Καντ Η Ζωη και το Εργο του - Cassirer.pdf'Εθνιχοσ Κντρου Βιbλου.
ΕΡΝΣΤ ΚΑΣΣΙΡΕΡ
Εισocγωγ'- Μετ,φρocση- Σχλιoc:
ΚΑΝΤΙΑΝΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
11. ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ......... 21
ΠΙ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................. 25
IV. ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Π ΕΡΙΟΔΟΣ Ν ΕΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ ....... 35
v. ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΩΣ ΜΑΓΙΣΤΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΚΑΝΤΙΑΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ .................................... 71
Ι. ΤΟ ΦΥΣΙΚΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟ - ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΦΥΣΙΚΗ ......................................................................................... 71
2. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ .......................... 96
3. Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦ'ι'ΣΙΚΗΣ ΤΑΟΝΕΙΡΑΕΝΟΣΑΛΑΦΡΟΣΚΙΩΤΟΥ .............................................................. 125
4. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΙΣΘΗΤΟ'ι' ΚΑΙ ΝΟΗΤΟΥ ΚΟΣΜΟ'ι' .......................................... 150
5, Η ΑΝΑΚΑΛγΨΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΚΟ'ι' ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΙΣΜΟΥ .. 184
VI. ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ΛΟΓΟΥ ............................................................ 217
VII. ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ .......................................................................... 325
ΤΑΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ - ΟΙ ΙΔΕΕΣΤΟΥ ΧΕΡΝΤΕΡ ΚΑΙ Η ΘEMEΛIΩΣH ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ................................ 325
VIII. ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ .......... 345
ΙΧ. ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑIO - Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ .......... 399
Χ. ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΡΑΠΤΑ ΚΑΙ ΑΓΩΝΕΣ Η ΘΡΗΣΚΕ/Α ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΣΣΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ............................. 521
ΧΙ. ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ορΩΝ ................................................................ 603
ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ
ΚΑΝΤιΑΝΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Δ ο ~ασtκες α:ναγνσεtς του καντ [Kant] α:ντtπαρατθενται μ.α
στην λλη μ.ε οξτητα στο πρτο τρτο του 20ου αινα γρφον­ τας στορα - Oxt μνο της φιλοσοφας α:)\)..Ο. και του πολιτισμ.ου και
τν ιδεν. πο μα, οντως Ιδιζουσα, στoρικ~ σμπτωση, θατρο αuτων
τν αναγνσεων ~ταν κατ' ιXpχoi]v μικρ~ πανεπιστημ.tοUπολη το Mαρ~oργoυ. Στη φορμαλιστtκ~ ανγνωση των Xρμ.aνν Κεν [Cohen]
και Πουλ Ντορπ [Natorp], ο οποιοt ηθελαν να. 6u.πουν στο καντιανο
σστημα μα λγεbρα της χρσης το λγου, χρσιμη για. την οργ­
νωση τς επιστημ.oνικ~ς ερευνας, αντιπαρατθηκε μετα. απο το 1922, στους Ιιους αuτους χρους και αΙθουσες, εμ.ψαση στο εξλογο στοιχεο
τοσ Κντ, οποα οφεtλταν στον νεαρο ττε υφηγητη Μρτιν Χιν­
ΤεγΥερ [Heidegger] και καταστλαξε στο εργο αυτοσ τοσ τελευταου:
κaντ κα! τ ΠΡbλjfMΧ .της μεταφυσικ-ης (1929). Στους ντιλ­ Υους του Νταες [Davoser Disputationen], οπως αποκλθηκε Οημ.­ σtος δtλογος μεταςυ Χtντεγγερ και "Ερνστ Κασσρερ [Cassirer] στα
πλασια τοσ σεμιναρου τοσ Ντα60ς τοσ 1929, αποκρυσταλλθηκε και σε διαλογικη μoρφ~ αντιπαρθεση των δο lδαvtκωv που ξεκνησαν στο Μαρ60σργο: της Ιδας τοσ φορμαλισμοσ και της oΙκoυμενικ~ς ανα­ κοtνωσιμτητας τοσ γλωσσικοσ αφ' νος και τοσ κινματος της εσω­ τερικτητας και τ~ς απομνωσης τοσ νοματος εντος μας E:μ~ΙOισας εθνολcitχ~ς κοιντητας αφ' τρου. τα Ιδανικα. αυτα. αναπτσσονταν αντστοιχα απο τον Κασσρερ κι απο τον Χιντεγγερ υπο μορφη καν­ τιατης (περ-) ερμηνεας.
7
ΚΑΝΤ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡ/ ΤΟΥ
ΛEITOγpΓlA ΚΑΙ pυNCΤΙO, ΣΥΝΔΕΣΗ ΚΑΙ CONJUNCTIO: Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ OPOΛOΓlA ΤΟΥ ΚΑΝΤ
~τα πλασια των 'ΑντιλΥων το Ντα()οι; το μρος της φορμαλιστικς
ανγνωτης των Κεν και Ντορπ, ποα απμεινε να ονομζεται στην
ιστορα της φιλοσοφας «μ.αρbοΡγειος νεοκαντιανισμς», εκπροσπησε
στο πρσωπο του Κασσρερ Ο μελετητης που περισστερο απ' σλους
κατηγορθηκε στι μαθηματικοποησε τον Κντ, πιο ενδεδειγμνος
αρα αντπαλος, απο μα σκοπι, του ΧιντεγΥερ.
'να απ' σσα δ Κασσρερ υποστριξε το 1929 στο Νταbος ηταν
τατιση μαθηματικς συνρτησης, συνειδησιακς λειτουργας και
οντολογικου περιεχομνου (Ο,τι κι αν εΙναι αυτο το τελευταο ... ). 'Εν εκε δ ΧιντεγΥερ θεωρε πως ο καντ διερευνα μα να «γενικη οντο­
λογα», μσα στην οποα δ ανθρωπος επιτυγχνει «μα κποια απει- , ,\ Ε' ι < Κ ' , - ΤΙ Ε' ροσuν» «χατανοωντας το < ιναι» ,ο ασσφερ απαντα: «ο ιναι
της παλαιας μεταφυσικς εΙναι υπσταση, το ενα και μοναδικο υπ­ στρωμα. Το ΕΙναι τς νας μεταφυσικς εΙναι στη γλσσα μου οχι πια το ΕΙναι μας υπστατης αΛλα το ΕΙναι το οποο προκιπτει απο μα πoλAu..πλτητα συναρτησιακων προσδιορισμων και σημασιν»2. Το
θεμλιο αυτς τς αντληψης για το ΕΙναι τς «νας μεταφυσικς»
εΙναι, λει Ο Κασσρερ, «Κοπερνκεια αντιστροφη» του Κ.ντ. Ση­ μειωτον οτι την εποχη των αντιλγων του Νταbος Ο Κασσρερ εχει
ηδ"'] απομακρυνθε απο τις σκληροπυρηνικες νεοκαντιανες θσεις του
Κεν κι εχει διαμορφσει τη φιλοσοφα του των συμbολικν μορφν
(ΠΡbλ. το ομνυμο εργο: Φιλοσοφα των συμ.60λικων μορφων, 1923).
1. Πρ6λ τα πρaκτικα ΤΟ) σ.ντιλγΟ\J ΤΟ) Ντα60ς μεταξu Χιντεγγερ και Κασσ­ ρερ στο: HEIDEGGER, Μ., Kant und das Problem der Metaphysik, Frankfurt/M. 1973-\, σελ. 252. 2. '.π., σελ 266.
8
ΣΥΝΑΡ1ΣΕΙΣ, ΑΕΙΤΟΥΡΠΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΠΑ
Παρ' 'λ' αυτα Κασσρερ, ποος ~δη απο το 1919 διδσκει φιλο­ σοφα στο Πανεπιστμιο του μbοuργου, θεωρε ακμη τον αυτ TO!J
επγονο νος πνεuματος σαφνειας και αΚΡΙbολογας, το ποο ι)"λπει
να πραγματνεται στη φιλοσοC(α του διαφωτισμου, ιδιατερα δε στη
φιλοσοφα του Κντ. Γρφει Κασσρερ στο aρθρο του στα Kant­
Studien, στο ποο πραγματεuεται τ·η χα.ι'ντεγγεριαν·η ρμψεα του
Κντ, τα ξης:
« θεμελιαχ-fι οντολογα του Χιντεγγερ, 'Γι ποια θεμελιωνεται εκλαμ- ρ , " ("Ε' - Π - " \ ~!' f , "θ οανοντας τη μεριμνα ως ιναι του αρειναι, και 'Γι οποια στη ε-
μελιακη κατσταση του φbΟ'J" bλπει ενα "εξαιρετο ξνοιγμα του
Π - ,,') , ~, " 'θ \ , θ - \ αρειναι ,αναγκαστηκε, οσο κι αν προσπα ησε να αν,αποκρι ει σ7'ψ
καθαρα λογικη σημασα ολων των εννοιι7Jν του Κντ. να τις μ.ετατο­
πσει σε μα α.Λλη πνευματικη αψσφαφα και να τις σ'JΟ"κοτισει κιχτα
κποιον τρπο μσα σ' αUτ-~ν».:!
Και συνεχζει Κασσρερ ισχυριζμενος 'τι καντ αντιθτως προς
την ρμηνεα του Χιντεγγερ εναι:
«στοχαστης του Οια9ωτισμ.ου: επιοιωκει το φωτεινο και το οια'Jγες
α.κμ.η κι εκε ο'Πou διαλογζεται για τους ι)αθΙΙτερους κcΙΙ πΜ.ον XP'JfL­ μνους "λγouς" του Εναι». \
αιχμη του επιχειρματος του ΚασσρεΡ παραμνει λοιπον ακμη και σ' αυτη την υστερη στιγμ (6ρισκμαστε στο 1931) απαργκλιτα εντος
3. CASSIRBR, Ε., «Kant und das Problem der Metaphysik. Bemerkungen zu Martin Heideggers Kant-Interpretation», Kant-Studien 36 (1931), σελ 23. 4. ''Ο.π., σελ 24.
9
της γριψμς του μ.αρ60ιργειου νεοκα:ντια:νισμ.ου: χιiιντεγγερια:VΗ ρμη­
νεα καταγγλλεται οη δεν κατχει τα εργα:λεα: για να λογοδοτσει για το λογικο περιεχμενο του καντιανισμοσ. χιiιντεyyερια:νOς ε[ναι κα:τα τον Κασσρερ ενας σκοταδιστς' μνο λογικ (κι αuτο σημανει στον Κασσρερ: φορμαλιστικη) ανγνωση τς ορολογας του καντ ανογει,
μ.α.ζΙ με την ρμηνεα, κι ενα:ν ορζοντα προ του οποου μπορε να λει­
τουργσει γλσσα ανακοινσιμα.
'δη στο οι ννοιες τς πστασης κιχ! τς συνρτησης (1910) ο Κασσρερ ε[χε υποστηρξει οη λογικη μορφη τς μαθηματικς γν­ της συνιστα τους ορους κθε επιστημονικς γνσης. Για το οτι οι νεο­
καντιανοι αποδχονται πλρως αuτη την αντληψη, μαρτυρα αποτελε
~ι~λιoπαρoυσαση που γρφει για το t)ιt)λο του ΚασσρεΡ ο Ρχαρτ
Xνιξ~αλτ [Honigswald] στην Deutsche Literaturzeitung. Σ' auτTιv Χ­ νιξ~αλτ πντως αφνει να διαφανε ΟΤΙ λοιπη ακαδημα."ικη κοιντητα
επικρνει το εργο του ΚασσΡεΡ5.
ΚαΟ'σρερ <φ.αθηματικοποιντας» τον καντ ανγε τη μεταφυ­
σικη και οντολογα που φρντιζε Γερμανικος δεαλισμος να απο­
δδει στον φιλσοφο τς Καινιζt)ΡΥης σε πλγμα λογικν σχσεων,
τσο οuδτερων οντολογικα 00'0 και χρηστικν για το νοουν υποκε­
μενο. Με ποια τεκμρια θα μπορουσε δμως να επφρσει καν εις τη
να, τολμηρη ανγνωση τς Κοπερνκειας ντιστροφς απο τον Κασ­
σρερ;
5. HONIGSWALD, R., «5ubstanzbegriff und Funktionsbegriff. Κritische Betrachtungen zu Ernst Cassirers gleichnamigem Werk», Deutsche Literaturzeitung 33 (1912), (1τλrι 2891. Για τη μ.αθημ.ατικοποψη του κιχντ 6λ και το αρθρο: CASSIRER, Ε., «ΚantunddiemodemeMathematik»,Kant-Studien 12 (1907), σσ. 1-40.
10
ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ. ΑΕΙΤΟΥΡΠΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ
θεωρα των κατηγοριων εναι το σημεο στο οπο'L gΡισκμαστε στον πυρνα της καντιανης κρσης για το «εναι». Οι κατηγορες οεν
εναι αλλωστε παρα δδεκα gacrtxιX κατηγορομενα προς κθε προ­ τασιακο υποκεμενο κρσης. Σε κθε κρση μεσολαgε αναγκαα μα
κατηγορα απο τις τρες που ανκουν σε κθε μια απο τις τσσεΡεις
κλσεις κατηγοριων. δια ~ «ΠεΡgατολογικη Παραγωγ», το κε­ φλαιο, δηλαδ, της Kp,τικijς το καθαρο λγου, στο οποο ο καντ
αποδεικνει δη οι κατηγορες αναγκαως "χουν τη δυναττητα ανα­
φορς κι εφαρμογης σε πραγματικα αντικεμενα, gασζεται στην "ννοια
της «σνδεσης». σνδεση κνει δυνατ, Λει καντ στην παρ­
γραφο 15 της Παραγωγης Β', κθε εμπεφα, χωρις δμως ~ δια να .,., Ι t: Ι r:I ("., , _, ι:
ειναι εμπεφικη - υπονοωντας οτι η εγκυροτητα της γνωσης μας, η
εκ της σνδεσης νος υποκειμνου με μα απο τις δδεκα κατηγορες
μσψ του συνδετικου ρματος, εναι a priori και αρα αντικειμενικ. Κι οντως: ~ αντικειμενικτητα της γνσης χριν αυτης της σνδεσης,
μα αντικειμενικτητα που φρνει την εμπεφικη επιστμη πολυ κον­
τα στο κρος των μαθηματικων, εναι το συμπρασμα του καντ στο τλος της Παραγωγης! 'μως τ εννοε ο καντ μιλντας για σν­
οεση; Βε6αως μα «πρξη [actus] της αυτενργειας», δπως Λει στην
παργραφο 15 της Παραγωγης Β '. 'περ σημανει δτι υπρχει κτι
τι σαν ελευθερα τοu υποκειμνου να κατασκευσει «πρττον» τον κ­
σμο «του». ορολογα του καντ εγερει την υποψα μας οντολο­
γας, οπου ιδεατς, ουτε Ψυχολογικς, ουτε μαθηματικες παρα ιδιτυ­ πες, μεταφυσικες ονττητες (<<εγ», «πρξη», «αυτενργεια») ΕUΘUνoνται
για το γεγονος της σνδεσης νος υποκειμνου μ' ενα κατηγρημα.
ιδεαλιστικη οντολογικοποηση τοu καντ μ.οιζει να Οικαινεται. 'μ.ως
ας προσξουμε δτι ~ λατινικη "κφραση την οποα παραθτει ο καντ στον δρο του για τη «σνδεση» εναι ο λατινικος δρος «conjunctio» (= υπταξη/προτασιακος σνδεσμ.ος): σαφς ενας δρος της συνταξ1)ς μ.aς
11
ΚΑΝΤ - Η ΖΩ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
πρτασης, μα εκφραση ποι) χρησιμοποιεται για να δηλσει εναν πλο τπο, μα φρμουλα. εuλογη υποψα μλιστα εναι δτι Ο καντ χρη­ σιμοποιε τον δρο «Verbindung» για να μεταφρσει στη Γερμανικη τον δρο «conjunctio» κι οχι αντστροφα. Για κποιον Ο οποος εμαθε φι­
λοσοφα ως τα 57 του χρνια (σ' αυτη την ηλικα εχε φτσει ο καντ δταν εκδθηκε η κριτικη του καθαρου λγου) απο τα λατινικα γρα­
;τα του W olff και το Leibniz, εστω κι απο τα γαλλικα γραπτα του
δετερου. εναι σαφες δτι ο λατινικος δρος εναι ο πρωταρχιχς, δτι γερμανικος γρφεται χριν εκλαΤκευσης ... Ν λοιπον ποιι δρος
«Verbindung». αν οιαbαστε παρλληλα με το λατινικ του πρωτ­
LUTCO, απεκδεται κθε οντολογα και γνεται λογικη-γραμματικη κα- , ."" Ρ , , \ Κ \ < 'λ - ~
τηγορια' κι αν ετσι συμοιχινει, το,ε σ,ον αντ ο ρο ος του «ειναι»
μσα στην πρταση δεν θεωρεται παρα πλα και μνο συνταχτικο
σημεο ποιι παρνει σημασα ανλογα με 76 ;:λγμα σχσεων γρω του. 'Η ' \ - Κ ι ρ' ,~, Ρ- , ., ,
«νεα μετα?υσικη» του ασσιρερ I'.;ρ~σι;εται μονο ενα οημα πια απ
αυτη τη θση. ν,στοιχα, αν ξαναστσχαστε κανεις το πιο ουδτερο
νΟ'φα ,ο εκστοτε λατινικο opou, οα μπορουσαν να θεωρηθουν ς μη ενχοντες οντολογικο περιεχμενο ο δροι για τη συναρμογη-αναγ­
καα σνδεση (nexus=Verknipfung - TCpbλo κριτικη το καθαρο λ­
γου Β ~02, υποσημεωση) και για την πρξη (actus=Handlung): αυτος
τελευταος δρος σαφστατα σημανει την πρξη του να δνω ελε)­
μοσν) σ' εναν ζψινο, αλλα και την «πρξψ> της πρσθεσ)ς, της
εςαγωγης τετραγωνικης ρζας το χ κ.ο.κ.!
διατεΡΟ τεκμριο υπερ της «μαθ)ματικοποιουσας» ανγνωσ)ς του
καν, απ6 τον Κασσρερ μπορε να θεωρ)θε ακμ) η χρσ) το δρου
εκενου οποος πολΙΙ συχνα μεταφρζεται στα <Ελλψικα ς «λει­ ,ουργα» (=«Funktion»). «ς λειτουργα», λει Κντ, «κατανοω
,~ν εντητα της πρξ)ς του να υπγονται διφορες παραστσεις σε
μα κoιvfι» (κριτικη το καθαρο λγου Α 68/Β 93). Σαφως θα μπορουσε
12
ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ. ΑΕΙΤΟΥΡΠΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΑΟΠΑ
κανεις να. σκεφτε σο{)αρα. μπως ρισμος τοσ κα.ντ συνεχζει να.ΙσχUει
με το να. γρψει κανεις σπου «λειτουργα» τον σρο «συνρτηση»I;. Σ'η­
μειωτον στι αυτα. που αποτελοσν για. τον κα.ντ παραδεγματα «λει­
τουργιν» οντως αποτελοσν συναρτσεις: γενκευα-η στις γενικς κρ­
σεις, αpνJσJ στις αποφατικς κρσεις, uπθεση στις uποθετικς
κρσεις κ.ο.κ., σπως l.λλωστε καταφανεται στην κριτικ-η του καθαρου
λγου ~τις σσ. Α 70/Β 95 κ.Ι Το στι λειτουργα τοσ νοσ εχει στον κα.ντ οντολογικο περιεχμενο, σπως θ' απαιτοσσε ΧιντεγγεΡ (εν
συνpΤJσJ στ~ν πpτασJ δν αφορ τχα τον φιλσοφο), μπορε l.λλωστε ν' αμφισ{)Jτηθε ευθως εν οψει τοσ εξης χωρου:
«01 λειτουργες ["Funktionen"] τοσ νοσ μποροσν λοιπον να bρεθοuν 'λες, α.ν μπορσει να παραστσει κανεις πλρως τις συναρτσεις [πλι:
"Funktionen"] της εντητας στις κρσεις» (Κριτιχη του χαθαΡΟ;; λ­
γου Α 69/Β 94 - Μεταφρζω τ δετερο «Funktionen» "χι οπως Γιανναρς ως: «λειτουργες» αΑΝι. ως: «συναρτσεις», σμφωνα με
το πνεσμα της ερμηνεας που δνει Κασσρερ στην εννοια της συν­
ρτησης-λειτουργας ξεκινντας απ την ερμηνεα του της Κοπερν­
κειας 'Αντιστροφης).
χα.ιντεγγεριανΟς θα. προσφευγε πιθανς εδ στο ΟΤΙ κα.ντ ακμ'Υ]
και στ~ χρσJ του δεuτερου «Funktionen» δν μιλει ΠεΡι «προτ­ σεων» α'λλ.α. περι «κρσεων». <μως ιδιος κα.ντ στις παραδσεις
του στ~ λογικ, διευκρνιζε πως μν'Υ] δια.φορα. μετα.ξυ προτσεων και
6. ΠΡbλ την εκφραση του Κασσρερ στο Μ χερας bIGN.o: «funktionale Abhanggkeit». τη μεταφρζω μεν συντηρψικιΧ ς «λειτουργικη εξ.ρτησ"r»>, ?iANι. απροχ.ατι:Χ­ ληπτος αναγνστης θ' αναγνωρσει ΟΤΙ μλλον μα «συναρτησιακη εξιiρτησ"r)>> εννοεται εε.
13
, ,. t, ~ - , , ~I - ,
κρισεων ειναι οτι οι πρωτες γινονται μ ενα «στοιχειο τροπικοτητας»
το ποο προσδιορζει τν αλ~θεια τοσ λεγo~νoυ (<<fJεfJαιωτικς»), εν οι δεuτερες σχι ακμη - εναι, λει, «πρ06ληματικες» και μποροuν αργ­
τερα να «καθοριστουν ς προτσεις» (Jasche-Logik 30, 3). Συμφωνα μ' αυτ τ χρ~ση τν δρων καντ μιλοσσε στις παραδσεις του αδι­ κριτα πτε για «κρσεις» και πτε για «προτσεις».
κμη και τον ελληνικο δρο «αναλογα» στ~ν εκφραση «αναλογες
της εμπειρας» θεωρε Κασσρερ δτι καντ προσλαμfJνει απο τη
μαθηματικ~ ρολογα τοσ καιροσ του (πρfJλ σελ 276, σημ. 251). <λληνας αναγνστης μαθανει τ~ λξη «αναλογα», σε αντθεσ] μ'
εναν μ.σο δμ.ιλητ~ της Γερμ.ανικης, μ.ε το γνσιο, μαθημ.ατικ της
νημα, κι ετσι δεν μ.πορε παρα να κατανοε αυτ~ τ~ν ανγνωσ] το)
Κασσρερ. ερμηνεα τοσ καντ απ τν Κασσρερ δεν ηταν λοιπν ανεUλογη. <Η συλλt;δην της απρριψη δμως απο τ~ν κοινωνα ~σα
στν ποα παρχθηκε, τ~ γεpμανικ~ τν πρτων δεκαετιν τοσ 200u αινα, σχετιζταν μ.ε ενα πολιτικ slippery slope: αν ~ μεταφυσικ~
εχε δη απο τον καντ τ~ μ.oρφ~ τν μ.αθηματικν, ττε ~ να -για εκενη τν εποχ- πoλιτικ~ μ.εταφυσικη της γερμανικς εθνικφρο­
νης «ιντελλιγκντσιας» δεν θα εχε καν τη θεΤΙΚf) μαρτυρα του σ]­ μαντικτερου φιλοσφου της Γερμανας. <ο νεοκαντιανς τοσ Μαρ­
f)oupyou ασελγουσε με τον φορμ.αλισμ του στα ερα xaL οσια τς
γερμανικης φυλς: κπως ετσι θα αξιολογουσε εθνικφρων την κα­
τσταση.
ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΡΙΧ,
ΣΠl ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠιΣ ΒΑΥΜΑΡΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΡΑΧ
Πουλ Ν τορπ δεν ιiφησε αμφΙf)ολες για το πσο καλο μαθητη τοσ
νεοχιχντιανισμου του Mcφf)oupyou θεωροσσε τον Κασσρερ: 'δη το 1904
14
ΣΥΝΑΡΤΣΕΙΣ, ΑΕΠΟΥΡΠΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΑΟΠΑ
τον αποκαλουσε τον μ.νο «ελπιδοφρο ανθρωπο» εξ λων των νων φι­
λοσφων του Μαρ6οιργου. Το 1908 προσπ&ησε μ.ε τη συνεργασtcι του χουσσερλ [Husserl] να. τον 60Υ)θσει να. κατα'λ:6ει μ.tcι θσ"f) στο ΓκαΙ­
τινγχεν. Το 1908 και το 1911 τον προωθουσε μ.cιζΙ μ.ε τον Κεν να. κα­ τα'λ:6ει .τη θσ) εκτακτου κα&ηΥητη στο Μαρ6ουργο, καθως και το
1912 για. .τη θσ-η του Κεν οταν αυτος συνταξιοοοτηθηκε - πντοτε
ανεπιτυχως. Πρπει εδω να. εΙπωθεΤ ΟΤΙ οι νεοκαντιανοι του Μαρ6οιρ­
γου και ΚασσΙρερ ε6λεπαν .τη δυναμ.ικη του καντιανου φωτος κατα.
του εθνικιστικου σκτους εν γνει ς πολιτικη αΙχμ.η της ρμ.ψεΙCΙς τους
του Κντ. Τσο στο πολιτικο oραμ.cι του Κεν μ.Ιας 6ραιoγερμ.cινικης
κοιντητας8 οσο και στον σοσιαλισμ.Ο του Ντορπ, ~ πoλtτικη φιλοσο­
φΙα του κα.ντ θεωρ&ηκε ς κρυγμ.cι υπερ του ρεπouμ.πλικανισμ.oυ κι
ετσι, δυνμ.ει, ς αρνΥ)Ο'] του 6ιλχελμ.ινισμ.ου9 . 'τσι οταν ΚασσΙρεΡ
αποτιγχανε το 1912 να. κατα'λ:6ει στο Πανεπιστμ.ιο του Mcιp6oιργoυ
.τη θσ-η του Κεν, ηταν κυρΙως οι εκπρσωποι του αριστερου φιλελευ­ θερισμ.ου που oιαμ.cιρτιρoνταν απναντι στο επιχαΤρον «εθνικο» στρ~­
πεδο. Δεν θα. ηταν προφανς μ.νον ~ 6ρι:Χιχη καταγωγη του ΚασσφεΡ που του επφερε την υποστριζΥ) του νος τρΙτου των γερμ.etνφωνων φι­
λοσφων και .την εχθρτητα των υπολοπων, αΛJ..{χ και πατριωτικος
«σοσιαλισμ.Ος» ποι, μ.cιζΙ μ.ε μ.α απχθεια για. το Ριχ του Κιζερ Γου­
λιλμ.ου Β', ευαγγελιζταν Πουλ Ντορπ, ποΤος υποστριζε τον
ΚασσΙρερ. Οι αριστερες φωνες κθε απχρωσ"f)ς συντσσOντCtν μ.εν περ
7. πιστολη το Ντορπ στον Gorland, της 24ης Σεπτφ.Gροu 1904 (πρGλ Ο.π., σελ 343, σημ.. 193). 8. ΠρGλ COHBN, Ε., Deutschtum undludentum, GieBen 1915. 9. Για μ.α ενοελεχ-η πρα:Υμ.τευση στην λληνικη γ.σσσ. της νεoxσ.vτιιMjς θεμε­ λωσης το πoλtτικo πρττειν στη σχση της με την ντστοιχη καντισ.νη πι»λ ΨrXOΠAIΔH, Κ, Καννες χαι &ντιvoμες στi;ν πολιτικ, θνιχ 1999, σα. 258-306.
15
ΚΑΝΤ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
του να σuνεχιστε παρ:δοσ-η του νεοκαντιανισμου του MΙXPbOUPYOU, απει.χαν μως απο το να εναι κανες να επιbληθουν. 'ταν το 1916, μεσουντος του πολμοι; bεbαως, Μπρουνο Μπ:ουχ [Bauch], συνεκ­ δτης των Kant-Studien, εδωσε στη δημοσιτητα την πολεμικ του κατα
του Κεν, που θεωρουσε τους bραους ανκανους να κατανοσουν τη
γερμανικη φιλοσοφα, Κασσρερ ανλαbε να απαντσει γραπτως για
λογαριασμο του δασκ:λου του και παρατρησε τι μα γεΡμανικη φιλο­
σοφα εναι κ:τι τσο ατοπο, σο θα ηταν, π.χ., τα γερμανικα μαθημα­ τικ: ... JtΙ διαμ:χη δεν επρκειτο μως ν' απο6ε σε δημσιο δι:λογο: Μπ:ουχ .πΛα απομακρνθηκε απο τη σνταξη των Kant-Studien χωρις
ομως να δημοσιευθε εκε το κεμενο του Κασσρερ. Το περιοδικο δεν εδε προφανς με καλο μ:τι την αξιοποηση του νεοκαντιανου φορμαλισμου
για την απονερωσ-η της ιδας μας εθνικς φιλοσοφας, αξιοποησ-η στην
οποα σαφως εμμνει το επιχερημα του ΚασσρεΡ περι της «γερμανικης
φιλοσοφας», ιδως για τον καντ δηλαδ. συνεδησ-η, οπως ρμηνεει
Κασσρερ τον τρπο που την περιγρ:φει Κ:ντ, εναι αποκομμνη απο τις στορικς της ρζες: δεν εναι γερμανικη η λληνικη η fbpιiLXYι η ,τιδποτε σ.λλο· εναι πανανθρπινη. ΤΙς στορικες και bιογραφικες
συν:φειες του εργου του καντ θεωρε σ.λλωστε ο ΚασσρεΡ και το 1918, στο bLbAiO του 'Η ζωη και' το εΡΟ το Κντ, δευτερευον στοιχεο της φιλοσοφικς του παραγωγς. 'Ο Κασσρερ εναι κι εδ αντιιστορικιστης και εμφανει κυρως στα δομικα στοιχεα του καντιανου συστματος.
10. πολεμ.ικη απνΤJσJ του Κασσρερ Οαιμ.ονοποιε την εννοια μ.ας γερμ.aνικ-ης ''ιλοσΟΥας ς εκ των προτρων ιπονουσα ρατσιστικες προκεμ.ενες. Πντως μ.ε μ.α μ.Υι ρατσιστικα. μ.oλυσμ.Vj εννοια του γερμ.aνικoυ, κατ' ξοχην γερμ.aνικη φι­ λοσοφα παρΥιγαγαν ΟΙ 6ραοι φιλσοφοι. Βλ και HABERMAS, J., «Der deutsche ldealismus der jidischen Philosophen», Phi/osophisch-po/itische Profile, Frankfurt/M. 19813, σσ. 39-64.
16
ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ, ΑΕΙΤΟΥΡΠΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΑΟΓΙΑ
'Αντλντας προφανς απο εμ.πεφες απο το πρ~)τo του πστο στο
Mapt:oupyO, πλι στον Ντορπ, καθως και σε αντιπαρθεσJ μ.ε τον Κασ­ σρερ, τον σJμ.αντικτερO αντπαλ του και π).Ξον φρελπι γνο, iMωσ­
τε, αυτης της φιλoσoφικjς παρδOσJς του Mapt:oupyOU, Χιντεγγερ συντσσει το 1933, ~δη πρτανις στο Φριμπουρκ πι, την περι νεοκαν­
τιανισμ.ου πραγμ.ατογνωμ.οσνη του προς το υπουργεο πιστημ.ν, Παι­
δεας και θνικjς MpφωσJς' πραγμ.ατογνωμοσνη που κστισε στον
Ρχαρτ Χνιξt:αλτ, τον συντκτη της μνημ.ειδους bΙbhοκρισας του 6ι­
t:λιοu του Κασσρερ ΟΕ εΥΥοιες τς πστασης και' της συνΡτησης, την
απλυσ του απο το Πανεπιστμιο του Μονχου:
« Χνιξt:αλτ προρχεται απο τη σχολη του νεοκαντιανισμ.ου ... Σ'
αuτον η oucria του ανθρπου διαλεται σε μ.α ελεθερα αΙωρομ.ετη
συνεδησJ εν γνει και μ.λιστα εντ(χ; νος γενικα λογικου, ει<σμ.ΙΟ'J
λγου. 'τσι μ.ε αuστηρως επιστημ.ονικ, ποτθεται, θεμ.εΜωσ] απο­
κπηκε η θα προς τον ανθρωπο μ.ε τις 1στορικς του ρζες και ι.ι.Ε την
εθνo'λriιχη [volkhaft] παρδοση της καταγωγης του εξ α'μ.ατος και
γης [Blut und Boden]. Συμ.πορεεται προς του το μ.α συνειδjτη κα­
ταστολη κθε μ.εταφυσικου ερωτμ.ατος κι ανθρωπος θεωρετο πια
μ.νο ς Πjρτης μ.ιας αδιφOρjς γενικ~ς κουλτορας του κσμ.ου ...
κνδυνος συνσταται προ πντων στο οτι αuτα τα καμ.μ.ατα δνουν
την εντπωσj ψισΤjς αντικειμ.ενικτψας και παpαπλjpOφpψαν
και παραπλ.νψαν ηOj πολλους νους ανθρπους. Και σμ.ερα ακμ.j
θα χαρακτριζα σκανOαλOj τον διορισμ.Ο αuτου του ανθρπου στο
Πανεπιστμ.ιο του Μονχου ... Χιλ Χτλερ! πολυ αφοσιωμ.νος σας Χιντεγγερ». ΙΙ
11. Χωρο στο ρθρο το KURT OESTERLE, «5okrates in Minchen», Siiddeutsche Zeitung75 (1999), σελ 19.
17
πο την πραγμaΤOγνωμ.Oσυνη του Χιντεγγερ απουσιζει ενα σημ.aν­
τικο στοιχεο, το οποο θ επερρνυε την απατηση του γι την απο­
μ.κρυνση του Χνιξ()αλτ απο το πανεπιστ~μ.to. Χνιξ()αλτ ~ταν
()ραος και φιλοσοφα το!), Ο νεοκαντιανισμ.ς, συμ.φωνα με την ρμ.]­
νεα της εθνικοσοσιαλιστικς ιντεΜιγκντσιας, ()ραικη φιλοσοφα, καθ'
οτι οΙκουμ.ενικν αξισεων, φOρμ.aλιστικ~, αντιφυλετικ~ ... Αυτο τ προ­
σωπικ στοιχεο δεν τ χρησιμ.οποιεΤ δ Χιντεγγερ, προτιμ.α απεναντας
ν μ.ην καταφερθε κατ του φορα της φιλοσοφας αυτης ως bραοu,
παρα να εκφρει, στα πλασια μεν της ιδεολογας του Blut und Boden,
ενα καθ' υΛψ, "χι κατ' ανθρωπον επιχερ]μ.<Χ, επισημ.aνOντας την ασυμ.­
()αττητα της σκψης αυτς πρς τν εθνικοσοσιαλισμ..
Τ 1933, σχεδν ταυτχρονα μ.ε τον Χνιξ()αλτ, παονται απ τις
εδρες τους και ο νεοκαντιανοι Γινας Κον [Cohn] στο Φριμ.πουρχ,
Ζικφριτ Μαρκ [Marck] στο Βερολνο και "Ερνστ Κασσρερ (1874-
1945) στο μ.bουργο, ()ραιι αΜωστε, οπως ~ταν κι ο ενας εκ τν
«αρχηγετν» του νεοκαντιανισμ.ου στο Πανεπιστημιο του ΜαΡbορ­
γου, Xρμ.aνν Κεν.
τατισ] του φυσικοεπιστημ.ονικου νεοκαντιανισμου του Μαρ­…