Doris Kyriazis & Aristotelis Spyrou, The Greek Dialects of Albania

ΑΘΗΝΑ 2011

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ndash ΙΛΝΕ

N E O E sect sect H N I K Hcent I A sect E K T O sect O deg I A

6

Projet3_Mise en page 1 8212 855 AM Page1

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageII

N E O E sect sect H N I K H

cent I A sect E K T O sect O deg I A

6

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageIII

NEOEsectsectHNIKH centIAsectEKTOsectOdegIA 6

copy Copyright 2011 Ακαδημία Αθηνών Κέντρον Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων-ΙΛΝΕΑλεξ Σούτσου 22 106 71 Αθήναwwwacademyofathensgrilne

Eπιμέλεια έκδοσηςΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΠΑΣΕΑ-ΜΠΕΖΑΝΤΑΚΟΥ Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων-ΙΛΝΕ της Ακαδημίας ΑθηνώνΙΩ ΜΑΝΩΛΕΣΣΟΥ Ερευνήτρια Β΄ βαθμίδας του ΚΕΝΔΙΑΓΓΕΛΟΣ ΑΦΡΟΥΔΑΚΗΣ Ερευνητής Α΄ βαθμίδας του ΚΕΝΔΙΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΤΣΟΥΔΑ Ερευνήτρια Γ΄ βαθμίδας του ΚΕΝΔΙΣΤΑΜΑΤΗΣ ΜΠΕΗΣ Ερευνητής Γ΄ βαθμίδας του ΚΕΝΔΙ

Σχεδιασμός έκδοσης και εξωφύλλου παραγωγή σημαΕΚΔΟΤΙΚΗ

ISBN 978-960-404-217-3ΙSSN 1109-7884

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageIV

ΑΘΗΝΑ 2011

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ndash ΙΛΝΕ


6

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageV

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Χριστίνα ΜΠΑΣΕΑ-ΜΠΕΖΑΝΤΑΚΟΥ 1-2Εισαγωγή

Κωνσταντίνος ΜΗΝΑΣ 3-5Πρόλογος

Μάριος ΑΝΔΡΕΟΥ και Μαρία ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΥ 7-29Η σύνθεση στην κυπριακή και καλύμνικη διάλεκτο μια πρώτη συγκριτικήπροσέγγιση

Spyros ARMOSTI 31-59Aspiration and gemination in Modern Greek varieties the case of CypriotGreek

Ελεονώρα ΔΗΜΕΛΑ και Χρήστος ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ 61-87Δια-διαλεκτική προσέγγιση της σημασιολογικής και εκφραστικής λειτουρ-γίας μορφημάτων η περίπτωση των δολιο- πλακο- και χαμο-

Guumlnther Steffen HENRICH 89-109Πρώιμες εμφανίσεις γραμματικών νεοτερισμών της ποντιακής και τηςκριμαιοαζοφικής διαλέκτου

Petros KARATSAREAS 111-135Neuter heteroclisis in Asia Minor Greek Origin and development

Γεωργία ΚΑΤΣΟΥΔΑ 137-163 Η σύμφυρση στη Νεοελληνική Κοινή και στα ιδιώματα θεωρία και εφαρμογή

Νικόλαος ΓΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ 165-173Ισόγλωσσοι διαλεκτικών φαινομένων της Νέας Ελληνικής

Δώρης ΚΥΡΙΑΖΗΣ και Αριστοτέλης ΣΠΥΡΟΥ 175-199 Τα ελληνικά γλωσσικά ιδιώματα της Αλβανίας

Νίκος ΛΙΟΣΗΣ και Ελένη ΠΑΠΑΔΑΜΟΥ 201-223 Η εξέλιξη του Υ στις νεοελληνικές διαλέκτους η κατωιταλική σε σύγκρισημε την τσακώνικη

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageVI

Angeliki MALIKOUTI-DRACHMAN and Gaberell DRACHMAN 225-243Similarities vs complementarities in Greek dialect phonology the case of hia-tus resolution

Iώ ΜΑΝΩΛΕΣΣΟΥ και Νικόλαος ΠΑΝΤΕΛΙΔΗΣ 245-271To αρχαίο ελληνικό ε στην Ποντιακή

Μαριάννα ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ-ΡΟΓΚΑ και Μαρία ΤΣΟΛΑΚΗ 273-294Τα μακρά φωνήεντα στο ιδίωμα της Σαμοθράκης

Δήμητρα ΜΕΛΙΣΣΑΡΟΠΟΥΛΟΥ 295-322Φαινόμενα γλωσσικής επαφής στο σύστημα της Γκρίκο η περίπτωση τωνρηματικών δανείων

Kωνσταντίνος ΜΗΝΑΣ 323-350Συμβολή Β΄ στη μελέτη της κατωιταλικής ελληνικής

Χριστίνα ΜΠΑΣΕΑ-ΜΠΕΖΑΝΤΑΚΟΥ 351-382Τα παραγωγικά επιθήματα επιθετικών σχηματισμών στο ιδίωμα της Μάνης

Γιώργος ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ 383-412Το πρόθημα απο- στις Νεοελληνικές διαλέκτους

Panayiotis Α PAPPAS 413-436An empirical perspective on Cypriot clitics

Ξενοφών ΤΖΑΒΑΡΑΣ 437-461Η σημασιολογική μεταβολή στα αισθητικά ρήματα της ΝΕΚ και των ΝΕ δια-λέκτων-ιδιωμάτων

Marina TZAKOSTA 463-483Consonantal interactions in dialectal variants of Greek a typological approach

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageVII

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageVIII

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΙδΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

Δώρης ΚυριαζήςΠανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

καιΑριστοτέλης Σπύρου

Πανεπιστήμιο Τιράνων

ABSTRACT

A comparison of the Greek dialects of Albania gives evidence for the heterogeneitybetween different Greek speaking areas (ie the southern vocalism can be noticed inPogoni ndash Dropoli ndash Delvino - Saranda and Himara-village the semi-northern one inDrymadesalb Dheumlrmi and Paliassaalb Palaseuml and the northern in Artaalb NarteumlVlora county) which have developed certain self-existent distinct features With thepreserved archaic elements and the various isoglosses related to other Greek-speakingareas (see indicatively the phytonyms βράχλο and κνύζα occurring in the IonianIslands as well as in Southern Italy) the three Greek-speaking areas in Albania are ofgreat interest especially with regard to the History and Dialectology of Greek Languagebut are also available for a sociolinguistic approach and research of the grid of linguisticcontacts in the region

9_Kyriazis_SpyrouBAT_Mise en page 1 121211 507 AM Page175

Σκοπός του άρθρου μας είναι μια γενική παρουσίαση και αποτίμηση της έωςσήμερα έρευνας σχετικά με την ελληνοφωνία στην Αλβανία Θα σταθούμεκυρίως στις εστίες συμπαγούς ή υπό μορφή νησίδων ελληνόφωνου πληθυ-σμού η παρουσία των οποίων έχει βάθος χρόνου Το άλλο σκέλος της υπόεξέταση ελληνοφωνίας η διάδοση και χρήση της ελληνικής σεαπό αλβανό-φωνους πληθυσμούς δεν θα μας απασχολήσει στο παρόν άρθρο1 Είναι ανάγκη να επισημάνουμε από την αρχή ότι ο όρος laquoελληνοφωνία στηνΑλβανίαraquo καθορίζεται από την κατάσταση πραγμάτων που διαμορφώθηκεμετά τη χάραξη των πολιτικών συνόρων ανάμεσα στις δυο χώρες στις αρχέςτου περασμένου αιώνα (ΚOΝΤΗΣ 1994) Ο τεμαχισμόςμιας εν πολλοίς ενιαίαςμέχρι τότε γλωσσογεωγραφικής και γλωσσοπολιτισμικής περιοχής επρό-κειτο να έχει μακροπρόθεσμες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις που απο-τυπώνονται και σε γλωσσικό επίπεδο Η έξαρση των εθνικισμών στα Βαλκάνια των δυο τελευταίων αιώνων δυσκό-λεψε την επιβίωση και ομαλή πορεία των αλλόγλωσσων εθνοτικών ομάδωνοι οποίες έτυχε να βρεθούν εντός των ορίων των νεοϊδρυθέντων εθνικών κρα-τών Επίσης η με διαφορά χρόνου εκδήλωση των εθνικών κινημάτων σταΒαλκάνια ενέτεινε ακόμη περισσότερο την προβληματική πορεία των μει-ονοτικών ομάδων αλλά και την άσκηση πολιτικών γλωσσικής περιθωριοποί-ησης και αφομοίωσης Μια άλλη παράμετρος που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη κατά τη διερεύ-νηση του θέματός μας είναι και η κατάσταση διγλωσσίας που παρατηρείταιστις ελληνόφωνες κοινότητες της Αλβανίας (QIRJAZI 2004 Probleme 2001)Από τα εν λόγω ιδιώματα ολοκληρωμένη μελέτη διαθέτουμε μόνο για ταελληνόφωνα χωριά της περιοχής Αγ Σαράντα και Δελβίνου (ΣΠΥΡΟΥ 2008α)σκόρπιες είναι οι πληροφορίες για την περιοχή Δρόπολης (ΚΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ

και KΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ 1975 ΚΟΥΛΙΔΑΣ 2005 κά) και Πωγωνίου (ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ

176 ΔΩΡΗΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ και ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΠΥΡΟΥ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΛΟΓΙΑ 6 (2011)

1 Η πρόσφατη έκδοση εγγράφων του Αρχείου του Αλή πασά laquoμνημείο ες αείraquo της αλβανι-κής ελληνοφωνίας (ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 2009 τ Δ΄ σ 154) προσφέρει ενδιαφέρον υλικό καιπολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το βαθμό διγλωσσίας ήκαι τριγλωσσίας αλβανόφω-νων πληθυσμών της σημερινής νότιας Αλβανίας Από την άλλη τα έγγραφα αυτά προϊόνπολλές φορές του τρεμάμενου χεριού ολιγογράμματων ατόμων διασώζουν αρκετάστοιχεία του προφορικού λόγου αποτελώντας έτσι ένα πλούσιο πεδίο διερεύνησης τωνιδιωμάτων της υπό μελέτη περιοχής


1998 ΜΠΕΝΤΟΥΛΗΣ 2002 κά) προερχόμενες κυρίως από βιβλία που αφο-ρούν την τοπική ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό2 Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ναγίνει στο laquoΓλωσσάριο Β Ηπείρουraquo του Μπόγκα (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 1-76) το οποίο κατέχει ξεχωριστή θέση στη σχετική βιβλιογραφία και παρα-μένει αναντικατάστατο ακόμη και σήμεραΗ Χιμάρα και η γλώσσα των τριών ελληνόφωνων χωριών της (Χιμάρας-πρω-τεύουσας Δρυμάδων Παλιάσας) εξαιτίας και του ειδικού συμβολισμού πουαπέκτησε η περιοχή αυτή για τους εθνικούς αγώνες προσήλκυσε από νωρίςτο ενδιαφέρον των μελετητών που στράφηκαν κυρίως στο ζήτημα της κατα-γωγής των κατοίκων της (ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 ΔΕΝΔΙΑΣ 1926 ΒΑΓΙΑΚΑ-ΚΟΣ 1983 κά) Οι σχετικές με το θέμα laquoγενικές παρατηρήσειςraquo του Μπόγκαδιατυπωμένες στα μέσα της δεκαετίας του rsquo60 ως εισαγωγή στο laquoΓλωσσά-ριο Χιμάρας Δρυμάδων Παλιάσαςraquo (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 77-97) αναπτύσ-σονται και παρουσιάζονται με πιο συστηματικό τρόπο από τον ΒΑΓΙΑΚΑΚΟ

1988 που όμως δεν καταπιάνεται ιδιαίτερα με τα κοινά γνωρίσματα καιτις διαφορές ανάμεσα στις ντοπιολαλιές της Χιμάρας-χωριού και Δρυμά-δων-Παλιάσας3 Δυο δεκαετίες αργότερα επιχειρήθηκε η (επαν)εξέταση τηςσχέσης του ιδιώματος αυτού με τα υπόλοιπα νεοελληνικά ιδιώματα και δια-λέκτους (ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2008 όπου και ανασκόπηση της έως τότε έρευνας καθώςκαι παρουσίαση της σχετικής με το θέμα αλβανικής βιβλιογραφίας) Η τελευ-ταία χρονολογικά συμβολή (ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010) παρά τις ατέλειές της επιβε-βαιώνει την ανάγκη περαιτέρω συλλογής γλωσσικού υλικού από τη ΧιμάραΕντελώς ανεξερεύνητη και άγνωστη στους επιστημονικούς κύκλους παρα-μένει μέχρι σήμερα η βορειότερη ndash εντός Αλβανίαςndash ελληνόφωνη εστία τηςΆρτας Αυλώνα4 (αλβ Narteuml) και του διπλανού χωριού Σβερέτσι (αλβZveumlrnec) Δυο σχετικά βιβλία έργα Αρτινού διανοούμενου (VIDO 2000 και2009) με τον πλούτο του υλικού και των πληροφοριών που προσφέρουν

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ 177


2 Είναι ενθαρρυντικό και ελπιδοφόρο το γεγονός ότι τελευταία έχει αυξηθεί ο αριθμόςπαρόμοιων εκδόσεων

3 Ο ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 σ 323 αρκείται στην παράθεση αποσπάσματος από βιβλίο τουΔΕΔΕ 1978 σ 250 ενώ δεν αναφέρεται στις σχετικές επισημάνσεις του Μπόγκα

4 Ο ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ 1856 Β΄ σ 121-122 την καταγράφει ως Παλαιά Άρτα laquoΚώμη τοῦΑὐλῶνος κειμένη frac34 τῆς ὥρας μακρὰν τῆς ἀκτῆς ὅπου ὅρμος τις Πόρτο Νόβον καλούμε-νος ἐν ᾧ σώζονται ἐρείπια ἀρχαίας ἀκροπόλεως τῆς πάλαι Ἀρνίσης ἐξ ἧς καὶ ὠνομάσθη


αντισταθμίζουν σε μεγάλο βαθμό κάποια κενά ή ανακρίβειες του περιεχο-μένου τους και κεντρίζουν την περιέργεια του γλωσσολόγου (ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2010επιτόπια έρευνα) Με το θέμα της καταγωγής των κατοίκων της (Ν)άρταςκαταπιάνεται και ο DEMIRAJ 2008 σ 148-167 ο οποίος τονίζει πως το ζήτημαθα βρει ενδεχομένως απάντηση αφού πρώτα προσδιοριστεί η θέση της ναρ-τιώτικης ντοπιολαλιάς στο πλαίσιο των νεοελληνικών διαλέκτων5Γενικά αν και έχει σημειωθεί πρόοδος τα κενά είναι σημαντικά και προ-βάλλει επιτακτική η ανάγκη συστηματικότερης μελέτης και πληρέστερηςκαταγραφής των εντός της αλβανικής επικράτειας ιδιωμάτων της ελληνι-κής6 Για το λόγο αυτό η επιχειρούμενη εδώ σύγκριση των τριών ελληνό-φωνων εστιών7 και η εξέταση της σχέσης τους με τα όμορα ομόγλωσσα ήαλλόγλωσσα ιδιώματα καθώς και με παλαιότερες φάσεις της ελληνικής δενέχουν αξιώσεις ολικής και εξαντλητικής πραγμάτευσης του θέματοςΩστόσο χρησιμοποιώντας ως άξονα αναφοράς τα 24 ισόγλωσσα που προ-τείνει ο ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ (υπό έκδ) για τη διαίρεση και περιγραφή των νεοελλη-νικών διαλέκτων και δίνοντας επιπλέον πληροφορίες για χαρακτηριστικάπου δεν εμπίπτουν στα ισόγλωσσα αυτά είναι δυνατή η σκιαγράφηση τουπροφίλ των υπό εξέταση ιδιωμάτων8



Ἄρτα ἢ τοῦ Ὀρεστικοῦ Ἄργους ἐφrsquo ᾧ καὶ κατὰ μίμησιν τῆς Ἀμφιλοχικῆς Ἄρτης προση-γορεύθη οὕτως καὶ αὕτηraquo Επίσης από έκθεση του Ελληνικού Προξενείου Αυλώναςπρος το Υπ Εξ της 9 Μαΐου 1903 (ΚΟΝΤΗΣ 1995 Ι σ 103) πληροφορούμαστε ότι laquoΤὸχωρίον Ἄρτα μίαν ὥραν τοῦ Αὐλῶνος ἀπέχον οἰκεῖται ὑπὸ χιλίων κατοίκων ἁπάντωνἑλληνοφώνων καὶ ὀρθοδόξων Ἡ ἀλβανικὴ γλῶσσα ἐν αὐτῷ εἶναι ἄγνωστος Ἔχει δύοἐκκλησίας καὶ σχολεῖονraquo

5 Ο Demiraj κάνει λόγο στο ίδιο βιβλίο και για τις ελληνόφωνες εστίες της Χιμάρας (131-147) και των περιοχών Δρόπολης και Βούρκου Δελβίνου (168-182) Επιστρατεύονταςιστορικές ενδείξεις και ονοματολογικά στοιχεία εκφράζει επιφυλάξεις για το ενδεχό-μενο πρώιμης παρουσίας της ελληνικής στα μέρη αυτά και υπογραμμίζει την ανάγκηπεραιτέρω διερεύνησης του θέματος Βασικό μειονέκτημα της προσέγγισής του είναι ηάγνοια της σχετικής ελληνικής βιβλιογραφίας

6 Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 σ 61 σημείωνε για τα ηπειρωτικά ιδιώματα ότι laquoπερὶ τούτωνοὐδεμία ἀκόμη εἰδικὴ καὶ συστηματικὴ μελέτη ἔχει δημοσιευθῆraquo

7 Ευχαριστούμε θερμά τον κ Χρ Τζιτζιλή και την κα Μ Μαργαρίτη-Ρόγκα για τις πολύτι-μες υποδείξεις τους κατά τη σύνταξη του άρθρου μας

8 Για την τότε κατάσταση της έρευνας και τους σχετικούς προβληματισμούς παραμένειχρήσιμη ακόμη και σήμερα η πρώτη ουσιαστικά laquoβραχεῖα ἐπισκόπησις τῶν ἠπειρω-τικῶν ἰδιωμάτωνraquo του Αναγνωστόπουλου (ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 σ 61-71)


1 Αν κινηθούμε σε βορειοδυτική κατεύθυνση παρατηρούμε ότι από μια ζώνημε αμιγώς νότιο φωνηεντισμό (Πωγώνι - Δρόπολη - Δέλβινο - Άγιοι Σαράνταστο εξής ΠΔΔΑΣ)9 περνάμε σε μια μικτή ζώνη (Χιμάρα-χωριό στο εξής Χχμε νότιο φωνηεντισμόmiddot Δρυμάδες-Παλιάσα στο εξής ΔΠ με ημιβόρειο) καιφτάνουμε τέλος στην Άρτα Αυλώνα και το Σβερέτσι (στο εξής ΆΑ) όπουκυριαρχεί ο βόρειος φωνηεντισμός Στην ΆΑ εντοπίζουμε και αρσενικόάρθρο i η παρουσία του οποίου είναι γενικευμένη αλλά όχι καθολική Σεορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται ως u αλλά και ως o χρήση που οφείλε-ται στην επίδραση της ΚΝΕ 2 Στην ΆΑ και στην περιοχή ΠΔΔΑΣ έχουμε έρρινη προφορά των συμπλεγ-μάτων μπ ντ γκ γγ καμπόσα [kambόsa] άντρας [aacutendras] aγκαλνώ[aŋgaƚnό] και μπροστά [mbrostaacute] αντίς [andiacutes] στρούγκα [struacuteŋga] (ΣΠΥΡΟΥ

2008 σ 96) Ο ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 σ 324-2510 αναφέρει μη έρρινη προφοράγια Χχ αbροσά [abrosaacute] βροdή [vrodiacute] αgιναρέα [aginareacutea] όμως σε πρό-σφατη επιτόπια έρευνά μας διαπιστώσαμε έρρινες πραγματώσεις των συμ-πλεγμάτων αυτών στη Χχ (καλαμbόκι [kaƚambόci] ερχούνdαι [erxuacutende]) καιστους ΔΠ (Χαλαράμbης [xaƚaraacutembis] σαράνdα [saraacutenda])3 Στο ιδίωμα ΠΔΔΑΣ και στην ΆΑ απαντούν φατνοουρανικά προστριβό-μενα tš dž tšακάλι [tʃakaacuteli] džάμι [dʒaacutemi] (ΣΠΥΡΟΥ 2008 σ 39-40) džαντές῾δημασιά᾽ [dʒadeacutes] (ΆΑ) αλλά και τριβόμενα š ž φορεšά [foreʃaacute] žάω [ʒaacuteo](ΣΠΥΡΟΥ όπ) ιšάδα δίκιο αλήθεια᾽ [iʃaacuteetha] žoύσαν [ʒuacutesan] (ΆΑ) 4 Στα ιδιώματα που εξετάζουμε δεν γίνεται φωνολογική διάκριση μεταξύτων απλών και διπλών συμφώνων Ο ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 78 κάνει λόγο γιαδιατήρηση σε λίγες περιπτώσεις του διπλού ss στη Χχ (ασσάtšυ) και στους



9 Ο ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΜΝΕ Α΄ σ 251 κατατάσσει τα ιδιώματα της Ηπείρου (πλην της Χιμάρας)σrsquo αυτά με βόρειο φωνηεντισμό laquoΟἱ κάτοικοι τῆς ἐν Ἠπείρῳ Χειμάρρας ndash επισημαί-νειndash μεταχειρίζονται τὰ φωνήεντα ὅπως οἱ μεσημβρινοὶ Ἕλληνες κττraquo (ΜΝΕ Α΄ σ250) Δεν διέθετε προφανώς πληροφορίες για τα ιδιώματα της περιοχής Δελβίνου Δρό-πολης Πωγωνίου και Θεσπρωτίας γιrsquo αυτό προσθέτει laquoἈτυχῶς τὰ πολλὰ καὶ ποικίλαἰδιώματα τῆς μεγάλης ταύτης χώρας δὲν εἶναι ἀκόμη τοσοῦτον ἐξητασμένα ὥστε νὰεἶναι δυνατὴ ἀκριβὴς διαίρεσις αὐτῶνraquo Σε διαλεκτολογικό χάρτη του Κοντοσόπουλου(ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ 2001 σ 93) οι περιοχές Δελβίνου και Αγ Σαράντα συμπεριλαμβά-νονται στα νότια ιδιώματα

10 Οι πληροφορίες του Βαγιακάκου βασίζονται σε υλικό που συνέλεξε ο ίδιος στις αρχέςτης δεκαετίας του rsquo50 από χιμαριώτες πρόσφυγες στην Κέρκυρα


ΔΠ (ασσάκυ) αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα αφομοίωσης του συμπλέγματοςst και δεν έχει λειτουργική αξία (ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2007 σ 203-204) 5 Ουράνωση με τη μορφή του τσιτακισμού της τροπής δηλ των κλειστώνουρανικών c ɉ σε προστριβόμενα tš dž πριν από i και e παρατηρείται στηΧχ αtšοίμητος [atʃiacutemitos] διtšαίωμα [ethitʃeacuteoma] (ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 σ 324)ανdžίδα [andʒiacuteetha] lsquoαγκίδαrsquo (ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010 σ 105 λ αντζίδα) Στο ίδιοιδίωμα η ουράνωση παρατηρείται και στα εξακολουθητικά ccedil και j τα οποίατρέπονται σε š και ž šειμώνας [ʃimόnas] žυναίκα [ʒineacuteka] κά Στα χωριάΔελβ και Αγ Σαρ όμως κατrsquo εξοχήν χαρακτηριστικό του ιδιώματος απο-τελεί η μη υποχρεωτική ουράνωση του φωνήματος k πριν από i και e šκύ-βαλο ʃkiacutevalo [ʃkiacutevaƚo] και [ʃciacutevaƚo] šκυλί ʃkiliacute [ʃkiliacute] και [ʃciliacute] šκαίνω ῾σκάω᾽ʃkeacuteno [ʃkeacuteno] και [ʃceacuteno] (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 99) Τα δύο είδη πραγμάτωσηςεναλλάσσονται μεταξύ τους με έκδηλη την τάση πραγμάτωσης του k ως(ρα χιαίου)-υπερωϊκού Η μη ουρανική πραγμάτωση το πιθανότερο είναι ναοφείλεται σε ανομοίωση ουράνωσης στο σύμπλεγμα [ʃc] Έλλειψη ουράνω-σης του k παρατηρείται και σε μερικές λέξεις κυ ρίως τουρκικής προέλευ-σης πχ μπακίρι [bakiacuteri] τšακίρης [tʃakiacuteris] φακίρης [fakiacuteris] αλλά και σεάλλες όπως Κίτšος [kiacutetʃos] τσακίζω [tsakiacutezo] τσάκινα ῾μικρά ξύλα προσα-νάμματα᾽ [tsaacutekina] Την ίδια συμπεριφορά εκδηλώνει και το σύμφωνο gτο οποίο απαντά ως μη ουρα νικό σε ανάλογα φωνητικά περιβάλλοντα γκέτšι῾(μεταφορά) επί των νώτων᾽ [geacutetʃ i] γκιζεράω ῾περιπλανούμαι σεργιανώ᾽ [giz-eraacuteo] κλπ6 Ασυνίζητοι τύποι (-ία -έα -έος -έας -ίο -ίου) εντοπίζονται σε ευρείαέκταση μόνο στη Χχ (ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 σ 326-28) και στους ΔΠ (ΚΥΡΙΑΖΗΣ

2007 σ 203-205) Στα υπόλοιπα ιδιώματα επικρατούν συνιζημένοι τύποι 7 Καταστρατήγηση του νόμου της τρισυλλαβίας έχουμε στα χωριά Δελβ-Άγ Σαρ σε ρηματικούς τύπους πληθυντικού στον παρατατικό και αόριστοέπλεναμεέπλυναμε έτρωγαμεέφαγατε δούλευαμεδούλεψατε κά(ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 122) καθώς και σε δομές του τύπου νάφευγαμε θάφευ-γανε κτλ8 Η τάση για ανοιχτές συλλαβές είναι εμφανής και στα τρία υπό εξέτασηιδιώματα ότανε τον ταβάνε την στιάνε (ΆΑ)middot [τα στάχυα] δεν εψενού-σανε ήτανε ξερά hellip τα πήρανε τα κοκκαλίζανεhellip (Χχ)middot ποιόνε αυτόνεόλονε (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 145)9 Σε κανένα από τα ιδιώματα δεν παρατηρείται διατήρηση του τελικού -ντων ουσιαστικών ουδετέρου γένους




10 Μόνο στο ιδίωμα της ΆΑ δεν διατηρείται η μορφολογική διάκριση ανά-μεσα στην ονομαστική και στην αιτιατική πληθυντικού των αρσενικών σε -ος (hellipήφερνε τς κεφάλοι τέτοιουςhellip Φυλακή εβανάνε καμπόσοι [=καμ-πόσους]) και -ός (οι Αρτνοί τς Αρτνοί) Το χαρακτηριστικό αυτό έχει επε-κταθεί και στα αρσενικά σε -ας στο βαθμό που σχηματίζουν τον πληθυντικόόμοια με τα δευτερόκλιτα (ι άντρας οι άντροι τς άντροι) όπως και στασε -ης (ι στρατιώτς οι στρατιώτ(οι) τς στρατιώτ(οι)11 Τα ιδιώματα που εξετάζουμε χρησιμοποιούν την ερωτηματική αντωνυ-μία τί12 Από τα υπό εξέταση ιδιώματα γίνεται χρήση ενός τριμελούς συστήματοςδεικτικών αντωνυμιών στη Χχ στους ΔΠ στην περιοχή Δελβ και Αγ Σαρ(ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 202) στη Δρόπολη και το Πωγώνι Η τούτος -η -ο χρη-σιμοποιείται για κάτι που βρίσκεται κοντά η αυτός -ή -ό για κάτι που βρί-σκεται κοντά ή μακριά και η εκείνος-η-ο για μακρινή απόσταση Η δείξηενισχύεται πολλές φορές από την παρουσία του δεικτικούεπιτατικούμορίου ndashγια ακόμη και από την παρεμβολή των επιρρημάτων (ε)δώ αυτού(ε)κεί τούτος εδώ τούτος εδώ-για (όμως τούτος εκεί-για) αυτός-για αυτός εδώ-για αυτός αυτού-για αυτός εκεί-για κά (ε)κείνος-για (ε)κείνος εκεί-για (όμως (ε)κείνος εδώ-για) κά (ΣΠΥΡΟΥ όπ) Απrsquo το υλικόπου διαθέτουμε μέχρι στιγμής φαίνεται ότι στην ΆΑ η αντωνυμία εκείνοςαντίθετα από την τούτος χρησιμοποιείται πολύ σπάνια και στη θέση τηςμπαίνει η αυτός11 η οποία έχει διττή λειτουργία κοντινής και μακρινής ανά-λογα με την περίπτωση δείξης13 Κανένα από τα ιδιώματα δεν αναπτύσσει γ στη ρηματική κατάληξη-εύω (-βω) τεκνεύω (ΆΑ) χαλεύω (Χχ) μαζεύω (ΔΠ) αρχεύω ῾αρχίζω᾽(ΠΔΔΑΣ)14 Τα ιδιώματα χρησιμοποιούν τις ρηματικές καταλήξεις -ουν και -αν τουγ΄ πληθ του ενεργητικού ενεστώτα και των παρελθοντικών χρόνωνγράφτ(ου)νε εγραφτάν εγραψάν (ΆΑ VIDO 2000 σ 109)middot σβαρίζουν εβα-στούσαν κrsquoρέψανε (ΔΠ)middot δουλεύουνε δούλευανε δούλεψανε (ΣΠΥΡΟΥ

2008 σ 161)



11 Κοιτάζω εκείνrsquo την κοπέλα που μπήκε σιφτέ να χορέψει Αυτή [=(ε)κείνη] ήτανκαλή κοπέλα Είχε έρθrsquo απrsquo τν Κέρκυρα είχε πάει hellip δούλα κι έμαθε [χορό] εκεί στνΚέρκυρα (ΆΑ)


15 Στο β΄ πληθ του ενεργητικού παρατατικού και αορίστου χρησιμοποιούντις καταλήξεις -έτε εγραφτέτε εγραψέτε (ΆΑ VIDO 2000 σ 109)middot -ετε εκάνετε εζούσετε διάβκετε (Χχ ΔΠ)middot -ατε δούλευατε δούλεψατε (Δελβ-Αγ Σαρ) Στα χωριά Θεολόγου (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 173) στη Δρόπολη καιτο Πωγώνι αλλά και στη Θε σπρωτία12 και τα Ζαγοροχώρια13 απαντάει τοαλλόμορφο -αταν(ε)14 κάνατανε φέραταν κά16 Τα ιδιώματα της περιοχής σχηματίζουν τον μεσοπαθητικό αόριστο σε-ηκα εσκοτώθηκε ετρωθήκανε (Χχ)middot βουρλήθηκα (ΔΠ)middot θαραπαύτηκαšκάχτηκα (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 174)17 Το ιδίωμα της ΆΑ σχηματίζει τον ενικό των οξύτονων ρημάτων της α΄τάξης χωρίς φωνηεντικές επεκτάσεις αγλιστρώ αντρουμώ lsquoτολμώrsquo απιτρώlsquoπετώrsquo (VIDO 2000 σ 113 115) Βλ όμως και αναγκράω lsquoπειράζωrsquo απου-χτυπάω lsquoκάνω υπαινιγμόrsquo (ΆΑ VIDO όπ) Στη Χχ επικρατούν οι ασυναί-ρετοι τ ακρεμάω αλυχτάω (Χχ ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010 σ 104) ενώ στην περιοχήΔελβ-Αγ Σαρ ο ασυναίρετος ενεστώτας σε -άω παρουσιάζεται laquoως η μόνηεπιλογήraquo (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 161)18 Στο ιδίωμα της ΆΑ και στα χωριά Δελβ-Αγ Σαρ τα οξύτονα ρήματατης α΄ τάξης σχηματίζουν σιγματικό παρατατικό πουρβατούσαν αbδούσανκαι περούσα φιλούσα (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 163)middot μικτό σύστημα καταλήξεωνπαρατατικού παρατηρείται στη Δρόπολη μιλούσε αλλά και κοιτάγαμε τηΧχ και τους ΔΠ εκερδούσα εβαστούσαν εζούσετε επερούσαν αλλά καιμέτραγε ετόλμα εμίλουνα παραλάλα lsquoπαραμιλούσεrsquo κά 19 Δεν αποβάλλεται κατά κανόνα η άτονη συλλαβική αύξηση στο ιδίωμαΆΑ (επάντρεψα επήρα εκανάμ ελεγάμε εβανάμε αλλά και πηγαινάμβανάμ τέκνεψα κά) στο ιδίωμα Χχ και ΔΠ (εκάναμε εσπέραμε εμάζωναετράνσπορε εκαθούτανε εζούσετε ετρωθήκανε επαντρευούμασταναλλά και κάναμε καθούτανε παντρευούμαστανκά) Στα χωριά Δελβ καιΑγ Σαρ παρατηρείται μια αστάθεια στην παρουσία της σε βαθμό που μπο-ρεί να γίνει λόγος για laquoψευδαύξησηraquo (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 164)



12 Χρησιμοποιείται επίσης και σε άλλα σημεία της Ηπείρου όπως και σε μερικές θεσ -σαλικές και δυτικομακεδονικές περιοχές (NEWTON 1973 Σ 212 217middot ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ

2001 σ 100)13 ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 σ 67 όπου και παραπομπή στον Kretschmer για χρήση των

καταλήξεων αυτών στη Θεσσαλία14 Το ίδιο ισχύει και για το α΄ πρόσωπο που παίρνει την κατάλ -αμαν(ε)


20 Εμφανίζουν στερητικά επίθετα σε -(σ)τος το ιδίωμα ΆΑ (αχάλαστοςάρθτος lsquoπου δεν ήρθε ακόμηrsquo) και εκείνο της Χχ και ΔΠ (άσωτος αχόρτα-τος αχόρταστος)middot στα χωριά Δελβ-Αγ Σαρ παράλληλα με τα σε -(σ)τος(αγόραστος αβόσκητος) απαντούν και τύποι σε -γος όπως αρούμαγοςlsquoανώριμοςrsquo (ltρουμάζω) ασύφταγος lsquoπου να μην φτάσειrsquo (ΣΠΥΡΟΥ 2008αΓλωσσάρι) Για άλλα σημεία της ζώνης ΠΔΔΑΣ βλ και ουσ αδάμαστο lsquoάζευ-κτο ακόμα βόδιrsquo αλειτούργητο lsquoκαλαμπόκιrsquo (Δρόβιανη) και επίθ αξετίμη-τος στην Πολίτσιανη Πωγωνίου (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄σ 6 7 8)21 Τα ιδιώματα που εξετάζουμε σπάνια διατηρούν ως πρωτότυπα ταουσιαστικά που η κοινή (ΚΝΕ) έχει τρέψει σε παράγωγα πχ άλας σε Δέλβκαι Αγ Σαρ (πρβ ΚΝΕ αλάτι) σύννυφος στη Χιμ και συν᾽φο κουνιάδα᾽στην ΆΑ (πρβ αρχ σύννυμφος και ΚΝΕ συννυφάδα)22 Τα υπό εξέταση ιδιώματα εκφέρουν συνήθως σε γενική το έμμεσο αντι-κείμενο Όσο [=ακόμη] και καζάν τς όδναμε τς κοπέλας (ΆΑ)middot Εσάς τουνΕλλαδίτωνε εμείς οι šιμαριώτες θα σας τα πούμε (Χχ)middot Έρχούνται και τουλένε του αδρεφού του πάει ο Αντώνηςhellip Και του rsquoλεγε Αντωνάtšη μουτι να πω στις αδρεφάδεςhellip (Χχ)middot Κρένει των γυναικώνε (Δρόπολη) Σταχωριά Δελβ-Αγ Σαρ laquoο τύπος της γενικής [σε ρόλο έμμ αντ] παρουσιά-ζεται ως η μόνη επιλογήraquo (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 229) 23 Τα ελληνικά ιδιώματα της Αλβανίας προτάσσουν τους αδύνατουςτύπους της προσωπικής αντωνυμίας σε όλες τις εγκλίσεις εκτός από τηνπροστακτική Δειξτεμούτε τονε τον άντρα τς Στέλλας πέος είναι τς έλεγα(Χχ) Ως μια μορφή επίταξης θα μπορούσε να θεωρηθεί η παρεμβολή τουτύπου να rsquoχε μας το πει lsquoνα μας το είχε πειrsquo που εμφανίζεται στη ζώνηΠΔΔΑΣ και για την οποία γίνεται λόγος στη συνέχεια 24 Στις εκφράσεις του μη πραγματικού στα ιδιώματα της ΆΑ και Χχφορέας της χρονικής βαθμίδας είναι το ρήμα και όχι το γραμματικοποιημένομόριο (Να rsquoχετ έρθrsquo λίγο γλήγορα μέρα να κανάμ τούτο το μουχαμπέτmiddotΚι άμα θα rsquoλεγε αυτός να πάει το νερό στη Χιμάρα το μπονόρα θα κίνηγεκαι το βραδύ θα rsquoρχούταν εδώ) ενώ στο ιδίωμα της Δρόπολης η χρονικήβαθμίδα δηλώνεται με το γραμματικοποιημένο μόριο Να rsquoχε μας πάει hellipεκεί θα χε φτιάκομε ένα δωμάτιο (Σωτήρα)Εκτός από τα παραπάνω τα υπό εξέταση ιδιώματα διαφοροποιούνταισυμ-πίπτουν και ως προς άλλα χαρακτηριστικά Έτσι το ιδίωμα της Χχ και τωνΔΠ παρουσιάζουν μια ιδιάζουσα για την περιοχή τροπή του συμπλέγματοςst gt ss gt s που μαζί με το ασυνίζητον (βλ ισόγλωσσο 6) και την περιεκτική




τοπωνυμική κατάληξη -έος (βλ λχ τοπωνύμιο Κασανέος lsquoμέρος με καστα-νιέςrsquo στη Χχ) δεν απαντούν στην περιοχή ΠΔΔΑΣ και στην ΆΑ Οι τρεις εστίες διαφοροποιούνται και ως προς το συμφωνικό σύμπλεγμα-rn- το οποίο διατηρείται στην ΆΑ (αρνί φούρνος βλ ωστόσο όρθαlsquoόρνιθαrsquo όπου το ρθ είναι αποτέλεσμα της πτώσης του ν από το τριμελέςσυμφωνικό σύμπλεγμα -ρνθ- όρνθα gt όρθα)middot απλοποιείται στη Χχ καιστους ΔΠ (αρί lsquoαρνίrsquo)middot διατηρείται (αρνί) ή απλοποιείται (φούρος ρίθια[ltορνίθια]) στην περιοχή ΠΔΔΑΣ Στο ιδίωμα της ΆΑ παρατηρείται μια υπερωική προφορά του λ το οποίοσε ορισμένες περιπτώσεις και ευρισκόμενο δίπλα σε a ή o τρέπεται σε ṷ(βάṷτος lsquoβάλτοςrsquo άṷος lsquoάλλοςrsquo ṷαλώ lsquoλαλώrsquo κṷώθω lsquoκλώθωrsquo κτλ) Στησημερινή κατάσταση του ιδιώματος η τροπή αυτή δεν φαίνεται να έχει πλέονγενικό χαρακτήρα κι αυτό οφείλεται είτε στην πίεση της Κοινής Νεοελληνι-κής είτε σε ενδοσυστημικούς μηχανισμούς που πρέπει να διερευνηθούνΑντίστοιχη προφορά εντοπίζεται στα ιδιώματα Δρυμού-ΜελισσοχωρίουΘεσσαλονίκης της Α Ρωμυλίας στην Τσακωνική κά (ΑΛΜΠΑΝΟΥΔΗΣ 2009σ 129 όπου και η σχετική βιβλιογραφία)Μια άλλη ιδιομορφία του ιδιώματος της ΆΑ είναι η ανάπτυξη ενός κεντρικούφωνήεντος ǝ σε συμφωνικά συμπλέγματα που περιέχουν ως δεύτερο μέλοςτους τα υγρά σύμφωνα λ ή ρακολουθούμενα από το φωνήεν i το οποίο απο-βάλλεται κǝρφά lsquoκρυφάrsquo έπǝλνα lsquoέπλυναrsquo Παρόμοιο φαινόμενο συναντή-σαμε και στους Δρυμάδες το rsquoχομε εύǝρ ῾το ᾽χουμε εύρει᾽ σακρǝφίτσες(ltαλβ sakrifica lsquoθυσίεςrsquo) Η εμφάνιση αυτού του φωνήεντος ευνοείται απότις συλλαβοποιητικές ιδιότητες των υγρών λ ή ρ αλλά και από την πίεσητου αλβανικού φωνητικού συστήματος όπου απαντάει το ǝΔιαφορές παρατηρούνται και στον τονισμό των ρημάτων ειδικά στονπαρατατικό ΆΑ ητανάν γενετάν(ε) ερχετάν(ε) Χχ ΔΠ ήτον γενούτανεερχούτανεmiddot ΠΔΔΑΣ ήταν(ε) γέ(ν)ονταν(ε) έρχονταν(ε) (ΣΠΥΡΟΥ 2008ασ 122)Στα ιδιώματα που εξετάζουμε τα επικρατέστερα παραδείγματα κλίσηςδίνουν αφορμή για απλο ποίηση και εξει δίκευση των δεικτών του πληθυντι-κού Έτσι η κατάληξη -οι τείνει να χρησιμοποιείται περισσότερο για τααρσε νικά ουσια στικά ενώ η κατάληξη -εςκυρίως για τα θηλυκά (πβ άντραςάντροι λέξη λέξες) Για το ιδίωμα της ΆΑ όπου η τάση αυτή επεκτείνεταικαι στην αιτιατική πληθυντικού βλ ισόγλωσσο 10Στο ιδίωμα ΠΔΔΑΣ μερικά θηλυκά και αρσενικά ουσιαστικά σχηματίζουντη γενική ενικού κατά το αρ χαίο πρότυπο με τη μετακί νηση του τόνου στη




λήγουσα αντρός γυναικός κοπελός πατερός φορα δός προβατινόςΑντριγιός κλπ (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 146) Στη γενική πληθυντικού που δηλώ-νεται κυρίως με την κατά ληξη -ώνε παρατηρείται σύγκρουση δυο κύριωνπραγματώσεων του άρθρου της των ([ton] ή [tom]) και της του(ν) ([tu] ή[tun][tum]) με την υπερίσχυση της τελευταίας του γερόντουνε του προ-φήτουνε του Κολιάτουνε του κοπελώνε του πατεράδων(ε) τουμ παι-διώνε φτουνώνε του αγάδωνε του škυλιώνε του ιδιώνε των νυφάδωνε(ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 149) Παρόμοιους τύπους βρίσκουμε στη Χχ (τουν žυναι-κών τουν Ελλαδίτουνε) ενώ στην ΆΑ το άρθρο της γενικής πληθ συρρι-κνώνεται οι γαμπροί τrsquo γαμπρών (VIDO 2000 σ 108) Σε ότι αφορά στον μη σιγματικό αόριστο το ιδίωμα ΆΑ έχει διατηρήσειτους παλιούς σχηματισμούς σε -κ- (έδεκα άφκα αλλά και το έπιακα)middot στηΧχ και ΔΠ βρήκαμε μόνο το έδωκα (έδιtšε μου δωtše) ενώ στη ζώνη ΠΔΔΑΣαόριστο σε -κ- σχηματίζουν κι άλλα ρήματα (έμεικα έφτακα)Στο ιδίωμα ΠΔΔΑΣ ο παρακείμενος ο υπερσυντέλικος και οι παρεμφερείςρηματικοί χρόνοι σχηματίζονται με το παγιωμένο βοηθητικό έχειείχε (στογ΄ πρόσωπο ενικού) ενώ οι καταλήξεις προστίθενται στο δεύτερο συστατικότης περιφραστικής δομής έχει πάρω lsquoέχω πάρειrsquo έχει πάρεις lsquoέχεις πάρει΄έχει πάρει έχει πάρομε lsquoέχουμε πάρειrsquo έχει πάρετε lsquoέχετε πάρειrsquo έχειπάρουνε lsquoέχουν πάρειrsquo είχε πάρω lsquoείχα πάρειrsquo είχε πάρεις lsquoείχες πάρειrsquoείχε πάρει είχε πάρομε lsquoείχαμε πάρειrsquo είχε πάρετε lsquoείχατε πάρειrsquo είχεπάρουνε lsquoείχαν πάρειrsquo (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 177-182 187) Το φαινόμενο αυτόαπαντά επίσης στη Θεσπρωτία15 και τα Γραμμενοχώρια16 το βρήκαμε σπο-ραδικά στη Χχ ενώ είναι άγνωστο στο ιδίωμα της ΆΑ Τονίζουμε πως ανδεχτούμε ότι και η Θεσπρωτία μιλάει μάλλον το ίδιο ιδίωμα17 η χρήση αυτήαποτελεί ένα από τα κύρια γνωρίσματα του ιδιώματος ΠΔΔΑΣ Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και στην ομιλία των ηλικιωμένων παράλληλαμε τις δομές που προαναφέραμε απαντούνε σήμερα τύποι παρακειμένου ήυπερσυντέλικου της ΚΝΕ hellipεπέρσι έχουν έρθει κάτι ζώα που δεν είχεέρθουν ποτέ στο χωριό (Σωτήρα Δρόπολης)



15 ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 2002 σ 144 15516 ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 σ 8717 laquohellip τὸ ἰδίωμα τῶν πληθυσμῶν τῶν ἐλεύθερων παραμεθόριων περιοχῶν Πωγωνίου

(Βήσσανης Δελβινακίου κἄ) καθὼς καὶ τῆς Θεσπρωτίας (Φιλιατῶν Πάργας Παραμυ-θιᾶς Σουλίου) δὲν ὁμοιάζει ἁπλῶς ἀλλὰ ταυτίζεται μὲ τὸ βορειοηπειρώτικο ἰδίωμαraquo(ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 1-2)


Η σχέση των δύο στοιχείων της περιφραστικής δομής παρακειμένου καιυπερσυντέλικου είναι μορφολο γικά ισχυρή αλλά συντακτικά χαλαρή αφούανάμεσά τους μπορεί να παρεμβληθεί κλιτικό18 είχε το(ν)τη(ν)τουςτιςταπάρω lsquoτο(ν)τη(ν)τουςτιςτα είχα πάρειrsquo είχε το(ν)τη(ν)τουςτιςταπάρεις lsquoτο(ν)τη(ν)τουςτιςτα είχες πάρειrsquo κά Στο σημείο αυτό είναι εμφα-νής η ομοιότητα των δομών με έχειείχε και εκείνων με τα μόρια να και(θ)α οι οποίες επιτρέπουν την παρεμβολή στοιχείων στο εσωτερικό τους(πβ έχειείχεθανα του το πω) Από την άλλη οι δομές παρακειμένου καιυπερσυντέλικου της ΚΝΕ δεν επιτρέπουν τέτοιου είδους παρεμβολές πβτου το έχειςείχες πει και έχειςείχες του το πει Oι ιδιάζουσες αυτές δομές υπερσυντέλικου και παρακειμένου φαίνεται ναείναι προϊόν αναλογικού σχηματισμού19επανανάλυσης20 και δημιουργήθη-καν ακολουθώντας παράλληλη πορεία με τον περιφραστικό μέλλοντα κατάτην οποία το πρώτο μέλος της περίφρασης παγιώνεται ενώ το δεύτερο παρα-μένει κλιτό Αξιοπαρατήρητη είναι και η ύπαρξη συμφυρμένων ή μικτώντύπων βοηθητικού που εντοπίσαμε στα ελληνόφωνα χωριά Δελβίνου όπωςείχω [=είχα] βαστάξει είχω [=έχω] γεννηθεί (ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 519 517) Ηδιαδικασία σχηματισμού τέτοιων τύπων φαίνεται πιστεύουμε και από ταακόλουθα χωρία Δούλευανε κάνα δυο εδώ στο χωριό μας που έχουν έρθειαπό την Ελλάδα Και κάνα δυο τρεις γυναίκες είχαν έρθει από τηνΕλλάδα Είχουν έρθει [=είχαν έρθει] rsquoδω από τη Λίντισντα Θέριζανε στά-ρια rsquoδω Τους είχω βαστάξει [=είχα βαστάξει] εγώ καμιά δεκαριά μέρεςhellip(ΣΠΥΡΟΥ 2008α σ 519 Κείμενα)middot Είμαι γεννημένη πέρα στην Κεφαλονιάhellip το δώδεκα Κι εκεί είχω [=έχω] γεννηθεί Εκεί είχω- είμαι γινομένη (ΣΠΥ-ΡΟΥ 2008α σ 517 Κείμενα) Σε ότι αφορά τέλος στη συχνότητα εμφάνισηςτων δομών σε είχεέχει οι πρώτες δηλαδή ο υπερσυντέλικος έχουν μια σαφή



18 Η παρεμβολή κλιτικού ανάμεσα στα συστατικά των περιφραστικών χρόνων είναιγνωστό φαινόμενο και σε άλλα ιδιώματα όπως σrsquo εκείνο της Κοζάνης (ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ

2001 σ 101) 19 ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1924 σ 8720 Το β΄ στοιχείο της δομής γ΄ προσώπου είχε πάρει που υπάγεται στο απαρέμφατο

εκλαμβάνεται επαναναλύεται ως κλιτός τύπος που αρχίζει να εμφανίζεται ως τέτοιοςκαι στα άλλα πρόσωπα είχε πάρω είχε πάρεις κτλ Για την έκταση και ερμηνεία τουφαινομένου βλ ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ (υπό έκδ)


υπεροχή σε σχέση με αυτές του παρακειμένου Μπορεί επίσης ο παρακεί-μενος να μπαίνει με σημασία υπερσυντέλικου (πβ παραπάνω έχουν έρθειαντί για είχαν έρθει)Στο λεξιλόγιο παράλληλα με τις υπάρχουσες διαφορές (λχ τα ρ σμπο(υ)-ρεύω lsquoμιλώrsquo και κρένω lsquoμιλώ φωνάζωrsquo που χαρακτηρίζουν αντίστοιχα τηνΆΑ και τη ζώνη ΠΔΔΑΣ αλλά δεν απαντούν στη Χχ και στους ΔΠ) εντοπί-ζονται και επιμέρους ισόγλωσσα ανάμεσα στη Χχ και την ΆΑ απετουράωκαι απιτρώ lsquoπετάωrsquo σύννυφος και σύνrsquoφο lsquoκουνιάδαrsquo lt αρχ σύννυμφος(ANDRIOTIS 1974 σ 536) οργίον lsquoρίγοςrsquo (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 90) καισ(υ)νόριο lsquoidrsquo (VIDO 2000 σ 139) όρθα νήσσα lsquoπάπιαrsquo κτλ στη Χχ καιτα ΠΔΔΑΣ (Κάκοψον Κάκοψος κτλ βλ τοπωνύμια)21 Επιμέρους λεξιλογικά ισόγλωσσα παρατηρούνται επίσης και με τα ελληνικάιδιώματα του ευρύτερου ελληνόφωνου χώρου συμπεριλαμβανομένων καιαυτών της Κ Ιταλίας πράγμα που επαναφέρει στο προσκήνιο τις γλωσσικέςσχέσεις των δυο ακτών Για παράδειγμα τη λ βράχλο (lt βλάχρον Ησύχιος)τη βρίσκουμε είτε ως προσηγορικό είτε ως τοπωνύμιο στην Κ Ιταλία to laacutehriLahriacuteto (ROHLFS 1964 σ 87 λ βλάχριον και λάχριον291) στην ΆΑ βράχουςο∙ στη Χχ βράγχνα η (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 82)middot στην Κέρκυρα βράχλο τοβλάχλα η βράχλα ηmiddot στους Παξούς βράχλος ο (ANDRIOTIS 1974 σ 177 λβλάχνον) στην Πολίτσιανη Πωγωνίου και τη Δούβιανη Δρόπολης Βράχλα(ΚΟΥΛΙΔΑΣ 2005 σ 73 168) στη Δρόβιανη Βλαχούρια (ΚΟΥΛΙΔΑΣ 2005σ 264) στη Δίβρη Βλάχουρας (ΚΙΤΣΙΟΣ 2006 σ 186) στο Κακοδίκι Δελβί-νου βλάχαρος (SHIKO 2006 σ 116) Η λ κνύζα επίσης εντοπίζεται στο συγ-κεκριμένο χώρο με τύπους που ανάγονται στο αρχ διαλ κνῦζα lsquoFloumlhkrautrsquo(ROHLFS 1964 σ 257 λ κόνυζα) όπως kliza kriza klisa (Κ Ιταλία ROHLFS

όπ) γρούζο γρούζαστην Ήπειρο και κρούζα στην Κέρκυρα (TZITZILIS 1997σ 204) μαρτυρείται μάλιστα και σε διπλανά με τη Χιμάρα αλβανόφωναχωριά ως gruacutezeuml -a22 και kruacutezeuml -a (Κηπαρό) αλλά και ως onogruacutezeuml-a (ltονο-γρούζα lt ονοκνύζα ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2007 σ 208) Με τον τρόπο αυτό δύο χαρα-κτηριστικά φυτωνύμια υποδεικνύουν μια από τις κατευθύνσεις τηςμελλοντικής έρευνας των υπό εξέταση ιδιωμάτων Επίσης η ύπαρξη στη Χχ



21 Για λεξιλογικούς αρχαϊσμούς των ιδιωμάτων Χιμάρας και ΠΔΔΑΣ βλ μεταξύ άλλωνΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 και ΚΡΕΚΟΥΚΙΑΣ 1996

22 Το -a είναι οριστικό άρθρο θηλυκών ουσιαστικών ενικού αριθμού


και στην ΆΑ λέξεων που πιθανόν να διατηρούν το δίγαμμα βρόζοςlsquoρόζοςrsquo(ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010 σ 108) και βράγα lsquoρώγα σταφυλιούrsquo (VIDO 2000σ 118) τις οποίες βρίσκουμε αντίστοιχα στη Μακεδονία23 και την Κ Ιταλία24διευρύνει γεωγραφικά το ερευνητικό μας πεδίοΣrsquo αυτό το πλαίσιο είναι αξιοπρόσεκτα τα ευρήματα από την ΆΑ όπου οιλ μάχτρα lsquoσκάφη για την παρασκευή ψωμιούrsquo (Ησύχιος ANDRIOTIS 1974σ 364 λ μάκτρα) και βρούκουλους lsquoακρίδαrsquo (βροῦκος ὰκρίδων εἶδοςΗσύχιος ANDRIOTIS 1974 σ 188 λ βρούκος) εντοπίζονται μόνο στην Κ Ιτα-λία και όχι στα λοιπά ελληνικά ιδιώματα του ευρύτερου χώρουΕξαιρετικά ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι αυτό των τοπωνυμίων το οποίο μπο-ρεί να οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα τόσο για τη διατοπική σχέση τωνιδιωμάτων όσο και για τη διαχρονική παρουσία της ελληνικής σrsquo αυτά ταμέρη25 και τις επαφές της με γειτονικές γλώσσες Αν και μας λείπει μια ολο-κληρωμένη συλλογή βασισμένη στη συστηματική καταγραφή του συνόλουτων τοπωνυμιών26 τα παραδείγματα που ακολουθούν αντλημένα από διά-φορες πηγές είναι ενδεικτικά27



23 Βλ ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ 2008 σ 234 όπου με αφορμή τη λ βρόζος του ιδιώματος της ορεινήςΠιερίας γίνεται ευρύτερος λόγος για τη διατήρηση του δίγαμμα

24 O ROHLFS 1964 σ 435 λ ῥάξ (ῥάγα) δίνει για Τάραντα τ vraacuteva vraacute graacute lsquochicco diuvarsquo που τους ανάγει σε αρχ τ βράγα (vielleicht aus ϝράγα )

25 Bλ λχ τις ονομασίες Βόνθος στη Δίβρη (ΚΙΤΣΙΟΣ 2006 σ 21) και Βόθνας στους Γιαν-νιτσάτες Θεολόγου (ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ 1994 σ 335) οι οποίες ανάγονται στην αρχ ελλλβόθυνος lsquoλάκκοςrsquo που διασώζεται στα νε ιδιώματα ως προσηγορικό -βόθυναςβόθονας βόθουνας βότουνας βόθυλος βόθυλας κά ndashαλλά απαντάει συχνά και ωςτοπωνύμιο (ANDRIOTIS 1974 σ 179)

26 Ένα βήμα μπρος προς την κατεύθυνση αυτή αποτελεί το βιβλίο για τα τοπωνύμια τηςΔρόπολης που εξέδωσε σε επιμέλεια Κ Κουλίδα ο Σύλλογος συνταξιούχων ελληνο-δασκάλων του νομού Αργυροκάστρου (Ιωάννινα 2005) Τοπωνύμια από την περιοχήΔελβίνου-Αγίων Σαράντα έχουν συγκεντρώσει οι ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ 1994 2003 ΚΙΤΣΙΟΣ2006Σπύρου και Νάτσιος Το υλικό των Σπύρου και Νάτσιου παραμένει αδημοσίευτο Γιατην περιοχή Χιμάρας διαθέτουμε υλικό από τις σχετικές εργασίες του Βαγιακάκου(1983 1988) ο οποίος είχε προαναγγείλει μάλιστα ότι laquoθὰ δημοσιευθῆ προσεχῶςraquo laquoτὸπλῆρες τοπωνυμικὸν τῆς Χιμάρας hellip εἰς τὴν ἐκτενῆ περὶ τῆς γλώσσης τῆς Χιμάρας μελέ-τηνraquo (ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 σ 331 σημ) Τοπωνύμια από την περιοχή Χιμάρας-Δρυμά-δων-Παλιάσας έχει συλλέξει και ο Κυριαζής

27 Το υλικό που ακολουθεί αποτελεί τμήμα σχετικής υπό προετοιμασία εργασίας μας(ΔΚ)


Στους δυτικούς πρόποδες του όρους Μπουρέτο που αποτελεί το ανατολικόφυσικό όριο της Δρόπολης με το Πωγώνι μαρτυρείται τοπωνύμιο Οψέλλα28

lsquoονομασία της δεύτερης πηγής του μεταλλικού νερού και του τόπου γύρωτης βόρεια του χωριούrsquo (Γλύνα 5729) ενώ στην ανατολική πλευρά του Μπου-ρέτου υπήρχε κάποτε το πλούσιο σε νερά χωριό Οψάδα (Σωπική) Τα τοπω-νύμια αυτά που αναφέρονται σε πηγές ή σε μέρη με νερά σχετίζονταιμάλλον με τις ονομασίες κι άλλων πηγών του ευρύτερου χώρου Κάκοψος(Θεολόγος Αγ Σαράντα)30 Κάλοψος (Θεολόγος Αγ Σαράντα) Καλόψηlsquoένα πολύ όμορφο μέρος κατάφυτο με οπωροφόρα δέντρα και βρυσικόνερό μεταξύ της εκκλησίας του Αγ Ανδρέα και του Κοντοραχιούrsquo (ΑγΑνδρέας - Αγ Σαρ ΚΟΥΡΤΗΣ 2009 σ 73) Κάλοψον Κάκοψον (ΧιμάραΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1983 σ 19 χωρίς να διευκρινίζει αν πρόκειται για πηγές ήχωράφια) αλλά και Σανερό (πηγή στην Παλιάσα) Εφτάβρυσος (ΒΑΓΙΑΚΑ-ΚΟΣ 1983 σ 19) και Αφτάς31 (σον Αφτά) πιθανόν και Φιτάς αν λάβουμευπόψη ένα αλβανικό δημοτικό τραγούδι της περιοχής32 Οι προαναφερθείσες ονομασίες ανάγονται πιθανότατα στα ρ ἔψω καιὀπτάω και πιο συγκεκριμένα στα αρχ επίθ κάλοψος (καλός + ἔψω ANDRI-OTIS 1974 σ 292) κάκοψος και ὀπτός (ANDRIOTIS 1974 σ 413) που μαρ-τυρούνται σε νε ιδιώματα Έτσι στην Κεφαλονιά χρησιμοποιούνται τα επίθκάκοψος lsquoδύσβραστοςrsquo και κάλοψος (τόπος) lsquoτο έδαφος το παράγον εύβρα-στα όσπρια και λάχαναrsquo (ΤΣΙΤΣΕΛΗΣ 1973 σ 211 214 αντίστ) ενώ στην Κέρ-κυρα το κάλοψος έχει τις σημ lsquoεύγευστος εύθρυπτοςrsquo και το ουσ κάκοψοςσημαίνει lsquoξηρός καρπός με άγευστο εσωκάρπιο και σκληρό τσόφλιrsquo (ΧΥΤΗ-ΡΗΣ 1992 σ 69 71 αντίστ) Για την ερμηνεία του τοπων Σανερό (ltοψα-νερό) μας βοηθάει το επιθ ψανός lsquoευκολόβραστος τρυφερός καλήςποιότητοςrsquo (Λευκάδα ΛΑΖΑΡΗ 1970 σ 206) Τ οφτός (πτ gt φτ) μαρτυρείται



28 Για τα τοπωνύμια διατηρούμε την ορθογραφία που παραδίδουν οι βιβλιογραφικέςπηγές

29 Οι αριθμοί σελίδας παραπέμπουν στο ΚΟΥΛΙΔΑΣ 200530 laquohellipπώς θα μπορούσαν να κάμουν τα νερά του Κάκοψου ndash της βρύσης του χωριούndash

κάλοψαraquo (ΠΑΠΑ 1971 σ 18) Ο ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ 1994 σ 336 κάνει λόγο για laquoπηγάδι πουφέρνει ορυκτό νερό (θειούχο αμέταλλο στοιχείο) από υπόγειο φλέβαraquo το οποίο είναιlaquoγλυφό και δεν βγάζει σαπουνάδαraquo

31 Για τοπων σε -άς βλ AMANTOS 1903 σ 3532 hellippeumlr ujeuml teuml Fitait lsquoγια το νερό του Φιτάrsquo (VEIZI 1998 σ 192)


σε μεσαιωνικά κείμενα (ΚΡΙΑΡΑΣ ΙΔ΄ λ οπτός) όπως και σε νεοελληνικάιδιώματα (ANDRIOTIS 1974 λ ὀπτός) Όσο για τη σημασία των ριζών οψ- καιοφτ- στα προαναφερμένα τοπωνύμια είναι πολύ πιθανόν να αφορά τοlsquoσκληρόνrsquo του νερού μιας πηγής ή το lsquoβραστερόνrsquo των προϊόντων καλλιερ-γήσιμων εκτάσεων Προκειμένου για νερά στις περιοχές Άγ Σαράντα καιΔελβίνου χρησιμοποιείται συχνά και η λ χωνευτικός Καλλιστάς lsquoβρύση μεάριστο χωνευτικό νερόrsquo (Δίβρη ΚΙΤΣΙΟΣ 2006 σ 20) Όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω μαρτυρούν για τη σχέση της περιοχής Επτα-νήσων με τις απέναντι ακτές της Ηπείρου και εν προκειμένω με την ΆΑ τηΧιμάρα το Δέλβινο και τους Αγ Σαράντα Είναι γνωστές άλλωστε οι στενέςεπαφές τους με την Κέρκυρα και άλλα κοντινά νησιά Συνάδουν με τη δια-πίστωση αυτή και ορισμένες τοπωνυμικές καταλήξεις όπως οι -ήλας33 Δρό-πολη (ΚΟΥΛΙΔΑΣ 2005) Ντριζίλα lt αλβ drizeuml lsquoπαλιούριrsquo (Κοσοβίτσα 131Λόγγος 156) Βούρκος Δελβίνου Κοκκίλα Γραβίλα Σπαρτίλα (ΚρανιάΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ 2007 σ 209 210) Γραβίλας Κοκκίλας Μποτσίλας (ΔίβρηΚΙΤΣΙΟΣ 2006 σ 186) Αγρίλας lsquoλέγονταν Αγρίλας για τις πολλές αγριλιέςπου είχεrsquo (Δίβρη ΚΙΤΣΙΟΣ 2006 σ 125) Ετίλας lsquoμέρος με ιτιέςrsquo (Γέρμα ΑγΣαρ) Η ίδια κατάληξη απαντά και στην Κέρκυρα Αρίλας Σπαρτίλας(AMANTOS 1903 σ 7)middot -ωνιά34 Σορωνιά lsquoπροεξοχή οπού έριχναν τα μπάζαrsquo(Δούβιανη 75) και Σορωνιά35 στους πρόποδες του όρους Μηλιά κοντά στηλίμνη του Βουθρωτού Βατωνιάστην Κέρκυρα και Ροδωνιάστην Κεφαλονιάκτλ (ANDRIOTIS 1974 σ 613) Η μελέτη των ιδιωμάτων που εξετάζουμε δείχνει ότι η παρουσία της ελλη-νικής στις εν λόγω περιοχές έχει βάθος χρόνου Παρότι δεν απέχουν πολύγεωγραφικά οι περιοχές Χιμάρας από τη μία και Δρόπολης-Δελβίνου-



33 Ο Ι Θωμόπουλος την ανάγει στο αρχ δωρικό επίθημα -ῆλος (ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ 1992 σ 41)34 ANDRIOTIS 1974 σ 613 λ -ωνιά 35 Το όνομα αυτό οι ντόπιοι λόγιοι το συνέδεσαν με την αρχαία πόλη Σωρεία (ΜΠΑΡΑΣ

1966 σ 228) ενώ η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι ο Άγιος Δονάτος έκανε κομμάτια τοστοιχειό που ερήμωνε τον τόπο κι έτσι laquoδημιουργήθηκαν εννιά μεγάλοι σωροί κι απότότε το μέρος αυτό λέγεται Σωρωνιάraquo (ΖΑΦΕΙΡΑΤΗΣ 2007 σ 68) Η δεύτερη εκδοχή κινεί-ται προς τη σωστή κατεύθυνση (ltσωρός) γιατί στο συγκεκριμένο σημείο υπάρχουνμεγάλες ποσότητες χαλικιού αποτέλεσμα του επικλινούς του εδάφους Βλ και τοπωνΠετρωνιά στη Ρόδο (AMANTOS 1903 σ 27)


Αγ Σαράντα από την άλλη διαφοροποιούνται ως προς την ένταση και τηνέκταση επιδράσεων που δέχτηκαν κατά καιρούς από την αλβανική ήκαιαπό άλλες γλώσσες με τις οποίες είχαν επαφές Λχ το ότι το ιδίωμα ΠΔΔΑΣκαι λιγότερο αυτό της Χιμάρας έχουν ενσωματώσει σλαβικά ή τουρκικάστοιχεία (πβ επίθετα σε -ίκοβος όπως μαλλίκοβος lsquoμάλλινοςrsquo σταρίκοβοςlsquoσταρένιοςrsquo σπαρτίκοβος lsquoσπαρτένιοςrsquo μισιρίκοβος lsquoαραποσιτένιοςrsquo κάκαθώς και λ όπως ίτσου lsquoκαθόλουrsquo lt τουρκ hiccedil αλάβρασι lsquoμακάρι ο θεόςνα δώσειrsquo lt τουρκ Allah versin κτλ στην περιοχή Βούρκου Αγ Σαρ) αυτόοφείλεται στις ιδιαίτερες ιστορικοκοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίεςδιαμορφώθηκαν Οι διαφορές αυτές φαίνονται ανάγλυφα κι από μια σύγ-κριση με το ιδίωμα της Κέρκυρας η οποία δεν γνώρισε σλαβικό εποικισμόή τουρκική κατάκτηση αλλά δέχτηκε μεγαλύτερη δυτική επιρροή Ανάμεσα στα ξενόγλωσσα δάνεια των υπό εξέταση ιδιωμάτων υπερισχύουντα αλβανικά Μερικά απrsquo αυτά ανήκουν στο καθημερινό λεξιλόγιο škέμπιlsquoβράχοςrsquo (ltshkeumlmb) šιλίρα lsquoαρμύραrsquo (ltsheumlllireuml) kέκι lsquoάσχημαrsquo (ltkeq)γκρίκα lsquoλαιμός πέρασμα διάσελοrsquo (ltgrykeuml) καšτεκόκι lsquoμαλλιά κουβάριαrsquo(ltkashtrsquo e koqe) μότριμα lsquoαδελφοποιτήrsquo (ltmoteumlrmeuml) ντερζί lsquoκαημένεrsquo(ltdereumlzi) κτλ (ΣΠΥΡΟΥ 2008α Γλωσσάρι) ενώ άλλα είναι πιο πρόσφατα καισχετίζονται κυρίως με τον τρόπο κοινωνικής οργάνωσης και βίου κατά ταχρόνια της κομμουνιστικής περιόδου όταν η αλβανική λειτουργούσε ωςγλώσσα κύρους (κομιτέτι lsquoεπιτροπήrsquo ντεπουτέτης lsquoβουλευτήςrsquo κο περατίβαlsquoσυνεταιρισμόςrsquo κλπ ΣΠΥΡΟΥ 2008β) Επίσης μαζί με τα προσηγορικάέχουν δανειστεί σε συνθήκες διγλωσσίας και περιορισμένο αριθμό γραμμα-τικών λέξεων (πβ fare lsquoκαθόλουrsquo και as hellip ashellip lsquoούτε hellip ούτεhelliprsquo στην ΆΑ)Οι λεξιλογικές αλλαγές που υπέστησαν τα εντός αλβανικών συνόρων ελλη-νικά ιδιώματα στα χρόνια της δικτατορίας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδια-φέρον για την κοινωνιογλωσσολογία36 και για την ιστορία της γλώσσαςΗ επί σχεδόν μισό αιώνα έλλειψη επαφών με την ελλαδική καθημερινότητακαι με την ΚΝΕ προσέδωσε στα ιδιώματα αυτά ένα είδος συντηρητικότηταςκαι τα άφησε έκθετα μπροστά στην πίεση της αλβανικής πραγματικότητας



36 Βλ λχ το περιεχόμενο του ουσ θιγμένος lsquoαυτός που ανήκει ή κατάγεται από οικογέ-νεια αντιφρονούντωνrsquo και επομένως laquoΔεν έπρεπε να του απευθύνονται οι συγχωριανοίτουraquo (ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010 σ 112) Η λ είναι μεταφρ δάνειο από την αλβ i prekur lsquoidrsquo


Διαμορφώθηκαν συνθήκες μιας ασύμμετρης κατά κανόνα διγλωσσίας οβαθμός της οποίας κυμαινόταν ανάλογα με το πού και από ποιους γινότανχρήση της ελληνικής Η συρρίκνωση της ελληνόγλωσσης παιδείας μόνο σταελληνόφωνα χωριά της επίσημα αναγνωρισμένης laquoμειονοτικής ζώνηςraquo στέ-ρησε την εκμάθηση της μητρικής στο σχολείο από πολλούς νέους ελληνικήςκαταγωγής που μεγάλωσαν σε αστικά κέντρα Κάτω από τέτοιες συνθήκεςοι επιδράσεις της αλβανικής άρχισαν να γίνονται πιο έντονες και πιο αισθη-τές πράγμα που φαίνεται ακόμη και σήμερα στα πολλά μεταφραστικάδάνεια από την αλβανική37 (κλασική περίπτωση οι ερωτήσεις Με τι παίρε-σαι lsquoτι δουλειά κάνειςrsquo lt αλβ Μe se merresh (αλβ marr ῾παίρνω᾽ merremασχολούμαι παίρνομαι᾽) και Πόσο είναι η ώρα lsquoτι ώρα είναιrsquo lt Sa eumlshteumlora)38 Σε ότι αφορά στα όμορα αλβανικά ιδιώματα από τις διαλεκτολογικές μελέ-τες που έγιναν για τις περιοχές αυτές (TOTONI 1964 1965 1971 MUCcedilA 1987MEMUSHAJ και GRILLO 2009) παρατηρούμε ότι τα ελληνικά δάνεια καλύπτουνσημασιολογικά πεδία που σχετίζονται με τις βασικές παραγωγικές δραστη-ριότητες των κατοίκων τους όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία (KonispolMuzineuml Sopik Zagori Lunxheumlri Kurvelesh) η θάλασσα και η αλιεία(Bregdeti i Poshteumlm Myzeqe) Για παράδειγμα ο NUSHI 1991 σ 71 269καταγράφει στη Μουζακιά (βόρεια της ΆΑ) λέξεις όπως galishaacute [galiʃaacute]lsquoάμπωτηrsquo και vruacutedeuml [vruacutedǝ] lsquoείδος κεφαλόπουλουrsquo που επιχωριάζουν στηνΆΑ ως βγαλšά και βρούτα) Στα αλβανικά ιδιώματα βρίσκουμε δάνεια πουανάγονται σε παλαιότερες φάσεις της ελληνικής hordhoqiacutela [xorethοciacutela]



37 Στον τοπικό ελληνόγλωσσο τύπο της εποχής (εφημ laquoΛαϊκό Βήμαraquo) αλλά και στονTHOMAI et al 1999 μπορεί να βρει κανείς πληθώρα τέτοιων σχηματισμών sot peumlr sot gtσήμεραγιασήμερα lsquoπρος το παρόνrsquo tani peumlr tani gt τώραγιατώρα lsquoγια την ώραrsquobrenda

peumlr brenda gt μέσαγιαμέσα lsquoεντός ενός ορισμένου κύκλου ανθρώπων εκ των ενόντωνrsquonuk pi ujeuml [diccedilka] gt δεν πίνει νερό lsquoδεν είναι κατάλληλο είναι παρωχημένοrsquo srsquomeuml rrihet

neuml njeuml vend gt δε μου κάθεται σrsquo ένα τόπο lsquoείμαι ανήσυχοςανυπόμονοςrsquo srsquoi beumlhet voneuml

gt δεντουπάειαργά lsquoδεν του καίγεται καρφίrsquo jap zemeumlr gt δίνωκαρδιά lsquoδίνω θάρροςrsquomarr zemeumlr gt παίρνωκαρδιά lsquoπαίρνω θάρροςrsquo nuk ha shqip gt δεν τρώει αλβανικά lsquoδενκαταλαβαίνειrsquo

38 Ορισμένα μεταφρ δάνεια είναι παλαιότερα και χρησιμοποιούνται ευρύτερα στηνΉπειρο Τέτοια είναι λχ η φρ εξορκισμού Να σου πάρω το κακό (ltαλβ Teuml marrshateuml keqen) που μαρτυρείται στην laquoΑληπασιάδαraquo του Χ Σεχρέτη (ΣΑΘΑΣ 1870 σ 257269) Επίσης το λεκτικό σύνταγμα λάδι καλό lsquoελαιόλαδοrsquo (ltαλβ vaj i mireuml) είναιευρέως διαδομένο στην περιοχή Δελβ-Αγ Σαρ και στην ΆΑ


lsquoσπληνάντερο του αρνιούrsquo (Κηπαρό SOTIRI 2001 σ 186) lt μεσν χορδόκοιλατα lsquoTiereingeweide (Darm und Magen)rsquo (ANDRIOTIS 1974 σ 602)middot σε άλλεςπεριπτώσεις τα ιδιώματα αυτά υπήρξαν διαμεσολαβητικός κρίκος για τημεταπήδηση ελληνικών δανείων στην κοινή αλβανική μεσν λητάρι(ν) (ltεἰλη-τάριον) gt νε ιδιωμ λητάρι gt αλβ litaacuter lsquoσκοινίrsquo (ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2001 σ 418)Λεξιλογικές επιδράσεις της ελληνικής εντοπίζονται και στον καθημερινόλόγο των κατοίκων αστικών κέντρων όπως στην πόλη του Αργυροκάστρουsqafill [scafiacuteƚ] lt φτιασίδι lsquoκρέμα προσώπουrsquo (ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2001 σ 550) pathua[paθuacutea] lt παθός lsquoπρακτικός γιατρόςrsquo (ΜΠΟΓΚΑΣ 1966 Β΄ σ 239) Σε φωνολογικές επιδράσεις της ελληνικής οφείλεται η εμφάνιση σε γειτονικάαλβανικά ιδιώματα των φωνημάτων ɣ (γasteumlr [ɣaacutestǝr] lsquoγάστραrsquo γudh [ɣueth]lsquoγουδίrsquo aγrile [aɣrileacute] lsquoαγριλιάrsquo) και x (χerseuml [ccedileacutersǝ] lsquoχέρσοςrsquo maχere[maccedileacutere] lsquoμαχαίριrsquo neroχiteuml [neroccediliacutetǝ] lsquoνεροχύτηςrsquo) που τα βρίσκουμε όχιμόνο σε ελληνικά δάνεια αλλά και σε αλβανικές λέξεις (aχeacutere [accedileacutere] αντίγια ahere lsquoτότεrsquo TOTONI 1965 σ 105)Πριν κλείσουμε το κεφάλαιο των αλληλεπιδράσεων ελληνικής και αλβανικήςσε τοπικό ιδιωματικό επίπεδο οφείλουμε να επισημάνουμε ότι σήμερα μετο προ εικοσαετίας άνοιγμα των συνόρων και με ότι επακολούθησε σε επί-πεδο μετακίνησης αλβανόφωνων και ελληνόφωνων πληθυσμών προς ταμεγάλα κυρίως αστικά κέντρα της Ελλάδας τα ελληνικά ιδιώματα της Αλβα-νίας βρίσκονται αντιμέτωπα με την Κοινή Νεοελληνική η οποία τα διαβρώνεικαθημερινά συνεπικουρούμενη και από μια στάση περιφρόνησης τηςlaquoγλώσσας του χωριούraquo που επιβάλλουν τα ήθη της εποχής και η ζωή τωνπόλεων39Από την άλλη και οι αλβανικοί πληθυσμοί των όμορων με τα ελληνικά ιδιώ-ματα της Αλβανίας περιοχών επηρεάζονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απότην ΚΝΕ απrsquo ότι παλαιότερα Η διαμορφούμενη ζώνη ελληνο-αλβανικήςδιγλωσσίας στον αλβανικό νότο είναι αποτέλεσμα επαφών ευρείας κλίμα-κας αφού χιλιάδες μετανάστες από όλα τα μέρη της Αλβανίας πέρασαν γιαένα διάστημα ή έχουν εγκατασταθεί εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα



39 Βλ το διήγημα laquoΠροσοχή μαμά στο λάμδαraquo του εγκατεστημένου στην Αθήνα Δροπο-λίτη συγγραφέα Τ Κώτσια (ΖΑΡΜΠΑΛΑΣ 2007 σ 306-312)


Οι επαφές αυτές απέκτησαν άλλη δυναμική και δεν περιορίζονται όπωςκάποτε σε περιφερειακό επίπεδοΟλοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή παρουσίαση το πρώτο που θα θέλαμενα τονίσουμε είναι πως παραμένει επιτακτική η ανάγκη συστηματικότερηςμελέτης και πληρέστερης καταγραφής των εντός της αλβανικής επικράτειαςελληνικών γλωσσικών ιδιωμάτων Η ενδεικτική και επιλεκτική παράθεσηπου επιχειρήσαμε δείχνει ότι πρόκειται για ανομοιογενείς μεταξύ τους ιδιω-ματικές εστίες που σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις έχουν αναπτύξειαυτοτελή χαρακτηριστικά Τα ιδιώματα αυτά με τα αρχαϊκά στοιχεία πουδιασώζουν και τα επιμέρους ισόγλωσσα με άλλες ελληνόφωνες περιοχέςενδιαφέρουν πρωτίστως την ιστορία της ελληνικής και τη διαλεκτολογίαχωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν να αποτελέσουν πεδίο μελέτης καιάλλων κλάδων όπως οι γλωσσικές επαφές και η βαλκανική γλωσσολογία




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΛΜΠΑΝΟΥΔΗΣ 2009 = Π ΑΛΜΠΑΝΟΥΔΗΣ Το ιδίωμα της βόρειας Θράκης ΤοΜικρό και Μεγάλο Μοναστήρι Α Ρωμυλίας διδ διατρΠανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ 2007 = Γ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ Η Κρανιά Αγίων Σαράντα Άγιοι Σαρά-ντα Milosao

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1925 = Γ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ laquoΠερὶ τοῦ ρήματος ἐν τῇ ἐν Ἠπείρῳλαλουμένῃ Βραχεῖα ἐπισκόπησις τῶν ἠπειρωτικῶν ἰδιω-μάτωνraquo Ἀθηνᾶ 36 σ 61-98

ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ 1856 = Π ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ Χρονογραφία τῆς Ἠπείρου τῶν τε ὁμό-ρων ἑλληνικῶν καὶ ἰλλυρικῶν χωρῶν διατρέχουσα κατὰσειρὰν τὰ ἐν αὐταῖς συμβάντα ἀπὸ τοῦ σωτηρίου ἔτουςμέχρι τοῦ 1854 τ Α΄ Β΄ Ἐν Ἀθήναις ἐκ τοῦ τυπογρα-φείου Σ Κ Βλαστοῦ

ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1983 = Δ ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ laquoΓλωσσικά και λαογραφικά ΧιμάραςΒ Ηπείρου και Μάνηςraquo στο Πρακτικά Β΄ Συμποσίουγλωσσολογίας βορειο-ελλαδικού χώρου ΘεσσαλονίκηIMXA σ 9-26

ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ 1988 = Δ ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ laquoΣυμβολή εις την μελέτην του γλωσσικούιδιώματος της Χιμάρας Βορείου Ηπείρουraquo στο Πρακτι-κά Α΄ Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου laquoΒόρειοςΉπειρος - Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλόςraquo Κόνιτσα 1987Αθήνα ΙΜ Δρυινουπόλεως-Πωγωνιανής και Κονίτσης -Πανελλήνιος Σύνδεσμος Βηπειρωτικού Αγώνος σ 303-337

ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ 1998 = Χρ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ Πολίτσανη laquoΝύμφη του ΠωγωνίουraquoΒΗ Αθήνα Εκδόσεις Έννοια

ΔΕΔΕΣ 1978 = Κ Ν ΔΕΔΕΣ Δρυμάδες Χειμάρρας Αθήνα Σείριος ΔΕΝΔΙΑΣ 1926 = Μ ΔΕΝΔΙΑΣ laquoἈπουλία καὶ Χιμάρα Γλωσσικαὶ καὶ ἱστο-

ρικαὶ σχέσεις τῶν ἑλληνικῶν αὐτῶνπληθυσμῶνraquoἈθηνᾶ 38 σ 72-109

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 2002 = Σ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Τους τα λέει ο θεός μυθιστόρημα ΑθήναΜεταίχμιο

ΖΑΡΜΠΑΛΑΣ 2004 = Α ΖΑΡΜΠΑΛΑΣ Ο άλλος χάρτης (περί εξαφανισμένωνχωριών και πόλεων) Αθήνα Πολύτυπο

ΖΑΡΜΠΑΛΑΣ 2007 = Α ΖΑΡΜΠΑΛΑΣ (επιμ) Ανθολογία ΒορειοηπειρώτικουΔιηγήματος Αθήνα Ροές




ΖΑΦΕΙΡΑΤΗΣ 2007 = Β ΖΑΦΕΙΡΑΤΗΣ Αστέρια άγιοι αντάρτεςΆγιοιΣαράνταMilosao

Η Δρόπολις Βορείου Ηπείρου (Λεύκωμα) (1980) Αθήνα Ένωση Δροπολιτών laquoΟ Δρί-νοςraquo

ΚΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ και ΚΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ 1975 =Γ ΚΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ και Χ ΚΑΛΥΒΟΠΟΥΛΟΣ ΜπουλιαράτιΔερόπολη Β Ηπείρου ιστορία λαϊκός πολιτισμόςΑθήνα

ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ 1994 = Γ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ Η περιοχή Θεολόγου Αγίων ΣαράνταΛαογραφικά-Εθνογραφικά-Ηθογραφικά ΙωάννιναΊδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών

ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ 2004 = Γ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ Η ταυτότητα του Βορειοηπειρωτικούελληνισμού Ιωάννινα Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευ-νών

ΚΙΤΣΙΟΣ 2006 = Χ ΚΙΤΣΙΟΣ Λαογραφικά θησαυρίσματα της Δίβρης ΒΗπείρου Άγιοι Σαράντα Εκδόσεις Ήπειρος

ΚΟΚΑΒΕΣΗ 2010 = Ε-Ε ΚΟΚΑΒΕΣΗ laquoΗ επιβίωση της χιμαραίας διαλέκτουστον 21ο αιώναraquo Βορειοηπειρωτικά Επιστημονική επε-τηρίδα Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών Ιωάν-νινα Α΄ σ 95-130

ΚΟΝΤΗΣ 1995 = Β ΚΟΝΤΗΣ (επιμ) Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου καιελληνοαλβανικές σχέσεις Αθήνα Βιβλιοπωλείον τηςlaquoΕστίαςraquo

ΚΟΝΤΗΣ 1994 = Β ΚΟΝΤΗΣ Ευαίσθητες ισορροπίες Ελλάδα και Αλβα-νία στον 20ο αιώνα Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

ΚΟΝΤΟΜΙΧΗΣ 2001 = Π ΚΟΝΤΟΜΙΧΗΣ Λεξικό του λευκαδίτικου γλωσσικούιδιώματος Αθήνα Εκδόσεις Γρηγόρη

ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ 2001 = Ν ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέαςελληνικής Αθήνα Εκδόσεις Γρηγόρη

ΚΟΥΛΙΔΑΣ 2005 = Κ ΚΟΥΛΙΔΑΣ (επιμ) Τα τοπωνύμια των πανάρχαιωνελληνικών χωριών του νομού Αργυροκάστρου ΈκδοσηΣυνδέσμου συνταξιούχων ελληνοδασκάλων ελληνικήςμειονότητας νομού Αργυροκάστρου Ιωάννινα

ΚΡΕΚΟΥΚΙΑΣ 1996 = Δ ΚΡΕΚΟΥΚΙΑΣ laquoΕτυμολογικάraquo Λεξικογραφικόν ΔελτίονΚ΄ σ 67-137

ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2001 = Δ ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ελληνικές επιδράσεις στην αλβανική διδδιατρ ΑΠΘ




ΚΥΡΙΑΖΗΣ 2007 = Δ ΚΥΡΙΑΖΗΣ laquoΗ σχέση του ελληνικού γλωσσικού ιδιώ-ματος της Χιμάρας με τα άλλα νεοελληνικά γλωσσικάιδιώματαraquo Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 27 σ 198-209

ΛΑΖΑΡΗΣ 1970 = Χ ΛΑΖΑΡΗΣ Τὰ Λευκαδίτικα Ἰωάννινα ΜΠΑΜΠΗΣ 2005 = Β ΜΠΑΜΠΗΣ Το Γαρδικάκι Sarandeuml Milosao ΜΠΕΝΤΟΥΛΗΣ 2002 = Δ ΜΠΕΝΤΟΥΛΗΣ Σχωριάδες Πωγωνίου Θεσσαλονίκη

Αφοί Κυριακίδη ΜΠΟΓΚΑΣ 1964-1966 = Ε ΜΠΟΓΚΑΣ Τὰ γλωσσικὰ ἰδιώματα τῆς Ἠπείρου (Βο-

ρείου Κεντρικῆς καὶ Νοτίου) Ἰωάννινα Ἑταιρεία Ἠπει-ρωτικῶν Μελετῶν τ A-Β΄

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 2007 2009 =Β ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Αρχείο Αλή Πασά (ΓενναδείουΒιβλιοθήκης) Έκδοση-Σχολιασμός-Ευρετήρια Β Πανα-γιωτόπουλος με τη συνεργασία των Δ ΔημητρόπουλουΠΜιχαηλάρη τ Α΄ (1747-1808) Β΄ (1809-1817) Γ΄ (1818-1821) 2007 Δ΄ Εισαγωγή-Ευρετήρια-Γλωσσάρι 2009Αθήνα Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

ΠΑΠΑ 1971 = Κ ΠΑΠΑ Στη συκαμιά από κάτω διηγήματα Β΄ έκδοσηΑθήνα Βιβλιοπωλείον της laquoΕστίαςraquo

ΣΑΘΑΣ 1870 = Κ Ν ΣΑΘΑΣ laquoἩ Ἀληπασιὰς τοῦ τουρκαλβανοῦ ΧατζῆΣεχρέτηraquo στο Κ Ν ΣΑΘΑΣ Ἱστορικαὶ διατριβαί Ἐν Ἀθή-ναις έκ τῆς τυπογραφίας τῶν τέκνων Ἀνδρ Κορομηλᾶ

ΣΠΥΡΟΥ 2008α = Α ΣΠΥΡΟΥ Το ελληνικό γλωσσικό ιδίωμα της περιοχήςΔελβίνου και Αγίων Σαράντα Αθήνα Εθνικό και Καπο-διστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή-Βιβλιοθήκη Σοφίας Σαριπόλου

ΣΠΥΡΟΥ 2008β = Α ΣΠΥΡΟΥ laquoΞενόγλωσσα δάνεια στο ιδίωμα της περιοχήςΔελβίνου και Αγίων Σαράνταraquo Albanohellenica 3 σ 85-103

ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ 1992 = Χ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ Εισαγωγή στην ελληνική ονοματολογίαΘεσσαλονίκη Αφοί Κυριακίδη

ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ 2008 = Χ ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ laquoΤα αρχαία μακεδονικά στοιχεία στοιδίωμα της ορεινής Πιερίαςraquo στο Μ Θεοδωροπούλου(επιμ) Θέρμη και Φως Αφιερωματικός τόμος στη μνήμητου Α-Φ Χριστίδη Θεσσαλονίκη Κέντρο ΕλληνικήςΓλώσσας σ 225-244

ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ (υπό έκδ) = Χ ΤΖΙΤΖΙΛΗΣ Νεοελληνικές διάλεκτοι Εισαγωγή Θεσ-σαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών




ΤΣΙΤΣΕΛΗΣ 1973sup2 = Η ΤΣΙΤΣΕΛΗΣ Γλωσσάριον Κεφαλληνίας ἈθῆναιΒιβλιοπωλεῖον Ν Καραβία

ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ 1905-1907 = Γ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικά τ Α΄-Β΄Ἀθῆναι ΠΔ Σακελλάριος

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ 1904 = Κ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ Λεξικὸν τῆς ἀλβανικῆς γλώσσηςἘν Ἀθήναις Π Δ Σακελλάριος

ΧΥΤΗΡΗΣ 1992 = Γ ΧΥΤΗΡΗΣ Κερκυραϊκό γλωσσάρι Β΄ έκδοση (με συ -μπλήρωμα) Κέρκυρα

AMANTOS 1903 = K AMANTOS Die Suffixe der neugriechischenOrtsnamen Muumln-chen Verlag von Louis Finsterlin

ANDRIOTIS 1974 = N ANDRIOTIS Lexikon der Archaismen in neugriechischenDialekten Wien Verlag der OumlAW

CcedilABEJ 1976 = E CcedilABEJ Studime etimologjike neuml fusheuml teuml shqipes [Ετυμο-λογικές μελέτες στο πεδίο της αλβανικής] TiraneumlAkademia e Shkencave

DEMIRAJ 2008 = Sh DEMIRAJ Epiri pellazgeumlt etruskeumlt dhe shqiptareumlt [ΉπειροςΠελασγοί Ετρούσκοι και Αλβανοί] Tiraneuml Infbotues

MEMUSHAJ και GRILLO 2009 = R MEMUSHAJ και HGRILLO laquoVendi i seuml folmes seumlHimareumls neuml dialektin jugor teuml shqipesraquo [Η θέση του αλβα-νικού ιδιώματος περιοχής Χιμάρας στη νότια διάλεκτοτης αλβανικής] Studime Filologjike 1-2 σ 29-62

MEYER 1891 = G MEYER Etymologisches Woumlrterbuch der albanesischenSprache Strassburg Verlag von Karl J Truumlbner

MUCcedilA 1987 = F MUCcedilA laquoE folmja e krahineumls seuml Konispolitraquo [Το ιδίωματης πε ριοχής Κονι σπόλεως] Dialektologjia shqiptare Vσ 281-362

NEWTON 1973 = B E NEWTON laquoThe Dialect Geography of Modern GreekActive Inflectionsraquo Glossa 72 σ 189-230

NUSHI 1991 = J NUSHI Fjaleuml popullore nga Myzeqeja [Λαϊκές λέξεις απότη Μουζακιά] Tiraneuml Akademia e Shkencave

Probleme = Probleme teuml dygjuheumlsiseuml neuml pakicat kombeumltare [Ζητήματαδιγλωσσίας στις εθνικές μειονότητες] 2001 Keumlrkime Uni-versitare 5 Gjirokasteumlr Universiteti laquoEqrem Ccedilabejraquo




QIRJAZI 2004 = Dh QIRJAZI laquoGeumlrqishten e dinje srsquomeuml the kalimeraraquoBilinguizmi dhe marreumldheumlniet e shqipes me greqishtenneuml vepreumln e prof Ccedilabejt [laquoΡωμέικα λαλούσες δε μουrsquoπες καλημέραraquo Διγλωσσία και σχέσεις αλβανικής καιελληνικής στο έργο του καθ Ccedilabej] στο Eqrem Ccedilabej dhekultura shqiptare Gjirokasteumlr Universiteti ῾Eqrem Ccedilabej᾽σ 303-325

ROHLFS 1964 = G ROHLFS Lexicon Graecanicum Italiae Inferioris TuumlbingenMax Niemeyer Verlag

SHIKO 2006 = Th SHIKO Kakodhiq Ballkon legjendar mbi Delvineuml [Κακο-δίκι Το ξακουστόμπαλκόνιπάνωαπότοΔέλβινο] Tiraneuml

SOTIRI 2001 = N SOTIRI E folmja dhe toponimia e Qeparoit [Ιδίωμα καιτοπωνυμικό του Κηπαρό] Tiraneuml Konica

THOMAI et al = J THOMAI Xh LLOSHI R HRISTOVA K QIRIAZATI και A ME-LONASHI Fjalor Frazeologjik Ballkanik [Βαλκανικό Φρα-σεολογικό Λεξικό] Tiraneuml Dituria

TOTONI 1964 = M TOTONI laquoE folmja e Bregdetit teuml Poshteumlmraquo [Το νότιοπαραθαλάσσιο ιδίωμα] Studime Filologjike 1 σ 129-158middot2 σ 121-139

TOTONI 1965 = M TOTONI laquoE folmja e Muzineumlsraquo [Το ιδίωμα της Μου-ζίνας] Studime Filologjike 3 σ 101-123

TOTONI 1971 = M TOTONI laquoVeumlzhgime rreth teuml folmeve teuml Kurveleshitraquo[Παρατηρήσεις γύρω από τα ιδιώματα του Κουρβελε-σίου] Dialektologjia Shqiptare I σ 31-117

TZITZILIS 1997 = Ch TZITZILIS laquoZur Problematik der griechischen Lehn-woumlrter im Albanischenraquo Zeitschrift fuumlr Balkanologie 332σ 200-214

VEIZI 1998 = F VEIZI Bregu i detit neuml keumlngeuml [Δημοτικά τραγούδια απότην περιοχή Χιμάρας] Tiraneuml Arbri

VIDO 2000 = V VIDO Helenizeumlm qeuml nuk u shua Narta e Vloreumls-Njeuml esseacuteneuml fusheumln e etnografiseuml [Ελληνισμός που δεν έσβησε ΆρταΑυλώνα - Ένα εθνογραφικό δοκίμιο] Athineuml

VIDO 2009 = V VIDO Mbi origjineumln e banoreumlve teuml Narteumls [Σχετικά μετην καταγωγή των κατοίκων της Άρτας Αυλώνα] VloreumlEuroprint





ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile () CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Error CompatibilityLevel 13 CompressObjects Off CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages false CreateJDFFile false CreateJobTicket true DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails false EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 524288 LockDistillerParams true MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments true ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo true PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true Start SubsetFonts false TransferFunctionInfo Preserve UCRandBGInfo Remove UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true EpigrNHell EpigrNHellI EpigrYNHell Monaco MycMonaco Symbol Wingdings ] NeverEmbed [ true AncTimes AndaleMono Arial-Black Arial-BoldItalicMT Arial-BoldMT Arial-ItalicMT ArialMT ArialNarrow ArialNarrow-Bold ArialNarrow-BoldItalic ArialNarrow-Italic Athena BookAntiqua BookAntiqua-Bold BookAntiqua-BoldItalic BookAntiqua-Italic BookmanOldStyle BookmanOldStyle-Bold BookmanOldStyle-BoldItalic BookmanOldStyle-Italic CenturyGothic CenturyGothic-Bold CenturyGothic-BoldItalic CenturyGothic-Italic CenturySchoolbook CenturySchoolbook-Bold CenturySchoolbook-BoldItalic CenturySchoolbook-Italic ComicSansMS ComicSansMS-Bold Courier Courier-Bold Courier-BoldOblique Courier-Oblique CourierNewPS-BoldItalicMT CourierNewPS-BoldMT CourierNewPS-ItalicMT CourierNewPSMT CyrilBoldNuTrans CyrilBoldSort Cyrillic CyrillicBold CyrillicBold-Italic CyrillicNormal-Italic CyrillicNuTranslit CyrillicSort EspySansGreek FranklinGothic-Demi FranklinGothic-DemiItalic FranklinGothic-Heavy FranklinGothic-HeavyItalic Garamond Garamond-Bold Garamond-Italic Georgia Georgia-Bold Georgia-BoldItalic Georgia-Italic GrCharcoal GrCourier GrGeneva GrHelvetica GrHelveticaBold GrTechnoRegular GrTimes GrTimesBold Haettenschweiler Helvetica Helvetica-Bold Helvetica-BoldOblique Helvetica-Oblique Impact LucidaConsole LucidaSans MonotypeCorsiva MonotypeSorts PalatinoLinotype-Bold PalatinoLinotype-BoldItalic PalatinoLinotype-Italic PalatinoLinotype-Roman Policeturque Tahoma Tahoma-Bold TextileRegular Times-Bold Times-BoldItalic Times-Italic Times-Roman TimesNewRomanPS-BoldItalicMT TimesNewRomanPS-BoldMT TimesNewRomanPS-ItalicMT TimesNewRomanPSMT TimesTen-Bold TimesTen-BoldItalic TimesTen-Italic TimesTen-Roman TimesTenGreekP-Bold TimesTenGreekP-BoldInclined TimesTenGreekP-Inclined TimesTenGreekP-Upright Trebuchet-BoldItalic TrebuchetMS TrebuchetMS-Bold TrebuchetMS-Italic Verdana Verdana-Bold Verdana-BoldItalic Verdana-Italic Webdings ZapfDingbats onaco ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 150 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 300 ColorImageDepth -1 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter DCTEncode AutoFilterColorImages true ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 150 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 300 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly false PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Falsegtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2438 2438] PageSize [612000 792000]gtgt setpagedevice

Selides TitlouBAT_Mise en page 1 121211 601 AM PageII



6






ISBN 978-960-404-217-3ΙSSN 1109-7884


ΑΘΗΝΑ 2011



6































ABSTRACT







































2008 σ 161)








































































































































































ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile () CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Error CompatibilityLevel 13 CompressObjects Off CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages false CreateJDFFile false CreateJobTicket true DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails false EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 524288 LockDistillerParams true MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments true ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo true PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts false TransferFunctionInfo Preserve UCRandBGInfo Remove UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true EpigrNHell EpigrNHellI EpigrYNHell Monaco MycMonaco Symbol Wingdings ] NeverEmbed [ true AncTimes AndaleMono Arial-Black Arial-BoldItalicMT Arial-BoldMT Arial-ItalicMT ArialMT ArialNarrow ArialNarrow-Bold ArialNarrow-BoldItalic ArialNarrow-Italic Athena BookAntiqua BookAntiqua-Bold BookAntiqua-BoldItalic BookAntiqua-Italic BookmanOldStyle BookmanOldStyle-Bold BookmanOldStyle-BoldItalic BookmanOldStyle-Italic CenturyGothic CenturyGothic-Bold CenturyGothic-BoldItalic CenturyGothic-Italic CenturySchoolbook CenturySchoolbook-Bold CenturySchoolbook-BoldItalic CenturySchoolbook-Italic ComicSansMS ComicSansMS-Bold Courier Courier-Bold Courier-BoldOblique Courier-Oblique CourierNewPS-BoldItalicMT CourierNewPS-BoldMT CourierNewPS-ItalicMT CourierNewPSMT CyrilBoldNuTrans CyrilBoldSort Cyrillic CyrillicBold CyrillicBold-Italic CyrillicNormal-Italic CyrillicNuTranslit CyrillicSort EspySansGreek FranklinGothic-Demi FranklinGothic-DemiItalic FranklinGothic-Heavy FranklinGothic-HeavyItalic Garamond Garamond-Bold Garamond-Italic Georgia Georgia-Bold Georgia-BoldItalic Georgia-Italic GrCharcoal GrCourier GrGeneva GrHelvetica GrHelveticaBold GrTechnoRegular GrTimes GrTimesBold Haettenschweiler Helvetica Helvetica-Bold Helvetica-BoldOblique Helvetica-Oblique Impact LucidaConsole LucidaSans MonotypeCorsiva MonotypeSorts PalatinoLinotype-Bold PalatinoLinotype-BoldItalic PalatinoLinotype-Italic PalatinoLinotype-Roman Policeturque Tahoma Tahoma-Bold TextileRegular Times-Bold Times-BoldItalic Times-Italic Times-Roman TimesNewRomanPS-BoldItalicMT TimesNewRomanPS-BoldMT TimesNewRomanPS-ItalicMT TimesNewRomanPSMT TimesTen-Bold TimesTen-BoldItalic TimesTen-Italic TimesTen-Roman TimesTenGreekP-Bold TimesTenGreekP-BoldInclined TimesTenGreekP-Inclined TimesTenGreekP-Upright Trebuchet-BoldItalic TrebuchetMS TrebuchetMS-Bold TrebuchetMS-Italic Verdana Verdana-Bold Verdana-BoldItalic Verdana-Italic Webdings ZapfDingbats onaco ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 150 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 300 ColorImageDepth -1 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter DCTEncode AutoFilterColorImages true ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 150 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 300 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly false PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Falsegtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2438 2438] PageSize [612000 792000]gtgt setpagedevice



6






ISBN 978-960-404-217-3ΙSSN 1109-7884


ΑΘΗΝΑ 2011



6































ABSTRACT







































2008 σ 161)













































































































































































ISBN 978-960-404-217-3ΙSSN 1109-7884


ΑΘΗΝΑ 2011



6































ABSTRACT







































2008 σ 161)









































































































































































ΑΘΗΝΑ 2011



6































ABSTRACT







































2008 σ 161)






































































































































































































ABSTRACT







































2008 σ 161)













































































































































































































2008 σ 161)









































































































































































Doris Kyriazis & Aristotelis Spyrou, The Greek Dialects of Albania

Documents

Transcript of Doris Kyriazis & Aristotelis Spyrou, The Greek Dialects of Albania