TO iD. F.a

DiiTertatio Academica,democriteum illud·

IN PROFUNDO VERITAS,Examinacupa,

Quam,Adienf» AmpliiT. Ord. Philofoph. ad Rsg. Acad. Upfa!,

Sub PradSdioViri Celeberrimi,

M.RI ρ Ε Τ R IEKERMANEloquent, Prof. Reg, £f Ord,

Ventilandam fiftit,Alumnus Poßiethianus

JOHANNES HENR1CU SPSILANDER;Roflagu s.

Ια Audit. Carol. Maj. Die 10 Julii, At 177aΗ. A, M. S,

Upfaltae t

Apud Joh, Edman, Reg. Acad. Typogre

ΜAGN iE

In SlΑΜ R:AM M:temFIDEI VIRO,

Ferilluflri Generoßjfimoque DOMINO,

D«o CAROLOD« GEER,

Regiae Aulas - Marefchallo,Equiti Aurato de Stella POLARI,

Ac

Reg. Acad. Scient. Stockh. Membro,Domino longe Gratiofijfimo,

"J*emeritati meae ignoicas, fupplex oro> MAÜCENASOPTIME, quod humillimo greilu, ad TE, graviilimislicet' curis diftri&um, prorepere aufim, didertationem,TUO vix dignam confpeftu, certe omni fplendore orba-tam, de Veritätc in profunda ^ TIBI oblaturus. Eft qui-dem argumentum in fe haud incommodum; verum &

do-

doleo & fateor; vires meas, illi re£te perira&ando nonifufficere.

Rariora & admiranda prorius Gratia? TUAdocumen*ea, qua? in paternam domum & in me exftare voluiili,in cauiFa funt, cur prsefentemoccafionem dimittcrenonqueam, quin pietatem venerabunda? mentis publice te*ilificer.· accipias igitur humillrmus oro, MALCENAS O·PTIME, placido, ud adfoles, vultu, exiguuna hoccemunuiculum, quod TIBI iacratum iyi, in deditiifimi a-nimi pignus. Sinas quoque me, in pofterum, Gratio*fiifimo TUO perfrui Patrocinio meque TIBI commenda-rum habeas, vota nuncupaturum calidiffima , pro perenniTÜA Famiiiieque Generoiiflima? felicitate. Futurus,dumvixero,

Terilluftris & GcnerofiJJimi Noimnis Tut

cuttor devotiffimöf,JOH» HENR* Pi ILANDER.

Viro Summe Reverendo Atque Ampliffimo

DOMINO

CHRISTOP1

S, S. Theologie Dö'&ori & Profeßori Celebcrrimo,Utriusque Confiftorii Adfeßori GraviiHmo,

Ecclefiae Danmarkenfis Paftori & Praepofito Digniilirao,Nationis Roflagicae Infpe&ori Adcuratiiftmo,

Patrono Optimo9

SACRÜM.

§. I.ernm quidem videndi ctipiditate trahi-rour omnes, nee yllus facile invenietur,qui errare malic atque decipi, quamre&a fapere & rerum cauifas atque u-tilitatcs cognofcere: fcd maxima tarnen

nobis, veritatem indagaturis, impedimcnta fefe ob*jiciunt, qtiibus fuperandis impar, hand raro, no*fter eft animus. Atque hoc eil, quod fimilitudine,a rebus e profundo eruendis, duö:a per tritum illudDemocriti proverbium fatis ingeniofum fignifieatur:in profundo verkas. Nos, igitur fpecimen Acade*micum exhibituri, operas lortaiiis pretium faciemus1,ii ad Dcrnocriteum hoc di&am illuftrandum bre-viffimas adtulerirnus obfervationes. Tuum erit BfL. conatibus innoxiis minorem addere cenfuram;id quod omni, qua par eft, venerauone nobis ex*peiimus, §. II.

# ) 2 ( #

§. II.Fuic Democritus, cujus de veritate abfcondita

fentenciam explicandam in nos fufcepimus, celebrisinter Grsecos, ex Pythagoriese Philofophiae alumnis,& quidem ex Eleacica ietta, Philofophus, qui Leu-cippo, in traderidis Philofophiae praeceptis, fucces-fit. Hic Abderte, nobili & opulenta familia ortus,per longas & fumcuofas peregriivitiones, fapientiaequarrend« atque amplificandae cauöa, perafhs erudi-tior fa&us, conccmplarioni rerum (e totum a'ddixit,atque, ob folicudjnis forte & feceflus amorem per-tinaciffimum ; oculos tibi fponte eruifTe dicitur, Heupotius fingitur ab invidis & diverfa fe&antibus)ne cogitationibus profundioribus rerum varietas,vifui occurrentium, uliarn adferret remoram. De rifuDemocriti, quo vanitaces mundi idencidem excipe-re foiebat, ex quo, apud eives fuos in iniani« fu-ipicionem incurrebat, rnuica, pervarie quidem nar-ranc Hiftoriae LitterariaeScriptores. Sed pleraque hancin rem collcela funt atque iliudrata maxime in Difier·tatione Grsduali Clariifimi D:ni Candidati Blomberg,Scockholmenfis, fub aufpicio Cef D:ni Prxiidis rneinuperrime Ventilat a, Concordiam difcordem inrerHeraclitum cf Democritum ßflente. Ad hane igi-tur Le£toribus abiegatis, propoiitum noftruni pro·pius accedimus»

§. III.Atque, ut conftet quid rmxime intenderic De¬

mocritus, ubi veritatem in profundo larere adfir-mabac, refpicere omnino debemus ad diverfam

(en-

\

φ ) i c ^fentiéndi sc docendi rationem, qu& in Graecia, ίί-lo in primis tempore, invaluerat, & qua omni po¬ttes iivo viguit, qua nonnulii Phiiüfophorum tan-tam fuis piacitis arrogabant au&oritntem, ut iingu-la fuae do&rina; capita, invi&o argumentorum ro·bore, confirmari poße confiderent: alii vero, in abcerum, i:t fit, extremum prolapii, vix quidquam cer-to cognofci atque intelligr posfe, fcd de Omnibusd'ubrrandum-, vet certe nihil, ultra qualemcunqu®probabilttarem, firmifttme adfeVerandum eile, tta-tuebanr. Uli Dogmaticorum, hi A-eademicorum ad¬ept i funt nominal. Nec vero credendum eil (inga-los ade lindem vet faftobe perfvattonis vet åu£luantisper omnra dubicatronis arcem perveniffe vires, qu»huic vel i Iii adi-cribi folent elatti: quin potius in ho-mines eruditos funt injurioii, qui ex ad feverat iane*una vel altera, in fervore difputandi & contentio*nibus pertinacioribus protata, totumfyftema, ut kadicam, difcrplrnae aettimandimi ac metiendurn judt-cant. Cum dubitant-rbci# Sutern fefe confociavrr De-moeritus, non quöd dubfum certäc cognitioni prae«pofueritt fed partim, quia inter quaerendas veritateSjin primis Phylicas, multiplki experimento didicerat,quantam habest difficultatem irtveftigatio veri: par¬tim, ut faftum a c tumorem nonnullorurn fubtiliusdrfputantfom retonderet, ipiisque anfåm cogitart-di fubminittraret, quam vana ettet viriam intclle-9:us humant fiducia, ubi modum illa exeeflerk.

$. IV.Fruftra igitur laborare videntur, qui horuffi

ver-

& > 4 ( #verborum: in profundo veritas, hane adfirmant eilefententiam, quod verum adeo ii c abilrufum & abs-conditum , ut a nemine protrahi in lucem poiiic.Quamvis enim negari nequeac, nonnullos, vel it>fanae dubitationis kbe infedtos, -vel iaitem ad dubi-tandum plus, quam par <lt, pronos, eodem uiosfuiiTe aliquando verborum tcnorc; inde tamen, admcncem Philofophi hujus Eleatici, qui iisdem uti·tur verbis, minus tuta n.eäitur confequentia. Duoenim, quum idem facere auc dieere videntur, nontarnen eundem femper habere iolent fcopum au tfenfum; id q< od , peniitatis adcuracius rerum cir-cumftantium momentis, intelligi facilc poteric. Quin& optime didta in pravum omnino fenfum ftuporadfeclarum non minus, quam Ii vor adverfariorurn,haud raro, pervertic. vfequi autem ii fuerinc cen?föres, Scepticismi crimine, quod in repubiica qui·dem Litteraria non minimum eft, Democritum no-ftrum abiolvent, maximequum, ex Diogene Laer-tio, aliisqne Hidoriie Litterari« ieriptoribus conftet,eundem naturali fcientbe in primis fuifie addidfcum,unamque rerum naturalium cauiiam, fuo detedfamiludio, pluris facere folitum, quam (i totius Fer-iarum regni fuiiTet potitus. Hsec vero,quum inful-fac de ooinibus dubicantium vis ac rationi repu·

gnent, illico patefcic cognitionem veri in univer-lum a Democrito, dum fymbolo uteretur; h βυ$ύ ήαλήθεια, ac veritatem in profundo latere aditrucrec,in dubium non vocari; difficultas licet illam inve-ftigandi,in plerisquc, adfuerit maxima; qtiippe ubi-

que

Χ* ) 5 ( #

qne terra rum gentiumque in aures infufurrabiturillud: multa patent: plurima latent.

§■v·At obje&avent quispiam auaoritate Ciceroilis,

quiE in hoc fludiorum genere, ubi veterum hiftoriaPhilofophorum traditur, nvaxime valere debet, re-felli Facillime ea,quas ad Democritum, Scepticismicrimine liberandum, adduximus. Tullius enim ve·teres nonnullos Philofophos, in primis ex Acade·mica SeFta, ultra probabilitatem nihil ftatuifie do·cec. Adfcribam verba ex Lib. I. c. 12 Academi-carum Qj/aeft. ubi ita diiTerit: Cum Zcnone, ut"accepimus, Arcefihs (ibi omne certamen inftituit,"non pertinacia& ftudio vincendi, ut mihi quidem'Videtur, fed earum rerum obfcuritate, quae ad con·"FelTionem ignorationis adduxerant Socratem, &"veluti amantes Socratem, Democritum, Anaxago-"ram, Empedoclem, omnes pame veteres,qui nihil"cognofci, nihil percipi, nihil fciri poi?c dixerunt. An-"guftos fenfus, imbecillos snimos, brevia curricnla vi-"tae, &,(ut Dcmocritus) in profunda veritatem ejfe de-"merjam: opinionibus & inftitutis omnia teneri, ni-"hil veritati relinqui: deinceps omnia cenebris cir-"cumFufa ei?e dixejrunt. Ε ndem hane incudemtnndit Tullius Lib, II. c. 10. Acad. Quieftionum,tibi exftat: "Naturam accufa, qme in profunda ve-"ritatem, ut ait Democritus, penitus abstruferit. Ni·hil ad Scepticam illam animi flu&uationem, atqueinconftantiam adcommodatius fingi forfan videbi-tur \ Fed cave credas. t Eteniin non tam ex

fua,

& ) 6 ( #

ftm, quam exaliorum potius, fenteetia hsec adduxifTeconftat Tullium, nec om 11 es> qui huic Se£he ad-numerari foleant, eodem rigore certam humanogeneri denegare cpgnitionem ; nec denique ab hacmagis, quam ceteris plerisque Philofophorum dis-eeptatioiiibus abeiTe λογομαχίαν. Quid multa ?Ad ipfum Cicerouem tutiifime recurrendum cenfe«mus ita Lib. IL c, 3. ingenue profitentem: Noflradisputatiov.es nihil quidquam aliud agunt, niβ in u·trawque partem dieendo & audiendo eliciant, & tam-quam exprjmant a liquid, quod aut verum fit, autad tå quqm proxime accedat. Neque inter nos c/vo$y qui fe fcire arhitrantur, quidquam interefl,7iifi quod ilk non åuhitant, quin ea vera fint, qiicedefendunt: nos prohabtlia multa habemus, qu<x fe·aui facih , adfirmare non pcjjwnus,

i vi.Scilicet negaverat per modeftiam magis Socra-

tes, quam ut certam rerum fcientiam toiieret, fequidquam fcire, praeter hoc ipfum, quod nihil fci-rer. Ceteri mulci, amore Socracis permoti & iervo·re pugna*, ut fit, ab aurea illa mediocritate ab^u-£H longius, ferio magis & per modum prscepti,difficukatem res obvias pernofcendi urgebant, do-nec Arceiilas, acerrimus ille probabilitatis propu-gnator, & recentioris Academiae quafi Coryphamsnegaret, teile Cicerone, 1. c. e(Te quidquam quodfciri poffet, ne illud quidem ipfum, quod Socratesfibi reliquiifet. A notione certi atque fcienci« to·tam hane oriri cpntroverfiam, per fe patet. Si e-

nim

& ) 7 ( &nim ce-rtum id tantum adpellatiir, quod a nemine,et·iam finé ratione idonea, vocari poific in dubiurn: iihoc tantum iciri dicitur, quod certis atque evidentiifi-mis argurneutis, extra omnem dubicacionis aleamcoilocecur; facendum omnino efl, eam efle huma-ni i ηgeni i imbecillitatem , eam voluntatis, adcentio·nem non raro indomitis adfe&ibus perturbantis, in-conflantiam, eam denique aftionurn varietatem atqueindolem occultam, ut omnem dubicandi occafionemtollere, atque ad fingulas dubitantium qiiieitiones,etil foepe, quod non negamus, frivolas, refponde-re queat nemo. Sed hoc nequaquam impedit, quominus ejuscemodi poffideamus rerum intelligentiam,quam, infhar muri, nullus aries percutere valeat,quaeque, veras propofitiones ita in lucem producat,ut, nid furore quodam percitus, auc viribus judican-di deftitutus, in re aperta hallucinari non foleat debe-ätque. Atque hoc eil, quod populari ienfu dicimuscertam fcientiam, quam, hoc quidem modo deter-minacam, repudiare voluiiTe Democricum, aut aliumquemvis Academicum, probabile non eil.

s. VII.In profundo igitur veritas demerfa atque de-

litefcens audic, quatenus difficillime fsepius in-veiligatur mulcumque temporis atque laboris re·quirit, ut in medium protrahatur, atque ad debi·tos, in vita hominum communi, adplicetur ufus.Eil enim fludiurn fapientiae, quod veritatis Cogni¬tionen! praeftruic partim, partim continet, pa-lxftrae currentium apud veteres haud diffimile.

ß Ut

Φ ) 8 ( ❖Ut enim his inludis nulla,nifi diligentibusatque im·pigris, dabatur corona, fed, tit eximie canit Horar.Qvi ftudet optatam curfu contingere mctam,Multa tulit fecitque puer^ [udavit&alfit. Art. Poet. v. 41^

ita veritatis ind2gatori non licet efie otiofo & com-modse atque deiicatae nimium adpetenti vitse; fed o-mnem potius movebit lapidem, totaque ρe&ore inid incumbet, ut non cau(Tas tantum rerum , quan·tum quidem fieri poteH:, & ad felicitatem fuam &aliorum amplificandam iufficit, cognofcat; fed etiammodum> quo cognita in verum adhibeantur, autconvertantur, finem, curatius teneat, atque adeopraxi officiorum adfvefcat; quibus negle&is, fruftradifcuntur memoratu digna. Praeclara certe res eftinventio veri, nihilque naturs noftrse convenientiuseiTe poteft, quam fincerus & adfiduus veritatisquserends ardor. Sit licet veritas exploratu per·ardua, fit multis involuta curis & difficultatibus, adproverbium illud Graecorum : δύσκολα τά καλά] atvirtuci tarnen & follereias invia nulla erit via, nectemplum fapientiae, veritate, qua nihil celfius, mi-rifice cxfplendefcencis, cuiquam remanebit claufum,id quod bina a nobis adpofica Sigilla, interpreteEene·bergio, in Defcriptione Upialiae p. 228, 229, 232,

»33 commonftrant, huc, uti ajunt, haftamaut fagittam decentiflime

collineatura»

TANTUM.

# # ^