dione.lib.unipi.gr › xmlui › bitstream › handle › unipi › 11293...  · Web...

176
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Σχολή Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ MASTER IN LAW & ECONOMICS ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Παπαγεωργίου Έλλη Ξανθή Επιχειρηματικότητα και Brand Name: Δημιουργία και Προστασία Επιβλέπων καθηγητής: Μιχαήλ Πολέμης Πειραιάς 2018

Transcript of dione.lib.unipi.gr › xmlui › bitstream › handle › unipi › 11293...  · Web...

πανεπιστημιο πειραιωσ διατμηματικο προγραμμα μεταπτυχιακων σπουδων δικαιο & οικονομια

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Σχολή Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΚΑΙΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

MASTER IN LAW & ECONOMICS

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Παπαγεωργίου Έλλη Ξανθή

Επιχειρηματικότητα και Brand Name:

Δημιουργία και Προστασία

Επιβλέπων καθηγητής: Μιχαήλ Πολέμης

Πειραιάς

2018

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της παρούσας εργασίας, καθηγητή κο. Μιχαήλ Πολέμη για την καθοδήγηση, τις πολύτιμες συμβουλές και την εμπιστοσύνη του κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας μου. Θα ήθελα επίσης να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ προς την καθηγήτρια κα. Βικτωρία Πέκκα για την ουσιαστική συμπαράσταση και τις συμβουλές της καθ’ όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος.

Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς τον πατέρα μου, Πέτρο Παπαγεωργίου, για την αμέριστη και καθημερινή συμπαράσταση και υποστήριξη του, την αγάπη και υπομονή του σε κάθε βήμα της ακαδημαϊκής και προσωπικής μου ζωής.

Αφιερώνω αυτή την εργασία στη μνήμη της μητέρας μου Άννας, η οποία με δίδαξε να αγαπώ τη μάθηση και να ξεπερνώ τις δυσκολίες της ζωής με χαμόγελο και πίστη στις δυνάμεις μου.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ένα από τα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος επιχειρηματίας είναι η ανεύρεση τρόπων δημιουργίας μίας σχέσης μεταξύ των επώνυμων προϊόντων του και των καταναλωτών. Μέσω μίας άρτια καθορισμένης στρατηγικής marketing και branding, ο επιχειρηματίας δημιουργεί το σήμα το οποίο περιβάλλει το προϊόν ή την υπηρεσία που προσφέρει. Η δημιουργία ενός ισχυρού και αναγνωρίσιμου brand name οδηγεί στην ανάπτυξη ισχυρών δεσμών αφοσίωσης του καταναλωτικού κοινού με αυτό, προσφέροντας στην επιχείρηση ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και υψηλότερα κέρδη.

Το σήμα αποτελεί ιδιωτικό δικαίωμα, αυτόνομο περιουσιακό αγαθό και αντικείμενο συναλλαγών και εμπράγματων δικαιωμάτων. Επίσης, αποτελεί την ταυτότητα του προϊόντος αποτρέποντας των κίνδυνο σύγχυσης του καταναλωτικού κοινού. Η προστασία του σήματος από τον νόμο κρίνεται απαραίτητη και επιβάλλεται από την ανάγκη προστασίας της ίδιας της επιχειρηματικότητας. Το δικαίωμα στο σήμα προστατεύεται τόσο σε εθνικό επίπεδο, με το νόμο 4072/2012, όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τη σύνδεση επιχειρηματικότητας και σήματος, ως μίας σχέσης που έχει ως αφετηρία την καινοτομία, την τεχνολογία και την εφευρετικότητα και τελικό στόχο έχει τη δημιουργία αξίας, πιστής πελατείας καθώς και τη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Οι έννοιες brand name (εμπορικό σήμα) και σήμα είναι ταυτόσημες και χρησιμοποιούνται εναλλακτικά για τις ανάγκες τις παρούσας εργασίας.

ABSTRACT

One of the most important issues the modern entrepreneur needs to face, is to find ways in order to create a relationship between his branded products and the consumers. Through a well-organized marketing and branding strategy, the entrepreneur creates the trademark that will define and differentiate his products or services in the relevant market. The creation of a strong and recognizable brand name leads to the development of a significant bond between the consuming parties and the entrepreneur’s products. Consequently, the brand name provides the entrepreneur with a competitive advantage and higher profits.

The trademark right is an inherent "private right" to claim exclusive possession of a trademark as between individuals. At the same time, the trademark is an intangible asset, subject to transactions and rights in rem. It is also the identity of the product, protecting the consumer from the likelihood of confusion. The protection of trademarks by law is deemed necessary and imposed by the need to protect the financial rights of the entrepreneur. Trademark rights are protected on a national level by Law 4072/2012, as well as on a European and international level.

The present thesis examines the link between entrepreneurship and brand name/trademark, as a relationship based on innovation, technology and inventiveness, whose goal is to create value, consumer loyalty, and maximize profit.

The words trademark and brand name are used with the same meaning for the purposes of the present thesis.

ΠεριεχόμεναΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ3ΠΕΡΙΛΗΨΗ4ABSTRACT5ΕΙΣΑΓΩΓΗ10ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ13Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ131.1 Η επιχειρηματικότητα ως τομέας της οικονομικής επιστήμης131.2 Ο επιχειρηματίας161.3 Η επιχειρηματική ευκαιρία181.4 Επιχειρηματικός κίνδυνος211.5 Επιχειρηματικότητα γυναικών και νέων σε ηλικία221.5.1 Επιχειρηματικότητα Γυναικών221.5.2 Επιχειρηματικότητα Νέων271.7 Οικονομική κρίση και τομείς ανάπτυξης επιχειρηματικότητας281.7.1 Τουρισμός301.7.2. Παραγωγή και διακίνηση τροφίμων331.7.3 Μεταποίηση και επιχειρηματικότητα361.8 Τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα391.8.1 Τεχνολογία401.8.2 Καινοτομία411.9 Ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα441.10 Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και πολίτικες για την επιχειρηματικότητα451.10.1 Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Επιχειρήσεις451.10.2 Η Πράσινη Βίβλος για την επιχειρηματικότητα της ΕΕ481.11 Επιχειρηματικότητα και δημιουργία προϊόντος511.11.1 Διαδικασία σχεδιασμού νέου προϊόντος.521.11.2 Έρευνα αγοράς του νέου προϊόντος531.12 Marketing541.12.1 Έννοια του Marketing551.12.2 Digital Marketing571.12.3 Branding571.12.4 Rebranding601.12.5 Το παράδειγμα της εταιρίας Γρηγόρης Μικρογεύματα611.13 Brand name– εμπορικό σήμα631.13.1 Δημιουργία brand name631.13.2 Αποτίμηση της αξίας του brand name651.14 Στοιχεία brand name– σήματος721.14.1 Αναγνωρισιμότητα731.14. 2 Το όνομα του brand741.14. 3 Το λογότυπο75ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ77ΣΗΜΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ772.1 Ο νόμος περί σημάτων772.2 Διάκριση από άλλα διακριτικά γνωρίσματα782.2.1 Διακριτικά γνωρίσματα επιχείρησης792.2.2 Διακριτικά γνωρίσματα προϊόντων και υπηρεσιών802.3 Σκοπός του σήματος802.4 Λειτουργίες του σήματος812.5 Κατηγορίες σημάτων842.6 Ουσιαστικές προϋποθέσεις προστασίας σήματος882.7 Απαράδεκτα σήματα892.7.1 Απόλυτοι λόγοι απαραδέκτου (αρ. 123)902.7.2 Σχετικοί λόγοι απαραδέκτου (αρ. 124)932.8 Διαδικασία καταχώρισης952.9 Νομική προστασία σήματος972.9.1 Περιεχόμενο της προστασίας972.9.2 Κίνδυνος σύγχυσης983.9.3 Προστασία σημάτων φήμης1002.9.4 Αστική και ποινική προστασία1022.10 Το σήμα ως αντικείμενο συναλλαγών1072.10.1 Μεταβίβαση1072.10.2 Παραχώρηση άδειας χρήσης1072.11 Διαγραφή του Σήματος1082.12 Συλλογικά Σήματα1102.13 Διεθνής και ευρωπαϊκή προστασία1112.13.1 Αρχή της εδαφικότητας1112.13.2 Σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κοινοτικό σήμα)112ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ115ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ115Christian Louboutin, Christian Louboutin SAS κατά Van Haren Schoenen BV115ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ120ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ123

Κατάλογος Διαγραμμάτων

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1: Διαχρονική εξέλιξη επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων ανά φύλο (% αντίστοιχου πληθυσμού) στην Ελλάδα23

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3 Ελλάδα: Συγκριτική εξέλιξη εξαγωγών, εισαγωγών και ΑΕΠ32

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.4: Συμμετοχή μεταποίησης τροφίμων και ποτών στο σύνολο του εμπορίου και στο σύνολο των τροφίμων35

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.5: Δείκτης παραγωγής μεταποιητικής βιομηχανίας39

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.6 Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην ΕΕ σε αριθμούς48

Κατάλογος Πινάκων

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1: Δείκτης βιομηχανικής παραγωγής. Βιομηχανία, Μεταποίηση, Ορυχεία – λατομεία. Ελλάδα38

Κατάλογος Εικόνων

ΕΙΚΟΝΑ 1.162

ΕΙΚΟΝΑ 1.263

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η επιχειρηματικότητα είναι μία δυναμική έννοια μετατροπής μίας διαίσθησης ή ευκαιρίας σε ενέργεια, πρωτοβουλία, προϊόν ή υπηρεσία. Ο επιχειρηματίας στοχεύει πρωτίστως στο κέρδος, αλλά αγγίζει την επιχειρηματική επιτυχία όταν καταφέρει να δημιουργήσει ένα ποιοτικό προϊόν και ένα ισχυρό και αγαπητό από το κοινό brand name. Η αναγνωσιμότητα του brand name, παρέχει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να γίνονται «όχημα» διάθεσης και διακίνησης ανταγωνιστικών προϊόντων στις καταναλωτικές αγορές.

Το κινητήριο βήμα του επιχειρηματία είναι η διαίσθηση μίας επιχειρηματικής ευκαιρίας και η ανάληψη του αντίστοιχου επιχειρηματικού κινδύνου. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια έρευνας αγοράς, αφουγκράζεται τις ανάγκες και τις επιθυμίες του καταναλωτικού κοινού και προβαίνει στο σχεδιασμό ενός προϊόντος που θεωρεί πως θα επιτύχει στην σχετική αγορά. Για να γίνει αυτό, γνωρίζει πως το προϊόν του πρέπει να διαθέτει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ώστε να επιβιώσει τον έντονο ανταγωνισμό που θα συναντήσει κατά την είσοδο του στην αγορά. Δηλαδή, θα πρέπει να έχει ανταγωνιστική τιμή και ποιότητα ενώ παράλληλα να διακρίνεται για την πρωτοπορία του. Ο επιχειρηματίας θα αφοσιωθεί στη δημιουργία ενός τεχνολογικά καινοτομικού προϊόντος, υιοθετώντας την καινοτομία ως στρατηγική ανάπτυξης της επιχείρησης του. Έχοντας στα χέρια του ένα νέο (ή σημαντικά βελτιωμένο) προϊόν θα πρέπει να ανακαλύψει αποτελεσματικούς τρόπους εισαγωγής του και προώθησης του στην αγορά. Μέσω των εργαλείων του μάρκετινγκ, το προϊόν θα αποκτήσει ταυτότητα, όνομα, συσκευασία, λογότυπο και σήμα. Ο επιχειρηματίας σε αυτό το στάδιο θα είναι έτοιμος να γνωρίσει το προϊόν του και το brand name αυτού στο καταναλωτικό κοινό. Στόχος του σε αυτό το στάδιο θα είναι η εξοικείωση του πελάτη με το σήμα και η συνειρμική σύνδεση brand name και προϊόντος. Ο καταναλωτής βλέποντας το σήμα του επιχειρηματία θα είναι προϊδεασμένος για την ποιότητα και αξία του προϊόντος και θα είναι διατεθειμένος να πληρώσει την ενδεδειγμένη τιμή για να αποκτήσει το προϊόν της συγκεκριμένης μάρκας. Αισθάνεται ασφαλής με την αγορά του και δεν επιθυμεί να αγοράσει κάποιο ανταγωνιστικό προϊόν.

Ακόμη και όταν ο επιχειρηματίας έχει επιτύχει τον στόχο της καθιέρωσης του στην αγορά με ένα δυνατό brand name, διατρέχει τον κίνδυνο κάποιος ανταγωνιστής να θέλει να σφετεριστεί την επιχειρηματική του επιτυχία. Πρέπει να περιβάλει το σήμα του με την κατάλληλη προστασία, ώστε να μπορεί να αντιταχθεί κατά οποιουδήποτε προσπαθεί να προσβάλει το σήμα του, προωθώντας προϊόντα αμφισβητούμενης ποιότητας. Ο επιχειρηματίας θα προβεί σε κατάθεση και κατοχύρωση του σήματός του, εθνικού, ευρωπαϊκού ή διεθνούς αν δραστηριοποιείται και εκτός Ελλάδας. Η πολιτεία αναγνωρίζοντας και ενισχύοντας την επιχειρηματική προσπάθεια του επιχειρηματία έχει δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο προστασίας του δικαιώματος του στο σήμα. Προασπίζονται με αυτό τον τρόπο τα οικονομικά και επιχειρηματικά του συμφέροντα.

Στην παρούσα διπλωματική εργασία θα γίνει προσπάθεια να παρουσιασθούν σε κάποιο αντιληπτό βαθμό η σημαντικότητα της επιχειρηματικότητας, σε όρους προσδιοριστικών παραγόντων, αντιλήψεων, κινήτρων αλλά και να αναδειχθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και η συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Η εξέταση και ο συσχετισμός των εννοιών επιχειρηματικότητας και brand name – σήματος, όπως και η δημιουργία και νομική προστασία του, αποτελούν τα θέματα που θα απασχολήσουν και θα διερευνηθούν στην παρούσα μελέτη.

Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται βιβλιογραφική ανάλυση της έννοιας της επιχειρηματικότητας ως κλάδος της οικονομικής επιστήμης, ενώ παράλληλα αναλύονται οι θεμελιώδεις έννοιες του επιχειρηματία, της επιχειρηματικής ευκαιρίας και του επιχειρηματικού κινδύνου. Γίνεται επίσης αναφορά στη σημαντική συμμετοχή αλλά και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και οι νέοι στο χώρο της επιχειρηματικότητας, καθώς και στους βασικότερους τομείς που παρατηρείται οικονομική ανάπτυξη στη χώρα κατά την περίοδο της κρίσης (τουρισμός, μεταποίηση, παραγωγή τροφίμων). Παρουσιάζεται εν συνεχεία η συμβολή της τεχνολογίας και της καινοτομίας ως αφετηρία της επιχειρηματικότητας, η σχέση ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας, καθώς και οι Ευρωπαϊκές πολιτικές ενίσχυσης του επιχειρηματικού τομέα. Στη συνέχεια αναλύεται η διαδικασία σχεδιασμού και δημιουργίας ενός νέου προϊόντος και γίνεται αναλυτική αναφορά στις έννοιας του marketing και branding. Το τελευταίο μέρος του πρώτου κεφαλαίο αφιερώνεται στο brand name, και συγκεκριμένα στη δημιουργία του και την αποτίμηση της αξίας του.

Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο σήμα και τη νομική του προστασία. Γίνεται διάκριση της έννοιας του σήματος από άλλα διακριτικά γνωρίσματα. Στη συνέχεια πραγματοποιείται ανάλυση του σκοπού και των λειτουργιών του σήματος, καθώς και των διάφορων κατηγοριών σημάτων. Οι επόμενες ενότητες αφιερώνονται στις ουσιαστικές προϋποθέσεις προστασίας και στα απαράδεκτα σήματα. Συνεχίζοντας, γίνεται αναφορά στη διαδικασία καταχώρισης, στη νομική προστασία (αστική και ποινική) του δικαιώματος στο σήμα, στις συναλλαγές στις οποίες αυτό συμμετέχει, στη διαγραφή του και στην κοινοτική και διεθνή προστασία του.

Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται σε μία σύγχρονη νομολογιακή υπόθεση, που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα συνδυασμού της ανάγκης προστασίας του δικαιώματος στο σήμα και της επιχειρηματικότητας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

1.1 Η επιχειρηματικότητα ως τομέας της οικονομικής επιστήμης

Η επιχειρηματικότητα αποτελεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια μία πολυδιάστατη και δυναμική έννοια, η οποία εξελίσσεται και μεταβάλλεται συνεχώς ανάλογα με τις αλλαγές στη διάρθρωση της οικονομίας και της κοινωνίας. Αποτελεί μια δυναμική διαδικασία οράματος, αλλαγής και δημιουργίας. [footnoteRef:1] Η επιχειρηματικότητα εμφανίζεται σε κάθε επίπεδο οργάνωσης μιας επιχείρησης και αναφέρεται στην ικανότητα ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας να αναγνωρίζει και να εκμεταλλεύεται διάφορες ευκαιρίες προκειμένου να επιτύχει οικονομικό όφελος ή οποιαδήποτε άλλη μορφή προστιθέμενης αξίας. [1: Donald F. Kuratko, Richard M. Hodgetts, Entrepreneurship: Theory, Process, Practice]

Η έννοια της επιχειρηματικότητας αφορά τα άτομα, τις επιλογές και τις ενέργειες στις οποίες προβαίνουν κατά την εκκίνηση, την εξαγορά ή τη λειτουργία μιας επιχείρησης ή τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης στρατηγικών αποφάσεων. Ως έννοια ιδιαίτερα δυσδιάκριτη δύσκολα χωράει στο πλαίσιο μίας τυποποιημένης έρευνας, καθώς συνδέεται με την ιδιοσυγκρασία και τα προσωπικά χαρακτηριστικά κάθε ατόμου. [footnoteRef:2] Παρά τις δυσκολίες σύλληψής της, η συγκεκριμένη έννοια έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης ήδη από τον 18ο αιώνα. [2: Edith Penrose, The Theory of the Growth of the Firm, 1959]

Ο επιχειρηματίας, ως όρος δεν είναι ευρέως γνωστός μεταξύ των παραδοσιακών οικονομολόγων. Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι ήταν οι πρώτοι οι οποίοι αναγνώρισαν την δράση του επιχειρηματία, χωρίς όμως να τον θωρήσουν σημαντικό παράγοντα της παραγωγικής διαδικασίας. Ο επιχειρηματίας ταυτίζεται με τον κεφαλαιούχο, τον ιδιοκτήτη-μάνατζερ, ο οποίος διαθέτει κεφάλαιο και διευκολύνει την παραγωγή με στόχο το κέρδος. Δεν συμβάλλει παρόλα αυτά στην ολοκλήρωση της διαδικασίας, καθώς δεν έχει ενδεχομένως εκείνα τα χαρακτηριστικά, που προσδίδει η ανάληψη του κινδύνου. Η σημασία της έννοιας του επιχειρηματία διαμορφώθηκε από οικονομολόγους εκτός της παραδοσιακής οικονομικής θεωρίας.

Η λέξη επιχειρηματίας προέρχεται ως μετάφραση του Αγγλικού όρου entrepreneur ο οποίος έχει γαλλική ρίζα και θα μπορούσε να μεταφρασθεί ως «εκείνος που παρεμβάλλεται». Οι Γάλλοι Οικονομολόγοι, Cantillon[footnoteRef:3] και Say[footnoteRef:4] έχουν ασχοληθεί με τον θεμελιώδη ρόλο του επιχειρηματία και έχουν συγγράψει σχετικώς. [3: Antoin Murphy, Richard Cantillon: Entrepreneur and Economist, Oxford Press, 1989] [4: Jean-Baptiste Say, A Treatise on Political Economy, 1803]

Ο Cantillon θεωρείται από τους πρώτους οικονομολόγους που αναγνώρισε το ρόλο του επιχειρηματία στην οικονομική ανάπτυξη. Θεωρεί την τάξη των επιχειρηματιών και εκείνες των γαιοκτημόνων και των εργατών, ως τους τρεις βασικούς οικονομικούς παράγοντες. Ο Say αντιμετωπίζει τον επιχειρηματία ως τον κεντρικό άξονα της οικονομίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Αναγνωρίζει επίσης την συμβολή του επιχειρηματία στο εμπόριο και προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στην συμβολή του, στον συνδυασμό των συντελεστών της παραγωγής και στην προθυμία του για την ανάληψη του σχετικού κινδύνου.

Ο Cantillon και ο Say ανήκουν στην γαλλική οικονομική σχολή σκέψης των «Φυσιοκρατών», οι οποίοι πρωτίστως ασχολούνται με την υλική φύση της αγροτικής οικονομίας. Έτσι γίνεται νοητό γιατί η έννοια του επιχειρηματία δεν απασχόλησε τους οικονομολόγους της βιομηχανικής οικονομίας του 19ου αιώνα.

Κατά τον 20ο αιώνα, η Αυστριακή Σχολή αποτέλεσε τον κύριο εκφραστή των σύγχρονων θεωριών επιχειρηματικότητας. Ο επιχειρηματίας πλέον αντιμετωπίζεται ως κρίσιμος και ουσιαστικός παράγοντας ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας. O Schumpeter[footnoteRef:5] θεωρείται και σήμερα ένας από τους πρωτοπόρους και εμπνευστές της Αυστριακής φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης. Κατά τον Schumpeter «ο επιχειρηματίας είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος, διακρίνεται για τις καινοτόμες αλλαγές και την εισαγωγή της νέα τεχνολογίας στην όλη παραγωγική διαδικασία. Βασικό γνώρισμα του επιχειρηματία, η καινοτομία και η ανάληψη πρωτοβουλίας». Ο οικονομολόγος Schumpeter υπήρξε «πρωτεργάτης» της φιλελεύθερης σκέψης του μεσοπολέμου, με προτάσεις για ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας, μόνης ικανής να επαναφέρει την Παγκόσμια οικονομία σε ρυθμούς ανάπτυξης μετά την καταστροφική περίοδο του κραχ του 1929. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των μελετών του βρισκόταν ο επιχειρηματίας. [5: Joseph Alois Schumpeter, The Theory of Economic Development, Harvard University Press, 1934 ]

Σύμφωνα με τον Kirzner[footnoteRef:6] o επιχειρηματίας είναι το άτομο που βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση για να «αφουγκράζεται» επικερδείς ευκαιρίες, έχει την ικανότητα να εντοπίζει τους προμηθευτές και τους πελάτες και δρα ως διαμεσολαβητής. Η πληροφόρηση είναι πολύ σημαντική, αναδύεται από την αγορά και χρειάζεται να έχει κάποιος ιδιαίτερη αντίληψη ευκαιριών ώστε να την εκμεταλλευτεί. Για τον Kirzner ο επιχειρηματίας είναι ένα άτομο ιδιαίτερα δημιουργικό με πρόσθετες γνώσεις και αντίληψη και με την ικανότητα να ανακαλύπτει και να εντοπίζει ευκαιρίες συναλλαγής. Είναι πάντα σε επιφυλακή. [6: Israel Meir Kizner, Perception, opportunity and profit, Chicago, University of Chicago Press, 1979]

Κατά την σύγχρονη περίοδο, έχουν επικρατήσει δύο βασικές σχολές οικονομικής σκέψης σχετικά με την επιχειρηματικότητα και τον επιχειρηματία: Η προσέγγιση του Knight[footnoteRef:7], η οποία εδράζεται στην ανάληψη κινδύνου και τον ρόλο του επιχειρηματία στην μείωση αυτού και κατ’ επέκταση στην μείωση της αβεβαιότητας. Και η προσέγγιση του Schumpeter σύμφωνα με την οποία επιχειρηματίας είναι εκείνος που καινοτομεί, και όχι κάποιος που αναλαμβάνει το ρίσκο της καινοτομίας. [7: Frank. H. Knight, Risk, Uncertainty and Profit, Boston, MA: Hart, Schaffner & Marx; Houghton Mifflin Co., 1921]

Η καινοτομία γεννά τις σύγχρονες επιχειρήσεις (πχ. οι επιχειρήσεις του διαδικτύου) και διαταράσσει την αγορά δημιουργώντας νέες συνθήκες. Ένας καινοτόμος επιχειρηματίας επινοεί και αναπτύσσει νέους τρόπους παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας του διαδικτύου έδωσε την ευκαιρία σε νέους με επινόηση και καινοτόμο πνεύμα να αναπτύξουν νέους τρόπους εκμετάλλευσης και να γίνουν παγκοσμίως γνωστοί, όπως οι Jerry Yang και David Filo (Yahoo) και ο Mark Zuckerberg (Facebook).

Νεότεροι οικονομολόγοι όπως ο Casson[footnoteRef:8], υποστηρίζουν ότι ο βασικός ρόλος του επιχειρηματία είναι να επεξεργάζεται πληροφορίες, οι οποίες είναι ταυτόχρονα δαπανηρές και ευμετάβλητες. Επειδή η οικονομία επηρεάζεται από διάφορα γεγονότα, ο επιχειρηματίας θα πρέπει να παρακολουθεί τις μεταβαλλόμενες συνθήκες, να συλλέγει πληροφορίες, και να λαμβάνει αποφάσεις οι οποίες δεν είναι ίδιες μεταξύ των ατόμων, διότι και η λήψη αποφάσεων δεν είναι ομοιόμορφη. [8: Mark. C Casson, ed. Entrepreneurship. Vol. 13, International Library of Critical Writings in Economics. 1990.]

Παρά τις επί μέρους διαφορές σκέψης μεταξύ των οικονομολόγων οι οποίοι μελετούν και προσεγγίζουν τον επιχειρηματία και την επιχειρηματικότητα, εντούτοις συμφωνούν σε βασικά θέματα όπως, ότι το άτομο έχει την δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ του να γίνει επιχειρηματίας ή μισθωτός, η ανασφάλεια που αισθάνεται ο μισθωτός είναι σαφώς μεγαλύτερη εκείνης του επιχειρηματία και ότι, η επιλογή μεταξύ επιχειρηματία και μισθωτού επηρεάζεται από τις ικανότητες του ατόμου, την επινόηση-αντίληψη ευκαιριών, αλλά και το πως αντιλαμβάνεται και αντιμετωπίζει την αβεβαιότητα και τον επιχειρηματικό κίνδυνο (ρίσκο).

Συμπερασματικά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η επιχειρηματικότητα σχετίζεται άμεσα με την τεχνογνωσία και την καινοτομία και η σχέση αυτή είναι συνυφασμένη με την αποδοτικότητα και την απόδοση, στοιχεία που χαρακτηρίζουν την επιχειρηματική δραστηριότητα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Η επιχειρηματικότητα είναι επίσης αλληλένδετη έννοια με την ικανότητα του ατόμου να αφουγκράζεται τις ευκαιρίες κέρδους.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Global Entrepreneurship Monitor/GEM (Παγκόσμιο Παρατηρητήριο για την Επιχειρηματικότητα), ως επιχειρηματικότητα νοείται η κάθε προσπάθεια για δημιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν. [footnoteRef:9] [9: http://www.gemconsortium.org/wiki/1149 ]

1.2 Ο επιχειρηματίας

Η επιχειρηματικότητα αποτελεί κατά κύριο λόγο νοοτροπία, δραστηριοποίηση και ικανότητα ενός ατόμου ή οργανισμού να αναγνωρίζει τις ευκαιρίες και να τις εκμεταλλεύεται προκειμένου να επιτύχει προστιθέμενη αξία ή οικονομικό όφελος. Απαραίτητα στοιχεία που συνδυάζονται με την επιχειρηματικότητα είναι η ανάληψη πρωτοβουλίας, η καινοτομία, η ηγεσία και η διαχείριση, που υποβοηθούν την είσοδο μίας νέας επιχείρησης στην αγορά ή τη βελτίωση της θέσης μίας ήδη υπάρχουσας επιχείρησης.[footnoteRef:10] [10: Πράσινη Βίβλος για την επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Ένωση, 2003]

Η επιχειρηματικότητα αφορά τα άτομα, τις επιλογές τους και τις ενέργειες στις οποίες προβαίνουν κατά την εκκίνηση, εξαγορά ή λειτουργία μίας επιχείρησης ή τη συµμετοχή τους στη διαδικασία λήψης στρατηγικών αποφάσεων µίας επιχείρησης. Οι επιχειρηματίες αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα και προέρχονται από όλους τους χώρους. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά επιχειρηματικής συμπεριφοράς, συµπεριλαµβανοµένης της ετοιμότητας για ανάληψη κινδύνων και της επιθυμίας για ανεξαρτησία και αυτοπραγμάτωση. Από τη βρετανική έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών προκύπτει ότι όσοι σκέπτονται σοβαρά το ενδεχόμενο να ιδρύσουν µία επιχείρηση θεωρούν τους εαυτούς τους πιο ευφάνταστους και δημιουργικούς από τους υπόλοιπους. [footnoteRef:11] [11: Πράσινη Βίβλος για την επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Ένωση, 2003]

Ο όρος «επιχειρηματίας» χρησιμοποιείται ευρύτατα, µε διαφορετικό περιεχόμενο ανάλογα µε το πεδίο δράσης. Ο ρόλος του επιχειρηματία έχει κατά καιρούς προσδιοριστεί µε κριτήρια οικονομικά, κοινωνικά, αλλά και ψυχολογικά. Ο επιχειρηματίας μπορεί να είναι ο ιδρυτής και ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης, άρα αυτός που συγκεντρώνει, επενδύει και συντονίζει τους διαθέσιμους πόρους. Η συνδρομή του στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη µπορεί να αποβεί καταλυτική, ενώ η ικανότητα που τον διακρίνει είναι αυτή του εντοπισμού επωφελών ευκαιριών συναλλαγής και της αποκόμισης κέρδους από τη δημιουργική του λειτουργία. Εξάλλου, ο επιχειρηματίας μπορεί να επινοήσει, δηλαδή να διαμορφώσει δυνητικές ευκαιρίες ακόμη και σε συνθήκες αμφιβολίας, εξαιτίας της οξυδέρκειας, της δημιουργικότητας, του νεωτερισμού και της ευθυκρισίας που τον χαρακτηρίζουν. Η αβεβαιότητα αποτελεί για τον επιχειρηματία ισχυρή πρόκληση, πηγή έμπνευσης και κίνητρο για τη δημιουργία «κάτι νέου».[footnoteRef:12] [12: Παναγιώτα Κακαρούχα, Εγχειρίδιο Επιχειρηματικότητας για υποψήφιους και νέους επιχειρηματίες, Αθήνα 2008]

Ο επιχειρηματίας είναι τελικά, το άτομο µέσω του οποίου βρίσκει την πρακτική της έκφραση η επιχειρηματικότητα, στηρίζεται στην κοινή πολιτική επενδύσεων για έρευνα και τεχνολογία, στην επιλογή νέων και καινοτόμων τομέων δραστηριοποίησης, καθώς και στη μετατροπή των αποτελεσμάτων τους σε εμπορικές επιτυχίες

1.3 Η επιχειρηματική ευκαιρία

Ένα βασικό γνώρισμα της επιχειρηματικότητας είναι η διαίσθηση του επιχειρηματία για την ύπαρξη ή την δυνατότητα δημιουργίας επιχειρηματικής ευκαιρίας και δράσης.

Οι επιτυχημένοι επιχειρηματίες γνωρίζουν ότι η επιχειρηματική ευκαιρία δεν είναι απλώς μια έξυπνη ιδέα, αλλά η δυνατότητα να ικανοποιηθεί μια ανάγκη ή να καλυφθεί το κενό ζήτησης στην αγορά για ένα συγκεκριμένο προϊόν. Η επιχειρηματική ευκαιρία, βασίζεται στο γεγονός ότι ο επιχειρηματίας, μπορεί να προβλέπει τη δημιουργία οικονομικού οφέλους από την ικανοποίηση μιας ανάγκης της αγοράς, εκεί που οι περισσότεροι αδυνατούν να διακρίνουν οτιδήποτε θετικό πέρα από δυσκολίες. Οι ανάγκες διατροφής, θέρμανσης και γενικότερα υγιεινής ζωής δημιούργησαν σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες τις οποίες όσοι διέγνωσαν εγκαίρως κατόρθωσαν να δημιουργήσουν προϊόντα ή υπηρεσίες , όπως βιολογικά προϊόντα, τροφές χωρίς γλουτένη, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κέντρα σωματικής και ψυχικής αναζωογόνησης (Spa, Γυμναστήρια κλπ.).

Είναι αρκετές οι περιπτώσεις που ο συνδυασμός τεχνολογίας και εφευρέσεων μπορεί να αποτελέσει έδαφος για την ανάπτυξη μίας επιχειρηματικής ευκαιρίας. Η λειψυδρία που χαρακτηρίζει πολλές περιοχές του πλανήτη και η ανάγκη για εξοικονόμηση υδάτινων πόρων, δημιούργησε επιχειρηματικές ευκαιρίες που σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας οδήγησαν στην εξοικονόμηση και ορθολογική διαχείριση των πόρων αυτών, π.χ. συστήματα άρδευσης, εμφιάλωσης και διανομής. Οι συνεχείς αλλαγές στο επιχειρηματικό περιβάλλον, αλλά και η προσδοκία των αλλαγών αυτών είναι πολύ σημαντικές για την επιχειρηματικότητα. Η προσεκτική έρευνα για το τι χρειάζονται οι καταναλωτές, σε συνδυασμό με την αντίληψη των αναγκών αυτών, μπορούν να βοηθήσουν ένα επιχειρηματία να εντοπίσει μια πιθανή επιχειρηματική ευκαιρία. Με άλλα λόγια, ο ρόλος του επιχειρηματία είναι να εντοπίζει και αν συνδυάζει όλες τις διάσπαρτες πληροφορίες και να δημιουργήσει την επιχειρηματική ευκαιρία. Ο επιχειρηματίας πρέπει να βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση και συνεχή αναζήτηση ευκαιριών. Οι παράγοντες που επιδρούν στον εντοπισμό των ευκαιριών είναι η πληροφόρηση, η γνώση και παρακολούθηση των εξελίξεων στις αγορές, η ενημέρωση σχετικά με τις εξελίξεις στην τεχνολογία και στις εφαρμογές της, η επικοινωνία με τους παράγοντες της αγοράς, η επικοινωνία του με το ανθρώπινο περιβάλλον, η διαίσθηση του κινδύνου και τέλος η δημιουργικότητα και οξυδέρκεια του. Συμπερασματικά θα μπορούσε να ειπωθεί, ότι ο επιχειρηματίας θα πρέπει διαρκώς να είναι ενήμερος για τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω του και να αντλεί πληροφορίες και δεδομένα από την αγορά που τον ενδιαφέρει.

Η ικανότητα διάγνωσης της ευκαιρίας αποτελεί έναν διαχρονικό προβληματισμό και αντικείμενο μελέτης, των ειδικών ερευνητών και επιστημόνων στη διεθνή βιβλιογραφία.

Για τον Schumpeter[footnoteRef:13], η αναγνώριση της ευκαιρίας οφείλεται στην εξαιρετική ικανότητα του επιχειρηματία (entrepreneur) να μεταβάλει τους όρους στην αγορά, ενώ κατά τον McClelland[footnoteRef:14], η επιχειρηματική ευκαιρία εντοπίζεται στην ικανοποίηση της ανάγκης του για δράση και αποτελέσματα, και κατά τον Rotter[footnoteRef:15], στην ανάγκη του επιχειρηματία να παράγει να δημιουργεί κέρδος και να προβάλλεται. [13: Joseph Schumpeter, ό.π.] [14: David C. McClelland, The Achieving Society, Princeton, NJ: D. Van Nostrand Co., 1961] [15: Julian B. Rotter, Generalized Expectancies for internal versus external control of reinforcement, Psychological Monographs: General & Applied, Vol. 80, No.1, 1966]

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, επιχειρήθηκε µια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στην έρευνα για την επιχειρηματικότητα (Gartner, 1985, Bygrave & Hofer,1991). O Gartner[footnoteRef:16], πρότεινε µια περισσότερο σύνθετη διαδικασία για τη µελέτη της άσκησης της επιχειρηματικότητας, και ειδικότερα την συσχέτιση και αλληλεξάρτηση τεσσάρων παραγόντων: του επιχειρηματία, του οργανισμού, το περιβάλλον και τη διαδικασία δημιουργίας και έναρξης της επιχείρησης. Οι Bygrave & Hofer[footnoteRef:17] είδαν τον επιχειρηματία ως τον πρωτοπόρο συντελεστή και την επιχείρηση ως τον πραγματικό μηχανισμό αξιοποίησης της ευκαιρίας, της οποίας η αναγνώριση όπως ήδη αναφέραμε, αποτελεί ένα από τα βασικά γνωρίσματα της επιχειρηματικότητας. [16: William B. Gartner, A conceptual framework for describing the New Venture Creation, Academy of Management Review, Vol.4, 1985] [17: William D. Bygrave & Charles W. Hofer, Theorizing about entrepreneurship, Entrepreneurship Theory & Practice, Vol. 16, No. 2, 1991]

Τα στάδια μέσω των οποίων, ο επιχειρηματίας μπορεί να ανακαλύπτει επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι:

i. Το στάδιο του εντοπισμού της ευκαιρίας, όταν ο επιχειρηματίας αναζητά πιθανές ευκαιρίες. Συνειδητοποιεί τη ανάγκη που υπάρχει στην αγορά, εντοπίζει τους ανεκμετάλλευτους πόρους και τελικώς επιτυγχάνει να συνδυάσει τους πόρους με την ανάγκη αυτή.

ii. Το στάδιο της ανάπτυξης της ευκαιρίας κατά το οποίο, ο επιχειρηματίας διαμορφώνει την επιχειρηματική ιδέα, η οποία αρχίζει να παίρνει μια πιο σύνθετη μορφή́. Στο στάδιο αυτό πρέπει να προσδιοριστούν με λεπτομέρεια η συγκεκριμένη ανάγκη της αγοράς, οι καταναλωτές στους οποίους απευθύνεται ο επιχειρηματίας, η ύπαρξη ή μη υποκατάστατων και ανταγωνιστικών προϊόντων και οι τρόποι χρηματοδότησης του εγχειρήματος.

iii. Το τρίτο στάδιο είναι εκείνο της αξιολόγησης της ευκαιρίας, ως προς την πιθανολόγηση της κερδοφορίας και του επικείμενου κινδύνου. Κατά το στάδιο αυτό ο επιχειρηματίας θέτει ορισμένα κριτήρια και προβαίνει στη ανάληψη της επιχειρηματικής ευκαιρίας μόνο αν ικανοποιηθούν τα κριτήρια αυτά́. Τα κριτήρια που θέτει ο κάθε επιχειρηματίας είναι τόσο αντικειμενικά́, όπως για παράδειγμα τα αναμενόμενα κέρδη, η επιθυμητή απόδοση στα κεφάλαια, όσο και υποκειμενικά, όπως για παράδειγμα ο κίνδυνος που συνεπάγεται η ευκαιρία. Η ευκαιρία στην σύγχρονη εποχή είναι ταυτισμένη με την καινοτομία, η οποία δεν συμβαίνει απλά κι αυτόνομα. Οδηγείται από την επιχειρηματικότητα. Το ισχυρό μείγμα που δημιουργείται από το όραμα, το πάθος, την ανάληψη ευθύνης, την στάθμιση των κινδύνων και του οφέλους, αποτελεί την κινητήρια δύναμη πίσω από την καινοτόμο διαδικασία. Είναι η ίδια είτε πρόκειται για μια νέα ατομική επιχείρηση είτε για μεγάλη υφιστάμενη επιχείρηση που προσπαθεί να ανανεώσει τα προϊόντα και τις προσφερόμενες υπηρεσίες της, είτε πρόκειται για την υλοποίηση μιας πρωτότυπης και μοναδικής ιδέας. Οι ιδέες είναι σημαντικές, αλλά όλες οι ιδέες δεν είναι επιχειρηματικές ευκαιρίες. Η επιχειρηματική́ ευκαιρία είναι κάτι πιο σύνθετο και πολύπλοκο. Η διαδικασία μετατροπής μιας ιδέας σε επιχειρηματική́ ευκαιρία, προσομοιάζει με το οξυγόνο που δίνει ζωή στον άνθρωπο και στην φύση.

1.4 Επιχειρηματικός κίνδυνος

Ο κίνδυνος αποτελεί έναν από τους καθημερινούς προβληματισμούς του επιχειρηματία. Ο κίνδυνος επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των δραστηριοτήτων των οικονομικών μονάδων. Υπάρχει σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες δεν είναι δυνατό να γνωρίζουμε το σύνολο των στοιχείων προκειμένου να προβλέψουμε με βεβαιότητα το αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας. Κάθε επιχείρηση, είναι αναγκασμένη να ενημερώνεται και να προβαίνει σε εκτιμήσεις για το εσωτερικό και εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον και ιδιαίτερα για τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται.

Ενόψει κάποιας διαφαινόμενης αβεβαιότητας ο επιχειρηματίας οφείλει να χαράξει συγκεκριμένη στρατηγική για την αντιμετώπιση της, πριν εξελιχθεί σε ουσιαστικό κίνδυνο. Όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους. Οι συνηθέστερες αιτίες των επιχειρηματικών κινδύνων είναι οι ακόλουθες: α) ο κίνδυνος των συνθηκών που επικρατούν στην αγορά (market risk), όπως οι μεταβολές των τιμών των τελικών αγαθών ή των τιμών των συντελεστών παραγωγής, οι μεταβολές των συνθηκών και κατ’ επέκταση των όρων χρηματοδότησης από το πιστωτικό σύστημα (credit risk), β) ο λειτουργικός κίνδυνος, (operational risk), που προκύπτει από τη διοίκηση και λειτουργία μιας επιχείρησης, γ) ο κίνδυνος παραβατικότητας (legal risk), δ) ο κίνδυνος ταμειακής ρευστότητας (liquidity risk) κ.λπ. Στους παράγοντες, που συντελούν στον επιχειρηματικό κίνδυνο, περιλαμβάνονται οι τιμές των προϊόντων και των πρώτων υλών, το κόστος της εργασίας, οι γενικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες (π.χ. τα εισοδήματα), οι προτιμήσεις των καταναλωτών, η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι πρωτοβουλίες των ανταγωνιστών. Το θεσμικό ή και το νομοθετικό πλαίσιο (legal and institutional risk) ως πηγή κινδύνου, χρήζει ιδιαιτέρας προσοχής. Η συχνές αλλαγές του ευρωπαϊκού και εθνικού νομοθετικού πλαισίου, απαιτούν συνεχή ενημέρωση του επιχειρηματία για να μπορεί έγκαιρα και ουσιαστικά να ανταποκρίνεται στις συνεχείς μεταβολές. Κάθε επιχείρηση, με τη βοήθεια των συμβούλων της, είναι υποχρεωμένη να εντοπίσει, μετρήσει, ιεραρχήσει και όπου είναι εφικτό να αντισταθμίσει, τους κινδύνους που αντιμετωπίζει κατά την επιδίωξη των δικών της στόχων.

Γενικά, µπορεί να επισημανθεί ότι δεν υπάρχει επιχειρηματική δραστηριότητα χωρίς κίνδυνο. Οι επιχειρήσεις δέχονται να αναλάβουν τους κινδύνους αυτούς γιατί εκτιμούν ως μεγαλύτερη πιθανότητα ότι θα εισπράξουν κέρδη από τη δραστηριότητά τους αυτή. Μάλιστα, όταν ο κίνδυνος είναι μεγάλος, δέχονται να τον αναλάβουν μόνον όταν προσδοκούν την επίτευξη υψηλών κερδών. Η κλιμάκωση της έντασης του κινδύνου δεν είναι ίδια για όλες τις επιχειρήσεις. Για την βιωσιμότητα και την τελική επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων της επιχείρησης, πρέπει οι κίνδυνοι αυτοί να γίνουν κατανοητοί και να προσδιοριστούν στον καλύτερο δυνατό βαθμό, ώστε να εκτιμηθεί το πιθανό μέγεθος τους και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα αντιμετωπίσεως. Στόχος της επιχείρησης πρέπει να είναι η χάραξη συγκεκριμένης στρατηγικής εντοπισμού και αντιμετωπίσεως των επιχειρηματικών κινδύνων.[footnoteRef:18] Ως «διαχείριση κινδύνων» μπορεί να ορισθεί η διαδικασία με την οποία οι επιχειρήσεις προσεγγίζουν μεθοδικά τους κινδύνους που σχετίζονται με τις δραστηριότητες τους, με σκοπό να εξασφαλίσουν τη διαχρονική και απρόσκοπτη ανάπτυξή τους. [18: Χαράλαμπος Κ. Κανελλόπουλος, Διοίκηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων και Επιχειρηματικότητα, Εκδόσεις Σταμούλη,1994Kelly G. Shaver & Linda R. Scott, Person, process, choice: The psychology of new venture creation, Entrepreneurship: Theory and Practice, 1991]

1.5 Επιχειρηματικότητα γυναικών και νέων σε ηλικία

Η διερεύνηση της επιχειρηματικότητας των γυναικών και των νέων, κυρίως στην περίοδο της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, εστιάζεται στην καινοτομία, στην ανταγωνιστικότητα και στην παραγωγικότητα, υπό το πρίσμα και των πολιτικών της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους τομείς αυτούς.

1.5.1 Επιχειρηματικότητα Γυναικών

Είναι γεγονός ότι παρά την γενικά ανοδική τάση, η γυναικεία παρουσία στην αγορά εργασίας εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά της συμμετοχής των ανδρών. Σχετικά με το μισθολογικό χάσμα στην Ευρώπη, η Eurostat δημοσίευσε έρευνα τον Μάρτιο 2018[footnoteRef:19]. Σύμφωνα με στοιχεία του 2014, οι γυναίκες στην Ελλάδα αμείβονταν κατά μέσο όρο 12,5% λιγότερο από τους άντρες, ενώ το 2010 η απόκλιση αυτή έφτανε στο 15%. Παρά τη μείωση της μισθολογικής διαφοράς, η παρουσία των γυναικών στον επιχειρηματικό τομέα υπολείπεται κατά πολύ αυτή των ανδρών. Ενδεικτικά, παρόλο που οι γυναίκες καταλαμβάνουν το 52% του συνολικού Ευρωπαϊκού πληθυσμού, μονάχα το 34,4% αυτών είναι αυτοαπασχολούμενες και το 30% επιχειρηματίες (start-up enterpreneurs). [footnoteRef:20] [19: http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/8718272/3-07032018-BP-EN.pdf/fb402341-e7fd-42b8-a7cc-4e33587d79aa ] [20: https://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-entrepreneurship/we-work-for/women_el ]

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση επιχειρηματικότητας του ΙΟΒΕ (2016-2017), το 2016 η γυναικεία επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων μειώθηκε σε 4,8% (περίπου 168 χιλιάδες γυναίκες) από 6% το 2015, ενώ στους άνδρες μειώθηκε σε 6,6% (περίπου 200 χιλιάδες άνδρες) από 7,5% το 2015. Παρά την υποχώρηση στη γυναικεία επιχειρηματικότητα μετά από τρεις χρονιές ανόδου, το ποσοστό των γυναικών στην επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων παραμένει σε υψηλά επίπεδα (42%), κάτι που θα πρέπει να αποδοθεί στην υψηλή ανεργία που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες ή/και στην ανάγκη για εισόδημα σε νοικοκυριά όπου ενδεχομένως χάνουν την απασχόληση οι άνδρες. Άλλωστε η επιχειρηματικότητα ανάγκης στις γυναίκες είναι πράγματι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των ανδρών.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1: Διαχρονική εξέλιξη επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων ανά φύλο (% αντίστοιχου πληθυσμού) στην Ελλάδα

Πηγή: ΙΟΒΕ, επεξεργασία στοιχείων GEM

Το γεγονός ότι η συμμετοχή των γυναικών στον επιχειρηματικό χώρο είναι μικρότερη εκείνης των ανδρών σημαίνει ότι υπάρχουν αρκετά περιθώρια αξιοποίησης του γυναικείου πληθυσμού στις παραγωγικές διαδικασίες. Τα βασικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι η πρόσβαση σε χρηματοδότηση, η ελλιπής πληροφόρηση, η αντιμετώπιση στερεοτύπων, η πρόσβαση σε επαγγελματικά δίκτυα και ο συνδυασμός της οικογενειακής και επιχειρηματικής ζωής. H επίτευξη της ίσης αντιμετώπισης των γυναικών στα εργασιακά θέματα εκλαμβάνεται συνήθως ως μια προσπάθεια να αυξηθεί αριθμητικά η συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση.

Η κοινωνική δραστηριότητα, παρά την παγκόσμια εμβέλεια των δικτύων, συνεχίζει να δομείται γύρω απ’ τις πρωταρχικές, τις βασικές ταυτότητες που προσδίδονται από την εθνικότητα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, το φύλο. Σε ότι αφορά τη διαδικασία αλλαγής της κοινωνικής θέσης των γυναικών, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια, είναι γεγονός ότι η πατριαρχία έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα, και έχει κλονιστεί σε μία σειρά από κοινωνίες, με αποτέλεσμα τον ριζικό επαναπροσδιορισμό των σχέσεων μεταξύ ανδρών, γυναικών, παιδιών και οικογένειας.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2: Μισθολογική διαφορά εις βάρος των γυναικών

Πηγή: Eurostat

Σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης oι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από άλλους εργαζόμενους ή υποψήφιους εργαζόμενους και χάνοντας την οικονομική τους ανεξαρτησία, περιθωριοποιούνται κοινωνικό-οικονομικά. Παράλληλα όμως αναπτύσσουν δυνάμεις και δεξιότητες που τους παρέχουν την ευκαιρία να εισέλθουν και να εξελιχθούν αυτόνομα στην επιχειρηματική και παραγωγική διαδικασία.

Το πρώτο πρόβλημα με το οποίο έρχονται συνέχεια αντιμέτωπες οι γυναίκες είναι η είσοδος τους στην αγορά εργασίας. Στις περισσότερες χώρες, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό είναι χαμηλότερο και το ποσοστό ανεργίας υψηλότερο από αυτό των ανδρών, παρόλο που υπάρχουν έντονες διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα. Σε γενικές γραμμές, πολύ μεγαλύτερος αριθμός γυναικών από ότι ανδρών απασχολούνται σε θέσεις μερικής απασχόλησης και πολλές εργαζόμενες διαθέτουν περισσότερα προσόντα από αυτά που απαιτούνται στην εργασία τους. Επιπρόσθετα, πολλές γυναίκες δεν συνυπολογίζονται στα στατιστικά ανεργίας της χώρας τους, παρόλο που επιθυμούν να εργαστούν, διότι είτε πιστεύουν ότι δεν τους αρμόζει κάποια δουλειά είτε υφίστανται διακρίσεις και κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά εμπόδια. Επομένως, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν την σκληρή πραγματικότητα από τα πρώτα τους κιόλας βήματα.

Όσον αφορά το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα, αυτό αναφέρεται στη δυσκολία πρόσβασης που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε υψηλές διοικητικές θέσεις. Γενικά, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μια άνιση συμπεριφορά στον τομέα των προαγωγών. Όσο πιο υψηλόβαθμη θεωρείται μια θέση, τόσο λιγότερες πιθανότητες έχει μια γυναίκα να προαχθεί ή να προσληφθεί σε αυτήν. Η επαγγελματική εξέλιξη πολλών αξιόλογων και ταλαντούχων γυναικών μάνατζερ, ακόμη και αν αυτές είναι πιο αξιόλογες από τους άνδρες συναδέλφους τους, διακόπτεται από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες, όπως στερεότυπες ανδρικές απόψεις και προκαταλήψεις. Γι’ αυτό, ακόμη και σήμερα, τα ποσοστά των γυναικών που συμμετέχουν στην ανώτατη διοίκηση των μεταχειρίσεων, είναι πολύ χαμηλά και τα ποσοστά αυτά ακολουθούν πτωτική πορεία όσο ανεβαίνει το επίπεδο ιεραρχίας. Ακόμη και σε τομείς που θεωρούνται γυναικοκρατούμενοι και ο αριθμός των απασχολούμενων γυναικών είναι πολύ μεγάλος, στις ανώτερες θέσεις παρατηρείται μια δυσανάλογη αύξηση των ανδρών. Συνέπεια του προβλήματος αυτού αποτελεί η μισθολογική διαφορά που υπάρχει μεταξύ ανδρών και γυναικών και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις όταν παράγουν ακόμη και το ίδιο έργο ή υπηρεσία.

Παρά τις εμφανείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο γυναικείος πληθυσμός στον επιχειρηματικό χώρο και αντικατοπτρίζονται στα απογοητευτικά ποσοστά συμμετοχής των γυναικών, η ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί και υποστηρίζει τη γυναικεία επιχειρηματικότητα μέσω προγραμμάτων όπως το Small Business Act [footnoteRef:21] και το Enterpreneurship 2020 Action Plan[footnoteRef:22]. Στην Ελλάδα υπάρχει πληθώρα φορέων και οργανισμών που υποστηρίζουν την επιχειρηματικότητα των γυναικών, όπως Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (ΣΕΓΕ), ο Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών της Μεσογείου (AFAEMME), το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας και προώθησης γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα και πολλά άλλα. [21: https://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/small-business-act_en ] [22: https://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-entrepreneurship/action-plan_en ]

Ιδιαίτερα ελπιδοφόρο είναι το γεγονός, ότι στη χώρα μας διαθέτουμε λαμπρά και αισιόδοξα παραδείγματα γυναικών επιχειρηματιών, επικεφαλής σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς, αυτοδημιούργητες ή άξιες διαδόχους που επιχειρούν με ταλέντο, γνώση, τόλμη και αρχές και αποτελούν πηγή έμπνευσης. [footnoteRef:23] [23: http://www.fortunegreece.com/photo-gallery/nea-lista-pio-ischires-ellinides-stis-epichirisis/#2 ]

1.5.2 Επιχειρηματικότητα Νέων

Η οικονομική κρίση την οποία βιώνει η χώρα μας, έχει δημιουργήσει αδράνεια και σοβαρές αναστολές στην ανάληψη πρωτοβουλιών επιχειρηματικής δράσης που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εξεύρεση κεφαλαίων για χρηματοδότηση των επιχειρηματικών σχεδίων. Η επενδυτική ανάσχεση είχε ως αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με την μείωση των εισοδημάτων λόγω κρίσεως, την περαιτέρω επιδείνωση του επενδυτικού κλίματος και την αύξηση της ανεργίας, η οποία τροφοδοτήθηκε από τη μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και την απουσία ευκαιριών απασχόλησης των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας. Μεγάλος αριθμός νέων, αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, επέλεξε την οδό της μετανάστευσης για εξεύρεση απασχόλησης.

Παράλληλα όμως, τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ένα κύμα εξωστρέφειας της ελληνικής νεανικής επιχειρηματικότητας, υγιής αντίδραση μίας νέας γενιάς απέναντι στην ανυδρία και ασφυξία που έφεραν τα χρόνια της κρίσης. Μορφωμένοι νέοι, εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες και τις σύγχρονες τάσεις τολμούν να επενδύσουν σε τομείς όπως ο τουρισμός, η εστίαση, η αγροτική παραγωγή, τα τρόφιμα και να αναλάβουν τον επιχειρηματικό κίνδυνο δημιουργίας νέων επιχειρήσεων. Είναι αισθητή πλέον η παρουσία και ανάπτυξη εκατοντάδων νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups), εταιρείες οι οποίες προσφέρουν καινοτόμες τεχνολογικές λύσεις μέσα από εξίσου καινοτόμα επιχειρηματικά σχέδια. [footnoteRef:24] Η νέα αυτή μορφή επιχειρηματικότητας προσφέρει υψηλό βαθμό απασχόλησης εργατικού δυναμικού, ενώ εισάγει στην αγορά καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες που συμβάλλουν στην αναζωογόνηση της οικονομίας και στην διάδοση της έρευνας και ανάπτυξης σε υψηλό βαθμό. [24: http://www.huffingtonpost.gr/entry/startups-e-nea-morfe-epicheirematikotetas_gr_5a50ce84e4b0f9b24bf31796 ]

Κινητήρια δύναμη της νεανικής επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι η τεχνολογική πρόοδος, η δημιουργικότητα και η καινοτομία. Οι νέοι σε ηλικία ενημερώνονται για τις εξελίξεις του τεχνολογικού τομέα και είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν επαναστατικές ιδέες τις οποίες μεταμορφώνουν σε επιχειρηματική ευκαιρία. Παράλληλα όμως, πολλοί είναι οι νέοι που στρέφονται στην επιχειρηματικότητα για να εξασφαλίσουν εισόδημα, ακόμα και αν αυτό γίνεται από ανάγκη και όχι λόγω του εντοπισμού και αξιοποίησης μιας ευκαιρίας.[footnoteRef:25] [25: Έκθεση Επιχειρηματικότητας ΙΟΒΕ 2016-2017 ]

1.7 Οικονομική κρίση και τομείς ανάπτυξης επιχειρηματικότητας

Η σύγχρονη διεθνής οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει ένα νέο επιχειρηματικό περιβάλλον υψηλής αβεβαιότητας και αποτροπής επενδυτικών σχεδίων όπου το μάνατζμεντ των πολυεθνικών αλλά και εγχωρίων εταιρειών είχε δυσκολίες να προβλέψει, όχι μόνο την εξέλιξη και το χρονικό πέρας της κρίσης αλλά και να προγραμματίσει τα επόμενα επενδυτικά σχέδια και άρα να θέσει επιχειρηματικούς στόχους. Σε τέτοιες περιόδους ο καταναλωτής αντιμετωπίζει έντονα οικονομικά προβλήματα από την μείωση του εισοδήματος του λόγω ανεργίας, αλλά και από την αύξηση της φορολογίας που οδηγούν στην μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος και κατ’ επέκταση στη μείωση της κατανάλωσης. Ο καταναλωτής προκειμένου να διατηρήσει το καταναλωτικό του επίπεδο δίνει την ευκαιρία για ανάδειξη νέων επωνύμων προϊόντων αφού προτιμάει συνήθως προϊόντα που προσφέρουν καλή ποιότητα και δίνουν πιο προσιτές λύσεις, καθώς προσφέρονται σε χαμηλότερο κόστος. Δηλαδή προϊόντα που προσφέρουν «value for money».

Οι οικονομικές κρίσεις, παρά το γεγονός της δημιουργίας αβεβαιότητος και κάμψης των εισοδημάτων και της ζήτησης, δημιουργούν και ευκαιρίες, αρκεί όμως οι επιχειρήσεις να διαθέτουν πρωτοπόρους και ικανούς επιχειρηματίες, να έχουν την αναγκαία οργανωσιακή ετοιμότητα, τη καινοτομική δημιουργικότητα, την εξωστρέφεια και να δραστηριοποιούνται σε ένα φιλικό προς τις επενδύσεις και την επιχειρηματικότητα περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό και οι προϋποθέσεις που είναι συνυφασμένες με την δημιουργία του, δεν έχουν εδραιωθεί στην Ελλάδα και η επιχειρηματικότητα, απόλυτα συσχετισμένη με την ανταγωνιστικότητα (θέση 87 σε σύνολο 138 για το έτος 2017-2018) [footnoteRef:26] δυσχεραίνεται στην δημιουργική της ανάπτυξη. Η έλλειψη ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα αποτρέπει σε μεγάλο βαθμό την υποστήριξη επιχειρηματικών σχεδίων, την ανάπτυξη και τη στρατηγική των επιχειρήσεων. [26: The Global Competitiveness Report 2017-2018]

Το ερώτημα που τίθεται είναι, κατά πόσο οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν την αναγκαία κεφαλαιουχική ρευστότητα ώστε να αντέξουν στις καταναλωτικές διακυμάνσεις της ζήτησης και την δυνατότητα να αναπτύξουν εξαγωγικούς διαύλους, προκειμένου να διατηρήσουν την παραγωγική και επενδυτική τους ικανότητα. Η παραγωγική, κεφαλαιουχική και εμπορική ετοιμότητα είναι τα απαραίτητα εφόδια ώστε να μπορέσουν οι επιχειρήσεις, να ανθήσουν μετά την κρίση.

Παράλληλα οι ελληνικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν ένα αρνητικό ρυθμιστικό και θεσμικό περιβάλλον λειτουργίας (ίσως το αρνητικότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση) το οποίο έχει δημιουργήσει: κλαδικές διαστρεβλώσεις, απροθυμία επιχειρηματικής δράσης και ανάληψης επενδυτικού κινδύνου, εξοικείωση με την χαμηλή παραγωγικότητα και διαστρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, λόγω των κλειστών επαγγελμάτων και της πίεσης που ασκούν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κάποιοι επιχειρηματικοί κλάδοι στην Ελλάδα που έχουν επιδείξει υψηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας, συνεχούς καινοτομίας και διεθνούς επέκτασης. Αυτοί οι κλάδοι προσφέρουν βέλτιστες πρακτικές, καινοτομική κουλτούρα και είναι πιο πιθανόν να επιβιώσουν, εάν επικρατήσουν φιλελεύθερες επιχειρηματικές πρακτικές από πλευρά της κεντρικής διοίκησης. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, είναι πλέον αισθητό το κύμα νέων επιχειρηματιών, οι οποίοι καινοτομούν και δίνουν μία ανάσα αισιοδοξίας στον επιχειρηματικό τομέα αλλά προσελκύουν και την αναγκαία προβολή από ξένα ειδησεογραφικά site.

Τρεις τουλάχιστον είναι οι επιχειρηματικοί κλάδοι οι οποίοι θα μπορούσαν να αντέξουν όχι μόνο στον έντονο διεθνή ανταγωνισμό αλλά, και στις διεθνείς προκλήσεις που δημιουργούν οι παγκοσμιοποιημένες αγορές. Η ανάπτυξη και στρατηγική ενίσχυση των κλάδων αυτών θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ελπιδοφόρο κλίμα και να ωθήσει πολύ γρήγορα την Ελληνική οικονομία έξω από την κρίση.

1.7.1 Τουρισμός

Ο λεγόμενος και τριτογενής τομέας έχει την μεγαλύτερη ανάπτυξη και σπουδαιότητα κατά την τελευταία δεκαετία , και ιδίως την περίοδο της οικονομικής κρίσης, στην χώρα. Εξέχουσα θέση στον τομέα αυτό αλλά και σε ολόκληρη την ελληνική οικονομία κατέχει ο τουρισμός. Την μεγάλη ανάπτυξη του ευνόησε η μεγάλη αύξηση των ταξιδιών, στα οποία προσφεύγουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι για διαφόρους λόγους, όπως η παγκόσμια αύξηση του εισοδήματος και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η ανάγκη για προσωπική ξεκούραση και αναψυχή, η ανάπτυξη των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών, και της τεχνολογίας, η βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών κλπ.

Το 2017 υπήρξε μία εξαιρετική χρονιά για τον ελληνικό τουρισμό καθώς σημειώθηκε ρεκόρ αφίξεων στη χώρα μας. Σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ)[footnoteRef:27], κατά τους 10 πρώτους μήνες του έτους ταξίδεψαν στην Ελλάδα 25,9 εκατομμύρια τουρίστες, σε σύγκριση με τα 24,8 εκατομμύρια που την επισκέφθηκαν εντός του 2016. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα τύπου του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού προβλέπεται εντυπωσιακή αύξηση κατά 30% των κρατήσεων από την Ολλανδία για το 2018 [footnoteRef:28]. Σύμφωνα με στοιχεία του ΣΕΤΕ, ο τουρισμός μπορεί να συμβάλει ακόμα πιο δυναμικά στην ελληνική οικονομία και να δώσει μια επιπλέον μονάδα στο ΑΕΠ της χώρας. [27: http://sete.gr/el/statistika-vivliothiki/statistika/ ] [28: ]

Η υφιστάμενη εμπειρία και μελέτες έχουν αποδείξει ότι η ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών ακολουθεί, γενικότερα, τους κανόνες της ζήτησης κάθε άλλου προϊόντος ή υπηρεσίας. Έτσι, εκτός της τιμής του προϊόντος σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι παίζουν οι τιμές στενών υποκατάστατων προϊόντων, το διαθέσιμο εισόδημα, οι καταναλωτικές προτιμήσεις, η ηλικία, η μόρφωση, η οικογενειακή κατάσταση, το πολιτικό και εσωτερικό περιβάλλον μιας χώρας. Η προώθηση της Ελλάδας μέσω του Marketing Greece, οι δράσεις και χορηγίες του ΕΟΤ, το χαμηλό κόστος των ελληνικών τουριστικών υπηρεσιών στη χώρα, αλλά και η τεταμένη κατάσταση στην Τουρκία και στην Βόρειο Αφρική είναι μερικοί παράγοντες που έχουν συμβάλλει στην ενίσχυσή του ελληνικού τουρισμού.

Η μεγάλη τουριστική ανάπτυξη της χώρας αλλά και παγκοσμίως, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην αντίστοιχη πρόοδο που σημειώθηκε από πλευράς προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών. Η ανάπτυξη της τουριστικής κίνησης επηρεάστηκε ευνοϊκά από ένα αριθμό παραγόντων που διαμορφώνουν την προσφορά του προϊόντος. Πρωτεύουσα θέση μεταξύ των παραγόντων αυτών έχει η ιδιωτική πρωτοβουλία και η αύξηση της επιχειρηματικής συμμετοχής στην παραγωγή του τουριστικού προϊόντος. Είναι σημαντική και χαρακτηριστική η αύξηση της επιχειρηματικότητας στους τομείς και κλάδους που ενισχύουν άμεσα ή έμμεσα την τουριστική ζήτηση όπως η αύξηση των τουριστικών ταξιδιών και προορισμών, η επέκταση του οδικού δικτύου, η βελτίωση και ανάπτυξη της τεχνολογίας των τηλεπικοινωνιών, του internet, η αύξηση του αριθμού ιδιωτικών αυτοκινήτων, η αύξηση του αριθμού και η βελτίωση της ποιότητας των καταλυμάτων.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2 Ελλάδα: Συγκριτική εξέλιξη εξαγωγών, εισαγωγών και ΑΕΠ

Πηγή: Ελληνικός Τουρισμός: Εξελίξεις – Προοπτικές, SETE Intelligence, Ινστιτούτο ΣΕΤΕ Τεύχος 3 Ιούλιος 2017

Ειδικότερα θα πρέπει να γίνει αναφορά στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στην διαμόρφωση επιτυχημένων στρατηγικών marketing, που δημιούργησαν καινοτόμα προϊόντα μέσω του διαδικτύου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι εταιρείες όπως το Booking, Expedia Travel, Skyscanner, Trivago που προσφέρουν υπηρεσίες κράτησης ταξιδιωτικών εισιτηρίων, καταλυμάτων, ενοικίασης αυτοκινήτων και πακέτων διακοπών, συγκρίνοντας τιμές από μία τεράστια βάση δεδομένων και προσφέροντ