E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·204

KY

KΛ

OΣ

Σ

XE

ΣE

ΩN

KP

AT

OY

Σ-

ΠO

ΛI

TH

E.4E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·205

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

206

KYKΛOΣ ΣXEΣEΩNKPATOYΣ-ΠOΛITH

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·206

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

207

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ

1. ΘΕΜΑΤΙΚO ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝO ΚΑΙ ΑΡΜO∆ΙOΤΗΤΕΣ ΤOΥ ΚΥΚΛOΥΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ

2. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠOΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣ ΤOΥ ΚΥΚΛOΥ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ 2.1 ΠΡOΒΛΗΜΑΤΑ ∆ΙOΙΚΗΤΙΚΗΣ ∆ΡΑΣΗΣ 2.2 ΕΛΕΓΧOΜΕΝOΙ ΦOΡΕΙΣ 2.3 ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΑΦOΡΩΝ

2.3.1 Συνεργασία µε τις δηµόσιες υπηρεσίες 2.3.2 Τρόποι παρέµβασης και ανάληψης διαµεσολαβητικού έργου 2.3.3 Αναφορές εκτός αρµοδιότητας του Συνηγόρου του Πολίτη

3. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤOΥ 2001: Η ΚΑΤΑΠOΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΚO∆ΙOΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤO ΕΡΓO ΤOΥ ΚΥΚΛOΥ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ 3.1 ΤO ∆ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡOΦOΡΗΣΗ ΚΑΙ Η ΥΠOΧΡΕΩΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΤΩΝ

∆ΗΜOΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΕ OΡΙΣΜΕΝΗ ΠΡOΘΕΣΜΙΑ 3.1.1 Άρθρο 5Α, παράγραφος 1 του Συντάγµατος3.1.2 Άρθρο 10, παράγραφος 3 του Συντάγµατος

3.2 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛOΓΙΚOΤΗΤΑΣ 3.3 Η ΥΠOΧΡΕΩΣΗ ΣΥΜΜOΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ∆ΙOΙΚΗΣΗΣ ME ΤΙΣ ∆ΙΚΑΣΤΙΚΕΣ

ΑΠOΦΑΣΕΙΣ 4. ΕΙ∆ΙΚOΤΕΡΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ

4.1 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜOΓΗΣ ΤOΥ ΚΩ∆ΙΚΑ O∆ΙΚΗΣ ΚΥΚΛOΦOΡΙΑΣ4.2 ΤΕΛΗ ΠOΥ ΕΠΙΒΑΛΛOΝΤΑΙ ΑΠO TOYΣ OΤΑ

4.2.1 ∆ηµοτικά τέλη (τέλη καθαριότητας και φωτισµού)4.2.2 Ανταποδοτικά τέλη

4.3 ΚΑΤΑΒOΛΗ ΑΠOΖΗΜΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΠΑΛΛOΤΡΙΩΣΕΙΣ5. OI ΣΗΜΑΝΤΙΚOTEPΕΣ ΥΠOΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓOΡΙΑ

5.1 ΦOΡOΛOΓΙΑ 5.1.1 Ανελαστική εφαρµογή φορολογικών διατάξεων 5.1.2 Επίκληση του φορολογικού απορρήτου στον ίδιο τον φορολογούµενο 5.1.3 Εσφαλµένη καταχώριση οφειλής 900.000.000 δρχ. στο σύστηµα TAXIS 5.1.4 Μη χορήγηση αποδεικτικού φορολογικής ενηµερότητας παρά την

αναστολή εκτέλεσης καταλογιστικής πράξης 5.1.5 Παράλειψη υπολογισµού έκπτωσης λόγω αναπηρίας στον φόρο εισοδήµατος 5.1.6 Αδικαιολόγητη άρνηση παραλαβής πινακίδων αυτοκινήτου

και παρεπόµενη επιβολή προστίµου 5.2 ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΠΑΣΧOΛΗΣΗ

5.2.1 Απόρριψη αιτήσεων υπαγωγής σε προγράµµατα επιχορήγησης του OΑΕ∆ λόγω αιφνίδιας αλλαγής της προθεσµίας υποβολής αίτησης 5.2.2 Απόρριψη αιτήσεων υπαγωγής σε προγράµµατα επιχορήγησης του OΑΕ∆

λόγω αιφνίδιας αλλαγής των τυπικών προϋποθέσεων 5.2.3 Άρνηση διορισµού επιτυχόντος σε διαγωνισµό του ΑΣΕΠ λόγω

εσφαλµένης ερµηνείας νόµου 5.2.4 Μεταβολή των προϋποθέσεων απόκτησης άδειας ασκήσεως

επαγγέλµατος βοηθού νοσηλευτή 5.3 ΠΑΙ∆ΕΙΑ - ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ

5.3.1 Καθυστέρηση καταβολής αµοιβών και ασφαλιστικών εισφορών στους εκπαιδευτές των δηµόσιων ΙΕΚ

5.3.2 Αναδροµική εγγραφή στην επετηρίδα εκπαιδευτικών τέκνου εκπατρισθέντων Ελλήνων της περιόδου 1946-1949

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·207

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

208

5.4 ΚΑΤOΙΚΙΑ - ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ ∆ΑΝΕΙΑ 5.4.1 Απώλεια δικαιώµατος έκπτωσης σε εξόφληση στεγαστικού δανείου λόγω

µη τήρησης διαδικασίας 5.4.2 Μη χορήγηση δανείου για απόκτηση πρώτης κατοικίας σε δικαιούχο 5.4.3 Απώλεια δικαιώµατος µεταφοράς «σεισµοδανείου» λόγω εφαρµογής του

σχεδίου «Καποδίστριας» 5.4.4 Καθυστέρηση έκδοσης παραχωρητηρίων ακινήτων

5.5 ΜΕΤΑΦOΡΕΣ 5.5.1 Ποιότητα µεταφορικού έργου 5.5.2 Λειτουργικά προβλήµατα υπηρεσιών

5.6 OΡΓΑΝΙΣΜOΙ ΤOΠΙΚΗΣ ΑΥΤO∆ΙOΙΚΗΣΗΣ5.6.1 ∆ιπλή επιβολή ειδικού δηµοτικού τέλους 5.6.2 Άρνηση χορήγησης του ειδικού σήµατος ελεύθερης στάθµευσης σε

µόνιµο κάτοικο λόγω µη απογραφής του 5.6.3 Απόδοση επιταγµένου ακινήτου στους ιδιοκτήτες 5.6.4 Έκδοση πιστοποιητικών χρησικτησίας από δήµους

5.7 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚOΙΝΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ 5.7.1 ∆ΕΗ

5.7.1.1 Χρέωση λογαριασµού της ∆ΕΗ µε ποσόν που δεν αφορά στην κατανάλωση

5.7.1.2 Αποζηµίωση για αλλοίωση τροφίµων λόγω διακοπής ρεύµατος 5.7.2 OΤΕ

5.7.2.1 Υπερβολική χρέωση τηλεφωνικής σύνδεσης λόγω τεχνικών προβληµάτων

5.7.3 Επιχειρήσεις ύδρευσης 5.7.3.1 Yπέρογκος λογαριασµός 5.7.3.2 Άρνηση επισκευής δικτύου ύδρευσης λόγω υψηλού κόστους

5.8 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΦOΡΕΩΝ TOY ∆ΗΜOΣΙOΥ5.8.1 Μη καταβολή αµοιβής σε µηχανικό για εκπόνηση µελέτης 5.8.2 Καθυστέρηση οριστικής παραλαβής µελέτης 5.8.3 Μη εξόφληση τιµολογίου παροχής υπηρεσιών για στέγαση

σεισµοπλήκτων 5.9 AΣKHΣH EΠIXEIPHMATIKHΣ ∆PAΣTHPIOTHTAΣ

5.9.1 Αδυναµία χορήγησης άδειας λειτουργίας παιδότοπων5.9.2 Επιβολή τέλους 2% σε καταστήµατα πώλησης «έτοιµου φαγητού»

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·208

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

209

1. ΘΕΜΑΤΙΚOΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝO ΚΑΙ ΑΡΜO∆ΙOΤΗΤΕΣΤOΥ ΚΥΚΛOΥ ΣΧΕΣΕΩΝΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ O Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη ασχο-λείται κατά κύριο λόγο µε τα προβλήµαταπου ανακύπτουν στις καθηµερινές συναλλα-γές των πολιτών µε τις υπηρεσίες του δηµο-σίου και του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα. Ταζητήµατα τα οποία καλείται να ερευνήσειαποτελούν έτσι επιµέρους ψηφίδες πουσυνθέτουν τη γενικότερη εικόνα της δηµό-σιας διοίκησης, όπως αυτή γίνεται αντιλη-πτή από τους πολίτες.Είναι χαρακτηριστικό ότι η αρµοδιότητα τουΚύκλου εκτείνεται σε όλο το πεδίο της δια-µεσολαβητικής παρέµβασης του Συνηγόρουτου Πολίτη, όπως αυτό προσδιορίζεται στονιδρυτικό του νόµο (Ν. 2477/1997). Συγκεκρι-µένα, ο Κύκλος επιλαµβάνεται υποθέσεων οιοποίες καλύπτουν το σύνολο των δηµόσιωνυπηρεσιών και οργανισµών που υπάγονταιστην αρµοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη.Σύµφωνα µε τον Κανονισµό Λειτουργίας τηςΑρχής (Π∆ 273/1999), στην αρµοδιότητα τουΚύκλου υπάγονται, µεταξύ άλλων, υποθέσειςπου αφορούν στην ποιότητα των παρεχόµε-νων υπηρεσιών καθώς και στον τρόπο καιστο επίπεδο της επικοινωνίας και της πλη-ροφόρησης που παρέχουν (ή είναι σε θέσηνα παρέχουν) οι εµπλεκόµενες δηµόσιεςυπηρεσίες. Η εκ του νόµου αρµοδιότητα τουΚύκλου εκτείνεται επίσης σε ζητήµαταφορολογίας, λειτουργίας των OΤΑ, των ∆ΕΚOκαι των οργανισµών µαζικής µεταφοράς, καιακόµη σε ζητήµατα κρατικών προµηθειών,δηµόσιας εκπαίδευσης, προστασίας τηςκατοικίας και της εργασίας, αγροτικής πολι-τικής και γεωργίας. Αυτό το εύρος της αρµο-διότητας παρέχει στον Κύκλο τη δυνατότητανα αποκτήσει µια συνολική θεώρηση τουφαινοµένου της κακοδιοίκησης στην Ελλά-δα, αλλά και του βαθµού εµπιστοσύνης πουτρέφουν οι πολίτες προς την ελληνική δηµό-σια διοίκηση.Τα συµπεράσµατα από την εξέταση τουσυνόλου των αναφορών µε τις οποίες ασχο-λήθηκε ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτηκατά το 2001 δεν διαφέρουν σηµαντικά απόεκείνα που αναπτύχθηκαν στις τρεις προη-

γούµενες ετήσιες εκθέσεις του Συνηγόρουτου Πολίτη. Έτσι, η παρατηρούµενη έλλειψηεπαρκούς και έγκυρης πληροφόρησης ωςαιτία παρανοήσεων και ταλαιπωρίας τωνσυναλλασσόµενων πολιτών, η στενή γραµ-µατική ερµηνεία των νοµοθετικών διατάξε-ων, η άρνηση εφαρµογής του νόµου λόγωτης απουσίας σχετικής υπηρεσιακής ερµη-νευτικής εγκυκλίου, η κακή συνεργασία συ-ναρµόδιων υπηρεσιών ή η µη τήρηση βασι-κών αρχών διοικητικής δράσης αποτελούνδιαπιστώσεις σχετικά µε τη λειτουργία τωνυπηρεσιών του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα,που απασχολούν τον Κύκλο Σχέσεων Κρά-τους-Πολίτη από τη σύσταση της Αρχής. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι, κατά τηνανάληψη διαµεσολαβητικού έργου το έτος2001, ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτηασχολήθηκε σε µεγάλο βαθµό µε οµάδεςαναφορών, οι οποίες ήταν οµοειδείς ωςπρος τα πραγµατικά περιστατικά που επικα-λούνταν οι πολίτες. Αυτό οδήγησε στη δρα-στηριοποίηση προς την κατεύθυνση τηςελάττωσης της κακοδιοίκησης και της βελ-τίωσης της προστασίας του διοικουµένων σεσυγκεκριµένους τοµείς διοικητικής δράσης.Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αυτών οιυποθέσεις παραµένουν εκκρεµείς, καθώς ηδιαµεσολαβητική προσπάθεια του Συνηγό-ρου του Πολίτη προσέκρουσε στην άρνησητων εµπλεκόµενων υπηρεσιών να θεραπεύ-σουν τις παραβιάσεις της νοµιµότητας καιτης αρχής της χρηστής διοίκησης που επι-σηµάνθηκαν, κυρίως λόγω του µεγάλουαριθµού των θιγόµενων πολιτών και τηςσυνεπαγόµενης ριζικής ανατροπής παγιω-µένων υπηρεσιακών πρακτικών, που θαεπέφερε η τυχόν επίλυση των υποθέσεώντους. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα συγκεκριµέ-νων οµοειδών θεµατικών κακοδιοίκησηςαλλά και µεµονωµένων υποθέσεων παρου-σιάζονται στη συνέχεια στις ενότητες «Ειδι-κότερες θεµατικές» και «Oι σηµαντικότερεςυποθέσεις ανά θεµατική κατηγορία».Περαιτέρω, στην ενότητα «Η συνταγµατικήαναθεώρηση του 2001: η καταπολέµηση τηςκακοδιοίκησης και το έργο του Κύκλου Σχέ-σεων Κράτους-Πολίτη» εκτίθενται τα σηµα-ντικά προβλήµατα διοικητικής δράσης πουεντάσσονται στην αρµοδιότητα του Κύκλουκαι αποτέλεσαν αντικείµενο άµεσης συνταγ-µατικής ρύθµισης.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·209

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

210

2. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠOΤΙΜΗΣΗΤΗΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣΤOΥ ΚΥΚΛOΥ ΣΧΕΣΕΩΝΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ

2.1 ΠΡOΒΛΗΜΑΤΑ ∆ΙOΙΚΗΤΙΚΗΣ ∆ΡΑΣΗΣ Oι παραβάσεις των διατάξεων του Κώδικα ∆ι-οικητικής ∆ιαδικασίας (Ν. 2690/1999), κα-θώς και τα ποικίλα οργανωτικά προβλήµαταπου παρουσιάζουν οι δηµόσιες υπηρεσίεςαποτέλεσαν και κατά το έτος 2001 τον βασικόκορµό των προβληµάτων διοικητικής δράσηςµε τα οποία ασχολήθηκε ο Κύκλος ΣχέσεωνΚράτους-Πολίτη. Η απουσία απάντησης ή ηκαθυστερηµένη απάντηση σε αιτήσεις πολι-τών (διαπιστώθηκε στο 8,3% των αναφορώνπου εξετάστηκαν από τον Κύκλο κατά το2001), καθώς και η καθυστέρηση έκδοσης δι-οικητικής πράξης (10,9%) συνεχίζουν νααποτελούν καθηµερινό φαινόµενο στις συναλ-λαγές των πολιτών µε τις δηµόσιες υπηρεσίες(βλ. Γράφηµα 15, κεφ. ∆’). Η διαµεσολαβητι-κή προσπάθεια του Συνηγόρου του Πολίτηστις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσειςολοκληρώθηκε επιτυχώς µόνο µε την υπενθύ-µιση του αυτονόητου, δηλαδή την υποχρέωσησεβασµού στον νόµο και στα θεµελιώδη δι-καιώµατα του πολίτη. ∆ιαπιστώθηκε έτσι ότιένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά τηςχρηστής δηµόσιας διοίκησης, δηλαδή ηακρόαση του συναλλασσόµενου πολίτη, πρέ-πει να υπενθυµίζεται στους φορείς της διοί-κησης. Η διαπίστωση αυτή εγείρει ευθέως τοζήτηµα του βαθµού συνειδητοποίησης απόπλευράς δηµοσίων υπαλλήλων της δεοντολο-γίας η οποία πρέπει να διέπει τη συµπεριφο-ρά τους προς τους πολίτες.O ίδιος προβληµατισµός προκύπτει και σεεκείνες τις περιπτώσεις όπου παρατηρείταιέλλειψη σαφήνειας (1,6%) και ελλιπής ήανύπαρκτη αιτιολόγηση διοικητικών πράξε-ων (2,4%, βλ. Γράφηµα 15, κεφ. ∆’). Και σεαυτές τις περιπτώσεις ο Συνήγορος τουΠολίτη λειτούργησε ως διαµεσολαβητής σεό,τι αφορά τη συγκέντρωση από τις εµπλε-κόµενες υπηρεσίες διευκρινιστικών στοιχεί-ων τα οποία θα µπορούσαν να είχαν δοθεί εξαρχής στους ενδιαφερόµενους πολίτες.Σοβαρότερες συνέπειες για τους πολίτεςαλλά και για την αξιοπιστία της δηµόσιαςδιοίκησης εντοπίστηκαν στις περιπτώσειςπαραβίασης των αρχών της δικαιολογηµένης

εµπιστοσύνης (1,4%) και της διαφάνειας(1,2%, βλ. Γράφηµα 16, κεφ. ∆’). Η αιφνίδιακαι αδικαιολόγητη ανατροπή των όρων καιπροϋποθέσεων παροχής επιδοµάτων καιεπιχορηγήσεων ή έκδοσης ατοµικών διοικη-τικών πράξεων, καθώς και η άρνηση επίδει-ξης δηµόσιων εγγράφων στους άµεσα ενδια-φερόµενους πολίτες ή η αδιαφάνεια σεζητήµατα δηµόσιων διαγωνισµών εντείνουντην καχυποψία των πολιτών και δυσχεραί-νουν τη δηµιουργία κλίµατος εµπιστοσύνηςστις συναλλαγές τους µε το δηµόσιο, στοι-χείο απολύτως απαραίτητο για τον εκσυγχρο-νισµό της δηµόσιας διοίκησης.H ανύπαρκτη, ελλιπής ή ακόµη και λανθα-σµένη πληροφόρηση (6,7%, βλ. Γράφηµα 15,κεφ. ∆’) υπονοµεύει επίσης την εικόνα µιαςυπεύθυνης και αποτελεσµατικής δηµόσιαςδιοίκησης. Κατά την εξέταση των υποθέσεωνόπου εντοπίστηκε το παραπάνω πρόβληµα, οΚύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη διαπίστω-σε ότι η εξυπηρέτηση των πολιτών θα µπο-ρούσε να είχε επιτευχθεί µε τη λήψη µέτρωνελάχιστου ή και ανύπαρκτου κόστους, απλώνστη σύλληψη και στην εφαρµογή τους, πουόµως προϋπέθεταν την ανάπτυξη πρωτοβου-λιών εκ µέρους των αρµόδιων υπαλλήλων.Η τυπολατρική, ανεπαρκής και ευθυνόφοβηαντιµετώπιση εκ µέρους των δηµόσιων λει-τουργών των αντικειµένων αρµοδιότητάςτους ή ακόµη η αδυναµία ή η απροθυµίατους να διεκπεραιώσουν τις υποθέσεις τωνπολιτών αναδείχθηκαν µε ιδιαίτερη ενάρ-γεια σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου διαπι-στώθηκαν οργανωτικά και λειτουργικά προ-βλήµατα των υπηρεσιών (12%), αµέλεια καιαδιαφορία (0,6%), καθώς και κακή συµπε-ριφορά από πλευράς των εµπλεκόµενωνυπαλλήλων (1%, βλ. Γράφηµα 15, κεφ. ∆’).Πρόσθετες αιτίες ταλαιπωρίας των διοικου-µένων αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτε-λούν η ασυνεννοησία και η απουσία διάθε-σης συνεργασίας µεταξύ συναρµόδιων υπη-ρεσιών, η περιχαράκωση σε στενά υπηρε-σιακά πλαίσια, η τυπική διεκπεραίωση υπο-θέσεων χωρίς να λαµβάνεται οποιαδήποτεµέριµνα για την ουσιαστική ικανοποίησητων αιτηµάτων των πολιτών ή, ακόµη, και ηαδυναµία στοιχειώδους επιχειρησιακούσχεδιασµού και κατανοµής έργου και αρµο-διοτήτων από τους υπεύθυνους προϊσταµέ-νους υπηρεσιών και, τέλος, η έλλειψη επαρ-κούς προσωπικού και χώρων λειτουργίας

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·210

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

211

των δηµόσιων υπηρεσιών. Παρά τα διάφοραµέτρα, οργανωτικής κυρίως φύσης, πουλαµβάνονται για τη βελτίωση των παρεχόµε-νων υπηρεσιών και παρά την επανειληµµέ-νη επισήµανση των παραπάνω προβληµά-των, η αποτελεσµατική αντιµετώπισή τουςπροσκρούει σε εγγενή προβλήµατα τουδηµόσιου τοµέα, όπως είναι η έλλειψη ευε-λιξίας και δηµιουργικότητας, καθώς και ηανεπαρκής γνώση του αντικειµένου απότους αρµόδιους υπαλλήλους.O Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη αντιµε-τώπισε µε ιδιαίτερη προσοχή τις περιπτώ-σεις εκείνες όπου διαπιστώθηκαν διοικητι-κές παρατυπίες (2,6%), εσφαλµένη ερµη-νεία του νόµου (3,6%), παράβαση νόµου(2,1%) και ακόµη παράλειψη οφειλόµενηςενέργειας (4%, βλ. Γράφηµα 15, κεφ. ∆’) καιµη εφαρµογή της αρχής της χρηστής διοί-κησης (2,7%, βλ. Γράφηµα 16, κεφ. ∆’). Ταπαραπάνω προβλήµατα διοικητικής δράσηςαποτελούν ακραίες µορφές κακοδιοίκησηςδιότι προσβάλλουν ευθέως τη νοµιµότητα, ηδε θεραπεία τους απαιτεί τη συνεργασία τωνεµπλεκόµενων υπηρεσιών, καθώς και τωνπροϊστάµενων αρχών τους. Πάντως, η συ-χνότητα εµφάνισης τέτοιων προβληµάτωνσυντηρεί την εσφαλµένη και υπερβολική,αλλά αρκετά διαδεδοµένη εικόνα µιας διοί-κησης που «νοµοθετεί» κατά το δοκούν καιαδιαφορεί για την τήρηση των νόµων που ηίδια πρώτη οφείλει να σέβεται. Στο ίδιο πλαίσιο, η άρνηση της διοίκησης ναεκτελέσει δικαστικές αποφάσεις αφορά µενσε λίγες περιπτώσεις (1,4%, βλ. Γράφηµα15, κεφ. ∆’) από εκείνες που απασχόλησαντον Κύκλο κατά το 2001, αποτελεί όµως φαι-νόµενο που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή,καθώς συνιστά σοβαρότατη και ανεπίτρεπτηυπέρβαση εξουσίας και οδηγεί ουσιαστικάσε αµφισβήτηση βασικών όψεων του κρά-τους δικαίου, το οποίο αποτελεί θεµελιώδησυνταγµατική αρχή της ελληνικής πολιτείας(άρθρο 26 του Συντάγµατος).

2.2 ΕΛΕΓΧOΜΕΝOΙ ΦOΡΕΙΣΤο Υπουργείο Oικονοµικών και ειδικότερα οιδηµόσιες οικονοµικές υπηρεσίες αποτέλε-σαν το αντικείµενο των περισσότερων ανα-φορών µε τις οποίες ασχολήθηκε ο ΚύκλοςΣχέσεων Κράτους-Πολίτη κατά το 2001. Ητάση αυτή, που άλλωστε σηµειώθηκε και ταπροηγούµενα χρόνια, οφείλεται κυρίως στην

πολυνοµία και την πολυπλοκότητα πουχαρακτηρίζει το ελληνικό φορολογικόσύστηµα αλλά και στην περίοδο προσαρµο-γής στο πληροφορικό σύστηµα TAXIS, κατάτην οποία, όπως ήταν αναµενόµενο, παρα-τηρήθηκαν προβλήµατα εξοικείωσης απότους χειριστές-υπαλλήλους αλλά και απότους φορολογουµένους. Τα λειτουργικά-οργανωτικά προβλήµατα, η καθυστέρησηέκδοσης διοικητικών πράξεων και η καθυ-στέρηση/µη απάντηση σε αιτήµατα πολιτώνσυνιστούν τα βασικότερα προβλήµατα διοι-κητικής δράσης που παρατηρούνται στοΥπουργείο Oικονοµικών και στις υπαγόµε-νες σε αυτό υπηρεσίες. Εξάλλου, η αναπό-φευκτη έκδοση πολυάριθµων εγκυκλίων γιατην ερµηνεία και τη λεπτοµερειακή εφαρ-µογή των φορολογικών νόµων οδηγεί πολ-λές φορές στην άκαµπτη εφαρµογή τωνσχετικών νοµοθετικών διατάξεων ή ακόµηκαι σε ερµηνεία αντίθετη µε την πραγµατικήβούληση του νοµοθέτη. Παρατηρείται έτσικατά την εφαρµογή του νόµου, λόγω άγνοιαςή εσφαλµένης ερµηνείας του υπηρεσιακούκαθήκοντος, παραβίαση των κανόνων τηςεπιείκειας και της αναλογικότητας, πουαποτελούν βασικές αρχές της χρηστής διοί-κησης. ∆υσλειτουργίες εντοπίζονται ακόµηστην επαρκή πληροφόρηση των πολιτών σεό,τι αφορά τόσο τα δικαιώµατα και τις υπο-χρεώσεις τους όσο και τη σαφήνεια και τηναιτιολόγηση των διοικητικών πράξεων.Oι Oργανισµοί Tοπικής Aυτοδιοίκησης Α’και Β’ βαθµού αποτέλεσαν αντικείµενο µε-γάλου αριθµού υποθέσεων που απασχόλη-σαν τον Κύκλο κατά το 2001. Η διαπίστωσηαυτή εν µέρει εξηγείται από το γεγονός ότιοι OΤΑ είναι αρµόδιοι για τη ρύθµιση πολ-λών ζητηµάτων που επηρεάζουν την καθη-µερινή ζωή των πολιτών. Oι περισσότερεςαναφορές (72%) της κατηγορίας αυτής αφο-ρούν σε δήµους ή κοινότητες και κατανέµο-νται γεωγραφικά σε όλη την ελληνική επι-κράτεια (23% ∆ήµος Αθηναίων, 2% ∆ήµοςΘεσσαλονίκης, 74% άλλοι δήµοι της χώρας.Το ίδιο παρατηρείται και στις αναφορές γιατις νοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις: ΝΑ Αθη-νών 13%, ΝΑ Ανατολικής Αττικής 13%, ΝΑΠειραιά 9%, ΝΑ Θεσσαλονίκης 9%, ΝΑ τηςυπόλοιπης χώρας 56%). Από την επεξεργα-σία των σχετικών αναφορών προέκυψε ότι οιπαραβιάσεις του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδι-κασίας (µη απάντηση ή καθυστερηµένη

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·211

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

212

απάντηση σε αιτήσεις πολιτών, καθυστερή-σεις στην έκδοση διοικητικών πράξεων ήστην εκτέλεση υλικών ενεργειών) και η ανε-παρκής πληροφόρηση των πολιτών αποτε-λούν τα βασικότερα προβλήµατα διοικητι-κής δράσης, κυρίως στους OΤΑ Α’ βαθµού.Λόγω του όγκου των σχετικών αναφορών,αντικείµενο ιδιαίτερης εξέτασης από τονΚύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη αποτέλε-σαν η νοµιµότητα επιβολής των ποικίλωνδηµοτικών τελών (βλ. παρακάτω 4.2), καθώςκαι η µη καταβολή αποζηµιώσεων απόαπαλλοτριώσεις στις οποίες προβαίνουν δή-µοι της χώρας. Η ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιώνκαι οι αµφισβητήσεις του ύψους των σχετι-κών τιµολογίων κατανάλωσης αποτελούν ταβασικότερα προβλήµατα που προέκυψαναπό αναφορές πολιτών που στρέφονται ενα-ντίον των Επιχειρήσεων Κοινής Ωφέλειας.Χαρακτηριστικές υποθέσεις, όπως η έλλει-ψη υδροδότησης ή ηλεκτροδότησης νεοσύ-στατων οικισµών και εξοχικών κατοικιών, ηµη καταβολή αποζηµίωσης για απώλειαδεµάτων, η καθυστερηµένη παράδοση τουταχυδροµείου ή ακόµη υπερβολικές χρεώ-σεις για τηλεφωνικές συνδιαλέξεις επιλύ-θηκαν ύστερα από διαµεσολαβητικές προ-σπάθειες του Συνηγόρου του Πολίτη προςτους αντίστοιχους οργανισµούς. Σηµαντικάπροβλήµατα πληροφόρησης και διοικητι-κών παρατυπιών παρατηρήθηκαν σε δηµοτι-κές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευ-σης που, αν και αυτόνοµες επιχειρήσεις,παρουσιάζουν αρκετές φορές τις ίδιεςπαθογένειες µε τους OΤΑ, στο πλαίσιο τωνοποίων λειτουργούν. Oι γενικότερες δυσλειτουργίες του ∆ΙΚΑΤΣΑκαι οι καθυστερήσεις που σηµειώθηκανστην καταβολή των δεδουλευµένων σε καθη-γητές των ΙΕΚ αποτέλεσαν τα βασικά προ-βλήµατα που απασχόλησαν τον Κύκλο Σχέ-σεων Κράτους-Πολίτη σε ό,τι αφορά τοντοµέα ευθύνης του Υπουργείου Εθνικής Παι-δείας και Θρησκευµάτων. Η πλειονότητα τωνυποθέσεων που αφορούσαν στο ΥπουργείοΕργασίας επικεντρώνεται στα σηµαντικάοργανωτικά προβλήµατα του OΑΕ∆ και στασοβαρά κενά στην έγκυρη και έγκαιρη πλη-ροφόρηση των πολιτών από τον εν λόγωφορέα. O Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτηασχολήθηκε επίσης µε την εκτέλεση δηµό-σιων έργων αρµοδιότητας του Υπουργείου

Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ηµοσίωνΈργων, καθώς και µε δηµόσιες προµήθειεςαρµοδιότητας του Υπουργείου Πολιτισµού.Τέλος, ο Συνήγορος του Πολίτη ανέλαβε δια-µεσολαβητικό ρόλο σε µεµονωµένες περι-πτώσεις, που αφορούσαν στα ίδια ή σε άλλαυπουργεία, όπου διαπιστώθηκαν οργανωτικάπροβλήµατα ή παραβίαση της προθεσµίαςαπάντησης σε αιτήµατα πολιτών ή της προ-θεσµίας έκδοσης διοικητικών πράξεων.

2.3 ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΑΦOΡΩΝ

2.3.1 Συνεργασία µε τις δηµόσιες υπηρεσίεςΚατά την εξέταση των αναφορών που διεκ-περαιώθηκαν µέσα στο 2001 διαπιστώθηκεβελτίωση του βαθµού συνεργασίας µε τιςελεγχόµενες δηµόσιες υπηρεσίες. Παρατη-ρήθηκε επίσης αύξηση των επαρκώς αιτιο-λογηµένων απαντήσεων από τις δηµόσιεςυπηρεσίες στα έγγραφα του Συνηγόρου τουΠολίτη, καθώς και µείωση του χρόνου αντα-πόκρισης σε αιτήσεις για παροχή διευκρινι-στικών στοιχείων και πληροφοριών σχετικάµε υποθέσεις πολιτών. Επίσης, χαρακτηρι-στικό του κλίµατος εµπιστοσύνης που στα-διακά οικοδοµείται ανάµεσα στις δηµόσιεςυπηρεσίες και τον Συνήγορο του Πολίτηείναι και το γεγονός ότι µεγάλο ποσοστό τωνβάσιµων αναφορών που εξέτασε ο ΚύκλοςΣχέσεων Κράτους-Πολίτη (βλ. Πίνακα 3,κεφ. ∆’) επιλύθηκε έπειτα από απλή διαµε-σολάβηση, δηλαδή είτε µε τηλεφωνική επι-κοινωνία µε την αρµόδια υπηρεσία είτε αµέ-σως ύστερα από έγγραφη ή προφορική επι-σήµανση από τον Συνήγορο του Πολίτη τωνπροβληµάτων διοικητικής δράσης που δια-πιστώθηκαν στην κάθε περίπτωση. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και η συνεργασίαµε την πολιτική ηγεσία των υπουργείων, στιςπεριπτώσεις εκείνες όπου η διαµεσολαβη-τική προσπάθεια προς τις εµπλεκόµενεςυπηρεσίες δεν έφερε αποτέλεσµα. Παρατη-ρήθηκε όµως και κατά το έτος 2001 το φαι-νόµενο να αναθέτει ο αρµόδιος υπουργόςτην εξέταση και την απάντηση των σχετικώνπορισµάτων του Συνηγόρου του Πολίτη στιςίδιες τις υπηρεσίες ή τους οργανισµούς απότους οποίους είχε προκύψει το πρόβληµα.Στις περισσότερες περιπτώσεις όµως ηπρακτική αυτή ισοδυναµεί ουσιαστικά µεάρνηση παρέµβασης της πολιτικής ηγεσίας,καθώς η εµπλεκόµενη υπηρεσία ευλόγως

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·212

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

213

θα εµµείνει στην ήδη γνωστή στον Συνήγοροτου Πολίτη αρνητική στάση της. Παρά την παρατηρούµενη βελτίωση στησυνεργασία του Συνηγόρου του Πολίτη µε τηδιοίκηση, φαινόµενα δυσπιστίας και άρνη-σης συνεργασίας συνεχίζουν να δυσχεραί-νουν το έργο του Κύκλου. Αυτά εντοπίζονταισυνήθως, αν και όχι αποκλειστικά, στη συ-νεργασία του µε τις αρχές των OΤΑ Α’ βαθ-µού. O Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτηεπιδιώκει να συµβάλει στην εξάλειψη αυτώντων φαινοµένων, συνεργαζόµενος είτε µετην πολιτική ηγεσία είτε µε συλλογικούςφορείς, όπου αυτοί υπάρχουν (π.χ. η Κεντρι-κή Ένωση ∆ήµων και Κοινοτήτων), και υπο-βάλλοντας οργανωτικές και νοµοθετικέςπροτάσεις για τη βελτίωση της ποιότηταςτων παρεχόµενων υπηρεσιών.

2.3.2 Τρόποι παρέµβασης και ανάληψης δια-µεσολαβητικού έργουΗ ενασχόληση του Κύκλου Σχέσεων Κρά-τους-Πολίτη µε υποθέσεις που αφορούν σεένα ευρύ φάσµα δηµόσιων υπηρεσιών συνε-πάγεται την αντιµετώπιση ποικίλων αντιλή-ψεων και πρακτικών της δηµόσιας διοίκη-σης. Εξάλλου, η σοβαρότητα των περιπτώ-σεων κακοδιοίκησης επίσης ποικίλλει,καθώς µπορεί να κυµαίνεται από µια απλήοργανωτική δυσλειτουργία έως και τηναπουσία συγκεκριµένης νοµοθετικής ρύθ-µισης. Η πολυµορφία των προβληµάτωναντανακλάται στην ποικιλία που χαρακτηρί-ζει τους τρόπους εξέτασης των αναφορώναπό τον Κύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη. Η απλή διαµεσολάβηση (βλ. παραπάνω2.3.1) ή η ενηµέρωση του πολίτη σχετικά µετα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις του απο-τελούν συνηθισµένο και αρκετά αποτελε-σµατικό τρόπο διεκπεραίωσης των αναφο-ρών που εµπλέκουν υπηρεσίες του Υπουρ-γείου Oικονοµικών ή εντοπίζουν παραβιά-σεις του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας.Χαρακτηριστικά αναφέρεται η διαγραφήπροσαυξήσεων χρέους προς το δηµόσιοεξαιτίας µη έγκαιρης κοινοποίησης τηςσχετικής ατοµικής ειδοποίησης στον πολίτηύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία τουχειριστή της υπόθεσης µε το δικαστικότµήµα της αρµόδιας ∆OΥ. Σε µερικές περι-πτώσεις όπου προκύπτουν οργανωτικά προ-βλήµατα των εµπλεκόµενων υπηρεσιών κρί-νεται αναγκαία η πραγµατοποίηση αυτοψίας

και επιτόπιας έρευνας από τους επιστήµο-νες του Κύκλου στην έδρα της υπηρεσίας.Ακραίο παράδειγµα επίλυσης διαφοράς µεαυτόν τον τρόπο είναι η ανεύρεση φακέλου,θεωρούµενου ως χαµένου, ύστερα από προ-σωπική αναζήτησή του από επιστήµονες τουΚύκλου στα αρχεία της ∆ιεύθυνσης Συγκοι-νωνιών της Νοµαρχιακής ΑυτοδιοίκησηςΑθηνών-Πειραιά. Η διοργάνωση συσκέψεωνµε ανώτερους υπαλλήλους ή µε τις διοική-σεις των οργανισµών και των υπηρεσιώνεπιδιώκεται στις περιπτώσεις εκείνες όπουκρίνεται ότι υπάρχει περιθώριο επίλυσηςτης διαφοράς παρά την άρνηση της διοίκη-σης να εφαρµόσει τις προτάσεις του Συνη-γόρου του Πολίτη. Ακόµη, σε περιπτώσειςόπου παρατηρήθηκε διάσταση απόψεων ήαδυναµία συνεργασίας µεταξύ περισσότε-ρων φορέων, ο Κύκλος προσκάλεσε εκπρο-σώπους των εµπλεκόµενων υπηρεσιών σεκοινή σύσκεψη, µε στόχο την επίλυση τωνπροβληµάτων συνεννόησης και την εξυπη-ρέτηση των πολιτών (βλ. χαρακτηριστικάπαρακάτω 5.4.4).

2.3.3 Αναφορές εκτός αρµοδιότητας του Συ-νηγόρου του ΠολίτηΑρκετοί πολίτες προσφεύγουν στον Συνήγο-ρο του Πολίτη ζητώντας τη διαµεσολάβησήτου για θέµατα που δεν εµπίπτουν στηναρµοδιότητά του, όπως αυτή προσδιορίζεταιαπό τον ιδρυτικό του νόµο (Ν. 2477/1997)και τον Κανονισµό Λειτουργίας του (Π∆273/1999). Η τάση αυτή πρέπει κατά βάσηνα αποδοθεί στην εικόνα ικανοποιητικήςαπότελεσµατικότητας και γενικότερης απο-δοχής του θεσµού, η οποία τείνει να χαρα-κτηρίσει τον Συνήγορο του Πολίτη έπειτααπό τρία χρόνια λειτουργίας. ∆εν παύειόµως να προκαλεί προβληµατισµό σε ό,τιαφορά την ορθή ενηµέρωση του κοινού γιατις αρµοδιότητες και τον τρόπο λειτουργίαςτης Αρχής. Το 31,72% του συνόλου των αναφορών πουπεριήλθαν στον Κύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη µέσα στο έτος 2001, δηλαδή 1628αναφορές (βλ. Πίνακα 1, κεφ. ∆’), δεν εµπί-πτουν στην αρµοδιότητα του Συνηγόρου τουΠολίτη. Μεγάλο ποσοστό των αναφορώναυτών (151 των εκτός αρµοδιότητας αναφο-ρών) προέρχεται από πολίτες που ζητούν τηδιαµεσολάβηση του Συνηγόρου του Πολίτη σειδιωτικές διαφορές ή σε διαφορές τους µε

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·213

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

214

δηµόσιους φορείς που όµως εξαιρούνται τηςαρµοδιότητας της Αρχής (396 αναφορές).Στον Συνήγορο του Πολίτη προσφεύγουν επί-σης πολλοί δηµόσιοι υπάλληλοι (240 αναφο-ρές) για την επίλυση υπηρεσιακών τουςζητηµάτων, που επίσης εκφεύγουν της αρµο-διότητας της Αρχής. Πολλές από τις εκτόςαρµοδιότητας αναφορές (449 αναφορές)αποτελούν κοινοποιήσεις αναφορών σεάλλες υπηρεσίες ή αναφέρονται σε γενικότε-ρα ζητήµατα, χωρίς να περιέχουν συγκεκρι-µένο αίτηµα. Εξάλλου, αρκετοί πολίτεςζητούν τη διαµεσολάβηση του Συνηγόρου τουΠολίτη χωρίς ωστόσο να έχει προηγηθείσυγκεκριµένη πράξη ή παράλειψη της διοί-κησης µε την οποία να προσβάλλεται δικαίω-µά τους (38 αναφορές) ή χωρίς να έχουνέννοµο συµφέρον (19 αναφορές) ή ακόµηενώ η υπόθεσή τους εκκρεµεί ενώπιον τωναρµόδιων δικαστηρίων (75 αναφορές). Τέλος,31 από τις εκτός αρµοδιότητας αναφορέςπου περιήλθαν στον Κύκλο κατά το έτος 2001δεν περιείχαν τα ελάχιστα απαιτούµενα τυπι-κά στοιχεία (στοιχεία επικοινωνίας, υπογρα-φή) και 96 είχαν υποβληθεί µετά την παρέ-λευση εξαµήνου από την πράξη ή την παρά-λειψη της διοίκησης. Επισηµαίνεται πάντωςότι ο Κύκλος εξαντλεί τα περιθώρια πουπαρέχει ο νόµος. Σε κάθε περίπτωση, ο πολί-της ενηµερώνεται το συντοµότερο δυνατόνεγγράφως και αρκετές φορές και τηλεφωνι-κώς για τους λόγους που δεν επιτρέπουν στονΣυνήγορο του Πολίτη να αναλάβει διαµεσο-λαβητικό έργο (βλ. Πίνακα 2, κεφ. ∆’).

3. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤOΥ 2001:Η ΚΑΤΑΠOΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣΚΑΚO∆ΙOΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤO ΕΡΓO ΤOΥΚΥΚΛOΥ ΣΧΕΣΕΩΝΚΡΑΤOΥΣ-ΠOΛΙΤΗ O συντακτικός νοµοθέτης του 2001 (Ζ’ Ανα-θεωρητική Βουλή των Ελλήνων, ψήφισµατης 6ης Απριλίου 2001), θέλοντας να ανα-δείξει τη σπουδαιότητα ορισµένων υποχρε-ώσεων της διοίκησης, τις ανήγαγε σε ρητέςσυνταγµατικές υποχρεώσεις. Oι υποχρεώ-σεις αυτές µέχρι τώρα προβλέπονταν απόνοµοθετικές κυρίως διατάξεις ή απέρρεαν

κατά έµµεσο τρόπο από γενικές συνταγµατι-κές αρχές. Στην επιλογή αυτή του συντακτι-κού νοµοθέτη, αναµφίβολα, δεν ήταν άµοιροσηµασίας το γεγονός ότι στην πράξη οι υπο-χρεώσεις αυτές παραβιάζονταν συχνά απότη διοίκηση, αν και προβλέπονταν από δια-τάξεις του κοινού δικαίου. Πράγµατι, όπως προκύπτει από τις προη-γούµενες ετήσιες εκθέσεις του Συνηγόρουτου Πολίτη, η καθυστέρηση των δηµόσιωνυπηρεσιών να απαντούν στα ερωτήµατα ή τιςαιτήσεις που τους υποβάλλονται από τουςπολίτες, η ελλιπής πληροφόρηση, η άρνησήτους να χορηγούν στους ενδιαφεροµένουςέγγραφα που φυλάσσονται στο αρχείο τους ήνα εκτελούν δικαστικές αποφάσεις πουέχουν εκδοθεί σε βάρος τους, καθώς και ηεπιβολή διοικητικών µέτρων δυσανάλογωνσε σχέση µε τον σκοπό που επιδιώκει ονοµοθέτης αποτελούν φαινόµενα τα οποίαθα µπορούσαν να αποδώσουν το στίγµα τηςπαθολογίας από το οποίο πάσχει η σύγχρο-νη ελληνική διοίκηση.

3.1 ΤO ∆ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡOΦOΡΗΣΗΚΑΙ Η ΥΠOΧΡΕΩΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΤΩΝ∆ΗΜOΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΕ OΡΙΣΜΕΝΗΠΡOΘΕΣΜΙΑ Όπως συνάγεται από τα συµπεράσµατα πουέχει εξαγάγει ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη, η ελληνική δηµόσια διοίκηση ταλα-νίζεται κυρίως από τα λειτουργικά-οργανω-τικά προβλήµατα των δηµόσιων υπηρεσιών(17% των βάσιµων αναφορών το 2000 και12% το 2001), τα οποία όµως είναι, ως επίτο πλείστον, άρρηκτα συνδεδεµένα µε άλλεςενδηµούσες µορφές κακοδιοίκησης, όπωςη καθυστέρηση στην απάντηση των αιτηµά-των των πολιτών (22,9% το 1999, 12% το2000 και 10,9% το 2001) και η έλλειψη πλη-ροφόρησης (20% το 1999, 11,4% το 2000και 6,7% το 2001). Η έλλειψη πληροφόρησης, εκτός του ότισυνιστά παραβίαση της αρχής της διαφάνει-ας στη δράση της δηµόσιας διοίκησης, απο-τελεί επιπροσθέτως σηµαντικότατο πρόβλη-µα, γιατί οδηγεί συχνά σε απώλεια του ίδιουτου δικαιώµατος του πολίτη. Θα ήταν επιβε-βληµένο να αναφερθεί ότι σε πολλές περι-πτώσεις η επιτυχής επίλυση υποθέσεωνσυνίσταται ακριβώς στην παροχή αξιόπιστωνπληροφοριών για τη φύση του προβλήµατοςκαι το νοµικό ή διαδικαστικό πλαίσιο που το

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·214

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

215

διέπει, καθώς και στην υπόδειξη των εναλ-λακτικών λύσεων που τυχόν υπάρχουν ήακόµη και στην καθοδήγηση των πολιτώνσχετικά µε τον τρόπο υποβολής των ενστά-σεων προς τα αρµόδια όργανα της διοίκη-σης (διοικητικός έλεγχος) απέναντι σεδυσµενείς γι’ αυτούς διοικητικές πράξεις.Το δικαίωµα στην πληροφόρηση συνδέεταιστενά και µε την άρνηση χορήγησης δηµό-σιων και ιδιωτικών εγγράφων που φυλάσσειη διοίκηση στα αρχεία της. Πρόκειται γιαµορφή κακοδιοίκησης που εµφανίζεται σεµικρότερο ποσοστό από τις παραπάνω (1,5%το 1999, 1,7% το 2000 και 1,2% το 2001).Ποιοτικά όµως είναι εξίσου σηµαντική, γιατίκαταδεικνύει τη λειτουργία µιας «κλει-στής», αδιαφανούς και γραφειοκρατικήςδιοίκησης και παραπέµπει σε παλαιότερεςεποχές, όταν η έννοια ενός στενά νοούµενουδηµόσιου συµφέροντος λειτουργούσε ωςδικαιολογία για την παρεµπόδιση στην πρό-σβαση στοιχείων αναγκαίων για τον χειρισµόυποθέσεων. ∆εν είναι τυχαίο ότι αυτή ηάρνηση συνοδεύεται συνήθως µε το επιχεί-ρηµα ότι η ελεύθερη πρόσβαση των πολιτώνπαρακωλύει τη λειτουργία των δηµόσιωνυπηρεσιών. Τα ίδια ισχύουν και για πολλέςνοµοθετικές διατάξεις ή πρακτικές που επι-βάλλουν το απόρρητο της διοικητικής διαδι-κασίας και έρχονται σε αντίθεση µε τονεκσυγχρονισµό της δηµόσιας διοίκησης,χωρίς προφανή λόγο. Σε συνδυασµό µε τηνπαρατηρούµενη καθυστέρηση απάντησηςσε αιτήσεις των διοικουµένων, τα φαινόµενααυτά ταλαιπωρούν τους πολίτες στις καθη-µερινές συναλλαγές τους µε τις δηµόσιεςυπηρεσίες και ευνοούν τη δηµιουργία µιας«απαξιωτικής» κοινής πεποίθησης για τηλειτουργία της δηµόσιας διοίκησης. Το µείζον αποτέλεσµα της ύπαρξης αδιαφα-νών διαδικασιών, του µεγάλου χρόνου πουαπαιτείται για τη διεκπεραίωση των υποθέ-σεων των πολιτών και γενικότερα της έλλει-ψης ενός ορθολογικά οργανωµένου διοικη-τικού µηχανισµού είναι η δηµιουργία συνθη-κών που ευνοούν την ανάπτυξη παράνοµωνσυµπεριφορών και υποθάλπουν τη διαφθο-ρά στον δηµόσιο τοµέα. Η διαφθορά δηµό-σιων λειτουργών συνήθως εντοπίζεται σε«γραφειοκρατικά» συστήµατα κοινωνιώνύστερης ανάπτυξης, τα οποία διακρίνονταιαπό εµφανείς δυσλειτουργίες. Αδυνατώνταςνα ανταποκριθούν στις σύγχρονες λειτουργι-

κές ανάγκες των πολιτών, τα συστήµατααυτά αποτελούν προνοµιακούς χώρουςεµφάνισης φαινοµένων διαφθοράς. Ενδει-κτικά αναφέρεται ότι το πρόβληµα εντοπίζε-ται (ή τουλάχιστον µπορεί εύλογα να θεωρη-θεί ότι υποκρύπτεται) σε περιπτώσεις λ.χ.όπου εµποδίζεται η ελεύθερη πρόσβασητων πολιτών,α) σε αποτελέσµατα πειθαρχικών ελέγχων ήσε στοιχεία αποδεικτικά προσόντων διορι-σµού στο δηµόσιο, β) σε στοιχεία, οικονοµικά και άλλα, πουτηρούν στα αρχεία τους οι δηµόσιες υπηρε-σίες, γ) σε γραπτά υποψηφίων σε διαγωνισµούς,αλλά και δ) στην ενηµέρωση µέσα σε εύλογο χρονικόδιάστηµα, η οποία όµως δεν παρέχεται,καθώς ακυρώνεται από χρονοβόρες καιπολύπλοκες διαδικασίες που προάγουν τηναδιαφάνεια. Στο πλαίσιο χειρισµού ικανού αριθµού υπο-θέσεων, όπου οι προσφεύγοντες ανέφερανεµπόδια και δυσκολίες στην πρόσβασή τουςσε διοικητικά έγγραφα, ο Συνήγορος τουΠολίτη διαπίστωσε ευθεία παραβίαση τωνσχετικών νοµοθετικών διατάξεων, γεγονόςπου µε τη σειρά του εγείρει εύλογες υπόνοι-ες για την ύπαρξη ισχυρών υπόγειων δια-συνδέσεων µεταξύ της αδιαφάνειας, τηςσυναλλαγής και της διαφθοράς. Η έννοια της πληροφόρησης και της διαφά-νειας συνδέεται στενά και µε την έννοια τηςλογοδοσίας των δηµόσιων υπηρεσιών, ηοποία παραπέµπει στη δυνατότητα ελέγχουπου παρέχει στον πολίτη η ύπαρξη γνωστώνκαι ευκρινών κανόνων που διασφαλίζουν ότιη δράση της δηµόσιας διοίκησης δεν υπα-κούει µόνο στην αρχή της νοµιµότητας, αλλάπραγµατοποιείται κατά τρόπο σταθερό καιάρα προβλέψιµο, ορθό και βασισµένο σεκανόνες «καλής διοικητικής πρακτικής»,που εξειδικεύονται µε βασικές αρχές τουδηµοκρατικού κράτους δικαίου, όπως είναιη αναλογικότητα, η επιείκεια και η χρηστήδιοίκηση. Η αύξουσα πρόσβαση σε επίση-µες πηγές πληροφόρησης επιτρέπει στουςπολίτες να εµπλακούν περισσότερο και,µέσα από την καθηµερινή πρακτική, πιοάµεσα στη διαδικασία της διαµόρφωσηςτων διοικητικών πράξεων, ακόµη και στηδιαδικασία κατάρτισης των σχετικών νοµο-θετικών ρυθµίσεων ή της λήψης αποφάσε-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·215

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

216

ων στο πλαίσιο αρµοδιότητας των OΤΑ. Εντέλει, όλη αυτή η διαδικασία λειτουργείνοµιµοποιητικά για τη δράση της δηµόσιαςδιοίκησης, ενισχύοντας τον σεβασµό προςτον νόµο και την αρχή της νοµιµότητας. Κάτιτέτοιο συµβάλλει καταλυτικά στην εµπέδω-ση µιας σχέσης εµπιστοσύνης µεταξύ πολι-τών και διοίκησης, ακριβώς διότι αποτελείαπτή και καθηµερινή διαβεβαίωση ότι απο-στολή της διοίκησης δεν είναι και δεν µπο-ρεί να είναι άλλη από το να υπηρετεί τονπολίτη κατά τρόπο δίκαιο, έντιµο, αποτελε-σµατικό και διαφανή.

3.1.1 Άρθρο 5A, παράγραφος 1 του ΣυντάγµατοςΤο άρθρο 5A, παράγραφος 1 του Συντάγµα-τος καθιερώνει το δικαίωµα στην πληροφό-ρηση απέναντι σε όλες τις πηγές, δηµόσιεςκαι ιδιωτικές. Συγχρόνως δε ορίζει ότιπεριορισµοί µπορεί να τεθούν µόνο µε νόµοκαι εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι, γιαλόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησηςτου εγκλήµατος και προστασίας δικαιωµά-των τρίτων (π.χ. πνευµατική ιδιοκτησία). Ηνέα συνταγµατική διάταξη αποσκοπεί να κα-τοχυρώσει τη διαφάνεια στον ύψιστο δυνατόβαθµό. Ταυτόχρονα όµως αποτελεί πραγµα-τικό και νοµικό επιστέγασµα των συµπερα-σµάτων που έχει διατυπώσει µε έµφαση σεπροηγούµενες ετήσιες εκθέσεις του ο Συ-νήγορος του Πολίτη.Συγκεκριµένα, πριν από την τελευταία ανα-θεώρηση, το άρθρο 10, παράγρ. 1 του Συ-ντάγµατος καθιέρωνε ήδη την υποχρέωσητης αρµόδιας αρχής να απαντά σε αίτησηπληροφοριών, εφόσον αυτό προβλεπόταναπό τον νόµο. Η υποχρέωση όµως αυτή ήτανατελής, δεδοµένου ότι για την ενεργοποίησήτης ήταν αναγκαία η έκδοση νόµου. Πράγ-µατι, ο N. 1599/1986 καθιέρωσε (άρθρο 16)το δικαίωµα των πολιτών να λαµβάνουνγνώση των διοικητικών εγγράφων, ενώ ο νε-ότερος Κώδικας ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας(Ν. 2690/1999) διεύρυνε το δικαίωµα αυτό,επεκτείνοντάς το και στα ιδιωτικά έγγραφαπου φυλάσσονται στις δηµόσιες υπηρεσίες,µε την προϋπόθεση ότι ο αιτούµενος πολί-της έχει ειδικό έννοµο συµφέρον. Είναισυνεπώς σαφής η τάση του νοµοθέτη ναδιευρύνει το πεδίο εφαρµογής της αρχήςτης διαφάνειας και όχι να το περιορίσει. Η σηµασία του άρθρου 5A, παράγρ. 1 τουΣυντάγµατος συνίσταται στο ότι διευρύνει το

δικαίωµα του άρθρου 10, παράγρ. 1, και αυ-τό κατά τρόπο διττό: αφενός µεν ως προς τοπεριεχόµενό του, δεδοµένου ότι η έννοιατης πληροφόρησης είναι ευρύτερη από τηνέννοια της αίτησης πληροφοριών, αφετέρουδε ως προς τον κύκλο των φορέων της αντί-στοιχης υποχρέωσης, δεδοµένου ότι το δι-καίωµα πληροφόρησης αντιτάσσεται ακόµηκαι απέναντι σε ιδιωτικές πηγές πληροφό-ρησης, δυνάµει του άρθρου 25, παράγρ. 1,το οποίο καθιερώνει την τριτενέργεια τωνσυνταγµατικών δικαιωµάτων. Σε ό,τι αφοράτον Κύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη, οοποίος καλείται συχνά να επιλύσει προβλή-µατα που ανακύπτουν από την άρνηση φορέ-ων ελεγχόµενων από αυτόν να χορηγήσουνστους ενδιαφεροµένους έγγραφα πουφυλάσσουν, η συνταγµατική αυτή διάταξηεπιτρέπει τη θεµελίωση µιας διττής υποχρέ-ωσης της διοίκησης έναντι του πολίτη: αφε-νός µεν της χορήγησης κειµένων, όταν ηυπαγωγή τους στην έννοια «έγγραφο» µπο-ρεί να προκαλεί αµφιβολίες (π.χ. η βαθµο-λογία σε διαγωνισµούς), αφετέρου δε τηςχορήγησης εγγράφων από Nοµικά Πρόσω-πα Iδιωτικού ∆ικαίου στα οποία δεν εφαρ-µόζεται ο Κώδικας ∆ιοικητικής ∆ιαδικα-σίας. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν, µετα-ξύ άλλων, οι Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλει-ας, ορισµένες από τις οποίες έχουν εξαιρε-θεί από τον δηµόσιο τοµέα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα που εµπίπτει σ’αυτή την κατηγορία αποτελεί το ΊδρυµαΚρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ), το οποίο είχεαρνηθεί να χορηγήσει σε πολίτη αντίγραφατων γραπτών συνυποψηφίου του και την ανα-λυτική του βαθµολογία σε διαγωνισµό στονοποίο συµµετείχαν µόνον οι δύο παραπάνω(υπόθεση 9966/2000). Με έγγραφό του προςτο ΙΚΥ, ο Συνήγορος του Πολίτη υποστήριξεότι, σύµφωνα µε το άρθρο 5, παράγρ. 2 τουΚώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας (Ν. 2690/1999), όποιος έχει ειδικό έννοµο συµφέρονδικαιούται να λάβει γνώση των ιδιωτικώνεγγράφων που φυλάσσονται στις δηµόσιεςυπηρεσίες και είναι σχετικά µε υπόθεσή τουπου εκκρεµεί ή έχει διεκπεραιωθεί απόαυτές. Σε απάντησή του, το ΙΚΥ αντέταξε ότιτα γραπτά δεν µπορούν να υπαχθούν στηνκατηγορία των ιδιωτικών εγγράφων πουφυλάσσονται σε δηµόσια υπηρεσία, αλλάαποτελούν «ειδική περίπτωση» και εν πάσηπεριπτώσει εντάσσονται στη λογική µιας

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·216

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

217

εθιµικής πρακτικής που ακολουθεί το Ίδρυ-µα ως προς το θέµα αυτό από την ίδρυσή τουτο 1951. Με πόρισµά του προς τον αρµόδιο ΥπουργόΕθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων, ο Συ-νήγορος του Πολίτη επισήµανε την τάση τουνοµοθέτη να διευρύνει το πεδίο εφαρµογήςτης αρχής της διαφάνειας –τάση η οποίαπλέον ενισχύεται και από το άρθρο 5A,παράγρ. 1 του Συντάγµατος– καθώς και ότιοποιοσδήποτε περιορισµός στο δικαίωµατης πληροφόρησης θα πρέπει να ερµηνεύε-ται στενά και µόνον όταν υπάρχει ειδική νο-µοθετική ρύθµιση. Αντίθετα, δεν είναι παρα-δεκτό να προβάλλεται η επίκληση εθιµικούδικαίου ως αιτιολογία της διοικητικής δρά-σης που λειτουργεί σε βάρος του πολίτη,πολύ περισσότερο όταν παραπέµπει σε πρα-κτικές παλαιότερων εποχών και παρωχηµέ-νων νοοτροπιών σε ό,τι αφορά τη δεοντολο-γία που πρέπει να διέπει τη στάση µιας σύγ-χρονης δηµόσιας διοίκησης απέναντι στονπολίτη. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η δια-φάνεια στη λειτουργία του ιδρύµατος θα συ-νέβαλε στη νοµιµοποίηση της διαδικασίαςµε την οποία αναδεικνύονται οι επιτυχόντεςστους διαγωνισµούς που διοργανώνει. Έωςτις 31 ∆εκεµβρίου 2001 το Ίδρυµα δεν είχεαποδεχθεί τις προτάσεις του Συνηγόρου τουΠολίτη.

3.1.2 Άρθρο 10, παράγραφος 3 του ΣυντάγµατοςΜε την αναθεωρηµένη διάταξη του άρθρου10, παράγρ. 3, απέκτησε συνταγµατική ισχύη υποχρέωση της αρµόδιας υπηρεσίας ήαρχής να απαντά στα αιτήµατα που της υπο-βάλλονται από τους πολίτες µέσα σε συγκε-κριµένη προθεσµία, η οποία ορίζεται σε 60ηµέρες. Η υποχρέωση αυτή καθιερώθηκεγια πρώτη φορά στο ελληνικό διοικητικόδίκαιο από το άρθρο 5 του N. 1943/1991 καιπροβλέπεται τώρα από το άρθρο 4 τουΚώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας (Ν. 2690/1999). Έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι,όπως έχει επισηµάνει και ο Συνήγορος τουΠολίτη σε προηγούµενες εκθέσεις του, ηάρνηση ή η παράλειψη των δηµόσιων υπη-ρεσιών να απαντούν στις αιτήσεις των πολι-τών αποτελεί τη συχνότερη ίσως µορφήπαθολογίας της ελληνικής διοίκησης, οαναθεωρητικός νοµοθέτης του 2001 θεώρη-σε σκόπιµο να κατοχυρώσει την υποχρέωσηαυτή των δηµόσιων υπηρεσιών απέναντι

στην ενδεχόµενη κατάργηση της από τονκοινό νοµοθέτη. Ακόµη, στο ίδιο άρθρο κα-τοχυρώθηκε και η προβλεπόµενη από τοάρθρο 2, παράγρ. 2 του Κώδικα ∆ιοικητικής∆ιαδικασίας κύρωση της καταβολής χρηµα-τικής ικανοποίησης στους αιτούντες. Πρέπει όµως να αναφερθεί ότι το φαινόµε-νο αυτό εµφανίζεται και στην έγγραφη επι-κοινωνία του ίδιου του Συνηγόρου του Πολί-τη µε τις δηµόσιες υπηρεσίες. Συχνά η Αρχήαναγκάζεται να αποστέλλει επανειληµµέναυποµνηστικά έγγραφα προκειµένου να γνω-ρίσει τη θέση της εµπλεκόµενης υπηρεσίαςσχετικά µε µια υπόθεση. Η δυστοκία πουσυναντά ο Συνήγορος του Πολίτη στην επι-κοινωνία του µε δηµόσιες υπηρεσίες αποτε-λεί σοβαρό εµπόδιο στην ταχεία διεκπεραί-ωση του έργου του. Παράλληλα, είναι άκρωςενδεικτική της αδύναµης θέσης του πολίτηαπέναντι στη «διοικητική αυθεντία». Αφούυπάρχουν δηµόσιες υπηρεσίες που καθυ-στερούν να απαντήσουν ή δεν απαντούν κανσε µια ανεξάρτητη και συνταγµατικώς κατο-χυρωµένη Αρχή, που έχει ως κύριο έργο τονέλεγχο της δράσης της διοίκησης, τότε ανα-λογικά µπορεί να συµπεράνει κανείς πόσολιγότερο απαντά σε αιτήσεις µεµονωµένωνπολιτών η ίδια υπηρεσία µη σεβόµενη τιςυποχρεώσεις της. Η συχνά υπέρµετρη καθυστέρηση των δηµό-σιων υπηρεσιών να απαντήσουν στις αιτή-σεις των πολιτών, καθώς και η σιωπηρήάρνησή τους να χορηγήσουν στους ενδιαφε-ροµένους την αποζηµίωση που τους έχειεπιδικαστεί ακριβώς λόγω της καθυστέρη-σης, αποτελούν σχεδόν καθηµερινό αντικεί-µενο ενασχόλησης του Κύκλου ΣχέσεωνΚράτους-Πολίτη. Η δυνατότητα στήριξης τηςεπιχειρηµατολογίας του απευθείας στο Σύ-νταγµα ενισχύει το ειδικό βάρος των διαµε-σολαβητικών προσπαθειών του Κύκλου.Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί ηακόλουθη περίπτωση, κατά την οποία η επι-τροπή του άρθρου 2, παράγρ. 2 του Κώδικα∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας είχε καταλογίσειυπέρ ενός πολίτη και σε βάρος του ΙΕΚ Πε-ριστερίου αποζηµίωση ύψους 20.000 δρχ.,διότι το ΙΕΚ δεν είχε απαντήσει σε αίτησηπου του είχε υποβάλει ο πολίτης. Επειδή τοΙΕΚ δεν κατέβαλλε στον πολίτη το ποσόν(υπόθεση 12909/2001), ο Συνήγορος τουΠολίτη, σε έγγραφο που απηύθυνε στο ΙΕΚ,υποστήριξε ότι η καθυστέρηση καταβολής

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·217

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

218

της αποζηµίωσης παραβιάζει τις σχετικέςσυνταγµατικές και νοµοθετικές διατάξειςπου κατοχυρώνουν το δικαίωµα των πολιτώννα τύχουν αποζηµίωσης σε περίπτωση µηαπάντησης της διοίκησης. Το ΙΕΚ αντέταξεότι θεωρεί αβάσιµη την απόφαση της επι-τροπής. Ακολούθησε δεύτερο έγγραφο τουΣυνηγόρου του Πολίτη, µε το οποίο τονιζό-ταν ότι το άρθρο 10, παράγρ. 3 του Συντάγ-µατος και το άρθρο 2, παράγρ. 2 του N.2690/1999, καθιερώνοντας το δικαίωµα τωνπολιτών να τύχουν αποζηµίωσης σε περί-πτωση µη απάντησης, εγκαθιδρύουν και τηναντίστοιχη υποχρέωση των δηµόσιων υπη-ρεσιών να την καταβάλλουν, χωρίς να τουςκαταλείπεται περιθώριο κρίσης ως προς τοβάσιµο ή όχι της απόφασης της επιτροπήςκαι ότι, συνεπεία της συνταγµατικής κατοχύ-ρωσης του δικαιώµατος αυτού, η παρατεινό-µενη άρνηση του ΙΕΚ να καταβάλει την απο-ζηµίωση προσλαµβάνει τις διαστάσεις πα-ραβίασης του ίδιου του Συντάγµατος. Η υπό-θεση εκκρεµεί, καθώς αναµένεται η απά-ντηση της υπηρεσίας.

3.2 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛOΓΙΚOΤΗΤΑΣ Στο άρθρο 25, παράγρ. 1 του Συντάγµατοςπροβλέπεται ότι οι κάθε είδους περιορισµοίοι οποίοι µπορεί να επιβληθούν στα δικαιώ-µατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέ-λους του κοινωνικού συνόλου πρέπει να σέ-βονται την αρχή της αναλογικότητας. Σύµ-φωνα µε αυτή, τα δικαιώµατα του ανθρώπουδεν επιτρέπεται να περιορίζονται από τακρατικά όργανα περισσότερο από όσο είναιαναγκαίο για να προστατευθούν είτε τα δι-καιώµατα των άλλων είτε όψεις του δηµόσι-ου συµφέροντος που κατοχυρώνονται συ-νταγµατικώς. Μολονότι ουδείς είχε µέχριτώρα αµφισβητήσει τη συνταγµατική ισχύτης εν λόγω αρχής, η οποία συναγόταν απότη γενικότερη αρχή του κράτους δικαίου, ηρητή κατοχύρωσή της στο Σύνταγµα έρχεταινα άρει τις οποιεσδήποτε αµφισβητήσειςκαι να την καθιερώσει άµεσα, αναγνωρίζο-ντας την ανάγκη ανάδειξης και εφαρµογήςτης σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου ηστενή ερµηνεία και η ανελαστική εφαρµογήτων νοµοθετικών διατάξεων προσβάλλουντην αρχή της «ουσιαστικής δικαιοσύνης»και την αρχή της νοµιµότητας υπό ευρείαέννοια.Παρ’ ότι ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη

εντόπισε παραβίαση της αρχής της αναλογι-κότητας σε σχετικά χαµηλό ποσοστό των ανα-φορών που έχει δεχθεί (0,2% το 2001), οισχετικές περιπτώσεις αναδεικνύουν την ανε-λαστικότητα των οικείων νοµοθετικών διατά-ξεων και την «ανεπάρκειά» τους να ρυθµί-σουν κατά τρόπο εξατοµικευµένα δίκαιο µιασυγκεκριµένη υπόθεση. Πρέπει ακόµη νααναφερθεί ότι η επίκληση της αρχής τηςαναλογικότητας από τον Συνήγορο του Πολίτηγίνεται µε ιδιαίτερη περίσκεψη, καθώς ελλο-χεύει ο κίνδυνος να αναγορευθεί ο Συνήγο-ρος του Πολίτη σε µοναδική πηγή αυθεντικήςερµηνείας του Συντάγµατος και των νόµων.Η αρχή της αναλογικότητας προϋποθέτει τηνύπαρξη µιας αναλογικής σχέσης µεταξύ τουεπιδιωκόµενου σκοπού και της διοικητικήςενέργειας που τείνει στην πραγµάτωσή του.Εµπεριέχει δε τρεις επιµέρους επιταγές:την ικανότητα της επιλεγόµενης ενέργειαςνα συµβάλει στην πραγµάτωση του επιδιω-κόµενου σκοπού, το αναγκαίο της επιλεγό-µενης ενέργειας, µε την έννοια ότι δεν θαπρέπει να υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση,λιγότερο επαχθής για τον πολίτη, ικανή ταυ-τόχρονα να πραγµατώσει τον επιδιωκόµενοσκοπό και, τέλος, την υπεροχή των επωφε-λών για το δηµόσιο συνεπειών που θα προ-κύψουν από την πραγµάτωση του επιδιωκό-µενου σκοπού έναντι των δυσµενών για τονπολίτη συνεπειών που θα προκύψουν απότην επιλεγόµενη ενέργεια. Η συνηθέστερηµορφή παραβίασης της αρχής της αναλογι-κότητας από τις δηµόσιες υπηρεσίες αφοράστις δύο τελευταίες συνιστώσες της. Στο πλαίσιο αυτού του σκεπτικού εντάσσεταικαι η ακόλουθη υπόθεση (7841/2001): οσύλλογος διδασκόντων του ΤΕΕ Χίου έκρινετη φοίτηση ενός µαθητή ανεπαρκή εξαιτίαςτριών αδικαιολόγητων απουσιών πέραν τουεπιτρεπόµενου ορίου και δεν του έδωσε τοδικαίωµα να συµµετάσχει σε προαγωγικέςεξετάσεις, µολονότι οι απουσίες αυτέςοφείλονταν σε σοβαρό πρόβληµα υγείας τουµαθητή. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο σύλλογοςδιδασκόντων είχε δικαιολογήσει ή διαγρά-ψει απουσίες άλλων µαθητών χωρίς συγκε-κριµένη αιτιολογία, όπως επιβάλλει ο νόµοςγια υποκρυπτόµενους οικογενειακούςλόγους, λόγους οικονοµικής στενότητας καισυµµετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες.O Συνήγορος του Πολίτη ζήτησε την εκ νέουσύγκληση του συλλόγου των καθηγητών. Σε

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·218

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

219

αυτήν παρέστη εκπρόσωπός του, ο οποίοςκαι ζήτησε την επανεξέταση του θέµατος µεβάση την αρχή της αναλογικότητας και τηςεπιείκειας, τονίζοντας ότι ο µικρός αριθµόςυπέρβασης του ορίου των απουσιών (µόνοτρεις), εξαιτίας των πραγµατικών λόγωνυγείας που αντιµετώπιζε ο µαθητής, και ηαναµφισβήτητη προτεραιότητα του αγαθούτης υγείας έναντι άλλων υποχρεώσεωνοποιασδήποτε φύσης έπρεπε να ληφθούνυπόψη και να δικαιολογήσουν την επιεικήκρίση του συµβουλίου σε µια µεµονωµένηπερίπτωση, παρ’ ότι το γράµµα του νόµουόριζε διαφορετικά. Η επιχειρηµατολογίααυτή έπεισε τον σύλλογο των καθηγητών, οοποίος αποφάσισε να δώσει στον µαθητήτην ευκαιρία να συµµετάσχει στις προαγωγι-κές εξετάσεις του Σεπτεµβρίου. Η παραβίαση της αρχής της αναλογικότηταςπαρατηρείται σε όλο το φάσµα των δηµό-σιων υπηρεσιών, κυρίως όµως στις δηµο-σιονοµικές υπηρεσίες, οι οποίες συχνάεφαρµόζουν τη νοµοθεσία µε κριτήρια που,ως επί το πλείστον, υπαγορεύονται από τηλογική της αύξησης των εσόδων του κρά-τους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτε-λούν οι ∆OΥ, τα στελέχη των οποίων ενίοτεεπιδεικνύουν υπερβάλλοντα, ίσως, ζήλο ναεξασφαλίσουν την ικανοποίηση των απαιτή-σεων του δηµοσίου, προβαίνοντας σε κατα-σχέσεις δυσανάλογα µεγάλης αξίας περιου-σιακών στοιχείων των οφειλετών σε περι-πτώσεις είσπραξης χαµηλών οφειλών. Έτσι,σε µια υπόθεση που απασχόλησε τον Συνή-γορο του Πολίτη (υπόθεση 676/2001), οενδιαφερόµενος είχε λάβει έκθεση αναγκα-στικής κατάσχεσης ενός ακινήτου αξίας12.000.000 δρχ. για οφειλή ύψους 75.000δρχ. O Συνήγορος του Πολίτη τόνισε ότι στησυγκεκριµένη περίπτωση παραβιάζεται ηαρχή της αναλογικότητας και ζήτησε τηνάρση της κατάσχεσης και τη διαγραφή τουπροστίµου. Η υπόθεση εκκρεµεί, καθώςαναµένεται η απάντηση της αρµόδιας ∆OΥ.

3.3 Η ΥΠOΧΡΕΩΣΗ ΣΥΜΜOΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ∆ΙOΙΚΗΣΗΣ ME ΤΙΣ ∆ΙΚΑΣΤΙΚΕΣΑΠOΦΑΣΕΙΣ Το αναθεωρηµένο άρθρο 95, παράγρ. 5 τουΣυντάγµατος ενίσχυσε την ήδη υπάρχουσαυποχρέωση της διοίκησης να συµµορφώνε-ται µε τις αποφάσεις του Συµβουλίου τηςΕπικρατείας, γενικεύοντας την εφαρµογή

της και στις αποφάσεις των πολιτικών καιποινικών δικαστηρίων. Η υποχρέωση αυτήτης διοίκησης (αλλά και κάθε άλλου διάδι-κου µέρους) συναγόταν ήδη από το δικαίω-µα στην παροχή έννοµης προστασίας από ταδικαστήρια, που κατοχυρώνεται στο άρθρο20, παράγρ. 1 του Συντάγµατος. Με τη ρητήόµως θέσπισή της διασφαλίζεται και ηπρακτική της εφαρµογή, η οποία συνοδεύ-εται από την απειλή κυρώσεων, καθώς τονέο άρθρο προβλέπει ότι νόµος ορίζει τηνευθύνη κάθε αρµόδιου οργάνου και τα ανα-γκαία µέτρα για τη συµµόρφωση της διοί-κησης. Με τον τρόπο αυτόν, ο συντακτικόςνοµοθέτης θέλησε να καταστήσει αδιαφιλο-νίκητη και αποτελεσµατικότερη τη δικαστι-κή προστασία του διοικουµένου απέναντι σεοποιαδήποτε αρνητική στάση της διοίκη-σης, ενώ ταυτόχρονα ενίσχυσε την πρόθεσήτου αυτή, κατοχυρώνοντας στο άρθρο 94,παράγρ. 4 του Συντάγµατος τη δυνατότητααναγκαστικής εκτέλεσης των δικαστικώναποφάσεων σε βάρος του δηµοσίου και τωνΝΠ∆∆ του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, πουµέχρι τώρα απολάµβαναν καθεστώτος ειδι-κών δικονοµικών προνοµίων. Παρά τη σαφή αυξητική του τάση, το σύνο-λο των αναφορών πολιτών που υποβλήθη-καν στον Συνήγορο του Πολίτη κατά το έτος2001 και αφορούν στη µη εκτέλεση δικα-στικών αποφάσεων παραµένει µικρό (0,8%το 1999, 1,2% το 2000 και 1,4% το 2001). Ησηµασία όµως της κατηγορίας αυτής πηγά-ζει τόσο από την ποιοτική της βαρύτητα όσοκαι από το ειδικό βάρος που προσδίδει ηπροαναφερθείσα συνταγµατική διάταξηστην καταπολέµηση αυτής της περίπτωσηςακραίας διοικητικής παρανοµίας. Ειδικά σε ό,τι αφορά τον Συνήγορο του Πο-λίτη, η νέα συνταγµατική διάταξη ενισχύεισηµαντικά τις δυνατότητες αποτελεσµατικήςπαρέµβασης της Αρχής απέναντι σε µια δι-οίκηση η οποία, αν και συχνά αδιάφορη στηµοµφή της παράβασης ενός νόµου, µπορείνα αποδειχθεί περισσότερο ευαίσθητη απέ-ναντι σε περιπτώσεις παράβασης τουΣυντάγµατος. Ειδική περίπτωση µη συµµόρ-φωσης σε δικαστικές αποφάσεις αποτελεί ηστάση της διοίκησης στα θέµατα των απαλ-λοτριώσεων, ζήτηµα το οποίο αναπτύσσεταιπαρακάτω, στην παράγραφο 4.3. Αξίζει ακόµη να σηµειωθεί ότι το φαινόµε-νο αυτό απαντά κυρίως στους OΤΑ όταν

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·219

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

220

πρόκειται για δικαστικές αποφάσεις οιοποίες επιδικάζουν χρηµατικά ποσά σεπολίτες ως αποζηµίωση. Σε µια τέτοιαπερίπτωση (υπόθεση 6391/2001), απόφασητου Μονοµελούς Πρωτοδικείου Πρέβεζας,η οποία είχε επικυρωθεί από το ΕφετείοΙωαννίνων, είχε καταδικάσει τον ∆ήµο Πρέ-βεζας να καταβάλει σε µια πολίτιδα ποσόν12.000.000 δρχ., καθώς και το ποσόν πουαντιστοιχεί στους νόµιµους τόκους, ωςαποζηµίωση για την απώλεια έκτασης ιδιο-κτησίας της που προκλήθηκε από τηνεφαρµογή σχεδίου πόλεως. ∆ύο χρόνια µε-τά την έκδοση των αποφάσεων αυτών όµως,ο ∆ήµος Πρέβεζας είχε καταβάλει στην εν-διαφερόµενη τµήµα µόνο της αποζηµίω-σης. Με έγγραφό του προς τον ∆ήµο Πρέ-βεζας, ο Συνήγορος του Πολίτη τόνισε ότιαποτελεί αυτονόητη προϋπόθεση του κρά-τους δικαίου η υποχρέωση της διοίκησηςνα σέβεται τις αποφάσεις των δικαστηρίωνκαι ότι το Σύνταγµα, όπως προκύπτει απότην πρόσφατη αναθεώρησή του, καθιερώνειρητά πλέον τη σχετική υποχρέωση. O∆ήµος Πρέβεζας έσπευσε να απαντήσει ότιτο δηµοτικό συµβούλιο έχει λάβει την από-φαση να καταβάλλει στην ενδιαφερόµενη τοποσόν των 12.000.000 δρχ., όχι όµως καιτους τόκους, ισχυριζόµενος ότι αυτή είχεπαραιτηθεί από αυτούς. Επακολούθησεδεύτερο έγγραφο του Συνηγόρου του Πολί-τη, µε το οποίο τονίστηκε ότι η εκτέλεσηαπό τη διοίκηση των δικαστικών αποφάσε-ων που εκδίδονται σε βάρος της πρέπει ναείναι πλήρης και να λαµβάνει χώρα µέσα σεεύλογο χρονικό διάστηµα ενώ, εξάλλου, ηαπλή λήψη αποφάσεων δεν µπορεί απόµόνη της να θεωρηθεί εκτέλεση, εφόσονδεν συνοδεύεται και από την υλοποίησήτους. Αναφορικά µε τους νόµιµους τόκους,επισηµάνθηκε ότι ο ισχυρισµός του δήµουότι η ενδιαφερόµενη παραιτήθηκε από τοδικαίωµα διεκδίκησής τους δεν µπορεί ναληφθεί υπόψη, λόγω έλλειψης στοιχείωνπου τον αποδεικνύουν. Η υπόθεση βρίσκε-ται ακόµη σε εξέλιξη.Σε άλλες περιπτώσεις που αφορούν στοίδιο ζήτηµα, η παρέµβαση του Συνηγόρουτου Πολίτη υπήρξε πιο αποτελεσµατική.Αναφέρονται ενδεικτικά οι ακόλουθες.α) Πολίτης προσέφυγε στην Αρχή (18911/2000) εξαιτίας της άρνησης του ∆ήµουΠατρέων να του καταβάλει οφειλόµενες

αποδοχές, ύψους περίπου 20.000.000 δρχ.,οι οποίες είχαν επιδικαστεί µε τελεσίδικεςαποφάσεις του Εφετείου Πατρών. O δήµοςαρνούνταν να καταβάλει το ποσόν επικα-λούµενος την αναίρεση που είχε ασκήσει.Από τη σχετική έρευνα προέκυψε ότι ήδηαπό το 1993 αποτελούσε µόνιµη τακτική τουδήµου να εξαναγκάζει τον πολίτη να προ-σφεύγει στη δικαιοσύνη για την αναγνώρισηκαι τη διεκδίκηση της αµοιβής του ωςδηµοτικού υπαλλήλου. Αποδεχόµενος τηνάποψη του Συνηγόρου του Πολίτη, ο δήµοςπροχώρησε στην πλήρη εξόφληση των επι-δικασθέντων ποσών.β) Με απόφαση του ∆ιοικητικού Πρωτοδι-κείου Πειραιώς ακυρώθηκε ατοµική ειδο-ποίηση της ταµειακής υπηρεσίας του∆ήµου Αγίου ∆ηµητρίου (1859/2001). Oδήµος δεν άσκησε κανένα ένδικο µέσοκατά της απόφασης και, µετά την τελεσιδι-κία της, οι προσφεύγοντες ζήτησαν από τονδήµο, σε εκτέλεση της παραπάνω απόφα-σης, να προβεί στην ακύρωση της ατοµικήςειδοποίησης, στην παρεπόµενη διαγραφήτου χρέους τους και στην επιστροφή, ωςαχρεωστήτως καταβληθέντων, των χρηµά-των που είχαν ήδη καταβάλει. O δήµος δενακύρωσε την ταµειακή ειδοποίηση καιαπάντησε αρνητικά στο τελευταίο αίτηµα,υποστηρίζοντας ότι:• εφόσον οι εµπλεκόµενοι πολίτες είχανεξοφλήσει το χρέος δεν δικαιούνταν ναζητούν την επιστροφή του, και • η ατοµική ειδοποίηση είχε ακυρωθεί γιατυπικούς λόγους, χωρίς όµως να εξηγεί γιαποιο λόγο η ακύρωση αυτή εµπόδιζε τησυµµόρφωσή του µε το διατακτικό της από-φασης. Μετά την παρέµβαση του Συνηγό-ρου του Πολίτη η δικαστική απόφαση εκτε-λέστηκε και τα χρήµατα επιστράφηκανστους πολίτες. γ) Μέλη της Ένωσης Επιχειρηµατιών Σταθ-µών Αυτοκινήτων Νοµού Αττικής κατέθεσανστα διοικητικά δικαστήρια προσφυγές για τοθέµα των τελών φωτισµού και καθαριότηταςπου καταβάλλουν οι στεγασµένοι σταθµοίαυτοκινήτων στους δήµους (υπόθεση 13295/2000) µέσω των λογαριασµών της ∆ΕΗ. ΤοΤριµελές ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνώνεξέδωσε ισάριθµες αποφάσεις µε τις οποί-ες έγιναν δεκτές οι παραπάνω προσφυγέςκαι ακυρώθηκαν οι σχετικές εγγραφές τωντελών αυτών στους φορολογικούς καταλό-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·220

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

221

γους. Στη συνέχεια, οι αποφάσεις κατέστη-σαν τελεσίδικες, µε συνέπεια ο ∆ήµος Αθη-ναίων να είναι πλέον υπόχρεος να αποδώσειστους προσφεύγοντες πολίτες τα ποσά πουεισέπραξε από την επιβολή των τελώναυτών. Παρά το γεγονός όµως ότι κοινοποι-ήθηκαν στον δήµο αντίγραφα των δικαστι-κών αποφάσεων και κατατέθηκαν σχετικέςαιτήσεις, οι υπηρεσίες του δήµου δεν προέ-βαιναν στην εκτέλεση των εν λόγω αποφά-σεων. Σύµφωνα µε τους προσφεύγοντες, η άρνησητου ∆ήµου Αθηναίων ήταν σκόπιµη και προ-φανής, καθώς το θέµα της επιστροφής τωντελών φωτισµού και καθαριότητας αφορού-σε στο σύνολο των στεγασµένων σταθµώναυτοκινήτων (parking) του ∆ήµου Αθηναίων,που είναι µέλη της Ένωσης ΕπιχειρηµατιώνΣταθµών Αυτοκινήτων Νοµού Αττικής καιανέρχονται σε 65. Συνεπώς, η έντοκη επι-στροφή των τελών στους τέσσερις προσφεύ-γοντες θα άνοιγε, κατ’ ουσίαν, τον δρόµο γιατη διεκδίκηση της καταβολής των αχρεω-στήτως καταβληθέντων τελών και στα υπό-λοιπα µέλη της ένωσης. Με έγγραφό τουπρος τις υπηρεσίες του δήµου και προς τον∆ήµαρχο Αθηναίων, ο Συνήγορος του Πολίτηεπισήµανε ότι οι αξιώσεις των ενδιαφερο-µένων ήταν καθ’ όλα νόµιµες, αφού αναγνω-ρίζονταν µε δικαστικές αποφάσεις, οι οποί-ες µάλιστα κατέστησαν τελεσίδικες και αµε-τάκλητες. Tελικά, ο δήµος ζήτησε από τουςενδιαφεροµένους να προσκοµίσουν τουςπρωτότυπους λογαριασµούς της ∆ΕΗ ή αντί-στοιχες βεβαιώσεις της ∆ΕΗ ότι είχαν κατα-βάλει τα ποσά που αναφέρονταν στις δικα-στικές αποφάσεις, προκειµένου αυτά νατους επιστραφούν.

4.ΕΙ∆ΙΚOΤΕΡΕΣΘΕΜΑΤΙΚΕΣ4.1 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜOΓΗΣ ΤOΥ ΚΩ∆ΙΚΑO∆ΙΚΗΣ ΚΥΚΛOΦOΡΙΑΣΚατά τη διάρκεια του έτους 2001, ο ΚύκλοςΣχέσεων Κράτους-Πολίτη εξέτασε 115 ανα-φορές µε αντικείµενο την εφαρµογή τωνδιατάξεων του Κώδικα Oδικής Κυκλοφο-ρίας (ΚOΚ). Η εξέταση του αξιοσηµείωτουαυτού αριθµού αναφορών οδήγησε στησύνταξη δύο πορισµάτων: το πρώτο ήταν µιαπρόταση νοµοθετικής ρύθµισης και το δεύ-τερο είχε θέµα την επίσπευση έκδοσης

προεδρικού διατάγµατος, σύµφωνα µε τιςδιατάξεις του ΚOΚ. Το πρώτο ζήτηµα πουαπασχόλησε την Αρχή αφορά στην εκτέλεσηδιοικητικών µέτρων του Συστήµατος Ελέγ-χου Συµπεριφοράς Oδηγών (ΣΕΣO), ύστερααπό αθωωτικές αποφάσεις πταισµατοδικεί-ων, σύµφωνα µε το άρθρο 107, παράγρ. 3του ΚOΚ, το οποίο προβλέπει πως τα «διοι-κητικά µέτρα επιβάλλονται και εκτελούνταιπαράλληλα και ανεξάρτητα µε τις ποινικέςκυρώσεις». Η πρακτική που ακολουθείταιµέχρι τώρα από το Υπουργείο Μεταφορώνσε σχέση µε την εφαρµογή της διάταξηςαυτής έχει το παράλογο αποτέλεσµα να επι-βάλλονται σε βάρος των οδηγών οι βαθµοίΣΕΣO (point system) και να µην ανακαλού-νται, ακόµη και όταν οι οδηγοί αθωώνονταιστη συνέχεια από ποινικό δικαστήριο.Αρχικά, ο Συνήγορος του Πολίτη υποστήριξεπως η διατύπωση του επίµαχου άρθρου τουΚOΚ σε καµία περίπτωση δεν µπορεί νασηµαίνει ότι τα διοικητικά µέτρα εκτελού-νται ανεξάρτητα από το αν επιβάλλονται καιτελικά εκτελούνται οι ποινικές κυρώσεις.Τουναντίον, σύµφωνα µε την ορθή ερµηνείατης διάταξης, µόνον η εκτέλεση της ποινι-κής κύρωσης είναι ανεξάρτητη από τηνεκτέλεση του διοικητικού µέτρου. Από τηστιγµή που η αρµόδια δικαστική αρχή απο-δέχεται ότι ο πολίτης δεν έχει ευθύνη καικατά συνέπεια τον αθωώνει (εφόσον δενυπάρχουν τυπικοί λόγοι εξάλειψης του αξιο-ποίνου, π.χ. παραγραφή), τούτο σηµαίνειείτε ότι η δικαστική αρχή δεν διαπίστωσεπράξη παράβασης, είτε ότι διαπίστωσε µενπράξη, αλλά εντόπισε λόγους άρσης τουάδικου χαρακτήρα της, είτε, τέλος, ότι δια-πίστωσε άδικη πράξη, αλλά εντόπισε λόγουςάρσης του καταλογισµού. Εφόσον λοιπόν µετη δικαστική κρίση αίρεται ο λόγος για τονοποίο επιβλήθηκε η διοικητική ποινή, ηδιοίκηση, ακολουθώντας τη δικαστική από-φαση, υποχρεούται να προβεί στην ανάκλη-ση της σχετικής ατοµικής δυσµενούς πρά-ξης επιβολής βαθµών ΣΕΣO. Εξάλλου, σύµ-φωνα µε το ΣτΕ (1799/1987), επιτρέπεταιελεύθερα η ανάκληση των νόµιµων ατοµι-κών διοικητικών πράξεων από τις οποίεςδεν έχουν απορρεύσει δικαιώµατα του διοι-κουµένου. Aντίθετα, η ∆ιεύθυνση Oργάνωσης Πληροφο-ρικής του Υπουργείου Μεταφορών και Επι-κοινωνιών θεώρησε πως η γραµµατική δια-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·221

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

222

τύπωση του επίµαχου άρθρου 107, παράγρ. 3του ΚOΚ είναι σαφής, επιδιώκει δε όχι µόνοτην αυτοτελή επιβολή των διοικητικών µέ-τρων από τις ποινικές κυρώσεις, αλλά και τηνεκτέλεσή τους παράλληλα και ανεξάρτητααπό αυτές. Ως ενίσχυση της άποψης αυτήςχρησιµοποίησε και σχετική γνωµοδότησητου ΝΣΚ του έτους 1980. Στο πόρισµά του ο Συνήγορος του Πολίτηπροέβαλε την άποψη σύµφωνα µε την οποίατο δικαίωµα του διοικουµένου να προσφύγειενώπιον της διοικητικής δικαιοσύνης προ-κειµένου να διασφαλίσει την άσκηση ελέγχουνοµιµότητας διοικητικού µέτρου δεν απαλ-λάσσει τη διοίκηση από την προηγούµενηυποχρέωση να ελέγξει αυτή τη νοµιµότητα.Αυτό ισχύει κατά µείζονα λόγο εφόσον έχειµεσολαβήσει η αθώωση του πολίτη από τοποινικό δικαστήριο. Η προγενέστερη τηςαθώωσης επιβολή διοικητικών µέτρων και ηεµµονή της διοίκησης στη µη ανάκλησή τουςπαρά την έκδοση αθωωτικής απόφασης δια-κυβεύει πρωτίστως την αρχή της ενότηταςτης έννοµης τάξης, αρχή σύµφωνα µε τηνοποία δεν είναι δυνατόν µια πράξη που θεω-ρείται δίκαιη ή δικαιολογηµένη από το ποινι-κό δίκαιο να αξιολογείται αντίθετα από τουςάλλους κλάδους του δικαίου. Σε κάθε περί-πτωση, µια τέτοια προσέγγιση είναι απαρά-δεκτη και προφανώς ασύµβατη µε το δικαίω-µα της δικαστικής προστασίας (άρθρο 20,παράγρ. 1 του Συντάγµατος), αλλά και µε τονεότερο άρθρο 95, παράγρ. 5 του Συντάγµα-τος, στο οποίο θεσπίζεται η γενική υποχρέω-ση της διοίκησης να εκτελεί αποφάσεις όλωντων δικαστηρίων. Η βούληση του συντακτικούνοµοθέτη είναι η διοίκηση να υποτάσσεταιστο ενιαίο σύστηµα του δικαίου και να µηναδιαφορεί εκ προοιµίου για την έκβαση ποι-νικής δίκης, που έχει ως αντικείµενο ακρι-βώς τα ίδια πραγµατικά περιστατικά τα οποίαθεµελιώνουν την καταβολή του διοικητικούπροστίµου. Η πρακτική αυτή οδηγεί στο ακό-λουθο παράδοξο: η ποινική δικαιοσύνη δικά-ζει τα πραγµατικά περιστατικά, λαµβάνονταςυπόψη της την προηγούµενη εκφρασµένηάποψη της διοίκησης, ενώ η διοίκηση επι-βάλλει τα διοικητικά µέτρα, αδιαφορώνταςγια την έκβαση της ποινικής δίκης. Άλλωστε,πάγια θέση της νοµολογίας, ενδεικτική της«στενής» σχέσης των κλάδων του δικαίου,είναι ότι τα ποινικά και πολιτικά δικαστήρια,όταν δικάζουν ιδιωτικές διαφορές που υπά-

γονται στη δικαιοδοσία τους και είναι σχετι-κές µε δικαιώµατα τα οποία έχουν τυχόν προ-σβληθεί µε ατοµική διοικητική πράξη, προ-βαίνουν σε παρεµπίπτουσα έρευνα της νοµι-µότητας της διοικητικής πράξης, εφόσον αυ-τή είναι αναγκαία, προκειµένου είτε να επι-βάλουν ποινή σε εκείνον προς τον οποίοαπευθύνεται η πράξη είτε να διαγνώσουν τηδιαφορά.Εµµένοντας στην αρχική της θέση, η ∆ιεύ-θυνση Oργάνωσης και Πληροφορικής τουΥπουργείου Μεταφορών ισχυρίστηκε ότιδιαφορετική αντιµετώπιση του θέµατος απόαυτήν που ακολουθεί θα έθετε εκποδών τιςδιατάξεις περί του Συστήµατος ΕλέγχουΣυµπεριφοράς Oδηγών. O Συνήγορος τουΠολίτη αντέτεινε ότι η επιβολή βαθµώνΣΕΣO δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά υπηρετείκαι προφυλάσσει τη δηµόσια τάξη από τηνπαράνοµη οδική συµπεριφορά. Επιπλέονδιατύπωσε την άποψη ότι, ενώ ο νόµος προ-βλέπει την άµεση επιβολή των βαθµώνΣΕΣO, στην πράξη και για λόγους τεχνικώνανεπαρκειών η επιβολή αυτή δεν καταγρά-φεται ηλεκτρονικά πριν από την παρέλευσηενός χρονικού διαστήµατος µέσα στο οποίοσυνήθως έχει ήδη λάβει χώρα η δίκη. Σεαυτήν την τελευταία περίπτωση, το παράδο-ξο εντείνεται, καθώς ο πολίτης λαµβάνειγνώση της επιβολής των βαθµών ΣΕΣO µετάτην ενδεχόµενη αθώωσή του από το ποινικόδικαστήριο. Για τους προαναφερθέντες λό-γους, ο Συνήγορος του Πολίτη πρότεινε τηνάρση οποιασδήποτε προβληµατικής καιάδικης ερµηνείας του εν λόγω άρθρου τουΚOΚ µε την έκδοση σχετικής νοµοθετικήςρύθµισης, η οποία παρουσιάζεται αναλυτικάστο κεφάλαιο ΣΤ’. Το ζήτηµα εκκρεµεί.∆εύτερο µείζον ζήτηµα που απασχόλησε τονΚύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη κατά τηδιάρκεια του έτους 2001 σε σχέση µε τονΚώδικα Oδικής Κυκλοφορίας αφορούσεστη χρήση τεχνικών µέσων για τη διαπίστω-ση παραβάσεων του ΚOΚ (άρθρο 104). Πολί-τες προσέφυγαν στην Αρχή, καταγγέλλονταςτη χρήση οπτικών τεχνικών µέσων καταγρα-φής παραβάσεων, χωρίς να έχει εκδοθείπροηγουµένως σχετικό προεδρικό διάταγ-µα. Όπως εξουσιοδοτεί η διάταξη του άρ-θρου 104, παράγρ. 1 του ΚOΚ, µε το διάταγ-µα αυτό θα ρυθµίζονται οι τεχνικές προδια-γραφές, η λειτουργία και τα σχετικά µε τηναξιολόγηση των παραπάνω ηλεκτρονικών

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·222

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

223

µέσων, κυρίως δε «τα σχετικά µε τουςπεριορισµούς που επιβάλλονται στη χρήσητους για τη διαφύλαξη των δικαιωµάτωνόσων υπόκεινται στη δράση τους…». Μεγι-στοποιώντας µε τη χρήση τεχνικών µέσωντις δυνατότητες ελέγχου της οδικής συµπε-ριφοράς αλλά και τις παράπλευρες δυνατό-τητες παρακολούθησης στιγµιότυπων πουδεν σχετίζονται µε αυτήν, ο νοµοθέτης επι-θυµεί ταυτόχρονα να διασφαλίσει τα περι-θώρια άµυνας που θα παρέχονται στουςπολίτες έναντι της χρήσης αυτών των µέσων,εξουσιοδοτώντας σχετικά τη διοίκηση. Το πρόβληµα εντοπίζεται στο γεγονός ότιαπό την έναρξη ισχύος του παρόντος ΚOΚ(23.5.1999) ως την άνοιξη του 2001, το προ-εδρικό διάταγµα δεν είχε ακόµη εκδοθεί, µεαποτέλεσµα οι παραβιάσεις που είχαν κατα-γραφεί ως τότε µε τεχνικά µέσα να είναιακυρώσιµες. Αφού διατύπωσε την άποψηότι η άµεση έκδοση του σχετικού προεδρι-κού διατάγµατος αποτελούσε τη µοναδικήδιέξοδο στο πρόβληµα που είχε δηµιουργη-θεί µε τις πληµµελώς καταγεγραµµένεςπαραβάσεις µε τεχνικά µέσα, ο Συνήγοροςτου Πολίτη περάτωσε την έρευνά του, µετάτη διαπίστωση ότι µε την έκδοση του Π∆287: «Ειδικές Ηλεκτρονικές ΤεχνικέςΣυσκευές για τη βεβαίωση παραβάσεων τουΚώδικα Oδικής Κυκλοφορίας» της 13ηςΣεπτεµβρίου 2001 αντιµετωπιζόταν πλέοναποτελεσµατικά το πρόβληµα.

4.2 ΤΕΛΗ ΠOΥ ΕΠΙΒΑΛΛOΝΤΑΙ ΑΠO ΤOΥΣ OΤΑ Το θέµα της επιβολής τελών από τους OΤΑεξετάστηκε από τον Συνήγορο του Πολίτη µεαφορµή αξιοσηµείωτο αριθµό σχετικώναναφορών. Oι αιτιάσεις των αναφεροµένωναφορούσαν κυρίως στη δυνατότητα των OΤΑνα επιβάλλουν µε πράξεις τους σύννοµαοικονοµικές επιβαρύνσεις. Ειδικότερα, ηνοµιµοποίηση των OΤΑ να επιβάλλουν τέληαποτέλεσε ένα από τα σηµεία αιχµής τηςδράσης του Κύκλου Σχέσεων Κράτους-Πολίτη. Από την επεξεργασία των αναφορώνπροέκυψε ότι τα εντοπιζόµενα προβλήµαταέχουν κοινά χαρακτηριστικά, µε αποτέλεσµανα καθίσταται αναγκαίο να αντιµετωπιστείσυνολικά το ζήτηµα των τελών που επιβάλ-λονται από τους OΤΑ, κατά τρόπο που θαεξετάζει τόσο τη δυνατότητά τους να επιβάλ-λουν οικονοµικά βάρη στους πολίτες όσο

και τη διαδικασία και τους όρους επιβολήςτους. Oι δύο βασικές θεµατικές που διερευ-νήθηκαν αφορούν στην επιβολή των δηµοτι-κών τελών που αποτελούν τακτικά έσοδατων δήµων και στη δυνατότητα των τελευταί-ων να επιβάλλουν ειδικά ανταποδοτικά τέλη.

4.2.1 ∆ηµοτικά τέλη (τέλη καθαριότητας καιφωτισµού)Η πρώτη θεµατική περιλαµβάνει ζητήµατασχετικά µε την επιβολή και τον τρόποείσπραξης δηµοτικών τελών. Όπως είναιγνωστό, τα δηµοτικά τέλη αποτελούν θεσµο-θετηµένα τακτικά έσοδα των δήµων (άρθρο1 του N. 25/1975 και άρθρο 25, παράγρ. 1του N. 1828/1989), που καθορίζονται µεαπόφαση του δηµοτικού συµβουλίου. Στιςπερισσότερες από τις σχετικές αναφορές, οιπολίτες διαµαρτύρονταν για το ύψος τωντελών, θεωρώντας ότι καθορίστηκε αυθαί-ρετα. Oι αποφάσεις όµως των δηµοτικώνσυµβουλίων, που εκδίδονται κατά νοµοθετι-κή εξουσιοδότηση, αποτελούν κανονιστικέςπράξεις της διοίκησης και για τον λόγοαυτόν ο Συνήγορος του Πολίτη, ο οποίοςσύµφωνα µε τον ιδρυτικό του N. 2477/1997ερευνά ατοµικές διοικητικές πράξεις, µπο-ρεί να ελέγξει µόνο τη νοµιµότητα της δια-δικασίας επιβολής των δηµοτικών τελών καιτον τρόπο υπολογισµού τους, που ορίζονταιµε βάση τη σχετική απόφαση του δηµοτικούσυµβουλίου.Ειδικό θέµα προέκυψε από αναφορά µεαντικείµενο τα τέλη καθαριότητας και φωτι-σµού στον ∆ήµο Παπάγου. Στη συγκεκριµένηυπόθεση (3203/2001), ο πολίτης ισχυρίστηκεότι οι σχετικές αποφάσεις του δηµοτικούσυµβουλίου που καθόριζαν την αύξηση τωντελών ακυρώθηκαν από την αρµόδια επιτρο-πή του άρθρου 18 του N. 2218/1994, ενώ στησυνέχεια ο Υπουργός Εσωτερικών, ∆ηµόσιας∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης απέρριψε τηνπροσφυγή του δήµου κατά της απόφασηςτης επιτροπής. Κατά της τελευταίας αυτήςαπόφασης του υπουργού ο δήµος προσέφυ-γε στο Συµβούλιο της Επικρατείας µε αίτησηακυρώσης, η οποία όµως δεν αναστέλλει τηνεκτέλεση των προσβαλλόµενων κανονιστι-κών πράξεων που ακυρώνουν την αύξησητων τελών. Παρ’ όλα αυτά, ο δήµος συνεχίζεινα εισπράττει τα δηµοτικά τέλη, χωρίς ναυφίσταται νόµιµη βάση. O Συνήγορος του Πολίτη συνέταξε και απη-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·223

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

224

ύθυνε πόρισµα προς τον αρµόδιο ΥπουργόΕΣ∆∆Α, στο οποίο επισηµαίνει ότι δεν έχειµεν την αρµοδιότητα να ελέγχει τις αποφά-σεις των δηµοτικών συµβουλίων που εκδί-δονται κατά νοµοθετική εξουσιοδότηση,εφόσον αυτές αποτελούν κανονιστικές πρά-ξεις της διοίκησης, είναι αρµόδιος όµως ναεξετάσει τον τρόπο εφαρµογής τους, δηλα-δή τον καθορισµό και την είσπραξη τωνδηµοτικών τελών από τον δήµο, µε βάσηαποφάσεις του δηµοτικού συµβουλίου πουείχαν ακυρωθεί από τα αρµόδια όργανα ωςµη νόµιµες. Ακόµη, επισήµανε ότι κατά τηδιάρκεια της εξέτασης της υπόθεσης συνά-ντησε σοβαρά προσκόµµατα στη συνεργασίατου µε τον ∆ήµο Παπάγου, ο οποίος αρνού-νταν να αποστείλει τα σχετικά έγγραφα πουθα διευκόλυναν την έρευνα, και ζήτησε απότον υπουργό την παρέµβασή του προκειµέ-νου να αποκατασταθεί η νοµιµότητα και νακληθεί ο δήµος να σεβαστεί τις νόµιµαθεσµοθετηµένες διαδικασίες που έχουνοριστεί ακριβώς για τον έλεγχο των πράξεωντων OΤΑ. Η υπόθεση εκκρεµεί.Άλλο πρόβληµα που εµπίπτει στην παρούσαθεµατική αφορά στην είσπραξη των τελώνκαθαριότητας, αποκοµιδής απορριµµάτωνκαι φωτισµού και στον υπολογισµό τουύψους τους, όπως εµφανίζεται στους λογα-ριασµούς της ∆ΕΗ. Σύµφωνα µε τον N.25/1975, ο δήµος µπορεί να προβλέπειµέχρι επτά συντελεστές για τον καθορισµότων τελών αυτών, ανάλογα µε τη χρήση τουχώρου. Oι συντελεστές αυτοί, πολλαπλασια-ζόµενοι µε τα τετραγωνικά της επιφάνειαςτου χώρου, αποδίδουν το τελικό χρηµατικόποσόν του τέλους. Επειδή τα τέλη αυτάεισπράττονται µέσω των λογαριασµών της∆ΕΗ, το τεχνικό-λογισµικό σύστηµα τηςοποίας δεν µπορεί να υποστηρίξει παράµόνο δύο συντελεστές, για την κάλυψη τωνυπόλοιπων συντελεστών γίνεται πλασµατικήαναφορά του εµβαδού του χώρου, ώστε ναπροκύπτει κάθε φορά το ποσόν που θα πρέ-πει να εισπραχθεί. Το σύστηµα αυτό, πουπεριγράφεται στο άρθρο 4 του παραπάνωνόµου, επιτρέπει βέβαια την είσπραξη τωνδηµοτικών τελών σύµφωνα µε τις αποφά-σεις των δηµοτικών συµβουλίων, χωρίς ταυ-τόχρονα να δηµιουργούνται πρακτικά προ-βλήµατα στη ∆ΕΗ από τη χρήση διαφορετι-κών συντελεστών, προκαλεί όµως δικαιολο-γηµένα την εντύπωση σε εκείνους τους

πολίτες που αγνοούν την παραπάνω διαδι-κασία, ότι καταβάλουν περισσότερα δηµοτι-κά τέλη από όσα οφείλουν, εφόσον στουςλογαριασµούς της ∆ΕΗ εµφανίζεται ότι τατέλη υπολογίζονται σε µεγαλύτερο εµβαδόνχώρου από το πραγµατικό. Κατά τη διερεύνηση των σχετικών αναφο-ρών, ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη δι-απίστωσε ότι δεν υπάρχει µεν παράβαση δι-άταξης νόµου στην καταγγελλόµενη συµπε-ριφορά των δήµων, τίθεται όµως σοβαρόζήτηµα ενηµέρωσης των πολιτών από τιςαρµόδιες υπηρεσίες, αφού από πουθενάδεν γίνεται φανερό ότι η αναφορά των πε-ρισσότερων τετραγωνικών µέτρων είναι πλα-σµατική. Για την αποτελεσµατική αντιµετώ-πιση του φαινοµένου αυτού, προτάθηκεστους εµπλεκόµενους δήµους να καταρτί-σουν αναλυτικές καταστάσεις, από τις οποί-ες να προκύπτει σαφώς ότι το εµβαδόν είναιπλασµατικό και τροποποιείται προκειµένουνα εισπραχθεί το κατά νόµο αναλογούν τέ-λος. Στην πρόταση αυτή δεν υπήρξε ανταπό-κριση έως τις 31.12.2001.

4.2.2 Ανταποδοτικά τέληΣτους OΤΑ παρέχεται επίσης η κανονιστικήαρµοδιότητα για την επιβολή ανταποδοτικώντελών, δηλαδή οικονοµικών βαρών που επι-βάλλονται στους πολίτες ως αντάλλαγµα µιαςειδικής συγκεκριµένης υπηρεσίας που παρέ-χεται από τον εκάστοτε OΤΑ. Κρίσιµο στοιχείοτης έννοιας της ανταποδοτικότητας είναιακριβώς η διακριτική ευχέρεια που παρέχε-ται για την επιβολή των ειδικών τελών από τιςαρµόδιες δηµοτικές ή νοµαρχιακές αρχές,ανάλογα µε τις τοπικές και ειδικές ανάγκεςπου µπορεί κάθε φορά να προκύπτουν. OΣυνήγορος του Πολίτη έχει γίνει αποδέκτηςσηµαντικού αριθµού αναφορών, στις περισ-σότερες από τις οποίες οι προσφεύγοντεςαµφισβητούν την ανταποδοτικότητα και τονειδικό χαρακτήρα των τελών που επιβάλλο-νται.Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ερευνάται εάντο επιβαλλόµενο τέλος έχει θεσπιστεί στοπλαίσιο της εξουσιοδότησης της παραγράφου14 του άρθρου 25 του N. 1828/1989, η οποίαπαρέχει στους OΤΑ τη δυνατότητα να θεσπί-ζουν ανταποδοτικά τέλη και ορίζει ότι «µεαπόφαση του ∆ηµοτικού ή Κοινοτικού Συµ-βουλίου µπορεί να επιβάλλονται τέλη ήεισφορές για υπηρεσίες ή τοπικά έργα της

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·224

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

225

περιοχής τους, που συµβάλλουν στη βελτίωσητης ποιότητας ζωής, στην ανάπτυξη τηςπεριοχής και στην καλύτερη εξυπηρέτησητων πολιτών. Τα τέλη αυτά ή οι εισφορέςαυτές έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα. Τούψος των τελών ή εισφορών, οι υπόχρεοι στηνκαταβολή τους και κάθε άλλη αναγκαίαλεπτοµέρεια ορίζονται µε την ίδια απόφασητου δηµοτικού συµβουλίου». Η διάταξη όµωςαυτή πρέπει να ερµηνεύεται σε συνδυασµό µετο άρθρο 78, παράγρ. 4, εδάφιο 1 του Συντάγ-µατος, σύµφωνα µε το οποίο «το αντικείµενοτης φορολογίας, ο φορολογικός συντελεστής,οι απαλλαγές ή εξαιρέσεις από τη φορολογίακαι η απονοµή των συντάξεων δεν µπορούν νααποτελέσουν αντικείµενο νοµοθετικής εξου-σιοδότησης». Από τη συνδυασµένη ανάγνωσητων παραπάνω διατάξεων προκύπτει ότι ηπαράγραφος 14 του άρθρου 25 του N. 1828/1989 αναφέρεται σε τοπικά δυνητικά ανταπο-δοτικά τέλη, οικονοµικά βάρη δηλαδή πουδεν αποτελούν φόρους και δεν θεσπίζονταιαποκλειστικά υπέρ του γενικού συµφέροντος,αλλά υπέρ του συµφέροντος ορισµένουκύκλου προσώπων, τα οποία και θα χρησιµο-ποιήσουν την παρεχόµενη υπηρεσία ή θαωφεληθούν από τη λειτουργία της. Τη συνδροµή των απαραίτητων όρων για τηνεπιβολή ανταποδοτικού τέλους εξέτασε οΚύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη στην περί-πτωση της επιβολής «τέλους γάµου» από τον∆ήµο Παπάγου. Με αναφορές τους (υποθέ-σεις 11408/2000, 13810/2000 και 16077/2000), οι πολίτες αµφισβητούσαν τη νοµιµό-τητα της επιβολής σε αυτούς τέλους για τηντέλεση του γάµου τους σε ιερό ναό που βρί-σκεται εντός των ορίων του ∆ήµου Παπάγου.Επειδή δεν ήταν κάτοικοι ή δηµότες τουδήµου αυτού, οι προσφεύγοντες κλήθηκαναπό το αρµόδιο ληξιαρχείο να καταβάλουντέλος ύψους 30.000 δρχ. Στην απόφαση τουδηµοτικού συµβουλίου, µε την οποία επιβλή-θηκε η συγκεκριµένη οικονοµική επιβάρυν-ση, αναφέρεται ότι το τέλος υπαγορεύθηκεαπό το γεγονός ότι πολλοί πολίτες προτιµούννα τελούν γάµο στους ναούς του ∆ήµου Παπά-γου, γεγονός που δηµιουργεί την ανάγκη γιαενίσχυση των υπηρεσιών καθαριότητας καιφωτισµού που ήδη παρέχονται από τις υπηρε-σίες του δήµου. Σε σχετικό πόρισµα που απηύθυνε προς τοναρµόδιο υπουργό, ο Συνήγορος του Πολίτη,µετά το αδιέξοδο στο οποίο οδηγήθηκαν οι

διαµεσολαβητικές του ενέργειες µε τον δήµο,υποστήριξε ότι η επιβολή του συγκεκριµένουτέλους δεν ήταν σύννοµη, καθόσον δεν συνέ-τρεχαν οι ακόλουθες δύο βασικές προϋποθέ-σεις που απαιτούνται κατά νόµο για την επι-βολή ανταποδοτικού τέλους (σύµφωνα και µετην αρ. 12/1997 γνωµοδότηση του ΝΣΚ).Kατ’ αρχήν, στη σχετική απόφαση του δηµοτι-κού συµβουλίου πρέπει να γίνεται ρητή ανα-φορά της ειδικής υπηρεσίας ή του έργου πουπαρέχεται κατ’ εξαίρεση, η εκτέλεση τουοποίου θα συµβάλει στη βελτίωση της ποιό-τητας ζωής, στην ανάπτυξη της περιοχής καιστην καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών.Στην προκειµένη περίπτωση, η απόφαση του∆ηµοτικού Συµβουλίου του ∆ήµου Παπάγουαναφέρει ως ειδική και µάλιστα κατ’ εξαίρε-ση παρεχόµενη υπηρεσία την καθαριότητα,τον φωτισµό, τη στάθµευση κοντά στον χώροτης εκκλησίας κ.λπ. Oι υπηρεσίες αυτέςόµως αποτελούν θεµελιώδεις υποχρεώσειςτου δήµου, για τις οποίες εισπράττονται και τασχετικά τέλη και συνεπώς από πουθενά δενπροκύπτει ο ειδικός χαρακτήρας του τέλουςαυτού. ∆εύτερη προϋπόθεση, η οποία πρέπεινα συντρέχει, είναι η εκπόνηση αναλυτικούπροϋπολογισµού σχετικά µε τη δαπάνη πουαπαιτείται για την ικανοποίηση του ειδικούσκοπού για τον οποίο επιβάλλεται το τέλος,προκειµένου να υπολογίζεται ανάλογα και τούψος του τέλους. Oύτε αυτή η προϋπόθεσησυνέτρεχε όµως, καθώς στην παραπάνω από-φαση του δηµοτικού συµβουλίου απουσίαζερητή αναφορά συγκεκριµένης οικονοµικήςεπιβάρυνσης. Η υπόθεση εκκρεµεί.Τέλος, η έννοια της ανταποδοτικότητας τωντελών εξετάστηκε µε αφορµή διαµαρτυρίεςπολιτών που ανέφεραν ότι συγκεκριµένεςνοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις επιβάλλουν τέληγια παροχή υπηρεσιών που δεν ήταν εξαιρετι-κού χαρακτήρα, αλλά απέρρεαν από τις κανο-νικές υποχρεώσεις της διοίκησης. Κατά τη διερεύνηση των υποθέσεων αυτών, οΣυνήγορος του Πολίτη τόνισε ότι το κύριοχαρακτηριστικό γνώρισµα του ανταποδοτικούτέλους είναι η ύπαρξη του στοιχείου της άµε-σης αντιπαροχής ειδικής και εξαιρετικήςυπηρεσίας εκ µέρους της πολιτείας. Για τονλόγο αυτόν, το ανταποδοτικό τέλος έχει τηνέννοια της καταβολής τιµήµατος και της αντι-στοιχίας του τέλους αυτού µε την αξία τηςυπηρεσίας που παρέχεται κατ’ εξαίρεση καιχρησιµοποιείται ελεύθερα από τον πολίτη.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·225

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

226

Ένα µεγάλο µέρος των υπηρεσιών για τιςοποίες, όπως προκύπτει από τις σχετικέςαποφάσεις του νοµαρχιακού συµβουλίου,επιβάλλονται τέλη και δικαιώµατα υπέρ τηςνοµαρχιακής αυτοδιοίκησης, συνίσταται σεδιοικητικές πράξεις, όπως είναι η έκδοση ή ηανανέωση διαβατηρίου, η χορήγηση διαφό-ρων βεβαιώσεων, άδειας λαϊκής αγοράς,οικοδοµικών αδειών κ.λπ. Oι πράξεις αυτέςδεν αποτελούν σε καµία περίπτωση ειδικήυπηρεσία ή επικουρική ανταπόδοση επί τουτέλους που επιβάλλεται. Την άποψη αυτή τουΣυνηγόρου του Πολίτη ενισχύει και η θέσητης Γενικής ∆ιεύθυνσης Τοπικής Αυτοδιοίκη-σης του ΥΠΕΣ∆∆Α, όπως έχει διατυπωθεί σεσχετικό έγγραφο, σύµφωνα µε το οποίο,«τέλη, δικαιώµατα ή εισφορές που επιβάλ-λουν οι Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις µε απο-φάσεις των νοµαρχιακών τους συµβουλίων …δεν πρέπει σε καµία περίπτωση να επιβάλλο-νται για τις παρεχόµενες από αυτές κρατικέςυπηρεσίες, για τις οποίες τους έχει µεταβιβα-στεί η αρµοδιότητα και ασκούνται αποκλειστι-κά από τις ίδιες».Με βάση τα παραπάνω, ο Συνήγορος τουΠολίτη ζήτησε µε πόρισµά του από τονΥπουργό ΕΣ∆∆Α την άρση της επιβολής τωντελών αυτών, αφού αυτή αποτελεί παράβασητης αρχής της νοµιµότητας. Oι προτάσεις τουΣυνηγόρου του Πολίτη έγιναν δεκτές σε µίααπό τις αναφερόµενες περιπτώσεις, ενώ στιςάλλες δύο εκκρεµούν.

4.3 ΚΑΤΑΒOΛΗ ΑΠOΖΗΜΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑΑΠΑΛΛOΤΡΙΩΣΕΙΣOι πρόσφατα αναθεωρηµένες διατάξεις τωνπαραγράφων 2 και 4 του άρθρου 17 τουΣυντάγµατος εισάγουν νέες ρυθµίσεις στονθεσµό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης σχε-τικά µε: α) τον κρίσιµο χρόνο που απαιτείται για τονυπολογισµό της αποζηµίωσης, β) την υποχρέωση της διοίκησης να περιλαµ-βάνει στην πράξη κήρυξης της αναγκαστικήςαπαλλοτρίωσης ρητή αιτιολόγηση για τηδυνατότητα κάλυψης της δαπάνης της αποζη-µίωσης, γ) τη δυνατότητα καταβολής της αποζηµίωσηςσε είδος, µε τη µορφή παραχώρησης κυριό-τητας σε άλλο ακίνητο ή παραχώρησης δικαι-ώµατος επί άλλου ακινήτου, µε την προϋπό-θεση όµως ότι συναινεί προς τούτο ο δικαιού-χος, καθώς και

δ) άλλους δικονοµικούς αλλά και διαδικαστι-κούς κανόνες.Η διεύρυνση της συνταγµατικής προστασίαςτης ιδιοκτησίας διευκολύνει το ελεγκτικόέργο του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίοςµπορεί να εξετάσει εάν παραβιάζεται η αρχήτης νοµιµότητας κατά την εφαρµογή τωνσυνταγµατικών επιταγών και εάν η διοίκηση,κάνοντας χρήση της πλεονεκτικής θέσης πουκατέχει απέναντι στον διοικούµενο, ασκείκατά τρόπο καταχρηστικό τις εξουσίες πουτης παρέχονται από το Σύνταγµα και τουςνόµους. Υπό αυτήν την έννοια, οι καθυστερή-σεις που παρατηρούνται στην καταβολή τωναποζηµιώσεων για ακίνητα που απαλλοτριώ-νονται αποτελούν ένα από τα σηµαντικότεραζητήµατα τα οποία χειρίζεται ο Κύκλος Σχέ-σεων Κράτους-Πολίτη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το πρόβληµαεµφανίζεται µε τον ίδιο τρόπο: µε την επίκλη-ση της επικείµενης δηµόσιας ωφέλειας, οιιδιοκτήτες αποβάλλονται µε ταχύτατους ρυθ-µούς από τις ιδιοκτησίες τους, ενώ στη συνέ-χεια η καταβολή της νόµιµης αποζηµίωσηςπραγµατοποιείται ύστερα από µεγάλο χρονικόδιάστηµα, που κυµαίνεται από δύο έως καιείκοσι έτη. Το ισχύον θεσµικό πλαίσιο θεω-ρείται επαρκές, πλην όµως στην εφαρµογήτου παρουσιάζονται δυσλειτουργίες πουέχουν ως αποτέλεσµα την προσβολή τουδικαιώµατος της ιδιοκτησίας. Ενώ η απαλλο-τρίωση συντελείται µε την αποζηµίωση τουιδιοκτήτη, έως την καταβολή της οποίας οιδιοκτήτης του απαλλοτριούµενου ακινήτουδιατηρεί τα δικαιώµατά του σε αυτό, στηνπραγµατικότητα τα δικαιώµατα που διατηρείχάνουν κάθε σηµασία, οικονοµική ή άλλη,αφού από την ανακοίνωση της απαλλοτρίω-σης το ακίνητο ουσιαστικά δεν µπορεί ναµεταβιβαστεί ή να οικοδοµηθεί ή να γίνειαντικείµενο οποιασδήποτε άλλης εκµετάλ-λευσης ή αξιοποίησης. Μόνη παρηγοριά γιατον ιδιοκτήτη είναι η κατά το δυνατόν συντο-µότερη και πληρέστερη αποζηµίωσή του. Oσηµαντικός αριθµός των αναφορών που δέχε-ται ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη µεαίτηµα την καταβολή των αποζηµιώσεωνστους ιδιοκτήτες που στερήθηκαν των περι-ουσιών τους καταδεικνύει τη σοβαρότητα τουπροβλήµατος, ιδιαίτερα όσον αφορά στουςOΤΑ ως φορείς εκτέλεσης αναγκαστικώναπαλλοτριώσεων, και αναδεικνύει ως σηµα-ντικότερη δυσλειτουργία την αδυναµία των

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·226

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

227

φορέων που επισπεύδουν τις απαλλοτριώσειςνα καλύψουν τις δαπάνες αποζηµίωσης. Ηαδυναµία αυτή παίρνει τη µορφή είτε της µηεκτέλεσης δικαστικής απόφασης είτε τηςπαράλειψης οφειλόµενης νόµιµης ενέργειας.Ειδικότερα, το άρθρο 17, παράγρ. 4 τουΣυντάγµατος προβλέπει ρητά ότι, σε περί-πτωση που δεν καταβληθεί η αποζηµίωσηµετά την πάροδο ενάµισι έτους από τη δηµο-σίευση της απόφασης για τον προσωρινό ήτον οριστικό προσδιορισµό της, η απαλλο-τρίωση αίρεται αυτοδικαίως. Στην πράξηόµως η διάταξη αυτή καταστρατηγείται µεσυνεχείς επαναπροκηρύξεις νέων απαλλο-τριώσεων για την ίδια ιδιοκτησία, µε προφα-νή σκοπό την παραβίαση της προθεσµίαςπου επιτάσσει το Σύνταγµα. Κατά τη διερεύ-νηση σχετικών υποθέσεων, ο Κύκλος Σχέσε-ων Κράτους-Πολίτη έχει επισηµάνει ότι ηουσιαστική δέσµευση της ακίνητης περιου-σίας του πολίτη –µε όλες τις δυσµενείς γι’αυτόν επιπτώσεις– που γίνεται µε τις διαδο-χικές κηρύξεις αναγκαστικής απαλλοτρίω-σης, οι οποίες τελικά δεν συντελούνται λόγωέλλειψης πιστώσεων, αντιβαίνει σε κάθεέννοια του κράτους δικαίου και ότι πριν απότην επανέναρξη της διαδικασίας θα πρέπεινα εξασφαλίζεται η εγγραφή της σχετικήςπίστωσης και να παρέχεται πλήρης ενηµέ-ρωση των πολιτών για όλα τα στάδια της ακο-λουθητέας διαδικασίας. Άλλωστε, σύµφωναµε πάγια νοµολογία του ΣτΕ, η ευχέρεια τηςδιοίκησης να επιβάλλει νέα αναγκαστικήαπαλλοτρίωση στην ίδια περιοχή, και βέβαιαστις περιπτώσεις που η προηγούµενη δενέχει συντελεστεί, προϋποθέτει αφενός τηνύπαρξη πρόθεσης και δυνατότητας για τηνάµεση κατά νόµο συντέλεση νέας απαλλο-τρίωσης, µε την καταβολή της προσήκουσαςαποζηµίωσης, και αφετέρου την ύπαρξησοβαρής πολεοδοµικής ανάγκης που να επι-βάλλει µια τέτοια ρύθµιση. Oι όροι αυτοί δενπληρούνται στις περισσότερες περιπτώσειςπου έχει χειριστεί η Αρχή. Στο πλαίσιο αυτό διαπιστώθηκε ότι ο ∆ήµοςΆνω Λιοσίων σε επτά περιπτώσεις απαλλο-τριώσεων (υποθέσεις 16156/2001, 10444/2001, 6168/2001, 17027/2001, 14575/2001,5992/2001, 8378/2000) καθυστερεί να κατα-βάλει τις αποζηµιώσεις που έχουν προσδιο-ριστεί δικαστικά, επικαλούµενος άλλες προ-τεραιότητες, όπως την αποκατάσταση τωνσεισµοπαθών του δήµου, την ανάγκη για

επανάληψη της διαδικασίας ώστε να παρα-µένουν επίκαιρες οι αποφάσεις και, τέλος,την πάγια δικαιολογία της έλλειψης χρηµατι-κών πόρων. Χαρακτηριστική είναι επίσης ηπερίπτωση του ∆ήµου Σύµης, που αρνείταιεπί έξι χρόνια να εφαρµόσει απόφαση τουΜονοµελούς Πρωτοδικείου Ρόδου –µε τηνοποία προσδιορίστηκε η προσωρινή αξίααπαλλοτριούµενου ακινήτου σε 14.000 δρχ.ανά τ.µ.– µε τη δικαιολογία ότι η τιµή αυτήείναι υπερβολική και ότι η οικονοµική ανέ-χεια του δήµου δεν του επιτρέπει να καταβά-λει τα χρήµατα. Κάτω από αυτές τις συνθή-κες, οι δικαιούχοι αξιώνουν την αποδέσµευ-ση του ακινήτου τους προκειµένου να τοαξιοποιήσουν (υπόθεση 1868/2001). O Συνή-γορος του Πολίτη διαπίστωσε στις παραπάνωπεριπτώσεις την άρνηση των υπηρεσιών νασυµµορφωθούν προς τις οικείες δικαστικέςαποφάσεις και ασκεί πίεση προκειµένου νακαταβληθούν οι νόµιµες αποζηµιώσεις.Άλλωστε, οι ενδιαφερόµενοι επικαλούνταισυχνά τα πορίσµατα της Αρχής ενώπιον τωνδικαστηρίων, προκειµένου να εξασφαλίσουντην ικανοποίηση των έννοµων συµφερόντωντους. Oι υποθέσεις εκκρεµούν. Το γενικότερο πρόβληµα που εγείρουν αυ-τές οι υποθέσεις έχει τις ρίζες του κυρίωςστη συστηµατική παράλειψη των OΤΑ είτε ναεξασφαλίσουν τα απαραίτητα κονδύλια είτενα εγγράψουν κατά προτεραιότητα στουςπροϋπολογισµούς τους τη δαπάνη για τιςαποζηµιώσεις αυτές. Γίνεται δε εντονότεροσήµερα, υπό το πρίσµα της ραγδαίας αύξη-σης της αξίας των ακινήτων. Μια βασική δι-άσταση του προβλήµατος είναι ότι, λόγω τηςουσιώδους αύξησης της αξίας της απαλλο-τριούµενης ιδιοκτησίας από τον κρίσιµοχρόνο προσδιορισµού της αξίας της έως τηστιγµή καταβολής της αποζηµίωσης, η απο-ζηµίωση δεν είναι πλήρης κατά τον χρόνοτης καταβολής της, αφού, µετά την πάροδοµεγάλου χρονικού διαστήµατος, δεν αποδί-δεται – εάν τελικά αποδοθεί– η πραγµατικήαξία µε την οποία ο ιδιοκτήτης θα µπορού-σε να αντικαταστήσει το ακίνητό του µε ισά-ξιο. Ενδεικτικό είναι ότι οι δήµοι Αλίµου,Αταλάντης, Καλαµαριάς, Κορυδαλλού, Λαυ-ρεωτικής, Λεβαδέων και Ρεθύµνου καθυ-στερούν επί µακρόν να καταβάλουν τις απο-ζηµιώσεις που έχουν καθοριστεί δικαστικά.Επίσης οι δήµοι Αµαρουσίου, Ευόσµου, Ζε-φυρίου, Ηρακλείου, Καµατερού, Μοσχάτου

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·227

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

228

και Νάουσας καθυστερούν είτε την έναρξητης απαλλοτριωτικής διαδικασίας των ακι-νήτων που έχουν καταλάβει είτε την ολοκλή-ρωση των διαδικασιών αυτών µε την κατα-βολή της αποζηµίωσης ή την εκχώρηση τουανταλλάγµατος (π.χ. µεταφορά συντελεστήδόµησης), ενώ στις περιπτώσεις απαλλο-τρίωσης τµήµατος ακινήτου δεσµεύουν καιτο υπόλοιπο µη απαλλοτριούµενο τµήµα,καθυστερώντας την απόδοσή του στον δικαι-ούχο. Είναι ακόµη γνωστό ότι πριν από την καταβο-λή των αποζηµιώσεων οι ιδιοκτήτες διατη-ρούν ακέραια όλα τα δικαιώµατά τους και δενεπιτρέπεται η κατάληψη των ακινήτων τους.Όµως, η διοίκηση συχνά συµφωνεί µε τουςιδιοκτήτες την εκ των προτέρων παραχώρησητης χρήσης των ακινήτων, προκειµένου ναπροχωρήσουν τα έργα για τα οποία κηρύσσε-ται η απαλλοτρίωση και διότι µε τον τρόποαυτόν αίρεται το συνταγµατικό εµπόδιο. Σεµια τέτοια περίπτωση, ιδιοκτήτης ακινήτουσυµφώνησε το 1998 να παραχωρήσει τηχρήση του στον ∆ήµο Λαµιέων προκειµένουνα δηµιουργηθεί χώρος πρασίνου, ενώ οδήµος ανέλαβε την υποχρέωση να µεταφέρειτον συντελεστή δόµησης του οικοπέδου πουπαραχωρήθηκε σε άλλο ακίνητο του ιδιοκτή-τη, στη Λαµία ή σε άλλη πόλη. O χώρος πρα-σίνου διαµορφώθηκε άµεσα, ο δήµος όµως,έως τη σύνταξη της παρούσας έκθεσης, ούτεολοκλήρωσε τη διαδικασία µεταφοράς τουσυντελεστή δόµησης ούτε προέβη στηνπράξη αναλογισµού αποζηµίωσης, όπως είχεσυµφωνηθεί ως όρος στην παραχώρηση(υπόθεση 3885/2001). Έτσι όµως ο δικαιούχος καθίσταται «επαί-της» της νόµιµης αποζηµίωσης της απαλλο-τριούµενης ιδιοκτησίας του, την οποία απο-στερείται αµέσως, ενώ υποχρεώνεται ναανεχθεί τη µακροχρόνια καθυστέρηση έωςτην καταβολή της αποζηµίωσής του. Oι OΤΑ,από την άλλη πλευρά, προσπαθούν να νοµι-µοποιήσουν τη συµπεριφορά τους, επικα-λούµενοι τους κοινωφελείς σκοπούς πουπρέπει να εξυπηρετηθούν, χάριν των οποίωνθεωρούν ότι επιτρέπεται η «θυσία» της ατο-µικής ιδιοκτησίας. Με την παρέµβασή του οΣυνήγορος του Πολίτη επιδιώκει την ευαι-σθητοποίηση των εµπλεκόµενων υπηρεσιώνως προς τον σεβασµό και την προστασία τουδικαιώµατος της ιδιοκτησίας και προτείνειως κύριο µέτρο για την επίλυση των προ-

βληµάτων που εµφανίζονται την κατά προτε-ραιότητα εγγραφή στον προϋπολογισµό τουεπόµενου έτους των κονδυλίων που είναιαναγκαία για να καλυφθούν οι καθορισµένεςαποζηµιώσεις από απαλλοτριώσεις, πάντοτεστο πλαίσιο της υποχρέωσης των δήµων ναεφαρµόζουν την ισχύουσα νοµοθεσία και τοΣύνταγµα, ώστε σταδιακά να εξαλειφθείαυτή η µορφή κακοδιοίκησης.

5. OI ΣΗΜΑΝΤΙΚOTEPΕΣΥΠOΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓOΡΙΑ

5.1 ΦOΡOΛOΓΙΑ Τα ζητήµατα που αφορούν στη γενικότερηλειτουργία του φορολογικού συστήµατοςαπασχόλησαν σε µεγάλο βαθµό και κατά το2001 τον Κύκλο Σχέσεων Κράτους-Πολίτη.Το διαµεσολαβητικό έργο του Συνηγόρουτου Πολίτη στην επίλυση των υποθέσεωναυτών διευκολύνθηκε σηµαντικά από τηδηµιουργία κλίµατος αµοιβαίας συνεργα-σίας και εµπιστοσύνης µεταξύ της Αρχήςκαι του Υπουργείου Oικονοµικών. Στην εξέ-λιξη αυτή συνέβαλε ιδιαίτερα η άµεσηεπαφή των στελεχών του Συνηγόρου τουΠολίτη µε στελέχη των υπηρεσιών τουυπουργείου σε όλη την Ελλάδα, καθώς και ηπροσπάθεια του υπουργείου να παράσχειπληρέστερη ενηµέρωση στους φορολογου-µένους και να απλοποιήσει τις διαδικασίες,εκµεταλλευόµενο τη σύγχρονη τεχνολογία(δυνατότητα υποβολής δήλωσης φορολογίαςεισοδήµατος και ΦΠΑ µέσω του ∆ιαδικτύου,πιλοτική απογευµατινή λειτουργία ορισµέ-νων ∆OΥ, υπηρεσίες «TAXIS PHONE», χορή-γηση αποδεικτικού φορολογικής ενηµερό-τητας από οποιαδήποτε ∆OΥ κ.λπ.). Εξάλ-λου, σε πολλές περιπτώσεις η πολιτική ηγε-σία του υπουργείου προχώρησε στην υιοθέ-τηση οργανωτικών και νοµοθετικών προτά-σεων της Αρχής, µε αποτέλεσµα να ρυθµι-στούν ζητήµατα που είχαν απασχολήσειπαλαιότερα τον Συνήγορο του Πολίτη.Oι υποθέσεις που παρουσιάζονται στη συνέ-χεια αναδεικνύουν προβλήµατα που συνεχί-ζουν να απασχολούν τους πολίτες και τα οποίασε πολλές περιπτώσεις οφείλονται σε εγγε-νείς αδυναµίες του φορολογικού συστήµατος.Στις περισσότερες περιπτώσεις επισηµάνθη-καν γενικότερες δυσλειτουργίες του πληρο-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·228

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

229

φορικού συστήµατος ΤΑXIS, εσφαλµένη ήανεπιεικής ερµηνεία και εφαρµογή φορολο-γικών διατάξεων, προβλήµατα στην έγκαιρηκαι έγκυρη ενηµέρωση των φορολογουµένωνσχετικά µε τα δικαιώµατα και τις φορολογικέςτους υποχρεώσεις και την τήρηση του φορο-λογικού απορρήτου, ενώ αναφέρθηκαν ακόµηκαι περιπτώσεις όπου η επισήµανση προη-γούµενων σφαλµάτων της διοίκησης οδήγησεσε πρακτικές «αντεκδίκησης» σε βάρος τωνεµπλεκόµενων πολιτών.

5.1.1 Ανελαστική εφαρµογή φορολογικώνδιατάξεωνOι υπηρεσίες του Υπουργείου Oικονοµικώνσυχνά ερµηνεύουν τους φορολογικούςνόµους µε στενά εισπρακτικό πνεύµα, χωρίςνα λαµβάνουν υπόψη γενικές αρχές του δικαί-ου και συγκεκριµένα την αρχή της αναλογικό-τητας και της προστατευόµενης εµπιστοσύνηςτου διοικουµένου. Τούτο έχει ως αποτέλεσµανα περιέρχεται συχνά ο φορολογούµενος σεεξαιρετικά δυσχερή θέση, οι δε υπηρεσίες ναπαραβιάζουν την αρχή της νοµιµότητας, επι-δεικνύοντας υπερβάλλοντα ζήλο.

Φορείς: ∆OΥ Αγίου ∆ηµητρίου - Υπουργείο Oικονοµικών - ∆ιεύθυνση Κώδικα Βιβλίων και ΣτοιχείωνΣτην εν λόγω υπόθεση (5084/2001), η ∆OΥΑγίου ∆ηµητρίου πραγµατοποίησε στις13.10.1999 έλεγχο στους εκθεσιακούςχώρους εταιρείας, όπου βρέθηκαν δελτίααποστολής θεωρηµένα έως το 1996. Η παρά-λειψη νεότερης θεώρησης οφειλόταν σε αµέ-λεια, επειδή η εταιρεία σπάνια χρησιµοποι-ούσε τα δελτία αυτά, µοναδικός σκοπός τωνοποίων ήταν η αντικατάσταση των εµπορευ-µάτων της (λόγω φθορών) στο κεντρικό κατά-στηµά της. Σε βάρος της εταιρείας διαπιστώ-θηκαν πέντε αυτοτελείς παραβάσεις για τηχρήση 1998 και 15 αυτοτελείς παραβάσεις γιατη χρήση 1999. O εκπρόσωπος της εταιρείαςεπικαλέστηκε ενώπιον του προϊσταµένου της∆OΥ φορολογική διάταξη (περιπτώσεις µηεπιβολής προστίµου του άρθρου 5 του N.2523/1997, σε συνδυασµό µε το αρ. 1040385/257/0015/27.8.99 έγγραφο της Γενικής ∆ιεύ-θυνσης Φορολογίας του Υπουργείου Oικονο-µικών προς το Σ∆OΕ), µε βάση την οποία δενθα έπρεπε να επιβληθεί σε βάρος της εται-ρείας οποιοδήποτε πρόστιµο και ότι εν πάσηπεριπτώσει δεν θα έπρεπε να επιβληθεί πρό-

στιµο για ισάριθµες αυτοτελείς παραβάσεις.Του δόθηκε προφορική διαβεβαίωση ότι ταπρόστιµα δεν θα επιβάλλονταν. Παρ’ όλα αυτά, επιβλήθηκαν τελικά σεβάρος της εταιρείας πρόστιµα συνολικούύψους 4.000.000 δρχ. Για τον λόγο αυτόν, οεκπρόσωπος της εταιρείας ζήτησε τη διαµε-σολάβηση του Συνηγόρου του Πολίτη, οοποίος απευθύνθηκε στον προϊστάµενο της∆ιεύθυνσης Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείωντου Υπουργείου Oικονοµικών. Αυτός, αποδε-χόµενος τη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη,παρέπεµψε τη διερεύνηση του θέµατος στηνOικονοµική Επιθεώρηση. Η θετική για τονπολίτη εισήγηση του αρµόδιου οικονοµικούεπιθεωρητή οδήγησε τον προϊστάµενο της∆OΥ σε συµµόρφωση και στη διαγραφή τουπροστίµου. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο εκπρό-σωπος της εταιρείας ενηµέρωσε τον Συνή-γορο του Πολίτη ότι, λίγες ηµέρες µετά τηδιαγραφή του προστίµου, κλιµάκιο της ∆OΥπραγµατοποίησε αιφνιδιαστικά εξονυχιστικόέλεγχο στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας.Στην ίδια θεµατική ενότητα εντάσσεται περί-πτωση φορολογουµένου στον οποίο είχεκαταλογιστεί εσφαλµένα από το 1991 φόροςκληρονοµίας από τη ΙΖ’ ∆OΥ Αθηνών λόγωσυνωνυµίας µε τον πραγµατικό υπόχρεο(υπόθεση 17167/2000). Μετά την πάροδοτριετίας και την οριστικοποίηση της πράξηςκαταλογισµού του φόρου, η ∆OΥ προχώρησεσε αναγκαστική κατάσχεση ακινήτου του πο-λίτη, απειλούσε µε πλειστηριασµό και δεντου χορηγούσε φορολογική ενηµερότητα.Μολονότι αναγνώριζε ως εσφαλµένη τηβεβαίωση του χρέους, η ∆OΥ ισχυριζόταν ότιήταν αδύνατη η απαλλαγή του πολίτη, επει-δή η οφειλή είχε πλέον καταστεί οριστική.Ύστερα από την παρέµβαση του Συνηγόρουτου Πολίτη, οι προσπάθειες του οποίουδιήρκεσαν σχεδόν ένα έτος, η οφειλή δια-γράφηκε µε απόφαση του προϊσταµένου της∆OΥ και τα αναγκαστικά µέτρα κατά τουπολίτη ανακλήθηκαν.

5.1.2. Επίκληση του φορολογικού απορρή-του στον ίδιο τον φορολογούµενο Φορέας: Σώµα ∆ίωξης Oικονοµικού Εγκλή-µατος της Περιφερειακής ∆ιεύθυνσης Θεσ-σαλίαςΕνώ οι διατάξεις περί φορολογικού απορ-ρήτου έχουν σκοπό να προστατεύσουν απότρίτους τα τηρούµενα στις ∆OΥ προσωπικά

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·229

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

230

δεδοµένα, στη συγκεκριµένη υπόθεση τοαπόρρητο αντιτάχθηκε κατά του ίδιου τουενδιαφερόµενου πολίτη (υπόθεση 4950/2001). Ύστερα από γραπτή καταγγελία, τοΣ∆OΕ Θεσσαλίας διενήργησε έλεγχο σεγραφείο δικηγόρου, σε βάρος του οποίουδιαπιστώθηκε φορολογική παράβαση λόγωµη έκδοσης απόδειξης παροχής υπηρε-σιών. O τελευταίος, σύµφωνα µε το δικαίω-µα που του παρέχει το άρθρο 85 του Ν.2238/1994, µε αίτηση που υπέβαλε µέσωτου Εισαγγελέα Πρωτοδικών Λάρισας, ζήτη-σε από το Σ∆OΕ τη χορήγηση αντιγράφουτης εις βάρος του καταγγελίας και όλων τωνσχετικών εγγράφων του φακέλου του. Το Σ∆OΕ, επικαλούµενο το φορολογικόαπόρρητο, αρνήθηκε τη χορήγηση των αιτη-θέντων στοιχείων, αγνοώντας ότι το απόρρη-το αφορά στη γνωστοποίηση φορολογικώνστοιχείων τρίτων και όχι του ίδιου του φορο-λογουµένου (άρθρο 85, παράγρ. 2 του N.2238/1994). Επίσης, όσον αφορά στη µηχορήγηση αντιγράφου της καταγγελίας, τοΣ∆OΕ δεν έλαβε υπόψη τις αρ. 759/1978 και482/1985 γνωµοδοτήσεις του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους, σύµφωνα µε τις οποί-ες η διοίκηση υποχρεούται να γνωστοποιείστον καταγγελλόµενο το περιεχόµενο γρα-πτής καταγγελίας και να του χορηγεί αντί-γραφα, δεδοµένου ότι εκτός των άλλων ηκαταγγελία δεν εµπίπτει στην έννοια τουφορολογικού απορρήτου. O Συνήγορος τουΠολίτη κάλεσε το Σ∆OΕ Θεσσαλίας ναεφαρµόσει τον νόµο και τις σχετικές γνωµο-δοτήσεις και να χορηγήσει άµεσα στον πολί-τη τα στοιχεία που είχε ζητήσει, αίτηµα πουέγινε δεκτό.

5.1.3 Εσφαλµένη καταχώριση οφειλής900.000.000 δρχ. στο σύστηµα TAXISΦορείς: ∆OΥ ΦΑΕΕ Αθηνών - ∆OΥ Βύρωνα -Γενική Γραµµατεία Πληροφορικών Συστη-µάτων Η πληµµελής ενηµέρωση υπαλλήλων σχετι-κά µε την κεντρική λειτουργία του ΤΑΧΙS καιη έλλειψη επαρκούς συντονισµού µεταξύυπηρεσιών του Υπουργείου Oικονοµικώνείχε ως αποτέλεσµα να µην µπορεί να απαλ-λαγεί ο ενδιαφερόµενος πολίτης από τιςδυσµενείς συνέπειες λανθασµένης καταχώ-ρισης στο πληροφορικό αυτό σύστηµα. Oενδιαφερόµενος, πρόεδρος και διευθύνωνσύµβουλος ανώνυµης εταιρείας, ζήτησε

από τη ∆OΥ Βύρωνα να του χορηγήσει φορο-λογική ενηµερότητα, από όπου πληροφορή-θηκε ότι εµφανιζόταν να οφείλει ποσόνµεγαλύτερο των 900.000.000 δρχ. Ύστερααπό προσωπική του έρευνα στη ∆OΥ Φορο-λογίας Ανωνύµων Εµπορικών Εταιρειών(ΦΑΕΕ) Αθηνών, διαπιστώθηκε ότι εσφαλ-µένα καταχωρήθηκε στο σύστηµα ως πρόε-δρος και διευθύνων σύµβουλος µιας δεύτε-ρης ΑΕ, η οποία όντως όφειλε το ποσόν των900.000.000 δρχ., που εµφανιζόταν και στηδική του µερίδα. Η ∆OΥ ΦΑΕΕ Αθηνών ανα-γνώρισε την εσφαλµένη καταχώριση καιχορήγησε σχετική βεβαίωση µη οφειλής,αφού το σύστηµα TAXIS δεν επέτρεπε τη δι-όρθωση του στοιχείου από το σύστηµα (υπό-θεση 9731/2001). Παρά τις επανειληµµένες παραστάσεις τουενώπιον των αρµόδιων υπηρεσιών τουΥπουργείου Oικονοµικών, ο πολίτης δενέλαβε καµία απάντηση σχετικά µε τον τρόποδιαγραφής της εσφαλµένης καταχώρισηςστο σύστηµα TAXIS. Eν τω µεταξύ, η αρµό-δια εφορία αρνούνταν να του χορηγήσειφορολογική ενηµερότητα, παρά την ύπαρξηβεβαίωσης της ∆OΥ ΦΑΕΕ Αθηνών για τοσφάλµα, και απειλούσε επιπλέον ότι θαξεκινούσε διαδικασία αναγκαστικών µέτρωνσε βάρος του για την είσπραξη του εµφαινό-µενου στο σύστηµα χρέους. Παράλληλα, οπολίτης αδυνατούσε να αναλάβει θέση διευ-θύνοντος συµβούλου σε άλλη ανώνυµη εται-ρεία εξαιτίας του χρέους αυτού.O Συνήγορος του Πολίτη αναζήτησε τη συ-νεργασία της Γενικής Γραµµατείας Πληρο-φορικών Συστηµάτων του Υπουργείου Oικο-νοµικών. Πράγµατι, διαπιστώθηκε ότι, προ-κειµένου να υπάρχει κεντρικός έλεγχος στιςεγγραφές του συστήµατος, µόνον η Υπηρε-σία Μητρώου αυτής της Γενικής Γραµµατεί-ας είναι αρµόδια για τη διαγραφή λαθών ταοποία έχουν παρεισφρήσει στο σύστηµαΤAXIS. Για να γίνει διαγραφή ή διόρθωσηπρέπει η εφορία που καταχώρισε τηνεσφαλµένη εγγραφή να στείλει σχετικό έγ-γραφο µε τα απαραίτητα δικαιολογητικά στηΥπηρεσία Μητρώου της Γενικής Γραµµατεί-ας. O Συνήγορος του Πολίτη ενηµέρωσε τη∆OY ΦΑΕΕ Αθηνών για το θέµα, η οποία καιπροέβη στις απαραίτητες ενέργειες. Tοσφάλµα διορθώθηκε µέσα σε 10 ηµέρεςαπό την έναρξη της διαµεσολαβητικής δια-δικασίας.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·230

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

231

5.1.4 Μη χορήγηση αποδεικτικού φορολογι-κής ενηµερότητας παρά την αναστολή εκτέ-λεσης καταλογιστικής πράξηςΦορείς: ΙΑ’ ∆OΥ Αθηνών - ΓΛΚ, 24η ∆ιεύ-θυνση Λογαριασµών του ∆ηµοσίουΣε βάρος πολίτη (υπόθεση 5158/2001) εκδό-θηκαν τέσσερις καταλογιστικές πράξεις τηςεπιτρόπου του Eλεγκτικού Συνεδρίου στηΓενική ∆ιεύθυνση ∆ιαχείρισης Αγορών Γεωρ-γικών Προϊόντων, οι οποίες διαβιβάστηκαναπό την 24η ∆ιεύθυνση του Γενικού Λογιστη-ρίου του Κράτους στην αρµόδια ΙΑ’ ∆OΥ Αθη-νών, προκειµένου να βεβαιωθεί το χρέος. Oπολίτης άσκησε έφεση κατά των καταλογιστι-κών πράξεων και υπέβαλε αίτηση για αναστο-λή της εκτέλεσής τους έως την έκδοση ορι-στικής απόφασης επί της έφεσης. Η αίτησήτου αυτή έγινε δεκτή. Kατόπιν τούτου, ο πολί-της ζήτησε από την ΙΑ’ ∆OΥ Αθηνών την έκδο-ση αποδεικτικού φορολογικής ενηµερότητας.Η ∆OΥ αρνήθηκε να του το χορηγήσει και τονπαρέπεµψε στην 24η ∆ιεύθυνση, η οποία µετη σειρά της αρνήθηκε να διαβιβάσει τις περίαναστολής αποφάσεις του Ελεγκτικού Συνε-δρίου στη ΙΑ’ ∆OΥ και να δώσει οδηγίες σχε-τικά µε τη χορήγηση ή µη του αποδεικτικούφορολογικής ενηµερότητας.O Συνήγορος του Πολίτη διατύπωσε τηνάποψη ότι, εφόσον το κύριο αποτέλεσµα τωνπράξεων καταλογισµού (η βεβαίωση του χρέ-ους) έχει ανασταλεί έως τη δηµοσίευση τωνοριστικών αποφάσεων επί των εφέσεων πουέχει ασκήσει ο πολίτης, αναστέλλεται και τοπαρεπόµενο αποτέλεσµα, δηλαδή η µηχορήγηση αποδεικτικού φορολογικής ενηµε-ρότητας. Με βάση αυτό το σκεπτικό ζήτησεαπό τη ΙΑ’ ∆OΥ να χορηγήσει στον πολίτη τοσχετικό αποδεικτικό. Το αίτηµα έγινε δεκτό.

5.1.5 Παράλειψη υπολογισµού έκπτωσηςλόγω αναπηρίας στον φόρο εισοδήµατοςΦορέας: ∆’ ∆OΥ ΘεσσαλονίκηςΣυνταξιούχος προσέφυγε στον Συνήγορο τουΠολίτη (υπόθεση 2973/2001), αναφέρονταςότι η ∆’ ∆OΥ Θεσσαλονίκης δεν προσδιόρισεσωστά τον ετήσιο φόρο εισοδήµατός της γιατο οικονοµικό έτος 2000. Συγκεκριµένα, δενυπολογίστηκε η από τον νόµο προβλεπόµε-νη ατοµική µείωση αναπηρίας, την οποίαείχε δηλώσει κατά την υποβολή της φορο-λογικής της δήλωσης και αποδείκνυε µε τιςσχετικές βεβαιώσεις της πρωτοβάθµιαςΥγειονοµικής Επιτροπής Θεσσαλονίκης.

Επισηµαίνεται ότι στο εκκαθαριστικό σηµεί-ωµα του οικονοµικού έτους 1999 είχε υπο-λογιστεί η παραπάνω έκπτωση, η οποίαανερχόταν στο ποσόν των 500.000 δρχ.Ακόµη, η ενδιαφερόµενη ισχυρίστηκε ότιδεν είχε ληφθεί υπόψη η ιδιότητά της ωςσυνταξιούχου πολεµικού, ιδιότητα πουωστόσο προέκυπτε σαφώς από τη δήλωσήτης (πολεµική σύνταξη 1.090.458 δρχ. ετη-σίως) και αποδεικνυόταν από σχετικό ενη-µερωτικό σηµείωµα του Γενικού Λογιστηρί-ου του Κράτους. Τους ισχυρισµούς της προ-έβαλε µε αίτησή της στη ∆’ ∆OΥ Θεσσαλονί-κης τον Oκτώβριο του 2000, ενώ έπειτα απόέξι µήνες δεν είχε λάβει ακόµη απάντηση. Ύστερα από παρέµβαση του Συνηγόρου τουΠολίτη, ο οποίος, εκτός από τις ουσιαστικέςπαραλείψεις και τους λόγους ιδιαίτερηςκοινωνικής ευαισθησίας που συντρέχουν γιατο πρόσωπο της ενδιαφεροµένης, επισήµα-νε και την υποχρέωση των δηµόσιων υπηρε-σιών να διεκπεραιώνουν µέσα σε εύλογοχρόνο τις υποθέσεις των πολιτών, η υπηρε-σία ανταποκρίθηκε άµεσα και τακτοποίησετην οικονοµική διαφορά που είχε προκύψει.

5.1.6 Αδικαιολόγητη άρνηση παραλαβήςπινακίδων αυτοκινήτου και παρεπόµενηεπιβολή προστίµουΦορέας: ∆OΥ Βύρωνα Εξαιτίας της άρνησης υπαλλήλου να παρα-λάβει τις πινακίδες αυτοκινήτου, προέκυψεη υποχρέωση του πολίτη να καταβάλει τατέλη κυκλοφορίας και ισόποσο πρόστιµο. Oπροσφεύγων µετέβη στις 31.12.1997 στη∆OΥ Βύρωνα, για να καταθέσει τις πινακίδεςαυτοκινήτου, το οποίο ανήκε κατά 50% στονίδιο και κατά 50% στη µητέρα του (υπόθεση6221/2000). Η αρµόδια υπάλληλος, αγνοώ-ντας τις σχετικές διατάξεις, τον πληροφόρη-σε ότι δεν µπορούσε να δεχθεί την κατάθε-ση των πινακίδων χωρίς τη συγκατάθεση τουσυνιδιοκτήτη, ενώ αυτό προβλεπόταν µόνογια την άρση των πινακίδων. Για τον λόγοαυτόν οι συνιδιοκτήτες κατέθεσαν τις πινα-κίδες στη ∆OΥ στις αρχές του 1998, χωρίςόµως να καταβάλουν τα τέλη κυκλοφορίαςτου ίδιου έτους. Όταν δύο χρόνια αργότερα οπολίτης θέλησε να επαναθέσει σε κυκλοφο-ρία το αυτοκίνητό του και ζήτησε την επι-στροφή των πινακίδων, πληροφορήθηκε ότι,πέραν των τελών κυκλοφορίας του τρέχο-ντος έτους, έπρεπε να καταβάλει και το

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·231

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

232

ποσόν των 200.000 δρχ., δηλαδή 100.000δρχ. για τα τέλη κυκλοφορίας έτους 1998και ισόποσο πρόστιµο. Έπειτα από ενέργει-ες του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος επι-σήµανε ότι ο πολίτης υπέστη οικονοµικήζηµία από υπαιτιότητα του προσωπικού της∆OΥ Βύρωνα, η υπηρεσία δέχθηκε να δια-γράψει την οφειλή των 200.000 δρχ.

5.2 ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΠΑΣΧOΛΗΣΗΤα περισσότερα προβλήµατα της θεµατικήςαυτής αφορούν στη λειτουργία του OΑΕ∆(63% των υποθέσεων) και συνίστανταικυρίως στην έλλειψη επαρκούς ενηµέρωσηςσχετικά µε τις προϋποθέσεις και τις προθε-σµίες για την υπαγωγή στα ΠρογράµµαταΕπιχορήγησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελ-µατιών. Στην πράξη, τα προβλήµατα αυτάπροέκυψαν λόγω της αιφνιδιαστικής αλλα-γής των όρων συµµετοχής που προβλέπονταιστις σχετικές υπουργικές αποφάσεις και τηςολιγωρίας του OΑΕ∆ να ενηµερώσει εγκαί-ρως τους πολίτες. Το γεγονός αυτό, σε συν-δυασµό µε την έλλειψη διάθεσης εξυπηρέ-τησης που χαρακτηρίζει ορισµένους υπαλ-λήλους, οδήγησε τους πολίτες όχι µόνο σεαπώλεια των δικαιωµάτων τους αλλά και σεπρόσθετη οικονοµική επιβάρυνση λόγω ανε-παρκούς ενηµέρωσης. Τα φαινόµενα αυτάαποκτούν βαρύνουσα σηµασία, επειδή ακρι-βώς αφορούν σε µια ιδιαίτερα ευαίσθητηκοινωνική οµάδα, τους ανέργους, οι οποίοιµέσω των προγραµµάτων αυτών επιχειρούννα ενταχθούν στην οικονοµική ζωή, προ-σβλέποντας στη συνδροµή του Oργανισµού. Παρόµοια σοβαρά προβλήµατα στη λειτουρ-γία του οργανισµού είχαν επισηµανθεί στιςπροηγούµενες ετήσιες εκθέσεις της Αρχής,χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει θετικά βήµαταγια την αντιµετώπισή τους. O Συνήγορος τουΠολίτη επισήµανε τα παραπάνω προς τονOΑΕ∆, υπογραµµίζοντας ότι τα προγράµµαταεπιχορήγησης δεν έχουν µόνον αναπτυξιακόκαι κοινωνικό χαρακτήρα, αλλά αποσκοπούνκαι στην ενίσχυση του ηθικού των ανέργων.

5.2.1 Απόρριψη αιτήσεων υπαγωγής σε προ-γράµµατα επιχορήγησης του OΑΕ∆ λόγωαιφνίδιας αλλαγής της προθεσµίας υποβο-λής αίτησης Φορέας: OΑΕ∆ Μεγάλος αριθµός πολιτών διαµαρτυρήθηκεγια την απόρριψη από τις υπηρεσίες του

OΑΕ∆ του αιτήµατός τους να ενταχθούν σταΠρογράµµατα Επιχορήγησης Νέων Ελεύθε-ρων Επαγγελµατιών του έτους 2000 (υποθέ-σεις 17430/2000, 7548/2001, 8994/2001,11026/2001, 11142/2001, 12197/2001, 11721/2001 κ.ά.). Σύµφωνα µε τη σχετική απόφαση τουΥπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφα-λίσεων και τη σχετική εγκύκλιο του OΑΕ∆, η30ή Nοεµβρίου 2000 είχε οριστεί ως προ-θεσµία υποβολής των αιτήσεων και έναρξηςδραστηριότητας των προγραµµάτων. Στις14.11.2000, το ∆Σ του OΑΕ∆ αποφάσισεαιφνιδίως ότι η προθεσµία υποβολής αιτή-σεων και έναρξης δραστηριότητας έληγεαυθηµερόν, δηλαδή στις 14.11.2000, αυτόδε γνωστοποιήθηκε µε έκδοση εγκυκλίουτου OΑΕ∆ µία ηµέρα µετά τη λήξη της νέαςαυτής προθεσµίας, δηλαδή στις 15.11.2000.Η αιφνιδιαστική σύντµηση της προθεσµίαςείχε ως αποτέλεσµα να στερηθούν πολλοίπολίτες της δυνατότητας υπαγωγής στο ενλόγω πρόγραµµα. Πρέπει να σηµειωθεί ότιοι πολίτες, ακολουθώντας τις διατάξεις τηςυπουργικής απόφασης σχετικά µε τις απα-ραίτητες προϋποθέσεις υπαγωγής στο πρό-γραµµα, όχι µόνον είχαν διακόψει το επίδο-µα ανεργίας αλλά είχαν προβεί και σε έναρ-ξη επαγγέλµατος, επιβαρυνόµενοι µε σοβα-ρά έξοδα για τις οικονοµικές τους δυνατότη-τες. Κάποιοι από αυτούς µάλιστα προσέφυ-γαν ακόµη και σε δανεισµό, προκειµένου νακαλύψουν τα έξοδα αυτά. O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στηδιοίκηση του OΑΕ∆ και ζήτησε να γίνουνδεκτές οι αιτήσεις και οι σχετικές ενστάσειςτων πολιτών που είχαν υποβάλει αίτησησυµµετοχής στο πρόγραµµα µέσα στην αρχι-κή προθεσµία, επισηµαίνοντας ότι η αιφνί-δια αλλαγή της καταληκτικής ηµεροµηνίαςυποβολής των αιτήσεων αποτελεί ακραίαµορφή κακοδιοίκησης, πολύ περισσότερολόγω και της κοινωνικής αποστολής τουOΑΕ∆ στον τοµέα της προστασίας των ανέρ-γων.Η διοίκηση του OΑΕ∆ δεν έκανε δεκτή τηνπρόταση του Συνηγόρου του Πολίτη, θεωρώ-ντας ότι είχε ενεργήσει σύννοµα. O Συνήγο-ρος του Πολίτη συνέταξε σχετικό πόρισµα τοοποίο υπέβαλε στον Υπουργό Εργασίας καιΚοινωνικών Ασφαλίσεων, ζητώντας τηνπαρέµβασή του για τη διευθέτηση του ζητή-µατος. Oι υποθέσεις εκκρεµούν.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·232

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

233

5.2.2 Απόρριψη αιτήσεων υπαγωγής σε προ-γράµµατα επιχορήγησης του OΑΕ∆ λόγωαιφνίδιας αλλαγής των τυπικών προϋποθέ-σεων Φορέας: OΑΕ∆ Μεγάλος αριθµός πολιτών προσέφυγε στονΣυνήγορο του Πολίτη, επειδή οι υπηρεσίεςτου OΑΕ∆ απέρριψαν το αίτηµά τους για έντα-ξη στα Προγράµµατα Επιχορήγησης ΝέωνΕλεύθερων Επαγγελµατιών του έτους 2001(υποθέσεις 10811/2001, 10838/2001, 10878/2001, 10970/2001, 11025/2001, 11087/2001,11267/2001, 11566/2001, 11599/2001,11776/2001, 12005/2001, 12451/2001 κ.ά.). Πριν ακόµη εκδοθεί η υπουργική απόφασηπου θα όριζε τη διαδικασία και τις προϋπο-θέσεις ένταξης στα Προγράµµατα Επιχορή-γησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών τουέτους 2001, οι προσφεύγοντες είχαν απευ-θυνθεί στις τοπικές υπηρεσίες και στη διοί-κηση του OΑΕ∆ ζητώντας σχετικές πληρο-φορίες. Oι υπηρεσίες του Oργανισµού, βα-σιζόµενες στις προϋποθέσεις ένταξης σταπρογράµµατα των παρελθόντων ετών, υπο-δείκνυαν στους ενδιαφεροµένους να προ-βούν σε έναρξη δραστηριότητας της επιχεί-ρησής τους στη ∆OΥ, προκειµένου να απο-φύγουν καθυστερήσεις και να υποβάλουντον πλήρη φάκελο για την ένταξή τους στοπρόγραµµα αµέσως µετά την έκδοση τηςσχετικής υπουργικής απόφασης. Oι προ-σφεύγοντες ενήργησαν σύµφωνα µε τιςυποδείξεις των υπαλλήλων του OΑΕ∆, πληνόµως η σχετική υπουργική απόφαση πουεκδόθηκε στη συνέχεια προέβλεπε ότι γιατη συµµετοχή στο πρόγραµµα απαραίτητηπροϋπόθεση ήταν η κατοχή δελτίου ανέρ-γου, η οποία ήταν σε ισχύ κατά την υποβολήτης αίτησης. Κατόπιν αυτού, οι αιτήσεις τωνενδιαφεροµένων απορρίφθηκαν µε το αιτιο-λογικό ότι δεν πληρούσαν τη συγκεκριµένηπροϋπόθεση. O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στηδιοίκηση του OΑΕ∆, επισηµαίνοντας ότι ηθέσπιση προϋποθέσεων διαφορετικών απότα προηγούµενα έτη για την ένταξη στα προ-γράµµατα του 2001, σε συνδυασµό µε τιςλανθασµένες πληροφορίες που, έστω καικαλόπιστα, παρείχαν οι υπάλληλοι τουOΑΕ∆, έρχεται σε αντίθεση µε την αρχή τηςεύλογης εµπιστοσύνης που πρέπει να διέπειτη δράση της διοίκησης. Υπογραµµίστηκε,δηλαδή, ότι στην προκειµένη περίπτωση οι

ιδιώτες, βασιζόµενοι σε πληροφορίες πουπαρασχέθηκαν από τη διοίκηση, έλαβαναποφάσεις µε σηµαντικές γι’ αυτούς οικο-νοµικές συνέπειες, ενώ η διοίκηση υιοθέ-τησε εκ των υστέρων αντίθετη συµπεριφο-ρά. Με βάση αυτά τα δεδοµένα ζητήθηκε ηικανοποίηση των αιτηµάτων των πολιτών µετη θέσπιση ειδικής ρύθµισης. O OΑΕ∆αρνήθηκε να υιοθετήσει την άποψη αυτή,ισχυριζόµενος ότι οι υπηρεσίες του ουδέπο-τε παραπληροφόρησαν τους ενδιαφερόµε-νους πολίτες. Με στόχο την αντιµετώπισητου προβλήµατος, ο Συνήγορος του Πολίτησυνέταξε σχετικό πόρισµα το οποίο υπέβα-λε στον Υπουργό Εργασίας και ΚοινωνικώνΑσφαλίσεων, ζητώντας την παρέµβασή του.Oι υποθέσεις εκκρεµούν.

5.2.3 Άρνηση διορισµού επιτυχόντος σε δια-γωνισµό του ΑΣΕΠ λόγω εσφαλµένης ερµη-νείας νόµουΦορέας: ∆ήµος Aθηναίων∆ηµόσια υπηρεσία αρνήθηκε να προσλάβεισε κενή οργανική θέση στην υπηρεσίακαθαριότητας του ∆ήµου Aθηναίων πολίτηπου πέτυχε σε διαγωνισµό του ΑΣΕΠ (υπό-θεση 178/2001). O παραπάνω φορέας δενπροχωρούσε στον διορισµό του ενδιαφερο-µένου, επειδή στο πιστοποιητικό ποινικούµητρώου του είχε καταχωριστεί παλαιότερηκαταδίκη για µικροκλοπή, την οποία είχεδιαπράξει ο πολίτης σε νεαρή ηλικία. Για ναεπιτύχει την πρόσληψή του, ο ενδιαφερόµε-νος ζήτησε την απονοµή χάριτος από τονΠρόεδρο της ∆ηµοκρατίας.O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στονδήµο, προκειµένου να καθυστερήσει η δια-δικασία πρόσληψης ώστε να εκδοθεί εν τωµεταξύ το προεδρικό διάταγµα απονοµήςχάριτος. Μολονότι ο δήµος αποδέχθηκε τηνπρόταση της Αρχής, και εν τω µεταξύ απο-νεµήθηκε χάρη στον πολίτη, η ΠεριφέρειαΑττικής, η οποία ελέγχει τη νοµιµότητα τωνδιορισµών στους OΤΑ, αρνήθηκε να εγκρίνειτην πρόσληψη, υποστηρίζοντας ότι οι επι-πτώσεις της καταδίκης δεν αίρονται µε τηναπονοµή χάριτος. Με παρέµβαση του Συνη-γόρου του Πολίτη διευκρινίστηκε ότι µε τοσχετικό Π∆ απονοµής χάριτος αίρονταιαυτοµάτως οι συνέπειες της καταδίκης πουαφορούν στον διορισµό στο δηµόσιο, καιτελικά έγινε εφικτός ο διορισµός του προ-σφεύγοντος.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·233

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

234

5.2.4 Μεταβολή των προϋποθέσεων από-κτησης άδειας άσκησης επαγγέλµατος βοη-θού νοσηλευτήΦορέας: Υπουργείο Υγείας και ΠρόνοιαςΣπουδαστές οι οποίοι είχαν εισαχθεί το 1998στη Μέση Τεχνική Επαγγελµατική Σχολή τουΤζάνειου Νοσοκοµείου προσέφυγαν στονΣυνήγορο του Πολίτη διαµαρτυρόµενοι ότι οN. 2640/1998 («∆ευτεροβάθµια τεχνική-επαγγελµατική εκπαίδευση και άλλες διατά-ξεις») µετέβαλε τις προϋποθέσεις απόκτη-σης άδειας άσκησης επαγγέλµατος βοηθούνοσηλευτή, οι οποίες ίσχυαν κατά τον χρόνοτης εισαγωγής τους στην εν λόγω σχολή(υπόθεση 10841/2001). Πράγµατι, ενώ µεβάση τις τότε ισχύουσες διατάξεις οι σπου-δαστές αυτοί µπορούσαν να λάβουν άδειαάσκησης επαγγέλµατος αµέσως µετά τηνολοκλήρωση της τριετούς φοίτησής τους, οινέες ρυθµίσεις όρισαν ότι η τεχνική-επαγ-γελµατική εκπαίδευση παρέχεται από ταΤεχνικά Επαγγελµατικά Εκπαιδευτήρια καιότι οι Τεχνικές Επαγγελµατικές Σχολές µετα-τρέπονται σε ΤΕΕ Α’ Kύκλου και απαίτησανως πρόσθετη προϋπόθεση την πραγµατοποί-ηση δωδεκάµηνης πρακτικής άσκησης. Με πόρισµά του προς τον Υπουργό Υγείας καιΠρόνοιας, ο Συνήγορος του Πολίτη υποστή-ριξε αφενός ότι η ξαφνική αυτή νοµοθετικήµεταβολή αντίκειται στην αρχή της εύλογηςεµπιστοσύνης που δικαιούται να τρέφει οπολίτης έναντι της διοίκησης και αφετέρουότι η αρχή αυτή απαγορεύει την εφαρµογήνέων νοµοθετικών ρυθµίσεων σε πραγµατι-κές καταστάσεις οι οποίες έχουν δηµιουργη-θεί κάτω από την ισχύ ενός παλαιότερουνοµοθετικού καθεστώτος. O Συνήγορος τουΠολίτη πρότεινε τη θέσπιση µεταβατικήςρύθµισης για τους προσφεύγοντες. Η υπόθε-ση εκκρεµεί, καθώς έως τις 31.12.2001 οYπουργός δεν είχε ακόµη απαντήσει στοπόρισµα του Συνηγόρου του Πολίτη.

5.3 ΠΑΙ∆ΕΙΑ - ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΕξαιτίας µιας σειράς λειτουργικών καιοργανωτικών προβληµάτων τα οποία συνεχί-ζουν να απασχολούν µεγάλο αριθµό πολιτώνκαι καλύπτουν ευρύ φάσµα µορφών κακοδι-οίκησης, η λειτουργία του ∆ΙΚΑΤΣΑ αποτέ-λεσε αντικείµενο παρέµβασης του Συνηγό-ρου του Πολίτη και κατά το 2001. Παρ’ ότι ταπροβλήµατα αυτά είχαν επισηµανθεί καιστις προηγούµενες ετήσιες εκθέσεις της

Αρχής, δεν έχουν επιλυθεί µέχρι σήµερα. Αντικείµενο ενασχόλησης του Κύκλου Σχέσε-ων Κράτους-Πολίτη αποτέλεσαν επίσης ανα-φορές πολιτών που συµµετέχουν στην παρο-χή εκπαιδευτικού έργου. Τα προβλήµατααυτής της κατηγορίας εστιάζονται κυρίως στηµεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται στηνκαταβολή αµοιβών των εκπαιδευτών δηµό-σιων ΙΕΚ, γεγονός που δηµιουργεί σοβαρήαναστάτωση στη λειτουργία των ιδρυµάτωναυτών και κλονίζει την αξιοπιστία τους ωςφορέων αρχικής επαγγελµατικής κατάρτι-σης. Στον Συνήγορο του Πολίτη κατατέθηκεπλήθος αναφορών µε σχετικό περιεχόµενο,οι οποίες εκτίθενται αναλυτικά στη συνέχεια.

5.3.1 Καθυστέρηση καταβολής αµοιβών καιασφαλιστικών εισφορών στους εκπαιδευτέςτων δηµόσιων ΙΕΚ Φορείς: Oργανισµός Επαγγελµατικής Εκ-παίδευσης και Κατάρτισης - ΥπουργείοΕθνικής Παιδείας και ΘρησκευµάτωνOι προσφεύγοντες, εκπαιδευτές που απα-σχολήθηκαν από το 1998 έως πρόσφατα σεδηµόσια ΙΕΚ, διαµαρτυρήθηκαν ότι ο επο-πτεύων Oργανισµός Επαγγελµατικής Εκπαί-δευσης και Κατάρτισης (OΕΕΚ) καθυστέρησευπερβολικά να καταβάλει τις αµοιβές και τιςασφαλιστικές εισφορές τους, οι οποίες οφεί-λονταν από το εαρινό εξάµηνο του 2000, σεκάποιες δε περιπτώσεις ήδη από το φθινο-πωρινό εξάµηνο του 1999 (υποθέσεις 17386/2000, 156/2001, 2967/2001, 3205/2001,4899/2001, 7978/2001, 8222/2001). Σύµφω-να µε τον OΕΕΚ, η αδυναµία καταβολής τωναµοιβών οφειλόταν στη χρονική καθυστέρη-ση της εισροής πόρων του 2ου Επιχειρησια-κού Προγράµµατος Εκπαίδευσης και Αρχι-κής Επαγγελµατικής Κατάρτισης (ΕΠΕΑΕΚ)και κατά συνέπεια στην καθυστερηµένη εισ-ροή εσόδων στον OΕΕΚ. O Συνήγορος του Πολίτη ζήτησε από τονΕιδικό Γραµµατέα Θεµάτων ΕυρωπαϊκήςΈνωσης και Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξηςτου ΥΠΕΠΘ την επιτάχυνση της εισροής πό-ρων του 2ου ΕΠΕΑΕΚ, προκειµένου να δι-ευθετηθεί στο σύνολό του το πρόβληµα τηςκαθυστέρησης καταβολής των αµοιβών. ΤοΥΠΕΠΘ έκανε δεκτή την πρόταση του Συνη-γόρου του Πολίτη και προχώρησε στη δέ-σµευση συνολικού ποσού 21.400.000.000δρχ. από το Πρόγραµµα ∆ηµοσίων Επενδύ-σεων του έτους 2001, προκειµένου να αντι-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·234

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

235

µετωπιστούν ταχύτατα και στο σύνολό τουςοι εν λόγω εκκρεµότητες.

5.3.2 Αναδροµική εγγραφή στην επετηρίδαεκπαιδευτικών τέκνου εκπατρισθέντων Ελλή-νων της περιόδου 1946-1949 Φορέας: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας καιΘρησκευµάτων Tον Συνήγορο του Πολίτη απασχόλησαν επί-σης µεµονωµένες περιπτώσεις εσφαλµένηςεφαρµογής διατάξεων σχετικά µε τουςόρους και τις προϋποθέσεις ένταξης πτυχι-ούχων στην επετηρίδα εκπαιδευτικών. Χαρα-κτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η αναφοράπροσφεύγουσας (υπόθεση 4514/2000),τέκνου εκπατρισθέντων Ελλήνων της περιό-δου 1946-1949. Η πολίτις, πτυχιούχος Γερ-µανικής Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου τουΑνατολικού Βερολίνου από τις 15.7.1987,έλαβε τον Ιανουάριο του 1988 από το∆ΙΚΑΤΣΑ την αναγνώριση ισοτιµίας του τίτ-λου σπουδών της και τον Ιανουάριο του 1998την απαιτούµενη αντιστοιχία. Στη συνέχεια, σε εφαρµογή των σχετικώνδιατάξεων (άρθρο 58, παράγρ. 2 του N. 1566/1985), ζήτησε την εγγραφή της στην επετη-ρίδα πτυχιούχων Γερµανικής Φιλολογίας απότην ηµεροµηνία κτήσης του τίτλου σπουδώντης, δηλαδή τη 15η Ιουλίου 1987. Oι διατά-ξεις αυτές ορίζουν ότι έλληνες ιθαγενείς καιοµογενείς που έχουν εκπατριστεί λόγω τωνγεγονότων της περιόδου 1946-1949, καθώςκαι τα τέκνα τους, εφόσον είναι πτυχιούχοιανώτατων ή ανώτερων σχολών της αλλοδα-πής και έχουν τα τυπικά προσόντα για διορι-σµό σε θέσεις εκπαιδευτικών της πρωτο-βάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης,εγγράφονται µε αίτησή τους στις αντίστοιχεςεπετηρίδες διοριστέων αναδροµικά από τηνηµεροµηνία που έλαβαν το απαιτούµενο πτυ-χίο για τον διορισµό τους.Ύστερα από σχετική γνωµοδότηση του νοµι-κού συµβούλου του υπουργείου, η ∆ιεύθυνση∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης του ΥΠEΠΘδεν έκανε δεκτή την εγγραφή της ενδιαφερο-µένης στην επετηρίδα από την ηµεροµηνίακτήσης του πτυχίου (1987). O Συνήγορος τουΠολίτη πρότεινε να ανατρέχει η εγγραφή στηνεπετηρίδα στην ηµεροµηνία λήψης του τίτλουσπουδών, επισηµαίνοντας ότι σε διαφορετικήπερίπτωση οι διατάξεις του παραπάνω νόµουστερούνται πρακτικής εφαρµογής. Σε αντίθε-τη περίπτωση, εφαρµόζεται ακριβώς η ίδια

διαδικασία η οποία εφαρµόζεται για οποιον-δήποτε κάτοχο τίτλου σπουδών αλλοδαπής,χωρίς δηλαδή να λαµβάνεται υπόψη ο ειδι-κός χαρακτήρας της διάταξης. Αναµένεταιαπάντηση από τον υπουργό.

5.4 ΚΑΤOΙΚΙΑ - ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ ∆ΑΝΕΙΑΚατά την εξέταση των περισσότερων υποθέ-σεων που παρουσιάζονται στην παρούσαενότητα, διαπιστώθηκε ότι ο OργανισµόςΕργατικής Κατοικίας (OΕΚ), αρµόδιοςφορέας άσκησης κοινωνικής στεγαστικήςπολιτικής, προβαίνει αυθαίρετα σε ανεπιει-κείς ρυθµίσεις καταστάσεων, σε αντίθεσηµε τον καταστατικό του σκοπό, ο οποίοςείναι η στήριξη της κοινωνικής κατοικίας.Χαρακτηριστικά δείγµατα αποτελούν οιπαρακάτω υποθέσεις, στις οποίες, λόγωεσφαλµένης ή κακής εφαρµογής του νόµουεκ µέρους των αρµόδιων υπαλλήλων καιλόγω άγνοιας των τηρούµενων διαδικασιώναπό τους πολίτες, που οφειλόταν σε ελλιπήέως και ανύπαρκτη ενηµέρωσή τους, οιπροσφεύγοντες στον Συνήγορο του Πολίτηστερήθηκαν του δικαιώµατος στεγαστικήςσυνδροµής για την απόκτηση πρώτης κατοι-κίας ή στερήθηκαν της δυνατότητας να υπα-χθούν σε ευνοϊκές ρυθµίσεις.Σε άλλες περιπτώσεις, όπως η µεταφορά«σεισµοδανείων» και η σηµαντικότατηπερίπτωση µη έκδοσης παραχωρητηρίωνακινήτων, παρατηρείται επίσης εµπλοκή τωνπολιτών σε δαιδαλώδεις γραφειοκρατικέςδιαδικασίες, λόγω συναρµοδιότητας περισ-σότερων δηµόσιων υπηρεσιών ή λόγωέλλειψης υποδοµής. Σε ορισµένες περι-πτώσεις, τέλος, η κακοδιοίκηση οφείλεταιστην ύπαρξη νοµοθετικού κενού.

5.4.1 Απώλεια δικαιώµατος έκπτωσης σεεξόφληση στεγαστικού δανείου λόγω µητήρησης διαδικασίαςΦορέας: Oργανισµός Εργατικής ΚατοικίαςΠολίτις η οποία είχε λάβει στεγαστικό δά-νειο για ανέγερση κατοικίας πληροφορήθη-κε ότι µε πρόσφατο νόµο (άρθρο 11 του Ν.2873/2000) παρασχέθηκε στους πολίτες ηδυνατότητα εξόφλησης των ληξιπρόθεσµωνοφειλών που προέρχονταν από στεγαστικάδάνεια µε έκπτωση 40%, εφόσον αυτά εξο-φλούνταν εφάπαξ έως τις 28.2.2001 (υπόθε-ση 3298/2000). Στις 31.1.2001 έσπευσε ναεξοφλήσει το χρέος της στην Εθνική Τράπε-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·235

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

236

ζα, ζητώντας να τύχει της έκπτωσης του40%, δηλαδή ποσού 1.047.000 δρχ. Εκείπληροφορήθηκε ότι πρώτα έπρεπε να εξο-φλήσει ολόκληρη την οφειλή και στη συνέ-χεια να αναζητήσει το ποσόν της έκπτωσηςαπό τον OΕΚ. Όταν όµως απευθύνθηκε στονOργανισµό, ενηµερώθηκε ότι δεν δικαιού-νταν έκπτωσης, διότι έπρεπε πρώτα να είχευποβάλει σχετική αίτηση στον Oργανισµόκαι µετά να εξοφλήσει το δάνειο. Η οφειλέ-της υπέβαλε στον OΕΚ, έστω και καθυστε-ρηµένα, τη σχετική αίτηση ολικής εξόφλη-σης του δανείου. Από τη διερεύνηση της υπόθεσης και σε συ-νεργασία µε την αρµόδια υπηρεσία προέκυψεότι η συγκεκριµένη περίπτωση εµπίπτει σεάλλη ρύθµιση (Ν. 2736/1999 και ΚΥΑ 50165/27.3.00) από αυτή την οποία είχε πληροφορη-θεί η πολίτις, και συνεπώς έπρεπε να είχεακολουθηθεί διαφορετική διαδικασία, δηλα-δή υποβολή της αίτησης για παροχή της έκ-πτωσης έως τις 27.3.2001, έγκριση του OΕΚκαι στη συνέχεια εξόφληση του δανείου. Εί-ναι προφανές ότι υπήρξε σύγχυση σχετικά µετη διαδικασία που έπρεπε να ακολουθηθεί,ενώ αντίστοιχα ελλιπής και ανακριβής ήτανκαι η πληροφόρηση που παρείχαν οι υπηρε-σίες. O Συνήγορος του Πολίτη υποστήριξε ότισκοπός της ρύθµισης είναι η παροχή κινή-τρων προς τους οφειλέτες του OΕΚ για τηνταχύτερη τακτοποίηση των χρεών τους. Eπει-δή στην προκειµένη περίπτωση αυτός ο σκο-πός έχει επιτευχθεί, έστω και εκ των υστέ-ρων, είναι εύλογο και δίκαιο η πολίτις να τύχειτης έκπτωσης. O OΕΚ έκανε δεκτή την πρό-ταση της Αρχής και επέστρεψε στην εν-διαφερόµενη το ποσόν των 1.047.000 δρχ.

5.4.2 Μη χορήγηση δανείου για απόκτησηπρώτης κατοικίας σε δικαιούχοΦορέας: Oργανισµός Εργατικής ΚατοικίαςΛόγω θανάτου του συζύγου της, συνταξιού-χος υπέβαλε αίτηση για χορήγηση δανείου,η οποία απορρίφθηκε, µε το αιτιολογικό ότιη ενδιαφερόµενη δεν συµπλήρωνε τις απαι-τούµενες ασφαλιστικές προϋποθέσεις, δη-λαδή 3000 ηµεροµίσθια (υπόθεση 16876/2000). Η ένσταση που υπέβαλε στη συνέχειαέµενε αναπάντητη επί τετραετία. Κατά πα-ράβαση της σχετικής υπουργικής απόφα-σης, ο OΕΚ κατέτασσε την ενδιαφερόµενηστην κατηγορία των δικαιούχων για τουςοποίους απαιτούνται 3000 ηµεροµίσθια

(µεµονωµένα άτοµα), παρ’ ότι η ενδιαφερό-µενη ανήκε στην κατηγορία των συνταξιού-χων λόγω θανάτου, οι οποίοι δικαιούνταιστεγαστικής συνδροµής εφόσον ο θανών δι-καιούχος είχε πραγµατοποιήσει τα ηµερο-µίσθια της κατηγορίας του. Αυτό άλλωστεπροβλέπεται στο άρθρο 4, παράγρ. 3 του κα-νονισµού «περί προϋποθέσεων παροχήςκατοικίας και δανείων υπό του OΕΚ» (ΥΑ50614/2.9.96 - ΦΕΚ Β’ 825). Από τη σχετική έρευνα προέκυψε ότι, σύµ-φωνα µε την προαναφερόµενη υπουργικήαπόφαση, για την κατηγορία των έγγαµωνεργατοϋπαλλήλων απαιτείται η συµπλήρωση2600 ηµεροµισθίων, ο δε θανών είχε πραγ-µατοποιήσει 2760 ηµεροµίσθια. Κατόπιναυτού, ο OΕΚ αποδέχθηκε τη σχετική πρό-ταση του Συνηγόρου του Πολίτη και ενέκρι-νε τη χορήγηση του δανείου.

5.4.3 Απώλεια δικαιώµατος µεταφοράς«σεισµοδανείου» λόγω εφαρµογής του σχε-δίου «Καποδίστριας»Φορείς: Γραφείο Αποκατάστασης Σεισµο-πλήκτων Κόνιτσας - ΥΠΕΧΩ∆Ε - ΥπηρεσίαΑποκατάστασης Σεισµοπλήκτων ∆ικαιούχος δανείου ανακατασκευής σε σει-σµόπληκτη κοινότητα του Νοµού Ιωαννίνων,ο οποίος επιθυµούσε να µεταφέρει το δά-νειο σε άλλη περιοχή, προχώρησε, ύστερααπό την προέγκριση του δανείου του το 1997από το Γραφείο Αποκατάστασης Σεισµοπλή-κτων (ΓΑΣ) Κόνιτσας, στην έκδοση της οικο-δοµικής άδειας και στην ολοκλήρωση τωναπαραίτητων διαδικασιών, καταβάλλονταςπερίπου 10.000.000 δρχ. (υπόθεση 10685/2000). Λόγω όµως της δηµιουργίας των «κα-ποδιστριακών» δήµων ανέκυψε πρόβληµαστη µεταφορά του δανείου. Ειδικότερα, όταντον ∆εκέµβριο του 1999 ο πολίτης κατέθεσετα σχετικά δικαιολογητικά, ενηµερώθηκε ότιδεν ήταν δυνατή η µεταφορά του δανείου τουστον δήµο που είχε επιλέξει, επειδή, µετάτην εφαρµογή του σχεδίου «Καποδίστριας»,η κοινότητα στην οποία βρισκόταν η σεισµό-πληκτη κατοικία δεν εντάχθηκε σε άλλο δή-µο για ιστορικούς λόγους και, µε βάση τηνισχύουσα τότε υπουργική απόφαση, δενµπορούσε να γίνει µεταφορά από µικρότεροσε µεγαλύτερο OΤΑ. Επικαλούµενο τους λό-γους αυτούς, το αρµόδιο ΓΑΣ απάντησε αρ-νητικά στην αίτηση του πολίτη για µεταφοράτου δανείου.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·236

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

237

Ύστερα και από τις παρεµβάσεις του Συνη-γόρου του Πολίτη, το ΥΠΕΧΩ∆Ε τροποποίη-σε τον Νοέµβριο του 2000 τη σχετικήυπουργική απόφαση, κατανοώντας την ανά-γκη να καλυφθούν όλες εκείνες οι περιπτώ-σεις κατά τις οποίες, λόγω της εφαρµογήςτου σχεδίου «Καποδίστριας», αρκετοί δικαι-ούχοι βρέθηκαν σε δυσχερή θέση. Η Αρχήενηµέρωσε επίσης τον ενδιαφερόµενο γιατο δικαίωµά του να µεταφέρει το δάνειο, µεαποτέλεσµα να επανεξεταστεί η αίτησή τουαπό το αρµόδιο ΓΑΣ και να του εγκριθεί ηχορήγηση δανείου ύψους 15.600.000 δρχ.τον Μάρτιο του 2001.

5.4.4. Καθυστέρηση έκδοσης παραχωρητη-ρίων ακινήτωνΦορείς: Περιφέρεια Αττικής - Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πειραιά - ∆ιεύθυνση Κοινω-νικής ΠρόνοιαςTον Συνήγορο του Πολίτη απασχόλησεσοβαρή υπόθεση δυσλειτουργίας της διοί-κησης, εξαιτίας της οποίας πολλοί πολίτεςαδυνατούσαν να ασκήσουν δικαιώµατα ιδιο-κτησίας επί ακινήτων που τους είχαν παρα-χωρηθεί από το δηµόσιο για τη στεγαστικήτους αποκατάσταση. Τα προβλήµατα τηςκακοδιοίκησης εντοπίζονταν αρχικά στηναδυναµία συνεργασίας της κεντρικής διοί-κησης µε OTA B’ βαθµού και, κατά δεύτερολόγο, στην έλλειψη χώρων αποθήκευσης τουσχετικού αρχειακού υλικού.Ειδικότερα, πολίτες διαµαρτυρήθηκαν γιατην πολυετή καθυστέρηση έκδοσης, από τη∆ιεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας της Νο-µαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πειραιά, των ορι-στικών τίτλων κυριότητας των προσφυγικώνοικοπέδων που τους είχαν παραχωρηθεί(υπόθεση 1301/2001). Κατά τη διερεύνησητης υπόθεσης, ο Συνήγορος του Πολίτη δια-πίστωσε ότι, µετά την εφαρµογή του N.2399/1996, η αρµοδιότητα για τη διαχείρισητης δηµόσιας περιουσίας και κατά συνέπειαγια τη χορήγηση των σχετικών βεβαιώσεων,που µέχρι τότε ανήκε στους νοµάρχες, είχεπεριέλθει στον Γενικό Γραµµατέα της αρµό-διας κατά τόπο περιφέρειας. Στη συνέχειααυτής της µεταβίβασης αρµοδιοτήτων, ο κά-θε οργανισµός νοµαρχιακής αυτοδιοίκησηςέπρεπε να µεταβιβάσει στην περιφέρεια τοαρχείο που διατηρούσε. Στη συγκεκριµένηόµως περίπτωση, µέρος µόνο του σχετικούαρχείου είχε µεταφερθεί. ∆ιαπιστώθηκε

επίσης ότι η ΝΑ Πειραιά καλούσε επί σειράετών την Περιφέρεια Αττικής να παραλάβειτο υπόλοιπο αρχείο από τα γραφεία της νο-µαρχίας, και ότι µε τη σειρά της η περιφέ-ρεια ζητούσε από τη νοµαρχία να στείλει τοαρχείο αυτό σε γραφεία της στο κέντρο τηςΑθήνας, χωρίς να υποχωρεί καµία από τιςδύο εµπλεκόµενες υπηρεσίες. Πρέπει νασηµειωθεί ότι το πρόβληµα της µη έκδοσηςπαραχωρητηρίων έχει λάβει εκρηκτικέςδιατάσεις, καθώς αφορά σε 400 εναποµεί-ναντες δικαιούχους, ενώ ο συνολικός αριθ-µός των αρχειοθετηµένων φακέλων ανέρχε-ται στους 15.000. Tον ∆εκέµβριο του 1999,το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας κάλεσεσύσκεψη για την επίλυση του ζητήµατος,στην οποία συµµετείχαν ο Γενικός Γραµµα-τέας της Περιφέρειας Αττικής, εκπρόσωποιτης ΝΑ Πειραιά και υπηρεσιακοί πα-ράγοντες του υπουργείου, χωρίς όµως ναβρεθεί κάποια λύση. Στη συνέχεια της παρέµβασης του Συνηγό-ρου του Πολίτη που στόχο είχε την αποκατά-σταση της ορθής λειτουργίας των δύοσυναρµόδιων υπηρεσιών, η περιφέρεια κά-λεσε τη ΝΑ Πειραιά να καταγράψει το Αρ-χείο Στεγαστικής Αποκατάστασης και να τηςτο παραδώσει. Πράγµατι, στη ΝΑ Πειραιάξεκίνησαν διαδικασίες καταγραφής του αρ-χείου, η περιφέρεια όµως επανήλθε, δηλώ-νοντας αδυναµία να παραλάβει το αρχείο,καθώς δεν διέθετε κατάλληλο χώρο για τηστέγασή του. Tον Νοέµβριο του 2001, µεπρωτοβουλία του Συνηγόρου του Πολίτη,διενεργήθηκε σύσκεψη στα γραφεία της ΝΑΠειραιά, στην οποία συµµετείχαν εκπρόσω-ποι της Αρχής και των δύο εµπλεκόµενωνυπηρεσιών. Κατά τη σύσκεψη, ο εκπρόσω-πος της περιφέρειας δήλωσε ότι βρέθηκεχώρος για τη στέγαση του αρχείου και δε-σµεύθηκε για την επίσπευση των διαδικα-σιών ενοικίασής του. Μετά την πραγµατο-ποίηση της παραπάνω σύσκεψης, ο Συνήγο-ρος του Πολίτη συνέταξε πόρισµα, µε τοοποίο προτείνει τη λήψη µέτρων οργανωτι-κού χαρακτήρα και συγκεκριµένα τη διάθε-ση των απαιτούµενων οικονοµικών πόρωνκαι προσωπικού στις εµπλεκόµενες υπηρε-σίες, καθώς και τη µηχανοργάνωσή τους. Τοπόρισµα απεστάλη προς τους υπουργούςΕσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Απο-κέντρωσης και Υγείας και Πρόνοιας. Η υπό-θεση εκκρεµεί.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·237

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

238

5.5 ΜΕΤΑΦOΡΕΣ

5.5.1 Ποιότητα µεταφορικού έργου Στη θεµατική κατηγορία των µεταφορώνανέκυψαν προβλήµατα, τα οποία, όπωςαποδεικνύει η ακόλουθη αντιπροσωπευτικήυπόθεση πληµµελούς λειτουργίας µεθορια-κού σταθµού του OΣΕ, αφορούν στην ποιό-τητα του µεταφορικού έργου και ειδικότεραστην εκτέλεση δροµολογίων και την εξυπη-ρέτηση του επιβατικού κοινού.

Φορέας: OΣΕΗ πολίτις που προσέφυγε στον Συνήγορο τουΠολίτη είχε επανειληµµένα διαπιστώσει ότικατά τη σταθερή ώρα άφιξής της (23:30)στον σιδηροδροµικό σταθµό της Oρεστιά-δας, το κτίριο του σταθµού ήταν κλειστό, δενυπήρχε υπάλληλος για την εξυπηρέτηση τωνεπιβατών, ούτε τηλεφωνικός θάλαµος, απόόπου θα µπορούσαν λ.χ. οι επιβάτες νακαλέσουν ταξί (υπόθεση 998/2001). Κατά τηδιερεύνηση της υπόθεσης διαπιστώθηκε ότιοι υπάλληλοι του σταθµού δεν επαρκούσανγια να καλύψουν την άφιξη του τελευταίουβραδινού δροµολογίου, το οποίο είναι καθη-µερινό, µε αποτέλεσµα το κτίριο του σταθ-µού να παραµένει κλειστό για λόγους ασφα-λείας και το επιβατικό κοινό να µην εξυπη-ρετείται.Με βάση τα παραπάνω, ο Συνήγορος τουΠολίτη απευθύνθηκε στον διευθύνοντα σύµ-βουλο του OΣΕ, τονίζοντας ότι η εύρυθµηλειτουργία του σταθµού είναι σηµαντική,εφόσον εξυπηρετεί µια ακριτική περιοχήστην οποία παρατηρείται µεγάλη κυκλοφο-ρία επιβατών, λόγω της διακίνησης σεβα-στού αριθµού στρατιωτικών και φοιτητών.Παράλληλα, τόνισε ότι η υπάρχουσα κατά-σταση δεν συµβιβάζεται µε τα πρότυπα οµα-λής, σύγχρονης και εξυπηρετικής του επι-βατικού κοινού λειτουργίας την οποία θαέπρεπε να επιδιώκει ο OΣΕ. O Oργανισµόςανταποκρίθηκε θετικά στις επισηµάνσειςτης Αρχής εγκρίνοντας υπερωρίες, προκει-µένου να επεκταθεί το ωράριο εργασίας τουπροσωπικού και να λειτουργεί κανονικά οσταθµός έως τις 23:30. Ακόµη, ο τηλεφωνι-κός θάλαµος που βρισκόταν στην αίθουσααναµονής εντός του σταθµού τοποθετήθηκεστον εξωτερικό χώρο, προκειµένου ναυπάρχει δυνατότητα εξυπηρέτησης των επι-βατών σε 24ωρη βάση.

5.5.2 Λειτουργικά προβλήµατα υπηρεσιών Κατά τη διερεύνηση των παρακάτω υποθέ-σεων διαπιστώθηκαν σοβαρές δυσλειτουρ-γίες των εµπλεκόµενων υπηρεσιών, όπωςείναι η πληµµελής τήρηση αρχείων και ηέλλειψη διάθεσης από την πλευρά τωνυπαλλήλων να εξυπηρετήσουν τους πολίτες,οι οποίοι ταλαιπωρούνται, εµπλεκόµενοι σεάκαµπτες διαδικασίες και ανορθολογικέςσυναρµοδιότητες πολλαπλών υπηρεσιών.

Φορείς: ∆ιευθύνσεις Μεταφορών και Επι-κοινωνιών - ΝΑ Αθηνών και ΠειραιάΕπικαλούµενη απώλεια της άδειας οδήγη-σής της, πολίτις κατέθεσε αίτηση στη ∆ιεύ-θυνση Μεταφορών και Επικοινωνιών ΝοτίουΤοµέα της Νοµαρχίας Αθηνών, η οποία είχεεκδώσει το 1993 την άδεια οδήγησής της,προκειµένου να της χορηγηθεί νέα άδεια(υπόθεση 5536/2001). Το µόνο στοιχείο πουείχε στη διάθεσή της η πολίτις ήταν η ηµε-ροµηνία που είχε δώσει εξετάσεις. Από τηνέρευνα που πραγµατοποιήθηκε προέκυψεότι, λόγω µεταφοράς αρµοδιότητας, µέροςτων αρχείων της υπηρεσίας, στο οποίο περι-λαµβανόταν και αυτό που αφορούσε στοκρίσιµο χρονικό διάστηµα, µεταφέρθηκεστη ∆ιεύθυνση Μεταφορών και Επικοινω-νιών Πειραιά και είχε καταστραφεί, σύµφω-να µε τους ισχυρισµούς της υπηρεσίας. Στηνπροσπάθειά της να συµβάλει στην ανεύρεσητης αρχικής άδειας, η ενδιαφερόµενη επι-σκέφθηκε επανειληµµένα τις συναρµόδιεςυπηρεσίες, χωρίς όµως αποτέλεσµα. Ηµόνη λύση που της προτάθηκε ήταν να ξανα-δώσει εξετάσεις. Θεωρώντας ότι η οποιαδήποτε προσπάθειαεπίλυσης του προβλήµατος µε ανταλλαγήεγγράφων θα αποδεικνύονταν ατελέσφορη, οΣυνήγορος του Πολίτη διενήργησε αυτοψίαστις εµπλεκόµενες υπηρεσίες. Αφού εντοπί-στηκε η υπηρεσία στην οποία θα έπρεπε ναφυλάσσεται ο φάκελος, εκπρόσωπος τηςΑρχής παρέστη σε λεπτοµερή έλεγχο τωναρχείων, κατά τον οποίο και βρέθηκαν τα ζη-τούµενα στοιχεία, µε βάση τα οποία κατέστηδυνατή η αντικατάσταση της απωλεσθείσαςάδειας. Η όλη διαδικασία της έρευνας διήρ-κεσε ελάχιστο χρόνο, αφού το όνοµα της εν-διαφεροµένης βρέθηκε στο πρακτικό τωνεξετάσεων της ηµέρας που είχε δηλώσει,στο οποίο αναφερόταν η επιτυχία της στιςεξετάσεις και ο αριθµός της άδειάς της.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·238

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

239

Φορείς: ΝΑ Αθηνών - ∆ιεύθυνση ΜεταφορώνΠολίτης διαµαρτυρήθηκε επειδή δεν κατέ-στη δυνατή η ολοκλήρωση της διαδικασίαςµεταβίβασης του αυτοκινήτου του από τη∆ιεύθυνση Μεταφορών της ΝοµαρχιακήςΑυτοδιοίκησης Αθηνών, καθώς το σύστηµαµηχανογράφησης εµφάνιζε το συγκεκριµέ-νο αυτοκίνητο ως «αποσυρµένο». Το αυτοκί-νητο όµως ουδέποτε είχε αποσυρθεί,κυκλοφορούσε κανονικά, είχε περάσει απότον τεχνικό έλεγχο του ΚΤΕO τον Ιούλιο του2000 και είχαν καταβληθεί τα απαραίτηταγια τη µεταβίβαση παράβολα στη ∆OΥ Αργυ-ρούπολης (υπόθεση 17953/2000). O πολίτηςδεν έλαβε απάντηση στην αίτηση που κατέ-θεσε τον Νοέµβριο του 2000 στην παραπά-νω υπηρεσία. Μετά την παρέµβαση του Συνηγόρου του Πο-λίτη, η υπηρεσία διαπίστωσε ότι η εµπλοκήοφειλόταν σε λανθασµένη εγγραφή της ∆ιεύ-θυνσης Πληροφορικής του Υπουργείου Με-ταφορών και Επικοινωνιών, η οποία τελικάδιορθώθηκε µε την έκδοση νέας άδειας κυ-κλοφορίας και ο ενδιαφερόµενος µπόρεσενα προχωρήσει στη µεταβίβαση του αυτοκι-νήτου του.

5.6 OΡΓΑΝΙΣΜOΙ ΤOΠΙΚΗΣ ΑΥΤO∆ΙOΙΚΗΣΗΣΤα ζητήµατα που αφορούν στη λειτουργίατων OΤΑ Α’ και Β’ βαθµού απασχόλησαν καικατά το 2001 σε µεγάλο βαθµό τον ΚύκλοΣχέσεων Κράτους-Πολίτη. Εκτός από τιςαναφορές που είχαν ως αντικείµενο τη νοµι-µότητα επιβολής των ανταποδοτικών τελώνκαι την καταβολή αποζηµιώσεων λόγωαπαλλοτριώσεων (βλ. αναλυτικά παραπάνω4.2.2 και 4.3), η Αρχή ασχολήθηκε µε µεµο-νωµένα θέµατα κακοδιοίκησης, τα χαρακτη-ριστικότερα από τα οποία παρουσιάζονταιστη συνέχεια.

5.6.1 ∆ιπλή επιβολή ειδικού δηµοτικού τέλους Φορέας: ∆ήµος ΓουβώνΙδιοκτήτης επιχείρησης θαλάσσιων σπορ στηνπεριοχή του ∆ήµου Γουβών Ηρακλείου έχεισυνάψει σύµβαση έργου µε ξενοδοχειακό συ-γκρότηµα, µε αντικείµενο την παροχή υπηρε-σιών στους πελάτες του ξενοδοχείου (υπόθε-ση 15062/2000). O ∆ήµος Γουβών εισπράττεινόµιµα ειδικό τέλος καταστήµατος ενοικίασηςσκαφών αναψυχής, τουριστικών υπηρεσιώνκαι τουριστικών ειδών, το οποίο βαρύνει τονπελάτη και αποδίδεται από τον επιχειρηµατία.

Για την παροχή υπηρεσιών από τον ιδιοκτήτητης επιχείρησης, το ξενοδοχείο εισέπραττε τοτέλος αυτό από τους πελάτες του το οποίο καιαπέδιδε στον δήµο. O δήµος όµως ζητούσεκαι από τον ιδιοκτήτη της επιχείρησης τηναπόδοση του τέλους για τις υπηρεσίες πουπαρέχονταν στους πελάτες του ξενοδοχείου,απαιτώντας κατά τον τρόπο αυτόν την επιβολήτου ίδιου τέλους από δύο υπόχρεους. Ύστερααπό παρέµβαση του Συνηγόρου του Πολίτη, οοποίος επισήµανε ότι η διπλή επιβολή τουτέλους αποτελούσε παράνοµη απαίτηση τουδήµου, ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης απαλλά-χθηκε από την οφειλή που είχε καταλογιστείσε βάρος του και ανερχόταν στο ποσόν των2.400.000 δρχ.

5.6.2 Άρνηση χορήγησης του ειδικού σήµα-τος ελεύθερης στάθµευσης σε µόνιµο κάτοι-κο λόγω µη απογραφής τουΦορέας: ∆ήµος Βόλου∆ηµότης και µόνιµος κάτοικος του ∆ήµουΒόλου προσέφυγε στον Συνήγορο του Πολί-τη επειδή το 2001 ο ∆ήµος Βόλου απέρριψετην αίτησή του για χορήγηση του ειδικούσήµατος ελεύθερης στάθµευσης για το ΙΧαυτοκίνητό του, µε την αιτιολογία ότι, κατάτη γενική απογραφή που πραγµατοποιήθηκεστη χώρα µας τη 18η Μαρτίου 2001, ο αιτώνδεν είχε απογραφεί στον Βόλο (υπόθεση7370/2001). Πρέπει να σηµειωθεί ότι, µέχριτότε, κάθε χρόνο του χορηγούνταν το ειδικόσήµα. O Συνήγορος του Πολίτη διαµεσολά-βησε, επισηµαίνοντας ότι αυτή η ενέργειατου δήµου δεν είναι σύµφωνη µε την αρχήτης νοµιµότητας, µε αποτέλεσµα ο ∆ήµοςΒόλου να ανακαλέσει την αρνητική του από-φαση και τελικά να χορηγήσει τη ζητούµενηάδεια στον αιτούντα.

5.6.3 Απόδοση επιταγµένου ακινήτου στουςιδιοκτήτεςΦορείς: ΝΑ Μεσσηνίας - ∆ήµος Καλαµάτας -∆ΕΗ - OΤΕ - ∆ηµόσια Επιχείρηση Ύδρευσηςκαι Αποχέτευσης ΚαλαµάταςΣοβαρή παραβίαση του συνταγµατικώς προ-στατευόµενου δικαιώµατος της ιδιοκτησίαςπροέκυψε από την εξέταση υπόθεσης επί-ταξης ακινήτου επί δεκαπενταετία από τηΝΑ Μεσσηνίας. Στον Συνήγορο του Πολίτηπροσέφυγαν οι ιδιοκτήτες οικοπέδου έκτα-σης περίπου 12.000 τ.µ., µε αίτηµα τη δια-µεσολάβησή του για την άρση της επίταξης

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·239

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

240

του ακινήτου τους, στο οποίο, µετά τους σει-σµούς του 1986 στην Καλαµάτα, είχε δηµι-ουργηθεί ο καταυλισµός Βάγια (υπόθεση11199/2000). ∆εδοµένου ότι είχαν εκλείψειοι λόγοι για τους οποίους είχε γίνει η επίτα-ξη, ο Νοµάρχης Μεσσηνίας αποφάσισε τηνάρση της επίταξης και όρισε καταληκτικήηµεροµηνία απόδοσης των χώρων στουςιδιοκτήτες τη 15η ∆εκεµβρίου 2000. Παρ’όλα αυτά, ο δήµος αρνούνταν να εκτελέσειτις σχετικές νοµαρχιακές αποφάσεις και νααποµακρύνει τις εγκαταστάσεις.O Συνήγορος του Πολίτη κάλεσε τη δηµοτι-κή αρχή να εφαρµόσει τις αποφάσεις τουνοµάρχη, προκειµένου να επανέλθει το ακί-νητο στην προτέρα κατάσταση και να αποδο-θεί στους νόµιµους ιδιοκτήτες. O χώροςαποδόθηκε την άνοιξη του 2001.

5.6.4 Έκδοση πιστοποιητικών χρησικτησίαςαπό δήµουςΦορέας: ∆ήµος ΠέταΗ παρούσα υπόθεση αποτελεί χαρακτηριστι-κή αλλά και συνηθισµένη περίπτωση άσκη-σης αρµοδιοτήτων από τις δηµοτικές αρχέςκαθ’ υπέρβασιν των καθορισµένων εξουσιώντους. O προσφεύγων (υπόθεση 10646/2001)διαµαρτυρήθηκε γιατί ο ∆ήµαρχος Πέταχορήγησε πιστοποιητικά χρησικτησίας σεσυγγενείς του µε τους οποίους είχε κτηµατι-κές διαφορές. Oι τελευταίοι σκόπευαν ναχρησιµοποιήσουν τα έγγραφα αυτά για νααναγνωριστούν και να καταγραφούν οι ίδιοιστο Εθνικό Κτηµατολόγιο ως ιδιοκτήτες ακι-νήτου, το οποίο διεκδικούσε ο ενδιαφερόµε-νος. Κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης απότον Συνήγορο του Πολίτη, διαπιστώθηκε ότι ηαρµόδια εταιρεία για τη σύνταξη του κτηµα-τολογίου (Εθνικό Κτηµατολόγιο ΑΕ) θεωρεί ταεν λόγω πιστοποιητικά, µεταξύ άλλων, ικανάνα αποδείξουν την ύπαρξη εµπράγµατωνδικαιωµάτων και ότι οι δήµαρχοι της χώραςσυνηθίζουν να χορηγούν τέτοια έγγραφα.Eντοπίζεται όµως πρόβληµα διότι, από τηνερµηνεία των άρθρων 100 και 114 του ∆ηµο-τικού και Κοινοτικού Κώδικα, όπως ισχύει,δεν προκύπτει αρµοδιότητα του δηµάρχου γιατην έκδοση τέτοιου είδους πιστοποιητικώνκαι διότι µε αυτά βεβαιώνεται η ύπαρξηεµπράγµατου δικαιώµατος, αρµοδιότητα πουκατ’ αρχήν ανήκει στη δικαστική εξουσία.Περαιτέρω, τα πιστοποιητικά αυτά δεν αποτε-λούν διοικητικές πράξεις και κατά συνέπεια

δεν µπορούν να προσβληθούν ενώπιον τωνδιοικητικών δικαστηρίων.O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στουςσυναρµόδιους υπουργούς Εσωτερικών, ∆η-µόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης καιΠεριβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ηµοσίωνΈργων και τόνισε την ανάγκη έκδοσης οδη-γιών και συστάσεων προς τα εποπτευόµενααπό τα υπουργεία όργανα, καθώς το ζήτηµαµπορεί να προκαλέσει αµφισβητήσεις στοιδιοκτησιακό καθεστώς των πολιτών. Πρότει-νε επίσης να εξεταστεί το ενδεχόµενο απαγό-ρευσης έκδοσης ή και χρήσης τέτοιωνβεβαιώσεων. Το ΥΠΕΧΩ∆Ε ζήτησε την άποψητου Oργανισµού Κτηµατολογίου και Χαρτο-γραφήσεων Ελλάδος, όπως και του ΕθνικούΚτηµατολογίου. Tο Υπουργείο Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης δενείχε αντιδράσει έως τις 31.12.2001.

5.7 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚOΙΝΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣO Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη, κατά τηνάσκηση της αρµοδιότητάς του για τη διερεύνη-ση υποθέσεων που αφορούν σε EπιχειρήσειςKοινής Ωφέλειας, λαµβάνει υπόψη τις συνε-χείς αλλαγές που επιτελούνται στο καθεστώςλειτουργίας τους ως αποτέλεσµα της απελευ-θέρωσης της αγοράς σε ορισµένους τοµείς,όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, η ενέργειακ.λπ. Oι αλλαγές αυτές συνεπάγονται όχι µόνοτη λήξη του µονοπωλίου, τη µετοχοποίηση καιτην εισαγωγή στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθη-νών, αλλά, σε συνδυασµό µε νεότερες διατά-ξεις που αφορούν στο ιδιοκτησιακό καθεστώς,στη διοίκηση και στην επιχορήγησή τους απότο κράτος, διαµορφώνουν ένα εντελώς νέοτοπίο στα πεδία δραστηριότητας αυτών τωνεπιχειρήσεων. Ειδικότερα, η αρµοδιότητα του Συνηγόρου τουΠολίτη ως προς τις Eπιχειρήσεις KοινήςΩφέλειας δεν εκτείνεται σε όλο το φάσµα τωνθεµάτων διοικητικής διαδικασίας, αφού ο N.2690/1999 («κύρωση του κώδικα διοικητικήςδιαδικασίας και άλλες διατάξεις») εφαρµό-ζεται στις δηµόσιες υπηρεσίες, στους OΤΑκαι στα ΝΠ∆∆, όχι όµως στα ΝΠΙ∆. Εξαίρεσηαποτελεί η υποχρέωση διεκπεραίωσης τωνυποθέσεων των πολιτών µέσα σε 60 ηµέρες,αφού σύµφωνα µε τον παραπάνω νόµο, στηνπερίπτωση αυτή ανήκουν και τα ΝΠΙ∆ πουσυµπεριλαµβάνονται στον N. 2190/1994,όπως αυτός ισχύει κάθε φορά. Βέβαια, οπρογενέστερος N. 1599/1986 παραµένει σε

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·240

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

241

ισχύ ως προς το δικαίωµα γνώσης των διοι-κητικών εγγράφων µόνο για τα ΝΠΙ∆ τουδηµόσιου τοµέα, όπως αυτός οριοθετείταικάθε φορά, µε συνέπεια να µην υπάγονταιστην αρµοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτηγια το παραπάνω θέµα όσες δηµόσιες επιχει-ρήσεις έχουν εξέλθει από τον δηµόσιο τοµέα,όπως π.χ. ο OΤΕ ΑΕ, η ∆ΕΗ ΑΕ, η ∆ΕΠΑ ΑΕ,η OΑ ΑΕ, τα ΕΛΤΑ ΑΕ, καθώς και οι θυγατρι-κές τους. Ακόµη όµως και αν κάποια ΝΠΙ∆που αποτελούν Eπιχειρήσεις Kοινής Ωφέλει-ας δεν εµπίπτουν σε συγκεκριµένες διατά-ξεις, όπως λ.χ. αυτές που καθιερώνουν τοδικαίωµα γνώσης των διοικητικών εγγράφωνή τις προθεσµίες διεκπεραίωσης των υποθέ-σεων των πολιτών, ο Συνήγορος του Πολίτηυπέδειξε σε αυτές το καθήκον να τηρούν τιςυποχρεώσεις τους που πηγάζουν από τοΣύνταγµα (άρθρο 5A: δικαίωµα πληροφόρη-σης, άρθρο 10: δικαίωµα αναφοράς, άρθρο25: αρχή της αναλογικότητας) και να διεκπε-ραιώνουν τις υποθέσεις τους σύµφωνα µετους χάρτες υποχρεώσεων προς τους κατανα-λωτές που έχουν καταρτίσει οι ίδιες.

5.7.1 ∆ΕΗΈνα σηµαντικό ζήτηµα που απασχόλησε τονΣυνήγορο του Πολίτη και στο παρελθόν καιεκτέθηκε αναλυτικά στην Eτήσια έκθεση2000, είναι η άρνηση της ∆ΕΗ να αποζηµιώ-νει καταναλωτές για βλάβες σε οικοσκευές,που έχουν προκληθεί από υπέρταση λόγωφθοράς ή κοπής του ουδέτερου καλωδίουστο δίκτυο παροχής ρεύµατος. Επειδή οιπροτάσεις της Αρχής για το θέµα δεν έγιναναποδεκτές από τη διοίκηση της ∆ΕΗ καιεπειδή και κατά το 2001 κατατέθηκε σηµα-ντικός αριθµός αναφορών για το ίδιο ζήτη-µα, συντάχθηκε σχετικό πόρισµα, το οποίουποβλήθηκε στον πρόεδρο της επιχείρησηςτον Ιούνιο του 2001. Μετά την αρνητική απάντηση από τον διευ-θύνοντα σύµβουλο της ∆ΕΗ στο παραπάνωπόρισµα, πραγµατοποιήθηκε συνάντηση µεανώτατα στελέχη της επιχείρησης, κατά τηνοποία η ∆ΕΗ υποστήριξε ότι πληρούνται οιπροδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσηςόσον αφορά στην ποιότητα του παρεχόµενουρεύµατος και ότι αποδέχεται την καταβολήαποζηµιώσεων µόνο κατά την περίπτωσηιδίου πταίσµατος, δηλαδή ευθύνης υπαλλή-λων της από έργα επέκτασης ή συντήρησηςτου δικτύου. O Συνήγορος του Πολίτη ενέ-

µεινε στην αρχική του θέση, υποστηρίζονταςότι σε κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεταιη συνδροµή των στοιχείων της ανωτέραςβίας ή του τυχαίου περιστατικού, ώστε ναδιαφοροποιείται η αντιµετώπιση των περι-πτώσεων στις οποίες η βλάβη οφείλεται σεκακή συντήρηση του δικτύου, γεγονός πουσυνιστά παραβίαση της συµβατικής υποχρέ-ωσης της ∆ΕΗ απέναντι στους καταναλωτές.Επιπλέον, πρότεινε την ικανοποίηση τωνπολιτών που έχουν προσφύγει σε αυτόν, τηνανάγκη ενηµέρωσης των καταναλωτών σχε-τικά µε τα µέτρα που µπορούν να λαµβάνουνγια την προφύλαξη των ηλεκτρικών τουςσυσκευών από τις περιπτώσεις αυξοµείω-σης της τάσης του παρεχόµενου ρεύµατος,καθώς και την εξέταση της δυνατότηταςασφάλισης των καταναλωτών από παρόµοι-ους κινδύνους. Η υπόθεση εκκρεµεί. Ένα άλλο σηµαντικό ζήτηµα που προκύπτεικαι αναδεικνύεται από την εξέταση τωνπαρακάτω υποθέσεων αφορά στην αυθαίρε-τη ερµηνεία των δικαιωµάτων και των υπο-χρεώσεων της επιχείρησης έναντι των κατα-ναλωτών, που συχνά οδηγεί στην αντιµετώπι-σή τους ως µη ισότιµων αντισυµβαλλοµένων.

5.7.1.1 Χρέωση λογαριασµού της ∆ΕΗ µεποσόν που δεν αφορά στην κατανάλωσηΝοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου υπο-χρεώθηκε να καταβάλει στη ∆ΕΗ το ποσόντων 706.036 δρχ. ύστερα από τελεσίδικηδικαστική απόφαση, η οποία επιδόθηκε στοΝΠΙ∆ τρία έτη µετά την έκδοσή της (υπόθε-ση 10971/2001). Επικαλούµενο την ειδικήδιάταξη του άρθρου 10, παράγρ. 2 του N.489/1976, όπως έχει ερµηνευθεί µε την αρ.1130/1996 απόφαση του Αρείου Πάγου, τοΝΠΙ∆ αρνήθηκε να προβεί σε καταβολή τουεπιδικασθέντος ποσού, λόγω παραγραφής ενεπιδικία. Η ∆ΕΗ δεν προχώρησε στην προ-βλεπόµενη από τον Κώδικα Πολιτικής ∆ικο-νοµίας επίδοση επιταγής προς εκτέλεση,αλλά µε εξώδικη δήλωσή της εκδήλωσε τηνπρόθεσή της να ενσωµατώσει το επιδικα-σθέν ποσόν στον λογαριασµό ρεύµατος τωνγραφείων του νοµικού προσώπου, σύµφωναµε το άρθρο 8, παράγρ. 3 του συµβολαίουπαροχής ρεύµατος, και απείλησε ότι, σεπερίπτωση που το ΝΠΙ∆ δεν συµµορφωνότανµε την απαίτησή της, θα διέκοπτε την παρο-χή ηλεκτρικού ρεύµατος στα γραφεία του.Σύµφωνα µε το παραπάνω άρθρο, «η Επι-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·241

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

242

χείρηση έχει το δικαίωµα να προσθέτει στουςλογαριασµούς καταναλώσεως που εκδίδεισύµφωνα µε το Συµβόλαιο αυτό και οποιαδή-ποτε άλλη οφειλή του Καταναλωτή προς τη∆ΕΗ, που προέρχεται ή από υποχρέωσή τουβάσει προηγουµένου Συµβολαίου, ή απόοποιαδήποτε αιτία και κυρίως από κατανα-λώσεις ηλεκτρικού ρεύµατος που έγιναν σεακίνητο από το οποίο µετακόµισε. Στην περί-πτωση που δεν θα εξοφληθούν απ’ τον Κατα-ναλωτή οι πιο πάνω οφειλές, η επιχείρησηέχει το δικαίωµα να διακόψει αµέσως τηνπαροχή στον Καταναλωτή και εφόσον ζητήσειτην επανασύνδεσή του, να τον επιβαρύνει µεόλα τα έξοδα επανασυνδέσεώς του». Στηριζόµενος στους κανόνες ερµηνείας τωνδικαιοπραξιών του Αστικού Κώδικα (άρθρα173 και 200), ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινεότι, σύµφωνα µε τον παραπάνω όρο της σύµ-βασης, η υποχρέωση που πηγάζει από άλληαιτία εντάσσεται µόνο στις ενοχικές υποχρε-ώσεις που προέρχονται από τη συµβατικήσχέση της ∆ΕΗ µε τους καταναλωτές της.Κατά συνέπεια, ως «οποιαδήποτε αιτία» δεννοούνται υποχρεώσεις του αντισυµβαλλοµέ-νου της ∆ΕΗ που προέρχονται από σχέσηδιάφορη εκείνης της παροχής ηλεκτρικούρεύµατος. Εξάλλου, ο εν λόγω συµβατικόςόρος, ο οποίος ως γενικός όρος συναλλαγώνπεριεχόµενος σε σύµβαση προσχώρησηςείναι πιθανότατα άκυρος, δεν µπορεί σεκαµία περίπτωση να καταργεί διατάξεις ανα-γκαστικού δικαίου, όπως αυτές που περιέ-χονται στο κεφάλαιο για την αναγκαστικήεκτέλεση του ΚΠολ∆. Με το αιτιολογικόαυτό, η Αρχή ζήτησε από τη διοίκηση της∆ΕΗ να λάβει υπόψη της τα παραπάνω και ναικανοποιήσει το αίτηµα του προσφεύγοντος.Με απάντησή της η ∆ΕΗ διαβεβαίωσε τονΣυνήγορο του Πολίτη ότι η απαίτησή της σεβάρος του Νοµικού Προσώπου δεν ενσωµα-τώθηκε ούτε πρόκειται να ενσωµατωθεί στονλογαριασµό του ηλεκτρικού ρεύµατος, ικα-νοποιώντας το σχετικό αίτηµα.

5.7.1.2 Αποζηµίωση για αλλοίωση τροφίµωνλόγω διακοπής ρεύµατος Στην κατοικία του προσφεύγοντος έγινε αιφ-νίδια διακοπή της ηλεκτροδότησης λόγω µηεξόφλησης του λογαριασµού. Όπως όµωςδιαπιστώθηκε εκ των υστέρων, ο πολίτηςείχε εµπρόθεσµα εξοφλήσει τον λογαρια-σµό του, όµως η ηλεκτροδότηση αποκατα-

στάθηκε οκτώ ώρες έπειτα από την επικοι-νωνία που είχε ο ενδιαφερόµενος µε τοαρµόδιο γραφείο της ∆ΕΗ, το οποίο και δια-πίστωσε το λάθος (υπόθεση 16789/2000). Oενδιαφερόµενος ζήτησε από τη ∆ΕΗ Χαλαν-δρίου αποζηµίωση για τη ζηµία που υπέστηαπό τη διακοπή της ηλεκτροδότησης, ηοποία συνίστατο στην αλλοίωση των τροφί-µων που φύλασσε στο ψυγείο του. Το αίτηµάτου δεν έγινε δεκτό, επειδή η υπηρεσίαέκρινε ότι στο χρονικό αυτό διάστηµα δενήταν δυνατή τέτοια φθορά. O Συνήγορος του Πολίτη, προβάλλοντας τοεπιχείρηµα ότι οι Eπιχειρήσεις Kοινής Ωφέ-λειας πρέπει να λειτουργούν µε υπευθυνότη-τα, εξυπηρετώντας τους πολίτες και ωςπελάτες, ζήτησε να επανεξεταστεί το αίτηµακαι να καταβληθεί αποζηµίωση στον κατανα-λωτή, πρόταση την οποία αποδέχθηκε η ∆ΕΗκαι κατέβαλε το συµβολικό ποσόν των15.000 δρχ., µέσω του λογαριασµού ηλεκτρι-κού ρεύµατος, χωρίς ο πολίτης να χρειαστείνα προσκοµίσει οποιαδήποτε δικαιολογητι-κά ή αποδείξεις αγοράς τροφίµων.

5.7.2 OΤΕO Συνήγορος του Πολίτη δέχθηκε σηµαντικόαριθµό αναφορών από πολίτες που διαµαρ-τύρονταν για υπέρογκους λογαριασµούς. Στιςυποθέσεις αυτές, η Αρχή υποδεικνύει στουςενδιαφεροµένους τη διαδικασία που πρέπεινα ακολουθήσουν ενώπιον του οργανισµού,προκειµένου να διατυπώσουν τις ενστάσειςτους, ενώ συχνά διαµεσολαβεί και η ίδια γιατην επίλυση τέτοιων ζητηµάτων.

5.7.2.1 Υπερβολική χρέωση τηλεφωνικήςσύνδεσης λόγω τεχνικών προβληµάτων Συνδροµητής του OΤΕ διαµαρτυρήθηκε γιατην υπερβολική χρέωση της τηλεφωνικήςτου σύνδεσης, που ανερχόταν στο ποσόν των800.000 δρχ. (υπόθεση 18532/2000). Oενδιαφερόµενος δεν αποδέχθηκε την παρα-πάνω οφειλή και για τον λόγο αυτόν απευ-θύνθηκε γραπτώς στο τηλεπικοινωνιακόεµπορικό τµήµα του OΤΕ Τρίπολης, ζητώ-ντας τον τεχνικό έλεγχο της τηλεφωνικής τουσύνδεσης και την αναµόρφωση του λογαρια-σµού του. Το αίτηµά του δεν έγινε αποδεκτό.Στην επικοινωνία του µε τον OΤΕ, ο Συνήγο-ρος του Πολίτη επισήµανε ότι η τηλεφωνικήσύνδεση του ενδιαφεροµένου ήταν αναλογι-κή, γεγονός που δεν επιτρέπει την τεχνική

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·242

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

243

επαλήθευση των τηλεφωνικών κλήσεων πουτυχόν έγιναν. Επιπλέον, τόνισε ότι κατά τοντεχνικό έλεγχο βρέθηκε ανοικτός ο εξωτε-ρικός διακλαδωτής και τα καλώδια ήταντοποθετηµένα αρκετά χαµηλά, µε αποτέλε-σµα η τηλεφωνική του γραµµή να είναι ευά-λωτη σε απόπειρες επέµβασης. Επειδή τατεχνικά αυτά προβλήµατα παρουσιάστηκανσε περιοχή ευθύνης του OΤΕ, ζητήθηκε απότην Επιτροπή Επίλυσης ∆ιαφορών OΤΕ-Πελατών η επανεξέταση του αιτήµατος, µεβάση και την αρχή της επιείκειας. O OΤΕ,αποδεχόµενος τις προτάσεις της Αρχής καιχρησιµοποιώντας ως µέτρο τη µέση διµηνι-αία χρέωση του συνδροµητή, αναµόρφωσετον λογαριασµό του προσφεύγοντος στοποσόν των 20.000 δρχ.

5.7.3 Επιχειρήσεις ύδρευσηςO Κύκλος Σχέσεων Κράτους-Πολίτη ασχο-λήθηκε τόσο µε κεντρικές επιχειρήσειςύδρευσης και αποχέτευσης στην Αθήνα καιτη Θεσσαλονίκη όσο και µε τις κατά τόπουςαντίστοιχες δηµοτικές. Εξαιτίας της διαφο-ράς στη λειτουργία των επιχειρήσεων, τέθη-καν υπόψη του Κύκλου προβλήµατα διαφο-ρετικής φύσης. Στη µεν πρώτη κατηγορίαπαρουσιάζονται κυρίως προβλήµατα υπερ-χρέωσης λογαριασµών, ενώ στη δεύτερηζητήµατα που προκύπτουν κυρίως από επι-λογές των διοικήσεων που διορίζονται απότις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και αφο-ρούν σε δικαιώµατα σύνδεσης µε δίκτυααποχέτευσης και ύδρευσης, καθώς και σεχρέωση τελών σύνδεσης και επισκευών.

5.7.3.1 Yπέρογκος λογαριασµόςΦορέας: ΕΥ∆ΑΠΠολίτις κλήθηκε να πληρώσει στην ΕΥ∆ΑΠυπέρογκο λογαριασµό ύψους 1.280.600 δρχ.για κατανάλωση που αφορούσε στη χρονικήπερίοδο από 19.6.2000 έως 18.9.2000 (υπό-θεση 16414/2000). ∆εδοµένου ότι το ακίνητοδεν κατοικείτο για µεγάλο χρονικό διάστηµακαι δεν είχε διαπιστωθεί καµία διαρροή στοεσωτερικό δίκτυο, η καταναλώτρια ζήτησεαπό την Επιτροπή Μειώσεων της ΕΥ∆ΑΠ τηναναµόρφωση του λογαριασµού της, σύµφωναµε τη µέση κατανάλωσή της, επικαλούµενηµόνον ένα τεχνικό λόγο, της αφανούς διαρ-ροής. Η Επιτροπή Μειώσεων απέρριψε τοαίτηµά της µε το αιτιολογικό ότι δεν υπήρχεαφανής διαρροή, χωρίς να εξετάσει εάν συνέ-

τρεχε άλλος λόγος για µείωση του ποσού. Μεπαρέµβαση του Συνηγόρου του Πολίτη επανε-ξετάστηκε η υπόθεση από την Επιτροπή Μει-ώσεων ως περίπτωση αυξηµένης κατανάλω-σης από ανεξακρίβωτα αίτια και όχι ως περί-πτωση αφανούς διαρροής, και το ποσόν τηςοφειλής µειώθηκε στις 272.265 δρχ.

5.7.3.2 Άρνηση επισκευής δικτύου ύδρευ-σης λόγω υψηλού κόστουςΦορέας: Κοινότητα Καλάµου ΑττικήςΠολίτις (υπόθεση 5728/2001) διαµαρτυρή-θηκε επειδή η Κοινότητα Καλάµου Αττικήςαρνούνταν να επισκευάσει βλάβη κεντρικούσωλήνα του δικτύου ύδρευσης, µε συνέπειανα έχει διακοπεί η υδροδότηση της εξοχικήςτης κατοικίας. Η κοινότητα ζητούσε από τηνενδιαφερόµενη να αναλάβει τα έξοδα τηςεπισκευής, τα οποία ανέρχονταν στο ποσόντων 100.000 δρχ. περίπου, παρά το γεγονόςότι η ίδια ήδη κατέβαλε τέλη επισκευής πα-ροχής δικτύου µέσω των λογαριασµώνύδρευσης. Στην επικοινωνία που είχε µε τονΣυνήγορο του Πολίτη, ο πρόεδρος της κοινό-τητας ισχυρίστηκε ότι η κοινότητα αδυνατού-σε να καλύψει το υψηλό κόστος επισκευής,επειδή ο κεντρικός αγωγός βρισκόταν σεµεγάλη απόσταση από την κατοικία (50 µ.).Όταν ο Συνήγορος του Πολίτη υπέδειξε στηνκοινότητα ότι ο κεντρικός αγωγός βρισκότανσε απόσταση µόλις τεσσάρων µέτρων από τοσπίτι και ότι το κοµµάτι όπου εντοπιζόταν ηβλάβη απείχε µόνο µισό µέτρο από τονµετρητή κατανάλωσης της κατοικίας, προτά-θηκε από τον πρόεδρο της κοινότητας ναµειωθεί το κόστος στα «βασικά» έξοδα,δηλαδή στις 30.000 δρχ. O Συνήγορος τουΠολίτη επέµεινε στην αρχική του θέση, υπο-γραµµίζοντας το γεγονός ότι οι λογαριασµοίύδρευσης κάλυπταν και τα έξοδα επισκευ-ής, µε αποτέλεσµα η ζηµιά τελικά να επι-σκευαστεί µε αποκλειστική επιβάρυνση τηςκοινότητας.

5.8 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΦOΡΕΩΝ TOY∆ΗΜOΣΙOΥΗ υποχρέωση της τήρησης της αρχής τηςνοµιµότητας από τα όργανα του δηµοσίου,δηλαδή η υπαγωγή όλων των πράξεων καιτης συµπεριφοράς της διοίκησης στουςισχύοντες νοµοθετικούς κανόνες, ισχύει καιστο πλαίσιο των συµβάσεων όπου η διοίκησησυµµετέχει ως αντισυµβαλλόµενο µέλος.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·243

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

244

Όπως προκύπτει από τις παρακάτω υποθέ-σεις, η διοίκηση, είτε παρακωλύοντας τηνπρόοδο της προβλεπόµενης διαδικασίας µετην προβολή τυπικών κωλυµάτων εξωσυµβα-τικού χαρακτήρα, είτε µη εφαρµόζονταςνοµοθετικές διατάξεις σχετικές µε τις ανα-ληφθείσες υποχρεώσεις της, παραβιάζεισυµβατικές της υποχρεώσεις έναντι τωνπολιτών. Αυτή η ουσιαστική άρνηση των ορ-γάνων του δηµοσίου να εντάξουν τη συµπερι-φορά τους στις γενικές αρχές του δικαίου,όπως η καλή πίστη, τα συναλλακτικά ήθη καιη απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης δι-καιώµατος, που ισχύουν για όλους τους συ-ναλλασσοµένους, πηγάζει κυρίως από τηνεσφαλµένη αντίληψη σχετικά µε τη σχέσηεξουσίας που υποτίθεται ότι αναπτύσσεταιανάµεσα στο δηµόσιο-συµβαλλόµενο και τονιδιώτη-αντισυµβαλλόµενο. Η αντίληψη αυτήοδηγεί σε πολλές περιπτώσεις στην περι-φρόνηση των δικαιωµάτων των αντισυµβαλ-λοµένων του δηµοσίου και στη µη ικανοποί-ηση των νόµιµων απαιτήσεών τους.Επισηµαίνεται ότι το 50% περίπου των υπο-θέσεων της παρούσας θεµατικής ενότηταςαφορά σε Oργανισµούς Tοπικής Aυτοδιοί-κησης, το 20% στην κεντρική διοίκηση, το20% σε Νοµικά Πρόσωπα ∆ηµοσίου ∆ικαί-ου και το υπόλοιπο 10% σε Νοµικά Πρόσω-πα Ιδιωτικού ∆ικαίου που εµπίπτουν στηναρµοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη.

5.8.1 Μη καταβολή αµοιβής σε µηχανικό γιαεκπόνηση µελέτης Φορείς: ΓΛΚ - Υπηρεσία ∆ηµοσιονοµικούΕλέγχου ΝΑ ΚαβάλαςΧαρακτηριστικό παράδειγµα µη εφαρµογήςγενικότερων νοµοθετικών διατάξεων πουυπερισχύουν των συµβατικών όρων είναι ηπερίπτωση µηχανικού-µελετήτριας, στηνοποία η αρµόδια υπηρεσία του Γενικού Λογι-στηρίου του Κράτους αρνούνταν να εγκρίνειτην καταβολή νόµιµης αµοιβής για εκτέλεσηέργου (υπόθεση 7107/2001). Το 1996 ηΝοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καβάλας ανέθε-σε στην προσφεύγουσα την εκπόνηση µελέ-της µε τίτλο «Προέγκριση Χωροθέτησης καιΜελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων(ΜΠΕ) του Βιολογικού Καθαρισµού της Ενό-τητας Κεραµωτής». Η πρώτη δόση της συµ-φωνηθείσας αµοιβής, δηλαδή το 30% τουσυνολικού ποσού, καταβλήθηκε µε την υπο-βολή της προέγκρισης χωροθέτησης, ενώ,

σύµφωνα µε τους όρους της σύµβασης, τουπόλοιπο 70% θα καταβαλλόταν µετά τηνέγκριση της µελέτης από το ΥΠΕΧΩ∆Ε. Στησυνέχεια, και ενώ η µελετήτρια είχε συµµορ-φωθεί προς τις συµβατικές της υποχρεώσειςκαι το έργο είχε κριθεί από τη Νοµαρχίασύµφωνο µε τις τεχνικές προδιαγραφές τηςανάθεσης, το ΥΠΕΧΩ∆Ε επέστρεψε τη ΜΠΕτον Νοέµβριο του 2000, προκειµένου να γίνειεπανασχεδιασµός της ως προς τον τρόποδιάθεσης των λυµάτων, δηλαδή µε υποθα-λάσσιο αγωγό αντί του αρχικού ρέµατος. Η Νοµαρχία όµως δεν ενδιαφερόταν πλέονγια το συγκεκριµένο έργο και έτσι δεν ζήτη-σε από τη µηχανικό την τροποποίηση τηςµελέτης, ώστε να εγκριθεί η µελέτη από τοΥΠΕΧΩ∆Ε µετά την τροποποίηση αυτή και νακαταβληθεί η υπόλοιπη αµοιβή στη µελετή-τρια. Μετά την εξέλιξη αυτή, η µελετήτριαζήτησε να της καταβληθεί το 80% του υπο-λοίπου της συµφωνηθείσας αµοιβής, σύµ-φωνα µε το άρθρο 104 του Π∆ 696/1974. ΗΥπηρεσία ∆ηµοσιονοµικού Ελέγχου της Νο-µαρχίας αρνήθηκε να καταβάλει την αµοιβή,µε τη δικαιολογία ότι οι διατάξεις του άρ-θρου 104 του Π∆ 696/1974 δεν περιλαµβά-νονται στους όρους της σύµβασης που είχευπογραφεί µε τη µελετήτρια. O Συνήγορος του Πολίτη διαπίστωσε ότιπράγµατι η υπογραφείσα σύµβαση δενπεριλαµβάνει όρο σχετικά µε την αµοιβήτου µελετητή σε περίπτωση µη έγκρισης τηςµελέτης από το ΥΠΕΧΩ∆Ε. Έκρινε όµως ότιτην έλλειψη αυτή καλύπτει ο νόµος, ο οποί-ος συµπληρώνει τη σύµβαση για τα ζητήµα-τα που δεν ρυθµίζονται ρητά µε αυτήν.Συγκεκριµένα, κατά την υπογραφή της σύµ-βασης είχε ληφθεί υπόψη και ο N. 716/1977(«Μητρώο Μελετητών - Ανάθεση και Εκπό-νηση Μελετών»), ο οποίος, µε τη διάταξητης παραγράφου 9 του άρθρου 11 («∆ιαδι-κασία-Αµοιβή Μελετητών») παραπέµπειευθέως στον Κώδικα Αµοιβών Μηχανικών,δηλαδή στο Π∆ 696/1974 και συνεπώς στοάρθρο 104 αυτού, το οποίο υπό αυτήν τηνέννοια αποτελεί εκτελεστό όρο της υπογρα-φείσας σύµβασης. Κατόπιν αυτού, ο Συνή-γορος του Πολίτη ζήτησε από την αρµόδιαΥπηρεσία ∆ηµοσιονοµικού Ελέγχου ναεφαρµόσει τον νόµο και να εγκρίνει τηνκαταβολή στη µελετήτρια της αµοιβής πουδικαιούται σύµφωνα µε αυτόν. Oι προτάσειςτου Συνηγόρου του Πολίτη έγιναν δεκτές.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·244

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

245

5.8.2 Καθυστέρηση οριστικής παραλαβήςµελέτης Φορείς: ΝΑ Αιτωλοακαρνανίας - Περιφέ-ρεια ∆υτικής ΕλλάδαςΣε άλλη περίπτωση, OΤΑ αρνούνταν να προ-βεί σε παραλαβή έργου, µη τηρώντας τηνόµιµη διαδικασία και προβάλλοντας απαι-τήσεις που δεν προβλέπονταν από τη σχετι-κή σύµβαση (υπόθεση 18920/2000). Ειδικό-τερα, στο πλαίσιο του Β’ ΠεριφερειακούΕπιχειρησιακού Προγράµµατος ∆υτικήςΕλλάδας, η Εταιρεία ∆ιαχείρισης ΤεχνικήςΒοήθειας ανέθεσε στον προσφεύγοντα τησύνταξη µελέτης µε τίτλο «Αξιοποίηση τωντουριστικών πόρων και δυνατοτήτων τουΝοµού Αιτωλοακαρνανίας». Ενώ ο ανάδοχοςτήρησε τους όρους της σύµβασης και παρέ-δωσε εµπρόθεσµα και τις δύο φάσεις τηςµελέτης, η τριµελής επιτροπή παραλαβής,που είχε συσταθεί µε απόφαση του ΓενικούΓραµµατέα της Περιφέρειας ∆υτικής Ελλά-δας, δεν προέβαινε –ως όφειλε– στη σύντα-ξη οριστικού πρωτοκόλλου παράδοσης καιπαραλαβής της µελέτης, αφού το ένα από τατρία µέλη της, υπάλληλος της ∆ιεύθυνσηςΤεχνικών Υπηρεσιών της ΝΑ Αιτωλοακαρνα-νίας, παρακώλυε την πρόοδο της διαδικα-σίας, απαιτώντας αυθαίρετα την επανάληψητης παρουσίασης της Α’ φάσης και αγνοώ-ντας τις προσκλήσεις του προέδρου της επι-τροπής για τη διευθέτηση του ζητήµατος, µεαποτέλεσµα η οριστική παραλαβή να καθυ-στερεί σχεδόν επί ένα έτος. O Συνήγορος του Πολίτη κάλεσε τη ΝΑΑιτωλοακαρνανίας να αντικαταστήσει άµεσατο τρίτο µέλος της επιτροπής, επισηµαίνο-ντας ότι η αναιτιολόγητη καθυστέρηση στηνοριστική παραλαβή και αποπληρωµή τουέργου είχε επιφέρει σηµαντική οικονοµικήζηµία στον ανάδοχο. Η παραπάνω υπηρεσίαακολούθησε τις προτάσεις του Συνηγόρουτου Πολίτη και η Επιτροπή Παραλαβής προ-έβη στη σύνταξη οριστικού πρωτοκόλλουπαραλαβής της µελέτης.

5.8.3 Μη εξόφληση τιµολογίου παροχήςυπηρεσιών για στέγαση σεισµοπλήκτωνΦορείς: Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας,∆ιεύθυνση Θαλάσσιων Συγκοινωνιών -ΥΠΕΧΩ∆Ε - Υπηρεσία Αποκατάστασης Σει-σµοπλήκτωνΗ υπόθεση 5850/2001 αφορά σε ναυτιλιακήεταιρεία που διέθεσε πλοίο της για τη στέ-

γαση σεισµοπλήκτων µετά τον σεισµό της7ης Σεπτεµβρίου 1999, πλην όµως τα συ-ναρµόδια υπουργεία δεν εξασφάλισαν τοντρόπο καταβολής της προβλεπόµενης αµοι-βής. Συγκεκριµένα, τον Νοέµβριο του 1999η εταιρεία εξέδωσε στο όνοµα του Υπουρ-γείου Εµπορικής Ναυτιλίας τιµολόγιο παρο-χής υπηρεσιών ύψους 36.720.000 δρχ. Τουπουργείο δεν εξόφλησε το τιµολόγιο, µε τηδικαιολογία ότι το ίδιο δεν διέθετε σχετικόκωδικό στον προϋπολογισµό του, και το δια-βίβασε στην Υπηρεσία Αποκατάστασης Σει-σµοπλήκτων (ΥΑΣ) του ΥΠΕΧΩ∆Ε. Από το τέλος του 1999 και παρά τις συνεχείςοχλήσεις, τηλεφωνικές και γραπτές, τόσοτων ενδιαφεροµένων όσο και του Συνηγόρουτου Πολίτη, η ΥΑΣ δεν προχώρησε σε οποια-δήποτε ενέργεια έως τον Μάιο του 2001,οπότε και εκδόθηκε σχετική απόφαση τουΥπουργού ΠΕΧΩ∆Ε, µε την οποία εγκρίνεταιη πίστωση για την εξόφληση του τιµολογίου.Η απόφαση του υπουργού δεν είχε υλοποιη-θεί έως τις 31.12.2001, γιατί, σύµφωνα µετην άποψη της ΥΑΣ, δεν υπάρχει σχετικόςκωδικός στον προϋπολογισµό του ΥΠΕΧΩ∆Ε.

5.9 AΣKHΣH EΠIXEIPHMATIKHΣ∆PAΣTHPIOTHTAΣTον Συνήγορο του Πολίτη απασχόλησαν καιαναφορές, από την εξέταση των οποίων δια-πιστώθηκε ότι δεν υπήρχε µεν κάποιο φαι-νόµενο κακοδιοίκησης ή µη τήρησης τηςαρχής της νοµιµότητας, το οποίο θα δικαιο-λογούσε την παρέµβαση της Αρχής, πληνόµως υφίστατο νοµοθετικό κενό το οποίοαφορούσε στη ρύθµιση των υποθέσεων αυ-τών και αποτελούσε τη βάση της αρνητικήςστάσης της διοίκησης ως προς την ικανο-ποίηση των αιτηµάτων των πολιτών. Λόγωτου νοµοθετικού κενού, ανεστάλη ή κατέστηυπέρµετρα δυσχερής η άσκηση επιχειρηµα-τικής δραστηριότητας από τους πολίτες.

5.9.1 Αδυναµία χορήγησης άδειας λειτουρ-γίας παιδότοπων Φορείς: ∆ήµος Αθηναίων - ΥΠΕΣ∆∆Α, Γενι-κή ∆ιεύθυνση Τοπικής ΑυτοδιοίκησηςΗ προσφεύγουσα στον Συνήγορο του Πολίτηθέλησε να θέσει σε λειτουργία κατάστηµααναψυχής για παιδιά (παιδότοπο). ΤονΝοέµβριο του 1998 απηύθυνε ερώτηµα στοΥπουργείο Υγείας και Πρόνοιας µε αντικεί-µενο την έκδοση άδειας για λειτουργία παι-

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·245

ΣY

NH

ΓO

PO

Σ

TO

Y

ΠO

ΛI

TH

246

δότοπου, στην οποία το υπουργείο απάντησεότι δεν είναι αρµόδιο (υπόθεση 17266/2001). Τον Μάιο του 1999 η ενδιαφερόµενηζήτησε από τον ∆ήµο Αθηναίων την έκδοσηάδειας λειτουργίας «καταστήµατος αναψυ-κτηρίου εντός παιδότοπου», αφού προηγου-µένως είχε απορριφθεί παρόµοια αίτησήτης µε τον χαρακτηρισµό «γαλακτοπωλείο-αίθουσα συνάθροισης κοινού». O ∆ήµοςΑθηναίων προχώρησε σε προέγκριση τηςαίτησης και της ζήτησε να προσκοµίσει τααπαραίτητα δικαιολογητικά. Η διαδικασίασυλλογής των δικαιολογητικών (εγκρίσειςΠυροσβεστικής Υπηρεσίας, ΥγειονοµικήςΥπηρεσίας κ.λπ.) ολοκληρώθηκε τον Μάιοτου 2000. Όµως ο δήµος δεν της χορήγησετην άδεια, καθώς ανέµενε απάντηση σεερώτηµα που είχε υποβάλει εν τω µεταξύστο Υπουργείο Εσωτερικών σχετικά µε τηχορήγηση άδειας παιδότοπων. Η ενδιαφε-ρόµενη προσέφυγε µε παρεµφερές ερώτη-µα στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο στησυνέχεια ζήτησε τη γνώµη του ΥπουργείουΥγείας και Πρόνοιας. Τον Oκτώβριο του2000 ο ∆ήµος Αθηναίων πληροφόρησε τηνενδιαφερόµενη ότι θα της χορηγήσει άδειαλειτουργίας κυλικείου σε παιδότοπο, εφό-σον του προσκοµίσει την απαιτούµενη άδειαπαιδότοπου. Όπως προέκυψε όµως, καµίαυπηρεσία δεν είναι εκ του νόµου αρµόδιαγια την έκδοση της άδειας αυτής. Τον Νοέµ-βριο του 2000 η Γενική ∆ιεύθυνση ΤοπικήςΑυτοδιοίκησης του ΥΠΕΣ∆∆Α απάντησεστην ενδιαφερόµενη και στον ∆ήµο Αθηναί-ων ότι θα προχωρήσει στη συγκρότηση οµά-δας εργασίας για την εξέταση του θέµατος. O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στονΓενικό Γραµµατέα του ΥΠΕΣ∆∆Α, επισηµαί-νοντας το νοµοθετικό κενό που υφίσταταισχετικά µε τη λειτουργία των παιδότοπων,καθώς και τις συνέπειές του, και ζήτησε τηνεπίσπευση των εργασιών της οµάδας εργα-σίας του ΥΠΕΣΣ∆Α. Παράλληλα, πέραν τηςεκκρεµότητας που υφίσταται για τους ενδια-φερόµενους επιχειρηµατίες-πολίτες, υπο-γραµµίστηκαν οι κίνδυνοι που εγκυµονεί ηλειτουργία παιδότοπων µε ποικιλώνυµεςάδειες, χωρίς τη λήψη ειδικών µέτρωνασφαλείας και προστασίας των παιδιών. Σεαπαντητικό του έγγραφο, το ΥΠΕΣ∆∆Α ενη-µέρωσε τον Συνήγορο του Πολίτη ότισυγκροτήθηκε η επιτροπή του άρθρου 1,παράγρ. 1 του N. 2503/1997, στο πλαίσιο της

οποίας δηµιουργήθηκε οµάδα εργασίας.Ύστερα από τις εργασίες της οµάδας αυτήςπροωθείται σχετική ρύθµιση.

5.9.2 Επιβολή τέλους 2% σε καταστήµαταπώλησης «έτοιµου φαγητού» Φορέας: ΝΑ ΠειραιάΜεγάλος αριθµός επιχειρήσεων υποχρεού-ται σε καταβολή τέλους προς τους δήµους,επειδή δεν υπάρχει νοµοθετικά κατοχυρω-µένη κατηγορία καταστήµατος «πιτσαρίας»στη γενικότερη κατηγορία καταστηµάτων γιαπεραστικούς πελάτες. Το πρόβληµα επιση-µάνθηκε µε αφορµή αναφορά ιδιοκτήτη κα-ταστήµατος «πιτσαρίας» (υπόθεση 11187/2001) που εξυπηρετεί µόνο περαστικούς πε-λάτες, ο οποίος διαµαρτυρήθηκε για την επι-βολή τέλους 2% από τον ∆ήµο Νίκαιας σύµ-φωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις (άρθρο 20του Ν. 2539/1997, τέλος επί ακαθαρίστωνεσόδων εστιατορίων κ.λπ.).Κατά την εξέταση της υπόθεσης από τονΣυνήγορο του Πολίτη διαπιστώθηκε νοµοθε-τικό κενό, το οποίο οδήγησε την αρµόδια∆ιεύθυνση Υγείας της ΝΑ Πειραιά στονχαρακτηρισµό του καταστήµατος ως «πιτσα-ρίας δυναµικότητας τεσσάρων κινητών καθι-σµάτων». Ειδικότερα, ο χαρακτηρισµόςπροκύπτει υποχρεωτικά από τη διατύπωσησχετικής υπουργικής απόφασης (ΑΙβ/1983/Β-526, άρθρο 38 και παράγρ. 1 και 2, εδά-φιο ε), στην οποία ως «πιτσαρία» προσδιο-ρίζεται «κατάστηµα που προσφέρει φαγητόσε καθισµένους πελάτες ή και σε περαστι-κούς», ενώ το είδος του παραπάνω κατα-στήµατος δεν προβλέπεται σε κάποια άλληνοµοθετική διάταξη. Αντίθετα, στην ίδιαυπουργική απόφαση (άρθρο 42), στα «κατα-στήµατα τα οποία διαθέτουν (µόνο) σε περα-στικούς πελάτες τρόφιµα και ποτά γιαάµεση κατανάλωση» και για τα οποία δενπροβλέπεται η επιβολή τέλους 2% δενεντάσσεται το είδος καταστήµατος «πιτσα-ρία». Επιπλέον, στην άδεια λειτουργίας πουχορηγεί ο δήµος διατηρείται ο αρχικός χα-ρακτηρισµός, µε αποτέλεσµα το συγκεκρι-µένο κατάστηµα να εµπίπτει στις διατάξειςτου N. 2539/1997 (άρθρο 20, παράγρ. 1) καιο δήµος να µπορεί να επιβάλλει το παραπά-νω τέλος «εφόσον κατά την άδεια που έχειεκδοθεί, [τα καταστήµατα] διαθέτουν πά-γκους ή τραπεζοκαθίσµατα εντός ή καιεκτός του καταστήµατος». Κατά τον τρόπο

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·246

ET

HΣ

IA

E

KΘ

EΣ

H

20

01

247

αυτόν νοµιµοποιείται η επιβολή τέλους 2% σεµια µεγάλη κατηγορία καταστηµάτων, χωρίςνα λαµβάνονται υπόψη η εξέλιξη και οι αλλα-γές που έχουν επέλθει στον τρόπο λειτουρ-γίας τους, από την εποχή που αρχικά εκ-δόθηκε η σχετική υπουργική απόφαση (1983)µέχρι σήµερα.

O Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στηΝοµάρχη Πειραιά, ως κατ’ αρχήν αρµόδιοόργανο για την έκδοση αδειών λειτουργίαςκαταστηµάτων, προκειµένου να έχει τις από-ψεις της όχι µόνο για το ζήτηµα που δηµι-ουργείται, αλλά ενδεχοµένως και για άλλασυναφή θέµατα. Η υπόθεση εκκρεµεί.

E4 20-08-02 10:38 ™ÂÏ›‰·247