Eλληνικος Στρατος 1821 1922

81

description

Military History

Transcript of Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Page 1: Eλληνικος Στρατος 1821 1922
Page 2: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Από τη στιγμή της συγκρότησης τ(ον πρώτων τακτικών τμημάτων

το 1821 ως την καταστροφή του 1922, ο Ελληνικός Στρατός

έλαβε μέρος σε πληθώρα επιχειρήσεων. Αφού συνέβαλε

τα μέγιστα -συμφωνά με τις δυνατότητες του-

για την απελευθέρωση της χώρας, εξελίχθηκε

σε δύναμη ασφαλείας και κατόπιν σε όργανο άσκησης

εξωτερικής πολιτικής. Λυστυχώς ποτέ δεν έγινε δυνατό να μείνει

έξω από τις πολιτικές καντρίλιες, οι οποίες του αφαιρούσαν

σημαντικό μέρος της ζωτικότητας του. Σε ελάχιστες επίσης

περιπτώσεις έτυχε σοβαρής υποστήριξης

από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, οι οποίες φιλοδοξούσαν

να τον έχουν υπό τον έλεγχο τους. Παρά τα όποια προβλήματα

και λάθη πάντως, ο Ελληνικός Στρατός πολέμησε γενναία

σε κάθε περίπτωση και όταν είχε

και την κατάλληλη διοίκηση, θριάμβευσε στα πεδία των μαχών.

Page 3: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η γένεση του τακτικού

Ελληνικού Στρατού

Οι πρόμαχοι του Έθνους

Φεβρουάριος 1821. H από καιρό προετοιμαζό­

μενη επανάσταση των Ελλήνων κατά των Τούρ­

κων δυναστών ξεσπά στη Μολδοβλαχία. Σύντομα

στο "πανηγύρι της φωτιάς" θα έμπαινε και η

κυρίως Ελλάδα. Ύστερα από 400 σχεδόν χρόνια

φρικτής σκλαβιάς, το Έθνος εξεγέρθηκε κατά του

μιαρού κατακτητή, για να διεκδικήσει την προγο­

νική ελευθερία και δόξα.

Πού βασίστηκαν όμως οι Έλληνες για να προ­

χωρήσουν στο εγχείρημα αυτό με τις ενδεχόμενες

ανυπολόγιστες συνέπειες; Οι μυημένοι, τουλάχι­

στον, γνώριζαν ότι δεν μπορούσαν να υπολογίζουν

-άμεσα- στην επέμβαση των μεγάλων ευρωπαϊκών

δυνάμεων. Υπήρχε, βέβαια, διάχυτη η προσδοκία

ρωσικής -υπέρ των Ελλήνων- παρέμβασης, η

οποία όμως σύντομα εξανεμίσθηκε. Οι Έλληνες

ήταν μόνοι και έπρεπε να στηριχθούν στις δικές

τους δυνάμεις, σε ότι αφορούσε την πολεμική προ­

σπάθεια αυτή καθαυτή, τουλάχιστον.

Από τί απετελείτο, όμως η "πολεμική μηχανή"

του Έθνους εκείνη την περίοδο; Ποιες ήταν οι

ένοπλες δυνάμεις και κυρίως ο "στρατός" που η

επαναστατημένη Ελλάδα ήταν σε θέση να παρατά­

ξει απέναντι στα πολυάριθμα οθωμανικά στρατεύ­

ματα;

Σε ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα και την Πελο­

πόννησο, δεν υπήρχαν -σύμφωνα με τον Χρ. Βυζά­

ντιο (Ιστορία του Τακτικού Στρατού της Ελλάδας,

Αθήνα 1837)- περισσότεροι από 4.000 οπλοφόροι,

εντεταγμένοι στα διάφορα αρματολικά σώματα. Τα

σώματα των κλεφτών ήταν ακόμα πιό ολιγάριθμα,

ύστερα από τις συνεχείς διώξεις που είχαν υπο­

στεί. Τα περισσότερα είχαν διαλυθεί και πολλά στε­

λέχη τους είχαν καταφύγει στα Επτάνησα. Κατά τη

διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, πολλοί

καταδιωκόμενοι κλέφτες κατατάχθηκαν στα δύο

ελληνικά τάγματα ελαφρού πεζικού που είχαν

συγκροτήσει οι Βρετανοί στα Επτάνησα. Το ένα

τάγμα, μάλιστα, συμμετείχε στις επιχειρήσεις για

την εκπόρθηση του φρουρίου της Αγίας Μαύρας,

στη Λευκάδα.

Έλληνες όμως υπηρέτησαν και στον Ρωσικό

και στον Γαλλικό Στρατό στο διάστημα 1798-1814.

Στον Ρωσικό Στρατό οι Έλληνες υπηρετούσαν,

κυρίως, στις μονάδες των Κυνηγών (τύπος ελα­

φρού πεζικού) από παλιά. Ορισμένοι, όπως ο

Λάμπρος Κατσώνης ή ο Αλέξανδρος Υψηλάντης,

ανήλθαν στους ανώτερους και στους ανώτατους

βαθμούς της στρατιωτικής ιεραρχίας. Ο τελευταί­

ος, μάλιστα, έχασε το δεξί του χέρι, πολεμώντας

για τον Τσάρο, στη Δρέσδη, το 1813.

Οι Γάλλοι από την πλευρά τους ενέταξαν

Έλληνες στις δυνάμεις τους κατά τη διάρκεια της

Page 4: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

κατοχής της Αιγύπτου και των Επτανήσων. Επρό­

κειτο όμως για τμήματα ασφαλείας μόνο και όχι

για μάχημα τμήματα.

Οι άνδρες των 1st και 2nd Greek Light

Infantry του Βρετανικού Στρατού, ήταν οπλισμέ-

\ οι με το όπλο των περίφημων rif leman του 95ου

Συντάγματος Πεζικού, το τυφέκιο ραβδωτής κάν-

νης Baker. Έφεραν επίσης "γερμανικού" τύπου

μαχαίρια (Hirschfanger).

Εκτός του επισήμου οπλισμού, οι άνδρες πολ­

λές φορές έφεραν και δικά τους όπλα (πιστόλες,

γιαταγάνια). Οι αξιωματικοί έφεραν κυρτή σπάθη.

H στολή τους βασιζόταν στην ελληνική παραδοσια­

κή φορεσιά, σε μίξη με βρετανικά στοιχεία. Οι

άνδρες ήταν εκπαιδευμένοι πάνω στα βρετανικά

πρότυπα και ήταν ικανοί να πολεμούν σε τάξη

ακροβολισμού, κατά ζεύγη, ή σε πυκνή τάξη, σε

σχηματισμό γραμμής δύο ζυγών.

Στον Ρωσικό Στρατό, αντίθετα, οι Έλληνες

φορούσαν την ίδια στολή με τους Ρώσους συνα­

δέλφους τους. Ήταν οπλισμένοι με μουσκέτο και

ξιφολόγχη και πολεμούσαν είτε σε τάξη ακροβολι­

σμού, κατά ζεύγη, είτε σε σχηματισμό γραμμής,

τριών ζυγών, είτε σε σχηματισμό φάλαγγας

βάθους έξι, συνήθως, ζυγών.

Αν και ο αριθμός των Ελλήνων που υπηρέτη­

σαν στους ξένους στρατούς ήταν περιορισμένος,

εν τούτοις η σημασία του γεγονότος καθαυτού

ήταν μεγάλη. Πολλοί από αυτούς έγιναν στελέχη

του επαναστατικού στρατού, χάρις στην εμπειρία

που είχαν αποκομήσει. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Θεό­

δωρος Κολοκοτρώνης, ο αρχηγέτης της επανάστα­

σης, υπηρέτησε ως αξιωματικός σε ένα από τα δύο

ελληνικά τάγματα του Βρετανικού Στρατού.

Πίσω στην Ελλάδα, τα σώματα των αρματολών

και των κλεφτών δεν ήταν παρά άτακτες ομάδες

ανδρών, χώρις σταθερή οργάνωση. Κάθε άνδρας

είχε τον δικό του οπλισμό, προερχόμενο πολλές

φορές από λάφυρα. Γιαταγάνια, καριοφύλια, πιστό­

λες και μαχαίρες ήταν ο συνήθης οπλισμός των

ανδρών. Τα καριοφύλια, που ονομάστηκαν έτσι

από ένα υπόδειγμα του ιταλικού εργοστασίου

όπλων Κάρλο και υιός (Κάρλο ε Φίλιο) ήταν ουσια­

στικά μακρύκαννα εμπροσθογεμή τυφέκια λείας

κάννης. Είχαν μεγαλύτερο βεληνεκές από τα

ευρωπαϊκά μουσκέτα, αν και το διαμέτρημα τους

ήταν συνήθως μικρότερο. Στα χέρια ενός έμπειρου

σκοπευτή το όπλο ήταν εξαιρετικά ακριβές. Το

1801, Αλβανοί ακροβολιστές του Οθωμανικού

Στρατού, οπλισμένοι με καριοφύλια, εξενάγκασαν

σε παράδοση ένα βρετανικό τμήμα στην Αίγυπτο.

Οι Έλληνες άτακτοι, όπως και οι Τούρκοι, δεν

έτρεφαν ιδιαίτερη εκτίμηση στα ευρωπαϊκά μου-

στην πραγματικότητα μικροί τοπικοί στρατοί με

υποτυπώδη οργάνωση. Δεν διέφεραν, ουσιαστικά,

από τα αντίστοιχα των κλεφτάρμαχολών. Είχαν τις

ίδιες δυνατότητες και υπέφεραν από τις ίδιες αδυ­

ναμίες, βασικότερη των οποίων ήταν η έλλειψη

συνοχής και η ανικανότητα εκτέλεσης ελιγμών, σε

πεδινό έδαφος, ιδιαίτερα επί τη παρουσία εχθρικού

ιππικού, το οποίο αποτελούσε τον φόβο και τον

τρόμο των άτακτων σωμάτων. Σε προπαρασκευα­

σμένες θέσεις άμυνας τα άτακτα σώματα απέδιδαν

εξαιρετικά. Δεν ήταν όμως τα τμήματα που απαι­

τούντο για να διεκδικήσουν από τον αντίπαλο το

έδαφος του πεδίου της μάχης. Το θετικό για τους

Έλληνες άτακτους ήταν ότι και τα τουρκικά στρα­

τεύματα, ακόμα και τα τακτικά, δεν διακρίνονταν

για την καλή εκπαίδευση και την πειθαρχία τους.

Πολλοί δε Τούρκοι διοικητές δεν δίστασαν να εξα­

πολύσουν κατά μέτωπο επιθέσεις, ακόμα και με

Η σημαία του Ιερού

Λόχου του Αλέξαν­

δρου Υψηλάντη. Έχει

τα ίδια χρώματα με

αυτή του Ρήγα. Έφερε

από την μία πλευρά

παράσταση των Αγίων

Κωνσταντίνου και

Ελένης, με τη φράση

«Εν Τούτω Νίκα» και

από την άλλη έφερε

παράσταση του μυθι­

κού Φοίνικα με τη

φράση «Εκ της

τέφρας μου αναγεν-

νώμαι».

σκέτα και στις ξιφολόγχες τους. H ξιφολόγχη εθε­

ωρείτο "άτιμο" όπλο που η χρήση του, αντίθετα με

αυτή της σπάθης, δεν προσέδιδε δόξα στον χρή­

στη. Εθισμένοι σε τακτικές μάχης ανταρτοπόλε­

μου, όπου οι ατομικές συγκρούσεις και οι μονομα­

χίες αποτελούσαν συνηθισμένες καταστάσεις, δεν

μπορούσαν να κατανοήσουν την αναγκαιότητα

χρήσης της ξιφολόγχης, ενός όπλου που προϋπέ­

θετε έναν πιο συλλογικό τρόπο μάχης. H έλλειψη

της πάντως, φάνηκε αργότερα,κατά τη διάρκεια

της επανάστασης, ιδιαίτερα σε συμπλοκές με το

τουρκικό ιππικό.

Εκτός των αρματολικών και των κλέφτικων

σωμάτων, υπήρχαν και κάποια άτακτα, επίσης,

σώματα "πολιτοφυλάκων", όπως αυτά των Μανια­

τών και των Σουλιωτών. Τα σώματα αυτά ήταν

Page 5: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ιππικό, εναντίον των "ταμπουρωμένων" Ελλήνων,

με δυσάρεστα για αυτούς αποτελέσματα.

Αντίθετα με τους άτακτους, ένα τμήμα τακτι­

κού πεζικού της γραμμής, όπως ονομαζόταν, οπλι­

σμένο και εκπαιδευμένο πάνω στα δυτικοευρω­

παϊκά πρότυπα, ήταν ικανό να διεκδικεί, να κατα­

λαμβάνει και να αγκιστρώνεται σε πεδινό και ημιο­

ρεινό έδαφος, ακόμα και χωρίς την υποστήριξη

φίλιου ιππικού. Εμπρός στο συγκροτημένο, ομαδι­

κό του πυρ, οποιαδήποτε κατά μέτωπο επέλαση

του κυρίως ελαφρού τουρκικού ιππικού, ήταν εκ

των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία. Ακόμα

Τυπικός Έλληνας

άτακτος μαχητής της

περιόδου της επανά­

στασης. Φέρει καριο-

φίλι, γιαταγάνι και

πιστόλες.

Page 6: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο Δημήτριος Υψηλά­

ντης, με στολή ιερο­

λοχίτη, κυρήσει την

επανάσταση στη Μολ­

δοβλαχία. Ο καλλιτέ­

χνης έχει αποδώσει

λανθασμένα τη

σημαία.

και αν οι ιππείς "περνούσαν", σχετικά, αλώβητοι

τον φραγμό πυρός, θα είχαν να αντιμετωπίσουν

ένα δάσος από ξιφολόγχες επάνω στο οποίο τα

άλογα θα αρνούνταν, κατηγορηματικά, να επιπέ-

σουν. Αν οι ιππείς έφεραν λόγχες θα έπλητταν

σίγουρα κάποιους πεζούς του πρώτου ζυγού. Θα

δέχονταν όμως τα πυρά των ανδρών του δευτέρου

ζυγού, τα οποία από τέτοια απόσταση (3-5 το πολύ

μέτρα) θα ήταν θεριστικά. Αν οι ιππείς δεν ήταν

λογχοφόροι δεν θα μπορούσαν καν να πλησιάσουν

τους πεζούς για να τους πλήξουν με τις σπάθες

τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι σπάθες του

Page 7: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ιππικού σπάνια ξεπερνούσαν σε μήκος τα 110 εκα­

τοστά. Αντίθετα το μουσκέτο με την ξιφολόγχη

του προσαρμοσμένη πλησίαζε σε μήκος τα 2

μέτρα.

Επίσης ένα ικανοποιητικά εκπαιδευμένο

τμήμα πεζικού γραμμής, εφόσον διατηρούσε την

ψυχραιμία του ενώπιον του εχθρικού ιππικού,

ήταν ικανό να αλλάξει σχηματισμό σε 30 με 60 δευ­

τερόλεπτα. Ακόμα και αν ο διοικητής του τμήμα­

τος έκρινε ότι δεν θα ήταν δυνατό να ανασχηματι­

σθεί το τμήμα σε τετράγωνο, λόγω της ταχύτητας

επέλασης του εχθρικού ιππικού, θα μπορούσε να

την ξιφολόγχη και ανέτρεψε τμήματα τουρκικού

ιππικού! Αυτό ήταν ένα εξαιρετικό επίτευγμα που

μόνο άριστα εκπαιδευμένοι στρατιώτες (οι Πρώ-

σοι, οι Αυστριακοί και οι Βρετανοί) στο παρελθόν

είχαν επιτύχει! Υπ'αυτές τις συνθήκες, η έστω και

περιορισμένη, αριθμητικά, παρουσία τακτικών

τμημάτων εντός του επαναστατικού ελληνικού

"στρατού", ήταν ζήτημα μείζονος σημασίας. Την

αλήθεια αυτή πρώτοι αντελήφθησαν οι αδελφοί

Υψηλάντη, οι οποίοι, ως αξιωματικοί του Ρωσικού

Στρατού, γνώριζαν τις δυνατότητες των τακτικών

τμημάτων.

Ο Ιερός Λόχος αντιμε­

τωπίζει το τουρκικό

ιππικό στο Δραγατσά-

νι. Οι άνδρες φέρονται

να φορούν στολές

ανάλογες αυτών του

στρατού του γερμανι­

κού κρατιδίου του

Μπράουνσβαϊγκ.

διατάξει τη λήψη σχηματισμού φάλαγγας ανά λόχο

ή διλοχία, με βάθος 12 ή 6, αντίστοιχα ζυγών, ο

οποίος θα του εξασφάλιζε εξαιρετικές πιθανότητες

επιβίωσης του τμήματος του.

Σε .σχηματισμό φάλαγγας, το πεζικό της γραμ­

μής είχε ακόμα και τη δυνατότητα εκτόξευσης

αντεπίθεσης κατά των σε αταξία ευρισκομένων

ιππέων, ύστερα από την άσκοπη τους επέλαση.

Υπάρχουν δύο, τουλάχιστον, καταγεγραμμένες

περιπτώσεις που το ελληνικό πεζικό γραμμής

αντεπετέθει, όντας σε σχηματισμό φάλαγγας, με

Έτσι, αμέσως μετά την επίσημη κήρυξη της

επανάστασης (24η Φεβρουαρίου 1821) από τον Αλέ­

ξανδρο Υψηλάντη στο Ιάσιο της σημερινής Ρουμα­

νίας, ξεκίνησε η προσπάθεια συγκρότησης του

πρώτου τακτικού τμήματος, του περίφημου Ιερού

Λόχου. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έδωσε την ονο­

μασία αυτή στο τμήμα σε μιά προσπάθεια σύνδε­

σης της αρχαίας και της νεώτερης ελληνικής ιστο­

ρίας.

Αρχικά ο Λόχος διέθετε 100 άνδρες. Σύντομα

όμως η δύναμη του πενταπλασιάστηκε. H γενέ-

Page 8: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

κυρίως.

Το τμήμα οργανώθηκε ως τάγμα πεζικού των

5 Λόχων (εκατονταρχιών, όπως ονομάστηκαν). Διέ­

θετε δική του σημαία με παραστάσεις των Αγίων

Κωνσταντίνου και Ελένης και του Φοίνικα που

αναγεννάται εκ της τέφρας του. Διέθετε ακόμα και

δική του μουσική. Επίσης στον Ιερό Αόχο προ­

σκολλήθηκε τμήμα 200 ελαφρών ιππέων και πυρο­

βολαρχία τεσσάρων πυροβόλων. Οι πεζοί ήταν

οπλισμένοι με μουσκέτο και ξιφολόγχη και οι

ιππείς με κυρτή σπάθη και πιστόλες ή κοντόκαν-

νες, εμπροσθογεμείς καραμπίνες. Ορισμένοι δε,

φερόταν το έμβλημα του θανάτου, μία νεκροκεφα­

λή με δύο χιαστί οστά, για να θυμίζει στους Ιερο­

λοχίτες την απόφαση τους να πολεμήσουν ως τον

θάνατο. Το έμβλημα αυτό ήταν καθαρά πρωσικής

προέλευσης και φερόταν στα καπέλλα των ΓΤρώ-

σων ουσσάρων "του θανάτου" του Μεγάλου Φρει­

δερίκου, από τα μέσα του 18ου αιώνα, περίπου. H

υιοθέτηση του από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη δεί­

χνει τις επιρροές του από την τριβή με τους Πρώ-

σους κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέ­

μων. Στο καπέλλο, τέλος, οι Ιερολοχίτες έφεραν

λευκού χρώματος λοφίο.

Πανδούροι του ηγεμό­

να της Βλαχίας, υττο

τον Σά66α Καμινάρη,

δέχονται την έφοδο

των Τούρκων στο

Βουκουρέστι.

θλιος ημερομηνία του Ιερού Λόχου και μαζί του,

του Ελληνικού Στρατού (των νεωτέρων χρόνων)

τοποθετείται εντός του Μαρτίου του 1821. Τόπος

γέννησης" ήταν το Φωξάνι της Μολδαβίας. Στον

καθεδρικό ναό της πόλης αυτής οι Ιερολοχίτες

έδωσαν, ενώπιον του Θεού, τον όρκο τον οποίο

τήρησαν κατά γράμμα.

Πρώτος διοικητής και εκπαιδευτής του Λόχου

ήταν ο Γεώργιος Καντακουζηνός, συνταγματάρ­

χης ιππικού του Ρωσικού Στρατού. Τον διαδέχθη­

κε ο Βασίλειος Καραβιάς και αυτόν ο Νικόλαος

Υψηλάντης, αδελφός του Αλεξάνδρου. Οι Ιερολοχί­

τες ήταν όλοι εθελοντές, Έλληνες της διασποράς,

έφεραν και λόγχη μήκους 2,5-3 μέτρων.

Οι πεζοί Ιερολοχίτες φορούσαν μία ιδιόμορφη

στολή εμπνευσμένη από αυτή των παλαιών ρωσι­

κών τμημάτων των Στρέλτσι. Γερμανικές γκρα­

βούρες εποχής, ωστόσο, την παρουσιάζουν ως

ομοιάζουσα με την αντίστοιχη των ανδρών του

κρατιδίου του Μπράουνσβαϊγκ. Το χρώμα της

ήταν μαύρο. Το μακρύ αμπέχωνο έφερε στο μπρο­

στινό μέρος διακοσμητικά σειρίτια, μαύρου επίσης

χρώματος, ανάλογα με αυτά των Ευρωπαίων ουσ-

σάρων. Το παντελόνι ήταν επίσης μαύρο, όπως και

το τύπου "καλπάκι" καπέλλο, το οποίο έμοιαζε με

το ευρωπαϊκό Shako, χωρίς το γείσο. Στο καπέλλο

Page 9: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

H εξάρτυση τους ήταν απλή. Απετελείτο μόνο

από μία δερμάτινη, μαύρη ζώνη επί της οποίας

εφαρμοζόταν η επίσης μαύρη δερμάτινη φυσιγγιο-

θήκη και η θήκη της ξιφολόγχης. Οι ιππείς οι

οποίοι προσκολλήθηκαν στον Ιερό Αόχο φορούσαν

στολές κοζάκων και ουσσάρων.

Ο Ιερός Αόχος συμμετείχε σε πληθώρα επιχει­

ρήσεων στο πολεμικό μέτωπο της Μολδοβλαχίας.

H πλέον ένδοξη στιγμή του όμως σημειώθηκε

στην τελευταία του μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ιουνί­

ου 1821).

H μάχη στο Δραγατσάνι ξεκίνησε όταν ο επικε­

φαλής του ελληνικού ιππικού, Νικόλαος Καραβιάς,

παράκουσε τις διαταγές του Αλεξάνδρου Υψηλά­

ντη και επιτέθηκε κατά των οχυρωμένων στο ομώ­

νυμο χωριό Τούρκων, με 800 ιππείς. Σύντομα

Ιερολοχίτες

αντιμετωπίζουν τους

Τούρκους στο Δραγα­

τσάνι. Οι άνδρες

φέρουν στολές

ρωσικού τύπου

και ευρωπαϊκό

οπλισμό.

Page 10: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

από 3.000 Τούρκους, υποστηρίζονταν εγκαίρως, η

εξέλιξη της μάχης θα ήταν σίγουρα διαφορετική.

Τα άτακτα όμως ελληνικά τμήματα δεν τόλμησαν,

με την παρουσία του τουρκικού ιππικού, να αφή­

σουν τις θέσεις τους και να κινηθούν σε αναπε-

πταμένο πεδίο, προς ενίσχυση του Ιερού Λόχου.

Μοιραία λοιπόν επήλθε η καταστροφή.

Το πρώτο τακτικό τμήμα στη νεώτερη ιστορία

του Ελληνικού Στρατού χάθηκε άδοξα, πριν προ­

λάβει να βοηθήσει, σύμφωνα με τις δυνατότητες

του, τον αγώνα της Πατρίδας. Σύντομα όμως άλλα

τακτικά τμήματα θα έπερναν τη θέση του.

Ο τακτικός στρατός της επαναστατημένης Ελλάδας

Όταν ο Δημήτριος Υψηλάντης αφίχθη στην

Ελλάδα το καλοκαίρι του 1821, η Επανάσταση είχε

εδραιωθεί στην Πελοπόννησο, τουλάχιστον. Τα

άτακτα στρατεύματα είχαν επιτύχει να επικρατή­

σουν έναντι των αιφνιδιασμένων Τούρκων. Παρά

τον αρχικό αιφνιδιασμό πάντως, ήταν βέβαιο πως

η Υψηλή Πύλη δεν θα έμενε αδρανής και σίγουρα

θα έστελνε και νέες δυνάμεις της να καταπνίξουν

το κίνημα.

Ο Δημήτριος Υψηλάντης, ως έμπειρος αξιωμα­

τικός του Ρωσικού Στρατού, ήταν σε θέση να αντι­

ληφθεί την ανάγκη συγκρότησης τακτικών τμημά­

των, ενόψη της αναμενόμενης τουρκικής αντεπί­

θεσης. Γνώριζε ότι η επιτυχία της επανάστασης

δεν εξαρτάτο μόνο από τον ενθουσιασμό των επα­

ναστατών. Χρειαζόταν η πειθαρχία και η εκπαίδευ­

ση τακτικών τμημάτων, ώστε στην ποσοτική υπε­

ροχή των Τούρκων να αντιπαραβάλουν οι Έλληνες

την ποιοτική τους υπεροχή.

Από τα Βέρβενα, όπου βρισκόταν, ο Δημήτριος

Υψηλάντης εξέδωσε προκήρυξη με την οποία

καλούσε εθελοντές για την επάνδρωση του "τακτι­

κού". Όταν συγκεντρώθηκαν περί τους 100 εθελο­

ντές, στάλθηκαν στην Καλαμάτα. Εκεί τους υποδέ­

χτηκε ο μέλλων διοικητής τους, ο Γάλλος ταγμα­

τάρχης Baleste (Παλεστρά, Μπαλέστρας ή Παλέσ-

σας, κατά τους Έλληνες) βετεράνος και αυτός των

Ναπολεόντειων Πολέμων. Μαζί με τον φιλέλληνα

ταγματάρχη είχε αφιχθεί στη μεσσηνιακή πρωτεύ­

ουσα και ένα πλοίο, έμφορτο με μουσκέτα, ξιφο­

λόγχες, εξαρτύσεις και ιματισμό, αρκετά για τον

εξοπλισμό 300 ανδρών. Το υλικό αυτό εστάλη

μέσω της ελληνικής επιτροπής της Τεργέστης.

Σταδιακά και άλλοι εθελοντές πύκνωσαν τις τάξεις

του τακτικού. Λίγες μέρες μετά την αρχική του

συγκρότηση το τμήμα οργανώθηκε σε τάγμα

Page 11: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο Σκύτος συνταγμα­

τάρχης Τόμας Γκόρ-

ντον, αρχηγός του

Σώματος Γενικών Επι­

τελών του Στρατού

στα πρώτα χρόνια της

βασιλείας του Όθωνα.

Ο Γκόρντον πολέμησε

υπέρ της Ελλάδας

από το 1821.

γραμμής των τριών λόχων, παρατάσσοντας περισ­

σότερους από 250 άνδρες. Οι άνδρες φορούσαν

μαύρη στολή, έφεραν φέσι με εθνόσημο, δερμάτι­

νη εξάρτυση με μαύρη φυσιγγιοθήκη και θήκη για

την ξιφολόγχη και μουσκέτο διαμετρήματος 17,6

χλστ.

Οι άτακτοι στρατιώτες αποκαλούσαν τους

τακτικούς συναδέλφους τους "μαυροφόρους"

εξ'αιτίας της μαύρης τους στολής. Είναι γνωστό

ότι στο τάγμα δόθηκε τρίχρωμη σημαία (κόκκινο,

μαύρο, λευκό) με παραστάσεις του σταυρού και

των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Ελλειψη κατάλληλου χώρου στρατοπεδίας, οι

άνδρες του τάγματος διέμεναν στις οικίες της

Καλαμάτας, τρεφόμενοι επίσης από τους κατοί­

κους, αφού η υποτυπώδης ελληνική κυβέρνηση

δεν ήταν σε θέση να τους συντηρήσει. Παρά τις

δυσχέρειες ωστόσο, υπό τον Baleste και τον Ιταλό

λοχαγό Κουβερνάτι, το τάγμα άρχισε την εκπαί­

δευση του, εκπαίδευση επίπονη και εντατική,

βασισμένη στον κανονισμό εκστρατείας του Γαλλι­

κού Στρατού του 1791, όπως αυτός είχε αναθεωρη­

θεί το 1818. Βασικοί σχηματισμοί μάχης ήταν η

γραμμή βάθους τριών ζυγών, η φάλαγγα και το

τετράγωνο. H γραμμή ήταν ο κατ'εξοχήν αμυντι­

κός σχηματισμός σε εμπλοκή με εχθρικό πεζικό.

Στο σχηματισμό αυτό ένα τμήμα μπορούσε να εξα­

πολύσει ομοβροντία με το 70%, τουλάχιστον της

παρατακτέας του δύναμης. Ο σχηματισμός της

φάλαγγας χρησιμοποιείτο κυρίως στην επίθεση.

Το τάγμα τασσόταν σε βάθος εννέα ζυγών. Στον

σχηματισμό αυτό μόνο οι δύο πρώτοι ζυγοί του

διατηρούσαν την ικανότητα βολής. Το μεγάλο

βάθος όμως εξασφάλιζε άμεση αντικατάσταση των

απωλειών των πρώτων ζυγών και ισχύ κρούσης

κατά την επαφή. Συνήθως ένα τμήμα που δεχόταν

έφοδο φάλαγγας έχανε τη συνοχή του. Αν δεν ήταν

καλά εκπαιδευμένοι, οι άνδρες του έβαλλαν πρόω­

ρα και αναποτελεσματικά κατά της προσεγγίζου­

σας εχθρικής φάλαγγας και, με άδεια όπλα, εγκα­

τέλειπαν με τρόμο τις γραμμές τους στη θέα των

εχθρικών ξιφολογχών. Ανέκαθεν η ξιφολόγχη

υπήρξε ένα όπλο ψυχολογικό περισσότερο παρά

πρακτικό. Στατιστικές μελέτες, μετά τη λήξη των

Ναπολεόντειων Πολέμων, ανέφεραν ότι μόλις το

1% των απωλειών στις μεγάλες μάχες της περιό­

δου προερχόταν από πλήγματα ξιφολόγχης.

Ο φόβος χρήσης της ξιφολόγχης παρέλυε τον

αντίπαλο. Μόνο όταν το τμήμα που δεχόταν έφοδο

φάλαγγας ήταν άριστα εκπαιδευμένο, όπως το βρε­

τανικό πεζικό, ήταν σε θέση να επιτύχει ψυχολογι­

κό πλεονέκτημα. Συγκρατώντας τα πυρά τους ως

την ύστατη στιγμή μετέδιδαν στους αντιπάλους

τον φόβο για το αποτέλεσμα της ομοβροντίας που

θα εξαπέλυαν. Όταν ο αντίπαλος πλησίαζε σε από­

σταση 5-10 μέτρων, δεχόταν κατά πρόσωπο ομο­

βροντία πυρών, που στην καλύτερη για αυτόν

περίπτωση, ανέκοπτε την προέλαση του και στη

χειρότερη τον έτρεπε σε φυγή.

Ο τρίτος σχηματισμός, του τετραγώνου, χρησι­

μοποιείτο είτε για να αποκρουσθεί έφοδος εχθρι­

κού ιππικού, είτε για ολόπλευρη άμυνα του τμή­

ματος από επίθεση άτακτων πεζών. Το εγχειρίδιο

εκστρατείας του 1791 προέβλεπε ακόμα την "από­

σπαση" αριθμού ανδρών του τμήματος, οι οποίοι

δρούσαν ως ακροβολιστές.

Τον Αύγουστο του 1821 το τακτικό τάγμα εκτέ­

λεσε την πρώτη του πολεμική επιχείρηση. Έ ξ ω

από την Καλαμάτα αγκυροβόλησε ισχυρή μοίρα

Page 12: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

αφού κατέστρεψε το Γαλαξίδι, αποχώρησε από τον

Κορινθιακό κόλπο.

Μετά την άρση της απειλής ο Υψηλάντης κινή­

θηκε προς την Τρίπολη και πάλι. Πριν φτάσει

όμως πληροφορήθηκε πως η πόλη είχε καταλη­

φθεί εξ' εφόδου και είχε λεηλατηθεί. Οι Τούρκοι,

στρατιώτες και άμαχοι, σφαγιάστηκαν κατά εκατο­

ντάδες, από τους διψασμένους για εκδίκηση, ύστε­

ρα από αιώνες στυγνής καταπίεσης, Έλληνες.

Μόνο οι Αλβανοί στρατιώτες της φρουράς της Τρί­

πολης σώθηκαν, με προσωπική παρέμβαση του

Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Το τακτικό πήγε τελικά στην Τρίπολη. Ούτε

εκεί όμως του παραχωρήθηκαν τα αναγκαία για τη

συντήρηση του, αφού τα άτακτα τμήματα δεν

είχαν αφήσει τίποτα για τους τακτικούς συναδέλ-

0 διορατικός Ιωάννης

Μακρυγιάννης ήταν

ένας από τους ελάχι­

στους οπλαρχηγούς

που υποστήριξε τη

συγκρότηση τακτικού

στρατού. «Χωρίς

τακτικόν δεν πάγει

ομπρός η Πατρίδα»

έλεγε.

Page 13: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

σημείο στηρίγματος της τουρκικής εξουσίας στην

Πελοπόννησο. Γύρω του είχαν ήδη συγκεντρωθεί

ελληνικά τμήματα. Σε λίγο αφίχθη εκεί και ο Υψη­

λάντης, επικεφαλής του τακτικού. Αφού συναντή­

θηκε με τον Κολοκοτρώνη αποφάσισε την από κοι­

νού προσβολή της πόλης και του φρουρίου της

(Παλαμήδι) από το σώμα του Γέρου του Μωριά και

το τακτικό. Στην επιχείρηση θα συνέπρατταν και

πλοία του στόλου, τα οποία θα προσέβαλαν την

Ο Βρετανός φιλέλλη­

νας και αρχιστράτη­

γος των χερσαίων

ελληνικών δυνάμεων

Ρίτσαρντ Τσώρτς.

πόλη από την πλευρά της θάλασσας, με το πυρο­

βολικό τους, αποσπώντας περισσότερο την προσο­

χή των πολιορκημένων. Από την ξηρά, το σώμα

του Κολοκοτρώνη και ένας λόχος του τακτικού θα

ενεργούσαν κατά του Παλαμηδίου και οι άλλοι δυο

λόχοι του τακτικού θα προσέβαλαν το τείχος της

πόλης. H επιτυχία του όλου εγχειρήματος εξαρτά-

το από τη σύγχυση και τον αιφνιδιασμό των

εχθρών.

Εφοδιασμένοι με κλίμακες οι Έλληνες κινήθη­

καν μέσα στη νύκτα και έλαβαν θέσεις κοντά στα

τείχη, αναμένοντας το σύνθημα για την εκτόξευση

της εφόδου. Το σύνθημα θα το έδιναν τα πλοία του

στόλου με τις ομοβροντίες τους κατά των οχυρω-

μάτων της πόλης.

Δυστυχώς το σύνθημα δεν δόθηκε ποτέ. Αντί­

θετος άνεμος δεν επέτρεψε στα ελληνικά πλοία να

εισέλθουν στο λιμάνι του Ναυπλίου. Μάταια οι

στρατιώτες περίμεναν όλη τη νύκτα κάτω από τις

κάννες των τουρκικών πυροβόλων. Ό π ω ς ήταν

φυσικό κάποια στιγμή έγιναν αντιληπτοί από την

φρουρά. Ο Τούρκος φρούραρχος έστειλε τότε

ισχυρό απόσπασμα να επιτεθεί στα ελληνικά τμή­

ματα. Κάτω από τα τείχη του Ναυπλίου το τακτικό

έδωσε, επί τέσσερις ώρες, την πρώτη του κατά

παράταξη μάχη με τον τουρκικό όχλο. Οι Τούρκοι

με αλαλαγμούς και την ιαχή "Αλλάχ, Αλλάχ" επιτέ­

θηκαν. Οι "μαυροφόροι" τους ανέμεναν παραταγ­

μένοι, έτοιμοι. Ψύχραιμα σκόπευσαν και από

μικρή απόσταση εξαπέλυσαν μία φονική ομοβρο-

ντία κατά της εχθρικής μάζας, στέλνοντας πολλούς

Τούρκους να συναντήσουν αυτοπροσώπως τον

Προφήτη.

Με συνεχείς βολές και με την ξιφολόγχη, οι

άνδρες του τακτικού έτρεψαν τελικά σε φυγή τους

εχθρούς. Οι Τούρκοι πολέμησαν γενναία. Δεν άντε­

ξαν όμως στην πειθαρχία πυρός και στην επίθεση

με τη λόγχη των Ελλήνων τακτικών. Αφήνοντας

πίσω τους δεκάδες νεκρών, οι εχθροί κατέφυγαν

στην ασφάλεια των τειχών της πόλης. Και το

τακτικό βέβαια είχε απώλειες -17 νεκροί και αρκε­

τοί τραυματίες. Είχε ωστόσο κατορθώσει να επι­

κρατήσει σε αναπεπταμένο πεδίο πολύ ισχυρότε­

ρων, αριθμητικά, δυνάμεων. Παρά τον ηρωισμό

τους όμως οι άνδρες του τακτικού και πάλι δεν

έτυχαν της αρμόζουσας φροντίδας από τους τότε

"υπευθύνους" και τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι κοι­

τούσαν με καχυποψία τους "φραγκοφορεμένους"

πολεμιστές με τα "στενά". Έτσι ο Υψηλάντης απέ­

συρε το τμήμα στο Αργός. Εκεί οι άνδρες αναπαύ­

θηκαν και επιτέλους ανεφοδιάστηκαν.

Λίγες μέρες αργότερα το τακτικό αφίχθη στην

Κόρινθο και συμμετείχε στις επιχειρήσεις για την

φους τους. Επί δύο μήνες οι άνδρες του προβιβα-

σθέντος σε συνταγματάρχη -από τον Υψηλάντη-

Baleste, δεν ελάμβαναν παρά μία μερίδα ψωμιού

κάθε μέρα. Παρά την απαράδεκτη αυτή κατάσταση

ο αριθμός των λιποταξιών στο τακτικό παρέμεινε

εξαιρετικά χαμηλός.

Μετά την άλωση της Τρίπολης η προσοχή των

Ελλήνων στράφηκε προς το Ναύπλιο, το ισχυρό

Page 14: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

επίσημη τελετή, τις πολεμικές τους σημαίες,

"δίχρωες, εκ κυανού και λευκού". Η Γαλανόλευκη

πολεμική σημαία είχε γεννηθεί. Από τότε ως σήμε­

ρα αποτελεί τον πιστό σύντροφο και οδηγό του

Έλληνα μαχητή.

Οι άνδρες του Συντάγματος ήταν εξοπλισμένοι

με μουσκέτο και ξιφολόγχη. Όσον αφορά τη στολή

έγινε προμήθεια γαλλικού τύπου στολών. Οι στο­

λές αυτές ήταν γαλάζιου χρώματος. Το πηλίκιο

τύπου Shako ήταν μαύρο, όπως και οι δερμάτινες

εξαρτύσεις. Οι περισσότεροι, πάντως άνδρες δεν

έφεραν στολή. H ανομοιομορφία αυτή δεν είχε επί­

δραση στο υψηλό πνεύμα μονάδος του Συντάγμα­

τος.

Οι περισσότεροι αξιωματικοί ήταν Έλληνες.

Αλλοι οκτώ ήταν Γερμανοί, έξι ήταν Ιταλοί, ένας

ήταν Ολλανδός και ένας Πολωνός. Λίγο αργότερα

εντάχθηκε στο Σύνταγμα και ένας ανεξάρτητος

λόχος 120 φιλελλήνων.

Στα τέλη της άνοιξης του 1822 η κεντρική

κυβέρνηση αποφάσισε να οργανώσει μία εκστρα­

τεία στη δυτική Ελλάδα, με σκοπό την αποκατά­

σταση της γραμμής συγκοινωνίας, μεταξύ Μεσο­

λογγίου και Σουλίου. Στην εκστρατεία θα συμμε­

τείχε και το τακτικό. Επικεφαλής της όλης επιχεί­

ρησης τέθηκε ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος, άνδρας

απαίδευτος στα πολεμικά.

Το Ιο Σύνταγμα Πεζικού μαζί με τον λόχο των

φιλελλήνων, τον λόχο πυροβολικού και ένα σώμα

Επτανησίων τέθηκαν υπό την διοίκηση του Γερ­

μανού στρατηγού Καρλ Νόρμαν. Τα τμήματα αυτά

από την Κόρινθο έφτασαν στην Πάτρα και από

εκεί στο Μεσολόγγι. Τελικά κατέληξαν στο χωριό

Κομπότι της Αρτας. Εκεί ιδρύθηκε "γενικό στρα­

τόπεδο" στο οποίο προσήλθαν και άτακτα τμήματα.

Ο "στρατός" του Μαυροκορδάτου αριθμούσε τώρα

περί τους 2.200 άνδρες, εκ των οποίων οι 700

τακτικοί.

Στο Κομπότι έλαβε χώρα η πρώτη συμπλοκή,

όταν τουρκικά τμήματα, ιππικού κυρίως, προσε­

βλήθησαν από το τακτικό και ανετράπησαν από

επίθεση με τις λόγχες! Μετά από την επιτυχία

αυτή τα ελληνικά τμήματα προώθησαν τις θέσεις

τους και έφτασαν στα χωριά Πλάκα και Πέτα. Τα

άτακτα ελληνικά τμήματα στην Πλάκα δέχθηκαν

σφοδρή τουρκική επίθεση και αποσύρθηκαν στο

χωριό Πέτα όπου στάθμευαν οι λοιπές ελληνικές

δυνάμεις. Ύστερα από την εξέλιξη αυτή αποφασί­

στηκε η αμυντική εγκατάσταση των στρατευμά­

των στο Πέτα και η αναμονή εκεί του εχθρού.

Τα άτακτα σώματα έλαβαν θέσεις στη δεξιά

πτέρυγα της ελληνικής παράταξης, στην πλαγιά

παρακείμενου βουνού, όπου και προχείρως οχυ-

Page 15: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο Γάλλος συνταγμα­

τάρχης Κάρολος

Φαβιέρος, διοικητής

του τακτικού Ελληνι­

κού Στρατού από το

1825 εως το 1828. Ο

Φαβιέρος υπήρξε ο

πραγματικός «πατέ­

ρας» του στρατού της

Ελλάδας.

τμήμα ασφαλείας του στρατού.

Οι δυνάμεις του Αχμέτ πασά της Αρτας -8.000

πεζοί και 700 ιππείς- πλησίασαν τις ελληνικές

θέσεις και αφού οργανώθηκαν σε επτά φάλαγγες

εφόδου, εξόρμησαν. Δυστυχώς το σώμα του Γκό-

γκα τράπηκε σε φυγή αφήνοντας ακάλυπτα τα

νώτα της κύριας ελληνικής παράταξης. Αντιμετω­

πίζοντας τον κίνδυνο να περικυκλωθούν, τα λοίπα

άτακτα σώματα υποχώρησαν με τη σειρά τους.

Υπο τις διαμορφωμένες συνθήκες και το τακτικό,

που ως τότε αντιμετώπιζε επιτυχώς τους Τουρ-

κους, προσπάθησε να οπισθοχωρήσει. Με ηρωική

έξοδο οι άνδρες του τακτικού διέσπασαν τον

εχθρικό κλοιό. Ορισμένοι όμως και μαζί τους ο

λόχος των φιλελλήνων του Ιταλού συνταγματάρχη

Α. Dania, δεν κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Οι 150

αυτοί γενναίοι σχημάτισαν τετράγωνο και επί δύο

ώρες θέριζαν με καυτό μολύβι τα τουρκικά στίφη.

Στο τέλος όμως επικράτησαν οι αριθμοί. Έπεσαν

όλοι, εκτός ενός ο οποίος αιχμαλωτίστηκε, βαριά

τραυματισμένος. Οι συνολικές απώλειες του τακτι­

κού στην καταστροφική μάχη του Πέτα ξεπέρασαν

τους 200 άνδρες. Ανάμεσα στους νεκρούς βρισκό­

ταν και ο διοικητής του Συντάγματος συνταγμα­

τάρχης Ταρέλα.

Ύστερα από τη μάχη το τακτικό οπισθοχώρησε

με σχετική τάξη ως την Αθήνα και από εκεί στο

Ναύπλιο. Υπο τη διοίκηση του Κουβερνάτι το

Σύνταγμα, που είχε στο μεταξύ ενισχυθεί, συμμε­

τείχε με ιδιαίτερη επιτυχία στις επιχειρήσεις που

οδήγησαν, τελικά, στην πτώση της οχυρής πόλης

και του περίφημου φρουρίου της.

Αμέσως μετά όμως τόσο οι εμφύλιες διαμάχες,

όσο και η εσκεμένη εγκατάλειψη του σώματος,

οδήγησαν στην εκ νέου διάλυση του. Ο διοικητής

του 2ου Τάγματος Παναγιώτης Ρόδιος, με τις

ευλογίες της "κυβέρνησης", σχημάτισε νέο τακτικό

σώμα, "αποψιλώνοντας από προσωπικό, το ήδη

υπάρχον! Τελικά και τα δύο σώματα, έλλειψη μέρι­

μνας, διαλύθηκαν.

H επαναστατημένη Ελλάδα είχε τότε εμπλακεί

στη δίνη του Α' Εμφυλίου Πόλεμου και καμμιά

από τις αντιμαχόμενες μερίδες δεν ενδιαφερόταν

για τη διατήρηση ενός σώματος που δεν θα ήταν,

απαραίτητα πειθήνιο τους όργανο.

Κύλησαν αρκετοί μήνες ως τον Ιούλιο του

1824, όταν αποφασίστηκε η ανασυγκρότηση του

τακτικού στρατού. Στην απόφαση αυτή συνέβαλε

και η κίνηση της Μεγάλης Βρετανίας να χορηγή­

σει, με επαχθείς όρους βέβαια, δάνειο στην Ελλά­

δα.

Την εντολή σχηματισμού του νέου τακτικού

σώματος έλαβε ο Παναγιώτης Ρόδιος. Παρά τις

αντιξοότητες, ο Ρόδιος κατόρθωσε να συγκροτή­

σει ένα τάγμα πεζικού των έξι λόχων. Τέσσερις

από αυτούς ήταν λόχοι γραμμής (κεντρικοί) ένας

επίλεκτων (γρεναδιέρων) και ένας ακροβολιστών

γραμμής. Κάθε λόχος είχε δύναμη 80 περίπου

ανδρών. H συνολική δύναμη του τάγματος ξεπερ­

νούσε τους 500 άνδρες.

Παράλληλα με το πεζικό αναπτύχθηκε και το

πυροβολικό. Συγροτήθηκε ένας "Λόχος Πυροβολι-

στών", δυνάμεως 150 ανδρών και τεσσάρων πυρο­

βόλων των 4 λιβρών. Υπό τον Εμμανουήλ Καλλέρ-

ρώθηκαν. Στο κέντρο τάχθηκε το Ιο Σύνταγμα

Πεζικού και τα δύο πυροβόλα του λόχου πυροβο­

λικού. Αριστερά τάχθηκαν ο λόχος των φιλελλήνων

και οι Επτανήσιοι. Το σώμα, τέλος, του αρματωλού

Γκόγκα έλαβε θέσεις στα νώτα της παράταξης, ως

Page 16: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

γη, 80 πυροβολητές απεστάλησαν ως ενίσχυση στο πολιορκη­

μένο, από τον Ιμπραήμ, φρούριο του Ναυαρίνου. Από αυτούς

οι μισοί χάθηκαν κατα τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Επίσης

ο λόχος ακροβολιστών του τάγματος, υπό τον λοχαγό Κάρπο,

συμμετείχε και, εν πολλοίς, έδωσε τη νίκη στους Έλληνες στη

μάχη των Μύλων. Το λοιπό τάγμα παρέμεινε, σύμφωνα με τον

Χρ. Βυζάντιο, στο Ναύπλιο, ως φρουρά της κυβέρνησης!

Το "Τακτικόν" του Φαβιέρου

Τον Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ πασάς

της Αιγύπτου αποβίβασε ανενόχλητος τις δυνά­

μεις του στην Πελοπόννησο. Τα τακτικά του

στρατεύματα, εκπαιδευμένα με βάση το τακτικό

δόγμα του Γαλλικού Στρατού, επικράτησαν

χωρίς δυσκολία των διχασμένων Ελλήνων. Στο

Μανιάκι οι λίγοι ήρωες του Παπαφλέσσα σφα­

γιάστηκαν χωρίς πρακτικό αντίκρυσμα.

Η κυβέρνηση του Γ. Κουντουριώτη, θορυβη­

μένη από την ακατάσχετη προέλαση του

Ιμπραήμ, αποφάσισε την ενίσχυση του τακτικού

στρατού, του μόνου ικανού να αντιμετωπίσει, επί

ίσοις όροις, τις δυνάμεις του Αιγυπτίου δυνάστη. Για

τον σκοπό αυτό ψηφίστηκε, στις 10 Μαΐου 1825, ο υπ'

αριθμόν 14 "Περί Απογραφικής Στρατολογίας" νόμος.

Με συγκεκριμένο νομοθέτημα καθοριζόταν το όριο ηλι­

κίας των στρατευσίμων καθώς και ο τρόπος στρατολό­

γησης τους. Ανα 100 κατοίκους θα κληρωνόταν να υπη­

ρετήσει στον στρατό ένας στρατεύσιμος. H διάρκεια της

θητείας οριζόταν σε τρία έτη.

"Αρχηγός των Τακτικών Στρατευμάτων της Ελλάδος"

τοποθετήθηκε, με απόφαση της κυβέρνησης, ο Γάλλος

συνταγματάρχης Κάρολος Φαβιέρος (Charles Fabvier). Ο

Φαβιέρος ήταν επίσης βετεράνος των Ναπολεόντειων

Πολέμων, ένας εξαιρετικά έμπειρος, γενναίος και ακριβο­

δίκαιος αξιωματικός. Την 30η Ιουλίου 1825 ο Φαβιέρος ανέ­

λαβε επίσημα τη διοίκηση του τακτικού από τον Π. Ρόδιο.

Από την ημέρα αυτή άρχισε η χρυσή περίοδος του τακτικού.

Ο Φαβιέρος ανέπτυξε αμέσως μεγάλη δραστηριότητα,

τόσο στο επίπεδο της οργάνωσης του στρατού, όσο και

στον τομέα εμπέδωσης της πειθαρχίας. Στρατολόγοι αξιω­

ματικοί και υπαξιωματικοί περιόδευσαν τις ελεύθερες

περιοχές συγκεντρώνοντας άνδρες. Τότε συγκροτήθηκε,

υπό τον Γάλλο επίλαρχο Ρενιώλ και τμήμα τακτικού ιππι-

Τυφεκιοφόρος του τακτικού στρατού του 1826. Οι στολές του

τακτικού είχαν παραγγελθεί στη Βρετανία. Πολύ γρήγορα

πάντως το δερμάτινο κράνος έπαψε να χρησιμοποιείται και

αντικαταστάθηκε από φέσι. Οι στολές των αξιωματικών ήταν

πιο πλούσια διακοσμημένες και έφεραν ασημόχρωμα σει-

ρήτια στο ύψος του στήθους. (Πίνακας του Στέλιου

Νιγδιόπουλου.)

Page 17: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο συνταγματάρχης

Δημήτριος Καλλέρ­

γης, ένας από τους

πρωτεργάτες του

κινήματος της 3ης

Σεπτεμβρίου 1843,

όταν λαός και στρα­

τός επέβαλαν στον

Όθωνα την παραχώ­

ρηση Συντάγματος.

κού. Επίσης συγκροτήθηκαν μικρή επιτελική υπη­

ρεσία και στρατιωτική μουσική, ενώ ανασυγκροτή­

θηκε και ο λόχος πυροβολιστών.

H πρώτη στρατιωτική επιχείρηση του νέου

τακτικού ήταν αποτυχημένη (απόπειρα ανακατά­

ληψης της Τρίπολης) λόγω της παρασπονδίας των

άτακτων σωμάτων. Παρά τις δυσκολίες όμως,

μέρα με τη μέρα, το τακτικό ισχυροποιείτο. Στο

ζενίθ της ακμής του απετελείτο από τέσσερα τάγ­

ματα γραμμής, τρεις ίλες ιππικού, μία πυροβολαρ­

χία και στρατιωτική μουσική. Τα τρία τάγματα

ήταν ιδιαίτερα ενισχυμένης σύνθεσης, αποτελού­

μενα από οκτώ λόχους το καθένα (έξι κεντρικούς,

έναν επίλεκτων, έναν ακροβολιστών). Το Δ' Τάγμο

διέθετε τέσσερις λόχους. Το ιππικό διέθετε μία ίλη

λογχοφόρων, μία ίλη καραμπινιέρων και μία ίλη

πεζομάχων -ελλείψη ίππων- ιππέων. Κάθε ίλη

αριθμούσε περί τους 80 άνδρες. Οργανώθηκε επί-

σης και το πρώτο τακτικό ελαφρύ ελληνικό σώμα

των "Σταυροφόρων". Το σώμα αυτό, δυνάμεως

200-250 ανδρών, ονομάστηκε έτσι από τον μικρό

μαύρο υφασμάτινο σταυρό που οι άνδρες του

είχαν ραμμένο στις παραδοσιακές φορεσιές τους.

Το σώμα διέθετε δική του πολεμική σημαία.

Σύντομα, χάρις στο σοβαρό έργο του Φαβιέρου

η επαναστατημένη Ελλάδα βρέθηκε να διαθέτει

τακτικό στρατό 4.000 ανδρών, αποτελούμενο από

τμήματα όλων των όπλων. Αν εχρησιμοποιείτο

σωστά ο στρατός αυτός θα μπορούσε να προσφέ­

ρει εξαιρετικές υπηρεσίες στην πατρίδα. Και πάλι

όμως η αδιαφορία και οι εμφύλιες διαμάχες δεν

επέτρεψαν στους κρατούντες να τον αξιοποιήσουν

ως όφειλαν.

Τον Φεβρουάριο του 1826 ο Φαβιέρος, επικε­

φαλής του Α' Τάγματος Πεζικού, του ιππικού, του

πυροβολικού, 120 σταυροφόρων και 300 άτακτων,

εξεστράτευσε στην Εύβοια με αντικειμενικό

σκοπό την απελευθέρωση της Καρύστου. Μπρο­

στά στην μανιασμένη αντίδραση των πολυαριθμό-

τερων Τούρκων και στην ελλειπή υποστήριξη της

από τον ελληνικό στόλο, η επιχείρηση απέτυχε,

παρά τον ανδιαμφισβήτητο ηρωισμό που επέδει­

ξαν οι τακτικοί ιδιαίτερα στρατιώτες.

H επιστροφή του αποσπάσματος στην Αθήνα

συνέπεσε με την άφιξη από το Λονδίνο, των πρώ­

των "επισήμων" ελληνικών στολών. Ως τότε τα

τακτικά σώματα ήταν ενδεδυμένα με οτιδήποτε

διαθέσιμο, από στολές ίδιες με του γαλλικού ελα­

φρού πεζικού ως και πολιτικά ενδύματα ή και φου­

στανέλες. Οι νέες στολές ήταν εντυπωσιακές. Τα

χιτώνια ήταν γαλάζια. Τα παντελόνια ήταν γκρίζα,

ίδια με αυτά του Βρετανικού Στρατού. Οι χιαστί

εξαρτύσεις ήταν από βαμμένο λεύκο δέρμα και

υποστήριζαν τη μαύρη δερμάτινη φυσιγγιοθήκη

και την επίσης μαύρη θήκη της ξιφολόγχης. Στο

κεφάλι φερόταν μαύρο δερμάτινο κράνος, με

μαύρο χαμηλό λοφίο (ασπρόμαυρο για τους αξιω­

ματικούς).

Πέρα από την εμφάνιση όμως βελτιώθηκε

πολύ και το επίπεδο εκπαίδευσης των Ελλήνων

στρατιωτών. Το γεγονός αυτό πιστοποιήθηκε σε

πόλλες περιπτώσεις. Σε μία από αυτές το νεοσύ­

στατο ελληνικό τακτικό ιππικό, υπο τον Πορτογά­

λο Αλμέιδα, διέλυσε κοντά στην Τρίπολη ένα τακτι­

κό αιγυπτιακό τάγμα. Η ταχύτητα επέλασης των

Ελλήνων ιππέων, δεν επέτρεψε στο εχθρικό τάγμα

να σχηματίσει τετράγωνο. Οι Αιγύπτιοι πανικοβλή­

θηκαν, έχασαν τη συνοχή τους, δέχτηκαν την

ελληνική έφοδο όντας σε αταξία και διαλύθηκαν.

Περισσότεροι από 400 Αιγύπτιοι σκοτώθηκαν,

έναντι ελαχίστων Ελλήνων.

Page 18: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

κατάσταση ήταν κρίσιμη και ήδη το ηθικό των

άτακτων ελληνικών σωμάτων έδειχνε σημεία κλο­

νισμού, λόγω κυρίως της δράσης του εχθρικού

πυροβολικού, απέναντι στο οποίο ελάχιστα μπο­

ρούσαν να αντιπαραβάλλουν. Και πάλι όμως επε­

νέβη το τακτικό. Τα δύο τάγματα γραμμής, με

τους πεζομάχους ιππείς και τους φιλέλληνες

μπροστά τους σε διάταξη ακροβολισμού, επιτέθη­

καν σε σχηματισμό φάλαγγας κατά των θέσεων

των εχθρικών πυροβολαρχιών!!! Οι Τούρκοι πυρο­

βολητές έβαλλαν με μανία κατά των Ελλήνων.

Όταν όμως είδαν το "δάσος" των λογχών να τους

πλησιάζει ατρόμητο, αγνοώντας τις απώλειες, δεν

άντεξαν. Εγκατέλειψαν τα πυροβόλα και τράπηκαν

σε φυγή μαζί με το ιππικό που τους υποστήριζε!

Μετά την αρχική επιτυχία ο Φαβιέρος, με την υπο­

στήριξη και των τεσσάρων ελαφρών πυροβόλων,

ανέλαβε γενική επίθεση και έτρεψε τους Τούρ­

κους σε άτακτη φυγή. Αν τότε το τακτικό ενισχυό­

ταν από τα άτακτα τμήματα είναι πολύ πιθανό ο

στρατός του Κιουταχή να είχε υποστεί συντριπτι­

κή ήττα.

Το μεγαλύτερο κατόρθωμα του τακτικού

όμως, θεωρείται η διάσπαση του τουρκικού απο­

κλεισμού της Ακρόπολης και ο ανεφοδιασμός της

φρουράς. Φορτωμένοι με τρόφιμα και πυρομαχι­

κά, ο Φαβιέρος και 500 εθελοντές στρατιώτες του

διέσχισαν τις τουρκικές γραμμές και ενίσχυσαν

τους πολιορκημένους (30 Νοεμβρίου 1826).

Τον Σεπτέμβριο του 1827 το τακτικό εξεστρά-

τευσε στη Χίο. Και πάλι όμως, αν και συνέτριψε

τους Τούρκους και τους υποχρέωσε να κλειστούν

στο φρούριο του νησιού, δεν υποστηρίχτηκε από

τον στόλο, ο οποίος δεν κατόρθωσε καν να απο­

κλείσει το νησί. Έτσι οι Τούρκοι ανεφοδιάζονταν

ανενόχλητοι από τις απέναντι μικρασιατικές ακτές.

Μοιραία λοιπόν η εκστρατεία απέτυχε. Ύστερα

από αυτό το τακτικό αφέθηκε και πάλι στην τύχη

του. Ως την έλευση του Καποδίστρια (12 Ιανουαρί­

ου 1828) όλη η χώρα βρισκόταν σε κατάσταση σύγ-

χισης και αποδιοργάνωσης, με τον Κιουταχή να

καταστρέφει τη Ρούμελη και τον Ιμπραήμ να λεη­

λατεί τον Μωριά.

Page 19: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Από τον Καποδίστρια

ως το «μαύρο» '97

Άνδρες ελαφρού τάγ­

ματος πεζικού, περί

το 1829. Τα ελαφρά

τάγματα συγκροτήθη­

καν από τον Καποδί­

στρια και σε αυτά

εντάχθηκαν οι πρώην

άτακτοι μαχητές. Οι

άνδρες φέρουν

ελληνική παραδοσιακή

στολή και ευρωπαϊκά

μουσκέτα

με ξιφολόγχη.

Page 20: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

τυφέκια του τακτικού ήταν κυρίως γαλλικά, λειό-

καννα εμπροσθογεμή με εμπυρέα με πυριτόλιθο,

διαμετρήματος 17,6 χλστ. υποδείγματος 1777 (ή

παρεμφερή) Charleville. Το 1830 δωρίστηκαν από

τη Ρωσία 6.000 τυφέκια που αντικατέστησαν τα

γαλλικά. Ή ξιφολόγχη ήταν τριγωνικής διατομής

και είχε μήκος 45 εκατοστών. Οι άνδρες έφεραν

επίσης ελαφρά κυρτό σπαθί με μήκος λεπίδας 40

περίπου εκατοστών.

Κάθε τάγμα ήταν οργανωμένο με βάση το γαλ­

λικό ναπολεόντειο σύστημα. Διέθετε τέσσερις

κεντρικούς λόχους, έναν επίλεκτων γρεναδιέρων

και έναν ακροβολιστών. Η δύναμη κάθε τάγματος

πλησίαζε τους 750 άνδρες. Το τακτικό επιχειρούσε

βάσει του γαλλικού κανονισμού εκστρατείας του

1818.

Τον Ιούλιο του 1828 ιδρύθηκε η Σχολή των

Ευελπίδων -των καλών ελπίδων του Έθνους- με

την ονομασία Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο. Πρώ-

0 Ιωάννης Καποδί­

στριας στο σύντομο

διάστημα στο οποίο

κυβέρνησε τη χώρα,

κατέβαλε ιδιαίτερες

προσπάθειες για την

συγκρότηση ισχυρού

στρατού. Ήταν ο πρώ­

τος πολιτικός που

κατόρθωσε να εντάξει

στον τακτικό στρατό

τα άτακτα σώματα. Το

ανορθωτικό του έργο

διακόπηκε με τον

άδοξο και άδικο θάνα­

το του από χέρια

Ελλήνων.

Page 21: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

τος διοικητής του ήταν ο Κορσικανός Σαντέλλι, ο οποίος όμως κρίθηκε

ανεπαρκής και αντικαταστάθηκε από τον Γάλλο ΓΤωζιέ. Ο τελευταίος ανέ­

λαβε λίγο αργότερα και τη διοίκηση του νεοσυσταθέντος τάγματος πυρο­

βολικού. Το αυτό τάγμα διέθετε έξι λόχους. Επίσης με διάταγμα της 28ης

Ιουλίου 1829 συστήθηκε το όπλο του Μηχανικού, του σώματος "Οχυρομα-

τοποιών και Μηχανοποιών", όπως ονομάστηκε. Την ίδια περίοδο συστήθη­

κε και το σώμα της Οικονομικής Επιμελητείας του στρατεύματος.

Τον Ιούλιο του 1829 τη διοίκηση του τακτικού στρατού ανέλαβε ο

Γάλλος υποστράτηγος Τρεζέλ, στη θέση του παραιτηθέντος 'Ευδεκ. Το

ίδιο έτος καταργήθηκαν οι χιλιαρχίες και στη θέση τους συγκροτήθη­

καν 13 τάγματα ελαφρού πεζικού. Οι άνδρες των ελαφρών ταγμάτων

εξοπλίστηκαν επίσης με ευρωπαϊκά μουσκέτα και ξιφολόγχες. Το

πλεονάζον προσωπικό των χιλιαρχιών εντάχθηκε σε ένα εφεδρι­

κό, θα μπορούσε να λεχθεί, σώμα το Ταξιαρχικό. Οι εντασσό­

μενοι στο σώμα απολάμβαναν όλα τα προνόμια του βαθμού

χους χωρίς όμως να εκχελούν ενεργή υπηρεσία.

Τον Οκχώβριο χου 1829 πραγμαχοποιήθηκαν σχην

περιοχή χων Μεγάρων συνόιασμενα γυμνάσια χου

χακχικού σχραχού. Ασκήθηκαν δυο χάγμαχα πεζι­

κού γραμμής, δύο λόχοι πυροβολικού και δύο ίλες

ιππικού. Τη ίδια περίοδο καθιερώθηκαν οι νέοι

βαθμοί χων αξιωμαχικών που ήχαν οι εξής: ανθυ­

πολοχαγός, υπολοχαγός, πρωθυπολοχαγός, λοχα­

γός, επιλοχαγός, υποχαγμαχάρχης και χαγμαχάρ-

χης·

Το 1829 καχαρχίσχηκε από χον Τρεζέλ χο

νέο οργανόγραμμα χου Ελληνικού Σχραχού, ο

οποίος απεχελείχο από χο επιχελείο, με έδρα χο

Ναύπλιο, από χα Α' και Δ' Τάγμαχα Ναυπλίου,

χο Β' Τάγμα Παχρών, χο Δ' Τάγμα Ναυπά-

κχου, χο Σύνχαγμα Ιππικού (χων χεσσά-

ρων ιλών) χο Τάγμα Πυροβολικού, χο

Σώμα Μηχανικού, χο εργοσχάσιο επι­

σκευής και καχασκευής όπλων

(οπλοσχάσιο), χο Κενχρικό Πολεμι­

κό Σχολείο και χα 13 ελαφρά χάγ-

μαχα, που είχαν αναλάβει χην

φρούρηση χης μεθορίου. Το 1830 ο

Τρεζέλ ανεκλήθη σχη Γαλλία και τη

θέση χου ανέλαβε ο επίσης Γάλλος

υποσχράχηγος Ζεράρ.

Ο ακαχαπόνηχος κυβερνήχης

μερίμνησε για ό,χι είχε σχέση με χη

• λειχουργία χου σχραχού. Το ανορθωχι-

κό χου έργο όμως ανετράπη μεχά χη

δολοφονία του. Σχη χώρα επικράχησε και

άλι χάος και οι εμφύλιες συγκρούσεις επα-

Λογχοφόρος ιππέας του Συντάγματος Λογχιστών

γύρω στο 1835. Η στολή του είναι εμπνευσμένη από την

αντίστοιχη των Πολωνών ιππέων. Φέρει λόγχη, κυρτή

σπάθη και πιστόλι. (Πίνακας του Στέλιου Νιγδιόπουλου).

Page 22: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

π αττοοιοαση του

Όθωνα στο Ναύπλιο

το 1833, μπροστά σε

παραταγμένα βαυαρι­

κά τμήματα. Από τους

7.000 συνολικά Βαυα­

ρούς στρατιώτες που

υπηρέτησαν, μεταξύ

1833-35 στην Ελλάδα,

οι 5.000 εντάχθηκαν

στον Ελληνικό Στρατό

μόνιμα. Κάθε τάγμα

γραμμής διέθετε δύο

λόχους Βαυαοών.

πράξε σε πολιτικό επίπεδο, εργάστηκε πραγματικά

με ζήλο για την αναγέννηση του Ελληνικού Στρα­

τού. Είχε φυσικά κάθε λόγο να το πράξει αφού

ένας ισχυρός στρατός θα αποτελούσε το καλύτερο

στήριγμα της μοναρχίας.

Ως πρώτο βήμα στην κατεύθυνση αυτή αποφα­

σίστηκε η επίσημη διάλυση των, θεωρητικά, υπαρ­

χόντων μονάδων και η θέσπιση νέου οργανισμού

του στρατού. Βάσει του νέου οργανισμού ο Ελλη­

νικός Στρατός, στον οποίο ενσωματώθηκαν και οι

Βαυαροί στρατιώτες που συνόδευαν τον Όθωνα,

θα απετελείτο από οκτώ τάγματα γραμμής, δέκα

τάγματα ακροβολιστών, ένα σύνταγμα ιππικού

των έξι ιλών, τη Διοίκηση Πυροβολικού, το Μηχα­

νικό και τη νεοσυσταθείσα Χωροφυλακή.

Τα τάγματα γραμμής διέθεταν έξι λόχους -

τέσσερις κεντρικούς, επίλεκτων και ακροβολι­

στών. Οι άνδρες τους ήταν οπλισμένοι με το κλα­

σικό εμπροσθογεμές μουσκέτο, με ξιφολόγχη και

μικρή σπάθη. Οι υπαξιωματικοί και δέκα οπλίτες

κάθε λόχου ακροβολιστών γραμμής ήταν οπλισμέ­

νοι με εμροσθογεμές τυφέκιο ραβδωτής κάννης.

Ήταν η πρώτη φορά που το όπλο αυτό θα εχρησι-

μοποιείτο, σε τέτοια κλίμακα τουλάχιστον, στον

Ελληνικό Στρατό. Τα τυφέκια ραβδωτής κάννης

είχαν, φυσικά, μεγαλύτερο βεληνεκές από τα λειό-

Page 23: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τμήμα πεζικού γραμ­

μής διασχίζει ποταμό

σχηματίζοντας ανθρώ­

πινη αλυσίδα με τη

βοήθεια των μουσκέ-

των των ανδρών (οθω­

νική περίοδος).

πυρά εκτελούντο καχά ζυγό ή ομαδόν από το σύνο­

λο χων ανδρών του τάγματος. Ο τρίτος ζυγός

ανδρών δεν έβαλλε. Οι άνδρες του συνήθως ετη-

ρούντο σε εφεδρεία. Αλλες φορές ενίσχυαν τον

λόχο των ακροβολιστών ή εχρησιμοποιούντο για

την επέκταση του μετώπου του τάγματος, το

οποίο στην περίπτωση αυτή τασσόταν σε γραμμή

βάθους δύο ζυγών.

Ο σχηματισμός γραμμής εχρησιμοποιείτο

κυρίως κατά την άμυνα απέναντι σε πεζικό. Για

την επίθεση εχρησιμοποιείτο ο σχηματισμός της

πυκνής (ανά λόχο) ή της απλής (ανά διλοχία)

φάλαγγας. Το πεζικό ήταν ικανό να βαδίζει με

ρυθμό 50 (σε γραμμή) ως 120 (σε φάλαγγα κατά

τος. Το καπέλλο ήταν μαύρο, τύπου Shako με ορει­

χάλκινο έμβλημα ακτινοβόλου ήλιου και το γράμμα

Ο (Όθων) με παράσταση στέμματος. Οι ακροβολι­

στές έφεραν επί της φυσιγγιοθήκης ένα μικρό

ορειχάλκινο κέρας (βούκινο) και οι γρεναδιέροι

φλογοφόρα χειροβομβίδα (αντίστοιχη με αυτές

που φέρονται και σήμερα στις επωμίδες των ανω­

τέρων αξιωματικών του στρατού). Τα πηλίκια ήταν

διακοσμημένα με λοφία χρώματος κόκκινου, για

τους γρεναδιέρους, λευκού για τους κεντρικούς

λόχους και πράσινου για τους ακροβολιστές. Επί

του καπέλλου φέρονταν, στις επίσημες εκδηλώ­

σεις, πλεγμένα υφασμάτινα κορδόνια αναλόγου με

το χρώμα του λοφίου χρώματος. Τα αντίστοιχα

καννα μουσκέτα και πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια

βόλης. Οι "σκοπευτές" των ταγμάτων έφεραν επί­

σης και μεγάλου μήκους ξιφολόγχη -περίπου 60

εκατοστών.

Το κάθε τάγμα ήταν αυτόνομη μόναδα ικανή

να πολεμά σε σχηματισμό φάλαγγας μετώπου

λόχου ή διλοχίας και σε σχηματισμό γραμμής,

βάθους τριών ζυγών. Ο λόχος ακροβολιστών ανα­

πτυσσόταν σε απόσταση 300 μέτρων μπροστά από

τον όγκο του τάγματος, είτε υποβοηθώντας με

πυρά την ενέργεια του τάγματος κατά την επίθε­

ση, είτε προσδίδοντας βάθος κατά την άμυνα. Τα

την έφοδο) βήματα ανά λεπτό. Οι γρεναδιέροι ήταν

οι κατά τεκμήριο πιο εύρωστοι στρατιώτες του

τάγματος. Αναλάμβαναν τη διεκπεραίωση των

δύσκολων αποστολών. Ενίοτε ενίσχυαν τον λόχο

ακροβολιστών. Συνήθως αποτελούσαν την εφε­

δρεία του τάγματος. Στη μάχη οι λόχοι του τάγμα­

τος τάσσονταν κατ' αρχαιότητα με τους γρεναδιέ-

ρους δεξιά, τον Ιο, 2ο, 3ο και 4ο κεντρικό λόχο,

κατά σειρά και τον λόχο των ακροβολιστών αρι­

στερά.

Οι στολές ήταν χρώματος ανοικτού μπλέ χρώ­

ματος -το θερινό παντελόνι ήταν λευκού χρώμα-

Page 24: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Διοίκηση Πυροβολικού, ένα τάγμα πυροβολικού

των έξι λόχων (οι δύο με πυροβόλα) έναν λόχο ζευ­

γιτών και από τη Διεύθυνση Κεντρικού Οπλοστα­

σίου, στην οποία υπαγόταν και ο λόχος τεχνιτών.

Οι πυροβολητές φορούσαν ίδια στολή με το πεζικό

γραμμής χρώματος μωβ. Ήταν οπλισμένοι με

κοντόκαννα μουσκέτα, ξιφολόγχη και δίστομη

σπάθη. Οι ζευγίτες έφεραν σπάθες ιππικού.

Η Διοίκηση Μηχανικού διέθετε δύο λόχους

σκαπανέων και εννέα αξιωματικούς "μηχανικούς"

νομών. Η δύναμη της σε προσωπικό ήταν 207

άνδρες. Ο οπλισμός και η στολή ήταν ίδια με τα

Αξιωματικοί και

άνδρες της Χωροφυ­

λακής στη Χαλκίδα. Η

Χωροφυλακή υπήρξε

από τη στιγμή της

συγκρότησης της ένα

«στρατιωτικό» σώμα

ασφαλείας. Στα πρώτα

70 χρόνια ζωής του

ελληνικού κράτους η

κύρια αποστολή της

ήταν η καταδίωξη των

ένοπλων ληστρικών

συμμοριών, που

λυμαίνονταν τη χώρα.

αντίστοιχα του πυροβολικού. Αντί για πηλίκιο

όμως φερόταν δίκοχο καπέλλο.

H Χωροφυλακή, που εξ' αρχής θεωρείτο στρα­

τιωτικό σώμα, οργανώθηκε σε δέκα μοιραρχίες με

συνολική δύναμη 1.064 ανδρών.

Στον οργανωτικό τομέα συστήθηκαν, με βασι­

λικά διατάγματα, η επί των Στρατιωτικών Γραμμα­

τεία, το Σώμα των Γενικών Επιτελών και η Γενική

Επιθεώρηση Στρατού. Συγκροτήθηκε επίσης ο

Αόχος Απομάχων, στον οποίο εντάχτηκαν οι ανί­

κανοι προς υπηρεσία βετεράνοι του Αγώνα. Επί­

σης καταργήθηκαν οι βαθμοί του πρωθυπολοχα-

γού και του επιλοχαγού και θεσπίστηκαν οι βαθμοί

του λοχαγού Α και Β τάξης και ιδρύθηκε το Τάγμα

Page 25: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Λόχος ακροβολιστών

τάγματος γραμμής σε

δράση το 1834, κατά

τη διάρκεια ένοπλης

εξέγερσης στη Μεσ­

σηνία. Διακρίνεται το

πράσινου χρώματος

λοφίο στα καπέλλα

και το κέρας του σαλ­

πιγκτή. Μόνο οι λόχοι

ακροβολιστών διέθε­

ταν κέρας, αντί του

τύμπανου που διέθε­

ταν οι λοιποί λόχοι

του τάγματος.

Αριστείας του Σωτήρος, σε ανάμνηση της σωτη­

ρίας της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό.

Έτσι χάρις στο έργο της αντιβασιλείας, στα

τέλη του 1833 ο Ελληνικός Στρατός διέθετε 5.824

πεζούς γραμμής, 2.040 ελαφρούς πεζούς, 681

ιππείς, 990 πυροβολητές, τεχνίτες και ζευγίτες,

207 σκαπανείς, τρεις και αργότερα έξι αξιωματι­

κούς επιτελείς, με επικεφαλής τον Σκώτο συνταγ­

ματάρχη Γκόρντον και έναν Γενικό Επιθεωρητή

Στρατού. Θεωρητικά η δύναμη του στρατού

ξεπερνούσε τους 10.000 άνδρες. Στην πραγματικό­

τητα όμως μόλις το 50% των ανδρών υπηρετούσαν

για λόγους οικονομίας. Οι περισσότεροι κληρωτοί,

μετά τη βασική εκπαίδευση στέλνονταν στα σπίτια

Ελληνικό ελαφρύ

πεζικό της οθωνικής

περιόδου.

χους με άδειες αορίσχου χρόνου. H διεξαγωγή χης

σχραχολογίας ήχαν επίσης προβλημαχική και ο

αριθμός των κληρωχών που καλούνχο να υπηρε­

τήσουν κατ' έτος δεν ξεπερνούσε τους 1.500

άνδρες.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα ο

οργανισμός στρατού του 1833 τροποποιήθηκε

αρκετές φορές.

Το 1836 τα οκτώ τάγματα γραμμής μειώθηκαν

σε τέσσερα. Τα ελαφρά τάγματα μειώθηκαν επίσης

σε τέσσερα από δέκα που ήταν. Στη θέση των

τελευταίων συγκροτήθηκαν οκτώ τάγματα οροφυ-

λακής, υπαγόμενα σε τρία αρχηγεία οροφυλακής.

Κάθε τάγμα οροφυλακής παρέτασσε τέσσερις

λόχους με συνολική δύναμη 254 ανδρών. Το 1843

καταργήθηκε ένα ακόμα τάγμα γραμμής και τα

αρχηγεία οροφυλακής. Αντί των τελευχαίων

συγκροχήθηκαν χέσσερα συνχάγμαχα οροφυλα­

κής, δύο χαγμάχων έκασχο. Το ίδιο έχος συσχάθη-

κε για πρώχη φορά και ο οργανισμός χης Εθνοφυ­

λακής.

Το 1854 και ενώ μαινόχαν ο Κριμαϊκός Πόλε­

μος και η εμπλοκή χης Ελλάδας θεωρείχο βέβαιη,

ο σχραχός ενισχύθηκε. Επανασυγκροχήθηκαν χρία

χάγμαχα γραμμής και αυχά χων ακροβολισχών

συνενώθηκαν σε χρία, ισχυρά όμως, χάγμαχα. Επί­

σης καταργήθηκε η οροφυλακή. Την περίοδο αυχή

πολλά σχελέχη χου σχραχού παραιχήθηκαν και

μετέβησαν σχις επαναστατημένες, οθωμανικές

ακόμα, επαρχίες της Ηπείρου και της Μακεδονίας.

Στελέχη του στρατού, μαζί με άλλους εθελοντές,

Page 26: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

σειρά της για να συσταθεί το Αρχηγείο Μηχανικού.

Το 1854 συγκροτήθηκε η διλοχία Σκαπανέων-

Πυροσβεστών.

Πρόοδοι σημειώθηκαν επίσης στην οργανωτι­

κή δομή του στρατού. Συστήθηκαν η Υπηρεσία

Οικονομικής Επιθεώρησης Στρατού, ένα αναθεω­

ρητικό στρατιωτικό δικαστήριο, ένα επιπλέον διαρ­

κές στρατοδικείο, τέσσερα στρατιωτικά αρτοποιεία

και η Στρατιωτική Μουσική Φρουράς Αθηνών. Το

1861 συγκροτήθηκε και ο λεγόμενος πειθαρχικός

λόχος, στον οποίο τοποθετούντο οι οπλίτες που

κατ' εξακολούθηση υπέκυπταν σε βαριά πειθαρχι­

κά παραπτώματα. Οι οπλίτες του λόχου εργάζο­

νταν στα δημόσια έργα.

Ελαφρύ (δεξιά) και

της γραμμής (αριστε­

ρά) πεζικό επιτίθενται,

με την υποστήριξη

λογχοφόρων ιππέων

κατά επαναστατών το

1834 στη Μεσσηνία.

Οι ιππείς, λόγω της

διαμόρφωσης του εδά­

φους, είναι ανεπτυγ­

μένοι σε μεγάλο

βάθος.

Page 27: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Στον τομέα της εκπαίδευσης η προσπάθεια

επικεντρώθηκε στην επιμόρφωση των στελεχών,

κυρίως. Το Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο μετονομά­

στηκε, το 1834, σε Σχολή Ευελπίδων. Κατά καιρούς

λειτούργησαν και διάφορα άλλα σχολεία (αξιωματι­

κών πυροβολικού, ριπής, σχολεία ταγμάτων κλπ.).

Μία φορά κατ' έτος διεξάγονταν μεγάλα γυμνάσια

με τη συμμετοχή μονάδων όλων των όπλων.

Στη δεκαετία του 1850 ο στρατός εφοδιάστηκε

και με νέες στολές. Τα διακριτικά χρώματα παρέ­

μειναν ίδια με πριν. Τα στενά χιτώνια αντικατα-

ο γαλλικός κανονισμός εκστρατείας του 1845-46.

Βάσει του νέου κανονισμού το πεζικό πολεμούσε

σε σχηματισμό γραμμής δύο ζυγών, σε φάλαγγα

ανά διλοχία και σε διάταξη ακροβολισμού. Ολόκλη­

ρο το τάγμα εκπαιδευόταν να ενεργεί σε κάθε

τύπο εδάφους. Σε ορεινό έδαφος το τάγμα ανέ­

πτυσσε το σύνολο των ανδρών του σε διάταξη

ακροβολισμού. Κατά την άμυνα προτιμάτο ο σχη­

ματισμός της γραμμής. Στο σχηματισμό αυτό ήταν

ικανό να βάλλει το σύνολο των ανδρών του τάγμα­

τος με ρυθμό τεσσάρων, περίπου, βλημάτων ανά

Η επανάσταση της 3ης

Σεπτεμβρίου 1843.

Διακρίνεται έφιππος ο

συνταγματάρχης

Δημήτριος Καλλέρ­

γης. Μπροστά στο

παράθυρο στέκεται

βαθμοφόρος γρενα-

διέρος.

To 1846 ιδρύθηκε χο Υπουργείο Σχραχιωχικών

ανχί χης επί χων Σχραχιωχικών Γραμματείας, ενώ

χο 1861 καχαργήθηκε η θέση χου Γενικού Επιθεω-

ρηχή και συσχήθηκαν έξι Επιμεληχήρια Διαχείρη-

σης Οικονομικών και Υλικού.

Σχον χομέα χης μέριμνας για χο προσωπικό,

από χο 1835 ήδη, συσχήθηκε η "Φάλαγγα" σχην

οποία καχαχάχθηκαν όσοι αγωνισχές χου '21 δεν

επιθυμούσαν να ενχαχθούν σχις χάξεις χου τακτι-

κού σχραχού. Το 1853 ιδρύθηκε ταμείο περίθαλψης

για χις οικογένειες των νεκρών αξιωμαχικών και

χο 1861 ιδρύθηκε το ταμείο των αποστράτων.

στάθηκαν με αμπέχωνα που έφταναν ως τους

μηρούς.

Αλλαγές και μάλιστα σημαντικές υπήρξαν στον

οπλισμό του στρατού. Από το 1855 ο Ελληνικός

Στρατός άρχισε να εξοπλίζεται με το γαλλικό

εμπροσθογεμές, κρουστικό τυφέκιο ραβδωτής

κάννης Mignet. Το νέο όπλο είχε σχεδόν τριπλάσιο

δραστικό βεληνεκές από τα παλαιά μουσκέτα

(περίπου 300 μέτρα) και ήταν πολύ πιο εύχρηστο.

Το Πυροβολικό εξοπλίστηκε με νέα οβιδοβόλα και

πυροβόλα των 6 και 12 λιβρών.

Όσον αφορά τις τακτικές μάχης, υιοθετήθηκε

Page 28: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

είχε και λόγω της μικρής του δύναμης (400 μόλις

άνδρες, το 1863) περιοριστεί.

H περίοδος της βασιλείας του Όθωνα ήταν

εξαιρετικά ταραχώδης. Θα μπορούσε πάντως να

χαρακτηριστεί και ως μεταβατική περίοδος για τον

Ελληνικό Στρατό. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες

την περίοδο αυτή τέθηκαν, σε οργανωτικό κυρίως

επίπεδο, τα θεμέλια για τη συγκρότηση ισχυρού

στρατού. Μ οικονομική καχεξία, η λανθασμένη νοο­

τροπία των ανακτόρων, των πολιτικών ανδρών,

αλλά και πολλών στρατιωτικών, δεν συνέβαλλαν

Ανδρες της οροφυλα­

κής. Το σώμα της ορο­

φυλακής είχε ως απο­

στολή τη φρούρηση

της μεθορίου.

τασσόταν υποχρεωτικά μπροστά από χο μέτωπο

του πεζικού, ή σε υπερυψωμένα σημεία. Κύρια

αποστολή του ήταν η πρόκληση απωλειών στο

αντίπαλο πεζικό και ιππικό. Οι αποστολές ανχιπυ-

ροβολικού θεωρούνχο δευχερευούσας σημασίας.

Ο ρόλος χου ιππικού χέλος και λόγω χης εξέ­

λιξης σχον οπλισμό χου πεζικού και λόγω χης

ορεινής διαμόρφωσης χου ελληνικού εδάφους,

υποβαθμίστηκε. Κύρια αποσχολή χου ιππικού ήχαν

η εκτέλεση αναγνωρίσεων προς συλλογή πληρο­

φοριών και η καταδίωξη του ηττημένου εχθρικού

στρατού. Η χρησιμότητα του, ως όπλου κρούσης,

Page 29: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η πολεμική σημαία

της Ελληνικής Λεγεώ­

νας, του εθελοντικού

σώματος που συμμε­

τείχε στον Κριμαϊκό

Πόλεμο, υπέρ της

Ρωσίας. Το σώμα είχε

μέγεθος τάγματος. Οι

άνδρες του φορούσαν

ελληνικές παραδοσια­

κές στολές. Διοικητής

της λεγεώνας ήταν ο

συνταγματάρχης

Πάνος Κορωναίος.

Η Ελληνική Λεγεώνα

δίνει τον στρατιωτικό

όρκο, ενώπιον Ρώσων

αξιωματικών, στη

Σεβαστούπολη

το 1855.

στη δημιουργία αξιόμαχου στρατού. Η βασιλεία

εξάλλου του Όθωνα δοκιμάστηκε από 28 κινήματα

και εξεγέρσεις. Κατά τη διάρκεια τους πόλλες

φορές μονάδες του στρατού βρέθηκαν αντιμέτω­

πες μεταξύ τους ή αντιμέτωπες με ενόπλους πολί­

τες και ληστές. Σε όχι λίγες περιπτώσεις έρρευσε

αδελφικό αίμα ενώ δεν έλλειψαν και τραγελαφικά

συμβάντα, όπως η στάση του 8ου Τάγματος Ορο­

φυλακής το 1847, το οποίο, καταδιωκόμενο από

πιστά στον θρόνο στρατεύματα, κατέφυγε στο

τουρκοκρατούμενο έδαφος! Ύστερα από αυτό, το

τάγμα διεγράφη από τη δύναμη του Ελληνικού

Στρατού.

Ακόμα και γεγονότα όπως αυτό πάντως, θα

πρέπει να χρεωθούν ως "παιδικές ασθένειες" στον

Ελληνικό Στρατό, ο οποίος πέρα από τις αντιξοό­

τητες συνέχισε να ενδυναμώνεται.

H πρώτη περίοδος βασιλείας

του Γεωργίου Α' (1864-97)

H εκθρόνηση του Όθωνα (10 Οκτωβρίου 1862)

σηματοδότησε την έναρξη μίας νέας χαοτικής

κατάστασης για τη χώρα. H ενθρόνιση του νέου

βασιλιά Γεωργίου, έναν χρόνο αργότερα, κατασίγα-

σε προσωρινά τα πάθη και επέφερε σχετική ομα­

λότητα. Σε αυτό βοήθησε και η παραχώρηση στην

Ελλάδα των Επτανήσων.

Αναφορικά με τον στρατό πάντως η κατάσταση

εξακολουθούσε να είναι ζοφερή. Ο οργανισμός του

1833, με τις πολλές τροποποιήσεις του, ίσχυε

ακόμα και δεν αναθεωρήθηκε παρά το 1876.

Βάσει του οργανισμού ο Ελληνικός Στρατός

έπρεπε να αριθμεί 12.000 άνδρες. Αντ' αυτού διέ-

Page 30: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ρά με την ονομασία Άγημα. Απετελείτο από δύο

λόχους πεζικού και μία ίλη ιππικού.

Παράλληλα επεκτάθηκε και το Υπουργείο

Στρατιωτικών, που απέκτησε νέα τμήματα ενώ

ιδρύθηκαν και τρία αρχηγεία (τα δύο καταργήθη­

καν λίγα χρόνια αργότερα). Το 1870 από το τμήμα

Προσωπικού του Υπουργείου ξεπήδησε το Γεω­

δαιτικό Απόσπασμα, το οποίο είχε ως αποστολή τη

χαρτογράφηση του ελλαδικού χώρου.

Ύστερα από όλες αυτές τις αλλαγές η δύναμη

του στρατού σταθεροποιήθηκε στους 16.500

άνδρες. Από αυτούς 11.200 ανήκαν στο Πεζικό, 517

στο Ιππικό, 1.076 στο Πυροβολικό, 577 στο Μηχα-

Στρατιώτες οδηγούν

«αιχμάλωτους» επα­

ναστάτες στη φυλακή,

μετά την καταστολή

της αντιδυναστικής

επανάστασης στο

Ναύπλιο το 1862. Οι

στρατιώτες φέρουν τα

νέου τύπου μακριά

αμπέχωνα.

κάννης. Το έτος αυτό όμως δόθηκαν, δοκιμαστικά,

σε ορισμένες μονάδες τα γαλλικά οπισθογεμή

τυφέκια Chassepot. Το 1868 υπήρξε έτος ανασυ­

γκρότησης και του ιππικού. Πρώτα απ' όλα εξαφα­

νίστηκε η λόγχη από το οπλοστάσιο του ιππικού

και η Ιππαρχία των Ακροβολιστών, όπως ονομά­

στηκε, απέκτησε και πέμπτη ίλη. Την περίοδο

αυτή η εκπαίδευση των ιππέων εντατικοποιήθηκε

και δόθηκε έμφαση στην απόκτηση ικανότητας

πεζομαχίας. H δύναμη του Μηχανικού αυξήθηκε

επίσης και το 1866 συγκροτήθηκε το πρώτο τάγμα

μηχανικού, δυνάμεως τεσσάρων λόχων σκαπανέ­

ων.

Τότε περίπου συγκροτήθηκε η βασιλική φρου-

Page 31: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ιππέας με τη στολή

που ήταν σε χρήση

από το 1868 ως το

1908 περίπου. Είναι

οπλισμένος με αραβί-

δα ιππικού Γκρα και

με κυρτή σπάθη.

(Πίνακας του Στέλιου

Νιγδιόπουλου).

Page 32: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Σαλπιγκτής του ιππι­

κού με τη στολή του

1877. Είναι οπλισμέ­

νος με σπάθη και

περίστροφο Μ 1874.

Τοτυλιγμένο στον

ώμο κλινοσκέπασμα

αποτελούσε και ένα

είδος «θώρακα»,

καθώς ήταν σε θέση

να αντέξει σε πλήγμα

τα σπάθης.

καν με χην ανχίσχοιχη αραβίδα, μήκους 1,171

μέχρου και βάρους 3,750 κιλών. Οι λοιπές μονάδες

εφοδιάσχηκαν με χην αραβίδα πυροβολικού Gras,

μήκους 99 εκαχοσχών και βάρους 3,3 κιλών. Σχο

όπλο αυχό προσαρμοζόχαν η σπαθοειδής, μήκους

50 περίπου εκαχοσχών, ξιφολόγχη χου χυφεκίου

Chassepot. Το περίσχροφο Μ.1874 είχε βάρος ενός

κιλού, διαμέχρημα 11,4 χλσχ. και χροφοδοχείχο με

έξι φυσίγγια.

Το Πυροβολικό εφοδιάσχηκε χο 1866, με γαλλι­

κά εμπροσθογεμή πυροβόλα ραβδωχής κάννης

χων 4 και χων 12 λιβρών. Λίγο μεχά όμως, χο 1877

εξοπλίσχηκε με χα γερμανικά οπισθογεμή πυροβό­

λα Krupp χων 75 χλσχ. Το φρουριακό πυροβολικό

εφοδιάσχηκε με πυροβόλα χων 87 χλσχ. Τα πυρο­

βόλα Krupp είχαν δοκιμασχεί με απόλυχη επιχυχία

σχον Γαλλο-πρωσικό Πόλεμο χου 1870-71. Είχαν

διπλάσιο σχεδόν βεληνεκές από χα παλαιά εμπρο­

σθογεμή πυροβόλα και εξαιρεχική ακρίβεια βολής.

Το 1877 υπήρξε έχος σχαθμός για χον Ελληνικό

Σχραχό. Εκχός από χην ανανέωση χου οπλισμού

και χου υλικού, καχαβλήθηκε προσπάθεια για χη

βελχίωση χου οργανωχικου πλαισίου λειχουργίας

χου. Φυσικά όλη η προσπάθεια έγινε καχόπιν εορ-

χής και υπό χην πίεση χων γεγονόχων (έκρηξη

Ρωσο-χουρκικού Πόλεμου).

Τον Ιούνιο χου 1877 αποφασίσχηκε η για

πρώχη φορά συγκρόχηση σχημαχισμών μεγέθους

χαξιαρχίας και μεραρχίας. Συγκροχήθηκαν δύο

Ο συνταγματάρχης

Πάνος Κορωναίος,

διοκητής της Ελληνι­

κής Λεγεώνας στη

Σεβαστούπολη. Το

1866 ανέλαθε τη διοί­

κηση των επαναστα­

τημένων Κρητών. Εδώ

εικονίζεται με τη

στολή του 1866 με το

γαλλικού τύπου

καπέλλο (κεπί).

Page 33: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τμήμα Ευζώνων επιτί­

θεται κατά των τουρ­

κικών θέσεων κατά

τον πόλεμο του 1897.

Ο αξιωματικός φορά

την κανονική στολή

του πεζικού και είναι

οπλισμένος με περί­

στροφο Μ. 1874 των

11,4 χλστ. και με

σπάθη. Οι άνδρες

φέρουν τυφέκια Γκρα

των 11 χλστ.

Page 34: Eλληνικος Στρατος 1821 1922
Page 35: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η μ ά χ η τ ω ν Π έ ν τ ε

Π η γ α δ ι ώ ν σ τ ο μ έ τ ω π ο

Η π ε ί ρ ο υ .

Τ ο ύ ρ κ ο ι ιππείς κ α τ α ­

δ ι ώ κ ο υ ν Έ λ λ η ν ε ς

π ρ ό σ φ υ γ ε ς , μ ε τ ά τ η ν

υ π ο χ ώ ρ η σ η τ ο υ Ε λ λ η ­

ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ .

Page 36: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ε λ λ η ν ι κ ό π υ ρ ο β ο λ ι κ ό

μ α χ ό μ ε ν ο ε ν Μ ά τ ι .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε π ι σ τ ρ ά τ ε υ σ η 1 9 1 2 .

Τ μ ή μ α ε π ι σ τ ρ ά τ ω ν

σ τ ι ς σ τ ή λ ε ς τ ο υ Ο λ υ ­

μ π ί ο υ Δ ι ό ς .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 37: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο Σ τ ρ α τ η γ ό ς Δ α γ κ λ ή ς

ε π ι θ ε ω ρ ε ί

τ ο π υ ρ ο β ό λ ο τ ο υ .

( 1 9 0 0 ) . ( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε ί σ ο δ ο ς τ ο υ Τ ο υ ρ κ ι ­

κ ο ύ Ιππικού

σ τ η Λ ά ρ ι σ α .

Page 38: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Έ λ λ η ν ε ς σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς

τ ο υ Π ε ζ ι κ ο ύ . ( Α π ό τ ο

π ε ρ ι ο δ ι κ ό N a v y &

A r m y I l l u s t r a t e d 1 8 9 7 )

( φ ω τ . Π.Μ.)

Έ λ λ η ν α ς σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς

τ ο υ Π ε ζ ι κ ο ύ . ( Α π ό τ ο

π ε ρ ι ο δ ι κ ό N a v y &

A r m y I l l u s t r a t e d 1 8 9 7 )

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 39: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

και Ε π ι θ ε ώ ρ η σ η Πυροβολικού.

Οι αλλαγές συνεχίστηκαν και στο Μηχανικό

π ο υ ως το 1887 διέθετε το Ιο Σ ύ ν τ α γ μ α Μηχανικού

(τρία τάγματα), τη Σχολή Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς (τη μετέ­

πειτα Σχολή Μηχανικού), επτά τ ο π ι κ έ ς διευθύν­

σεις, την Ε π ι θ ε ώ ρ η σ η Μηχανικού, τον ανεξάρτητο

λόχο Τ η λ ε γ ρ α φ η τ ώ ν και τον λόχο Σιδηροδρόμων.

Μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό τ ω ν σ υ ν ε χ ώ ν

αλλαγών και αναδιοργανώσεων, ήταν αμφίβολο αν

υ π ή ρ χ ε χρόνος για την εκπαίδευση του προσωπι­

κού και τη δημιουργία π ν ε ύ μ α τ ο ς μονάδας. Το

βάρος φυσικά τ ω ν ε υ θ υ ν ώ ν βαραίνει τις τότε πολι­

τ ικές ηγεσίες και τ ο υ ς στρατιωτικούς συμβούλους

τους. Χωρίς ε μ π ε δ ο μ έ ν η την πειθαρχία, χωρίς στα­

θερή οργάνωση, εν μ έ σ ω κοσμογονικών αλλαγών

στα Βαλκάνια (δημιουργία σερβικού και ρουμανι­

κού κράτους, βίαιη κ α τ ά λ η ψ η τ η ς ανατολικής

Ρ ω μ υ λ ί α ς από τ ο υ ς Βουλγάρους) ο Ελληνικός

Στρατός, το κύριο όργανο δ ιεξαγωγής δυναμικής

εξωτερικής πολιτικής της χώρας, δεν ήταν δυνατό

να ανταποκριθε ί στην αποστολή του. Σα να μην

έ φ τ α ν ε αυτό, χάρις στην ανεπάρκεια της ελληνικής

διπλωματίας, ο Ελληνικός Στρατός έφτασε σε

σημείο να γελοιοποιηθεί ακόμα, όταν ανέλαβε την

"εκστρατεία" του Δομοκού (21 Ιανουαρίου 1878).

Υπο τον υ π ο σ τ ρ ά τ η γ ο Σκαρλάτο Σούτσο, ελλη­

νικά τμήματα, δ υ ν ά μ ε ω ς 25.400 ανδρών και 24

πυροβόλων, εισέβαλαν στην τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ο ύ μ ε ν η

Θεσσαλία και π ρ ο ω θ ή θ η κ α ν αναίμακτα ως τον

Δομοκό. Κάτω από την πίεση ό μ ω ς τ ω ν Μεγάλων

Δ υ ν ά μ ε ω ν και την απειλή πολέμου, από την πλευ­

ρά τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , η ελληνική κυβέρνηση διέταξε

τον στρατό να αποχωρήσει από τα θεσσαλικά

ε δ ά φ η . Φυσικά οι τότε κ υ β ε ρ ν ώ ν τ ε ς δεν έλαβαν

υ π ό ψ η τ ο υ ς το πλήγμα στο ηθικό του στρατεύμα­

τος.

Το 1880, μετά την υ π ο γ ρ α φ ή της σ υ ν θ ή κ η ς του

Βερολίνου με την οποία α ν α θ ε ω ρ ή θ η κ ε η σκανδα­

λώδης, για τα ελληνικά συμφέροντα, σ υ ν θ ή κ η του

Αγίου Σ τ ε φ ά ν ο υ , η Ελλάδα κέρδιζε τη Θεσσαλία

και μικρό τ μ ή μ α της Ηπείρου. H άρνηση ό μ ω ς τ ω ν

Τ ο ύ ρ κ ω ν να π α ρ α χ ω ρ ή σ ο υ ν τα ε δ ά φ η αυτά, όξυνε

την ένταση μεταξύ τ ω ν δύο χ ώ ρ ω ν . H Ελλάδα

κήρυξε επιστράτευση, σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ς 83.000

άνδρες υ π ό τα όπλα. H νέα κυβέρνηση του Χαρί­

λαου Τ ρ ι κ ο ύ π η απαίτησε από τις Δυνάμεις την

Π υ ρ ο β ο λ η τ έ ς , ιππείς κ α ι π ε ζ ο ί τ ο υ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α ­

τ ο ύ τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ 1 8 7 7 - 1 9 1 2 . Ω ς τ ο 1 9 0 8 ο ι ά ν δ ρ ε ς

τ ω ν ό π λ ω ν κ α ι τ ω ν σ ω μ ά τ ω ν φ ο ρ ο ύ σ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς

μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς σ τ ο λ έ ς . Τ ο έ τ ο ς α υ τ ό ό μ ω ς κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε

η δ ι ά σ η μ η χ α κ ί σ τ ο λ ή .

Π υ ρ ο β ο λ η τ έ ς , ιππείς κ α ι π ε ζ ο ί τ ο υ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α ­

τ ο ύ τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ 1 8 7 7 - 1 9 1 2 . Ω ς τ ο 1 9 0 8 ο ι ά ν δ ρ ε ς

τ ω ν ό π λ ω ν κ α ι τ ω ν σ ω μ ά τ ω ν φ ο ρ ο ύ σ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς

μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς σ τ ο λ έ ς . Τ ο έ τ ο ς α υ τ ό ό μ ω ς κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε

η δ ι ά σ η μ η χ α κ ί σ τ ο λ ή .

Page 40: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τ υ φ ε κ ι ο φ ό ρ ο ς τ ο υ

Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ τ ο

1 8 9 7 . Φ έ ρ ε ι τ υ φ έ κ ι ο

Γ κ ρ α κ α ι ξ ι φ ο λ ό γ χ η .

( Π ί ν α κ α ς τ ο υ Σ τ έ λ ι ο υ

Ν ι γ δ ι ό π ο υ λ ο υ . '

Page 41: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τ μ ή μ α ιππέων φ ω τ ο ­

γ ρ α φ ί ζ ε τ α ι μ ε τ ά τ α

μ ε γ ά λ α γ υ μ ν ά σ ι α τ ο υ

1 8 9 6 . Ο ι ά ν δ ρ ε ς

φ έ ρ ο υ ν σ π ά θ η κ α ι

α ρ α β ί δ α Γ κ ρ α .

( φ ω τ . Π.Μ.)

για το Έ θ ν ο ς .

Στο μεταξύ οι συνεχείς κρητικές επαναστάσεις

(1885, 1888-89) υποδαύλιζαν σ υ ν ε χ ώ ς την ένταση

στις σχέσεις Ελλάδας και Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Αυτοκρατο­

ρίας. H κρίση τελικά ξέσπασε με την έκρηξη τ η ς

νέας κρητικής επανάστασης, το 1896. Τον Φεβρου­

άριο του 1897 η ελληνική κυβέρνηση έστειλε στην

Κρήτη ένα μικτό α π ό σ π α σ μ α δύο τ α γ μ ά τ ω ν πεζι­

κού, ενός τ ά γ μ α τ ο ς μηχανικού, μίας πυροβολαρ­

χίας και ένος λόχου ε υ ζ ώ ν ω ν , υ π ό τις διαταγές του

συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσου.

Οι μ ι κ ρ έ ς τακτικές ελληνικές δυνάμεις , σε

συνεργασία με τ ο υ ς Κρήτες ε π α ν α σ τ ά τ ε ς κατάφε­

ραν σοβαρά πλήγματα στον εχθρό.

Παρά την ουσιαστική ε μ π λ ο κ ή τ η ς Ελλάδας η

Ο θ ω μ α ν ι κ ή Αυτοκρατορία δεν τ η ς κήρυξε, αμέ-

Π υ ρ ο β ο λ η τ έ ς τ ι ς

π α ρ α μ ο ν έ ς τ η ς έ κ ρ η ­

ξ η ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ τ ο υ

1 8 9 7 . Ο ι ά ν δ ρ ε ς

φ έ ρ ο υ ν τ υ φ έ κ ι α Γ κ ρ α

κ α ι ξ ι φ ο λ ό γ χ ε ς Σ α σ ε -

πό. Τ α π υ ρ ο β ό λ α ε ί ν α ι

τ ύ π ο υ Κ ρ ο ύ π τ ω ν 7 5

χ ι λ ι ο σ τ ώ ν , π ε δ ι ν ό

( α ρ ι σ τ ε ρ ά ) κ α ι ο ρ ε ι β α ­

τ ι κ ό ( δ ε ξ ί α ) .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 42: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

στην Ή π ε ι ρ ο . Οι μεραρχίες στη Θεσσαλία συγκρό­

τησαν τον Στρατό Θεσσαλίας, δ υ ν ά μ ε ω ς 40.000

ανδρών και 96 πυροβόλων, υ π ό τη διοίκηση του

διαδόχου του θρόνου Κωνσταντίνου. H 1η Μεραρ­

χία Π ε ζ ι κ ο ύ διέθετε π έ ν τ ε συντάγματα πεζ ικού,

τέσσερα τάγματα ε υ ζ ώ ν ω ν , δυο συντάγματα ιππι­

κού, δύο συντάγματα πυροβολικού, δύο λόχους

μηχανικού και υπηρεσίες . H 2α Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ

διέθετε τέσσερα συντάγματα πεζ ικού, τρία τάγμα-

Τ υ φ ε κ ί ο Γ κ ρ α τ ω ν 1 1

χ ι λ ι ο σ τ ώ ν , μ ε τ η ν

ξ ι φ ο λ ό γ χ η τ ο υ .

Α ρ α δ ί δ α ιππικού Γ κ ρ α .

Α ρ α θ ί δ α π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ

Γ κ ρ α μ ε ξ ι φ ο λ ό γ χ η

Σ α σ ε π ό .

Page 43: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Γ κ ρ α β ο ύ ρ α ε π ο χ ή ς

που ε ι κ ο ν ί ζ ε ι τ η ν

μ ά χ η τ η ς Μ ε λ ο ύ ν α ς .

Γ κ ρ α β ο ύ ρ α ε π ο χ ή ς

που ε ι κ ο ν ί ζ ε ι τ η ν ί κ η

τ ο υ Α π ο σ π ά σ μ α τ ο ς

Β ά σ σ ο υ κ α τ ά τ ω ν

Τ ο ύ ρ κ ω ν σ τ ο Β ο υ κ ά λ ι

Χ α ν ί ω ν .

Page 44: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Γ κ ρ α δ ο ύ ρ α που ε ι κ ο ν ί ­

ζ ε ι τ η μ ά χ η τ ο υ Β ε λ ε ­

σ τ ί ν ο υ , τ η μ ό ν η ν ι κ η ­

φ ό ρ α γ ι α τ ο ν Ε λ λ η ν ι ­

κ ό Σ τ ρ α τ ό , σ τ ο ν π ό λ ε ­

μ ο τ ο υ 1 8 9 7 . Η 3 η

Τ α ξ ι α ρ χ ί α Π ε ζ ι κ ο ύ ,

υπο τ ο ν σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ ­

χ η Σ μ ο λ έ ν σ κ η , α ν α ­

χ α ί τ ι σ ε τ η ν τ ο υ ρ κ ι κ ή

π ρ ο έ λ α σ η , π ρ ο κ α λ ώ ­

ν τ α ς β α ρ ι έ ς α π ώ λ ε ι ε ς

σ τ ο ν ε χ θ ρ ό . Σ τ ο ά κ ρ ο

δ ε ξ ι ό τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς

π α ρ ά τ α ξ η ς δ ι α κ ρ ί ν ε ­

τ α ι ο μ ά δ α « Γ α ρ ι δ α λ δ ι -

ν ώ ν » , ε ρ υ θ ρ ο χ ι τ ώ ν ω ν

ε θ ε λ ο ν τ ώ ν .

0 ν ι κ η τ ή ς τ η ς μ ά χ η ς

τ ο υ Β ε λ ε σ τ ί ν ο υ

σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Κ.

Σ μ ο λ έ ν σ κ υ . Μ ό ν ο

α υ τ ό ς κ α ι ο ι ά ν δ ρ ε ς

τ ο υ ε π έ π λ ε υ σ α ν από

τ ο ε λ λ η ν ι κ ό ν α υ ά γ ι ο .

Page 45: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

μίες και υ π ο χ ρ έ ω σ ε τις ελληνικές δυνάμεις σε

υ π ο χ ώ ρ η σ η . Στο μ έ τ ω π ο τ η ς Ηπείρου, οι 22.000

άνδρες του συνταγματάρχη Θρασύβουλου Μάνου,

παρά τις αρχικές επιτυχίες, η τ τ ή θ η κ α ν τελικά.

Ο στρατός σε κάθε π ε ρ ί π τ ω σ η πολέμησε γεν­

ναία. H νίκη τ η ς 3ης Ταξιαρχίας Π ε ζ ι κ ο ύ του

σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η Κωνσταντίνου Σ μ ο λ έ ν σ κ η , στο

Βελεστίνο απέδειξε π ω ς ο π ό λ ε μ ο ς του 1897, το

"μαύρο '97", ό π ω ς έμεινε γνωστό, μ π ο ρ ο ύ σ ε αν όχι

να κερδηθεί, τουλάχιστον να μη χαθεί. Χάθηκε

όμως, όχι από τ ο υ ς άνδρες, αλλά από την ηγεσία,

πολιτική και στρατιωτική. Π ε ρ ί π ο υ 25 χρόνια

αργότερα, με παρόμοιο τ ρ ό π ο αλλά με τραγικότε­

ρες συνέπειες , ο Ελληνισμός θα θρηνούσε το\

αφανισμό της ιωνικής πατρίδας. Δ υ σ τ υ χ ώ ς τα ίδια

σφάλματα επαναλαμβάνονται, ως το π ρ ό σ φ α τ ο

παρελθόν, το 1996.

Σε γ ε ν ι κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς , τα π ρ ώ τ α 33 χρόνια της

βασιλείας του Γεωργίου Α', π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή θ η κ α \

μερικά σημαντικά βήματα για την ισχυροποίηση

του στρατού. Καλές π ρ ο θ έ σ ε ι ς υ π ή ρ χ α ν από πολ­

λούς. Αίγοι ό μ ω ς είχαν το ειδικό βάρος να τις

κάνουν πράξη.

Ο Ελληνικός Στρατός, όλη αυτή την περίοδο,

έπασχε, ό π ω ς και σήμερα, α π ό τις ίδιες ασθένειες

π ο υ ταλάνιζαν την ελληνική κοινωνία, τ η ς οποίας

άλλωστε, αποτελούσε μέρος. Και τότε "ημέτεροι",

ανίκανοι, εν πολλοίς, αξιωματικοί καταλάμβανα\

τις α ν ώ τ α τ ε ς θέσεις τ η ς ιεραρχίας. Ως το 1882 ανώ­

τατοι και ανώτεροι αξιωματικοί, εν ενεργεία, ήτα\

στελέχη πολιτικών σ χ η μ α τ ι σ μ ώ ν και εξαρτούσα\

την στρατιωτική τ ο υ ς εξέλιξη από την επικράτηση

Ε π ί θ ε σ η τ μ ή μ α τ ο ς

ε υ ζ ώ ν ω ν κ α τ ά τ ω ν

ε χ θ ρ ι κ ώ ν θ έ σ ε ω ν

σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή Ν ε ζ ε -

ρ ο ύ . ( φ ω τ . Π.Μ.)

Η μ ά χ η τ ο υ Δ ο μ ο κ ο ύ

( 5 Μ α ί ο υ 1 8 9 7 ) ή τ α ν η

τ ε λ ε υ τ α ί α

τ ο υ π ο λ έ μ ο υ .

Page 46: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

τ ω ν πολιτικών τ ο υ ς φίλων, για την οποία κάποιες

φ ο ρ έ ς αγωνίστηκαν ακόμα και με τα όπλα. H ενα­

σχόληση τ ω ν στελεχών και του στρατού γενικότε­

ρα με καθήκοντα έξω από τη δικαιοδοσία τους,

π ο υ ήταν -και είναι- η π ρ ο ς πόλεμο π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ ή

και η εκτέλεση στρατιωτικών επιχειρήσεων, υπήρ­

χε και τότε ως φαινόμενο, χωρίς τουλάχιστον να

βαπτίζεται "κοινωνική προσφορά". Λίγοι πολιτικοί

τ η ς ε π ο χ ή ς κατανόησαν ότι ο στρατός υ π ή ρ χ ε για

να προετοιμάζετε για επιχειρήσεις, σε καιρό ειρή-

Μ ο ν ά δ α π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ

π α ρ ά τ α Η π ε ι ρ ω τ ι κ ά

σύνορα. 1897 (φωτ. Π.Μ.)

Έ λ λ η ν ε ς σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς

τ ο υ Π ε ζ ι κ ο ύ . ( Α π ό τ ο

π ε ρ ι ο δ ι κ ό N a v y &

A r m y I l l u s t r a t e d 1 8 9 7 ,

φ ω τ . Π.Μ.)

του το ε π ι τ ρ έ π ο υ ν . Λίγοι κατανόησαν ότι ο στρα­

τ ό ς δεν ήταν παρά ένα όργανο άσκησης εξωτερι­

κ ή ς πολιτικής, εξαιρετικά πολύτιμο για να φθείρε­

ται άσκοπα.

ρ ο μ ι χ ά λ η ς μ ε τ η ν

Τ α ξ ι α ρ χ ί α τ ο υ . ( φ ω τ .

Π.Μ.)

Έ λ λ η ν α ς σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς

τ ο υ Π ε ζ ι κ ο ύ . ( Α π ό τ ο

π ε ρ ι ο δ ι κ ό N a v y &

A r m y I l l u s t r a t e d 1 8 9 7 ,

φ ω τ . Π.Μ.)

Έ λ λ η ν α ς σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς

τ ο υ Π ε ζ ι κ ο ύ . ( Α π ό τ ο

π ε ρ ι ο δ ι κ ό N a v y &

A r m y I l l u s t r a t e d 1 8 9 7 ,

φ ω τ . Π.Μ.)

Page 47: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

H αναγέννηση

Μετά τη θύελλα

H λήξη του πολέμου του 1897 βρήκε την Ελλά­

δα τ α π ε ι ν ω μ έ ν η και αφανισμένη οικονομικά. Ο

στρατός της, ε π ί συνόλου 80.000 α ν δ ρ ώ ν είχε α π ω -

λέσει λ ιγότερους από 3.500 (680 νεκροί). Δεν ήταν

η όποια ισχύς του στρατού π ο υ είχε καίρια πληγεί.

Ή τ α ν το ηθικό του π ο υ είχε καταπέσει . Σε γ ε ω π ο ­

λιτικό ε π ί π ε δ ο η χώρα δεν ζ η μ ι ώ θ η κ ε ιδιαίτερα

από την ήττα. Η Κρήτη μάλιστα α π έ κ τ η σ ε αυτονο-

Π υ ρ ο δ ο λ η τ ε ς μ ε τ ι ς

σ τ ο λ έ ς τ ο υ 1 9 0 8 .

μία, υ π ό την επικυριαρχία βέβαια του σουλτάνου.

Ο στρατός, μετά την ήττα επανήλθε στην, εν

καιρώ ειρήνης π ρ ο β λ ε π ό μ ε ν η σύνθεση του. H

δ ύ ν α μ η του κατήλθε σ τ ο υ ς 26.000 άνδρες, οι

περισσότεροι από τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς απασχολούντο με

την καταδίωξη τ ω ν ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν ληστρικών συμ­

μοριών π ο υ συστήθηκαν μετά την ήττα. H μία

μεραρχία διαλύθηκε και στη θέση τ η ς συγκροτή­

θηκε μία ανεξάρτητη ταξιαρχία πεζικού.

Μόλις το 1900 ε π α ν α λ ή φ θ η κ α ν οι π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς

ανασυγκρότησης του στρατού. Ψ η φ ί σ τ η κ ε τότε ο

π ρ ο σ ω ρ ι ν ό ς οργανισμός του στρατού. Στη Γενική

Διοίκηση Στρατού, π ο υ είχε ε π ι κ ε φ α λ ή ς τον διάδο­

χο Κωνσταντίνο, υ π ή χ θ η σ α ν όλες οι μ ο ν ά δ ε ς και

οι υπηρεσίες , εκτός της Χωροφυλακής, τ η ς Διεύ­

θ υ ν σ η ς Υλικού Πολέμου κ.ά. Ε π α ν α σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε

η 3η Μεραρχία Πεζικού και σχηματίστηκαν δύο

συντάγματα ε υ ζ ώ ν ω ν . Το 1903 έγιναν μ ι κ ρ έ ς τρο­

π ο π ο ι ή σ ε ι ς του οργανισμού ε ν ώ το ε π ό μ ε ν ο έτος

τ έ θ η κ ε σε ισχύ νέος οργανισμός στρατού. Οι τρείς

μεραρχίες π ε ζ ι κ ο ύ διατηρήθηκαν και κάθε μιά

τ ο υ ς απετελείτο από δύο ταξιαρχίες πεζ ικού (τέσ­

σερα συντάγματα τ ω ν τρίων τ α γ μ ά τ ω ν έκαστο)

δύο τάγματα ε υ ζ ώ ν ω ν , ένα σύνταγμα πυροβολι­

κού, ένα σύνταγμα μηχανικού, ένα σύνταγμα ιππι­

κού, έναν λόχο μ ε τ α γ ω γ ι κ ώ ν , έναν λόχο υγειονομι­

κού και μεραρχιακή μπάντα. Στις μεραρχίες πεζι­

κού δεν εντάχθηκαν δύο μοίρες ορειβατικού πυρο­

βολικού και μία μοίρα βαρέως πυροβολικού.

Τα προβλήματα ό μ ω ς εξακολουθούσαν. Μεγά­

λος αριθμός κ λ η ρ ω τ ώ ν τοποθετε ίτο στα Σώματα

Ασφαλείας. Υπήρχαν επίσης τραγικές έλλειψης σε

υλικό επιστρατεύσεως, ώστε, ως το 1906 δεν ήταν

δυνατή η πρόσκληση υ π ό τα όπλα ούτε καν μίας

ηλικίας στρατευσίμων.

Το 1904, το ξέσπασμα ενός ν έ ο υ εθνικού

αγώνα, του Μακεδόνικου, α φ ύ π ν ι σ ε κ ά π ω ς το

ελληνικό κράτος. Στελέχη του στρατού ανέλαβαν

εθελοντικά την ηγεσία ε ν ό π λ ω ν α π ο σ π α σ μ ά τ ω ν

στο έ δ α φ ο ς τ η ς Μακεδονίας. Τα αποσπάσματα

αυτά έ δ ω σ α ν π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς μ ά χ ε ς με τ ο υ ς Βούλγα­

ρους κομιτατζήδες, προασπίζοντας την ελληνικό­

τητα τ η ς αρχαίας αυτής ελληνικής περιοχής. Με τη

Page 48: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ε ύ ε λ π ι ς μ ε τ η ν ε π ί σ η ­

μ η σ τ ο λ ή τ ο 1 9 1 2 .

Ε ί ν α ι ο π λ ι σ μ έ ν ο ς μ ε

α ρ α β ί δ α Μ ά ν ν λ ι χ ε ρ .

( Π ί ν α κ α ς τ ο υ Σ τ έ λ ι ο υ

Ν ι γ δ ι ό π ο υ λ ο υ . )

Page 49: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Α ρ α β ί δ α Μ ά ν ν λ ι χ ε ρ .

Π ο λ υ β ό λ ο Σ β ά ρ τ σ λ ο ζ

τ ω ν 6.5 χ ι λ ι ο σ τ ώ ν .

Σ π ά θ η ιππικού.

Τ υ φ έ κ ι ο Μ ά ν ν λ ι χ ε ρ

τ ω ν 6.5 χ ι λ ι ο σ τ ώ ν .

Page 50: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Αγκυρα. Αργότερα, με τα ίδια σύμβολα ξαναπελευ-

θ ε ρ ώ θ η κ ε η Βόρεια Ή π ε ι ρ ο ς και ξαναταπεινώθη-

καν οι ισχυροί τ η ς γ η ς στο Καλπάκι, στο 731 τ η ς

Τ ρ ε μ π ε σ ί ν α ς και στα οχυρά. Με τον τ ρ ό π ο αυτό

δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε μια ακόμα ζωντανή, σε πείσμα

πολλών, παράδοση. Βέβαια οι ε π ο χ έ ς έχουν αλλά­

ξει. Το Μάννλιχερ και το χακί αποτελούν παρελθόν.

Η παράδοση όμως, η σπίθα, μένει, υπάρχει ακόμα

παρά τις άοκνες π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς ορισμένων να τη

θ ά ψ ο υ ν .

Βαλκανικοί Πόλεμοι

Την 5η Οκτωβρίου 1912 η Ελλάδα βρισκόταν σε

ε μ π ό λ ε μ η κατάσταση π ρ ο ς την Ο θ ω μ α ν ι κ ή Αυτο­

κρατορία. Η στρατιωτική τ η ς μ η χ α ν ή είχε ό μ ω ς

ήδη αρχίσει να λειτουργεί -για π ρ ώ τ η φορά με επι-

0 α ν θ υ π ο λ ο χ α γ ό ς

Π α ύ λ ο ς Μ ε λ ά ς ,

ο ή ρ ω α ς

Μ α κ ε δ ο ν ο μ ά χ ο ς .

Page 51: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

χυχία- από xo βράδυ χης 17ης Σ ε π χ ε μ β ρ ί ο υ . Οι χέσ-

σερις μεραρχίες πεζ ικού χου ενεργού σχραχού.

α φ ο ύ σ υ μ π λ ή ρ ω σ α ν χη δ ύ ν α μ η χους με επισχρά-

χους, κ ινήθηκαν π ρ ο ς χα σύνορα και ανέλαβαν χην

π ρ ο κ ά λ υ ψ η . Σχα μ ε χ ό π ι σ θ ε ν σ υ ν ε χ ι ζ ό χ α ν η

συγκρόχηση χ ω ν ε φ ε δ ρ ι κ ώ ν μεραρχιών. Ή τ α ν

χόσο μεγάλη η προσέλευση χ ω ν ε φ έ δ ρ ω ν μάλισχα

π ο υ συγκροχήθηκαν έξι επιπλέον χάγμαχα πεζικού

και π λ η θ ώ ρ α μη μεραρχιακών μ ο ν ά δ ω ν ασφαλεί­

ας. Περισσόχεροι από 8.000 άνδρες από όλη χην

Ελλάδα, ελεύθερη και χουρκοκραχούμενη, κατατά-

χ θ η κ α ν σε διάφορα "προσκοπικά" σώμαχα εθελο-

νχών. Ε π ί σ η ς εθελονχές ε π ά ν δ ρ ω σ α ν χο σώμα χων

Ε ρ υ θ ρ ο χ ι χ ώ ν ω ν (Γαριβαλδινών). Οι 2.300 Έλλη­

ν ε ς και Ιχαλοί εθελονχές χου σ ώ μ α χ ο ς αυχού, υ π ό

χους Αλέξανδρο Ρ ώ μ α και Ριχσιόχι Γαριβάλδι αντί-

σχοιχα, πολέμησαν ηρωικά σχο πλευρό χου Ελλη­

νικού Σχραχού. Ε ρ υ θ ρ ο χ ί χ ω ν ε ς εθελονχές είχαν

ενισχύσει χον Ελληνικό Σχραχό και χο 1897.

Το βράδυ χης 4ης Οκχωβρίου η Σχραχιά Θεσ­

σαλίας βρισκόχαν σχις θέσεις ε ξ ο ρ μ ή σ ε ω ς σχην

περιοχή βόρεια και δυχικά χης Λάρισας. Απεχελεί-

χο από χην 1η Μεραρχία Πεζικού, υ π ό χον υπο-

σχράχηγο Ε μ μ . Μανουσογιαννάκη (χρία συνχάγμα-

χα π ε ζ ι κ ο ύ , δύο μοίρες πυροβολικού) χην 2α

Μεραρχία Πεζικού, υ π ό χον υποσχράχηγο Κων-

σχανχίνο Καλλάρη (χρία συνχάγμαχα πεζ ικού, δύο

μοίρες πυροβολικού), χην 3η Μεραρχία Πεζικού

υ π ό χον υποσχράχηγο Κωνσχανχίνο Δαμιανό (χρία

συνχάγμαχα πεζικού, χρεις μοίρες πυροβολικού),

χην 4η Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ υ π ό χον υποσχράχηγο

Κωνσχανχίνο Μοσχόπουλο (χρία συνχάγμαχα πεζι­

κού, χρεις μοίρες πυροβολικού), χην 5η Μεραρχία

Π ε ζ ι κ ο ύ υ π ό χον συνχαγμαχάρχη Δημ. Μαχθαιό-

π ο υ λ ο (χρία συνχάγμαχα π ε ζ ι κ ο ύ , δύο μοίρες

πυροβολικού), χην 6η Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ υ π ό χον

συνχαγμαχάρχη Κομνηνό Μηλιώχη (χρία συνχάγ­

μαχα πεζ ικού, μια μοίρα πυροβολικού), χην 7η

Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ υ π ό χον συνχαγμαχάρχη Κλεο­

μένη Κλεομένη (χρία συνχάγμαχα πεζικού, μία

μοίρα πυροβολικού, μία μοίρα πολυβόλων), χην

Ταξιαρχία Ι π π ι κ ο ύ , υ π ό χον υποσχράχηγο Αλέξαν­

δρο Σούχσο (Ιο και 3ο Συνχάγμαχα Ι π π ι κ ο ύ , χέσ-

σερα χάγμαχα ε υ ζ ώ ν ω ν και υπηρεσίες) . Συνολικά

η Σχραχιά περιελάμβανε 59 χάγμαχα πεζ ικού, 4

χάγμαχα ε υ ζ ώ ν ω ν , 8 ίλες ι π π ι κ ο ύ χης χαξιαρχίας

ι π π ι κ ο ύ , 6 μεραρχιακές ημιλαρχίες ι π π ι κ ο ύ , 7

λόχους σ κ α π α ν έ ω ν , 2 λόχους χηλεγραφηχών, 2

λόχους γ ε φ υ ρ ο π ο ι ώ ν και 32 πυροβολαρχίες και 4

αεροπλάνα. H δ ύ ν α μ η χης Σχραχιάς ανερχόχαν σε

100.000 άνδρες και 23. 000 άλογα και ημιόνους,

εξοπλισμένων με 96 πεδινά, 24 ορειβαχικά και 54

χοπομαχικά πυροβόλα και 70 πολυβόλα.

Ή π ε ι ρ ο ς . Α σ κ ή σ ε ι ς

Π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ο Β α σ ι λ ε ύ ς Γ ε ώ ρ γ ι ο ς

Α'. 1 9 1 2 κ α τ ά τ η ν

π ε ρ ί ο δ ο τ ω ν Β α λ κ α ν ι ­

κ ώ ν Π ο λ έ μ ω ν . Δ ο λ ο ­

φ ο ν ή θ η κ ε σ τ η Θ ε σ σ α ­

λ ο ν ί κ η σ τ ι ς 5 - 3 - 1 9 1 3 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 52: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ι π π έ α ς τ ο υ 1 9 1 2 - 1 3 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

επίθεση. Οι Τούρκοι αντιστάθηκαν με ηρωισμό. Ο

υ π ε ρ κ ε ρ ω τ ι κ ό ς ελιγμός της 4 η ς Μεραρχίας όμως,

οδήγησε στη διάσπαση τ η ς αμυντ ικής τ ο υ ς γραμ­

μ ή ς και τ ο υ ς υ π ο χ ρ έ ω σ ε το βράδυ τ η ς ίδιας ημέ­

ρας σε υ π ο χ ώ ρ η σ η . Την ε π ο μ έ ν η τα ελληνικά τμή-

Λ ι θ ο γ ρ α φ ί α που

ε ι κ ο ν ί ζ ε ι τ η μ ά χ η

τ ο υ Σ α ρ α ν τ α π ό ρ ο υ .

Page 53: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η μ ά χ η τ ω ν Γ ι α ν ν ι ­

τ σ ώ ν σ ε γ κ ρ α β ο ύ ρ α

ε π ό χ η ς .

Η μ ά χ η κ α ι η κ α τ ά λ η ­

ψ η τ η ς Κ ο ρ υ τ σ ά ς . Σ ε

δ ι ά σ τ η μ α 2 7 ε τ ώ ν η

Β ό ρ ε ι α Ή π ε ι ρ ο ς α π ε ­

λ ε υ θ ε ρ ώ θ η κ ε δ ύ ο

φ ο ρ έ ς από τ ο ν Ε λ λ η ­

ν ι κ ό Σ τ ρ α τ ό .

Page 54: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο α ρ χ ι σ τ ρ ά τ η γ ο ς

Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς ε ι σ έ ρ ­

χ ε τ α ι σ τ α Ι ω ά ν ν ι ν α .

Ε ύ ζ ω ν ο ι σ τ η ν Α ε τ ο ρ ά ­

χ η σ ε α π ό σ τ α σ η 2 5 0

β η μ ά τ ω ν από τ ο ν

ε χ θ ρ ό τ ο 1 9 1 2 . Μ έ τ ω ­

πο Η π ε ί ρ ο υ . Το Α

μ ι κ τ ό Α π ό σ π α σ μ α

( ε δ ώ ά ν δ ρ ε ς τ ο υ 3 ο υ

Α ν ε ξ . Τ ά γ μ α τ ο ς Ε υ ζ ώ ­

ν ω ν ) , κ α τ έ λ α β ε τ ο υ ψ .

9 2 1 τ η ς Α ε τ ο ρ ά χ η ς

σ τ ι ς 2 / 1 2 / 1 9 1 2 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

53

Page 55: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τ μ ή μ α π ε ζ ι κ ο ύ β ά λ ε ι

κ α τ ά τ ο υ ε χ θ ρ ο ύ σ τ η

μ ά χ η τ ω ν Γ ι α ν ν ι τ σ ώ ν

1 9 - 2 0 / 1 0 / 1 9 1 2 . Μ έ τ ω ­

π ο Μ α κ ε δ ο ν ί α ς . Σ τ η

μ ά χ η τ ω ν Γ ι α ν ν ι τ σ ώ ν

κ α τ ά τ ο υ κ υ ρ ί ο υ

ό γ κ ο υ κ α ι ε χ θ ρ ο ύ ε π ι ­

τ έ θ η κ α ν ο ι I I , III κ α ι V I

Μ ε ρ α ρ χ ί ε ς ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Φ ά λ α γ γ α π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ

ο δ ε ύ ε ι σ τ η γ ρ α μ μ ή

μ ά χ η ς ά ν ω θ ε ν τ η ς

π ε ρ ι ο χ ή ς τ ο υ Σ ι δ η ρ ο ­

κ ά σ τ ρ ο υ . Β ' Β α λ κ α ν ι ­

κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς 1 9 1 3 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

ματα εισήλθαν στα Σερβία α π ' ό π ο υ μόλις είχαν

αποχωρήσει οι Τούρκοι, α φ ο ύ π ρ ώ τ α είχαν σφάξει

70 πολίτες και π έ ν τ ε ιερείς.

H καταδίωξη συνεχίστηκε παρά τις, λόγω

έλλειψης συντονισμού, δυσχέρειες. Τα προβλήμα­

τα αυτά συντονισμού οφείλονταν τόσο στο συγκε­

ντρωτικό διοικητικό σύστημα, σ ύ μ φ ω ν α με το

οποίο κάθε μεγάλη μονάδα έ π ρ ε π ε να λάβει διατα­

γ έ ς α π ε υ θ ε ί α ς από το Γενικό Στρατηγείο του δια­

δόχου Κωνσταντίνου, όσο και στα μέσα διαβιβάσε-

Page 56: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

55

Δ ω ρ ε ά Χ α ρ . Δ . Χ α λ ί ­

κ ι α . Ο Β α σ ι λ ε ύ ς Κων­

σ τ α ν τ ί ν ο ς κ α ι τ ο

ό ρ α μ α τ η ς α π ε λ ε υ θ έ ­

ρ ω σ η ς τ η ς Κ ω ν σ τ α ν τ ι ­

ν ο ύ π ο λ η ς ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Τ α α θ ά ν α τ α Ε υ ζ ω ν ά -

κ ι α . Α ν α χ ώ ρ η σ η από

Ι ω ά ν ν ι ν α , ( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 57: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς . Τ μ ή μ α τ ο υ

υπό τ ο ν Σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ ­

χ η Α ν τ ώ ν ι ο Κ α μ π ά ν η

8 ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς

Π ε ζ ι κ ο ύ , π α ρ α τ ε τ α γ ­

μ έ ν ο έ ξ ω από τ α Ι ω ά ν ­

ν ι ν α π ρ ο ς α π ο ν ο μ ή

τ ι μ ώ ν σ τ ο ν Δ ι ά δ ο χ ο

Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο κ α τ ά τ η ν

ε ί σ ο δ ο τ ο υ σ τ η ν α π ε -

λ ε υ θ ε ρ ω θ ε ί σ α πρω­

τ ε ύ ο υ σ α τ η ς Η π ε ί ρ ο υ .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς . Μ π ι ζ ά ν ι .

Π ρ ο β ο λ έ α ς ε π ι σ η μ ά ν ­

σ ε ω ς ε π ί γ ε ι ω ν σ τ ό χ ω ν

τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ Π υ ρ ο ­

β ο λ ι κ ο ύ ,

( φ ω τ . Π.ΝΙ.)

ων χης εποχής, αλλά και σχη σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ορισμέ­

ν ω ν διοικηχών. Χαρακχηρισχικό παράδειγμα είναι

η έλλειψη συνεργασίας μεχαξύ χης Ταξιαρχίας

Ι π π ι κ ο ύ και χης 5ης Μεραρχίας Πεζικού. Παρά χις

ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν ε ς συστάσεις, χου καχωχέρου σε

βαθμό, μεράρχου π ρ ο ς χον υποσχράχηγο, διοικηχή

χης χαξιαρχίας, για άμεση κίνηση χης π ρ ο ς χη

γ έ φ υ ρ α χ ω ν Σερβίων, ώσχε να α π ο κ ο π ο ύ ν χα uno-

χωρούνχα χουρκικά χμήμαχα, ο τελευταίος κινήθη­

κε με εξαιρετική βραδύτητα.

H π ρ ώ τ η νίκη του Ελληνικού Στρατού κατά

του προαιώνιου εχθρού είχε π ά ν τ ω ς επιτευχθεί

και με μικρό μάλιστα κόστος σε αίμα. Οι απώλειεα

έφτασαν τ ο υ ς 182 ν ε κ ρ ο ύ ς και 955 τραυματίες . Θο

μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ήταν ακόμα μικρότερες αν δε\

εκτελούντο μ ε τ ω π ι κ έ ς επιθέσεις κατά τ η ς ισχυρό

ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ς εχθρικής τ ο π ο θ ε σ ί α ς και επιχειρείτο

εξαρχής υ π ε ρ κ ε ρ ω τ ι κ ό ς ελιγμός κατά της κύριαο

γ ρ α μ μ ή ς αντίστασης του εχθρού. Οι απώλειες των

Τ ο ύ ρ κ ω ν κ υ μ ά ν θ η κ α ν στα ίδια π ε ρ ί π ο υ επίπεδα.

Από τον στρατό μας ό μ ω ς κ υ ρ ι ε ύ θ η κ α ν 22 πυρο­

βόλα με τα βλητοφόρα τ ο υ ς και μεγάλος αριθμόα

τ υ φ ε κ ί ω ν Μάουζερ και πολυβόλων Μαξίμ.

Μετά τη νίκη η Ελληνική Στρατιά κινήθηκε

βόρεια α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ο ν τ α ς την Κεντρική Μακεδο­

νία. Τ η ν 18η Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ό μ ω ς β ρ έ θ η κ ε στη\

περιοχή τ ω ν Γιαννιτσών απέναντι σε ισχυρέα

τ ο υ ρ κ ι κ έ ς δυνάμεις , οι οποίες είχαν διαταγή να

αποκλείσουν τις οδεύσεις π ρ ο ς τη Θεσσαλονίκη.

Κατά τ η ς τοποθεσίας τ ω ν Γιαννιτσών επιτέθη­

καν από το π ρ ω ί της 19ης Οκτωβρίου τα ελληνικά

τμήματα. Ύστερα από σ φ ο δ ρ ή σύγκρουση η τουρ­

κική τοποθεσία διασπάστηκε τόσο ανατολικά όσο

και δυτικά τ η ς λίμνης τ ω ν Γιαννιτσών. H νέα νίκη

ε π έ τ ρ ε ψ ε στον Ελληνικό Στρατό να κινηθεί σχε­

δόν α κ ω λ ύ τ ω ς π ρ ο ς τη Θεσσαλονίκη. H πόλη

π α ρ α δ ό θ η κ ε στις 23.00 τ η ς 26ης Οκτωβρίου 1912.

Στα χέρια του στρατού έπεσαν 26.000 Τούρκοι αιχ­

μάλωτοι, 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα και 1.200 ίπποι

μάχης. Ύστερα από 482 χρόνια σκλαβιάς η ελληνι­

κή Θεσσαλονίκη, η πόλη π ο υ έ φ ε ρ ε το όνομα της

α δ ε λ φ ή ς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, απελευθερω­

νόταν την ημέρα τ η ς γ ιορτής του πολιούχου της,

Αγίου Δημητρίου.

Δύο η μ έ ρ ε ς νωρίτερα ό μ ω ς , στην περιοχή του

Αμύνταιου Φλωρίνης, η 5η Μεραρχία π ο υ είχε απο­

σπαστεί από τη Στρατιά, αιφνιδιάστηκε από μικρό

τουρκικό τ μ ή μ α και διαλύθηκε, τ ρ ε π ό μ ε ν η σε άτα­

κτη φ υ γ ή ως την Κοζάνη. Χρειάστηκαν προσπά­

θειες δύο η μ ε ρ ώ ν για να ανασυγκροτηθεί η μεραρ­

χία και να αποτελέσει και πάλι μάχιμο σχηματισμό.

Τελικά η κατάσταση σταθεροποιήθηκε την 28η

Οκτωβρίου, ύστερα από την ε π έ μ β α σ η του διοικη­

τ ή τ ο υ Α π ο σ π ά σ μ α τ ο ς Ε υ ζ ώ ν ω ν Σ τ έ φ α ν ο υ Γεννά-

δη. Ο σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Γ ε ν ν ά δ η ς ανέλαβε με δια­

τ α γ ή τ η ς Στρατιάς τ η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η Τ μ ή μ α τ ο ς

Στρατιάς στο οποίο εντάχθηκαν το α π ό σ π α σ μ α του

και η 5η Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ .

Ύστερα από την α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Θεσσαλονί­

κης, η Στρατιά στράφηκε βορειοδυτικά π ρ ο ς τη

Δυτική Μακεδονία. Αφού νίκησε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς

στις μ ά χ ε ς του Κύμαιου και τ η ς Αρνισσας, η Στρα­

τιά π ρ ο ω θ ή θ η κ ε π ρ ο ς Φλώρινα και Καστοριά και

Page 58: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η ε π ι κ ή μ ά χ η σ τ ο Κιλ­

κ ί ς ( 1 9 - 2 0 Ι ο υ ν ί ο υ

1 9 1 3 ) , ό π ω ς π α ρ ο υ ­

σ ι ά ζ ε τ α ι α π ό τ ο ν

λ α ϊ κ ό κ α λ λ ι τ έ χ ν η τ η ς

ε π ο χ ή ς .

Η μ ά χ η τ ο υ Λ α χ α ν ά

σ ε γ κ ρ α β ο ύ ρ α τ η ς

ε π ο χ ή ς .

Page 59: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ε λ λ η ν ι κ ά τ μ ή μ α τ α δ ι α ­

σ χ ί ζ ο υ ν τ ο ν Σ τ ρ υ μ ό ν α

σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ η ς

Κ ρ έ σ ν α ς .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Α ν ά π α υ σ η Ε υ ζ ώ ν ω ν

σ τ η ν Α ε τ ο ρ ά χ η μ ε τ ά

τ η μ ά χ η . Μ έ τ ω π ο

Η π ε ί ρ ο υ ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 60: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Κ α τ α σ κ ε υ ή π ρ ό χ ε ι ρ ω ν

Θ έ σ ε ω ν γ ι α τ η ν τ ά ξ η

σ τ ο ι χ ε ί ω ν β α ρ έ ω ς

π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ ,

( φ ω τ . Π.Μ.;

Μ α χ η τ έ ς προ τ ο υ Μ π ι -

ζ α ν ί ο υ έ τ ο ι μ ο ι γ ι α

ε ξ ό ρ μ η σ η . Τ ο ο χ υ ρ ό

ύ ψ ω μ α " Μ π ι ζ ά ν ι " απο­

τ ε λ ο ύ σ ε τ μ ή μ α τ ο υ

σ υ ν ο λ ι κ ο ύ φ ρ ο υ ρ ι α -

κ ο ύ σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ ο ς

Ι ω α ν ν ί ν ω ν . Η ε π ί θ ε σ η

κ α τ ά τ ο υ Μ π ι ζ α ν ί ο υ

ξ ε κ ί ν η σ ε τ η ν 1-12-

1 9 1 2 κ α ι τ ο ο χ υ ρ ό

κ α τ ε λ ή φ θ η μ ε τ ά τ η ν

π τ ώ σ η τ ω ν Ι ω α ν ν ί ν ω ν

σ τ ι ς 2 1 - 2 - 1 9 1 3 .

( φ ω τ . Π.Μ.]

Page 61: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Ο Β α σ ι λ ι ά ς Α λ έ ξ α ν ­

δ ρ ο ς ε π ι θ ε ω ρ ε ί τ ο

Σ τ ρ α τ ό τ ο 1 9 1 7 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Μ ε τ α φ ο ρ ά Π ο λ ε μ ο φ ο ­

δ ί ω ν σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α .

Έξω από τ η ν Ε λ α σ σ ώ -

ν α . Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 62: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τ α ε λ λ η ν ι κ ά π υ ρ ο β ό ­

λ α β ο μ β α ρ δ ί ζ ο ν τ α ε κ

τ η ς κ α ν έ τ α ς τ ο Μ π ι ζ ά -

ν ι . 1 9 1 2 - 1 3 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Π υ ρ ο β ο λ η τ έ ς κ α τ ά

τ η ν ε κ π α ί δ ε υ σ η ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 63: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Σ κ ο π ό ς Γ έ φ υ ρ α ς

π ο τ α μ ο ύ Α ξ ι ο ύ ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε φ ο δ ο ς

τ ο υ Ε υ ζ ω ν ι κ ο ύ .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 64: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Δ ι μ ο ι ρ ί α Π ε ζ ι κ ο ύ κ α τ ά

τ η δ ι ά ρ κ ε ι α α ν α π α ύ σ ε ­

ω ς . Σ τ ο β ά θ ο ς δ ι α κ ρ ί ­

ν ε τ α ι σ υ σ κ ε υ ή ο π τ ι ­

κ ο ύ τ η λ έ γ ρ α φ ο υ ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς . Π ρ ο φ υ λ α κ έ ς ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 65: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Π υ ρ ο β ο λ ι κ ό σ ε δ ρ ά σ η

κ α τ ά τ ο υ ς Β α λ κ α ν ι ­

κ ο ύ ς Π ο λ έ μ ο υ ς ( 1 9 1 2 -

1 3 ) . Β ' Β α λ κ α ν ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς . Ε π ι χ ε ι ρ ή ­

σ ε ι ς σ τ η ν π ε δ ι ά δ α

Σ τ ρ ω μ ν ί τ σ α ς .

( φ ω τ . Π.Μ.)

παρά τη σθεναρή αντίσταση του εχθρού, μ έ σ ω τ η ς

διάβασης Πισοδερίου, εισήλθε στη Βόρειο Ή π ε ι ρ ο .

Την 7η Δεκεμβρίου, η ημιλαρχία τ η ς 3ης Μεραρ­

χίας α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ ε την Κορυτσά.

Οι Τούρκοι ό μ ω ς κατείχαν ακόμη τη νότια

Ή π ε ι ρ ο . Τελικά ύστερα από σειρά επιχειρήσεων,

περιορίστηκαν στην γ ύ ρ ω από τα Ιωάννινα περιο­

χή, στην οχυρή γ ρ α μ μ ή Μπιζανίου.

Μετά από την άφιξη εν ισχύσεων από τη Μακε­

δονία ανελήφθη γεν ική επίθεση π ο υ κατέληξε στη

δ ι ά σ π α σ η τ ο υ ε χ θ ρ ι κ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ . Τ η ν 21η

Φεβρουαρίου 1913, υ ψ ώ θ η κ ε η γαλανόλευκη στα

Ιωάννινα. Μέχρι την 5η Μαρτίου 1913, ο Ελληνικός

Στρατός είχε προελάσει ως το Τεπελένι . Στο μετα­

ξύ είχαν α π ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ε ί και τα νησιά του Ανατολι­

κού Αιγαίου.

Οι συνολικές απώλειες του Ελληνικού Στρατού

κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο έφτασαν τ ο υ ς

2.374 ν ε κ ρ ο ύ ς και τ ο υ ς 9.353 τραυματίες . Σ τ ο υ ς

αριθμούς αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι νεκροί

και οι τ ρ α υ μ α τ ί ε ς α π ό άλλες, πέρα τ η ς εχθρικής

δράσης αιτίες.

Χάρις στο αίμα τ ω ν παιδιών της η Ελλάδα,

μέσα σε π έ ν τ ε μ ή ν ε ς είχε διπλασιαστεί. Είχε επα­

νεντάξει στην αγκάλη τ η ς την Ή π ε ι ρ ο , το μεγαλύ­

τερο μέρος τ η ς Μακεδονίας και τα νησιά του Αιγαί­

ου, ε κ τ ό ς τ ω ν Δ ω δ ε κ α ν ν ή σ ω ν .

Page 66: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

i

Ω ρ ι α ί α σ τ ά σ η π ε ζ ι κ ο ύ

τ μ ή μ α τ ο ς .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς . Α ξ ι ό ς .

- ( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 67: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

1 4 - 7 - 1 9 1 9 . Π α ρ ί σ ι .

Π α ρ έ λ α σ η γ ι α τ η ν ί κ η

τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν σ τ η ν

Κ ε ν τ ρ ι κ ή Λ ε ω φ ό ρ ο

τ ο υ Π α ρ ι σ ι ο ύ ,

( φ ω τ . Π . Μ . )

Βουλγάρων ήταν επίσης βαριές. Σ υ ν ε λ ή φ θ η σ α ν

επίσης 2. 500 Βούλγαροι αιχμάλωτοι και κυριεύτη­

καν 19 πυροβόλα. Ακολούθησε νέα φ ο ν ι κ ή μάχη

στην περιοχή της λίμνης τ η ς Δοϊράνης, ό π ο υ και

πάλι με τη λόγχη ανατράπηκαν οι Βούλγαροι. Ακο­

λούθησαν ν έ ε ς σ φ ο δ ρ έ ς συγκρούσεις στη Μπου-

μπίνα, στην Κοπρίβλιανη, στα στενά τ η ς Κρέσνας

και στο Σιμιτλή, για να υ π ο χ ρ ε ω θ ο ύ ν οι Βούλγαροι

να αναγνωρίσουν την ήττα τους.

Ο νέος πόλεμος, αν και διήρκεσε έναν μόλις

μήνα, ήταν κατά πολύ αιματηρότερος του προη­

γ ο υ μ έ ν ο υ . Οι νεκροί του Ελληνικού Στρατού ξεπέ­

ρασαν τ ις 5.800 και οι τραυματίες έφτασαν τ ις

24.000 άνδρες. Ωστόσο χάρις στις θυσίες α υ τ έ ς

α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ θ η κ ε και η Ανατολική Μακεδονία και

προσωρινά η Δυτική Θράκη. Χάρις στις Μεγάλες

Δ υ ν ά μ ε ι ς ό μ ω ς , η Δυτική Θράκη π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ ε

στην η τ τ η μ έ ν η Βουλγαρία και η Βόρεια Ή π ε ι ρ ο ς

στο νεοσύστατο κρατικό μ ό ρ φ ω μ α π ο υ ονομάστη­

κε Αλβανία. H λήξη τ ω ν Βαλκανικών Π ο λ έ μ ω ν

βρήκε την Ελλάδα πανίσχυρη στα πλαίσια του

γεωπολιτ ικού της χ ώ ρ ο υ , με έναν ε μ π ε ι ρ ο π ό λ ε μ ο

στρατό με υψηλό φρόνημα, καλά εξοπλισμένο και

εφοδιασμένο. Σίγουρα υ π ή ρ ξ α ν προβλήματα, ειδι­

κά στον συντονισμό τ ω ν επιχε ιρήσεων, τα οποία

εν πολλοίς δεν επιλύθηκαν δραστικά ως το 1922

τουλάχιστον.

Διχασμός

Α μ έ σ ω ς μετά το π έ ρ α ς τ ω ν Βαλκανικών Πολέ­

μ ω ν , αποφασίστηκε νέα αναδιοργάνωση του στρα­

τού. Τον Αύγουστο του 1913 σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε μια

ακόμη μεραρχία, η 11η Μεραρχία Π ε ζ ι κ ο ύ , ε ν ώ

π ρ ο ς τα τέλη του ίδιου έτους ψ η φ ί σ τ η κ ε ο νέος

προσωρινός οργανισμός του στρατεύματος. Το

πεζικό α ν α σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε και περιελάμβανε τώρα

37 συντάγματα πεζ ικού και 5 συντάγματα ευζώ­

νων. Τα τελευταία είχαν την π ε ρ ί φ η μ η διπλή αρίθ­

μηση, δηλαδή το Ιο Σ ύ ν τ α γ μ α Ε υ ζ ώ ν ω ν έ φ ε ρ ε

παράλληλα και τον αριθμό 38 στη διάταξη μ ά χ η ς

του στρατού, το 2ο έ φ ε ρ ε τον αριθμό 39 ως το 5ο

π ο υ έ φ ε ρ ε τον αριθμό 42. Έ τ σ ι τα Συντάγματα

Ε υ ζ ώ ν ω ν αριθμούντο ως εξής 1/38, 2/39, 3/40, 4/41

και 5/42. Το όπλο του Ι π π ι κ ο ύ συγκροτείτο από 8

συντάγματα ι π π ι κ ο ύ και μία ανεξάρτητη επιλαρχία.

Τα 4 συντάγματα ι π π ι κ ο ύ συγκρότησαν τη Μεραρ­

χία Ι π π ι κ ο ύ τ ω ν δύο ταξιαρχιών ι π π ι κ ο ύ (η μία

ενεργή, η άλλη ε π ι σ τ ρ α τ ε υ ό μ ε ν η ) . Τα άλλα 4

συντάγματα εντάχθηκαν ως οργανικά στα νεοσυ-

γκροτημένα σώματα στρατού. Σε αυτά εντάχθηκαν

επίσης και τα συντάγματα πεδινού πυροβολικού,

ε ν ώ στις μεραρχίες διατέθηκαν ορειβατικά πυρο­

βόλα. Σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ α ν ε π ί σ η ς δύο συντάγματα

φ ρ ο υ ρ ι α κ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ ( Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς και

Page 68: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ματικούς ό π λ ω ν και σ ω μ ά τ ω ν . Από τα τελευταία,

πολλά μόλις το 1914 συστήθηκαν επίσημα.

Βάσει του π ρ ο σ ω ρ ι ν ο ύ οργανισμού η χώρα

διαιρέθηκε σε π έ ν τ ε στρατιωτικές περιοχές -μία

ανά σώμα στρατού.

Με την έναρξη του Α' Π α γ κ ο σ μ ί ο υ Πολέμου,

μετεκλήθη η γαλλική στρατιωτική αποστολή π ο υ

είχε προσφέρει πολλά στην αναγέννηση του Ελλη­

νικού Στρατού.

Από τα τέλη του 1913 επίσης, έγινε συστηματι-

Σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς Ε λ λ ά ­

δ α ς σ τ ο ν Α ' Π α γ κ ό ­

σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο .

Π α ρ έ λ α σ η τ μ ή μ α τ ο ς

Δ ι α β ι β α σ τ ώ ν ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Από τ η ν ε π ι θ ε ώ ρ η σ η

τ μ ή μ α τ ο ς Σ τ ρ α τ ο ύ τ η ς

Ε θ ν ι κ ή ς Α μ υ ν α ς σ τ η

Μ α κ ε δ ο ν ί α α π ό τ ο ν

Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο Β ε ν ι ζ έ λ ο .

Δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι ο Σ τ ρ α τ η ­

γ ό ς R e q n a n d .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 69: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Τ υ φ ε κ ι ο φ ό ρ ο ς π ε ζ ι ­

κ ο ύ τ ο 1 9 2 1 . Φ ο ρ ά τ η

δ ι ά σ η μ η χ α κ ί σ τ ο λ ή

κ α ι ε ί ν α ι ο π λ ι σ μ έ ν ο ς

μ ε τ υ φ έ κ ι ο Μ ά ν ν λ ι ­

χ ε ρ . Φ έ ρ ε ι γ α λ λ ι κ ο ύ

τ ύ π ο υ ε ξ ά ρ τ η σ η κ α ι

κ ρ ά ν ο ς τ ύ π ο υ

« Α ν τ ρ ι ά ν » . ( Π ί ν α κ α ς

τ ο υ Σ τ έ λ ι ο υ Ν ι γ δ ι ό -

π ο υ λ ο υ . )

Page 70: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

κράτη με σύνορα στην περιοχή του Ο λ ύ μ π ο υ . Ακο^

λούθησαν ταραχές. Στην Αθήνα συμμαχικό αποβα­

τικό άγημα, από τον στόλο π ο υ ναυλουχούσε στο

Φάληρο, α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ τ η κ ε με τα όπλα ε π ι τ υ χ ώ ς . Ο

ναυτικός αποκλεισμός τ η ς ΑΝΤΑΝΤ ό μ ω ς προκά­

λεσε λοιμό στην "παλαιά" Ελλάδα. H διορισμένη

από τον βασιλιά Κωνσταντίνο κυβέρνηση αναγκά­

στηκε, υ π ό τη σ υ μ μ α χ ι κ ή πίεση, να εκδόσει διά­

ταγμα αποστράτευσης. H κατάσταση ωστόσο εξα­

κολουθούσε να είναι έ κ ρ υ θ μ η .

Στη Θεσσαλονίκη, με την ενίσχυση τ ω ν Συμ­

μάχων, ο Βενιζέλος ως το Φεβρουάριο του 1917

συγκρότησε το Σ ώ μ α Στρατού τ η ς Ε θ ν ι κ ή ς Αμύ-

Ά ν δ ρ ε ς τ ο υ η ρ ω ι κ ο ύ

5 / 4 2 Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς

Ε υ ζ ώ ν ω ν σ τ ο Π α τ τ α ζ -

λί. Δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι τ α

γ α λ λ ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς

ο λ τ τ ο τ τ ο λ υ δ ό λ α Σ ω σ ά

υ π ο δ . 1 9 1 5 .

( φ ω τ . Π.Μ.)

Τ ά ξ η π ο λ υ β ό λ ο υ

Σ β ά ρ τ σ λ ο ζ σ τ η γ ρ α μ ­

μ ή μ ά χ η ς . ( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 71: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Α ν δ ρ ε ς τ η ς 2 η ς

Μ ε ρ α ρ χ ί α ς Π ε ζ ι κ ο ύ σ ε

χ α ρ α κ ώ μ α τ α , κ ά π ο υ

σ τ ο μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ό

μ έ τ ω π ο ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

νης. Απεχελείχο από χρεις μεραρχίες, χη Μεραρχία

Κρήχης, χη Μεραρχία Σ ε ρ ρ ώ ν και χη Μεραρχία

Αρχιπελάγους. Αίγο πριν χην επίσημη είσοδο χης

Ελλάδας σχον πόλεμο, η Σχραχιά Ε θ ν ι κ ή ς Α μ ύ ν η ς

έφχασε να αριθμεί 55.000 άνδρες.

H Μεραρχία Σ ε ρ ρ ώ ν (η π ρ ώ η ν 6η Μεραρχία

0 Κ ύ π ρ ι ο ς ε π ί λ α ρ χ ο ς

Ι ω ά ν ν η ς Τ σ α γ γ α ρ ί δ η ς ,

έ ν α ς από τ ο υ ς χ ι λ ι ά ­

δ ε ς ή ρ ω ε ς τ η ς

Μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ή ς

Ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Πεζικού) ήχαν η π ρ ώ χ η π ο υ συμμεχείχε σχις επι­

χειρήσεις χου Μακεδόνικου Μεχώπου, χο Μάιο

χου 1917 (Καχάληψη Ραβίνε).

Τον Ιούνιο χου 1917, μεχά χον εξαναγκασμό σε

παραίχηση χου Κωνσχανχίνου, ο Βενιζέλος επέ-

σχρεψε σχην Αθήνα. H Ελλάδα ε π α ν ε ν ώ θ η κ ε και

κήρυξε χον πόλεμο σχις Κενχρικές Δυνάμεις . Αμέ­

σ ω ς μεχά καχεβλήθη προσπάθεια ανασύνχαξης

χου σχραχού για να πολεμήσει σχο πλευρό χ ω ν

δ υ ν ά μ ε ω ν χης ΑΝΤΑΝΤ. Το όλο έργο ανέλαβε γαλ­

λική σχραχιωχική αποσχολή υ π ό χους σχραχηγούς

Μ π ρ ε κ έ αρχικά και Μπορνχώ αργόχερα. Αποφασί-

σχηκε η συγκρόχηση δύο σ ω μ ά χ ω ν σχραχού, χα

οποία, μαζί με χο Σ ώ μ α Ε θ ν ι κ ή ς Αμυνας, θα

συγκροχούσαν σχραχιά. Κάθε σώμα θα περιελάμ­

βανε χρεις μεραρχίες. Κάθε μεραρχία θα διέθεχε

χρία συνχάγμαχα πεζικού, χρεις μοίρες πυροβολι­

κού και μία μοίρα πυροβολικού υποσχήριξης πεζι­

κού, μία ημιλαρχία ιππικού, δύο λόχους μηχανικού

και υπηρεσίες . Διαχέθηκαν μεγάλες ποσόχηχες

γαλλικού κ υ ρ ί ω ς οπλισμού, ό π ω ς χυφέκια Αεμπέλ,

οπλοπολυβόλα Σωσά υ π ο δ ε ί γ μ α χ ο ς 1915, πολυβόλα

Σενχ Εχιέν, χυφέκια με μηχανισμό εκχόξευσης

ο π λ ο β ο μ β ί δ ω ν Αεμπέλ κλπ. Κάθε χάγμα διέθεχε

χώρα χρεις λόχους χ υ φ ε κ ι ο φ ό ρ ω ν και έναν λόχο

πολυβόλων. 'Εχσι κάθε χάγμα μ π ο ρ ο ύ σ ε να παρα-

χάξει 18-24 οπλοπολυβόλα και 8-12 πολυβόλα. Επί­

σης 40 άνδρες ανά λόχο εφοδιάσχηκαν με χυφέκια

Λεμπέλ με μηχανισμό εκχόξευσης οπλοβομβίδων.

Το Πυροβολικό ενισχύθηκε επίσης με 76 νέα

χαχυβόλα πυροβόλα χων 75 χλσχ. Αυχή χην περίο­

δο χ ο ρ η γ ή θ η κ α ν για π ρ ώ χ η φορά κράνη σχον

Ελληνικό Σχραχό. Ή χ α ν γαλλικής π ρ ο έ λ ε υ σ η ς

χ ύ π ο υ Ανχριάν.

Το ηθικό ωσχόσο χου σχραχού δεν ήχαν υψηλό

εξαιχίας χου διχασμού. Σχην 3η Μεραρχία εκδηλώ­

θηκε ακόμα και αιμαχηρό σχασιακό κίνημα. Οι

σ υ ν έ π ε ι ε ς χης διχόνοιας ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν πολύ πιο

ένχονα αργόχερα και οδήγησαν σχη μικρασιαχική

καχασχροφή.

Το Μάϊο χου 1918 χο Σ ώ μ α Ε θ ν ι κ ή ς Α μ ύ ν η ς

επιχέθηκε καχά χης από χους Γερμανοβουλγάρους

καχεχομένης εξέχουσας χου Σκρα. Ύσχερα από

σ φ ο δ ρ ή σύγκρουση οι ελληνικές δ υ ν ά μ ε ι ς έκαμ­

ψ α ν χην εχθρική ανχίσχαση και π ρ ο ω θ ή θ η κ α ν ε π ί

μ ε χ ώ π ο υ μ ή κ ο υ ς 12 χιλιομέχρων. H νίκη αυχή είχε

κ υ ρ ί ω ς επίδραση ε π ί χου ηθικού χων ελληνικών

δ υ ν ά μ ε ω ν . 'Εχσι, όχαν χην 1η Σ ε π χ ε μ β ρ ί ο υ 1918

άρχισε η γενική σ υ μ μ α χ ι κ ή επίθεση σχο Μακεδό­

νικο Μέχωπο, ο Ελληνικός Σχραχός δ ε ν έδωσε

α π λ ώ ς χο παρόν, αλλά πολέμησε με εξαιρεχική γεν-

ναιόχηχα. Ελληνικές δ υ ν ά μ ε ι ς σ υ μ μ ε χ ε ί χ α ν σε

όλες χις επιχειρήσεις, ενχεχαγμένες σε συμμαχι-

Page 72: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η Ελλάδα των δυο ηπείρων

και των πέντε θαλασσών

Στις 2 Μαΐου 1919, ύστερα α π ό συμμαχική

εντολή, τμήματα τ η ς 1ης Μεραρχίας Π ε ζ ι κ ο ύ απο­

βιβάστηκαν στην π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ η ς Ιωνίας Σ μ ύ ρ ν η .

Αρχιζε έτσι ένας ε π ι κ ό ς α γ ώ ν α ς π ο υ έμελλε να

διαρκέσει τρία χρόνια και να στοιχίσει, ελέω Συμ­

μ ά χ ω ν και ελληνικής διχόνοιας, π ο τ α μ ο ύ ς ελληνι­

κού αίματος. Από την π ρ ώ τ η κιόλας στιγμή τα

ελληνικά τμήματα αντ ιμετώπισαν ένοπλη αντίστα­

ση.

Το 2ο Τάγμα του 1/38 Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Ε υ ζ ώ ν ω ν

δέχτηκε πυρά κ α θ ώ ς παρήλαυνε στους δ ρ ό μ ο υ ς

τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς υ π ό τις ε π ε υ φ η μ ί ε ς τ ω ν Χριστιανών

κατοίκων της. Από τα πυρά έπεσαν νεκροί οι

Ε ύ ζ ω ν ε ς Βασίλειος Δάλαρης και Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Παπα-

Έ λ λ η ν ε ς ά μ α χ ο ι

σ φ α γ μ έ ν ο ι α π ό τ ο υ ς

Τ ο ύ ρ κ ο υ ς σ τ ο Π α π α ζ -

λ ί τ ο 1 9 1 9 . Ο ι ε λ λ η ν ι ­

κοί μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ο ί π λ η ­

θ υ σ μ ο ί υ π έ φ ε ρ α ν τ α

π ά ν δ ε ι ν α α π ό τ η ν

τ ο υ ρ κ ι κ ή β α ρ β α ρ ό τ η τ α

σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι π τ ώ ­

σ ε ι ς . Τ ο κ ε μ α λ ι κ ό

κ α θ ε σ τ ώ ς ω σ τ ό σ ο

σ υ σ τ η μ α τ ο π ο ί η σ ε

τ ο υ ς δ ι ω γ μ ο ύ ς ε π ι δ ι ώ ­

κ ο ν τ α ς τ η ν ε θ ν ι κ ή

ε κ κ α θ ά ρ ι σ η τ ω ν μ η

μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ι κ ώ ν π λ η ­

θ υ σ μ ώ ν , ( φ ω τ . Π.Μ.)

Τ ο 5 / 4 2 Σ ύ ν τ α γ μ α

Ε υ ζ ώ ν ω ν τ ο υ σ υ ν τ α γ ­

μ α τ ά ρ χ η Ν ι κ ό λ α ο υ

Π λ α σ τ ή ρ α , υ π ή ρ ξ ε

ί σ ω ς η πιο ξ α κ ο υ σ τ ή

μ ο ν ά δ α τ ο υ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ

Σ τ ρ α τ ο ύ σ τ η Μ ι κ ρ ά

Α σ ί α . Μ ε ε ν τ ο λ ή τ ο υ

δ ι ο ι κ η τ ή τ ο υ τ ο

σ ύ ν τ α γ μ α ο ρ γ ά ν ω σ ε

κ α ι τ μ ή μ α ιππικού. Ο ι

έ φ ι π π ο ι ε ύ ζ ω ν ε ς ε κ τ ε ­

λ ο ύ σ α ν α π ο σ τ ο λ έ ς

α ν α γ ν ώ ρ ι σ η ς τ ο υ

σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς κ α ι ή τ α ν

ο ι π ρ ώ τ ο ι που κ α τ α ­

δ ί ω κ α ν τ ο ν η τ τ η μ έ ν ο

ε χ θ ρ ό . Π ο λ ε μ ο ύ σ α ν

σ υ ν ή θ ω ς π ε ζ ο ί , ό π ω ς

α κ ρ ι β ώ ς ο ι δ ρ α γ ώ ν ο ι

τ ο υ 1 7 ο υ α ι ώ ν α ,

( φ ω τ . Π.Μ.)

Page 73: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Η πόλη του Αφιόν

Καραχισάρ.

(φωτ. Π.Μ.)

Το Εσκί Σεχήρ, το

βυζαντινό Δορύλαιο.

Γύρω από την πόλη

αυτή διεξήχθησαν

σφοδρές, νικηφόρες

για τον Ελληνικό

Στρατό, μάχες,

(φωτ. Π.Μ.)

Page 74: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

κώστας. Ή τ α ν οι πρώτοι Έ λ λ η ν ε ς στρατιώτες π ο υ

έπεσαν στη γη τ η ς Ιωνίας.

Λ ό γ ω τ η ς α υ ξ α ν ό μ ε ν η ς έ ν τ α σ η ς , ω ς τ ο ν

Φεβρουάριο του 1920, οι ελληνικές δ υ ν ά μ ε ι ς στη

Μικρά Ασία είχαν αυξηθεί σε έξι μεραρχίες. Τα δύο

σώματα στρατού, το Α' (1η και 2α Μεραρχίες) και

το Σ μ ύ ρ ν η ς (13η Μεραρχία, Μεραρχία Σ μ ύ ρ ν η ς ,

Μεραρχία Κ υ δ ω ν ι ώ ν και Μεραρχία Αρχιπελάγους)

συγκρότησαν τη Στρατιά Κατοχής Μικρός Ασίας.

Το καλοκαίρι του 1920, υ π ό τις ευλογίες τ ω ν

Σ υ μ μ ά χ ω ν , ο Ελληνικός Στρατός επέκτε ινε τη

ζώνη κατοχής π ρ ο ς τα βόρεια καταλαμβάνοντας

την Πάνορμο, τα Μουδανιά, και την Προύσα. Στο

κέντρο είχε καταληφθεί το Αξάριο, η Φιλαδέλφεια,

και το Σαλιχλή.

Από την αρχή ωστόσο παρουσιάστηκαν πρα­

κτικές δυσκολίες. Η π ρ ώ τ η αφορούσε τον ανεφο­

διασμό του στρατού σε σ υ ν δ υ α σ μ ό με την παν-

σπερμία του υλικού. Υπήρχαν τουλάχιστον τέσσε­

ρις διαφορετικοί τύποι τ υ φ ε κ ί ω ν , τρεις διαφορετι­

κοί τύποι πολυβόλων και πολλοί περισσότεροι

πυροβόλων, αναμεμιγμένοι στις μεραρχίες. H δεύ­

τερη δυσκολία αφορούσε το μ ή κ ο ς του μ ε τ ώ π ο υ

το οποίο ήταν πολύ ε κ τ ε τ α μ έ ν ο για να κρατείται

ε π α ρ κ ώ ς και η τρίτη είχε να κάνει με την ελαττω­

ματική επικοινωνία του αρχηγείου της Στρατιάς

στη Σ μ ύ ρ ν η με τ ις α π ο μ α κ ρ υ σ μ έ ν ε ς μ ο ν ά δ ε ς της.

Ωστόσο, ως το Νοέμβριο του 1920 και παρά το

φλερτ τ ω ν Γάλλων και Ιταλών Σ υ μ μ ά χ ω ν με τον

Κεμάλ, η κατάσταση εξελισσόταν σχετικά ευνοϊκά

για τα ελληνικά συμφέροντα. H εκλογική ήττα

ό μ ω ς του Ελευθερίου Βενιζέλου -1η Νοεμβρίου

1920- ήταν το έναυσμα για το ξέσπασμα τ η ς θύελ­

λας, η οποία εντάθηκε μετά την ε π ι σ τ ρ ο φ ή του

Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο τον Δεκέμ­

βριο του ίδιου έτους. Πολλοί φιλοβενιζελικοί αξιω­

ματικοί, μεταξύ τ ω ν ο π ο ί ω ν και ο διοικητής τ η ς

Άνδρες του 3ου

Συντάγματος Ιππικού

στο Εσκί Σεχήρ.Το

Σύνταγμα διακρίθηκε

ιδιαίτερα στη μάχη

του Εσκί Σεχήρ.

(φωτ. Π.Μ.)

Στρατιάς Μικράς Ασίας, Αεωνίδας Π α ρ α σ κ ε υ ό π ο υ - Αποβίβαση του 1/38

λος, α π ο χ ώ ρ η σ α ν από το στράτευμα. Οι πλέον Συντάγματος Ευζώ-

φανατικοί κ α τ έ φ υ γ α ν στην Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο ύ π ο λ η νων στη Σμύρνη.

(φωτ. Π.Μ.)

Αποβίβαση του 1/38

Συντάγματος Ευζώ­

νων στη Σμύρνη,

(φωτ. Π.Μ.)

Page 75: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Το πεζικό σε δράση

στο Γιλντίζ Νταγ.

(φωτ. Π.Μ.)

Εύζωνες εφορμούν

κατά του εχθρού. Ορι­

σμένοι φορούν κράνη.

(φωτ. Π.Μ.)

Page 76: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

Σ ώ μ α Σ μ ύ ρ ν η ς , ήταν η διερεύνηση τ ω ν δυνατοτή­

τ ω ν του κεμαλικού στρατού. Μετά από αντιπερι-

σπαστική ενέργεια του Α' Σ ώ μ α τ ο ς Στρατού, το Γ '

Σ ώ μ α (7η και 10η Μεραρχίες) εξόρμησε κατά του

εχθρού και από τις π ρ ώ τ ε ς ώ ρ ε ς ανέτρεψε τις

ασθενείς αρχικά αντιστάσεις του. Την 27η Δεκεμ­

βρίου η 7η Μεραρχία ε π ι τ έ θ η κ ε στις ο χ υ ρ ω μ έ ν ε ς

τ ο υ ρ κ ι κ έ ς δυνάμεις στη γ ρ α μ μ ή Κοβαλίτσα- Ακπι-

Τα υψώματα του Καλέ

Γκρότο. Εδώ διεξή­

χθησαν οι φονικότε-

ρες μάχες του πολέ­

μου, (φωτ. Π.Μ.)

νας και τις α ν έ τ ρ ε ψ ε ύστερα από σ φ ο δ ρ ό αγώνα,

π ο υ διήρκεσε ως την 28η. Την ε π ο μ έ ν η το Σ ώ μ α

π ή ρ ε το δρόμο τ η ς ε π ι σ τ ρ ο φ ή ς και ο Κεμάλ συνε­

χάρη το διοικητή τ η ς περιοχής Ισμέτ Ινονού για τη

"νίκη" του. Την ά π ο ψ η του δ υ σ τ υ χ ώ ς υιοθέτησαν

και υ ιοθετούν οι περισσότεροι Δυτικοί ιστορικοί

ως τις μ έ ρ ε ς μας, π ι σ τ ώ ν ο ν τ α ς έτσι τον τουρκικό

στρατό με μια α ν ύ π α ρ κ τ η νίκη.

Εφοδιοπομπές διέρχο­

νται πλωτή γέφυρα,

κατά τη διάρκεια της

προέλασης του στρα­

τού μας στην καρδιά

της Ανατολίας,

(φωτ. Π.Μ.)

Page 77: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

H ε π ι θ ε τ ι κ ή αναγνώριση του Γ' Σ ώ μ α τ ο ς έπει­

σε το νέο διοικητή τ η ς Στρατιάς Μικρός Ασίας ότι

χρειαζόταν η ανάληψη μεγάλης κλίμακος επιθετι­

κ ή ς επιχε ίρησης για τη συντριβή τ ω ν κεμαλικών

δ υ ν ά μ ε ω ν . Κύριοι στόχοι ήταν οι πόλεις βάσεις

τ ω ν Κεμαλικών, Εσκί-Σεχήρ, Κιουτάχεια και Αφιόν

Καραχισάρ. Για το σ κ ο π ό αυτό η Στρατιά ενισχύ­

θηκε και η δ ύ ν α μ η τ η ς ανήλθε σε 220.000 μάχι­

μ ο υ ς άνδρες. Ιδιαίτερη προσπάθεια κατεβλήθη για

την ομογενοποίηση του οπλισμού ανά μεραρχία.

Εννέα μεραρχίες εξοπλίστηκαν με τ υ φ έ κ ι α Μάν-

νλιχερ, μία με Μάουζερ και μία με Λεμπέλ. Οι βοη­

θητικές μ ο ν ά δ ε ς εξοπλίστηκαν με τ υ φ έ κ ι α Μάου­

ζερ και Γκρα. Αγοράστηκαν επίσης 150 πολυβόλα

(Γ ' Σ ώ μ α Στρατού). Την 25η Μαρτίου ό μ ω ς , τα

ελληνικά τμήματα α δ υ ν α τ ώ ν τ α ς να διατηρήσουν

επ 'αόριστον τις ν έ ε ς τ ο υ ς θέσεις, σ υ μ π τ ύ χ θ η κ α ν

στις θέσεις εκκίνησης τους. H διοίκηση της Στρα­

τιάς ό μ ω ς ε κ π ό ν η σ ε νέο σχέδιο π ο υ προέβλεπε

την π ε ρ ι κ ύ κ λ ω σ η και καταστροφή τ ω ν κεμαλικών

δ υ ν ά μ ε ω ν στη γ ρ α μ μ ή Ε σ κ ί Σεχήρ-Αφιόν Καραχι­

σάρ. H Στρατιά θα κινείτο σε δύο κύριους άξονες.

Βόρεια, με αντικειμενικό σ κ ο π ό το Ε σ κ ί Σεχήρ, θα

κινούντο το Γ' Σ ώ μ α Στρατού (7η και 10η Μεραρ­

χίες και ένα σύνταγμα της 11ης Μεραρχίας) και το

Βόρειο Σ υ γ κ ρ ό τ η μ α Μεραρχιών (3η και 11η Μεραρ­

χίες). Νότια θα επιτ ίθεντο τα Α' και Β' Σ ώ μ α τ α

Στρατού, το Νότιο Σ υ γ κ ρ ό τ η μ α Μεραρχιών και ένα

Χαρτογραφικό από­

σπασμα του Γ' Σώμα­

τος Στρατού,

(φωτ. Π.Μ.)

Σβάρτσλοζ, 20.000 τυφέκια Λεμπέλ, τόννοι πυρο-

μαχτκών και 1.750 αυτοκίνητα. Έ γ ι ν ε επίσης προ­

μήθεια 37 βαρέων π υ ρ ο β ό λ ω ν τ ω ν 105, 120 και 155

χλστ. και αριθμού ορειβατικών π υ ρ ο β ό λ ω ν ικανού

να εξοπλίσει 8 πυροβολαρχίες. Παράλληλα ιδρύθη­

καν νέες α π ο θ ή κ ε ς υλικού, αρτοποιεία και νοσοκο­

μεία. Ωστόσο δεν ήταν όλα ρόδινα και ο αριθμός

τ ω ν α ν υ π ό τ α κ τ ω ν άρχισε να αυξάνεται επικίνδυνα.

Την 9η Μαρτίου τα Α' και Γ' Σ ώ μ α τ α Στρατού

με π έ ν τ ε μεραρχίες και την Ταξιαρχία Ι π π ι κ ο ύ επι­

τέθηκαν. Ως την 14η Μαρτίου τα ελληνικά τμήμα­

τα έφτασαν ως το Αφιόν Καραχισάρ (Α' Σ ώ μ α

Στρατού) και την τοποθεσία Ακπναρ-Κοβαλίτσα

ανεξάρτητο κλιμάκιο, με π υ ρ ή ν α την 9η Μεραρχία.

Συνολικά θα επιτ ίθεντο 10 μεραρχίες και μια

Ταξιαρχία Ιππικού. Οι απέναντι τουρκικές δυνά­

μεις υπολογίζονταν σε 12 μεραρχίες και 4 Μεραρ­

χίες Ι π π ι κ ο ύ .

H μεγάλη επίθεση άρχισε την 25η Ιουνίου 1921

και σημείωσε εξ αρχής σημαντική πρόοδο. Στο

νότιο τ μ ή μ α του μ ε τ ώ π ο υ οι Τούρκοι εκγατέλει-

iygv το Αφιόν Καραχισάρ π ο υ κ α τ ε λ ή φ θ η αμαχητί

την 30η Ιουνίου από τμήματα τ η ς 4ης Μεραρχίας.

Στο βόρειο τ μ ή μ α του μ ε τ ώ π ο υ ό μ ω ς , τα ελληνικά

στρατεύματα α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν λυσσαλέα αντίσταση

από Τ ο ύ ρ κ ο υ ς π ο υ π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν α π ε γ ν ω σ μ έ ν α

Page 78: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

π ο τ α μ ο ύ . Την 1η Αυγούστου τα Α', Β' και Γ' Σώμα­

τα Στρατού με 9 μεραρχίες και μια ταξιαρχία ιππι­

κ ο ύ κινήθηκαν και πάλι ανατολικά. Νέος στόχος η

Αγκυρα!

Ύστερα από ιδιαίτερα ε π ί π ο ν η πορεία και υ π ό

τη συνεχή παρενόχληση τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν τ μ η μ ά τ ω ν τα

ελληνικά στρατεύματα διέσχισαν τον Σαγγάριο και

από την 10η Αυγούστου άρχισαν την επίθεση κατά

τ η ς κύριας τοποθεσίας αντίστασης του εχθρού. Οι

Τούρκοι είχαν οργανώσει την άμυνα τ ο υ ς σε πολύ

μεγάλο βάθος με επάλληλες σειρές χ α ρ α κ ω μ ά τ ω ν ,

Τιμητικό άγημα στην

πόλη του Αξαρίου. Οι

άνδρες φέρουν κράνη

τύπου «Αντριάν» και

τυφέκια Μάννλιχερ.

(φωτ. Π.Μ.)

Ουλαμός πολυβόλων

τιου 1/38 Συντάγματος

Ευζώνων, (φωτ. Π.Μ.)

Page 79: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

πολυβολεία και θέσεις πυροβολικού. Γνωρίζοντας

ο Κεμάλ ότι έδινε τον υ π έ ρ π ά ν τ ω ν αγώνα έταξε

πολυβόλα π ί σ ω από τ ις α μ υ ν τ ι κ έ ς θέσεις του στρα­

τού του με την εντολή να βάλουν κατά τ ω ν υπο­

χ ω ρ ο ύ ν τ ω ν !

Ε π ί δύο σχεδόν ε β δ ο μ ά δ ε ς διεξήχθησαν οι

πλέον φ ο ν ι κ έ ς μ ά χ ε ς του πολέμου. Στο Πολατλί

και στο Κάλε Γκρότο, ο Κεμάλ υπολόγιζε να ανοί­

ξει τον τ ά φ ο της Ελλάδας, ό π ω ς είπε. Υπολόγιζε

ό μ ω ς χωρίς την ελληνική ψ υ χ ή και λόγχη. Οι 5η, η

9η και η 13η Μεραρχίες εξόρμησαν με απίστευτο

θάρρος π ρ ο ς τις οχυρές εχθρικές θέσεις στο φαλα­

κρό βουνό. Το 5/42 Σ ύ ν τ α γ μ α Ε υ ζ ώ ν ω ν του Πλα­

στήρα, το 2ο Σ ύ ν τ α γ μ α Π ε ζ ι κ ο ύ του συνταγματάρ-

Σίγουρα δεν ήταν θέμα θέλησης, ό π ω ς αναφέ­

ρει στο βιβλίο του ο Ξ ε ν ο φ ώ ν Στρατηγός, θ έ λ η σ η

υ π ή ρ χ ε , ό π ω ς υ π ή ρ χ ε και θάρρος. Υπήρχε ό μ ω ς

και κ ό π ω σ η και έλλειψη ε φ ο δ ί ω ν και αντικαταστά­

σεων. Δύο μεραρχίες είχαν σταλεί τις π α ρ α μ ο ν έ ς

τ η ς ε π ί θ ε σ η ς στην Ανατολική Θράκη και ο αριθμός

τ ω ν α ν υ π ό τ α κ τ ω ν ξεπέρασε τις 100.000 άνδρες.

Εξίσσου μεγάλος ήταν και ο αριθμός τ ω ν λιποτα­

κτών. Στην Κρήτη σ η μ ε ι ώ θ η κ α ν ακόμα και αιμα­

τηρά επεισόδια και συγκρούσεις μεταξύ αποσπα­

σ μ ά τ ω ν του στρατού και της Χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή ς κατ

α ν υ π ό τ α κ τ ω ν . Δ υ σ τ υ χ ώ ς τα θλιβερά αυτά φαινό­

μενα είχαν, εν πολλοίς να κάνουν με την αέναη δια­

μάχη βασιλοφρόνων και βενιζελικών. H αποτυχία

χη Ζήρα, η Επιλαρχία του Κυπρίου επιλάρχου

Τσαγγαρίδη, ξεφώλιασαν από κάθε θέση τ ο υ ς

Τ ο ύ ρ κ ο υ ς . Ο "Αέρας" του Ελληνικού Στρατού τ ο υ ς

παρέσυρε. Ο ίδιος ο Κεμάλ ε π έ σ τ ρ ε ψ ε στην Αγκυ­

ρα μ ε λ ε τ ώ ν τ α ς την ε κ κ έ ν ω σ η τους. Στο Κάλε

Γκρότο η γαλανόλευκη στήθηκε π ε ρ ί φ α ν η . Σ τ ο

Τ ο υ ρ μ π ε τ ε π έ το 34ο Σύνταγμα Π ε ζ ι κ ο ύ πολέμησε

μόνο του δύο τ ο υ ρ κ ι κ έ ς μεραρχίες ! Το Αρντίζ

Νταγ, το Τσαλ Νταγ, όλα τα φοβερά υ ψ ώ μ α τ α

κατελήφθησαν. Ως και η π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α του αρχαίου

βασιλιά Μήδα, το Γόρδιο, βρισκόταν στην κατοχή

του Ελληνικού Στρατού. H Άγκυρα βρισκόταν 60

π ε ρ ί π ο υ χιλιόμετρα ανατολικότερα, δεν κατελήφθη

ό μ ω ς ποτέ .

ό μ ω ς κ α τ ά λ η ψ η ς τ η ς Αγκυρας βαραίνει και την

ηγεσία τ η ς Στρατιάς. Ο συντονισμός τ ω ν ενεργει­

ών μεταξύ τ ω ν σ χ η μ α τ ι σ μ ώ ν ήταν προβληματικός.

Σε πολλές π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς οι κατά μ έ τ ω π ο επιθέσεις

θα μ π ο ρ ο ύ σ α ν να α π ο φ ε υ χ θ ο ύ ν με στοιχειώδεις

υ π ε ρ κ ε ρ ω τ ι κ ο ύ ς ελιγμούς, ε ν ώ ακόμα και σε περί­

π τ ω σ η ε π ι τ υ χ ο ύ ς κ α τ ά λ η ψ η ς της Αγκυρας ήταν

βέβαιο π ω ς ο Ελληνικός Στρατός δεν θα μπορού­

σε να παραμείνει για πολύ εκεί.

Τελικά η Στρατιά έδωσε την εντολή οπισθοχώ­

ρησης στη γ ρ α μ μ ή Εσκί Σεχήρ, Κιουτάχεια, Αφιόν

Καραχισάρ. Οι Τούρκοι ακολούθησαν διστακτικά.

Απέναντι από το Αφιόν Καραχισάρ ό μ ω ς συγκέ­

ντρωσαν εννέα μεραρχίες τ ο υ ς με σ κ ο π ό να επιτε-

Το αρχαιολογικό από­

σπασμα της Στρατιάς

Μικρός Ασίας κατά τη

διάρκεια ανασκαφών.

(φωτ. Π.Μ.)

Page 80: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

f

θ ο ύ ν κατά του Α' Σ ώ μ α τ ο ς Στρατού. Το Σ ώ μ α

ό μ ω ς τ ο υ ς πρόλαβε και με επιτυχή επίθεση τ ο υ ς

διασκόρπισε.

Ύστερα από την μεγάλη επίθεση ακολούθησε

μία περίοδος "αμαρτωλής ησυχίας" που διήρκησε

ως τον Αύγουστο του 1922. Μικρής κλίμακας επι­

χειρήσεις μόνο σημειώνονταν. Ό λ ο αυτό το διά­

στημα οι Τούρκοι ενίσχυσαν τις θέσεις τ ο υ ς σε

πολιτικό και στρατιωτικό ε π ί π ε δ ο . Αντίθετα η

Ελλάδα, α π ο μ ο ν ω μ έ ν η δ ιεθνώς, με τεράστια οικο­

νομικά βάρη και έναν στρατό πολεμούντα ε π ί 10

χρόνια, είχε αποστραγγιστε ί από τις ζ ω τ ι κ έ ς τ ις

δυνάμεις και δεν υ π ή ρ χ ε και η ισχυρή προσωπικό­

τητα π ο υ θα τ η ς έδινε νέα ώ θ η σ η .

Τον Ιούνιο του 1922 σ η μ ε ι ώ θ η κ ε νέα αναδιάτα­

ξη τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν του στρατού. Οι σ τ α θ μ ε ύ ο υ σ ε ς

στη Οράκη δ υ ν ά μ ε ι ς εντάχθηκαν στο Δ' Σ ώ μ α

Στρατού, ε ν ώ στη Στρατιά Μικρός Ασίας στην

οποία υ π ή χ θ η και το Δ' Σώμα, κ α τ α ρ γ ή θ η κ α ν τα

διάφορα σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ α και όλες οι μεραρχίες

εντάχθηκαν στα Α', Β' και Γ' Σ ώ μ α τ α Στρατού. Την

13η Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι εξαπέλυσαν σφο­

δρή επίθεση κατά τ ω ν ελληνικών θ έ σ ε ω ν στο

Αφιόν Καραχισάρ. Το ελληνικό μ έ τ ω π ο διασπάται.

Παρόλα αυτά η κατάσταση δεν δικαιολογούσε

πανικό. Και πάλι ό μ ω ς δεν υ π ή ρ ξ ε συντονισμός

και επικοινωνία μεταξύ τ ω ν σχηματισμών, οι διοι­

κ η τ έ ς τ ω ν ο π ο ί ω ν κινούντο στα τυφλά. Στο Αλή

Βεράν π α γ ι δ ε ύ τ η κ α ν τμήματα τ ω ν Α' και Β' Σωμά­

τ ω ν Στρατού. Ο Ουλαμός Υ π ο ψ η φ ί ω ν Ε φ έ δ ρ ω ν

Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ π ο λ έ μ η σ ε

μέχρι ενός. Ο α ν τ ι σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Αθανάσιος

Σακέτας με το σ π α θ ί στο χέρι τ έ θ η κ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς

τ μ ή μ α τ ο ς και ε π ι τ έ θ η κ ε στον εχθρό βρίσκοντας

ηρωικό θάνατο ανάμεσα στα σπαθισμένα κουφά­

ρια τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν . H σύγχυση ό μ ω ς ήταν πλήρης.

Π έ ν τ ε μόλις μ έ ρ ε ς μετά την έναρξη τ η ς τ ο υ ρ κ ι κ ή ς

επίθεσης, η κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταλή-

ψει τη Σ μ ύ ρ ν η . Στο μ έ τ ω π ο όλα είχαν καταρρεύσει

λόγω του πανικού. Ορισμένοι ψ υ χ ω μ έ ν ο ι διοικη­

τές υ π ο χ ώ ρ η σ α ν με τα τμήματα τ ο υ ς συντεταγμέ­

να, δίνοντας ν ι κ η φ ό ρ ο υ ς α γ ώ ν ε ς . Ό λ α ό μ ω ς είχαν

τελειώσει. Το όνειρο είχε σβήσει στη φ λ ε γ ό μ ε ν η

Σ μ ύ ρ ν η . Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού στην

τρίχρονη περιπέτεια υπήρξαν εξαιρετικά βαριές:

25.000 νεκροί, 18.000 αγνοούμενοι και 49.000

τραυματίες .

Από τη στιγμή της σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς τ ω ν π ρ ώ τ ω \

Page 81: Eλληνικος Στρατος 1821 1922

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εκδόσεις ΔΙΣ / Γ Ε Σ

1) Ο Μακεδόνικος Αγων και τα εις Θράκην γεγο­

νότα.

2) Ε π ί τ ο μ η ιστορία τ ω ν Βαλκανικών Π ο λ έ μ ω ν

3) Η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς Ελλάδας εις τον πόλεμο 1916-

18

4) Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σ ώ μ α εις Μεσημ­

βρινή Ρωσία

5) Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-Σμύρνης-Ουσάκ

6) Ε π ι θ ε τ ι κ έ ς επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρ-

τίου 1921

7) Επιχειρήσεις Ιουνίου-ΐουλίου 1921

8) Επιχε ιρήσεις π ρ ο ς Αγκυρα (Α' και Β' μέρος)

9) Ε π ί τ ο μ ο ς ιστορία Μικρασιατικής Εκστρατείας

10) Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1821-1997

11) Στρατιωτική Ε π ι θ ε ώ ρ η σ η ε τ ώ ν 1883-84

Έ λ λ η ν ε ς και ξένοι σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς

1) Ιάκωβος Ακτσόγλου: Χρονικό Μικρασιατικού

Πολέμου, Αθήνα 1998

2) Χρήστου Β υ ζ ά ν τ ι ο υ : Ιστορία του Τ α κ τ ι κ ο ύ

Στρατού τ η ς Ελλάδος, Αθήνα 1837

3) B r e n t Nosworthy: B a t t l e tac t ics of Napoleon

and his enemies, London 1995

4) Ε ν τ ο υ ά ρ Ντριό: Ελλάδα και Α' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς

Πόλεμος, Αθήνα 1999

5) Steven Ross: E r o m Elintlock to rifle. Infantry

t a c t i c s 1740-1866, London 1996

6) Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς Στρατηγού: Ή Ελλάδα στη Μικρά

Ασία, Αθήνα 1992

Εγκυκλοπαιδικά έργα

1) Ιστορία Ελληνικού Έ θ ν ο υ ς , Εκδοτική Αθηνών

2) Ιστορία Ελληνικού Πολιτισμού, Εκδόσεις Χάρη

Π ά τ σ η

3) Το Πανόραμα τ η ς Ελληνικής Επανάστασης,

Εκδόσεις Κουμουναρέα

Με το Μάνλλιχερ στο

χέρι ο σαλπιγκτής του

5/42 Συντάγματος

Ευζώνων προστάζει

την επίθεση.