγεία του ανθρώπινου σώματος είτε πρόκειται για

την ασθένεια και τη θεραπεία του, το επίκεντρο των λειτουργιών,

σύμφωνα με την ιπποκρατική παράδοση, εδράζεται στον ανθρώπινο

εγκέφαλο, αν και όχι ακριβώς με την ίδια σημασία που η σύγχρονη

ιατρική παραδέχεται. Αλλά αυτό ουδόλως αλλοιώνει τη σημαντικότητα

του ιπποκρατικού εγχειρήματος, καθώς ακολουθεί την παρακάτω

διαδρομή: αναγνωρίζοντας, αρχικά, τη σημασία του εγκεφάλου (για τη

λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού), εν συνεχεία τοποθετεί ορθά σε

αυτόν την έδρα των συναισθημάτων και των ανώτερων νοητικών

λειτουργιών και, τέλος, εντοπίζει εύστοχα την τυπολογία των ψυχικών

παθήσεων. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη και ορθολογικά

τεκμηριωμένη επιστημονική διαδικασία:

Η πραγματική λοιπόν αιτία για την αρρώστια αυτή –όπως και για όλες τις

σοβαρές αρρώστιες– είναι ο εγκέφαλος.21

Πώς φτάνει να υποφέρει από όλα αυτά ο άρρωστος, θα προσπαθήσω τώρα να

το εξηγήσω.22

Όταν δηλαδή ο εγκέφαλος είναι αφύσικα υγρός, επόμενο είναι να αρχίσει να

κινείται, με την κίνησή του όμως ούτε η όραση μπορεί μένει σταθερή ούτε η ακοή,

αλλά συγχέονται το ένα με το άλλο και αυτά που βλέπουμε και αυτά που ακούμε.

Και, φυσικά, και η γλώσσα μιλάει για ό,τι βλέπει ή ακούει ο άνθρωπος κάθε

φορά. Όσον καιρό όμως ο εγκέφαλος μένει ακίνητος, ο άνθρωπος είναι στα

λογικά του.23

Η φθορά του εγκεφάλου γίνεται ή από το φλέγμα ή από τη χολή.24

Η αρρώστια αυτή ενώ προσβάλλει ανθρώπους φλεγματικής ιδιοσυγκρασίας, δεν

προσβάλλει αυτούς που έχουν ιδιοσυγκρασία χολώδη.25

21. ό.π., σ. 133

22. ό.π., σ. 137

23. ό.π., σ. 139

24. ό.π., σ. 141

25. ό.π., σ. 135



10

Και μεταξύ των άλλων επισημαίνει τη σημασία του κλίματος του φυσικού

περιβάλλοντος χώρου:

Σημασία των βόρειων και νότιων ανέμων για την εμφάνιση της αρρώστιας.26

Όσο και τη σημασία της διατροφής:

…εκείνο που ωφελεί ή βλάπτει είναι οι τροφές.27

Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το ξέρει ο γιατρός, ώστε, διακρίνοντας την

κατάλληλη για κάθε ξεχωριστή περίπτωση στιγμή, άλλοτε να προσφέρει αυτό

που είναι τροφή και να ωφελεί, και άλλοτε, αφαιρώντας το, να βλάπτει (την νόσο,

εννοείται).28

Οπωσδήποτε, όποιος μπορεί με κατάλληλη δίαιτα να κάνει το σώμα του

ανθρώπου ξηρό ή υγρό, ψυχρό ή θερμό, αυτός μπορεί και να γιατρεύει την

αρρώστια που πραγματευθήκαμε χωρίς να καταφεύγει σε καθαρμούς και

μαγγανείες –φτάνει να μπορεί κάθε φορά να διακρίνει την κατάλληλη για κάθε

χρήσιμη ενέργεια στιγμή.29

Αν εξαιρέσει κανείς την αιτιολογία της νόσου, όπου είναι κατανοητό ότι

απέχει κατά πολύ από τη σύγχρονη προσέγγιση της επιληψίας, η

περιγραφή των επιληπτικών κρίσεων, η ταξινόμησή τους και οι σκέψεις

του συγγραφέα για κληρονομική προδιάθεση της πάθησης αποτελούν

πραγματικά επιστημονικά δεδομένα:

…Όπως όλες οι αρρώστιες έχουν τη φύση τους… έχει και αυτή τη φύση της και

την αιτία της. Ακόμη πιστεύω ότι είναι αρρώστια που γιατρεύεται…30 Έπειτα έχει

την αρχή της, όπως και οι άλλες αρρώστιες, στην κληρονομικότητα.31

26. ό.π., σ. 139

27. ό.π., σ. 127

28. ό.π., σ. 143

29. ό.π., σ. 143

30. ό.π., σ. 131

31. ό.π., σ. 131



11

Η ιπποκρατική πραγματεία Περί ιερής νούσου αποτελεί ένα ξεχωριστό

σύγγραμμα αρχαίας ιατρικής σκέψης που διαθέτει τα βασικά γνωρίσματα

της ιπποκρατικής θεώρησης. Οι κύριοι στόχοι αυτής της ιδιαίτερης

πρακτικής είναι :

1. να αντιμετωπίζει την έννοια της υγείας με ευρύ και διορατικό

τρόπο, και να διαμορφώνει νέες μεθόδους στη θεραπευτική

πρακτική και ιδιαίτερα την πρόγνωση των ασθενειών, καθώς η

προσέγγιση είναι εξειδικευμένη, εξατομικευμένη, δεν απευθύνεται

στην αρρώστια ως νοσολογική οντότητα, αλλά στον συγκεκριμένο

άρρωστο.32

2. να συμπεριλαμβάνει σε αυτή την προσέγγιση όλο το φάσμα της

ψυχικής και νοητικής ισορροπίας του ανθρώπινου οργανισμού, με

κύρια εργαλεία τη θεραπευτική δύναμη της φύσης και την

επικουρική διαιτητική θεραπεία.33

3. να αποδίδει την ασθένεια σε διαταραχές της φυσιολογίας, καθώς

κάθε είδος ασθένειας έχει τη δική του φύση (φύσις) και τη δική του

αιτία (πρόφασις), …αποκλείοντας οποιαδήποτε δυνατότητα

υπερφυσικής επέμβασης στις ασθένειες.34

4. να καταδικάζει τη μωρία και την αδιάντροπη αγυρτεία όσων

περιφέρονται ισχυριζόμενοι… ότι είναι σε θέση να προβούν στους

κατάλληλους τελετουργικούς εξαγνισμούς για την κάθε μία

32. Ε.Α.Π., 2000, σ. 235

33. Ε.Α.Π., 2000, σσ. 232 και 236

34. Lloyd, G.E.R., «Η επινόηση της φύσης», μτφ. Χ. Μπάλλα, Παλίμψηστον 14/15

(1995), σσ. 82-83 και 84-85



12

(ασθένεια), καθώς …είναι αγύρτες και κομπογιαννίτες που

επιθυμούν το χρήμα και εκμεταλλεύονται την ευπιστία του κοινού.35

5. να επιχειρεί να εξηγήσει τη φύση της ασθένειας με ορθολογικό

τρόπο, ενώ παράλληλα αρνείται ξεκάθαρα οποιαδήποτε

παρέμβαση ανθρωπόμορφης θεότητας στην παραγωγή των

ασθενειών… ρίχνοντας το βάρος στις φυσικές αιτίες… και

προτείνοντας ένα είδος φυσικής θεραπείας δια των αντιθέτων.36

Τέλος, το Περί ιερής νούσου αντιπροσωπεύει ένα μοναδικό εγχείρημα,

μια σπάνια προσφορά στην παγκόσμια πνευματική παρακαταθήκη,

καθώς υπενθυμίζει τις αντιξοότητες και τις αντιπαραθέσεις στην πρόοδο

της ανθρώπινης σκέψης, αλλά και τη γενναία επιμονή του ανθρώπου για

γνώση και αλήθεια.

Η κάθε αρρώστια έχει τη δική της φύση και τη δική της δύναμη, και απέναντι σε

καμιά δεν μένουμε αμήχανοι και ανίκανοι να βρούμε μια διέξοδο. Τις πιο πολλές

αρρώστιες τις γιατρεύει εκείνο ακριβώς που τις γεννά.37

35. ό.π., σ. 83

36. Jouanna, J., 1998, σ. 244




13

_________________________________________________________

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ιπποκρατική συλλογή, Α΄, Γενική εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια: Δ.

Λυπουρλής, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειον 1991, σσ. 124-143

2. Χριστιαννίδης, Γ., Διαλέτης, Δ., Παπαδόπουλος, Γ., Γαβρόγλου, Κ., Ελληνική

φιλοσοφία και επιστήμη: Από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Β΄, Ε.Α.Π.,

Πάτρα 2000, σσ. 221-254.

3. Jouanna, J., Ιπποκράτης, μτφ. Δ.Δ. Τσιλιβερδής, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α.

Καρδαμίτσα, Αθήνα 1998, σσ. 233-258.

4. Λέκκας, Γ.Α., «Η αιτιακή θεώρηση της ιατρικής ύλης στο ιπποκρατικό έργο»,

Φιλοσοφία 38 (2008), σσ. 73-83.

5. Lloyd, G.E.R., «Η επινόηση της φύσης», μτφ. Χ. Μπάλλα, Παλίμψηστον 14/15

(1995), σσ. 77-100.

Elp 22 04 Fassois

Documents

Transcript of Elp 22 04 Fassois