dimitra aigaioy

7/21/2019 dimitra aigaioy

http://slidepdf.com/reader/full/dimitra-aigaioy 1/185

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τίτλος εργασίας:

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Δήμητρα Σπ. Σπυροπούλου (Α.Μ. 311)

Επιβλέπουσα: Αμαλία Α. Υφαντή, Καθηγήτρια

Πάτρα, Σεπτέμβριος 2012



2

Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή

κ. Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικού

Τμήματος Πανεπιστημίου Πατρών

κ. Λεωνίδας Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Επιστημών της

Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην

Προσχολική Ηλικία

κα. Αμαλία Α. Υφαντή, Καθηγήτρια Τμήματος Επιστημών της

Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην

Προσχολική Ηλικία



3

Στον πατέρα μου



4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να πραγματευτεί το θέμα της προαγωγής

της υγείας στο πανεπιστήμιο. Συγκεκριμένα θα γίνει προσπάθεια να

αναλυθούν οι έννοιες της υγείας και της προαγωγής της υγείας καθώς και οι

πολιτικές για τη δημόσια υγεία και να ολοκληρωθεί με τις πολιτικές για την

προαγωγή της υγείας που εφαρμόζονται στα πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Στο θεωρητικό μέρος γίνεται εκτενής αναφορά σε όλες τις έννοιες μέσα

από την ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, των επίσημων

κειμένων των παγκόσμιων οργανισμών και ενώσεων για τα θέματα που

αφορούν στην προαγωγή της υγείας και του θεσμικού πλαισίου τόσο της

Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της Ελλάδας. Στη μελέτη περίπτωσης, βασικό

ζήτημα αποτελεί η διερεύνηση των πολιτικών για την προαγωγή της υγείας

που εφαρμόζονται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα σε διεθνές και εθνικό

επίπεδο.

Η εργασία αυτή αναδεικνύει τη σπουδαιότητα των πολιτικών για την

προαγωγή της υγείας και υπογραμμίζει την ανάγκη για περαιτέρω και πιο

συστηματική έρευνα που αφορά στον τομέα του Πανεπιστημίου.

Λέξεις κλειδιά: υγεία, πολιτικές, προαγωγή υγείας , πανεπιστήμιο.



5

ABSTRACT

In this piece of work we discuss the issue of the health promoting

universities. In particular, we analyze the concept of health, health promotion

and public health policies in relation to the health promotion politics at the

university level.

The theoretical part of this dissertation covers the literature review on the

issue which is based on the archives and the official documents of the health

organizations and unions over the world. Relevant data have also been drawn

from the European Union and the Greek state. In this context an investigation

is taken place about the health promotion policies in the universities both at

international and national level.

This work revealed the power of health promotion politics and underlined

the need for a further and systematic research on the topic in the university

sector.

Keywords: health, politics, health promotion, university.



6

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η ολοκλήρωση της μεταπτυχιακής μου εργασίας σηματοδοτεί και την

ολοκλήρωση των σπουδών μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών

2009-2011 του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην

Προσχολική Ηλικία. Τη χρονική αυτή στιγμή μου δίνεται η ευκαιρία να

ξεχωρίσω όλους εκείνους τους ανθρώπους που με τον τρόπο τους με

βοήθησαν στην περάτωση του στόχου μου.

Ιδιαίτερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κα

Αμαλία Υφαντή – καθηγήτρια του Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., για την ένθερμη στήριξή της

καθ’ όλη τη διάρκεια της προσπάθειας μου, το χρόνο που αφιέρωσε για την

καθοδήγησή μου καθώς και για τις πολύτιμες συμβουλές της, χωρίς τις οποίες

δεν θα είχα καταφέρει να ολοκληρώσω αυτή την εργασία.

Παράλληλα θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους

διδάσκοντες του μεταπτυχιακού προγράμματος για τις γνώσεις που μας

παρείχαν μέσα από τη διδασκαλία των μαθημάτων τους.

Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω την μητέρα μου Γεωργία

Σπυροπούλου για την υπομονή και την στήριξή της κατά τη διάρκεια γραφής

της εργασίας μου καθώς και την Ελένη Σπυροπούλου για την αμέριστη

συμπαράστασή που μου προσέφερε.

Κλείνοντας θα ήθελα να αφιερώσω την ανά χείρας εργασία στο πατέρα

μου Σπύρο Σπυρόπουλο, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πριν προλάβει να δει

ολοκληρωμένη τη δουλειά τούτη.

Πάτρα Σεπτέμβριος 2012

Δήμητρα Σπ. Σπυροπούλου



7

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

American Network of Health Promoting

Universities ANHPU

Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Α.Ε.Ι.

Ανώτερα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά

Ιδρύματα Α.Τ.Ε.Ι

Διοικήσεις Υγειονομικής Περιφέρειας Δ.Υ.ΠΕ.

Εθνικό Δίκτυο Προαγωγής Υγείας στους

Χώρους Εργασίας Ε.Δ.Π.Υ.Χ.Ε.

Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας Ε.Ι.Ν.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο

Αθηνών Ε.Κ.Π.Α.

Εθνικό Σύστημα Υγείας Ε.Σ.Υ.

Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών

Υγείας Ε.Ο.Π.Υ.Υ.

Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη Ε.Ε.Π.

Ενιαίος Κανονισμός Παροχών Υγείας Ε.Κ.Π.Υ.

Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ε.

European Public Health Alliance EPHA

European Union EU

Health for All HFA

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Η.Π.Α.



8

International Union for Health Promotion

and Education IUHPE

Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής

Υποστήριξης ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ.

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Μ.Κ.Ο.

Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Ν.Π.Δ.Δ.

Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Ν.Π.Ι.Δ.

Νομοθετικό Διάταγμα Ν.Δ.

Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Ο.Η.Ε

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Π.Ο.Υ.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής

Εκπαίδευσης Π.Τ.Δ.Ε.

Περιφερειακό Συμβούλιο Υγείας ΠΕ.Σ.Υ.

Προεδρικό Διάταγμα Π.Δ.

Συμβουλευτικό Κέντρο του Πανεπιστημίου

Ιωαννίνων Σ.ΚΕ.Π.Ι.

Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην

Προσχολική Ηλικία Τ.Ε.Α.Π.Η.

United Nations Children’ s Fund UNICEF

United Nations Educational, Scientific and

Cultural Organization UNESCO

United Nations Environment Programme UNEP

United Kingdom UK

University Leaders for a Sustainable Future ULSF



9

Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων,

Πολιτισμού και Αθλητισμού Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.

World Commission on Environment and

Development WCED

World Federation of Public Health

Associations WFPHA

World Health Organization WHO



10

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ...................................................................................................... 4

ABSTRACT ..................................................................................................... 5

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ .................................................................................................. 6

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ................................................................. 7

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ........................................................................ 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..................................................................................................... 13

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ................................................................................. 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ................................................................................................. 19

ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ............................................ 19

Εισαγωγή...................................................................................................... 19

Η υγεία: Η έννοια και το περιεχόμενό της ................................................. 20

Η προαγωγή της υγείας .............................................................................. 34

Ορίζοντας την προαγωγή της υγείας (Health Promotion) ........................... 34

Η συμβολή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ./ WHO) στη

διαμόρφωση της έννοιας της προαγωγής της υγείας .................................. 40

Προαγωγή υγείας και ιδεολογία .................................................................. 49

Προαγωγή υγείας: αξίες και ηθική ............................................................... 51

Προαγωγή υγείας και ενδυνάμωση ............................................................. 54

Προαγωγή υγείας και ποιότητα ζωής ........................................................ 57

Επισημάνσεις ............................................................................................... 60

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ................................................................................................. 61

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ .......................................... 61



11

Εισαγωγή...................................................................................................... 61

Ανάπτυξη πολιτικών για τη δημόσια πολιτική υγείας .............................. 62

Διεθνείς πολιτικές για την υγεία ................................................................. 66

Οι πολιτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας/ World Health

Organization (Π.Ο.Υ./ WHO) για την προαγωγή υγείας .............................. 66

Οι πολιτικές της Διεθνούς Ένωσης για την Προαγωγή της Υγείας και την

Εκπαίδευση (International Union for Health Promotion and Education,

IUHPE) ....................................................................................................... 75

Οι πολιτικές της UNICEF για την προαγωγή της υγείας ............................. 80

Οι πολιτικές της UNESCO για την προαγωγή της υγείας (United NationsEducational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO) ..................... 84

Οι πολιτικές της World Federation of Public Health (WFPHA) για την

προαγωγή της υγείας.................................................................................. 86

Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για την υγεία και την

προαγωγή της υγείας .................................................................................. 89

Η προαγωγή της υγείας στην Ελλάδα - Το θεσμικό πλαίσιο ................... 95

Επισημάνσεις ............................................................................................. 100

ΚΕΑΦΑΛΑΙΟ 3 ............................................................................................ 102

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ

ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ................................................................................... 102

Εισαγωγή.................................................................................................... 102

Το θεωρητικό υπόβαθρο για την προαγωγή της υγείας σε σχέση με το

πανεπιστήμιο ............................................................................................. 103

Πανεπιστήμιο και αειφορία ....................................................................... 108

Πανεπιστήμιο και υγεία ............................................................................. 112

Πολιτικές προαγωγής υγείας στο πανεπιστήμιο. Παραδείγματα από το

διεθνή χώρο ............................................................................................... 116

Η περίπτωση του Πανεπιστημίου του Central Lancashire ........................ 127



12

Το Πανεπιστήμιο του Bielefeld.................................................................. 130

Τα έξι (6) Πανεπιστήμια του Πεκίνου ........................................................ 130

Τα Πανεπιστήμια των Η.Π.Α. .................................................................... 132

Επισημάνσεις ............................................................................................. 136

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ............................................................................................... 138

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ................................................................................................ 138

Εισαγωγή.................................................................................................... 138

Γενικά για την τριτοβάθμια εκπαίδευση .................................................. 138

Υγειονομική περίθαλψη και συμβουλευτικές υπηρεσίες για τους

φοιτητές ...................................................................................................... 141

Μετακίνηση των φοιτητών ........................................................................ 153

Στέγαση φοιτητών...................................................................................... 153

Σίτιση φοιτητών ......................................................................................... 155

Επισημάνσεις ............................................................................................. 155

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ....................................................................................... 157

ΠΗΓΕΣ ......................................................................................................... 162

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ........................................................................................... 165

Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία .................................................................. 165

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία....................................................................... 167

Διαδικτυακοί Τόποι.................................................................................... 180

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .............................................................................................. 184



13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τελευταίες δεκαετίες σηματοδοτούνται από αλλαγές στον τρόπο

ζωής των ανθρώπων καθώς και στους ρυθμούς της

καθημερινότητάς τους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η πεποίθηση ότι η

υπάρχουσα ιατρική φροντίδα δεν επαρκεί από μόνη της για να καλύψει τα

προβλήματα υγείας που προκύπτουν. Επίσης, οι ατομικές συνήθειες, όπως η

κακή διατροφή, η απουσία άσκησης, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ κ. ά.

συνιστούν συμπεριφορές που τείνουν να συσχετιστούν με τα σύγχρονα

προβλήματα υγείας. Έτσι προκύπτει η ανάγκη να αναπτυχθούν πολιτικές και

στρατηγικές προαγωγής της υγείας, τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως,

οι οποίες έχουν στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του σύγχρονου

ανθρώπου μέσα από μια ολιστική προσέγγιση της έννοιας της υγείας.

Η υγεία στην ολιστική της μορφή εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα

κείμενα του μεγάλου αρχαίου έλληνα ιατρού Ιπποκράτη, ο οποίος στο έργο

του «Περί αέρων , υδάτων , τόπων» αναφέρει ότι ο γιατρός μπορεί να

αντιληφθεί το πραγματικό περιεχόμενο της ιατρικής εάν στην μελέτη τουσυμπεριλάβει τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε τόπο και τον

τρόπο με τον οποίο τα άτομα οργανώνουν τη ζωή τους. Με αυτό τον τρόπο ο

γιατρός θα καταλήξει σε ορθότερα συμπεράσματα για τις ασθένειες των

κατοίκων της περιοχής που επισκέπτεται (Λυπουρλής, 1972).

Η έννοια της υγείας αποτελεί αντικείμενο μελέτης και άλλων φιλοσόφων,

όπως είναι ο Αριστοτέλης, ο Γαληνός, ο Πλάτων, αλλά και ιατρών της αρχαίας

εποχής, όπως ο Ασκληπιός, ο Αλκμαιών ο Κροτωνιάτης κ.ά., μέχρι και

σήμερα που έχουν εδραιωθεί πλέον ο έννοιες της «υγείας» και της

«προαγωγής της υγείας».

Η βελτίωση της γνώσης και η τεχνολογική ανάπτυξη κατά τους

τελευταίους αιώνες οδήγησαν στην εφαρμογή νέων μεθόδων στην ιατρική

επιστήμη και στην επικράτηση ενός βιο-ιατρικού μοντέλου υγείας. Το 1974,

περιγράφεται για πρώτη φορά από τον Lalonde ο όρος «προαγωγή της

υγείας», μια έννοια που χαρακτηρίζεται ως πολιτική, η οποία στοχεύει στην

Οι



14

πληροφόρηση των ατόμων, ώστε να αποκτήσουν υπευθυνότητα και

δραστηριότητα πάνω σε θέματα που αφορούν στην ψυχική και σωματική τους

υγεία (Lalonde, 1974). Παρόλα αυτά η έννοια της προαγωγής της υγείας

προσδιορίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), μετά τη

δημοσίευση του Χάρτη της Οττάβα (1986), ως η διαδικασία που βοηθά στην

ενδυνάμωση των ατόμων και της κοινωνίας ώστε να αυξήσουν τον έλεγχο στο

περιβάλλον τους και να βελτιώσουν την υγεία τους (WHO, 1986, p. 1). Ο

Π.Ο.Υ., προκειμένου να επιτύχει τους στόχους για την προαγωγή της υγείας ,

απαιτεί από τις κυβερνήσεις την υιοθέτηση «υγιών» δημόσιων πολιτικών.

Από το 1986, με τη δημοσίευση του Χάρτη της Οττάβα, μέχρι και σήμερα

παρατηρείται έντονο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη πολιτικών, στρατηγικών και

προγραμμάτων προαγωγής της υγείας τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε μη

κυβερνητικό επίπεδο. Οι οργανισμοί , σε διεθνές επίπεδο (π.χ. WHO, IUHPE,

UNESCO, UNICEF κ.ά.), με συνέδρια και ερευνητικές δημοσιεύσεις,

προσπαθούν να προαγάγουν την υγεία των ατόμων σε όλα τα επίπεδα και να

ενισχύσουν τις κυβερνήσεις με σκοπό να υιοθετήσουν πολιτικές για την

προαγωγή της υγείας των πολιτών τους.

Οι επαγγελματίες της προαγωγής της υγείας καθώς και οι ερευνητές

κατέχουν κυρίαρχη θέση στη διαμόρφωση πολιτικής για την προαγωγή της

υγείας. Χαρακτηριστική είναι η άποψη του Dr. Michael O’ Donnell, συντάκτη

του American Journal of Health Promotion, που αναφέρει:

«Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε την κυβέρνηση να αναπτύξει τις πιοαποτελεσματικές δομές, ώστε να προαγάγει την επιστήμη της προαγωγής τηςυγείας και να διαδώσει τις καλύτερες στρατηγικές στους επαγγελματίες τηςπροαγωγής της υγείας καθώς και στους φορείς χάραξης πολιτικής» (O’Donnell, 2002 στο: Rudolph, 2002, p. A8).

Επειδή η προαγωγή της υγείας αφορά στο ευρύτερο κοινωνικό

περιβάλλον, οι ερευνητές σχετίζουν την έννοια με την ποιότητα ζωής των

ανθρώπων που ζουν στην κοινωνία, με τον εργασιακό χώρο, με το σχολείο

και το πανεπιστήμιο καθώς και με τις πολιτικές για τη δημόσια υγεία.

Αξιόλογες μελέτες στον τομέα αυτό, που εντοπίστηκαν κατά την ανασκόπηση

της σχετικής βιβλιογραφίας, παρατίθενται ακολούθως με αλφαβητική σειρά:

Abercrombie et al., 1998, Argyriou et al., 2011a,b, Assimakopoulos et al.,



15

2009, Breton & De Leeuw, 2010, Dooris, 2002, Dooris et al. 2010, Dooris &

Doherty, 2010a, Dooris et al., 1998, Ifanti et al., 2011, McQueen, 2001,

Signal, 1998, Stock et al., 2010, Taechaboonsermsak et al., 2009, Tsouros,

1998, Tsouros et al., 1998 κ.ά..

Οι ανωτέρω έρευνες ουσιαστικά αποτέλεσαν το έναυσμα για την

προβληματική της παρούσας εργασίας. Καθεμιά από τις προαναφερθείσες

έρευνες έχει να παρουσιάσει ενδιαφέροντα αποτελέσματα που σχετίζονται με

την έννοια και τις πολιτικές για την προαγωγή της υγείας, αποτελέσματα που

μελετήθηκαν και αξιοποιήθηκαν για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας. Το

ενδιαφέρον για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο παρουσιάζεται και

μέσα από τα διεθνή συνέδρια που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία

χρόνια σε διεθνές επίπεδο (βλ. π.χ.: Lancaster, UK, 1996, 1997. Santiago de

Chile, Chile, 2003. Edmonton, Alberta, Canada, 2005. Cuidad Juárez, Mexico,

2007. Pamplona, Spain, 2009).

H μελέτη του βιβλίου των Tsouros, Α., Dowding, G., Thompson, J. &

Dooris, M. (1998): «Health Promoting Universities: concept, experience and

framework for action» και της εργασίας των Abercrombie, N., Dowding, G.,

Thompson, J. & Wynne, C. (1998, Universities and Health in the Twenty – First Century), η οποία αποτελεί κεφάλαιο του ίδιου βιβλίου αποτέλεσε το

έναυσμα για την διερεύνηση του θέματος της προαγωγής της υγείας και

περιόρισε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον στη μελέτη της προαγωγής της

υγείας στο πανεπιστήμιο. Επίσης, οι Abercrombie, N., Dowding, G.,

Thompson, J. & Wynne, C. (1998) αναφέρουν ότι τα πανεπιστήμια, εκτός από

την έρευνα και τη διδασκαλία, θα πρέπει να ενδιαφέρονται και για την υγεία

και την ευεξία των φοιτητών τους. Με αφορμή την ανωτέρω θέση , θελήσαμενα μελετήσουμε τις πολιτικές που αναπτύσσονται μέσα στα πανεπιστήμια σε

διεθνές και εθνικό επίπεδο για την προαγωγή των φοιτητών. Η έννοια της

προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο δεν είναι ανεξάρτητη από τις

πολιτικές για την προαγωγή της υγείας στην ευρύτερη κοινωνία, οπότε

κρίθηκε απαραίτητη η ανάλυση αυτών των πολιτικών, η μελέτη των

παγκόσμιων οργανώσεων που ασχολούνται με την υγεία καθώς και των

εθνικών πολιτικών για την προαγωγή της υγείας.



16

Μέσα από τη μελέτη των παραπάνω θεμάτων γίνεται εφικτή η κατανόηση

της έννοιας της προαγωγής της υγείας και η σύνδεσή της με το ευρύτερο

κοινωνικό περιβάλλον και – ακόμα πιο – συγκεκριμένα με το χώρο των

πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η μελέτη της προαγωγής της υγείας στο

πανεπιστήμιο είναι ένα θέμα για το οποίο υπάρχουν ελάχιστες μελέτες στον

ελληνικό κυρίως χώρο. Στην εργασία λοιπόν αυτή επιδιώκεται να

διερευνηθούν οι στόχοι των προγραμμάτων προαγωγής υγείας για τους

φοιτητές και τους εργαζόμενους σε επίπεδο πανεπιστημίου.

Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε τέσσερα (4) κεφάλαια. Στο πρώτο

κεφάλαιο επιχειρείται μια θεωρητική προσέγγιση στις έννοιες «υγεία» και

«προαγωγή της υγείας». Παρουσιάζεται η συμβολή του Π.Ο.Υ. στη

διαμόρφωση της έννοιας της προαγωγής υγείας και γίνονται αναγωγές στις

έννοιες «ιδεολογία», «αξίες» και «ηθική», «ενδυνάμωση» και «ποιότητα

ζωής». Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των εννοιών αυτών εξετάζεται σε

σχέση με την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο.

Το δεύτερο κεφάλαιο αναλύει τις πολιτικές για την προαγωγή της υγείας

σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Αρχικά παρουσιάζεται η έννοια των δημόσιων

πολιτικών υγείας και πώς αυτές αναπτύσσονται. Στη συνέχεια γίνεται

αναφορά στις διεθνείς πολιτικές, μέσα από τη μελέτη των κειμένων του

Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, της International Union for Health Promotion

and Education, της UNICEF, της UNESCO και του World Federation of Public

Health. Το κεφάλαιο συνεχίζει με την αναφορά στις ευρωπαϊκές πολιτικές για

την υγεία και ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του υφιστάμενου θεσμικού

πλαισίου για την προαγωγή της υγείας στην Ελλάδα.

Στο τρίτο κεφάλαιο μελετάται η πολιτική για την προαγωγή της υγείας στο

πανεπιστήμιο. Η προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο περιστρέφεται γύρω

από τις έννοιες της αειφορίας και της υγείας. Στο πλαίσιο αυτό,

παρουσιάζονται παραδείγματα από το διεθνή χώρο, που αφορούν σε

πολιτικές προαγωγής υγείας στο πανεπιστήμιο.

Το τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην περίπτωση του πανεπιστημίου

στη χώρα μας. Εξετάζεται το θεσμικό πλαίσιο για τα πανεπιστημιακά ιδρύματακαι οι πολιτικές που αναπτύσσονται για την προαγωγή της υγείας.



17

Η εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των συμπερασμάτων και

των επισημάνσεων. Η εργασία αυτή μπορεί να αποτελέσει τη βάση για

σχεδιασμό εμπειρικών μελετών επί του θέματος τόσο στην Ελλάδα όσο και σε

ένα ευρύτερο πλαίσιο αξιοποιώντας τη συγκριτική μέθοδο.



18

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ

πολυδιάστατη φύση των όρων «υγεία» και «προαγωγή της

υγείας» δικαιολογεί την ύπαρξη πλούσιας βιβλιογραφίας. Η

βιβλιογραφία προέρχεται κυρίως από το διεθνή χώρο με μικρές αναφορές σε

έρευνες ελλήνων επιστημόνων.

Προκειμένου να μελετηθεί και να προσεγγιστεί το θέμα που μας

απασχόλησε πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της υπάρχουσας ελληνικής και

διεθνούς βιβλιογραφίας μέσα από τη σπουδή πρωτογενών και δευτερογενών

πηγών. Συγκεκριμένα, μελετήθηκαν νομοθετήματα, βιβλία, περιοδικά,επιστημονικά έντυπα και ηλεκτρονικό υλικό.

Οι διαδικτυακοί τόποι αφορούσαν κυρίως στις οργανώσεις και στις

ενώσεις που ασχολούνται με την προαγωγή της υγείας καθώς και στα

πανεπιστημιακά ιδρύματα που μελετήθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας. Το

πρωτογενές υλικό της παρούσας εργασίας αποτελείται από νόμους,

προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, συνθήκες και καταστατικούς

χάρτες. Αντλήθηκε από τις επίσημες ιστοσελίδες του Εθνικού Τυπογραφείου

(http://www.et.gr/) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://europa.eu/).

Αναφορικά με την αναζήτηση της βιβλιογραφίας επισκέφτηκα την Βιβλιοθήκη

και την Υπηρεσία Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών. Το υλικό που

εντοπίστηκε εκεί ήταν περιορισμένο και δεν κάλυπτε το εύρος της

προβληματικής της εργασίας. Η υπηρεσία Heal Link (Hellenic Academic

Libraries, http://www.heal-link.gr/) μου παρείχε την δυνατότητα πρόσβασης

στο μεγαλύτερο αριθμό των επιστημονικών περιοδικών και των διεθνών

επιστημονικών εντύπων που απαιτούνταν για τη διερεύνηση του θέματος.

Ουσιαστικά η ανά χείρας εργασία μελετά την εξέλιξη της ιδέας της

προαγωγής της υγείας διεθνώς καθώς και τις πολιτικές που αναπτύχθηκαν

και σχετίζονται με αυτή, δίδοντας έμφαση στη σπουδή των πολιτικών

προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μια βιβλιογραφική

ανασκόπηση με συστηματική σπουδή συγκεκριμένων πρωτογενών

τεκμηρίων.

Η

http://www.et.gr/

http://www.et.gr/

http://www.et.gr/

http://europa.eu/

http://europa.eu/

http://europa.eu/

http://www.heal-link.gr/



http://europa.eu/

http://www.et.gr/



19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ

Εισαγωγή

όρος «υγεία» χρησιμοποιείται καθημερινά από όλους τους

ανθρώπους κάθε ηλικίας. Ευχόμαστε «χρόνια πολλά, με υγεία»,

σηκώνουμε τα ποτήρια για να γίνει μια πρόποση και λέμε «εις υγείαν». Πόσο

δύσκολο όμως είναι να κατανοηθεί η έννοια αυτή και να επιτευχθεί από όλους

τους ανθρώπους; Τι πραγματικά σημαίνει η έννοια «υγεία»; Με ποιους

τρόπους θα μπορούσε να προαχθεί η υγεία; Όλα αυτά είναι ερωτήματα που

απασχολούν τους ειδικούς αλλά και μη ειδικούς της υγείας. Ο Ιπποκράτης, ο

αρχαίος Έλληνας ιατρός και πατέρας της ιατρικής, ήταν ο πρώτος που

ανέφερε ότι η ασθένεια δεν είναι τιμωρία από τους Θεούς προς τον άνθρωπο

αλλά είναι αποτέλεσμα περιβαλλοντικών παραγόντων, διατροφής και

συνηθειών ζωής (Ifanti et al., 2011, p. 671).

Τρεις δεκαετίες περίπου νωρίτερα η εκπαίδευση θεωρείτο αρκετή

προκειμένου να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν την

επικινδυνότητα του καπνού, του πρόχειρου φαγητού, του αλκοόλ και των

ναρκωτικών για την υγεία τους όπως και πόσο ωφέλιμη θα ήταν για αυτούς η

άσκηση, η καλή διατροφή, η διαχείριση του άγχους και η προληπτική ιατρική

(O'Donnell, 2012). Στις μέρες μας, αυτό που πρέπει να κατανοηθεί είναι πώς

τα άτομα θα αποκτήσουν έναν υγιή τρόπο ζωής τόσο στο προσωπικό τους

περιβάλλον όσο και στο περιβάλλον εργασίας τους.

Στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι να παρουσιαστεί η έννοια, το

περιεχόμενο και η σημασία της προαγωγής της υγείας στη ζωή του

σύγχρονου ανθρώπου. Αρχικά ορίζεται η υγεία όπως αυτή παρουσιάζεται στη

σύγχρονη βιβλιογραφία καθώς και στα επιστημονικά κείμενα του ΠαγκόσμιουΟργανισμού Υγείας. Εν συνεχεία, μελετάται η προαγωγή υγείας, τόσο μέσα

Ο



20

από τις σχετικές μελέτες όσο και μέσα από τα επιστημονικά κείμενα του

Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, καθώς και η σχέση της με την ιδεολογία, τις

αξίες και την ηθική, την ενδυνάμωση και την ποιότητα ζωής.

Η υγεία: Η έννοια και το περιεχόμενό της

Η υγεία, η σωματική και ψυχική ευεξία, είναι το πολυτιμότερο αγαθό του

ανθρώπου. Ταυτόχρονα αποτελεί τη βάση της ευημερίας του γενικότερου

κοινωνικού συνόλου, της προόδου και της ευτυχίας των λαών

(Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 11). Η υγεία σημαίνει διαφορετικά πράγματα

για κάθε άνθρωπο, που με τη σειρά του αναγνωρίζει διαφορετικές πτυχές τηςυγείας ως σημαντικές. Το πώς κάθε άνθρωπος σκέφτεται για την υγεία του

επηρεάζει τις συμπεριφορές του που σχετίζονται με αυτήν (Hughner & Kleine,

2004). Η έννοια της υγείας έχει συνδεθεί με την κοινωνική και πολιτισμική

κατάσταση του ατόμου, το οποίο αξιολογεί υποκειμενικά την υγεία του,

σύμφωνα με τα πρότυπα και τις προσδοκίες του (Ewles & Simnett, 2011, σσ.

31-32. Scriven, 2010, p. 5). Πριν προχωρήσουμε στην ανασκόπηση της

σύγχρονης βιβλιογραφίας για την έννοια της υγείας θα ήταν χρήσιμη ηιστορική αναδρομή για τον όρο υγεία και την πολυδιάστατη έννοιά του.

Στο Αρχαίο Ελληνικό Πάνθεον κυριαρχούν τρεις Θεοί της Ιατρικής, ο

Απόλλωνας ως Παιών, η Παλλάδα Αθηνά ή Υγεία και η Άρτεμις. Αργότερα

εμφανίζεται ο Ασκληπιός, που κατείχε την υπεράνθρωπη δύναμη της

θεραπείας των ασθενειών. Αξίζει να αναφερθεί πως, πριν τον Ασκληπιό, ο

Αμφιάραος θεράπευε τους ασθενείς του κατά τη διάρκεια του ύπνου τους

(Καλαντζής & Λασκαράτος, 2003, σσ. 67-68). Στην Ομηρική Ιατρική

αναφέρεται ότι οι θεοί , από τη μια, τιμωρούσαν τους ανθρώπους στέλνοντάς

τους την ασθένεια, αλλά όμως ήταν και αρμόδιοι για την θεραπεία της

(Μυρωνίδου – Τζουβελέκη κ.ά., 2008, σ. 124).

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν ότι η διατήρηση της

υγείας και η πρόκληση της αρρώστιας είναι συνέπεια φυσικών διεργασιών,

δύο έννοιες άμεσα συνδεδεμένες με το εκάστοτε φυσικό και κοινωνικό

περιβάλλον καθώς και με την ανθρώπινη συμπεριφορά (Τούντας, 2004, σ.



21

317). Σε αντίθεση με άλλους λαούς, οι αρχαίοι Έλληνες υπερασπίστηκαν τη

δημόσια υγεία, όχι με θρησκευτικές δοξασίες, αλλά με νομοθετικές διατάξεις,

παρόλο που το θρησκευτικό στοιχείο υπερίσχυε. Αυτό γίνεται φανερό από το

γεγονός ότι είχαν θεοποιήσει την υγεία (Κατσουγιαννόπουλος, 2001). Η θεά

Υγεία ήταν κόρη του Ασκληπιού, προστάτη της Ιατρικής και, εκτός από θεά

της υγείας, ήταν θεότητα κάθε καθαρού πράγματος. Η θεά Υγεία χάριζε την

υγεία στους ανθρώπους και τους προστάτευε για να μην χάσουν το αγαθό

αυτό (ό.π., 2001).

Ο Αλκμαιών ο Κροτωνιάτης (6ο π.Χ. αιώνα) θεωρείται ο κορυφαίος Ιατρός

της σχολής του Κρότωνα, πριν από τον Ιπποκράτη (Τούντας, 2004, σ. 317).

Ο Αλκμαιών ο Κροτωνιάτης δεν δίστασε να ονομάσει την υγεία «ισονομία» ,

δηλαδή την ισορροπία των δυνάμεων «του υγρού και του ξερού, του πικρού

και του γλυκού» στο σώμα (ό.π.).

Ο Ιπποκράτης, πατέρας της Ιατρικής, στο έργο του «Περί αέρων, τόπων

και υδάτων», υπέδειξε τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος και, για πρώτη

φορά, τονίζεται η σημασία της φύσης στη γένεση, ανάπτυξη και εγκατάσταση

της νόσου (Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 15. Λυπουρλής, 1972, σ. 181). Στο

εν λόγω έργο, ο γιατρός, προκειμένου να μελετήσει τη νοσολογία της

περιοχής, καλείται να μελετήσει το περιβάλλον, ταυτόχρονα όμως είναι και σε

θέση να βοηθήσει τους πάσχοντες και να προστατεύσει τον υγιή πληθυσμό

για να μην νοσήσει. Ο Ιπποκράτης, μέσα από τα κείμενα του, προσπαθεί να

απαλλάξει την ιατρική σκέψη από μεταφυσικά στοιχεία, προλήψεις,

δεισιδαιμονίες και μαγικές θεραπείες. Άλλωστε θεωρείται ως ο θεμελιωτής της

ορθολογικής ιατρικής (Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σσ. 14-15. Μυρωνίδου –

Τζουβελέκη κ.ά., 2008, σ.127).

Κατά τη μετά Χριστόν εποχή και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής

περιόδου, παρατηρείται η έντονη χρήση των κειμένων των Ιατρών της

αρχαιότητας, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια ομαλή μετάβαση από την ιατρική

της αρχαιότητας στην ιατρική της περιόδου αυτής (Καραμπερόπουλος, 2004).

Τα ιατρικά κείμενα της βυζαντινής εποχής χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

i. Εγχειρίδια για πρακτική χρήση ii. Μονογραφίες



22

iii. Ιατρικές εγκυκλοπαίδειες, όπου εντοπίζονται τα περισσότερα παιδιατρικά

θέματα (Πουλάκου – Ρεμπελάκου, 2000, σ. 327).

Εν συνεχεία θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστεί η υγεία και οι

σπουδαιότεροι ιατροί ανά περιόδους, καθ’ όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής

εποχής (βλ.: http://historymed.blogspot.com/2010_10_01_archive.html).

Ξεκινώντας από την Πρωτοβυζαντινή εποχή (324 μ.Χ. – 610 μ.Χ.) ο γιατρός

Ορειβάσιος ο Σαρδήνιος απολάμβανε της εμπιστοσύνης του Ιουλιανού,

προκειμένου να διαδώσει την αρχαία ιατρική σοφία. Ο Γρηγόριος ο

Ναζιανζηνός είχε σπουδάσει ιατρική και ασχολήθηκε με τα δερματικά

νοσήματα, αλλά και με την παραφροσύνη (ό.π.).

Η Μητροδώρα Κλεοπάτρα, με το σύγγραμμά της «Περί των γυναικείων

παθών της μήτρας», αποτέλεσε επί πολλούς αιώνες την κύρια πηγή γνώσης

για την αντιμετώπιση των προβλημάτων κύησης, τοκετού, δυστοκίας,

νοσημάτων των γυναικείων οργάνων, υστερίας, αφροδίσιων, αλλά και

αισθητικών προβλημάτων. Επίσης, παρουσίασε θεραπείες για την

αντιμετώπιση των συγκεκριμένων προβλημάτων (ό.π.).

Ο Νεμέσιος, με σπουδές φιλοσοφίας και ιατρικής στη φημισμένη σχολήτης Αλεξάνδρειας, έμεινε γνωστός με το σύγγραμμά του «Περί φύσεως

ανθρώπου». Ο Νεμέσιος, υποστηρίζει ότι τα συστατικά του σώματος είναι

αντίθετα μεταξύ τους και, για το συντονισμό τους, απαιτείται η μεσολάβηση

διαφόρων ουσιών. Ο Αέτιος Αμιδηνός, σπούδασε ιατρική στην Αλεξάνδρεια

και εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και αναδείχθηκε σε αρχίατρο

της Βυζαντινής αυλής. Στα συγγράμματα του υποδείκνυε τις ενδεικνυόμενες

κατά νοσήματα θεραπείες, που όμως συνοδεύονταν από μυστικιστικά και

μεταφυσικά στοιχεία, μαγικούς λόγους, επικλήσεις στα συναξάρια κ.λπ. (ό.π.).

Ο Αλέξανδρος ο Τραλλιανός έζησε τον 6ο αιώνα και θεωρείται από τις

κορυφαίες ιατρικές προσωπικότητες της εποχής. Ο γιατρός Θεόφιλος ο

Πρωτοσπαθάριος μεταφέρει στα έργα του απόψεις του Ιπποκράτη και του

Γαληνού. Τέλος, ο Παύλος ο Αιγινήτης, στη συγγραφική του δραστηριότητα

αναφέρεται κυρίως σε χειρουργικές τεχνικές και είναι επηρεασμένος από την

ιπποκρατική ιατρική (ό.π.).

http://historymed.blogspot.com/2010_10_01_archive.html

http://historymed.blogspot.com/2010_10_01_archive.html



23

Η Μεσοβυζαντινή εποχή (610 μ.Χ. – 1081 μ.Χ.) έχει να αναδείξει

μεγάλους ιατρούς. Ο Θεοφάνης ο Νόννος, μεταξύ άλλων, έγραψε τα

«Ευπόριστα», όπου γίνεται αναφορά σε βότανα και άλλα υλικά τα οποία είναι

εύκολο να προμηθευτεί κάποιος, ώστε να συνθέσει με αυτά φαρμακευτικά

παρασκευάσματα. Ο Μιχαήλ Ψελλός είναι η επιστημονική φυσιογνωμία που

κυριαρχεί τον 11ο αιώνα στο Βυζάντιο. Ενώ δεν ήταν ιατρός, σε ένα

σύγγραμμά του αναφέρεται σε συμπτώματα και νοσήματα, στη διατήρηση και

την αποκατάσταση της υγείας (ό.π.).

Τέλος, στην Υστεροβυζαντινή εποχή (1081 μ.Χ – 1453 μ.Χ.), διαπρέπει ο

Νικόλαος ο Μυρεψός, που είναι εξέχουσα προσωπικότητα της θεραπευτικής

τέχνης κατά τον 13ο

αιώνα. Το κυριότερο έργο του Νικολάου του Μυρεψού

είναι το «Δυναμερόν», που περιέχει συνταγές με διάφορα φαρμακοτεχνικά

σκευάσματα για τις κοινές παθήσεις και αντίδοτα με φάρμακα που αναιρούν

τη δράση δηλητηρίων. Ο γιατρός Ιωάννης ο Ακτουάριος γνώριζε εις βάθος τα

έργα του Γαληνού και άλλων αρχαίων συγγραφέων, που όμως τα εμπλούτισε

με αναφορές στους τομείς της ανατομικής και της φυσιολογίας, της

φαρμακολογίας και της ιατρικής τεχνολογίας (ό.π.).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό το ενδιαφέρον για την ιατρική επιστήμη

την εποχή εκείνη, το οποίο όμως δεν είναι αποκομμένο από την χριστιανική

πίστη. Ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος (957 μ. Χ.), για παράδειγμα, παραλληλίζει

τους γιατρούς που επιχειρούν να κατανοήσουν την παθοφυσιολογία και να

θεραπεύσουν τα νοσήματα με τους Αγίους που θεραπεύουν τα ψυχικά

νοσήματα. Ειδικότερα, σύμφωνα με τους Μέντη και Καραρίζου (2010, σ. 562),

οι Βυζαντινοί συχνά επικαλούνταν τους αγίους προκειμένου να θεραπευτούν

από νοσήματα που σχετίζονται με το βίο των αγίων, ή αγίους που υπήρξαν

ιατροί όταν ήταν εν ζωή (π.χ.: Άγιος Παντελεήμων, Άγιοι Ανάργυροι κ.ά.).

Τα χρόνια της Αναγέννησης (14ος – 17ος) παρατηρήθηκαν έντονες

επιδημίες, οι οποίες προέκυψαν κυρίως από την απουσία κατάλληλων

προληπτικών μέτρων και από την επιστημονική άγνοια

(Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 19. Park, 1997, p. 66). Προκειμένου να

αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προέκυψαν ενθαρρύνθηκε η ίδρυση

νοσοκομείων, η ανάπτυξη δημόσιων κανονισμών για την υγεία και η ίδρυση



24

ινστιτούτων, όπως κολλέγια για γιατρούς, ώστε να προστατευθεί το

επάγγελμα της ιατρικής (Park, 1997, p. 67).

Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, η ανάπτυξη της επιστήμης και της

τεχνολογίας δημιουργούν νέα δεδομένα στην πρόληψη των ασθενειών και τη

φροντίδα της υγείας, κυρίως με τη ραγδαία αύξηση του αριθμού των

πανεπιστημίων που αφορούν στην εκπαίδευση των ιατρών (Cook, 1997, p.

84). Στις αρχές του 17ου αιώνα, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες άρχισε να

εφαρμόζεται η υποχρεωτική καταγραφή των θανάτων ανά κοινότητες και

ενορίες, στην αρχή από ιερείς, στη συνέχεια από αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες

και αργότερα η επεξεργασία δημογραφικών και βιοστατιστικών στοιχείων του

πληθυσμού καθώς και μια πρώτη ταξινόμηση των νόσων

(Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 20).

Σύμφωνα με τον Κατσουγιαννόπουλο (2001, σ. 20), τον 18ο αιώνα

εφαρμόστηκε σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία

και Σουηδία) η αναφορά των κρουσμάτων των επιδημικών νόσων και η

απομόνωση και θεραπεία των περιστατικών των λοιμωδών νόσων, μέτρα

που συνδυάστηκαν με τη γενικότερη εξύψωση του επιπέδου υγιεινής της

κατοικίας, τον καλλωπισμό των δημοσίων κτισμάτων, την κατασκευή έργων

δημόσιας υγιεινής (π.χ. ύδρευση, αποχέτευση, πλατείες κ.λπ.) καθώς και με

την υγειονομική επίβλεψη της εμπορίας και της διακίνησης των προϊόντων.

Η εξάπλωση της χολέρας σε όλη την υφήλιο (1823, 1831-1832, 1841,

1847, 1853-1854, 1860) ανάγκασε τα κράτη να πάρουν δραστικά μέτρα

προκειμένου να αντιμετωπίσουν την επιδημία (Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ.

21). Η συμβολή του John Snow ήταν πολύ σημαντική, διότι ανακάλυψε τη

σχέση του μολυσμένου νερού με την εξάπλωση της χολέρας, με αποτέλεσμα

να κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη ενός αρτιότερου συστήματος ύδρευσης (Cook,

1997, p. 100. Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 22). Επίσης, ο 19ος αιώνας

χαρακτηρίστηκε και από άλλες σημαντικές ανακαλύψεις, όπως ήταν αυτή του

Pasteur που αφορούσε στον εμβολιασμό εναντίον του άνθρακος και της

λύσσας και του Koch ο οποίος ανακάλυψε το μικρόβιο της φυματίωσης (1882)

και της χολέρας (1983) (Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 23).



25

Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), η Κοινωνία των Εθνών και

αργότερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνέβαλαν στην εξύψωση της

υγείας (Κατσουγιαννόπουλος, 2001, σ. 19). Οι προσπάθειες ξεκίνησαν από

τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας/ World Health Organization (Π.Ο.Υ./

WHO), το 1978, με τη Διακήρυξη της Alma Ata, που τίθεται ως κύριος στόχος

των κυβερνήσεων, για τις επόμενες δεκαετίες μέχρι το 2000, η παροχή σε

όλους τους πολίτες του κόσμου εκείνου του επιπέδου υγείας που θα τους

επιτρέπει να οδηγηθούν σε κοινωνική και οικονομική παραγωγική ζωή (WHO,

1978). Ο πιο γνωστός ορισμός για την υγεία προέκυψε από το Σύνταγμα του

Π.Ο.Υ., το 1948. Στην 55η έκδοση του Συντάγματος του Π.Ο.Υ. η υγεία

ορίζεται ως εξής: «Η υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους φυσικής, πνευματικής

και κοινωνικής ευημερίας και όχι απλώς η έλλειψη ασθένειας ή αναπηρίας»

(WHO, 2006, p. 1).

Οι Lucas & Lloyd (2005, p. 6), σε μια προσπάθεια ερμηνείας και κριτικής

του ορισμού για την υγεία, αναφέρουν πως οποιοσδήποτε έχει κάποια

σωματική, ψυχολογική ή κοινωνική ατέλεια δεν μπορεί να θεωρηθεί υγιής.

Τόσο οι Lucas & Lloyd (2005) όσο και οι Green & Tones (2010) αναφέρουν

πως ο ορισμός του Π.Ο.Υ. έχει χαρακτηριστεί ουτοπικός, γιατί διευρύνει ταόρια της υγείας πέρα από την απουσία ασθένειας και ταυτόχρονα

περιλαμβάνει την ευημερία, την πολυδιάστατη και ολιστική φύση της υγείας. Η

άποψη αυτή βασίζεται στο Σύνταγμα του Π.Ο.Υ. (2006) που χαρακτηριστικά

αναφέρει:

«Η απόλαυση του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας είναι ένα από ταθεμελιώδη δικαιώματα κάθε ανθρώπινου όντος χωρίς διάκριση φυλής,θρησκείας, πολιτικών απόψεων, οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης.»

(WHO, 1948, p. 1. WHO, 2006, p. 1).

Από την άλλη μεριά, οι Ewles & Simnett (2011, σ. 33) και η Scriven (2010,

p. 6) αναφέρει πως ο ορισμός του Π.Ο.Υ. δέχεται πολύ αυστηρές κριτικές ,

κυρίως γιατί είναι ιδεαλιστικός και μη πραγματικός και συνεπάγεται μια στατική

θέση. Ακόμα πιο σκληρή κριτική έχει ασκήσει ο Smith (2008), που

χαρακτηρίζει τον ορισμό ως «γελοίο» και θα άφηνε τις περισσότερες φορές

την πλειονότητα των ανθρώπων μη υγιή. Οι Jadad & O’ Grady (2008), μετά

από διαδικτυακή έρευνα που έκαναν, κατέληξαν πως ο ορισμός του Π.Ο.Υ.



26

για την υγεία επικεντρώνεται στην έλλειψη επιχειρησιακής αξίας και το βασικό

του πρόβλημα αφορά στη χρήση της λέξης «πλήρους» (Jadad & O’ Grady,

2008, pp. 336-337).

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 60 χρόνων, μετά τη δημοσίευση του

ορισμού για την υγεία από τον Π.Ο.Υ., πολλοί ερευνητές παρουσίασαν

ορισμούς και έννοιες για την υγεία ( Aggleton, 2005. Doll, 1992. Green &

Tones, 2010. Lucas & Lloyd, 2005. Parsons, 1972. Scriven, 2010.

Seedhouse, 1986). Ο Parsons (1972) παρουσιάζει την υγεία ως μια

κατάσταση μέγιστης δυναμικότητας του ατόμου, το οποίο καλείται να

αποδώσει αποτελεσματικά τους ρόλους και τις εργασίες για τις οποίες

κοινωνικοποιείται (Parsons, 1972, στους: Aggleton, 2005, p. 9. Lucas & Lloyd,

2005, p.7). Σύμφωνα με τον Aggleton, ο ορισμός αυτός δίνει έμφαση στην

ικανότητα του ατόμου να εναρμονιστεί με τους κανόνες και τις προσδοκίες της

κοινωνίας (2005, p. 9). Ο ορισμός του Parsons έχει υποστεί κριτικές, διότι

αδυνατεί να δεχθεί ότι η έννοια της υγείας έχει διακυμάνσεις, με αποτέλεσμα

να δέχεται ότι η ασθένεια είναι κάτι ενδογενώς άσχημο για την κοινωνία (βλ.:

Aggleton, 2005, p. 9).

Ο Seedhouse (1986) αναφέρει πως η υγεία αντιμετωπίζεται ως

εμπόρευμα και είναι κάτι που μπορεί κάποιος να προμηθευτεί , αν έχει τη

δυνατότητα, ή αντίστοιχα κάτι που μπορεί να χαθεί (βλ.: Lucas & Lloyd, 2005,

p. 7). Σύμφωνα με τον Sacks (1982, βλ.: Aggleton, 2005, p. 10), ο ορισμός

αυτός είναι στενά συνδεδεμένος με την μοντέρνα ιατρική , διότι πολλές

πρακτικές είναι ικανές να αποκαταστήσουν την υγεία των ασθενών. Ο

Seedhouse (2001) χαρακτήρισε την υγεία ως θεμέλιο για την επίτευξη του

ρεαλιστικού δυναμικού ενός ατόμου (βλ: Ewles & Simnett, 2011, σ. 35.

Scriven, 2010, p. 7).

Από την άλλη μεριά, ο Doll (1992) χαρακτήρισε τον ορισμό του Π.Ο.Υ. ως

μια εξαιρετική και εμπνευσμένη ιδέα, που εγγυάται στους επαγγελματίες της

υγείας την άσκησή της στο μέλλον. Όσον αφορά στους ειδικούς της δημόσιας

ιατρικής υγείας (public medicine health) πρέπει να δοθούν αριθμητικές τιμές ,

διότι συγκρίνουν την κατάσταση της υγείας σε διαφορετικές κοινότητες και



27

χρονικές στιγμές. Για τον λόγο αυτό παρουσιάζει ένα πιο διαφορετικό και

αντικειμενικό ορισμό:

«Ο όρος υγεία χρησιμοποιείται με την περιορισμένη έννοια μιας κατάστασης

που χαρακτηρίζεται από την απουσία ασθένειας ή της σωματικής ή ψυχικής βλάβης, δηλαδή, απουσία των συνθηκών αυτών που μειώνουν την ικανότητατων χαρακτηριστικών των οποίων η επίπτωση μπορεί να μετρηθείαντικειμενικά» (Doll, 1992, p. 933).

Μια ευρύτερη έννοια της υγείας που στο παρελθόν είχε ενθουσιάσει

αυτούς που ενδιαφέρονται για την προαγωγή της, αφορά στην επίτευξη της

δυναμικότητας του ατόμου, όπου η υγεία απαρτίζεται από έναν αριθμό

παραγόντων που βοηθούν τους ανθρώπους να πετύχουν όλα αυτά που

πρέπει να κάνουν (Lucas & Lloyd, 2005, p. 7).

Η Scriven (2010, pp. 5-6) παρουσιάζει τρία μοντέλα προκειμένου να

κατανοηθεί η έννοια της υγείας, η οποία έχει κατ’ αυτήν υποστεί πολλές

αλλαγές τους τελευταίους δύο αιώνες (19ος και 20ος). Τα μοντέλα αυτά είναι:

i. Το ιατρικό μοντέλο (medical model)

ii. Το ολιστικό μοντέλο (holistic model) και

iii. Το μοντέλο ευεξίας (wellness model)

Το ιατρικό μοντέλο (medical model), που κυριάρχησε στο μεγαλύτερο

μέρος του 20ου αιώνα, ορίζει την υγεία ως την απουσία της ασθένειας

(Scriven, 2010, pp. 5-6.). Το εν λόγω μοντέλο βλέπει το σώμα ως μια μηχανή,

η οποία πρέπει να διορθωθεί όταν χαλάσει. Δίνει έμφαση στη θεραπεία

συγκεκριμένων σωματικών ασθενειών, ενώ δε δέχεται την πρόληψη για τα

ψυχικά ή πνευματικά προβλήματα που μπορεί κάποιος να έχει (Scriven,2010, pp. 5-6). Το ιατρικό μοντέλο βλέπει το γιατρό ως το μόνο υπεύθυνο για

τη διάγνωση της ασθένειας και την αντιμετώπισή της ( Anderson, 1995, p.

412).

Tο ολιστικό μοντέλο (holistic model) αντιπροσωπεύεται στον ορισμό για

την υγεία που ο Π.Ο.Υ παρουσίασε στη Διακήρυξή του το 1948. Το ολιστικό

μοντέλο διεύρυνε το ιατρικό μοντέλο και τόνισε την ιδέα της θετικής υγείας

(positive health) – παρόλο που ο Π.Ο.Υ. δεν έχει χρησιμοποιήσει αυτόν τον



28

όρο – και συνέδεσε την υγεία με την ευεξία (well being) (Scriven, 2010, pp. 5-

6). Η υγεία θεωρείται πηγή για την καθημερινή ζωή και όχι ο στόχος ζωής,

είναι μια θετική έννοια, που δίνει έμφαση στις κοινωνικές και προσωπικές

πηγές, όπως και στις φυσικές ικανότητες (WHO, 1984, p. 29). Επιπλέον,

όπως έχει ήδη αναφερθεί στον ορισμό του Π.Ο.Υ., η υγεία είναι δύσκολο να

μετρηθεί κυρίως τόσο εξαιτίας της πολυπλοκότητας της έννοιας «ευεξία» όσο

και εξαιτίας της απαίτησης υποκειμενικών εκτιμήσεων, οι οποίες έρχονται σε

αντίθεση με τους αντικειμενικούς δείκτες που ευνοούνται με το ιατρικό μοντέλο

(Scriven, 2010, pp. 5-6). Η ολιστική αντίληψη για την υγεία ενώνει τις έννοιες

σώμα-ψυχή και θέτει ως κεντρικό σημείο του ορισμού της υγείας την έννοια

της δυναμικής ισορροπίας, δηλαδή της ισορροπίας βιολογικών, ψυχικών,

περιβαλλοντικών, κοινωνικών παραγόντων και παραγόντων που σχετίζονται

με τη συμπεριφορά (Τούντας, 2010).

Το μοντέλο της ευεξίας (wellness model) ουσιαστικά εμφανίστηκε το

1984, όταν ο Π.Ο.Υ. πρότεινε την απομάκρυνση από την ιδέα ότι η υγεία είναι

μια «κατάσταση». Η ιδέα αυτή ενισχύθηκε με τον Χάρτη της Οττάβα για την

προαγωγή υγείας (Ottawa Charter for Health Promotion), το 1986, οπότε η

υγεία περιγράφεται ως ο «χώρος» στον οποίο κάθε άτομο ή ομάδα μπορεί νααντιλαμβάνεται τις προσδοκίες και να ικανοποιεί ανάγκες, να αλλάζει ή να

συνεργάζεται με το περιβάλλον (WHO, 1986, p. 1). Στο ίδιο κείμενο, η υγεία

φαίνεται ως πηγή της καθημερινής ζωής και παρουσιάζεται ως μια θετική

έννοια που δίνει έμφαση στους κοινωνικούς και προσωπικούς πόρους όπως

και στις σωματικές ικανότητες (ό.π.). Επιπλέον, το μοντέλο αυτό αφορά στην

έννοια της ανθεκτικότητας (sense of resiliency), όπου διαφαίνεται η επιτυχία

με την οποία το άτομο ή μια κοινότητα προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες

συνθήκες ( Antonovsky, 1979, 1987, βλ.: Scriven, 2010, p. 6).

Η έννοια αυτή παρουσιάζεται καλύτερα από τον Antonovsky (1996) στη

θεωρία του για την έννοια της συνεκτικότητας (Sense of Coherence Theory),

όπου το μοντέλο ευεξίας αναφέρεται και ως Salutogenic Model (Weare, 2000,

p.17). Το Salutogenic Model θεωρεί την υγεία και την ασθένεια σαν κάτι ενιαίο

και επικεντρώνεται στις συνθήκες αυτές που οδηγούν στην ευεξία

(Antonovsky, 1996, pp. 13-14).



29

Τα μοντέλα αυτά παρουσιάζουν βεβαίως πλεονεκτήματα και

μειονεκτήματα. Το ιατρικό μοντέλο αναφέρεται στην ασθένεια σαν να είναι μια

κατάσταση που πρέπει να διαγνωσθεί και να θεραπευτεί και οι άνθρωποι με

αναπηρίες αντιμετωπίζονται ως μη υγιείς (Scriven, 2010, p.6). Από την άλλη,

το ολιστικό μοντέλο και το μοντέλο της ευεξίας έχουν μια ευρύτερη διάσταση ,

που επιτρέπουν πιο λεπτές διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων που

επιτυγχάνουν να ζουν παραγωγικά πέρα από την ύπαρξη κάποιας σωματικής

βλάβης (ό.π.).

Η έννοια της υγείας, όπως αυτή προέκυψε από τα προαναφερθέντα

μοντέλα, μπορεί να έχει διαφορές μεταξύ των επαγγελματιών της υγείας.

Σύμφωνα με έρευνα των Barrett et al. (2004, p. 256), οι απόψεις των

επαγγελματιών υγείας της συμπληρωματικής και εναλλακτικής ιατρικής

ποικίλουν ως το προς το τι σημαίνει «υγεία». Από την μία βασίζονται σε μια

σφαιρική εικόνα του εαυτού τους, υποστηρίζοντας ότι η υγεία και η θεραπεία

σχετίζονται με την ολότητα (holism), και από την άλλη εργάζονται για να

ενδυναμώσουν τους ασθενείς και τα άτομα να αναλάβουν την ευθύνη για την

δική τους υγεία.

Προκειμένου να κατανοηθεί περαιτέρω η έννοια της υγείας , οι Green &

Tones (2010, pp. 14-15), οι Ewles & Simnett (2011, σ. 34) και η Scriven

(2010, pp. 6-7) παρουσιάζουν κάποιες διαστάσεις της υγείας, που ως βάση

έχουν τον ορισμό που παρουσιάστηκε από τον Π.Ο.Υ. και παρουσιάζονται

πολύ εύστοχα στο Σχήμα 1.

Σχήμα 1 (βλ. επόμενη σελίδα)



30

Σχήμα 1:

Dimensions of optimal health

(ΠΗΓΗ: O’Donnell, American Journal of Health Promotion, 2009, 24, 1, p. iv)

Σωματική Υγεία (Physical Health): Είναι η πιο εμφανής διάσταση της

υγείας και αφορά στη μηχανιστική λειτουργία του σώματος. Η σωματική

υγεία από τη μια συνδέεται με την ελαχιστοποίηση της ασθένειας και της

αναπηρίας και από την άλλη μπορεί να αναφέρεται σε ένα ικανοποιητικό

επίπεδο φυσικής κατάστασης, ώστε το άτομο να κατακτήσει τους στόχους

του ή/ και τις απαραίτητες εμπειρίες για την ευημερία του.

Ψυχική Υγεία (Mental Health): Αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου νασκέφτεται καθαρά και συνεκτικά. Η έννοια της ψυχικής υγείας μπορεί να

έχει γνωστικές και συναισθηματικές διαστάσεις. Η συναισθηματική

διάσταση της ψυχικής υγείας εμπεριέχει συναισθήματα. Η γνωστική

διάσταση της ψυχικής υγείας μπορεί να ενσωματωθεί στο ολιστικό

μοντέλο της υγείας αναφερόμενη στο επίπεδο το οποίο τα άτομα

εκπληρώνουν το μέγιστο πνευματικό δυναμικό τους.



31

Συναισθηματική Υγεία (Emotional Health): Αφορά τόσο στην ικανότητα να

αναγνωρίζονται τα συναισθήματα και να εκφράζονται κατάλληλα, όσο και

στην αντιμετώπιση του άγχους, της έντασης, της κατάθλιψης και της

ανησυχίας.

Κοινωνική Υγεία (Social Health): Είναι η ικανότητα δημιουργίας σχέσεων

με τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν δύο κατηγορίες κοινωνικής

υγείας: η κοινωνική υγεία του ατόμου και η υγεία της ίδιας της κοινωνίας.

Υπάρχουν τρεις πτυχές της κοινωνικής υγείας του ατόμου: η ανεξαρτησία,

οι διαπροσωπικές σχέσεις και η ευθύνη.

Πνευματική υγεία (Spiritual Health): Αναφέρεται στα θρησκευτικά πιστεύω

ή στις προσωπικές αντιλήψεις των ανθρώπων και στις αρχές

συμπεριφοράς τους.

Υγεία της Κοινωνίας (Societal health): Αφορά στην ευρύτερη έννοια της

κοινωνίας και στο πώς η υγεία ενός ατόμου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με

το περιβάλλον γύρω από αυτόν. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να είναι

υγιής σε ένα «άρρωστο» περιβάλλον, σε ένα περιβάλλον που δεν

καλύπτονται οι βασικές σωματικές και συναισθηματικές ανάγκες του. Ηθέση αυτή γίνεται εμφανής και στον ορισμό του WHO (1984) για την

προαγωγή της υγείας (θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στον όρο αυτό στην

επόμενη ενότητα), στον οποίο αναγνωρίζεται η δυναμική αλληλεπίδραση

μεταξύ των ατόμων και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρουν,

προκειμένου να κερδίσουν τον έλεγχο της ζωής τους και της υγείας τους.

Μέχρι τώρα αναφέρθηκε η έννοια της υγείας, όπως αυτή ορίζεται από

τους ακαδημαϊκούς και από τους επαγγελματίες της υγείας. Θα ήταν χρήσιμο

να αναφερθούν και οι ορισμοί που δίνουν για την υγεία οι διάφοροι ερευνητές.

Ενδεικτικά αναφέρονται οι έρευνες του Williams (1983) και των McKague &

Verhoef (2003), που έδειξαν ότι οι μη ειδικοί ορίζουν την υγεία ως την

απουσία ασθένειας. Αποτελέσματα άλλων ερευνητών (βλ.: Blaxter, 1983.

McKague & Verhoef, 2003. Papadopoulos, 2000. Torsch & Ma, 2000)

καταδεικνύουν πως εάν ένα άτομο είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τις

καθημερινές του εργασίες τότε θεωρείται υγιές.



32

Επίσης, για άλλους, η υγεία σημαίνει ισορροπία, άποψη που παρουσιάζει

θετική αντίληψη για την υγεία (Hughners & Klein, 2004). Σύμφωνα με την

έρευνα της Papadopoulos (2003), το μυαλό ελέγχει τις στάσεις και τις

συμπεριφορές του ατόμου. Για τον Lawton (2003), το να είναι κάποιος υγιής

είναι κομμάτι της αυτο-αντίληψής του, και η ασθένεια είναι αναστάτωση της

ισορροπίας. Σημαντικό ρόλο στις απόψεις αυτές παίζει το

κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των ερωτηθέντων στην εν λόγω έρευνα (Green

& Tones, 2010).

Όσον αφορά στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις είναι πιο πιθανόν να

αντιμετωπίζουν την έννοια της υγείας θετικά (Calnan, 1987, p. 29. D’ Houtard

& Field, 1984, pp. 45-51) σε αντίθεση με τους μη κοινωνικοοικονομικά

ευνοημένους, οι οποίοι εμφανίζονται με αρνητική θέση για την υγεία (Calnan,

1987, p. 29).

Η Papadopoulos (2000), στην έρευνά της για τις απόψεις για την υγεία

των Ελλήνων της κυπριακής κοινότητας του Λονδίνου, παραθέτει πολλούς

ορισμούς με πιο χαρακτηριστικό αυτόν ενός ερωτηθέντα, ο οποίος λέει:

«Τρως ό, τι θέλεις, είσαι ζωηρός, είσαι ικανός να κάνεις ότι θέλεις χωρίς να

υποφέρεις και να έχεις τη δυνατότητα να χαλαρώνεις και να κοιμάσαι»

(Papadopoulos, 2000, p.185).

Στην έρευνα των McKague & Verhoef (2003, pp. 709-711), η έννοια της

υγείας σχετίζεται με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον καθώς και με

παράγοντες όπως είναι οι δημόσιες πολιτικές που ασκούνται από τους φορείς

χάραξης πολιτικής, οι κοινωνικές αξίες, τα κοινοτικά προγράμματα, το

εκπαιδευτικό σύστημα, το σύστημα υγείας και τα μέσα ενημέρωσης. Επίσης,

αναφέρθηκαν στους φυσικούς παράγοντες που σχετίζονται με το σώμα και

έχουν αντίκτυπο στην υγεία. Οι φυσικοί παράγοντες εντάχθηκαν σε δύο

κατηγορίες: α) στους εγγενείς παράγοντες, οι οποίοι προέρχονται από το

εσωτερικό του ατόμου και β) στους εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι

προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον του ατόμου και ασκούν φυσική

επίδραση επάνω του. Οι ψυχολογικοί παράγοντες είναι μια ευρύτερη

κατηγορία, η οποία περιλαμβάνει παράγοντες που αφορούν στη γνωστική

λειτουργία και στα συναισθήματα καθώς και παράγοντες που αναφέρονται



33

στην εγγενή προσωπικότητα του ατόμου, στις συμπεριφορές και στους

τρόπους του.

Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές πως η κατάσταση της υγείας είναι

ένας συνδυασμός παραγόντων, που για κάθε άτομο, σε δεδομένη στιγμή,

έχει μια συγκεκριμένη επίδραση (Ewles & Simnett, 2011. Scriven, 2010).

Σύμφωνα με τις Ewles & Simnett (2011, σσ. 37-38), την Papadopoulos (2000,

p. 189) και τη Scriven (2010, p. 7) υπάρχουν πολλοί παράγοντες που

επηρεάζουν την υγεία, όπως είναι η γενετική σύσταση, το φύλο, η οικογένεια,

το θρήσκευμα, η κουλτούρα, οι φίλοι, το εισόδημα, η κοινωνική ζωή, η

κοινωνική τάξη, η φυλή, η ηλικία, η επαγγελματική κατάσταση, οι συνθήκες

εργασίας, οι υπηρεσίες υγείας, η αυτοεκτίμηση, η αυτοπεποίθηση, η

πρόσβαση σε χώρους αναψυχής, η στέγαση, η εκπαίδευση, η εθνική πολιτική

για τα τρόφιμα, η μόλυνση του περιβάλλοντος και πολλά άλλα. Ο Krisberg

(2009) αναφέρει την διατομεακή φύση των παραγόντων που επηρεάζουν την

υγεία, αναφερόμενος στους ηγέτες των κρατών, οι οποίοι πρέπει να

σκέφτονται πρώτα τις επιπτώσεις των πράξεών τους για την υγεία των

πολιτών, σε τομείς όπως είναι η φορολογία, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, η

γεωργία, και να υπάρχουν οι κατάλληλοι άνθρωποι σε όλους τους τομείς. Αδιαμφισβήτητα ένας περιβαλλοντικός παράγοντας μπορεί να έχει επίδραση

στην υγεία ενός οργανισμού, αλλά ο παράγοντας αυτός δεν είναι η υγεία αλλά

αυτό που την επηρεάζει (Balog, 2005, p. 268).

Ο όρος «υγεία» λοιπόν είναι πολυδιάστατος και για τον καθένα ξεχωριστά

σημαίνει διαφορετικά πράγματα (Green & Tones, 2010, p. 8. Ewles & Simnett,

2011, σ. 43. Scriven, 2010, p. 10). Ξεκινώντας από την αρχαιότητα και

φτάνοντας στις μέρες μας, η εξέλιξη του όρου είναι εμφανής, από τη θεά Υγεία

στην υγεία ως βασικό μέρος της ποιότητας ζωής. Μέσα από την ανασκόπηση

της βιβλιογραφίας φαίνεται η διαφορετική αντίληψη για τον όρο τόσο από τους

επιστήμονες όσο και τους απλούς ανθρώπους. Στην επόμενη ενότητα γίνεται

προσπάθεια να οριστεί η έννοια της προαγωγής υγείας ως όρος αυτούσιος,

αλλά και ως όρος που συνδυάζεται με την αγωγή υγείας και την ποιότητα

ζωής.



34

Η προαγωγή της υγείας

Ορίζοντας την προαγωγή της υγείας ( Health Promotion)

Ο όρος «προαγωγή υγείας» είναι σχετικά πρόσφατος και έκανε την

εμφάνισή του στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Συγκεκριμένα παρουσιάστηκε

ως έννοια, κίνημα, επιστημονικός κλάδος αλλά και ως επάγγελμα (Green &

Tones, 2010, p.16). O Lalonde, Υπουργός Υγείας και Πρόνοιας της

κυβέρνησης του Καναδά, το 1974, ήταν αυτός που χρησιμοποίησε για πρώτη

φορά τον όρο «προαγωγή υγείας» και εν συνεχεία τον χρησιμοποίησαν

διεθνείς οργανισμοί, κυβερνήσεις αλλά και επαγγελματίες της υγείας.

Η κυβέρνηση του Καναδά έχει αναγνωρίσει ότι η καλή ψυχική καισωματική υγεία είναι αναγκαίες προκειμένου να επιτευχθεί η ποιότητα ζωής

που το κάθε άτομο αναζητά (Lalonde, 1974, p. 5). Για το λόγο αυτό είχαν ήδη

αναπτύξει στη δεκαετία του 1970 ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που

προωθούσε την ισότητα για όλους τους κατοίκους. Στόχος της ήταν όχι μόνο

να προσθέσει χρόνια στη ζωή του πληθυσμού της, αλλά ζωή στα χρόνια του

(Lalonde, 1974, p. 6). Το έγγραφο που δημοσιεύθηκε από τον Lalonde, το

1974, είχε ως σκοπό να παρουσιάσει μια νέα προοπτική που αφορά στηνυγεία των πολιτών του Καναδά και να ενισχύσει το ενδιαφέρον και τη

συζήτηση για το μέλλον των προγραμμάτων υγείας στη χώρα (ό.π., p. 7). Στο

εν λόγω έγγραφο προτάθηκαν πέντε στρατηγικές για την υγεία για το μέλλον.

Η μία από αυτές αφορούσε στην προαγωγή της υγείας, «μια στρατηγική με

στόχο την ενημέρωση, την επιρροή και τη βοήθεια τόσο προς τα άτομα όσο και

στους οργανισμούς, έτσι ώστε να γίνουν πιο υπεύθυνοι και να είναι πιο

δραστήριοι σε θέματα σωματικής και πνευματικής υγείας» (ό.π., p. 66).

Υπάρχουν δύο παράμετροι προκειμένου να οριστεί η προαγωγή υγείας:

να παρουσιαστεί είτε ως ένας γενικός όρος, ο οποίος καλύπτει πληθώρα

δραστηριοτήτων, με στόχο τη βελτίωση της υγείας ενός πληθυσμού, είτε ως

επιστήμη από μόνη της (Green & Tones, 2010, p. 15. Scriven, 2010, p. 19).

Οι Green & Tones (2010, p. 15) αναφέρουν πως ένας επιστημονικός κλάδος

αναμένεται να έχει τη δική του ιδεολογία, η οποία θα σχετίζεται με τους

κανόνες επαγγελματικής πρακτικής. Η θεωρία για την προαγωγή υγείαςαντλείται από τη γνώση που προέρχεται από επιστημονικούς κλάδους , όπως



35

είναι η κοινωνική ψυχολογία και η εταιρική διαχείριση (corporate

management) (Lucas & Lloyd, 2005, p.13). Η θεωρία είναι πολύτιμη στο

σχεδιασμό λύσεων, προκειμένου να προσδιοριστούν τα προβλήματα, και

ταυτόχρονα βοηθά στον εντοπισμό των αλλαγών που πρέπει να γίνουν και

ποια στοιχεία πολιτικής είναι απαραίτητα, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που

έχει καθοριστεί (ό.π.).

Η προαγωγή της υγείας αφορά στη διαδικασία που επιτρέπει στα άτομα

να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω στην κατάσταση της υγείας τους και να την

βελτιώσουν, λαμβάνοντας υπόψη τους διαφόρους κοινωνικοοικονομικούς

παράγοντες που μπορεί να τους επηρεάζουν εξωτερικά (Ewles & Simnett,

2011, σ. 55. Ifanti et al., 2011, p. 671. Scriven, 2010, p. 17). Η λέξη

«προαγωγή» στην υγεία σημαίνει βελτίωση, προώθηση, υποστήριξη,

ενθάρρυνση και τοποθέτηση της υγείας στους υψηλότερους προσωπικούς και

δημόσιους στόχους και ταυτόχρονα παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους τους

ανθρώπους, προκειμένου να επιτευχθεί το μέγιστο της υγείας (Ewles &

Simnett, 2011, σ. 55. Scriven, 2010, p. 17).

Κατά τη δεκαετία του 1980 και συγκεκριμένα την 21η Νοεμβρίου του 1986

πραγματοποιήθηκε η πρώτη Διεθνής Διάσκεψη για την Προαγωγή Υγείας

στην Οττάβα του Καναδά, υπό την αιγίδα του Π.Ο.Υ., όπου και

παρουσιάστηκε ο Χάρτης (Charter ) για την ανάληψη δράσης, προκειμένου να

επιτευχθεί η Υγεία για Όλους (Health for All) από το έτος 2000 και μετά. Στην

εν λόγω διάσκεψη παρουσιάστηκε και από τότε υιοθετήθηκε ευρέως ο

ορισμός για την προαγωγή υγείας:

«Η προαγωγή υγείας είναι η διαδικασία που επιτρέπει στους ανθρώπους να

αυξήσουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους και να την βελτιώσουν» ( WHO,

1986, p. 1) .

Ένα άτομο ή μια ομάδα για να φτάσει σε μια κατάσταση πλήρους

σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευημερίας πρέπει να είναι σε θέση να

προσδιορίσει και να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες, να ικανοποιήσει τις ανάγκες

και να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Η υγεία θεωρείται

πηγή για την καθημερινή ζωή, χωρίς να είναι ο στόχος της. Η υγεία είναιθετική έννοια, που δίνει έμφαση στους κοινωνικούς και προσωπικούς πόρους



36

καθώς και στις φυσικές ικανότητες. Ως εκ τούτου, η προαγωγή υγείας δεν είναι

μόνο η ευθύνη στον τομέα της υγείας αλλά εκτείνεται και πέρα από τον υγιή

τρόπο ζωής στην ευημερία.

Ο ορισμός που ο Π.Ο.Υ. έδωσε για την προαγωγή της υγείας δεν είναι ο

μοναδικός που υφίσταται. Ένας άλλος ορισμός που έχει δημοσιευτεί στο

American Journal of Health Promotion, ένα πολύ αναγνωρισμένο

επιστημονικό περιοδικό στον τομέα της προαγωγής υγείας, αναφέρεται ως

εξής:

«Η προαγωγή υγείας είναι η τέχνη και η επιστήμη που βοηθά τα άτομα ναανακαλύψουν τις συνέργιες μεταξύ των εσωτερικών τους παθών και της

βέλτιστης υγείας, ενισχύοντας τα κίνητρά τους προκειμένου να αγωνιστούν γιατην άριστη υγεία και την υποστήριξή τους στην αλλαγή του τρόπου ζωής τουςώστε να οδηγηθούν προς μια κατάσταση απόλυτης υγείας. Η βέλτιστη υγείαείναι μια δυναμική ισορροπία της φυσικής, συναισθηματικής, κοινωνικής,πνευματικής και διανοητικής υγείας. Η αλλαγή του τρόπου ζωής μπορεί ναδιευκολυνθεί μέσω του συνδυασμού μαθησιακών εμπειριών που ενισχύουντην ενημέρωση, αυξάνουν τα κίνητρα, οικοδομούν τις δεξιότητες˙ και τοσημαντικότερο, μέσω της δημιουργίας ευκαιριών, ανοίγουν την πρόσβασησε περιβάλλοντα που κάνουν τις θετικές για την υγεία πρακτικές ευκολότερηεπιλογή.» ( O’ Donnell, 2009, p. iv).

Οι ορισμοί για την προαγωγή υγείας που παρουσιάστηκαν μέχρι τώραείναι οι πιο διαδεδομένοι. Παρ’ όλα αυτά, στο πέρασμα του χρόνου, έχουν

δοθεί πληθώρα ορισμών, οι οποίοι παρουσιάζονται συνοπτικά στο βιβλίο

Evaluation in Health Promotion: Principles and Perspectives (WHO, 2001). Το

1982, οι Green & Iverson ορίζουν την προαγωγή υγείας «ως το συνδυασμό

της αγωγής υγείας και των σχετικών οργανωτικών οικονομικών και

περιβαλλοντικών υποστηρικτικών δομών προκειμένου να αναπτυχθούν

συμπεριφορές που συντελούν στη βελτίωση της υγείας» (WHO, ό.π.).

Οι Perry & Jessor (1985) όρισαν την προαγωγή υγείας «ως την καταβολή

προσπαθειών που ενθαρρύνουν την βελτίωση της υγείας και της ευεξίας και

στις τέσσερις διαστάσεις της υγείας (σωματική, κοινωνική, ψυχολογική και

ατομική)» (WHO, ό.π.)

Την ίδια χρονιά, ο Nutbeam (1985) παρουσιάζει την προαγωγή υγείας ως

τη διαδικασία που επιτρέπει στα άτομα να αυξήσουν τον έλεγχο των



37

παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία και, κατά συνέπεια, την βελτιώνουν

(WHO, ό.π.).

Δύο χρόνια αργότερα, οι Goodstadt et al. (1987), αναφέρουν ότι μέσω της

εφαρμογής αποτελεσματικών προγραμμάτων, υπηρεσιών και πολιτικών,

επιτυγχάνεται η διατήρηση και η βελτίωση του υπάρχοντος επιπέδου υγείας

(WHO, ό.π).

Ο Kar (1989) επίσης αναφέρεται στην προώθηση της ευεξίας και την

αποφυγή επικίνδυνων συντελεστών για την υγεία με την επίτευξη ιδανικού

επιπέδου συμπεριφορικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και βιοΐατρικών

παραγόντων (WHO, ό.π.).

Τέλος, οι Labonte & Little (1992) όρισαν την προαγωγή υγείας «ως την

κάθε δραστηριότητα ή το πρόγραμμα που είναι σχεδιασμένα να βελτιώνουν τις

κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες ζωής, έτσι ώστε να αυξάνονται οι

εμπειρίες του ατόμου και η ευεξία αυτού» (WHO, ό.π.)

Με βάση τους προαναφερθέντες ορισμούς γίνεται εμφανές ότι καθένας

προσεγγίζεται διαφορετικά, με διαφορετικούς στόχους, αντικείμενο, διαδικασία

και δράση. Η πλειοψηφία των ορισμών προβάλλει ένα στόχο, ο οποίος είναι

η βελτίωση της υγείας (WHO, 2001, p. 13). Το 1979, το US Department of

Health, Education, and Welfare αναφέρει: «Ο συνδυασμός της αγωγής υγείας

και των σχετικών οργανωτικών πολιτικών και οικονομικών προγραμμάτων

είναι σχεδιασμένος να υποστηρίξει τις αλλαγές στη συμπεριφορά και το

περιβάλλον που θα βελτιώσουν την υγεία» ( WHO, 2001). Το 1980, ο Green

επαναλαμβάνει τον ορισμό του US Department of Health, Education, and

Welfare αλλά ξεκινά με την προσθήκη ότι «κάθε συνδυασμός αγωγής υγείας

και σχετικών οργανωτικών, πολιτικών και οικονομικών παρεμβάσεων είναι

σχεδιασμένος να υποστηρίξει τις αλλαγές στη συμπεριφορά και το

περιβάλλον που θα βελτιώσει την υγεία» (WHO, ό.π.).

Η προαγωγή υγείας, ακολούθως, είναι μια πολυδιάστατή έννοια που θα

εξεταστεί στη συνέχεια. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Ποιός προάγει την υγεία ;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι εύκολο να δοθεί και τούτο εξαιτίας

της πολυμορφίας της έννοιας. Η υγεία, όπως έχει αναφερθεί μέχρι τώρα, είναι



38

μια πολυδιάστατη έννοια και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι αλλά και

οργανώσεις που εμπλέκονται στη διαδικασία της προαγωγής της υγείας. Κατά

κάποιον τρόπο οι απλοί άνθρωποι είναι λειτουργοί προαγωγής υγείας, διότι

από τη μια συζητούν τα θέματα υγείας και από την άλλη προσφέρουν

υποστήριξη, συμβουλές και καθοδήγηση στους άλλους (Ewles & Simnett,

2011, σ. 103. Scriven, 2010, p. 45).

Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός υπηρεσιών σε διεθνές και

Ευρωπαϊκό επίπεδο άρχισε να εμφανίζεται, κυρίως μετά το 1ο Διεθνές

Συνέδριο για την Προαγωγή Υγείας (1986) από τον Π.Ο.Υ. και την Διακήρυξη

του Χάρτη της Οττάβα (1986). Στην παρούσα ενότητα θα αναφερθούν

συνοπτικά όλοι οι φορείς που προάγουν την υγεία (βλ. Σχήμα 2), ενώ στο

επόμενο κεφάλαιο θα γίνει εκτενής αναφορά στις πολιτικές τους για την υγεία

και τις στρατηγικές που προωθούν.

Ξεκινώντας από τους Διεθνείς Οργανισμούς, ο Π.Ο.Υ. κατέχει βασική

θέση τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο για την πολιτική της

υγείας (http://www.who.int). Επίσης, η Διεθνής Ένωση για την Προαγωγή

Υγείας και Εκπαίδευσης (International Union for Health Promotion and

Education, IUHPE) είναι ο μοναδικός παγκόσμιος οργανισμός που ασχολείται

με την Προαγωγή και Αγωγή Υγείας αποκλειστικά (http://www.iuhpe.org/). Η

Ευρωπαϊκή Ένωση (European Union, EU) έχει πιο στενά όρια και αναπτύσσει

στρατηγικές για την δημόσια υγεία, που αφορούν κυρίως στους Ευρωπαίους

πολίτες (http://europa.eu/). Επιπροσθέτως, η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την

Δημόσια Υγεία (European Public Health Alliance, EPHA, http://epha.org/) είναι

ένα δίκτυο μη κυβερνητικών οργανισμών, των οποίων ο στόχος είναι να

προάγουν και να προστατεύουν την υγεία όλων των Ευρωπαίων πολιτών και

να υποστηρίζουν τη συμμετοχή περισσότερων κατοίκων στη δημιουργία

ενιαίας πολιτικής για την υγεία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, αυτοί που θα μπορούσαν επίσης να

συμβάλουν στην προαγωγή της υγείας είναι οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί, οι

εθελοντικές οργανώσεις, οι επαγγελματίες της υγείας, τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης, οι θρησκευτικές οργανώσεις, τα συνδικάτα, οι επαγγελματικές

http://www.who.int/

http://www.who.int/

http://www.iuhpe.org/


http://europa.eu/

http://epha.org/

http://epha.org/

http://epha.org/

http://europa.eu/


http://www.who.int/



39

ενώσεις, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, οι τοπικές αρχές κ. ά. (Ewles &

Simnett, 2011, σσ. 105-121. Scriven, 2010, pp.48-56).

Σχήμα 2:

Φορείς και Υπηρεσίες της Προαγωγής Υγείας

Πηγή: Scriven, 2010, p. 47

Τέλος, οι μικρότερες ομάδες ατόμων, επαγγελματίες για την προαγωγή

της υγείας, οι γιατροί και οι νοσηλευτές/ νοσηλεύτριες, είναι οι πρώτοι με τους

οποίους οι άνθρωποι που τους χρειάζονται έρχονται σε επαφή. Οι υπηρεσίες

της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας προσφέρονται από τα κέντρα υγείας,

ενώ αντίθετα, στις αστικές περιοχές, από τα εξωτερικά ιατρεία των

περιφερειακών νοσοκομείων, των ημερήσιων κλινικών που εντάσσονται στονοργανισμό κοινωνικής ασφάλισης και από τους γενικούς ιατρούς (Ifanti et al.,



40

2011, p. 674). Η δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας παρέχεται από τρεις φορείς:

α) Τα δημόσια νοσοκομεία που λειτουργούν υπό την εποπτεία του Ε.Σ.Υ. και

των οποίων τη διοικητική και λειτουργική εποπτεία έχει το κράτος. β) Τα

δημόσια νοσοκομεία εκτός του Ε.Σ.Υ., όπως είναι τα στρατιωτικά, τα

νοσοκομεία ορισμένων ασφαλιστικών φορέων, τα νοσοκομεία του

Υπουργείου Δικαιοσύνης. γ) Τα ιδιωτικά νοσοκομεία και οι ιδιωτικές κλινικές

(Οικονόμου, 2005, σσ. 235 – 236). Η τριτοβάθμια φροντίδα υγείας απαιτεί

εξειδικευμένες γνώσεις, εξοπλισμό και προσωπικό και παρέχεται από

πανεπιστημιακές κλινικές που διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά (Οικονόμου,

ό.π.).

Ανεξαρτήτως όλων των υπηρεσιών που προάγουν την υγεία, καθένα

άτομο μεμονωμένα πρέπει να συμμετέχει σε αυτήν τη διαδικασία. Καθένας

οφείλει να σκεφτεί πώς θα μπορούσε να βελτιώσει το ρόλο του στην

προαγωγή της υγείας μέσω της εκπαίδευσης ή και αντλώντας πληροφορίες

για το τι βοηθά και το τι παρεμποδίζει την προαγωγή της υγείας.

Η έννοια συνεπώς της προαγωγής της υγείας δεν είναι μονοδιάστατη.

Προκειμένου να κατανοηθεί πρέπει να μελετηθεί από πολλές και διαφορετικές

πλευρές. Στις επόμενες υποενότητες θα παρουσιαστεί η συμβολή του Π.Ο.Υ.

στη διαμόρφωση του ορισμού για την προαγωγή της υγείας, η σχέση της

προαγωγής της υγείας με την ιδεολογία, τις αξίες και την ηθική και, τέλος οι

προσπάθειες ενδυνάμωσης της.

Η συμβολή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ( Π.Ο.Υ./ WHO) στη

διαμόρφωση της έννοιας της προαγωγής της υγείας

Ο Π.Ο.Υ. προσεγγίζει ολιστικά τις έννοιες της υγείας και της προαγωγής

της υγείας και τα έγγραφά του αποτελούν πηγή αναφοράς για τον

προσδιορισμό της προαγωγής υγείας.

Η Διακήρυξη της Alma – Ata, που έγινε το 1978 (WHO, 1978), αποτελεί

«σταθμό» στα δεδομένα για την προαγωγή της υγείας και αναφέρεται στην

πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η οποία θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι του

συστήματος υγείας της καθεμιάς κοινωνίας. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας



41

βασίζεται σε πρακτικές που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και κοινωνικά

αποδεκτές. Τα άτομα και οι οικογένειές τους έχουν πρόσβαση σε αυτήν με την

πλήρη συμμετοχή τους.

Το 1984 δημοσιεύθηκε από τον Π.Ο.Υ. ένα έγγραφο, στο οποίο

αντικείμενο συζήτησης ήταν η έννοια και οι αρχές της προαγωγής της υγείας.

Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό η προαγωγή υγείας είναι μια «ενοποιητική

έννοια για αυτούς που αναγνωρίζουν την ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο ζωής

προκειμένου να προάγουν την υγεία» (WHO, 1984, p. 29). Το εισόδημα, η

στέγη και η διατροφή είναι οι βασικοί πόροι για την υγεία, και η βελτίωσή της

απαιτεί την κατοχύρωση αυτών από τα άτομα. Στο ίδιο έγγραφο αναφέρονται

πέντε (5) αρχές για την προαγωγή της υγείας (pp. 29-30):

i. Η προαγωγή υγείας περιλαμβάνει τον πληθυσμό στο σύνολό του στο

πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής, κάνοντάς τον ικανό να αποκτήσει τον

έλεγχο και την ευθύνη για την υγεία του.

ii. Η προαγωγή της υγείας κατευθύνεται προς την αντιμετώπιση των

καθοριστικών παραγόντων της υγείας. Η αντιμετώπιση αυτή χρειάζεται τη

συνεργασία διαφορετικών τομέων τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό και

τοπικό επίπεδο.

iii. Η προαγωγή της υγείας συνδυάζει ποικίλες αλλά και

αλληλοσυμπληρούμενες προσεγγίσεις ή μεθόδους, οι οποίες περιέχουν

την εκπαίδευση και την επικοινωνία, την νομοθεσία και τα οικονομικά

μέτρα, τις οργανωτικές αλλαγές και την κοινοτική ανάπτυξη.

iv. Η προαγωγή της υγείας στοχεύει στην ενεργή συμμετοχή του κοινού, η

οποία μπορεί να απαιτεί τόσο την ανάπτυξη της ικανότητας του ατόμου

όσο και της κοινωνίας.

v. Τα άτομα που προάγουν την υγεία πρέπει να δουλέψουν προς την

ανάπτυξη της συμβολής τους στην εκπαίδευση και στην υποστήριξη για

την υγεία.

Από την δημοσιοποίηση του ανωτέρω εγγράφου και έπειτα ακολούθησαν

πολλές διασκέψεις υπό την εποπτεία του Π.Ο.Υ., οι οποίες είχαν βασικό θέμα

την προαγωγή της υγείας. Με την 1η Διεθνή Διάσκεψη για την Προαγωγή της

Υγείας δημιουργήθηκε ο Χάρτης της Οττάβα (Ottawa Charter, WHO, 1986).



42

Στο Χάρτη της Οττάβα χρησιμοποιήθηκαν πολλά από τα δεδομένα που

προέκυψαν από το προηγούμενο έγγραφο. Ουσιαστικά ο Χάρτης της Οττάβα

δημιουργήθηκε προκειμένου να ικανοποιηθούν οι αυξανόμενες προσδοκίες

για μια νέα δημόσια κίνηση για την υγεία ανά τον κόσμο. Οι συζητήσεις

επικεντρώθηκαν κυρίως στις ανάγκες των βιομηχανικών χωρών, αλλά

ελήφθησαν υπόψη και παρόμοιες ανησυχίες άλλων περιοχών. Αναφέρθηκαν

οι βασικές προϋποθέσεις για την υγεία, που είναι η ειρήνη, η στέγη, η

εκπαίδευση, η τροφή, το εισόδημα, ένα σταθερό οικοσύστημα, οι βιώσιμοι

πόροι, η κοινωνική δικαιοσύνη και η ισότητα.

Στην Διάσκεψη παρουσιάστηκαν κάποιες στρατηγικές και προγράμματα,

τα οποία θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες τής κάθε

χώρας μεμονωμένα, και να λαμβάνονται υπόψη τα διαφορετικά κοινωνικά,

πολιτισμικά και οικονομικά συστήματα.

Συνηγορία (Advocate): Η καλή υγεία είναι ένας σημαντικός πόρος για

κοινωνική, οικονομική και προσωπική ανάπτυξη καθώς και σημαντική

διάσταση της ποιότητας ζωής. Στόχος της προαγωγής της υγείας είναι να

δημιουργηθούν οι ευνοϊκές συνθήκες μέσω της υποστήριξης για την υγεία.

Δυνατότητα (Enable): Η προαγωγή υγείας αποσκοπεί στη μείωση των

ανισοτήτων στην υγεία και στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών, ώστε να

επιτρέπει στα άτομα να αποκτήσουν το μέγιστο επίπεδο υγείας. Τα άτομα

μπορούν να κατακτήσουν το μέγιστο δυναμικό της υγείας τους, μόνον εάν

έχουν τον έλεγχο των παραγόντων που καθορίζουν την υγεία τους.

Μεσολάβηση (Mediate): Σημαντικό για την προαγωγή της υγείας είναι η

συντονισμένη δράση από όλους τους ενδιαφερόμενους τομείς: την

κυβέρνηση, τον τομέα υγείας, τους κοινωνικούς και οικονομικούς τομείς,

τις μη κυβερνητικές και εθελοντικές οργανώσεις, τις τοπικές αρχές, τη

βιομηχανία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στόχος είναι η μεσολάβηση

των διαφορετικών ομάδων ώστε να διασφαλιστεί η επίτευξη της υγείας.

Στον Χάρτη της Οττάβα παρουσιάζονται έξι (6) τομείς δράσης για την

προαγωγή της υγείας, οι κάτωθι:

i. Χτίζοντας Υγιή Δημόσια Πολιτική (Building Healthy Public Policy): Η υγεία

τίθεται στην ημερήσια ατζέντα των φορέων χάραξης πολιτικής, σε όλους



43

τους τομείς, λαμβάνοντας υπόψη τις συνέπειες των αποφάσεών τους για

την υγεία και την ανάληψη των ευθυνών τους για αυτήν. Η πολιτική για

την υγεία ενθαρρύνει την ισότητα στην υγεία, συνδυάζοντας διαφορετικές

αλλά και συμπληρωματικές προσεγγίσεις, που περιλαμβάνουν τη

νομοθεσία, τη φορολογία και τις οργανωτικές αλλαγές. Η πολιτική για την

υγεία απαιτεί τον εντοπισμό των εμποδίων και την άρση αυτών,

προκειμένου να υιοθετηθούν υγιείς δημόσιες πολιτικές σε μη υγιείς τομείς.

Στόχος για τους φορείς χάραξης πολιτικής είναι να καταστεί η υγιής

επιλογή μια εύκολη επιλογή.

ii. Δημιουργώντας Ενισχυτικό Περιβάλλον (Creative Supportive

Environments): Η σχέση μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος

αποτελεί τη βάση για μια κοινωνικό - οικολογική προσέγγιση για την υγεία,

προβάλλοντας τη διατήρηση των φυσικών πόρων ως παγκόσμια ευθύνη.

Επίσης, η αλλαγή των συνθηκών ζωής, εργασίας και ελεύθερου χρόνου

μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Η προαγωγή της

υγείας δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, ώστε

να διαμορφώνεται ένα ασφαλές και ευχάριστο περιβάλλον. Η αξιολόγηση

των επιπτώσεων για την υγεία σε ένα περιβάλλον που συνεχώς αλλάζει,

σε τομείς όπως είναι η τεχνολογία, η εργασία, η ενέργεια και η

αστικοποίηση, είναι απαραίτητη και πρέπει να ακολουθηθούν μέτρα ώστε

να εξασφαλιστεί θετικό όφελος για την υγεία όλων των ανθρώπων.

iii. Ενισχύοντας Κοινοτικές Δράσεις (Strengthen Community Actions): Η

προαγωγή της υγείας λειτουργεί μέσα από συγκεκριμένες και

αποτελεσματικές κοινοτικές δράσεις, προκειμένου να τεθούν

προτεραιότητες, να ληφθούν αποφάσεις, να σχεδιαστούν στρατηγικές και

να εφαρμοστούν, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη υγεία. Στον πυρήνα

αυτής της διαδικασίας βρίσκεται η ενδυνάμωση των κοινοτήτων. Η

ανάπτυξη της κοινότητας στηρίζεται στους ανθρώπινους και υλικούς

πόρους που υπάρχουν ήδη στην κοινότητα, προκειμένου να ενισχυθεί η

αυτοβοήθεια και η κοινωνική υποστήριξη και να αναπτυχθούν ευέλικτα

συστήματα, ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών σε θέματα

υγείας.

iv. Αναπτύσσοντας Προσωπικές Δεξιότητες (Develop Personal Skills): Η

προαγωγή της υγείας υποστηρίζει την προσωπική και κοινωνική



44

ανάπτυξη, παρέχοντας πληροφορίες, εκπαίδευση και ενισχύοντας

δραστηριότητες ζωής. Ο τρόπος αυτός παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα

να ασκήσουν έλεγχο πάνω στην υγεία τους και στο περιβάλλον τους

καθώς και να κάνουν επιλογές που ευνοούν την υγεία τους. Μέσα από το

σχολείο, το σπίτι, την εργασία, την κοινότητα, διευκολύνεται η δια βίου

μάθηση των ανθρώπων προκειμένου να προετοιμαστούν για όλα τα

στάδια αντιμετώπισης χρόνιων ασθενειών και τραυματισμών.

v. Αναπροσανατολίζοντας τις Υπηρεσίες Υγείας (Reorient Health Services):

Τα άτομα, οι κοινοτικές ομάδες, οι επαγγελματίες υγείας, τα ιδρύματα

παροχής υπηρεσιών υγείας και οι κυβερνήσεις έχουν κοινή ευθύνη για την

προαγωγή της υγείας στον τομέα των υπηρεσιών υγείας. Οφείλουν να

εργαστούν μαζί για ένα σύστημα υγείας που θα συμβάλει στην επίτευξη

της υγείας. Ο ρόλος του τομέα υγείας πρέπει να κινείται προς την

κατεύθυνση της προαγωγής της υγείας, ενώ οι υπηρεσίες υγείας οφείλουν

να σέβονται και να υποστηρίζουν τις πολιτιστικές ανάγκες των ατόμων και

των κοινοτήτων για μια πιο υγιή ζωή. Για τον αναπροσανατολισμό των

υπηρεσιών υγείας απαιτείται να δοθεί έμφαση στην έρευνα για την υγεία

και στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

vi. Προχωρώντας προς το Μέλλον (Moving into the Future): Η υγεία

εντοπίζεται στα άτομα και στην καθημερινότητά τους. Η υγεία

δημιουργείται από τη φροντίδα του ατόμου για τον εαυτό του και για τους

άλλους, από την ικανότητά του να παίρνει αποφάσεις και να ελέγχει τη

ζωή του, από την εξασφάλιση που παρέχεται από την κοινωνία ώστε να

επιτευχθεί η υγεία από όλα τα μέλη της. Όσον αφορά στους

εμπλεκόμενους φορείς πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, σε κάθε φάση του

σχεδιασμού, η εφαρμογή και η αξιολόγηση δραστηριοτήτων προαγωγής

υγείας καθώς και το γεγονός ότι οι άνδρες και οι γυναίκες είναι ισότιμοι.

Ο Χάρτης της Οττάβα τελειώνει με τη δέσμευση για την προαγωγή της

υγείας από όλους τους συμμετέχοντες και με την έκκληση για διεθνή δράση

τόσο προς τον Π.Ο.Υ. όσο και προς άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Η 2η Διεθνής Διάσκεψη για την Προαγωγή της Υγείας πραγματοποιήθηκε

στην Αδελαΐδα, το 1988 (WHO, 1988). Το κύριο θέμα της Διάσκεψης ήταν ηυγιής δημόσια πολιτική, που στόχο έχει τη δημιουργία υποστηρικτικού



45

περιβάλλοντος ώστε να επιτρέπει στα άτομα να οδηγηθούν σε υγιείς

συνθήκες διαβίωσης. Μια τέτοια πολιτική καθιστά τις επιλογές για την υγεία

εύκολες ή δυνατές για τους κατοίκους καθώς και για το κοινωνικό και φυσικό

περιβάλλον. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επενδύσουν σε υγιείς δημόσιες

πολιτικές και στην προαγωγή της υγείας, προκειμένου να αυξηθεί η

κατάσταση της υγείας όλων των πολιτών. Βασική αρχή της κοινωνικής

δικαιοσύνης είναι η εξασφάλιση της πρόσβασης όλων των ανθρώπων στις

απαραίτητες παροχές, προκειμένου να έχουν μια υγιή και ικανοποιητική ζωή.

Η Διάσκεψη εξέτασε και τις μεγάλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των

χωρών και αποφάσισε να έχουν οι ανεπτυγμένες χώρες την υποχρέωση να

εξασφαλίσουν ένα θετικό αντίκτυπο των δικών τους πολιτικών για την υγεία

στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Στο 3ο Διεθνές Συνέδριο που έγινε το 1991 στο Sundsvall, με θέμα:

«Προαγωγή της υγείας: υποστηρικτικό περιβάλλον για την υγεία», εξετάστηκε

η υγεία σε συνδυασμό με το περιβάλλον (WHO, 1991). Στη Διάσκεψη αυτή

έγινε σαφές ότι εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας

και στέρησης σε ένα περιβάλλον που συνεχώς υποβαθμίζεται, όπου

απειλείται η υγεία τους, καθιστώντας το στόχο της Υγείας για Όλους από τοέτος 2000 εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί .

Ο όρος «υποστηρικτικό περιβάλλον» περιλαμβάνει τόσο το φυσικό όσο

και τον κοινωνικό περίγυρο αλλά και το πλαίσιο που καθορίζει την πρόσβαση

των ατόμων σε πόρους για τη ζωή και τις ευκαιρίες για ενδυνάμωση.

Η Διάσκεψη τόνισε τέσσερις πτυχές των υποστηρικτικών πλαισίων: την

κοινωνική διάσταση, την πολιτική διάσταση, την οικονομική διάσταση και την

ανάγκη να αναγνωρίζουν και να χρησιμοποιούν τις δεξιότητες και τις γνώσεις

των γυναικών σε όλους τους τομείς, με στόχο να αναπτυχθεί μια πιο θετική

υποδομή για υποστηρικτικά περιβάλλοντα. Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης

αναγνωρίστηκε ότι η εκπαίδευση είναι θεμελιώδες δικαίωμα του ατόμου και

βασικό στοιχείο για την επίτευξη των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών

αλλαγών που απαιτούνται για να γίνει η υγεία εφικτή για όλους. Η εκπαίδευση

πρέπει να επιδιώκεται από τα άτομα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και



46

να βασίζεται στην αρχή της ισότητας, ιδίως όσον αφορά στον πολιτισμό, στην

κοινωνική τάξη και στο φύλο.

Το 4ο Διεθνές Συνέδριο για την προαγωγή της υγείας οδήγησε στη

δημοσίευση της Διακήρυξης της Τζακάρτα (WHO, 1997). Η υγεία

παρουσιάζεται ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και είναι απαραίτητη για την

κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη, η προαγωγή της υγείας

αναγνωρίζεται ως βασικό στοιχείο της ανάπτυξης της υγείας και είναι μια

διαδικασία που επιτρέπει στα άτομα να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω στην

υγεία τους και να τη βελτιώσουν. Η προαγωγή της υγείας, μέσω των δράσεών

της, έχει σημαντικό αντίκτυπο στους καθοριστικούς παράγοντες της υγείας,

έτσι ώστε να δημιουργείται μεγαλύτερο όφελος στα άτομα για την υγεία τους,

να συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των ανισοτήτων σε θέματα υγείας, και να

προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι στρατηγικές προαγωγής της υγείας

μπορούν να εξελιχθούν και να αλλάξουν τον τρόπο ζωής και ταυτόχρονα να

έχουν αντίκτυπο στις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες ,

οι οποίες καθορίζουν την υγεία. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης στη Τζακάρτα

τέθηκαν οι προτεραιότητες για την προαγωγή της υγείας στον 21ο αιώνα.

Προώθηση της κοινωνικής ευθύνης για την υγεία.

Αύξηση των επενδύσεων για την ανάπτυξη της υγείας.

Εδραίωση και επέκταση των εταιρικών σχέσεων για την υγεία.

Αύξηση των δυνατοτήτων της κοινότητας και ενδυνάμωση του ατόμου.

Εξασφάλιση υποδομής για την προαγωγή της υγείας.

Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης, οι συμμετέχοντες αποφάσισαν τη δημιουργία

μιας παγκόσμιας συμμαχίας για την προώθηση της υγείας. Στόχος τηςσυμμαχίας αυτής ήταν η προώθηση των προτεραιοτήτων δράσης για την

προαγωγή της υγείας που καθορίστηκαν στην Διακήρυξη της Τζακάρτα.

Τρία χρόνια αργότερα, το 2000, πραγματοποιήθηκε το 5ο Παγκόσμιο

Συνέδριο για την Προαγωγή της Υγείας στο Μεξικό με θέμα: «Bridging the

Equity Gap» (WHO, 2000). Στο συνέδριο επισημάνθηκαν – μεταξύ άλλων – τα

ακόλουθα:



47

«Η επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας είναι ένα θετικόστοιχείο για την απόλαυση της ζωής και είναι απαραίτητη για την κοινωνική καιοικονομική ανάπτυξη και την ισότητα. Η προαγωγή της υγείας πρέπει νααποτελεί θεμελιώδες συστατικό των δημόσιων πολιτικών και τωνπρογραμμάτων σε όλες τις χώρες ώστε να επιτευχθεί δικαιοσύνη και καλύτερη

υγεία για όλους.» (WHO, 2000, pp. 2-22).

Ένα βασικό θέμα της συνάντησης αφορούσε στην ανάγκη να εργαστούν

μέσω των υφιστάμενων πολιτικών δομών και συστημάτων , ώστε να

εξασφαλιστούν υγιείς δημόσιες πολιτικές, οι απαραίτητες επενδύσεις για την

υγεία και η διευκόλυνση της κατάλληλης υποδομής για την προαγωγή της

υγείας. Όλα αυτά θα απαιτούσαν:

δημοκρατικές διαδικασίες

συνεχή κοινωνικό και πολιτικό ακτιβισμό

χρήση ενός δίκαιου συστήματος με γνώμονα την εκτίμηση των

επιπτώσεων στην υγεία

αναπροσανατολισμό των υπηρεσιών υγείας

βελτίωση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των πολιτικών, των φορέων

χάραξης πολιτικής, των ερευνητών και των επαγγελματιών (WHO, 2000,

pp. 21-22).

Ο Χάρτης της Μπανγκόκ για την Προαγωγή της Υγείας σε έναν

Παγκοσμιοποιημένο Κόσμο «Bangkok Charter for Health Promotion in a

Globalized World » (WHO, 2005a) συμφωνήθηκε στο 6ο Παγκόσμιο Συνέδριο

για την Προαγωγή της Υγείας, που πραγματοποιήθηκε στην Ταϊλάνδη, το

2005. Στον Χάρτη αυτό προσδιορίζονται οι δράσεις, οι δεσμεύσεις και οι

υποσχέσεις που απαιτούνται ώστε να αντιμετωπιστούν οι καθοριστικοί

παράγοντες της υγείας σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο μέσω τηςπροαγωγής της υγείας. Επίσης, παρουσιάζονται οι απαιτούμενες δράσεις

ώστε να υπάρξει βελτίωση σε όλες τις στρατηγικές για την προαγωγή της

υγείας. Οι δράσεις αυτές προσδιορίστηκαν ως εξής:

Υποστήριξη για την υγεία με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα και την

αλληλεγγύη.

Επένδυση σε βιώσιμες πολιτικές, δράσεις και υποδομές για την

αντιμετώπιση των καθοριστικών παραγόντων της υγείας.



48

Δημιουργία εκείνων των ικανοτήτων για τη χάραξη πολιτικής, την ηγεσία,

τις πρακτικές προαγωγής υγείας, τη μετάδοση γνώσης και έρευνας, την

υγεία και την παιδεία.

Ρύθμιση και νομοθέτηση ώστε να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο προστασίας από τις ασθένειες και να καταστούν δυνατές οι ίσες ευκαιρίες

για την υγεία και την ευημερία για όλους τους ανθρώπους.

Δημιουργία συμμαχιών και εταιρικών σχέσεων με τους δημόσιους,

ιδιωτικούς, μη κυβερνητικούς και διεθνείς οργανισμούς και την κοινωνία

των πολιτών για τη δημιουργία βιώσιμων δράσεων (WHO, 2005a, p. 3).

Οι τέσσερις (4) βασικές δεσμεύσεις που προτάθηκαν για την προαγωγή της

υγείας έχουν ως εξής:

i. Να τεθεί στο επίκεντρο του παγκόσμιου προγράμματος ανάπτυξης.

ii. Να αποτελέσει βασική αρμοδιότητα σε όλες τις κυβερνήσεις.

iii. Να βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο των κοινοτήτων όσο και της κοινωνίας

των πολιτών.

iv. Να υπογραμμισθεί η απαίτηση για καλή συνεργατική πρακτική.

Το 7ο

Συνέδριο για την Προαγωγή της Υγείας πραγματοποιήθηκε στοΝαϊρόμπι, το 2009, με μεγάλη συμμετοχή συνέδρων (πάνω από 600 διεθνείς

συμμετοχές και περισσότερες από 100 χώρες) (WHO, 2009). Το Συνέδριο

θέτει την αναγκαιότητα προώθησης της υγείας, εξαιτίας τόσο της οικονομικής

κρίσης που πλήττει τη βιωσιμότητα των εθνικών οικονομιών και των

συστημάτων υγείας όσο και της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της

κλιματικής αλλαγής, που είναι εμπόδιο για την ανθρώπινη ζωή, ιδιαίτερα σε

χώρες με χαμηλά εισοδήματα. Το συνέδριο αναφέρθηκε στη γνώση για την

υγεία (health literacy), η οποία βασίζεται στην ιδέα ότι τόσο η υγεία όσο και η

γνώση είναι ζωτικής σημασίας πόροι για την καθημερινή ζωή. Επίσης, έγινε

αναφορά στα συστήματα υγείας, τα οποία έχουν την εξουσία και την ευθύνη

να προαγάγουν την υγεία και να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες στην υγεία

που προκύπτουν.

Σε όλες λοιπόν τις διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις του Παγκόσμιου

Οργανισμού Υγείας που παρουσιάστηκαν προβάλλεται η βασική αρχή της



49

ισότητας για την προαγωγή της υγείας μαζί με ένα σταθερό αίτημα για

αυτονομία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Προαγωγή υγείας και ιδεολογία

Ο ορισμός της λέξης ιδεολογία, παρ’ όλο που έχει βάση στην

επιστημονική μελέτη των ανθρώπινων ιδεών, αν και στην εξέλιξη του χρόνου

έχει μετασχηματιστεί και περιλαμβάνει γνωστικές και συναισθηματικές

διαστάσεις, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί (βλ.: Eagleton, 1991. Gerring,

1997. Green & Tones, 2010). Πρωτοεμφανίστηκε την περίοδο της Γαλλικής

Επανάστασης αλλά έγινε πιο οικείος μέσα από τα κείμενα του Karl Marx και

του Hegel (De Kadt, 1982, p. 742).

Ο Antony Giddens (1989) ανέφερε ότι οι ιδεολογίες βρίσκονται σε όλες τις

κοινωνίες, μέσα στις οποίες υπάρχουν ριζωμένες ανισότητες μεταξύ των

ομάδων. Συνεχίζει λέγοντας ότι η έννοια της ιδεολογίας είναι στενά

συνδεδεμένη με την έννοια της δύναμης/ εξουσίας (power ), αφού τα

ιδεολογικά συστήματα χρησιμεύουν για την νομιμοποίηση των διαφορετικών

δυνάμεων που τα συστήματα διαθέτουν. Από την άλλη , ο De Kadt (1982,p.742) προτείνει έναν άλλο ορισμό, λέγοντας ότι οι ολοκληρωμένες ιδεολογίες

είναι απαιτητικές – δεσμευτικές απόψεις για τις κοινωνίες, την ιστορία τους

και τη λειτουργία τους, οι οποίες περιέχουν ισχυρά στοιχεία αξιολόγησης και

ως εκ τούτου προβάλλουν στόχους για το μέλλον. Ο Eagleton (1991, pp. 1-2)

παρουσιάζει ορισμούς οι οποίοι μπορεί να είναι συμβατοί μεταξύ τους, άλλοι

διφορούμενοι και άλλοι να εμπεριέχουν επιστημολογικά ερωτήματα που

σχετίζονται με τη γνώση για τον κόσμο. Ο Eagleton (1991, p. 5) επικαλείται τηθέση του John B. Thompson σύμφωνα με την οποία, «το να μελετηθεί η

ιδεολογία προϋποθέτει να μελετηθούν οι τρόποι με τους οποίους η έννοια (ή η

σημασία) χρησιμεύει για να διατηρηθούν οι σχέσεις κυριαρχίας. Η κυρίαρχη

δύναμη προωθεί τα πιστεύω και τις αξίες των ατόμων .» (Eagleton, ό.π.).

Όπως έχει επισημανθεί, η σχέση ιδεολογίας με την προαγωγή της υγείας

είναι καίριο ζήτημα, προκειμένου να σχεδιαστούν προγράμματα προαγωγής

υγείας (Green & Tones, 2010 p. 23), διότι απαιτείται συμμετοχή της



50

κοινότητας, η οποία αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη ιδεολογία,

προκειμένου να υλοποιηθούν τα εν λόγω προγράμματα (De Kadt, 1982). Για

παράδειγμα, η υποστήριξη του προγράμματος «Υγεία για όλους/2000» είναι

ένας στόχος που εξαρτάται από την ιδεολογία που η κοινότητα παρουσιάζει .

Η συνάφεια της ιδεολογίας δεν μετράται αναφορικά με τον τρόπο που η

δύναμη των κυρίαρχων ομάδων νομιμοποιείται, ούτε σε σχέση με την

προαγωγή της υγείας. Αναφέρεται όμως στον τρόπο με τον οποίο

υποδεέστερες ομάδες αποδυναμώνονται από τις κυρίαρχες (Green & Tones,

2010 p. 23).

Από την δεκαετία του 1970 και μετά, έχουν γίνει κάποιες έρευνες οι οποίες

στα αποτελέσματά τους συσχετίζουν τις δύο αυτές έννοιες (βλ.: Crawford,

1977. Lowenberg, 1995. Rush, 1997). Οι έρευνες αυτές καταλήγουν στην

αναγκαιότητα ύπαρξης ιδεολογίας, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που

η προαγωγή υγείας θέτει. Ο Crawford (1977) περιγράφει μια ιδεολογία η

οποία κατηγορεί το άτομο για την ασθένειά του και του προτείνει να αναλάβει

την ευθύνη για την υγεία του χωρίς να προσφύγει σε δαπανηρές και

αναποτελεσματικές ιατρικές υπηρεσίες. Από την άλλη, ο Lowenberg (1995)

αναφέρεται στην «ιδεολογία της επιλογής», που συνδέεται με τις προσπάθειεςαλλαγής του τρόπου ζωής. Επίσης, η έρευνα της Rush (1997) αφορά στους

νοσηλευτές και την εκπαίδευσή τους και εξετάζει την ιδεολογία της ατομικής

ευθύνης για την προαγωγή της υγείας. Επίσης, περιγράφονται οι τρόποι με

τους οποίους η ιδεολογία διαιωνίζεται μέσα από τη σπουδή της νοσηλευτικής

επιστήμης και προτείνονται στρατηγικές που επιδιώκουν να προετοιμάσουν

τους σπουδαστές για την προαγωγή της υγείας, με ιδιαίτερη έμφαση σε

εκείνες που αναδεικνύουν τις ιδεολογικές καταβολές της.

Με άλλα λόγια η ιδεολογία είναι μια αφηρημένη έννοια , η οποία σε

συνδυασμό με την προαγωγή της υγείας είναι δύσκολο να προσεγγιστεί. Στην

επόμενη υποενότητα θα παρουσιαστεί η σχέση της προαγωγή της υγείας με

τις αξίες και την ηθική.



51

Προαγωγή υγείας: αξίες και ηθική

Ο Seedhouse (2004) αναφέρει πως οι αξίες της προαγωγής υγείας

εντοπίζονται ως κάτι συγκεχυμένο (βλ.: Scriven, 2010, p.31). Η ενασχόληση

με την προαγωγή της υγείας επηρεάζει τη ζωή των ατόμων και τη λειτουργία

των κοινοτήτων, οπότε θα ήταν ανεύθυνο να αναπτυχτεί ο,τιδήποτε χωρίς να

ληφθούν υπόψη οι αξίες και η ηθική που υποστηρίζουν τις παρεμβάσεις για

την προαγωγή της υγείας (βλ.: Mittelmark, 2008. Raphael, 2000. Scriven,

2010). Τα άτομα που προάγουν την υγεία καλούνται να δουλέψουν μόνα τους

πάνω στους στόχους και στις δραστηριότητες που χρησιμοποιούν, σύμφωνα

με τους επαγγελματικούς κώδικες και τις αξίες, με σεβασμό πάντα στις

ανάγκες του ατόμου που φροντίζουν (Scriven, 2010, p. 34).

Οι Power et al. (1999, pp. 33-39), η Scriven (2010, pp. 34-36) και οι Ewles

& Simnett (2011, σσ. 83-85) παρουσιάζουν πέντε (5) προσεγγίσεις για την

προαγωγή της υγείας επισημαίνοντας τη δύναμη των αξιών:

i. Η ιατρική προσέγγιση. Περιλαμβάνει την ιατρική παρέμβαση,

προκειμένου να εμποδιστεί η ασθένεια χρησιμοποιώντας κάποια πειστική

μέθοδο. Η αξία αυτής της προσέγγισης είναι να εξασφαλιστεί ησυμμόρφωση των ασθενών με συνιστώμενες διαδικασίες. Η προαγωγή

της υγείας, από την άποψη αυτή, προσπαθεί να κατανοήσει τους

επιδημιολογικούς και βιοϊατρικούς παράγοντες που σχετίζονται με την

ασθένεια, με στόχο την εξάλειψη και τον έλεγχο της νόσου μέσω του προ-

συμπτωματικού ελέγχου και τη θεραπεία (National Ageing Research

Institute for the Victorian Department of Human Services, 2004, p. 89).

ii. Η προσέγγιση της αλλαγής συμπεριφοράς. Στοχεύει στην αλλαγή της

συμπεριφοράς του ατόμου, προκειμένου να υιοθετηθούν υγιείς τρόποι

διαβίωσης. Οι επαγγελματίες της προαγωγής υγείας που χρησιμοποιούν

αυτή την παρέμβαση πρέπει, εφόσον πεισθούν ότι η αλλαγή του τρόπου

ζωής είναι το καλύτερο για τους ασθενείς και ταυτόχρονα είναι δική τους

ευθύνη, να τους ενθαρρύνουν προς την κατεύθυνση της αλλαγής. Η

προαγωγή της υγείας, στην περίπτωση αυτή, εστιάζει στην υλοποίηση

παρεμβάσεων για την αλλαγή ή στην κατάργηση των επικινδύνων για την

υγεία παραγόντων (National Ageing Research Institute for the Victorian



52

Department of Human Services, 2004, p. 89). Επικεντρώνεται σε υψηλού

κινδύνου στάσεις και συμπεριφορές και αναπτύσσει προγράμματα που

εκπαιδεύουν και υποστηρίζουν τα άτομα να αλλάξουν συμπεριφορές

(Labonte, 1993, στο: Raphael, 2000, p. 356).

iii. Η εκπαιδευτική προσέγγιση. Στόχο έχει την πληροφόρηση και τη

διασφάλιση της γνώσης. Επιδιώκει να βοηθήσει τα άτομα να

εξερευνήσουν τις αξίες και τις συμπεριφορές τους, να αναπτύξουν τις

κατάλληλες ικανότητες και τέλος να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Αυτοί

που επικροτούν αυτήν την προσέγγιση οφείλουν να σεβαστούν το

δικαίωμα του ατόμου στην επιλογή και τονίζεται ότι αποτελεί δική του

ευθύνη η βελτίωση του ατόμου σε θέματα υγείας.

iv. Η προσέγγιση όπου ο ασθενής είναι στο κέντρο. Αφορά στη συνεργατική

δουλειά, ώστε το άτομο να αναγνωρίσει τι θέλει να γνωρίζει και πώς θα

δραστηριοποιηθεί ώστε να πάρει τις δικές του αποφάσεις, σύμφωνα με τις

αξίες και τα ενδιαφέροντά του. Ο ρόλος του επαγγελματία για να

προαγάγει την υγεία είναι να βοηθήσει – διευκολύνει τον ασθενή να

αποκτήσει τις γνώσεις και τις ικανότητες ώστε να πραγματοποιήσει τις

απαραίτητες αλλαγές.

v. Η προσέγγιση της κοινωνικής αλλαγής: Στόχο έχει τις αλλαγές στο

φυσικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, ώστε να γίνει πιο συμβατό

προς την καλή υγεία. Η προσέγγιση αυτή επικεντρώνεται στην αλλαγή της

κοινωνίας και όχι στην αλλαγή του ατόμου, κρατώντας ο καθένας το

δικαίωμα να συμβάλει στις αλλαγές στην κοινωνία, μέσα στην οποία

δραστηριοποιείται, και να θέσει την υγεία ως θέμα στην πολιτική agenda.

Σύμφωνα με τον Momoh (2005, p. 50), στόχος αυτής της προσέγγισης

είναι να εξασφαλιστεί ότι η υγεία θα επιτευχθεί μέσα από πιο υγιείς

επιλογές του τρόπου ζωής. Στόχος δηλαδή δεν είναι η αλλαγή

συμπεριφοράς του ατόμου αλλά η θετική επιρροή στην υγεία της

κοινωνίας.

Συνοψίζοντας, η ιατρική προσέγγιση απευθύνεται σε φυσιολογικούς

παράγοντες κίνδυνου (π.χ. υψηλή πίεση του αίματος, κατάσταση

ανοσοποίησης), η συμπεριφοριστική προσέγγιση απευθύνεται σε παράγοντες

που αφορούν στον τρόπο ζωής (π.χ. κάπνισμα, έλλειψη σωματικής



53

δραστηριότητας) και η κοινωνικο-περιβαλλοντική προσέγγιση επικεντρώνεται

σε γενικούς όρους, όπως είναι η ανεργία, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η

φτώχεια.

Από την άλλη μεριά, η σχέση της ηθικής με την προαγωγή της υγείας είναι

η μελέτη του τί πρέπει να γίνει. Είναι μια ρυθμιστική – συστηματική ανάλυση

του τι απαιτείται για την ανθρώπινη ευεξία (Kerridge et al., 2009, στο: Carter

et al., 2011, p.466). Σύμφωνα με τους Beauchamp & Childress (2001, p. 1), ο

όρος ηθική είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται με ποικίλους

τρόπους, ώστε να εξεταστεί η ηθική της ζωής. Η IUHPE έχει τα τελευταία

χρόνια λάβει υπόψη της ένα σύνολο κωδίκων ηθικής για την προαγωγή της

υγείας (Carter et al., 2011, p. 466). Το πρόβλημα που προκύπτει στην ηθική

για την προαγωγή υγείας αφορά στην εννοιολογική ασάφεια (Carter et al .,

2011). Η χαρτογράφηση της προαγωγής της υγείας προάγει ηθικά σχετικές

έννοιες, όπως είναι η δικαιοσύνη, η αμεροληψία στην υγεία, και η

ενδυνάμωση. Ταυτόχρονα οι επαγγελματίες της υγείας είναι βαθύτατα

προσηλωμένοι σε αυτές τις έννοιες και προσπαθούν να τις μετατρέψουν σε

ορθές πρακτικές (Beauchamp & Childress, 2008. Carter et al., 2011, p. 466).

Παρ’ όλα αυτά σε αυτούς που ενδιαφέρονται για την προαγωγή της υγείας

τίθενται ηθικά διλλήματα για τα οποία καλούνται να βρουν απαντήσεις. Για

παράδειγμα, όπως έχει ήδη αναφερθεί , στο χώρο της υγείας υπάρχουν

ανισότητες που αφορούν κυρίως στο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο των

ατόμων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο κενό στην κατάσταση

υγείας μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών (Scriven, 2010). Έτσι ,

δημιουργείται ο κίνδυνος να ευνοούνται σε θέματα προαγωγής της υγείας

μόνον αυτοί που έχουν το υπόβαθρο να κάνουν χρήση των πληροφοριών για

την υγεία και να αναπτύσσουν τις ανάλογες δράσεις, ενώ τα άτομα που

προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα είναι λιγότερο

πιθανόν να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους (ό.π.). Η υγεία βέβαια σημαίνει

διαφορετικά πράγματα για τον καθένα και διαμορφώνεται από τις αξίες και τις

εμπειρίες τους, που προέρχονται από το κοινωνικό, ηθικό, οικονομικό και

πολιτισμικό υπόβαθρο των ατόμων (ό.π., p. 39).



54

Οι Beauchamp & Childress (2001) αναπτύσσουν τέσσερις (4) αρχές της

ηθικής, που εντοπίζονται στον πυρήνα του τομέα της υγείας:

i. Σεβασμός στην αυτονομία (Respect for autonomy): Η έννοια της

αυτονομίας χρησιμοποιείται προκειμένου να εξεταστούν οι απόψεις του

ατόμου για τη φροντίδα της υγείας και την έρευνα. Ο σεβασμός στην

αυτονομία αναγνωρίζει το δικαίωμα του ατόμου να υποστηρίζει την

άποψή του, να κάνει επιλογές και να λαμβάνει δράσεις που να βασίζονται

στις προσωπικές του αξίες και τα πιστεύω του.

ii. Αποφυγή βλάβης προς τρίτους (Nonmaleficence): Η εν λόγω αρχή

βασίζεται στην υποχρέωση των ατόμων που προάγουν την υγεία να μην

προκαλέσουν βλάβη σε άλλα άτομα (Pantilat, 2008).

iii. Ευεργετικότητα (Beneficence): Η αρχή της ευεργετικότητας δρα προς

όφελος των άλλων. Οι ευεργετικές δραστηριότητες αναπτύσσονται,

προκειμένου να βοηθήσουν είτε στην πρόληψη, είτε στην άρση βλαβών,

είτε απλά να βελτιώσουν την κατάσταση της υγείας των ατόμων (Pantilat,

2008).

iv. Δικαιοσύνη (Justice): Η αρχή της δικαιοσύνης δεν είναι ανεξάρτητη από

τις άλλες αρχές και επικεντρώνεται κυρίως στην ικανοποίηση τωναναγκών των πολιτών για την υγεία τους (Pantilat, 2008).

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την προαγωγή της υγείας

αντιπροσωπεύουν διαφορετικές αξίες που λαμβάνονται υπόψη (Ewles &

Simnett, 2011. Scriven, 2010). Τα ηθικά διλλήματα είναι «κρυμμένα» στη

διαδικασία της προαγωγής υγείας και ποικίλουν από κατάσταση σε

κατάσταση, οπότε τα άτομα που εμπλέκονται πρέπει να σκεφτούν σε βάθος

ώστε να πάρουν τις σωστά ηθικές απαντήσεις (Carter et al ., 2011, pp. 467-

468. Ewles & Simnett, 2011, σσ. 88-89. Scriven, 2010, pp. 36-38).

Προαγωγή υγείας και ενδυνάμωση

Η «ενδυνάμωση» - σε σχέση με την προαγωγή της υγείας - ως έννοια

μπορεί να είναι μια κοινωνική, πολιτιστική, ψυχολογική ή πολιτική διαδικασία,

μέσω της οποίας τα άτομα ή οι κοινωνικές ομάδες είναι σε θέση να



55

εκφράσουν τις ανάγκες τους, τις ανησυχίες τους αλλά και να εκπονήσουν

στρατηγικές προκειμένου να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων ώστε να

επιτευχθεί η πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική δραστηριοποίηση (WHO,

1998a, p. 6). Το κλειδί σε μια τέτοια διαδικασία είναι η επίτευξη της

ενδυνάμωσης του ατόμου, της κοινότητας και του πληθυσμού (Green &

Tones, 2010, p. 12. Fleming, 2007, p. 317). Με άλλα λόγια, η ενδυνάμωση

εμπεριέχει τον έλεγχο πάνω στη ζωή κάποιου, το δικαίωμα επιλογής σε αυτό

που κάποιος κάνει και συμβάλλει στην ανάπτυξή του (Lucas & Lloyd, 2005,

p. 29). Συνήθως, σχετίζεται με την απόκτηση φίλων, το επίπεδο σωματικής

κατάστασης, την ελευθερία από τις αυθαίρετες κυβερνητικές αποφάσεις κ.λπ.

(ό.π.).

Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφερθεί η σχέση της ενδυνάμωσης με την

υγεία. Σύμφωνα με όσα έχουν ήδη αναφερθεί , το κύριο ζήτημα για τον ορισμό

της υγείας είναι ο έλεγχος που το άτομο έχει σε αυτήν. Οι Green & Tones

(2010) παρουσιάζουν τρεις (3) διαστάσεις της ενδυνάμωσης σε σχέση με την

υγεία:

Η ενδυνάμωση μπορεί να είναι συνώνυμη με τη θετική υγεία (positive

health). Άρα το να είσαι υγιής σημαίνει να είσαι ενδυναμωμένος (p.12).

Μέσω της ενδυνάμωσης πρέπει να επιδιώκεται η θετική υγεία, να

αντιμετωπίζεται δηλαδή ως κάτι το θεμελιώδες.

Η ενδυνάμωση μπορεί να φαίνεται ως μια τελική και καθοριστική αξία,

δηλαδή ένα απαραίτητο στοιχείο για τη θετική υγεία.

Η Επιτροπή Κοινωνικών Παραγόντων της Υγείας (Commission on Social

Determinants of Health, 2007, p. 15) δίνει έμφαση στη σπουδαιότητα της

ενδυνάμωσης, στο σημείο όπου επιτυγχάνεται η ισότητα στην υγεία και

αναγνωρίζει τρεις (3) βασικές και αλληλένδετες διαστάσεις της:

i. την υλική (material)

ii. την ψυχό-κοινωνική (phycho-social) και

iii. την πολιτική (political).

Οι άνθρωποι χρειάζονται τα υλικά για μια αξιοπρεπή ζωή, πρέπει να έχουν

τον έλεγχο πάνω στη ζωή τους, ενώ ταυτόχρονα απαιτείται συμμετοχή σε



56

διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Παρόλο που τα άτομα βρίσκονται στο

επίκεντρο της ενδυνάμωσης, η επίτευξη καλύτερης κατανομής της εξουσίας

απαιτεί συλλογική κοινωνική δράση, την ενδυνάμωση των εθνών, των

θεσμών και των κοινοτήτων (Commission on Social Determinants of Health,

ό.π.).

Όσον αφορά στη σχέση της προαγωγής της υγείας με την ενδυνάμωση,

αυτή γίνεται εμφανής στα έγγραφα του Π.Ο.Υ. όπου δίνεται έμφαση στην

απόκτηση του ελέγχου για τη ζωή και την υγεία από τα άτομα καθώς και της

ενεργητικής συμμετοχής τους στην κοινότητα. Το βασικό ζήτημα για την

προαγωγή της υγείας είναι τα άτομα που δεν μπορούν να γίνουν πιο δυνατά,

να πετύχουν τον έλεγχο πάνω στη ζωή τους (WHO, 1998a. Green & Tones,

2010). Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. (1998a, p. 6), «στην προαγωγή της υγείας, η

ενδυνάμωση είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα κερδίζουν

μεγαλύτερο έλεγχο στις αποφάσεις και στις δράσεις που επηρεάζουν την

υγεία». Η προαγωγή της υγείας δεν περιλαμβάνει μόνο δράσεις που

απευθύνονται στην ενίσχυση των βασικών δεξιοτήτων της ζωής και στις

ικανότητες των ατόμων, αλλά και στην επιρροή των συναφών κοινωνικών και

οικονομικών συνθηκών και του φυσικού περιβάλλοντος που έχουν αντίκτυποστην υγεία (WHO, 1998a, p. 6). Κατά συνέπεια, η προαγωγή της υγείας

κατευθύνεται προς τη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα

προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία, ώστε να υπάρχει σχέση μεταξύ των

προσπαθειών των ατόμων και των ομάδων, και στη συνέχεια τα κατάλληλα

για την υγεία αποτελέσματα (WHO, 1998a, p. 6).

Ανασκοπώντας τη σχετική βιβλιογραφία, γίνεται διάκριση μεταξύ της

ενδυνάμωσης του ατόμου και της ενδυνάμωσης της κοινότητας. Όπως έχει

ήδη αναφερθεί , η ενδυνάμωση του ατόμου αναφέρεται στην ικανότητά του να

παίρνει αποφάσεις και να έχει τον έλεγχο της ζωής του, ενώ η ενδυνάμωση

της κοινότητας αναφέρεται στα άτομα που δρουν συλλογικά, προκειμένου να

αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή και έλεγχο πάνω στους καθοριστικούς

παράγοντες για την υγεία και την ποιότητα ζωής στην κοινότητά τους (WHO,

1998a, pp 6-7).



57

Η ενδυνάμωση του ατόμου παρουσιάζεται και με τον όρο «αυτό-

ενδυνάμωση» (self-empowerment), την οποία οι Tones & Tilford (2001, p. 40,

στο: Green & Tones, 2010) ορίζουν ως «την κατάσταση στην οποία ένα άτομο

κατέχει ένα σχετικά υψηλό βαθμό δύναμης για να κάνει επιλογές». Οι ίδιοι

αναφέρουν ότι η αυτο–ενδυνάμωση συνδέεται με ένα αριθμό απόψεων για

την αιτιώδη συνάφεια και για τη φύση του ελέγχου και συνδέονται άμεσα με

την προαγωγή της υγείας. Επίσης, σχετίζεται με έναν υψηλό βαθμό

ρεαλισμού, που βασίζεται στην αυτο-εκτίμηση μαζί με τον τρόπο ζωής (life

style), που συνεισφέρουν στην άσκηση δύναμης πάνω στη ζωή και την υγεία

του ατόμου (Tilford 2001, p. 40, στο: Green & Tones, 2010). Αναφορικά με

την κοινότητα, η αυτό-εκτίμηση μαζί με τον τρόπο ζωής είναι κάτι παραπάνω

από το σύνολο των μελών της, με αποτέλεσμα όλα όσα συνθέτουν ένα άτομο

μεμονωμένα (π.χ. χαρακτηριστικά, ικανότητες) να αποτελούν τη δύναμη της

κοινότητας στο σύνολό της (Green & Tones, 2010).

Η ενδυνάμωση λοιπόν του ατόμου δεν είναι εφικτή, εάν οι σωματικές,

κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Επιπλέον,

η πολιτική της ενδυνάμωσης και οι επακόλουθες στρατηγικές πρέπει να

συμβαδίζουν με τις αλλαγές στο περιβάλλον (Green & Tones, 2010, p. 42).

Προαγωγή υγείας και ποιότητα ζωής

Η ποιότητα ζωής είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί από

φιλόσοφους, ψυχολόγους, θεολόγους, ποιητές και πολιτικούς και έχει

πολλαπλές εφαρμογές σε διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους

(Yfantopoulos, 2001, pp. 114 - 115). Η ομάδα του Π.Ο.Υ. που πραγματεύεται

θέματα ποιότητας ζωής (WHO, Quality Of Life) ορίζει την ποιότητα ζωής ως

«την αντίληψη του ατόμου για τη θέση του στη ζωή, στο πλαίσιο του

πολιτισμικού και αξιακού συστήματος μέσα στο οποίο ζει, σε σχέση με τους

στόχους, τις προσδοκίες, τα πρότυπα και τις ανησυχίες του» (WHO, Quality Of

Life, 1997, p. 1). Πρόκειται για μια ευρεία έννοια, που «ενσωματώνει με έναν

πολύπλοκο τρόπο τη σωματική υγεία του ατόμου, την ψυχολογική του

κατάσταση, το επίπεδο ανεξαρτησίας, τις κοινωνικές σχέσεις, τα προσωπικά



58

πιστεύω και τη σχέση με τα κυριότερα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος»

(WHO, QOL, 1997, p.1).

O Π.Ο.Υ. (1998a) αναφέρει ότι ο ορισμός αυτός υπόκειται σε

υποκειμενική αξιολόγηση, που προκαλεί τόσο θετικές όσο και αρνητικές

προσεγγίσεις και έχει ενσωματωθεί σε ένα πολιτισμικό, περιβαλλοντικό και

κοινωνικό πλαίσιο. Αναγνωρίζονται έξι (6) βασικοί τομείς μέτρησης, οι οποίοι

περιγράφουν καίριες πτυχές της ποιότητας ζωής που διασταυρώνονται

πολιτισμικά (WHO, QOL, 1997, pp. 3-4. WHO,1998a, p. 17):

i. Ο φυσικός τομέας (physical domain), π.χ.: ενέργεια, κούραση.

ii. Ο ψυχολογικός τομέας (psychological domain), π.χ.: θετικά

συναισθήματα.

iii. Το επίπεδο ανεξαρτησίας (level of independence), π.χ.: κινητικότητα.

iv. Κοινωνικές σχέσεις (social relationships), π.χ.: πρακτική κοινωνική

υποστήριξη.

v. Το περιβάλλον (environment), π.χ.: πρόσβαση στη φροντίδα υγείας.

vi. Οι προσωπικές πεποιθήσεις (personal beliefs/ spirituality), π.χ.: το νόημα

της ζωής.

Οι παραπάνω τομείς δημιουργήθηκαν από την ομάδα του Π.Ο.Υ.,

προκειμένου να μετρηθεί η ποιότητα ζωής βάσει του WHO, QOL-100. Οι εν

λόγω τομείς αντικατοπτρίζουν τα ζητήματα που μια ομάδα ειδικών

επιστημόνων και μια ομάδα απλών ανθρώπων έθεσε ως σημαντικά για την

ποιότητα ζωή (WHO, Quality Of Life, 1997, p. 3). Αξίζει να αναφερθεί πως οι

τομείς της υγείας και της ποιότητας ζωής είναι αλληλοσυμπληρούμενοι και

άμεσα συνδεδεμένοι με το πολιτισμικό υπόβαθρο της καθεμιάς κοινωνίας. Η

ποιότητα ζωής είναι σχετική αλλά όχι ισοδύναμη με έννοιες όπως είναι η

ψυχολογική ευημερία, η αυτο-εκτίμηση, το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης

και η ευτυχία (Taechaboonsermsak et al., 2009).

Αναφορικά με την ποιότητα ζωής σε σχέση με τη δημόσια υγεία, αυτό που

σπάνια λαμβάνεται υπόψη είναι η ποιότητα ζωής των ατόμων κατά την

περίοδο εκείνη που χαρακτηρίζονται από την απουσία ασθένειας, άποψη που

προέκυψε από τις φυσικές και ιατρικές επιστήμες (Lucas & Lloyd, 2005, p.58). Αυτό που καλούνται να κάνουν τα άτομα που ασχολούνται με την



59

προαγωγή της υγείας είναι να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αλλάξουν

τρόπο ζωής και ταυτόχρονα να επιτευχθεί ενδυνάμωση αυτών ώστε να

επιτευχθεί η ευεξία (Lucas & Lloyd, 2005, pp. 61-62). Η έννοια της υγείας,

όπως έχει ήδη παρουσιαστεί μέχρι τώρα, είναι σε μεγάλο βαθμό συναφής με

την έννοια της ευεξίας, όπως αυτή παρουσιάστηκε από τον Nutbeam (1986):

«Είναι η υποκειμενική εκτίμηση της υγείας, η οποία είναι λιγότερο συνδεδεμένη με τις βιολογικές λειτουργίες και σχετίζεται με τα συναισθήματα, όπως η αυτό-εκτίμηση και το αίσθημα του ανήκειν μέσω της κοινωνικής ένταξης. Υπό αυτή ητην έννοια είναι σημαντικό όταν σχεδιάζονται προγράμματα προαγωγής υγείαςνα λαμβάνονται υπόψη όλα τα παραπάνω ώστε να μειώνονται οι ανισότητεςκαι να βελτιώνεται η ποιότητα ζωής του ατόμου.» (Nutbeam, 1986, p. 113).

Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για το

ζήτημα της ποιότητας ζωής ασθενών με σοβαρά προβλήματα υγείας (Argyriou

et al, 2011 a, b. Assimakopoulos et al., 2009. Ifanti et al., 2012. Silarova et al,

2012. Taechaboonsermsak et al., 2009). Οι Taechaboonsermsak et al.,

(2009) σε έρευνα που έκαναν σε άτομα με αναπηρία στην Ταϊλάνδη , βρήκαν

ότι αυτοί που έχουν αναπτύξει συμπεριφορές προαγωγής υγείας (π.χ.

διαχείριση του άγχους, ενθάρρυνση από την οικογένειά τους) έχουν καλή

ποιότητα ζωής. Έρευνα, όπως αυτή των Argyriou et al. (2011a) αναφέρεται

στην προαγωγή της υγεία σε ασθενείς με καρκίνο χρησιμοποιώντας μη

τυπικές μορφές εκπαίδευσης, προκειμένου να αλλάξουν τρόπο ζωής και να

βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Η εφαρμογή των κατάλληλων

προσεγγίσεων άτυπης εκπαίδευσης, όπως η διατροφή, η άσκηση και η

παύση των πρότερων ανθυγιεινών συνήθειων, όπως είναι το κάπνισμα και το

αλκοόλ, έχουν διευκολύνει τις αλλαγές στη συμπεριφορά των ασθενών με

καρκίνο, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητα ζωής τους (Argyriou et al.,

2011a). Άλλη έρευνα που έγινε, προκειμένου να αξιολογηθεί το

συναισθηματικό βάρος και η ποιότητα ζωής των ατόμων που φροντίζουν

ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, έδειξε πως οι ασθενείς έχουν

επιβαρυνθεί ψυχολογικά, με αποτέλεσμα να έχουν χαμηλό επίπεδο ποιότητας

ζωής ( Argyriou et al., 2011b). Η έρευνα των Ifanti et al. (2012) εξετάζει τα

διαθέσιμα στοιχεία που σχετίζονται με τις άτυπες μορφές εκπαίδευσης που

εφαρμόστηκαν σε άτομα που φροντίζουν ασθενείς με καρκίνο, προκειμένου

να διατηρήσουν την δική τους υγεία και την ποιότητα ζωής τους ώστε ναπαρέχουν την κατάλληλη βοήθεια στους ασθενείς.



60

Ο Π.Ο.Υ. (1998a) υποστηρίζει ότι ο στόχος της βελτίωσης της ποιότητας

ζωής του ατόμου είναι η αποφυγή προβλημάτων υγείας, στόχος κοινός με την

δραστηριότητα της προαγωγής υγείας. Αυτό είναι σημαντικό, κυρίως για

ηλικιωμένους ανθρώπους, ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, ασθενείς σε τελικό

στάδιο, και άτομα με ειδικές ανάγκες.

Επισημάνσεις

Συμπερασματικά, μέσα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας γίνεται

εμφανής η σπουδαιότητα των εννοιών της υγείας και της προαγωγής της

υγείας. Η προαγωγή της υγείας αποτελεί μέγιστη ανάγκη της σύγχρονηςεποχής και είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως

φύλου, φυλής, κοινωνικών και πολιτισμικών πεποιθήσεων και οικονομικού

υπόβαθρου. Η αναγκαιότητα στόχευσης των προγραμμάτων προαγωγής

υγείας στην επίλυση γενικότερων προβλημάτων μέσα από συλλογικές

δράσεις αποκαλύπτεται ως απαραίτητη.

Η προαγωγή της υγείας διαμορφώνει ιδεολογία και αξίες, εμπεριέχει την

ισότητα και την ενδυνάμωση μαζί με την υγεία ως δικαίωμα, την κοινωνική

δικαιοσύνη, την αυτονομία και τη συμμετοχικότητα. Η υγεία μπορεί να

προαχθεί μέσω μιας υγιούς παρέμβασης ή μέσω στοχευμένων προσπαθειών,

ώστε να επιτευχθεί αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου. Στις μέρες μας, η

καλή υγεία είναι πηγή κοινωνικής, οικονομικής και προσωπικής ανάπτυξης, με

αποτέλεσμα να επηρεάζει την ποιότητα ζωής του ατόμου.

Η ποιότητα ζωής που σχετίζεται με τον τρόπο ζωής των ατόμων κατέχει

κεντρική θέση στις συζητήσεις για την προαγωγή της υγείας και είναι ζήτημα

που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης από μόνο του. Στο επόμενο κεφάλαιο θα

παρουσιαστούν οι πολιτικές για την υγεία τόσο σε διεθνές όσο και σε

ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς και η ελληνική πραγματικότητα.



61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Εισαγωγή

άνθρωποι πάντα ζούσαν σε μικρές ή μεγάλες κοινότητες και

φρόντιζαν για την υγεία και την ευζωία τους. O τρόπος, με τον

οποίο αυτό γινόταν, καθοριζόταν ή επηρεαζόταν από τη φύση και τη δομή της

κοινωνίας. Όλες οι κοινωνίες θεσπίζουν κάποιες ρυθμίσεις, όπως είναι ο

έλεγχος μεταδοτικών ασθενειών, η παροχή ιατρικής φροντίδας κ.ά.,

προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υγείας (Σουτζόγλου –

Κοτταρίδη, 1991). Κατά τα τελευταία χρόνια, η προαγωγή της υγείας έχει τεθεί

στο επίκεντρο της κοινωνικής πολιτικής των περισσοτέρων χωρών και των

διεθνών οργανισμών. Οι διεθνείς οργανισμοί μάλιστα κατέχουν κυρίαρχη θέση

στη χάραξη πολιτικής για την υγεία και την προαγωγή υγείας τόσο σε εθνικό

όσο και σε διεθνές επίπεδο. Είναι ένα θέμα που οι αποφάσεις και οι απόψεις

των εμπλεκόμενων φορέων συγκλίνουν, ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις

τους, δεδομένου ότι το βασικό χαρακτηριστικό της προαγωγής υγείας δίνει

έμφαση περισσότερο στους καθοριστικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες για

την υγεία παρά στη συμπεριφορά του ατόμου (Green & Tones, 2010).

Οι πολιτικές για την προαγωγή υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.)

ακολουθούν ενιαία γραμμή και στόχος τους είναι η οργάνωση των

συστημάτων υγείας με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχουν ισότιμη πρόσβαση σε

αποδοτική φροντίδα (Μόσιαλος, 2004, στο: Οικονόμου, 2004, σσ. 24-25 ).

Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να παρουσιαστούν οι πολιτικές για την

υγεία που αναπτύσσονται στο διεθνή και τον ευρωπαϊκό χώρο καθώς και

στην Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό αξιοποιήθηκε υλικό από τους διεθνείς

οργανισμούς, τις Ευρωπαϊκές Συνθήκες καθώς και από τη νομοθεσία τουελληνικού κράτους για την υγεία.

Οι



62

Ανάπτυξη πολιτικών για τη δημόσια πολιτική υγείας

Από το πρώτο ήδη κεφάλαιο έγινε σαφές ότι η υγεία είναι μια κατάσταση

πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία

ασθένειας. Παρ’ όλα αυτά οι υπάρχουσες ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων

στην κατάσταση της υγείας, ιδιαίτερα σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες

χώρες όπως και στο εσωτερικό των κρατών είναι δεδομένες και υπαρκτές

(WHO, 1978). Οι πολιτικές για την προαγωγή της υγείας μπορεί να

συνεισφέρουν με τις κατάλληλες ενέργειες, οι οποίες θα απευθύνονται στους

κοινωνικούς παράγοντες για την υγεία, σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο

(Wise, 2001, p. 69).

Η διαδικασία που επιτρέπει στα άτομα και στις κοινότητες να ελέγχουν

τους καθοριστικούς παράγοντες για την υγεία τους είναι μια πολιτική πράξη

(Breton & De Leeuw, 2010, p. 82. Wise, 2001). Για το λόγο αυτό είναι

αναγκαίο να αναπτυχθούν κοινές πολιτικές σε διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό και

τοπικό επίπεδο, ώστε να εξαλειφθούν οι ανισότητες στην υγεία, λαμβάνοντας

υπόψη ότι η πολιτική είναι μεν συνδεδεμένη με την κυβερνητική

δραστηριότητα αλλά υπάρχει και έξω από αυτήν και αναπτύσσεται τόσο σε

εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο (Green & Tones, 2010).

Σύμφωνα με τις Ewles & Simnett (2011, σ. 437) και τη Scriven (2010, p.

223), η πολιτική είναι μια ευρεία δήλωση των αρχών για το πώς να

προχωρήσουμε σε σχέση με ένα συγκεκριμένο θέμα και μπορεί να

αποτελείται από επίπεδα (διεθνές, εθνικό, τοπικό, επίπεδο οργανισμών).

Ο Jekins (1978, στο: Green & Tones, 2010, p. 153) ορίζει την πολιτική

ως

«ένα σύνολο αλληλένδετων αποφάσεων που λαμβάνονται από έναν πολιτικόπαράγοντα ή μια ομάδα παραγόντων για την επιλογή των στόχων και των μέσων για την επίτευξή τους εντός μια συγκεκριμένης κατάστασης. Αυτές οιαποφάσεις θα πρέπει, κατ’ αρχάς, να είναι στην αρμοδιότητα αυτών τωνφορέων προκειμένου να επιτευχθούν».

Ειδικότερα, σε ό, τι αφορά στην πολιτική για την υγεία ο Π.Ο.Υ. την ορίζει

ως εξής:



63

«Είναι μια επίσημη δήλωση ή διαδικασία μέσω των θεσμικών οργάνων(κυρίως της κυβέρνησης), η οποία θέτει τις προτεραιότητες και τιςπαραμέτρους προκειμένου να γίνει ανάληψη δράσης , ώστε νααντιμετωπιστούν οι ανάγκες για την υγεία, οι διαθέσιμοι πόροι και οι όποιεςάλλες πολιτικές πιέσεις (WHO, 1998a, p. 10)».

Η πολιτική υγείας θεσπίζεται μέσω της νομοθεσίας ή μέσω άλλων μορφών

λήψης αποφάσεων και ορίζει εκείνους τους κανόνες και τα κίνητρα που

καθιστούν δυνατή την παροχή υπηρεσιών υγείας και προγραμμάτων καθώς

και την πρόσβαση σε αυτά (WHO, 1998a, p.11). Ο Π.Ο.Υ. (1998a, p.11)

διακρίνει την πολιτική για την υγεία (health policy) από την δημόσια πολιτική

για την υγεία, της οποίας το πρωταρχικό μέλημα είναι οι υπηρεσίες υγείας και

τα προγράμματα.

Η δημόσια πολιτική για την υγεία είναι μια ιδεαλιστική αντίληψη, στην

οποία απαιτείται «διατομεακή» δράση, προκειμένου να αναλυθούν

πολύπλοκα ζητήματα και να υπάρξει εξισορρόπηση των αντικρουόμενων

συμφερόντων σε ένα ευρύ φάσμα προβληματισμού (Draper, 1987, p. 217). Η

δημόσια πολιτική για την υγεία οφείλει να διασφαλίσει ότι το περιβάλλον δεν

βλάπτει την υγεία και προβάλλεται σαν μια μηχανή που θα αντιμετωπίσει τις

διαρθρωτικές και περιβαλλοντικές απειλές και ταυτόχρονα θα προστατεύσει

και θα προωθήσει τις κατάλληλες επιλογές καταργώντας τους περιορισμούς

δράσης (Green & Tones, 2010). Στόχος της δημόσιας πολιτικής για την υγεία

είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμβολή των κυβερνήσεων σε όλους τους

τομείς, προκειμένου να υπάρξει ανάπτυξη στην υγεία, ενώ – ταυτόχρονα –

αναγνωρίζονται οι συμβιβασμοί που γίνονται και αποτελούν αναπόφευκτο και

απαραίτητο μέρος της διαδικασίας χάραξης πολιτικής (Draper, 1987, p. 217).

Η προαγωγή υγείας είναι ένα πολιτικό εγχείρημα, που όχι μόνοχρηματοδοτείται από την κυβέρνηση αλλά και η φύση των δραστηριοτήτων

της προτείνει αλλαγές στην εξουσία παρ’ όλο που οι πολιτικές της

συζητούνται σπάνια (Signal, 1998, p. 257). Η Signal (1998) εξετάζει τις

πολιτικές για την προαγωγή υγείας παρουσιάζοντας τρεις (3) πολιτικές

προσεγγίσεις: α) τον πλουραλισμό στο μικρο-επίπεδο, β) τη νέα θεσμική

προσέγγιση (new institutionalism) στο μεσο-επίπεδο και γ) τη νεο- μαρξιστική

προσέγγιση στο μακρο-επίπεδο.



64

Σύμφωνα με τη Signal (1998, pp. 258-259), ο πλουραλισμός εντάσσεται

στο μικρο-επίπεδο και εξηγεί την επιρροή των ατόμων ή των ομάδων πάνω

στην πολιτική διαδικασία. Η θεωρία αυτή βασίζεται σε μια συναινετική άποψη

της κοινωνίας και υποστηρίζει ότι η άσκηση πίεσης από ομάδες πίεσης προς

την κυβέρνηση έχει ως αποτέλεσμα τη δημοκρατική λειτουργία του κράτους

και την ικανοποίηση των αναγκών των πολιτών του. Οι ομάδες πίεσης

ενδέχεται να είναι το κλειδί στην ανάπτυξη της προαγωγής υγείας, είτε

υποστηρίζουν τις πολιτικές είτε όχι, και αποτελούνται από τους επαγγελματίες

της δημόσιας υγείας, όπως είναι τα άτομα που προάγουν την υγεία, οι

εκπαιδευτικοί στον τομέα της υγείας, οι νοσηλεύτριες και οι γιατροί. Αυτοί που

προάγουν την υγεία, είτε είναι κυβερνητικές υπηρεσίες είτε ιδιωτικά ιδρύματα,

μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή.

Η νέα θεσμική προσέγγιση (Signal 1998, pp. 259-260), η οποία

εντάσσεται στο μεσο-επίπεδο, εξετάζει την επίδραση των πολιτικών δομών

πάνω στην πολιτική διαδικασία και στα αποτελέσματα. Η θεωρία αυτή

επικεντρώνεται σε θέματα τα οποία είναι απαραίτητα για το σχεδιασμό

χάραξης πολιτικής, όπως είναι οι οργανωτικές δομές, οι τυπικοί κανόνες

λειτουργίας, η διαδικασία που απαιτείται και οι ιδέες που αναδύονται μέσααπό αυτούς τους θεσμούς. Οι ειδικοί για την προαγωγή της υγείας χρειάζεται

να είναι ενήμεροι για τα θέματα που πραγματεύεται η νέα θεσμική προσέγγιση

ώστε να δημιουργήσουν το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για την προαγωγή της

υγείας.

Η νέο-μαρξιστική προσέγγιση (Signal 1998, p. 260) εντάσσεται στο

μακρο-επίπεδο. Η θεωρία αυτή επιτρέπει να τοποθετηθεί η προαγωγή υγείας

μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο. Η Signal αναφέρεται

σε δύο προοπτικές που ισχύουν: α) η λειτουργική-ταξική προοπτική (the

functional class perspective) και β) την πολιτική-ταξική προοπτική (the

political class perspective). Η λειτουργική-ταξική προοπτική εξετάζει τη δομή

του κράτους, εμπεριέχοντας τις στρατηγικές συσσώρευσης του κεφαλαίου και

τα στρατηγικά μέσα με τα οποία αυτή προάγεται. Δίδεται έμφαση στην

ανάπτυξη πολιτικών για την προαγωγή υγείας μέσα στο ευρύτερο οικονομικό

και πολιτικό πλαίσιο. Από την άλλη μεριά, η πολιτική-ταξική προοπτικήεξετάζει την ικανότητα των οργανισμών να κινητοποιήσουν τις ενέργειες των



65

ανθρώπων με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να μετατραπούν σε συλλογική δράση

(Wolfe, 1989, στο: Signal, 1998, p. 260). Η προοπτική αυτή απαιτεί την

υποστήριξη του συνδικαλιστικού κινήματος και των πολιτικών κομμάτων τόσο

στις κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης όσο και στις

πολιτικές για την προαγωγή της υγείας. Δεδομένης της δυναμικότητας του

όρου «προαγωγή υγείας» οι επαγγελματίες της υγείας θα πρέπει να

υποστηρίζουν την αξία της και να κερδίσουν την υποστήριξη των

προαναφερθέντων ομάδων.

Τα άτομα που προάγουν την υγεία μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές

και τις πρακτικές που επιδρούν στην υγεία (Green & Tones, 2010. Ewles &

Simnett, 2011. Scriven, 2010). Προκειμένου ένας επαγγελματίας προαγωγής

υγείας να μπορέσει να ασκήσει επιρροή στις πολιτικές και στις πρακτικές

πρέπει να κατανοήσει τον τρόπο που κατανέμεται η δύναμη μεταξύ των

ατόμων σε μια ομάδα (π.χ. συνάδελφοι) καθώς και σε εκείνα τα άτομα που

κατέχουν μεγάλες θέσεις με μεγάλη εξουσία ή επιρροή (Ewles & Simnett,

2011, σσ. 69, 437. Scriven, 2010, pp. 25, 223). Παρ’ όλα αυτά η δυνατότητα

των οργανισμών και των μεμονωμένων ατόμων να επηρεάσουν τις πολιτικές

εξαρτάται από τη δομή του κράτους (Green & Tones, 2010). Σύμφωνα μετους Green & Tones (2010), τα άτομα ασκούν μικρή επιρροή στις πολιτικές

και είναι πιθανότερο να ακουστούν μέσα από την συμμετοχή τους σε κάποιο

οργανισμό.

Σύμφωνα με τους Green & Tones (2010), η δραστηριότητα των ατόμων

που κατέχουν λιγότερο ισχυρές θέσεις μπορεί να περιγραφεί με τον όρο

συνηγορία «advocacy». Οι Green & Tones (2010) αναφέρουν ότι η δημόσια

πολιτική συνδέεται με το πολιτικό όραμα και την ηγεσία. Κατά συνέπεια, η

βελτίωση της επαγγελματικής προετοιμασίας των εκπαιδευτών της υγείας,

προκειμένου να αναλάβουν έναν υποστηρικτικό ρόλο, θεωρείται χρήσιμη

(Radius et al., 2009, p. 84). Η «συνηγορία» επισημάνθηκε σαν βασική

στρατηγική στον Χάρτη της Οττάβα (WHO, 1986) και η συνηγορία για την

υγεία (advocacy for health) ορίζεται από τον WHO (1998a, p. 5) ως

«ο συνδυασμός των ατομικών και κοινωνικών δράσεων που αποβλέπουν

στην απόκτηση πολιτικής δέσμευσης, πολιτικής υποστήριξης, κοινωνικής



66

αποδοχής και υποστήριξης συστημάτων για έναν συγκεκριμένο στόχο για τηνυγεία».

Η συνηγορία, ως στρατηγική της προαγωγής υγείας, θεωρείται ως μια

διαδικασία για να επιτευχθεί η αλλαγή στην κοινωνία (Wise, 2001, p. 70).

Από την άλλη μεριά, η πολιτική συνηγορία ενδιαφέρεται να δουλεύουν οι

οργανισμοί με τον τρόπο που αρμόζει στις περιστάσεις (Green & Tones,

2010, p. 278). Οι πολιτικοί συνήγοροι εφαρμόζουν τις πολιτικές για τη δημόσια

υγεία, προκειμένου να επιφέρουν αλλαγές στα συστήματα και να επηρεάσουν

τις πολιτικές αποφάσεις σχετικά με την κατανομή των κοινωνικών πόρων

(Wise, 2001, p. 70).

Συμπερασματικά, η δημόσια πολιτική για την υγεία είναι ένα πολιτικό

εγχείρημα που χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από την κυβέρνηση (Signal,

1998). Η δημόσια πολιτική για την υγεία είναι βασική έννοια της προαγωγής

υγείας και ένα μέσο προάσπισης του δικαιώματος του ατόμου στην υγεία,

δημιουργώντας ένα περιβάλλον που δεν θα απειλεί την υγεία, αλλά θα την

κάνει εύκολη επιλογή και θα ενθαρρύνει την συμμετοχή των κατοίκων (Green

& Tones, 2010, p. 295). Σύμφωνα με τον WHO (1988, p. 1), η δημόσια

πολιτική για την υγεία πρέπει να δημιουργήσει υποστηρικτικά περιβάλλοντα,

ώστε να ενεργοποιήσει τα άτομα στο να έχουν μια υγιή ζωή.

Διεθνείς πολιτικές για την υγεία

Στην ενότητα αυτοί παρουσιάζονται οι θέσεις και οι πολιτικές για την

προαγωγή υγείας των μεγαλύτερων οργανισμών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στόχος όλων των οργανισμών είναι ο καθένας ξεχωριστά να επηρεάσει τις

εθνικές πολιτικές για την προαγωγή υγείας.

Οι πολιτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας / World Health Organization

(Π.Ο.Υ. / WHO ) για την προαγωγή υγείας

Ο σημαντικός ρόλος που κατέχει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας World

Health Organization (Π.Ο.Υ./ WHO) στην καθοδήγηση τόσο της παγκόσμιας



67

όσο και της ευρωπαϊκής πολιτικής για την υγεία διαφαίνεται μέσα από τα

έγγραφά του (Green & Tones, 2010, p. 249. Ewles & Simnett, 2011, σ. 107.

Scriven, 2010, p. 46).

Ήδη το 1978, με τη Διακήρυξη της Alma Ata, ο Π.Ο.Υ. θέτει ως βασικό

στόχο των κυβερνήσεων, για τις επόμενες δεκαετίες την επίτευξη του

κατάλληλου επιπέδου υγείας για όλους τους κατοίκους του κόσμου μέχρι το

2000. Αυτό θα τούς επέτρεπε να έχουν κοινωνική και οικονομική παραγωγική

ζωή. Η θέση αυτή αποτελεί και την αρχή της κίνησης «Health for All », η οποία

μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά από κάθε κράτος, ανάλογα με τις

οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες αλλά και τις συνθήκες υγείας που

επικρατούν (WHO, 1998b, p. 132). Η κίνηση «Health for All 21» που αφορά

στον 21ο αιώνα, χτίζεται πάνω στα επιτεύγματα του παρελθόντος και οδηγεί

τις δράσεις και τις πολιτικές για την υγεία σε διεθνές, εθνικό και τοπικό

επίπεδο, θέτοντας παγκόσμιες προτεραιότητες και στόχους για τις δύο

πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα (WHO, 1998b, p. 132).

Οι στόχοι της κίνησης «Health for All 21» είναι οι εξής:

Αύξηση της διάρκειας ζωής και εξασφάλιση της ποιότητας ζωής για

όλους.

Ισότητα στην υγεία μεταξύ των χωρών αλλά και μέσα σε αυτές.

Καθολική πρόσβαση στα συστήματα υγείας και στις προσφερόμενες

παροχές (WHO, 1998b, p.135-136).

Οι στόχοι ορίστηκαν να πραγματοποιηθούν μέσα από την εφαρμογή δυο

πολιτικών:

καθιστώντας την υγεία βασική για την ανάπτυξη του ανθρώπου.

αναπτύσσοντας ένα βιώσιμο σύστημα υγείας, ικανό να συναντήσει τις

ανάγκες των ανθρώπων.

Η πρώτη πολιτική αφορά στο δικαίωμα που έχει το άτομο να διάγει

παραγωγικά σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, προσέγγιση που θέτει την

υγεία στο κέντρο της αναπτυξιακής πολιτικής. Προκειμένου να υλοποιηθεί η

πολιτική αυτή, απαιτούνται τέσσερεις (4) γραμμές δράσης. Η πρώτη έχει

σχέση με τη φτώχεια και απαιτεί την επίσπευση της ανθρώπινης και

οικονομικής ανάπτυξης τόσο σε δημόσιους όσο και σε ιδιωτικούς τομείς,

προκειμένου να προστατευθεί η κοινότητα και οι άνθρωποι αυτής από τη



68

φτώχεια. Ο τρόπος που μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτή η πολιτική είναι η

διεθνής υποστήριξη φτωχότερων χωρών μέσα από τη μείωση του χρέους και

την παροχή πίστωσης. Άλλες παρεμβάσεις μπορεί να γίνουν μέσα από την

καλύτερη εκπαίδευση των νέων και την παροχή ενός καλά δομημένου

συστήματος υγείας. Επίσης, η συνεργασία των συστημάτων υγείας με τομείς,

όπως είναι η γεωργία, το εμπόριο, η οικονομία, τα τρόφιμα, η εκπαίδευση και

η βιομηχανία, κρίνεται απαραίτητη για τη μείωση της φτώχειας (WHO, 1998b,

pp. 136-137).

Η δεύτερη αναφέρεται στην προαγωγή υγείας σε όλα τα επίπεδα. Τα

άτομα, οι οικογένειες και οι κοινότητες πρέπει να έχουν τη γνώση και τις

ικανότητες ώστε να είναι υγιείς. Η προαγωγή υγείας προσαρμόζεται στο

κοινωνικό, πολιτισμικό, πολιτικό, νομικό και πνευματικό επίπεδο, μέσα στο

οποίο τα άτομα ζουν και εργάζονται, δρουν και μαθαίνουν. Η κοινωνική

δράση μπορεί να προστατεύσει τους νέους από τη βία και την κατάχρηση

ουσιών. Επιπροσθέτως, η κοινωνική δράση μπορεί να δημιουργήσει ένα

σχολικό περιβάλλον που να υποστηρίζει τη μάθηση, την καλή υγεία και την

προσωπική ανάπτυξη. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, επίσης, μπορεί να

διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στη διάδοση των πληροφοριών για την υγεία

και να υποστηρίξουν την υγεία και τις πρακτικές της ακόμα και μεταξύ των πιο

απομακρυσμένων κοινοτήτων ή μεμονωμένων οικογενειών. (WHO, 1998b, p.

137)

Η τρίτη γραμμή δράσης αναφέρεται στην ευθυγράμμιση των τομεακών

πολιτικών για την υγεία. Οι κυβερνήσεις ασκούν πολιτικές που επηρεάζουν

την υγεία έμμεσα ή άμεσα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η ανάγκη

ευθυγράμμισης ώστε να μεγιστοποιηθούν οι ευκαιρίες για προαγωγή και

προστασία της υγείας. Όσον αφορά σε αυτούς που προάγουν την υγεία

πρέπει να έχουν τη θέληση να διαπραγματευθούν με όλους τους

κυβερνητικούς τομείς προκειμένου να δημιουργηθούν αμοιβαίες πολιτικές.

Πολιτικές για την γεωργία, ενεργειακές πολιτικές αλλά και εθνικές πολιτικές

μπορούν να βελτιώσουν την υγεία του ατόμου. (WHO, 1998b, pp. 137-138)

Τέλος, η τέταρτη γραμμή δράσης περιλαμβάνει την υγεία και τη συμβολή

της στην αειφόρο ανάπτυξη. Τα θέματα υγείας πρέπει να έχουν

προτεραιότητα σε σχέδια αειφόρου ανάπτυξης. Οι επόμενες γενεές θα

επωφεληθούν από δράσεις που αποτρέπουν τη σοβαρή υποβάθμιση του



69

περιβάλλοντος. Οι περιβαλλοντικές αλλαγές θα έχουν επιπτώσεις στην υγεία ,

οπότε πρέπει να μετρηθούν και να αξιολογηθούν προκειμένου να υπάρξει

πρόοδος στην αειφόρο ανάπτυξη (WHO, 1998b, p. 138).

Η δεύτερη πολιτική ( Αναπτύσσοντας ένα βιώσιμο σύστημα υγείας, ικανό

να συναντήσει τις ανάγκες των ανθρώπων), στην οποία βασίζονται οι στόχοι

της κίνησης «Health For All21» για τον 21ο Αιώνα, αναφέρεται στην ανάπτυξη

ενός βιώσιμου συστήματος υγείας που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των

ανθρώπων. Τα συστήματα υγείας πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες

υγείας και στις κοινωνικές ανάγκες των ατόμων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής

τους. Οι δράσεις για καλή υγεία ξεκινούν από το σπίτι. Οι υπηρεσίες υγείας θα

πρέπει να συμπληρώνουν τις δράσεις των ατόμων τόσο σε μεμονωμένο

επίπεδο όσο και σε οικογενειακό προάγοντας υγιή τρόπο ζωής και

παρέχοντας πληροφορίες και πρόσβαση σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη,

υποστηρίζοντας δημόσιες λειτουργίες υγείας. Με βάση την πρωτοβάθμια

φροντίδα υγείας, τα συστήματα υγείας πρέπει να βασίζονται στην κοινότητα

και να είναι προληπτικά, προωθητικά, θεραπευτικά και με στοιχεία

αποκατάστασης, συνεχώς διαθέσιμα, επαρκώς χρηματοδοτούμενα, στενά

συνδεδεμένα με όλα τα επίπεδα κοινωνικών και περιβαλλοντολογικών

υπηρεσιών και να ενσωματώνονται σε ένα ευρύτερο μηχανισμό παραπομπής.

Ένα βιώσιμο σύστημα υγείας ενθαρρύνει ενεργά τη συμμετοχή της κοινότητας

στην ανάπτυξη πολιτικής.

Ένα σύστημα υγείας, για να καταστεί βιώσιμο, θα πρέπει να

χαρακτηρίζεται από κάποιες βασικές λειτουργίες οι οποίες περιγράφονται

παρακάτω (WHO, 1998b, pp. 138-139):

Πρόληψη και έλεγχος της ασθένειας και προστασία της υγείας. Η

πρόληψη και ο έλεγχος της ασθένειας και η προστασία της υγείας λειτουργούν

προς όφελος όλων των ατόμων. Σύμφωνα με αυτή τη λειτουργία, οι

υπηρεσίες υγείας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αποκεντρωμένες. Είναι

ανάγκη να προστατευθεί η υγεία των εργαζόμενων και να προαχθεί η

ασφάλειά τους, ώστε να καλύπτονται όλες οι συνθήκες εργασίας.

Προώθηση νομοθεσίας και κανόνων για τη στήριξη ενός βιώσιμου

συστήματος υγείας. Οι νόμοι πρέπει να θέτουν τις βάσεις για συλλογική

δράση για την υγεία, να προστατεύουν τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες από



70

δυσμενείς οικονομικές καταστάσεις, και να ορίζουν τα όρια μεταξύ της

κυβέρνησης και των εταίρων. Από τη μεριά τους τα υπουργεία υγείας και οι

αρμόδιοι φορείς είναι υπεύθυνοι προκειμένου να αναπτύσσουν πολιτικές

προτεραιότητες που εκφράζουν τις ανάγκες των ανθρώπων. Η νομοθεσία

που προάγει την υγεία εμπεριέχει μέτρα σχετικά με το περιβάλλον, την

ασφάλεια των τροφίμων, την απαγόρευση της διαφήμισης του καπνού, την

προστασία του καταναλωτή, τα δικαιώματα στην φροντίδα υγείας των

ανθρώπων. Επίσης, η νομοθεσία είναι απαραίτητη προκειμένου να βοηθήσει

στον έλεγχο της βίας, να απαγορεύει τη δημιουργία περιβαλλοντικών

κινδύνων, να διασφαλίζει την τήρηση των ηθικών πρακτικών στην ιατρική

περίθαλψη και έρευνα, να παράσχει ένα κανονιστικό πλαίσιο για τον ιδιωτικό

τομέα της υγείας και διατομεακή δράση για την υγεία.

Ανάπτυξη πληροφοριακών συστημάτων υγείας και διασφάλιση της

ενεργού επιτήρησης. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός βιώσιμου

συστήματος υγείας είναι η ενεργός επιτήρηση και παρακολούθηση αυτού. Τα

άτομα που είναι υπεύθυνα για την επιτήρηση, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε

εθνικό και τοπικό επίπεδο, είναι αυτά που μπορούν να ειδοποιήσουν το κοινό

για επικείμενη απειλή για την υγεία.

Προβολή της επιστήμης και της τεχνολογίας. Η ραγδαία εξέλιξη της

επιστήμης τις τελευταίες δεκαετίες θα επιτρέψει στις φτωχότερες χώρες να

αναπτυχθούν τεχνολογικά και να επωφεληθούν από τις εμπειρίες των άλλων

χωρών. Αξιολογώντας και προάγοντας νέες τεχνολογίες για την υγεία πρέπει

να λαμβάνεται υπόψη η ικανότητα συνεισφοράς στην ποιότητα ζωής και

υγείας, η πιθανότητα εξασφάλισης ισότητας, ο σεβασμός στην αυτονομία του

ατόμου, ο βαθμός προσοχής στους καθοριστικούς παράγοντες για την υγεία.

Χτίσιμο και διατήρηση των ανθρωπίνων πόρων για την υγεία. Ο

σχεδιασμός των ανθρωπίνων πόρων πρέπει να αναγνωρίζει την ανάγκη να

εξετάζονται οι αλλαγές στις παροχές υγειονομικής περίθαλψης όπου

πλαισιώνονται με ένα διεπιστημονικό και συνεργατικό τρόπο. Στον τομέα

υγείας πρέπει να αναπτυχθούν εθνικές πολιτικές που συμβάλλουν στην

αυτάρκεια και στην ανάπτυξη των ανθρωπίνων πόρων. Οι παγκόσμιες και

περιφερειακές πολιτικές πρέπει να αντιμετωπίζουν ευρύτερα ζητήματα

ανθρωπίνων πόρων, όπως η διακρατική κυκλοφορία των επαγγελμάτων



71

υγείας, η παροχή κατάρτισης, η ανάγκη για διεθνή εναρμόνιση της

εκπαίδευσης και της παροχής υπηρεσιών και η χρήση κατάλληλων

ρυθμίσεων, οικονομικών μηχανισμών, ώστε να διατηρηθεί και να ενισχυθεί η

εθνική ικανότητα.

Εξασφάλιση επαρκούς και βιώσιμης χρηματοδότησης. Σε πολλές φτωχές

χώρες απαιτείται η χρηματοδότηση από κοινοτικούς πόρους και διεθνείς

δωρεές, προκειμένου να υποστηριχτούν βασικές λειτουργίες των συστημάτων

υγείας. Σε χώρες μεσαίου εισοδήματος, όπου ένα μεγάλο μερίδιο της

χρηματοδότησης προέρχεται από μια προπληρωμένη πηγή εσόδων,

βελτιώνονται οι πιθανότητες για την επίτευξη ενός δικαίου και

αποτελεσματικού συστήματος υγείας. Σε χώρες μεγάλου εισοδήματος, η

αύξηση του κόστους υγειονομικής περίθαλψης δεν μπορεί να αποφέρει οφέλη

για την υγεία. Παρ’ όλα αυτά, η μετατόπιση των δαπανών υγειονομικής

περίθαλψης από τον δημόσιο τομέα στα άτομα και στις οικογένειες πρέπει να

γίνει με προσοχή.

Προκειμένου να εφαρμοστούν με επιτυχία, οι πολιτικές του προγράμματος

«Health for All 21», που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα, ο Π.Ο.Υ. θέτει κάποιες

προϋποθέσεις, τις ακόλουθες (WHO, 1998b, pp. 139-141):

Ενίσχυση της ικανότητας για την χάραξη πολιτικής. Κάθε χώρα επιλέγει

τον καλύτερο συνδυασμό πολιτικών, προκειμένου να επιτευχθεί το

πρόγραμμα σύμφωνα με τις εθνικές ανάγκες, τις δυνατότητες και τις

προτεραιότητες. Οι κυβερνήσεις χρειάζεται να αναπτύξουν ισχυρές πολιτικές

προκειμένου να αντιμετωπίσουν πληθώρα προκλήσεων στον τομέα της

υγείας.

Καλή διακυβέρνηση. Οι εθνικές κυβερνήσεις υποχρεούνται να

εξασφαλίσουν ότι η υγεία θα γίνει αντικείμενο εξέτασης ώστε να αναπτυχθεί

δημόσια πολιτική. Από την άλλη, η διεθνής πολιτική πρέπει να έχει μια

ευρύτερη βάση με έμφαση κυρίως στη διεθνή ασφάλεια για την υγεία και στη

συμβολή στη βιώσιμη ειρήνη. Η εξωτερική πολιτική πρέπει να περιλαμβάνει

προσεγγίσεις της δημόσιας υγείας, που αφορούν στην πρόληψη των

ασθενειών και στην προαγωγή της υγείας. Οι τοπικές κυβερνήσεις είναι

σημαντικό να βεβαιωθούν ότι οι πολιτικές και οι δράσεις τους στοχεύουν στο

επίπεδο, όπου θα επιτύχουν το μεγαλύτερο όφελος για την υγεία.



72

Καθορισμός προτεραιοτήτων για δράση. Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες

στρατηγικές προκειμένου να βελτιωθεί η υγεία, αλλά οι πόροι είναι

περιορισμένοι. Για το λόγο αυτό οι κυβερνήσεις πρέπει να θέτουν

προτεραιότητες.

Εταιρικές σχέσεις για την υγεία. Οι εταιρικές σχέσεις είναι χρήσιμες μεταξύ

των πολλαπλών επιπέδων και τομέων που σχετίζονται με την υγεία και είναι

βασικό στοιχείο για την εκτέλεση του προγράμματος «Health for All21». Οι

παραγωγικές εταιρικές σχέσεις ενεργοποιούν διαφορετικές ιδεολογίες,

κουλτούρες και ταλέντα συνδυασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να διεγείρουν την

φαντασία στην εργασία τους προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της υγείας.

Παγκόσμια δράση για την υποστήριξη του εθνικού συστήματος υγείας. Η

παγκόσμια δράση και η συνεργασία μεταξύ των χωρών θα βοηθήσει στο να

εξασφαλιστούν τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης για την υγεία όλων με δίκαιο

τρόπο ελαχιστοποιώντας τις απειλές για την υγεία. Η παγκόσμια δράση για τη

δημόσια υγεία συνίσταται στην ενεργητική παρακολούθηση, στη στήριξη της

έρευνας για τη φτώχεια και την υγεία και στην ανάπτυξη της παγκόσμιας

ηθικής, των επιστημονικών κανόνων και των προτύπων.

Αξιολόγηση και παρακολούθηση. Η αξιολόγηση διαδραματίζει σημαντικό

ρόλο στην ενίσχυση της πολιτικής διαδικασίας και συμβάλλει στην επιδίωξη

ενός επιτυχούς αποτελέσματος. Η διαδικασία της αξιολόγησης θα πρέπει να

εμπεριέχει τον καθορισμό και την ανάπτυξη των στόχων.

Στην εξέλιξη και ανάπτυξη όλων αυτών των πολιτικών διαδικασιών που

παρουσιάστηκαν, ο Π.Ο.Υ. παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Παρέχει

παγκόσμια ηγεσία για την επίτευξη του προγράμματος «Health for All».

Στόχος του Π.Ο.Υ. είναι η προαγωγή μιας συνεργατικής δράσης για την υγεία

μεταξύ όλων των χωρών. Ο στόχος αυτός υλοποιείται αρχικά μέσα από τον

Χάρτη της Οττάβα (WHO, 1986) όπου χτίζεται μια υγιής δημόσια πολιτική.

Σύμφωνα με το Χάρτη αυτό, η προαγωγή υγείας υπερβαίνει τη φροντίδα

υγείας, βάζοντας την υγεία στην πολιτική ατζέντα όλων των τομέων, σε όλα

τα επίπεδα. Ενημερώνει τους φορείς χάραξης πολιτικής για τις συνέπειες που

οι δικές τους αποφάσεις έχουν στην υγεία, ώστε να αναλάβουν τις ευθύνες

τους.



73

Η πολιτική για την προαγωγή υγείας συνδυάζει διάφορες

συμπληρωματικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένων της νομοθεσίας, των

φορολογικών μέτρων και των οργανωτικών αλλαγών. Η κοινή δράση

συμβάλλει στην υγεία, στο εισόδημα και στις κοινωνικές πολιτικές που

ενθαρρύνουν τη μεγαλύτερη ισότητα. Επίσης, συνεισφέρει στη διασφάλιση

ασφαλέστερων και υγιεινότερων αγαθών και υπηρεσιών καθώς και σε πιο

καθαρό και ευχάριστο περιβάλλον.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1988, στη 2η Διεθνή Συνδιάσκεψη για την

Προαγωγή Υγείας που έγινε στην Αδελαΐδα (WHO, 1988), η δημόσια πολιτική

για την υγεία (healthy public policy) αποτελεί βασικό θέμα. Αναφέρεται

συγκεκριμένα: «Η δημόσια πολιτική για την υγεία χαρακτηρίζεται από σαφή

ανησυχία για την υγεία και την ισότητα σε όλους τους τομείς της πολιτικής και

από υπευθυνότητα για τις επιπτώσεις στην υγεία» (WHO, 1988, p.1). Στόχος

της πολιτικής για την υγεία είναι να δημιουργηθούν περιβάλλοντα

υποστηρικτικά για τους ανθρώπους, οδηγώντας τους σε υγιή ζωή. Μια τέτοια

πολιτική κάνει τις επιλογές για την υγεία εφικτές ή και ευκολότερες για τους

κατοίκους. Προκειμένου να επιδιωχθούν υγιείς δημόσιες πολιτικές, οι

κυβερνητικοί τομείς που ασχολούνται με τη γεωργία, το εμπόριο, την

εκπαίδευση, τη βιομηχανία και την επικοινωνία πρέπει να λάβουν υπόψη

τους, όταν κάνουν πολιτική, ότι η υγεία είναι ένας βασικός παράγοντας και

πρέπει να δίνεται η δέουσα βαρύτητα στις οικονομικές εκτιμήσεις.

Στις συστάσεις που έγιναν στην Αδελαΐδα της Αυστραλίας (WHO, 1988)

τονίζεται το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην υγεία και η ανάγκη οι

κυβερνήσεις να επενδύσουν πόρους στη δημόσια πολιτική για την υγεία και

την προαγωγή της υγείας, προκειμένου να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν

την κατάσταση της υγείας όλων των κατοίκων. Εξάλλου, οι ανισότητες στην

υγεία προέρχονται από τις ανισότητες στην κοινωνία. Προκειμένου να μειωθεί

το κενό που υπάρχει, χρειάζεται μια πολιτική που θα βελτιώνει την πρόσβαση

στα αγαθά και στις υπηρεσίες και θα δημιουργεί ένα υποστηρικτικό

περιβάλλον. Μια τέτοια πολιτική θέτει υψηλή προτεραιότητα για τις μη

προνομιούχες και ευάλωτες ομάδες. Επίσης, μια υγιής δημόσια πολιτική

αναγνωρίζει τη μοναδικότητα των πολιτισμών, τις εθνοτικές μειονότητες και

τους μετανάστες, με αποτέλεσμα η ισότητα στις υπηρεσίες υγείας και

φροντίδας υγείας να είναι ζωτικής σημασίας. Κλείνοντας, η 2η Διεθνής



74

Συνδιάσκεψη αναφέρει ότι οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν υποχρέωση να

συνειδητοποιήσουν ότι οι δικές τους πολιτικές έχουν θετική επίπτωση στην

υγεία των αναπτυσσόμενων εθνών.

Δέκα περίπου χρόνια αργότερα, το 1997, στην Τζακάρτα τονίζεται η

σπουδαιότητα της πολυτομεακότητας και των εταιρικών σχέσεων που

λειτουργούν σε συνδυασμό με τη δέσμευση για μια υγιή δημόσια πολιτική

(WHO,1997. Green& Τones 2010). Οι φορείς λήψης αποφάσεων οφείλουν να

δεσμευθούν ότι θα έχουν κοινωνική ευθύνη (WHO, 1997, p.3). Τόσο οι

δημόσιοι όσο και οι ιδιωτικοί τομείς που προάγουν την υγεία πρέπει να

υιοθετήσουν πολιτικές και πρακτικές ως ακολούθως:

Να αποφεύγεται η βλάβη της υγείας των ατόμων.

Να προστατεύεται το περιβάλλον και να διασφαλίζονται οι βιώσιμες

χρήσεις των πηγών.

Να περιορίζεται η παραγωγή και το εμπόριο επικίνδυνων προϊόντων και

ουσιών, όπως είναι ο καπνός και οι εξοπλισμοί, και να αποθαρρύνονται οι

ανθυγιεινές πρακτικές προώθησης των προϊόντων.

Να προστατεύονται τα άτομα στο χώρο της εργασίας τους.

Να λαμβάνονται υπόψη οι εκτιμήσεις για την υγεία ως αναπόσπαστο

μέρος της αναπτυξιακής πολιτικής (WHO, 1997, p.3).

Τo 2000, στο Μεξικό, πραγματοποιείται υπό την εποπτεία του Π.Ο.Υ. το

5ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την προαγωγή υγείας, όπου αναγνωρίζεται η

ευθύνη των κυβερνήσεων για την υγεία και η κοινωνική ανάπτυξη (WHO,

2000). Ένα βασικό θέμα του Συνέδριου στο Μεξικό ήταν η ανάγκη να

εξασφαλιστούν επαρκείς επενδύσεις για την υγεία και να διευκολυνθούν οι

κατάλληλες υποδομές για την προαγωγή της υγείας (WHO, 2000, p. 21). Η

επίτευξη αυτών απαιτούσε τα εξής:

Δημοκρατική διαδικασία που δίνει έμφαση στην αποκέντρωση της

εξουσίας, στους πόρους και στις ευθύνες για την υγεία.

Συνεχή κοινωνικό και πολιτικό ακτιβισμό, ο οποίος απαιτείται για να

επηρεάσει τις κυβερνητικές πολιτικές και να ενισχύσει τις δυνάμεις και τις

ευθύνες των κοινοτήτων να καθορίσουν την υγεία τους.

Εφαρμογή ενός συστήματος προσανατολισμένου στη δικαιοσύνη

εκτιμώντας τις επιπτώσεις για την υγεία.



75

Αναπροσανατολισμό των υπηρεσιών της υγείας προς την κατεύθυνση της

προαγωγής υγείας και της πρωτογενούς πρόληψης, με στόχο να

επιτευχθεί μεγαλύτερη ισότητα στην υγεία.

Να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτικών, των φορέων λήψηςαποφάσεων, των ερευνητών και των επαγγελματιών. Αυτό θα βοηθήσει

ώστε να διασφαλιστούν οι δράσεις προαγωγής υγείας και να

ανταποκρίνονται στις επικρατούσες πολιτικές και επιστημονικές εξελίξεις

και να καταστούν η υγεία και η προαγωγή υγείας έννοιες ευρέως

κατανοητές.

Τα σχέδια και οι δομές που ενισχύουν τις υπάρχουσες ικανότητες για την

υλοποίηση στρατηγικών για την προαγωγή της υγείας υποστηρίζουν

συνεργασίες μεταξύ διαφορετικών επιπέδων (διεθνές, εθνικό, τοπικό).

Αυτές οι δομές μπορεί να υποστηριχθούν από κυβερνητικούς, μη

κυβερνητικούς και ιδιωτικούς τομείς (WHO 2000, p.21-22).

Στο Χάρτη της Μπανγκόγκ (WHO, 2005a) προβάλλεται η ευθύνη των

κυβερνήσεων σε σχέση με την προαγωγή υγείας, ώστε να διασφαλιστεί σε

όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης ότι οι συνέπειες στην υγεία από τις πολιτικές

και τις νομοθεσίες θα είναι ρητά διατυπωμένες, όπως είναι η ισότητα και η

εκτίμηση των επιπτώσεων για την υγεία. Επίσης, αναφέρεται η ανάγκη να

ιδρυθεί ένας παγκόσμιος μηχανισμός παγκόσμιας διακυβέρνησης για την

υγεία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν βλαβερές συνέπειες από το εμπόριο,

τα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις στρατηγικές μάρκετινγκ (WHO, 2005a, p.4).

Οι πολιτικές της Διεθνούς Ένωσης για την Προαγωγή της Υγείας και την

Εκπαίδευση (International Union for Health Promotion and Education, IUHPE)

Η Διεθνής Ένωση για την Προαγωγή της Υγείας και την Εκπαίδευση

(IUHPE) (http://www.iuhpe.org/) έχει διάρκεια ζωής πάνω από μισό αιώνα. Η

IUHPE είναι η μοναδική παγκόσμια ένωση που ασχολείται αποκλειστικά με

την προώθηση της προαγωγής της υγείας και της εκπαίδευσης. Είναι μια

ανεξάρτητη ένωση που αποτελείται από άτομα και οργανώσεις που

ασχολούνται με τη βελτίωση της υγείας και της ευεξίας των ανθρώπων μέσω

της εκπαίδευσης, της κοινοτικής δράσης και της ανάπτυξης υγιών δημόσιων

πολιτικών. Η IUHPE διοργανώνει τουλάχιστον μία φορά το χρόνο παγκόσμιες






76

συναντήσεις για την προαγωγή της υγείας, οι οποίες είναι ανοιχτές για όλα τα

άτομα που ενδιαφέρονται για αυτό το θέμα (IUHPE, 2008). Από το 2001 η

IUHPE έχει αρχίσει συνεργασίες με διεθνή περιοδικά, προκειμένου να

δημοσιεύει πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητές της. Η IUHPE Journal

Family περιλαμβάνει μια σειρά από επιστημονικά περιοδικά που καλύπτουν

διαφορετικά και αλληλοσυμπληρούμενα πεδία έρευνας για την προαγωγή της

υγείας όπως: το Global Health Promotion, το Critical Public Health, το Health

Promotion International, το Health Education Research, το International

Journal of Mental Health Promotion, το International Journal of Public Health.

Σύμφωνα με την IUHPE, οι ανισότητες στην υγεία αυξάνονται παράλληλα

με την αύξηση των ανισοτήτων στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση των

ανθρώπων, με αποτέλεσμα η κακή υγεία να επιβαρύνει κυρίως ασθενείς

οικονομικά πληθυσμούς. Όσον αφορά στην πρόσβαση στους πόρους, που

είναι απαραίτητοι για την υγεία, η κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια

δημιουργεί ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων σε

όλες τις χώρες.

Η αποστολή της IUHPE είναι η προώθηση της παγκόσμιας υγείας και

στόχος της η συμβολή της στην επίτευξη της ισότητας στον τομέα της υγείας

μεταξύ των χωρών και εντός αυτών. Προκειμένου να εκπληρωθεί η αποστολή

αυτή, έχει δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο, παγκόσμιο επαγγελματικό δίκτυο

ατόμων και ιδρυμάτων που ενθαρρύνει την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών,

γνώσεων και εμπειριών και αναπτύσσει συνεργασίες τόσο σε παγκόσμιο όσο

και σε περιφερειακό επίπεδο.

Η IUHPE (2007a) θέτει τρεις (3) βασικούς στόχους:

i. την υποστήριξη της υγείας,

ii. τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας,

iii. την οικοδόμηση ικανοτήτων,

Σύμφωνα με την IUHPE (2007a), οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν με τους

ακόλουθους τρόπους:

Τις υποστηρικτικές επενδύσεις στην προαγωγή της υγείας και την

εκπαίδευση από τις κυβερνήσεις, τους διακυβερνητικούς οργανισμούς, τιςμη κυβερνητικές οργανώσεις και τους ιδιωτικούς τομείς.



77

Την ανάληψη δραστηριοτήτων που θα συμβάλουν στην ανάπτυξη της

γνώσης και της πρακτικής, ώστε να διευρυνθεί το πεδίο της προαγωγής

υγείας και της εκπαίδευσης.

Τη διάδοση γνώσεων και πρακτικών εμπειριών σε θέματα προαγωγήςυγείας και εκπαίδευσης.

Τη παροχή μηχανισμών για την ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και γνώσεων

που προάγουν την υγεία.

Την δημιουργία ενός παγκόσμιου «forum» προκειμένου να υπάρξει

αμοιβαία υποστήριξη και επαγγελματική προαγωγή των μελών του.

Τη δημιουργία συμμαχιών και συνεργασιών ανάμεσα σε όλους τους

τομείς που θα βασίζονται σε συμπεφωνημένες αρχές δεοντολογίας,

αμοιβαίας κατανόησης και σεβασμού.

Την ενίσχυση της ικανότητας του οργανισμού προκειμένου να

εκπληρώσει την αποστολή του.

Ο σκοπός της IUHPE (2007a) είναι η εκπλήρωση της αποστολής και η

υλοποίηση των στόχων της. Για αυτούς τους λόγους, επιδιώκει τα ακόλουθα:

i. Να υποστηρίξει δράσεις που προάγουν την υγεία των ανθρώπων όλου

του κόσμου, με τους εξής τρόπους.

Μέσα από τη συλλογή και παρουσίαση στοιχείων της IUHPE που θα

αφορούν σε θέματα διεθνούς σημασίας.

Μέσα από τη διαβούλευση με κυβερνήσεις και οργανώσεις, με σκοπό

να εφαρμοστούν αποτελεσματικές πολιτικές για την προαγωγή της

υγείας.

Μέσα από τη παροχή βοήθειας σε χώρες ώστε να αναπτύξουν και να

βελτιώσουν τους εθνικούς θεσμούς τους σε θέματα προαγωγής και

αγωγής υγείας.

Μέσα από την ενημέρωση της κοινής γνώμης για θέματα που

αφορούν στην υγεία.

ii. Να βελτιώσει και να προωθήσει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα

των πρακτικών και των γνώσεων για την προαγωγή της υγείας και της

εκπαίδευσης. Η επιδίωξη αυτή θα πραγματοποιηθεί ως εξής:



78

Συμβάλλοντας στην επαγγελματική ανάπτυξη των επαγγελματιών για

την προαγωγής της υγείας και της εκπαίδευσης.

Συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της ποιότητας και της

αποτελεσματικότητας της προαγωγής υγείας και της εκπαίδευσης σεόλον τον κόσμο.

Συμβάλλοντας στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων με ιδιαίτερη έμφαση

στη διάδοση πληροφοριών σχετικά με τις αποτελεσματικές πρακτικές

σε όλον τον κόσμο.

iii. Να συμβάλει στην ανάπτυξη της ικανότητας των χωρών να προάγουν την

υγεία με τους εξής τρόπους:

Ενισχύοντας δίκτυα και ιδρύματα που ασχολούνται με την προαγωγή

της υγείας και την εκπαίδευση σε όλον τον κόσμο ή δημιουργώντας

νέα, όπου υπάρχει ανάγκη.

Αναπτύσσοντας συνεργασίες που επιτρέπουν στην IUHPE να αυξήσει

την ενεργό συμμετοχή τους στον τομέα της προαγωγής υγείας και της

εκπαίδευσης στη διεθνή σκηνή.

Διατηρώντας τις σχέσεις με άλλους διεθνείς οργανισμούς που

ασχολούνται με θέματα προαγωγής υγείας και εκπαίδευσης, όπως

είναι η UNESCO, ο WHO, η UNICEF κ.ά..

Το 2008, στο Κάιρο, η IUHPE δημοσιεύει το έγγραφό «By – Laws of

IUHPE », όπου συνοψίζει τις πολιτικές της θέσεις, με βάση το Σύνταγμά της

(IUHPE, 2007a), ως εξής:

Συλλογή και παρουσίαση στοιχείων που θα αφορούν σε θέματα διεθνούς

σημασίας.

Διαβούλευση με κυβερνήσεις και οργανισμούς, προκειμένου ναεφαρμοστούν αποτελεσματικές πολιτικές, στρατηγικές και δομές για την

προαγωγή της υγείας.

Παροχή βοήθειας σε χώρες για την ανάπτυξη θεσμών για την προαγωγή

υγείας και εκπαίδευσης.

Ενημέρωση της κοινής γνώμης σε θέματα που αφορούν στην υγεία.

Σύμφωνα με τη IUHPE (2007b), σε πολλά μέρη του κόσμου οι στόχοι τηςπροαγωγής υγείας είναι ενσωματωμένοι στις εθνικές πολιτικές υγείας και



79

συγκεκριμένα στους στόχους και στις στρατηγικές τους. Υπάρχουν πολλά

παραδείγματα πολιτικών για την υγεία, που στόχο έχουν τη μείωση των

ασθενειών. Μια ολοκληρωμένη όμως εθνική πολιτική που μπορεί να

ενσωματώνει δράσεις βελτίωσης της υγείας, των κοινωνικών και οικονομικών

συνθηκών σε όλους τους τομείς θεωρείται σπάνια (IUHPE, 2007b, p. 3).

Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για διεθνή δράση, διότι οι εθνικές πολιτικές έχουν

μικρή επίδραση στην υγεία, εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, του εμπορίου και

του καταναλωτισμού (IUHPE, 2007b, p. 4).

Επίσης, ολοκληρωμένα προγράμματα προαγωγής υγείας, που

χρησιμοποιούν ποικιλία παρεμβάσεων στα άτομα και το περιβάλλον τους,

επιτυχημένα κυρίως σε σχολεία και εργασιακούς χώρους, παρέχουν μοντέλα

καλής πρακτικής στην παροχή ολοκληρωμένων παρεμβάσεων (IUHPE,

2007b, p. 4). Από την άλλη, οι ειδικοί για την προαγωγή υγείας παρέχουν

εκπαίδευση και κατάρτιση στους εργαζόμενους της υγειονομικής περίθαλψης,

ώστε να προαχθεί η υγεία στα νοσοκομεία και στην πρωτοβάθμια φροντίδα

υγείας (IUHPE, 2007b, p. 4).

Σύμφωνα με την IUHPE (2007b), η ενδυνάμωση των ατόμων και των

κοινοτήτων αποτελεί θεμελιώδη αρχή για την προαγωγή υγείας. Σύμφωνα με

το ίδιο έγγραφο, η ενδυνάμωση είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την

βελτίωση της υγείας και στόχος μιας υγιούς δημόσιας πολιτικής. Οι

στρατηγικές προαγωγής υγείας που ενισχύουν τη δράση της κοινότητας και

συμμετέχουν στο σχεδιασμό, στη χάραξη πολιτικής, στην παράδοση και την

αξιολόγηση προγραμμάτων προαγωγής υγείας είναι ισχυρές και επιτυχημένες

σε όλο τον κόσμο (IUHPE, 2007b, p. 6). Η κοινωνία των

πολιτών επηρεάζει σημαντικά την τοπική, εθνική και παγκόσμια πολιτική μέσα

από την ευαισθητοποίηση, την οργάνωση, την κινητοποίηση και την

επιλογή των αγαθών και των υπηρεσιών υγείας (IUHPE, 2007b, p. 6).

Η IUHPE, από το 2004 έως και το 2010, δημοσιεύει εκθέσεις

δραστηριοτήτων για τα πεπραγμένα της, όπως είναι αυτές που παρατίθενται

κατωτέρω:

IUHPE Activity Report 2004-2007

IUHPE Activity Report 2008



80



Όλες οι εκθέσεις αναφέρονται στις τοπικές και παγκόσμιες δραστηριότητες

της Ένωσης, στη συμμετοχή των μελών της καθώς και στα οικονομικά θέματακάθε έτους.

Αναφορικά με τους τομείς προτεραιότητας της IUHPE για την περίοδο

2011 – 2016, παρουσιάζονται τέσσερις (4) εξωτερικοί τομείς προτεραιότητας:

i. Κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες για την υγεία

ii. Προαγωγή της υγείας και αειφόρο ανάπτυξη

iii. Μη μεταδοτικές ασθένειες – Πρόληψη και Έλεγχος

iv. Συστήματα προαγωγής υγείας

Επίσης, παρουσιάζεται ένας κεντρικός άξονας που αφορά στην εσωτερική

λειτουργία του IUHPE. Σύμφωνα με την IUHPE, οι τομείς αυτοί πρέπει να

αντιμετωπιστούν σε σχέση με το συνολικό έργο της οργάνωσης, ώστε να είναι

επιτυχημένοι (IUHPE, χ.χ.ε., pp. 1-2).

Η ΙUHPE, συνεπώς, έχει αφιερωθεί στην ενίσχυση της γνώσης που είναιβασισμένη στην πολιτική για την προαγωγή της υγείας. Έχει δεσμευτεί να

εξετάσει τον αντίκτυπο των κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων της υγείας

και την αποτελεσματικότητα των δράσεων που λαμβάνονται σε παγκόσμιο,

εθνικό και τοπικό επίπεδο. Επίσης, η IUHPE ενδιαφέρεται για την ενίσχυση

του αξιώματος της προαγωγής της υγείας στις χώρες χαμηλού και μεσαίου

εισοδήματος προβάλλοντας την ως μια παγκόσμια στρατηγική. Με πολλαπλές

συνεργασίες, η IUHPE ενεργεί ως τεχνική υπηρεσία για την τεκμηρίωση και τη

διάδοση της γνώσης και την ενίσχυση της ικανότητας να αναλάβουν δράση

για την προαγωγή της υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.

(http://www.iuhpe.org/index.html?page=487&lang=en)

Οι πολιτικές της UNICEF για την προαγωγή της υγείας

Η UNICEF, η οποία είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στα παιδιά,

συνεργάζεται με κυβερνήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και με

http://www.iuhpe.org/index.html?page=487&lang=en




81

άλλες οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών (π.χ.: Ύπατη Αρμοστεία των

Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ύπατη Αρμοστεία των

Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, WHO κ.ά.) προκειμένου να παράσχει

υπηρεσίες, όπως είναι η βασική ιατρική περίθαλψη, η καλή διατροφή, η

βασική εκπαίδευση, τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης στις

αναπτυσσόμενες χώρες.

Η UNICEF ιδρύθηκε το έτος 1946 από τη Γενική Συνέλευση των

Ηνωμένων Εθνών με σκοπό να ανταποκριθεί στις επείγουσες ανάγκες των

παιδιών που προέκυψαν μετά το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Τον Οκτώβριο του

1953 η Οργάνωση (που τότε ήταν γνωστή ως Διεθνής Οργάνωση

Επείγουσας Βοήθειας για Παιδιά), ενσωματώθηκε μόνιμα στο σύστημα των

Ηνωμένων Εθνών και ο ρόλος της επεκτάθηκε για να ανταποκριθεί στις

μακροπρόθεσμες ανάγκες των φτωχών παιδιών των αναπτυσσόμενων

χωρών.

Το 1989 ψηφίστηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων

Εθνών η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Σύμβαση είναι μια

επαναστατική συμφωνία που καταλύει τα νομικά σύνορα του κόσμου για να

νομιμοποιήσει τις ανάγκες των παιδιών και προσφέρει την απαραίτητη νομική

και ηθική βάση στην καλή διαβίωσή τους. Η Σύμβαση, μετά από πολλά χρόνια

μελέτης, συζητήσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ των κυβερνήσεων, της

UNICEF και πολλών άλλων Οργανώσεων, επιβεβαιώνει ότι όλα τα παιδιά

έχουν δικαίωμα σε μια ζωή γεμάτη υγεία και παραγωγικότητα.

Η UNICEF είναι μια ημι-αυτόνομη Οργάνωση η οποία αποτελεί

αναπόσπαστο τμήμα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών με δικό της

όμως Εκτελεστικό Συμβούλιο. Το Συμβούλιο, που αποτελείται από 36 μέλη,

αποφασίζει για τις πολιτικές που η UNICEF θα ακολουθήσει, εξετάζει τα

προγράμματα και εγκρίνει τον προϋπολογισμό. Η γραμματεία της UNICEF,

που εδρεύει στη Νέα Υόρκη, εκτελεί τις εργασίες της με την αρωγή των

γραφείων της που λειτουργούν σήμερα σε 190 χώρες και περιοχές του

πλανήτη (βλ.: http://www.unicef.org/infobycountry/index.html).

Το Σεπτέμβρη του 1990 πραγματοποιήθηκε συνάντηση κορυφής για ταπαιδιά, στην οποία, τα κράτη-μέλη δεσμεύτηκαν στην υλοποίηση

http://www.unicef.org/infobycountry/index.html






82

συγκεκριμένων στόχων προς όφελος των παιδιών όλου του κόσμου. Το Μάιο

του 2002, δώδεκα χρόνια μετά, στη Νέα Υόρκη, στην Ειδική Σύνοδο του ΟΗΕ

για τα παιδιά, υιοθετήθηκε το Σχέδιο Δράσης: «Ένας κόσμος για τα παιδιά»,

όπου τα μέλη δεσμεύτηκαν να προωθήσουν και να προστατεύσουν τα

δικαιώματα των παιδιών. Στόχος ήταν η προώθηση της υγείας, η παροχή

ποιοτικής εκπαίδευσης, η προστασία των παιδιών από την κακομεταχείριση,

την εκμετάλλευση, τη βία καθώς και η καταπολέμηση του AIDS.

Το 2009, η επιτροπή της UNICEF, σε μια μελέτη περίπτωσης που

πραγματοποίησε για τα παιδιά της Νικαράγουας, παρουσίασε τις θέσεις της –

μεταξύ άλλων – και για τον τομέα της προαγωγής υγείας. Στην εν λόγω

μελέτη αναφέρεται πως, με πρωτοβουλία της UNICEF, το 1994, το Υπουργείο

Παιδείας και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Νικαράγουας

υπέγραψαν Συμφωνητικά Συνεργασίας για την προώθηση της Υγείας και της

Εκπαίδευσης σε Δημοτικά Σχολεία. Συγκεκριμένα η «Σύμβαση για τα

Δικαιώματα του Παιδιού» αναφέρεται στα άρθρα 24 και 27 ως ακολούθως

(UNICEF, 1992):

Άρθρο 24

1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να

απολαμβάνει το καλύτερο δυνατόν επίπεδο υγείας και να επωφελείται από τις

υπηρεσίες ιατρικής θεραπείας και αποκατάστασης αναπήρων. Τα

συμβαλλόμενα κράτη επιδιώκουν να διασφαλίσουν ότι κανένα παιδί δε θα

στερείται του δικαιώματος πρόσβασης στις υπηρεσίες αυτές.

2. Τα συμβαλλόμενα κράτη επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την πλήρη

εφαρμογή του παραπάνω δικαιώματος παίρνοντας τα κατάλληλα μέτρα με

τους εξής στόχους:

α) Να μειώσουν τη βρεφική και παιδική θνησιμότητα.

β) Να εξασφαλίσουν σε κάθε παιδί την απαραίτητη περίθαλψη.

γ) Να αγωνιστούν κατά της ασθένειας και της κακής διατροφής, λαμβάνοντας

υπόψη τους κινδύνους της μόλυνσης του φυσικού περιβάλλοντος.



83

δ) Να εξασφαλίσουν στις μητέρες κατάλληλη περίθαλψη πριν και μετά τον

τοκετό.

ε) Να μπορούν όλες οι ομάδες της κοινωνίας, ιδιαίτερα οι γονείς και τα παιδιά,

να ενημερώνονται για τα θέματα της υγείας και της διατροφής του παιδιού, για

τα πλεονεκτήματα του φυσικού θηλασμού, την υγιεινή και την καθαριότητα του

περιβάλλοντος και την πρόληψη των ατυχημάτων, και να βρίσκουν

υποστήριξη στη χρήση των παραπάνω βασικών γνώσεων.

στ) Να αναπτύξουν την προληπτική ιατρική φροντίδα, την καθοδήγηση των

γονέων, την εκπαίδευσή τους καθώς και τις υπηρεσίες του οικογενειακού

προγραμματισμού.

3. Τα συμβαλλόμενα κράτη παίρνουν όλα τα κατάλληλα και αποτελεσματικά

μέτρα για να καταργηθούν οι παραδοσιακές πρακτικές που βλάπτουν την

υγεία των παιδιών.

4. Τα συμβαλλόμενα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προωθήσουν

και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία, ώστε να επιτύχουν σταδιακά την

πλήρη πραγματοποίηση του δικαιώματος που αναγνωρίζεται στο παρόν

άρθρο. Εν όψει αυτού, λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη οι ανάγκες των υπό

ανάπτυξη χωρών.

Άρθρο 27

1. Τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα κάθε παιδιού για ένα

επίπεδο ζωής κατάλληλο, που να επιτρέπει τη σωματική, πνευματική, ψυχική,

ηθική και κοινωνική ανάπτυξή του.

2. Στους γονείς ή στα άλλα πρόσωπα που έχουν αναλάβει το παιδί ανήκει

κατά κύριο λόγο η ευθύνη της εξασφάλισης, μέσα στα όρια των δυνατοτήτων

τους και των οικονομικών μέσων τους, των απαραίτητων για την ανάπτυξη

του παιδιού συνθηκών ζωής.

3. Τα συμβαλλόμενα κράτη, σύμφωνα με τις εθνικές τους συνθήκες και στο

μέτρο των δυνατοτήτων τους, λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να

βοηθήσουν τους γονείς και τα άλλα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για τοπαιδί. Είναι επιφορτισμένοι με την ευθύνη να εφαρμόσουν το δικαίωμα αυτό



84

και να προσφέρουν, σε περίπτωση ανάγκης, υλική βοήθεια και προγράμματα

υποστήριξης, κυρίως σε σχέση με τη διατροφή, το ρουχισμό και την κατοικία.

4. Τα συμβαλλόμενα κράτη παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για να

εξασφαλίσουν την διατροφή του παιδιού από τους γονείς του ή από τα άλλα

πρόσωπα που έχουν την οικονομική ευθύνη γι' αυτό, είτε εντός της

επικράτειας είτε στο εξωτερικό. Ειδικά στην περίπτωση που το πρόσωπο το

οποίο έχει την οικονομική ευθύνη για το παιδί ζει σε ένα κράτος διαφορετικό

από εκείνο του παιδιού, τα συμβαλλόμενα κράτη ευνοούν την προσχώρηση

σε διεθνείς συμφωνίες ή τη σύναψη τέτοιων συμφωνιών καθώς και την

υιοθέτηση κάθε άλλης κατάλληλης ρύθμισης.

Οι πολιτικές της UNESCO για την προαγωγή της υγείας (United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO)

Η UNESCO ιδρύθηκε το 1945 και είναι μια υπηρεσία του ΟΗΕ. Η

UNESCO έχει 195 κράτη-μέλη και επτά συνεργαζόμενα κράτη-μέλη (βλ.:

http://www.unesco.org/new/en/member-states/countries/). Διοικείται από τη

Γενική Συνέλευση και την Εκτελεστική Επιτροπή. Η Γενική Συνέλευσηαποτελείται από αντιπροσώπους των κρατών-μελών του Οργανισμού και

συνεδριάζει κάθε 2 χρόνια. Η Γενική Συνέλευση καθορίζει τις πολιτικές και τις

κύριες γραμμές του έργου του Οργανισμού και καθήκον της είναι να καθορίσει

τα προγράμματα και τον προϋπολογισμό της UNESCO. Επίσης, εκλέγει τα

μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και διορίζει κάθε τέσσερα χρόνια το Γενικό

Διευθυντή. Η Εκτελεστική Επιτροπή εξασφαλίζει τη συνολική διαχείριση του

Οργανισμού. Επίσης προετοιμάζει τις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης καιβεβαιώνει ότι οι αποφάσεις εκτελούνται σωστά. Τέλος, η Γραμματεία, με

επικεφαλής το Γενικό Διευθυντή, υλοποιεί τις αποφάσεις των δύο

προηγούμενων εκτελεστικών οργάνων.

Από το 1958, η έδρα της UNESCO βρίσκεται στο Παρίσι

(http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/paris-

headquarters/). Ο Οργανισμός έχει περισσότερα από πενήντα (50) γραφεία

σε όλο τον κόσμο (π.χ. Αφρική, Αραβικά κράτη, Ασία και νησιά του Ειρηνικού

http://www.unesco.org/new/en/member-states/countries/


http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/paris-headquarters/








85

Ωκεανού, Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Καραϊβική)

(http://www.unesco.org/new/en/bfc/all-offices/).

Η UNESCO επιδιώκει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για

διάλογο μεταξύ των πολιτισμών, της κουλτούρας και των λαών, με βάση το

σεβασμό των κοινών αξιών και στόχο την παγκόσμια αειφόρο ανάπτυξη, που

περιλαμβάνει την τήρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τον αμοιβαίο

σεβασμό και τη μείωση της φτώχειας

(http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/introducing-

unesco/).

Οι γενικοί και οι συγκεκριμένοι στόχοι της οργάνωσης ορίζονται στο

διεθνώς Συμφωνημένο «Millennium Development Goals» (2000). Εκεί

παρουσιάζονται οι στρατηγικές και όλες οι δραστηριότητες της UNESCO.

Αποστολή της είναι η οικοδόμηση της ειρήνης, η εξάλειψη της φτώχειας, η

αειφόρος ανάπτυξη και ο διαπολιτισμικός διάλογος μέσω της εκπαίδευσης,

των επιστημών, του πολιτισμού, της επικοινωνίας και της πληροφόρησης. Ο

οργανισμός επικεντρώνεται σε δύο παγκόσμιες προτεραιότητες, α) την

περιοχή της Αφρικής και β) την ισότητα των φύλων καθώς και σε μια σειρά

από γενικούς στόχους, τους παρακάτω:

Επίτευξη εκπαιδευτικής ποιότητας για όλους και δια βίου μάθηση.

Έμφαση στην παροχή γνώσεων, στην επιστήμη και στις πολιτικές για την

αειφόρο ανάπτυξη.

Αντιμετώπιση των αναδυόμενων κοινωνικών και ηθικών προκλήσεων.

Προώθηση της πολυπολιτισμικότητας, του διαπολιτισμικού διαλόγου και

ενός πολιτισμού ειρήνης.

Οικοδόμηση κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς της γνώσης μέσω της

ενημέρωσης και της επικοινωνίας.

Η προαγωγή της υγείας είναι ένα θέμα. με το οποίο ασχολείται ο

Οργανισμός σε συνδυασμό με την εκπαίδευση. Τα θέματα της ανάπτυξης του

περιβάλλοντος και της υγείας περιπλέκονται στενά. Η κακή υγεία εμποδίζει

http://www.unesco.org/new/en/bfc/all-offices/


http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/introducing-unesco/







86

την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η πείνα, ο υποσιτισμός, η ελονοσία,

οι μεταδιδόμενες με το νερό ασθένειες, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, η βία και

οι τραυματισμοί, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, ο ιός του HIV και οι άλλες

σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα τα

οποία έχουν τεράστιες συνέπειες στην υγεία. Η εκπαίδευση και η βασική

ιατρική πληροφόρηση είναι ισχυρά μέσα στην επιδίωξη αλλαγής της

συμπεριφοράς. Το σχολικό περιβάλλον, επίσης, πρέπει να είναι ασφαλές και

υγιές. Τα σχολεία δε θα πρέπει να ενεργούν μόνο ως κέντρα για την

ακαδημαϊκή μάθηση, αλλά σε συνεργασία με τους γονείς και την κοινότητα και

ως υποστηρικτικές υποδομές για την παροχή βασικής εκπαίδευσης σε θέματα

υγείας και υπηρεσιών (http://www.unesco.org/new/en/education/themes/).

Οι πολιτικές της World Federation of Public Health (WFPHA ) για την

προαγωγή της υγείας

Η World Federation of Public Health (WFPHA) είναι μια διεθνής, μη

κυβερνητική οργάνωση που αποτελείται από διεπιστημονικές εθνικές ενώσεις.

Ιδρύθηκε το Μάιο του 1967 στη Γενεύη της Ελβετίας, κατά τη διάρκεια της 20ης

παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία, με συμμετοχή δεκαέξι (16)

οργανώσεων ως μέλη της. Είναι η μοναδική οργάνωση σε όλο τον κόσμο που

επαγγελματίες της υγείας εκπροσωπούν την κοινωνία και εξυπηρετούν το

ευρύτερο πεδίο της δημόσιας υγείας. Η WFPHA συνεργάζεται με τον WHO,

προκειμένου να προωθήσει τον τομέα της δημόσιας υγείας μέσω της

προαγωγής υγείας, υπέρ των πολιτικών, στρατηγικών και βέλτιστων

πρακτικών σε όλο τον κόσμο. Αγωνίζεται καθημερινά προκειμένου να

προωθήσει αποτελεσματικά πολιτικές δημόσιας υγείας και πρακτικές σε όλο

τον κόσμο (http://www.wfpha.org/).

Η WFPHA διακηρύσσει τις εξής αξίες:

Δικαίωμα στην υγεία: Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα

και δημόσιο αγαθό.

Κοινωνική δικαιοσύνη: Υποστηρίζει την ισότητα, τη μη ύπαρξη διακρίσεων

και την εξάλειψη των ανισοτήτων στην υγεία.

http://www.unesco.org/new/en/education/themes/

http://www.wfpha.org/






87

Διαφορετικότητα και ένταξη: Προωθεί μια σφαιρική άποψη για τη δημόσια

υγεία και αφορά σε ποικίλα κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα, σε

εθνικότητες, φυλές, φύλα, αλλά και σε σεξουαλικούς προσανατολισμούς,

αναπηρίες κ.λπ..

Εταιρική σχέση: Χρησιμοποιεί τις συνεργασίες ως βάση για αμοιβαία

μάθηση και ανάπτυξη ικανοτήτων.

Δεοντολογία: Πιστεύει στην ηθική πρακτική της δημόσιας υγείας για τα

άτομα και τους πληθυσμούς ( http://www.wfpha.org/values-goals.html).

Το όραμα και η αποστολή της WFPHA επικεντρώνεται σε πέντε (5) στόχους:

i. Αποτελεσματική ανάπτυξη και προώθηση των παγκόσμιων πολιτικών για

τη βελτίωση της υγείας των πληθυσμών.

ii. Προώθηση της πρακτικής, της εκπαίδευσης/ εξάσκησης και της έρευνας

για τη δημόσια υγεία.

iii. Επέκταση και ενίσχυση των εσωτερικών και εξωτερικών συνεργασιών.

iv. Επίτευξη και διατήρηση ενός αποτελεσματικού, αποδοτικού και βιώσιμου

οργανισμού.

v. Υποστήριξη των μελών-ενώσεων για τη βελτίωση των υποδομών τους και

της οργανωτικής τους ικανότητας (http://www.wfpha.org/values-

goals.html).

Οι παραπάνω στόχοι παρουσιάζονται και στο Σύνταγμα της WFPHA, όπως

αυτό τροποποιήθηκε το Μάιο του 2011 (http://www.wfpha.org/legal-status-

and-policies.html).

Στη Διακήρυξη της Κωνσταντινούπολης (WFPHA, 2009) αναγνωρίζεται η

προστασία της δημόσιας υγείας ως πρωταρχική ευθύνη των κυβερνήσεων,

συμπεριλαμβανομένων των αρχηγών των κρατών και των πρωθυπουργών,

σε όλα τα επίπεδα.

Η WFPHA έχει δημιουργήσει τέσσερις (4) ομάδες εργασίας και η καθεμία

έχει τους δικούς της στόχους. Οι ομάδες αυτές παρουσιάζονται συνοπτικά

παρακάτω:

http://www.wfpha.org/values-goals.html






http://www.wfpha.org/legal-status-and-policies.html










88

Ομάδα εργασίας για την περιβαλλοντική υγεία (environmental health).

Στόχος αυτής της ομάδας είναι να επηρεάσει τις διεθνείς πολιτικές για την

περιβαλλοντική υγεία φέροντας τα περιβαλλοντικά θέματα υγείας στη

δημόσια κοινότητα υγείας καθώς και παράλληλα την προσέγγιση της

δημόσιας υγείας στην περιβαλλοντική κοινότητα υπεράσπισης. Οι

κυριότερες προγραμματικές περιοχές είναι η κλιματική αλλαγή, η ασφαλής

διαχείριση των χημικών, ο υδράργυρος στην υγειονομική περίθαλψη

(mercury in health care), ο αμίαντος, το DDT/ ελονοσία και η

περιβαλλοντική υγεία του παιδιού.

Ομάδα εργασίας για την παγκόσμια δικαιοσύνη στην υγεία (global health

equity). Η ομάδα αυτή χρησιμοποιεί τους ορισμούς που δίνονται από τον

Π.Ο.Υ. για τη «δικαιοσύνη» και «τις ανισότητες στη υγεία», προκειμένου

να κατευθύνει τις εργασίες της. Βασικοί τομείς που πρέπει να

αντιμετωπιστούν από την ομάδα εργασίας είναι η υγεία των γυναικών, η

υγεία των παιδιών, η αναπηρία και οι χρόνιες παθήσεις, η δικαιοσύνη

στην εκπαίδευση, οι εισοδηματικές ανισότητες και η κοινωνική δικαιοσύνη.

Η ομάδα εργασίας για την παγκόσμια δικαιοσύνη στην υγεία πρέπει να

αναπτύξει πολιτικές χρησιμοποιώντας τα καλύτερα διαθέσιμα αποδεικτικά

στοιχεία. Επίσης πρέπει να υπερασπιστεί τις πολιτικές της WFPHA

χρησιμοποιώντας κατάλληλες κοινωνικές στρατηγικές για να αποκτήσει

πολιτική βούληση για αλλαγή. Τέλος, η WFPHA οφείλει να παρέχει ένα

παγκόσμιο forum για τα μέλη που ενδιαφέρονται για τη δικαιοσύνη στην

υγεία.

Ομάδα για τη δημόσια αγωγή υγείας (public health education). Η εν λόγω

ομάδα δημιουργήθηκε το 2010 με τρεις (3) βασικούς στόχους:

i. Να αναπτύξει στρατηγικές για την εναρμόνιση, σε παγκόσμιο επίπεδο,

των βασικών λειτουργιών της δημόσιας υγείας.

ii. Να καθορίσει και να εφαρμόσει πρότυπα θέματα για την ποιότητα της

δημόσιας αγωγής υγείας και εκπαίδευσης.

iii. Να αναπτύξει ακαδημαϊκή και θεσμική ικανότητα.

Ομάδα ελέγχου του καπνού (tobacco control). Για αυτή την ομάδα δε

δίδονται ακόμα επίσημα στοιχεία από την ιστοσελίδα της Ομοσπονδίας.

(http://www.wfpha.org/working-groups.html)

http://www.wfpha.org/working-groups.html




89

Από το 1978 μέχρι και σήμερα, η WFPHA έχει εκδώσει τριάντα έξι (36)

ψηφίσματα και τέσσερα (4) έγγραφα, τα οποία παρουσιάζουν τις θέσεις της

και έχουν ταξινομηθεί σε περιβαλλοντικά θέματα, σε παγκόσμια θέματα, σε

θέματα παγκοσμιοποίησης και εμπορίου, σε θέματα ειρήνης και όπλων, σε

θέματα καπνού και σε διάφορα άλλα θέματα. Μια φορά το χρόνο δημοσιεύεται

η ετήσια έκθεση της WFPHA, όπου παρέχονται πληροφορίες για τις

δραστηριότητές της. Επίσης, είναι υπεύθυνη για την έκδοση ενός

ηλεκτρονικού εντύπου το WFPHA Ε-Newsletter, που αναδεικνύει μελλοντικά

γεγονότα, ειδήσεις και πληροφορίες για την Ομοσπονδία και τα μέλη της. Το

περιβαλλοντικό ενημερωτικό δελτίο εκδίδεται δύο φορές την εβδομάδα και

συγκεντρώνει ποικιλία άρθρων, ειδήσεις και πληροφορίες για θέματα που

αφορούν την περιβαλλοντική υγεία. Το περιοδικό Journal of Public Health

Policy δημοσιεύει άρθρα από όλο τον κόσμο που μπορούν να ενημερώσουν

για τις πολιτικές σε άλλες κοινότητες, χώρες ή περιοχές.

Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για την υγεία και την

προαγωγή της υγείας

Οι πολιτικές για την υγεία των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

επηρεάζονται από τις αποφάσεις, τις Συνθήκες και τα κείμενα διακηρυκτικού

χαρακτήρα (Οικονόμου, 2004). Μέχρι και το 1987, οπότε άρχισε να ισχύει η

Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, δεν υπήρχε μια κοινή πολιτική για την υγεία μεταξύ

των κρατών-μελών και φαίνεται ότι ο ρόλος της Ε.Ε. στον τομέα της υγείας

ήταν σχετικά μικρός (Οικονόμου, 2004). Κεντρικό αντικείμενο της Ευρωπαϊκής

πολιτικής για την υγεία αναμενόταν να είναι ο καθορισμός ενός προτύπου για

την υγεία για όλους τους κατοίκους της (Ceci, 1994, στο: Richards & Smith,

1994).

Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (Ε.Ε., 1987) αναθεωρεί ουσιαστικά τη

συνθήκη της Ρώμης, τροποποιώντας τους κανόνες λειτουργίας των

ευρωπαϊκών οργάνων, και διευρύνει τις κοινοτικές αρμοδιότητες στους τομείς

της έρευνας, της ανάπτυξης, του περιβάλλοντος και της κοινής εξωτερικής

πολιτικής. Στο άρθρο 100Α (παράγραφος 3), η Επιτροπή καλείται να λάβειυπόψη τις προτάσεις που αφορούν στους τομείς της υγείας, της ασφάλειας,



90

της προστασίας του περιβάλλοντος και της προστασίας των καταναλωτών. Το

άρθρο 118Α προτρέπει το Συμβούλιο να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη

βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος και στην προστασία της ασφάλειας

και της υγείας των εργαζομένων. Στο ίδιο άρθρο, το Συμβούλιο παίρνει

αποφάσεις με ειδική πλειοψηφία στο πλαίσιο της διαδικασίας συνεργασίας. Τα

άρθρα 130Π, 130Ρ και 130Σ δίνουν το δικαίωμα στην Κοινότητα να διατηρεί,

να προστατεύει και να βελτιώνει την ποιότητα του περιβάλλοντος, να

συμβάλλει στην προστασία της υγείας των ατόμων και να διασφαλίζει συνετή

και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων (Ε.Ε., 1987).

Το 1989, υιοθετήθηκε από την Ε.Ε. ο «Κοινοτικός Χάρτης των

Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων», ο οποίος

καθορίζει τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού εργατικού δίκαιου στις εξής

περιοχές:

ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων

απασχόληση και αμοιβή

βελτίωση των συνθηκών εργασίας

κοινωνική προστασία

ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και της συλλογικής διαπραγμάτευσης

επαγγελματική κατάρτιση

ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών

ενημέρωση, διαβούλευση και συμμετοχή των εργαζομένων

προστασία της υγείας και ασφάλειας στο χώρο εργασίας

προστασία των παιδιών, των εφήβων, των ηλικιωμένων, και των ατόμων

με ειδικές ανάγκες.

(http://europa.eu/legislation_summaries/human_rights/fundamental_rights_wit

hin_european_union/c10107_en.htm)

http://europa.eu/legislation_summaries/human_rights/fundamental_rights_within_european_union/c10107_en.htm







91

Το 1992, η Συνθήκη του Μάαστριχ για την Ευρωπαϊκή Ένωση , με το

άρθρο 129, θέτει το πλαίσιο για την εξασφάλιση μιας κοινής πολιτικής για τη

δημόσια υγεία. Με βάση το άρθρο 129, η Κοινότητα βοηθά στην επίτευξη του

μέγιστου επιπέδου προστασίας της υγείας του ανθρώπου, ενθαρρύνοντας τη

συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών και, όπου απαιτείται, υποστηρίζεται η

δράση τους. Η Κοινότητα δραστηριοποιείται στην πρόληψη των ασθενειών,

συμπεριλαμβανομένης και της χρήσης των ουσιών. Ο στόχος αυτός

επιτυγχάνεται μέσω της έρευνας για τα αίτια και τους τρόπους μετάδοσης των

ασθενειών, της ενημέρωσης και της διαπαιδαγώγησης των ευρωπαίων

πολιτών σε θέματα υγείας. Το άρθρο αυτό δίδει τη δυνατότητα στα κράτη-

μέλη να συντονίζουν τις πολιτικές και τα προγράμματά τους στους τομείς που

αναφέρθηκαν, σε συνδυασμό με την Επιτροπή.

Επτά χρόνια αργότερα (1999), η ανάγκη για ενίσχυση του θεσμικού

πλαισίου της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη δημόσια υγεία δημιουργεί το άρθρο

152 της Συνθήκης του Άμστερνταμ (1999), που αντικαθιστά το άρθρο 129 της

Συνθήκης του Μάαστριχτ. Το άρθρο 152 έδωσε προτεραιότητα στην

εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας. Τα άρθρα 174 – 176

της ίδιας Συνθήκης αναφέρονται στην πολιτική της Ε.Ε. για το περιβάλλον καιτην υγεία. Τέλος, τα άρθρα 138-145, μεταξύ άλλων, αφορούν στην ασφάλεια

και στην υγεία των εργαζομένων.

Το 2000, στην Σύνοδο κορυφής στη Νίκαια, υιοθετείται ο «Χάρτης

Θεμελιωδών Δικαιωμάτων», όπου αναγνωρίζεται το δικαίωμα της

αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της

δημοκρατίας και της δικαιοσύνης. Στο δικαίωμα της αλληλεγγύης βασική

παράμετρο αποτελεί η προστασία της υγείας, όπως αναφέρεται συγκεκριμένα

στο άρθρο 35:

«Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στην πρόληψη σε θέματαυγείας και να απολαμβάνει ιατρικής περίθαλψης, σύμφωνα με τιςπροϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Κατά τονκαθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Ένωσηςεξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου».

Το 2002 θεσπίζεται πρόγραμμα (ΑΠΟΦΑΣΗ αριθ. 1786/2002/ΕΚ)

κοινοτικής δράσης στον τοµέα της δημόσιας υγείας για την περίοδο 2003-



92

2008. Η Ε.Ε. δεσμεύεται για την προαγωγή και τη βελτίωση της υγείας, την

πρόληψη ασθενειών και την αντιμετώπιση απειλών κατά της υγείας, με

απώτερο σκοπό τη μείωση της νοσηρότητας και της πρόωρης θνησιμότητας

καθώς και της ανικανότητας που περιορίζει τη δραστηριότητα. Το πρόγραμμα

αυτό περιελάμβανε τρεις (3) βασικούς στόχους:

i. Βελτίωση της πληροφόρησης και της γνώσης για την ανάπτυξη της

δημόσιας υγείας.

ii. Ενίσχυση της ικανότητας ταχείας και συντονισμένης αντίδρασης όταν η

υγεία απειλείται.

iii. Προαγωγή της υγείας και πρόληψη των ασθενειών µέσω της

αντιμετώπισης των καθοριστικών παραγόντων της υγείας σε όλες τις

πολιτικές και δραστηριότητες.

Στόχος του προγράμματος ήταν να συμβάλει στους εξής τομείς προαγωγής

υγείας:

Στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της ανθρώπινης υγείας

κατά τον καθορισµό και την υλοποίηση όλων των κοινοτικών πολιτικών

και δραστηριοτήτων, προωθώντας µια ολοκληρωμένη και διατοµεακήστρατηγική υγείας.

Στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην υγεία.

Στην ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ κρατών µελών στους τοµείς

που καλύπτονται από το άρθρο 152 της Συνθήκης.

Το 2007, η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τροποποιεί τη συνθήκη για

την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη συνθήκη «Περί Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας», κάνει αναφορά στις πολιτικές για τη δημόσια υγεία (Ε.Ε., 2007).

Το άρθρο 2Γ αναφέρει ότι οι συντρέχουσες αρμοδιότητες της Ένωσης και των

κρατών-μελών, μεταξύ άλλων τομέων, εντοπίζονται στις κοινές προκλήσεις

για την ασφάλεια στον τομέα της δημόσιας υγείας. Το άρθρο 2Ε αναφέρει ότι

η Ένωση έχει αρμοδιότητα να αναλαμβάνει δράσεις για να υποστηρίζει, να

συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών-μελών. Ένας τομέας

αυτών των δράσεων αφορά στην προστασία και τη βελτίωση της ανθρώπινης

υγείας. Το Άρθρο 5α

αναφέρει συγκεκριμένα τα εξής:



93

«Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή των πολιτικών και των δράσεών της, ηΈνωση συνεκτιμά τις απαιτήσεις που συνδέονται με την προαγωγή υψηλούεπιπέδου απασχόλησης, με τη διασφάλιση της κατάλληλης κοινωνικήςπροστασίας, με την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού καθώς και μευψηλού επιπέδου εκπαίδευση, κατάρτιση και προστασία της ανθρώπινης

υγείας.»

Το 2007, παρουσιάζεται στη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις Βρυξέλες, το

συνοδευτικό έγγραφο στη Λευκή Βίβλο «Μαζί για την υγεία: Στρατηγική

Προσέγγιση της Ε.Ε. για την περίοδο - 2008 – 2013 (Together for Health: a

strategic approach for the EU 2008-2013)» (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων, 2007). Οι δημογραφικές αλλαγές, οι πανδημίες, τα σημαντικά

φυσικά και βιολογικά συμβάντα και η βιοτρομοκρατία συνιστούν κύριες

απειλές για την υγεία, οπότε κρίνεται αναγκαία η υιοθέτηση μιας νέας

στρατηγικής προσέγγισης για την υγεία. Οι θεμελιώδεις αρχές της δράσης της

Ε.Ε. στον τομέα της υγείας είναι:

ΑΡΧΗ 1: Στρατηγική με βάση κοινές αξίες για την υγεία.

ΑΡΧΗ 2: Η υγεία είναι το μεγαλύτερο αγαθό.

ΑΡΧΗ 3: Συμπερίληψη της υγείας σε όλες τις πολιτικές (προσέγγιση Health in

All Policies, HIAP).

ΑΡΧΗ 4: Ενίσχυση της φωνής της Ε.Ε. όσον αφορά στην υγεία σε παγκόσμιο

επίπεδο.

Οι στρατηγικοί στόχοι που τίθενται είναι οι εξής:

ΣΤΟΧΟΣ 1: Προαγωγή της καλής υγείας σε μια Ευρώπη που γηράσκει.

ΣΤΟΧΟΣ 2: Προστασία των πολιτών από τους κινδύνους για την υγεία.

ΣΤΟΧΟΣ 3: Προώθηση δυναμικών συστημάτων υγείας και νέων τεχνολογιών .

Η στρατηγική αυτή συγκεντρώνει και επεκτείνει το πρόγραμμα για τη δημόσια

υγεία και το πρόγραμμα υποστήριξης των πολιτικών της Ε.Ε. για τους

καταναλωτές (Scriven, 2010, p. 46).

Εκτός όμως από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που

παρουσιάστηκαν μέχρι τώρα, πρέπει να αναφερθεί και η σημαντική Συμβολή



94

του Π.Ο.Υ. στη διαμόρφωση της πολιτικής για την υγεία και την προαγωγή

υγείας στην Ε.Ε.. Στη κίνηση «European Health 21» ο ένας στόχος (υπ’

αριθμόν 10) αναφέρεται σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον, ενώ ένας

άλλος στόχος (υπ’ αριθμόν 12) κάνει μνεία στη μείωση της ζημιάς από το

αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τον καπνό. Επίσης, ο στόχος υπ’ αριθμόν 21

αναφέρει:

«Από το 2010 όλα τα κράτη- μέλη πρέπει να έχουν και να υλοποιούν πολιτικέςγια την υγεία σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο υποστηριζόμενεςαπό κατάλληλες θεσμικές υποδομές, διοικητικές διαδικασίες και απόκαινοτόμες ηγεσίες» (WHO, 1999, p. 201).

Κλείνοντας, είναι απαραίτητο να γίνει λόγος για τη European Public Health

Alliance, (EPHA, http://www.epha.org/ ). Η EPHA είναι μια μη κυβερνητική

οργάνωση που υποστηρίζει την ανάγκη για καλύτερη υγεία. Αποτελείται από

ομάδες ασθενών και επαγγελματιών υγείας που εργάζονται μαζί για τη

βελτίωση της υγείας και την ενίσχυση της φωνής της δημόσιας υγείας στην

Ευρώπη. Η αποστολή της είναι να συγκεντρώσει την κοινότητα για τη δημόσια

υγεία για να παρέχει καθοδηγητική σκέψη και να διευκολύνει την αλλαγή,

προκειμένου να οικοδομηθεί η ικανότητα δημόσιας υγείας, ώστε να

παραδώσει δίκαιες λύσεις στις ευρωπαϊκές προκλήσεις της δημόσιαςυγείας, τη βελτίωση της υγείας και τη μείωση των ανισοτήτων στην υγεία. Το

όραμά της είναι μια Ευρώπη με παγκόσμια καλή υγεία και ευεξία, όπου όλοι

να έχουν πρόσβαση σε ένα βιώσιμο και υψηλής ποιότητας σύστημα υγείας:

μια Ευρώπη της οποίας οι πολιτικές και οι πρακτικές συμβάλλουν στην υγεία,

τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της. Οι αξίες της είναι: η δικαιοσύνη, η

αλληλεγγύη, η αειφορία, η καθολικότητα, η ποικιλομορφία, η χρηστή

διακυβέρνηση (ό.π.).

Οι δραστηριότητες της EPHA αφορούν στην παρακολούθηση της χάραξης

πολιτικής στο πλαίσιο τω θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. και υποστηρίζουν τη

ροή των πληροφοριών σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις για την προαγωγή της

υγείας και τη δημόσια υγεία μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων φορέων,

συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, των δημόσιων υπάλληλων, των

Μ.Κ.Ο., των ενδιαφερομένων μερών και του κοινού. Επίσης, προωθούν τη

μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των ευρωπαίων πολιτών και των Μ.Κ.Ο. για τις

http://www.epha.org/




95

πολιτικές εξελίξεις και τις πρωτοβουλίες του προγράμματος που επηρεάζει

την υγεία των ατόμων που ζουν στην Ε.Ε., επιτρέποντάς τους να συμβάλουν

στη διαδικασία χάραξης πολιτικής. Υποστηρίζουν τις ΜΚΟ και τους φορείς

του τομέα της υγείας και τους προωθούν να συνεργαστούν με την Ε.Ε., ιδίως

οι τοπικές οργανώσεις, εκείνοι που εργάζονται με μειονεκτούσες κοινότητες

και η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Τέλος, συμμετέχουν σε πολιτικές

συζητήσεις και σε διάλογους με τους ενδιαφερόμενους φορείς για τη βελτίωση

της υγείας, υποστηρίζοντας τη συνεργασία και τις εταιρικές σχέσεις μεταξύ

των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των λοιπών οργανισμών που

δραστηριοποιούνται σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο για την

προώθηση της υγείας.

Η προαγωγή της υγείας στην Ελλάδα - Το θεσμικό πλαίσιο

Στην παρούσα ενότητα θα γίνει μια προσπάθεια παρουσίασης των

επίσημων πολιτικών για την προαγωγή της υγείας, όπως αυτές εντοπίζονται

στο σχετικό νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Πριν την αναφορά των

νομοθετημάτων κρίνεται σκόπιμη η παρουσίαση κάποιων άρθρων τουΣυντάγματος της Ελλάδος που αφορούν στο δικαίωμα προστασίας της υγείας

του ατόμου. Στο Σύνταγμα της Ελλάδος (1975), όπως αναθεωρήθηκε με το

Ψήφισμα της 27ης Μαΐου 2008 της Η΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων,

γίνεται ρητή αναφορά (άρθρο 21 παράγραφός 3) του δικαιώματος του ατόμου

για την προστασία της υγείας του:

«Το Κράτος μεριµνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την

προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη

των απόρων.»

Στο άρθρο 5, παράγραφος 2, στο άρθρο 5 παράγραφος 5 και στο άρθρο 7

παράγραφος 2, η προστασία της υγείας κατοχυρώνεται ως ατομικό δικαίωμα

του καθενός (βλ.: Βασιλόπουλος, 2008). Ακολουθεί η παρουσίαση των

σχετικών άρθρων:



96

Άρθρο 5 παρ. 2

«Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτηπροστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκρισηεθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.»


«Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής τουταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε ατόμου έναντι των βιοιατρικών παρεμβάσεων.»


«Τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας, ή άσκησηψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινηςαξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως ο νόμος ορίζει.»

Η προστασία της υγείας ως κοινωνικό δικαίωμα (βλ.: Βασιλόπουλος,

2008) φαίνεται στα παρακάτω άρθρα του Συντάγματος:

Άρθρο 5 παρ. 2 υποπαρ. 1

«Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτηπροστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκρισηεθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.»


«Το Κράτος μεριµνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την

προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη

των απόρων.»


«Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων πουεξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τουςστην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.»

Στην Ελλάδα κατά τον 20ο αιώνα, έγιναν πολλές προσπάθειες οργάνωσης

του υγειονομικού συστήματος (Οικονόμου, 2004). Το 1937 , δημοσιεύεται ο

Αναγκαστικός Νόμος 965/24-11-1937 «Περί οργανώσεως των δημοσίων

νοσηλευτικών και υγειονομικών ιδρυμάτων». Σύμφωνα με το άρθρο 2, τα

νοσοκομεία είναι πλέον πρόσωπα δημοσίου δικαίου και τελούν υπό την

εποπτεία και τον έλεγχο του Υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως .

Διοικούνται από το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο είναι και η ανώτατη μορφή



97

διοίκησης, και οι χρηματικοί του πόροι προέρχονται πλέον από τον κρατικό

προϋπολογισμό.

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, παρουσιάζονται πολλά προβλήματα

στον τομέα της υγείας που αφορούν στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού αλλά

και στις υλικοτεχνικές υποδομές και στις ανάγκες εξειδικευμένου προσωπικού

(Οικονόμου, 2004). Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα,

θεσπίστηκε το Ν.Δ. 2592/18-09-1953 «Περί οργανώσεως της ιατρικής

αντιλήψεως». Στόχος αυτού του Διατάγματος είναι η διαίρεση της χώρας σε

υγειονομικές περιφέρειες, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ένα πιο

αποκεντρωτικό σύστημα υγείας. Όσον αφορά στη χρηματοδότηση,

προβλεπόταν η δημιουργία ενός ειδικού λογαριασμού, που θα ονομαζόταν

«Λογαριασμός Ιατρική αντίληψη», σε υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας

σε κάθε έδρα της υγειονομικής περιφέρειας, με σκοπό τη συγκέντρωση

χρηματικών πόρων από όπου και αν προέρχονταν (άρθρο 13). Ο

προσδιορισμός των κλινών σε κάθε περιφέρεια προσδιοριζόταν ανάλογα με

τα δημογραφικά στοιχεία.

Μετά από 30 χρόνια, έχοντας γίνει πολλές νομοθετικές προσπάθειες σε

θέματα υγείας, το 1983, θεσπίζεται για πρώτη φορά το Εθνικό Σύστημα

Υγείας (Ε.Σ.Υ.) βάσει του Νόμου 1397/07-10-1983. Το Ε.Σ.Υ. δημιουργήθηκε

για να παρέχει φροντίδα υγείας στους Έλληνες κατοίκους αλλά και στους

κατοίκους που έρχονται από ευρωπαϊκές ή μη (ευρωπαϊκές) χώρες, μέσω των

κλάδων υγείας των διαφόρων ασφαλιστικών ταμείων αλλά και μέσω του

Ε.Σ.Υ. (Ifanti et al., 2011, p. 674). Οι γενικές αρχές του Νόμου (άρθρο 1)

είναι:

Το κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών υγείας στο σύνολο

των πολιτών.

Οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται ισότιμα σε κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από

την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική του κατάσταση, μέσα από

ενιαίο και αποκεντρωμένο εθνικό σύστημα υγείας, που οργανώνεται

σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου αυτού.

Σύμφωνα με αυτό το Νόμο, η χώρα διαιρείται σε υγειονομικές περιφέρειες και

σε καθεμία συστήνεται Περιφερειακό Συμβούλιο Υγείας (ΠΕ.Σ.Υ.). Στο άρθρο



98

6 του Νόμου 1397/1983, τα νοσοκομεία μετατρέπονται σε Ν.Π.Δ.Δ.,

απαγορεύεται η ίδρυση ή η επέκταση ιδιωτικών κλινικών, και υπάγονται όλα

υπό την στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας (άρθρο 7). Επίσης, με τον Νόμο

αυτό, δημιουργούνται Πανεπιστημιακές κλινικές, εργαστήρια και μονάδες

(άρθρο13) καθώς και Κέντρα Υγείας σε πιο αποκεντρωμένες περιοχές

(άρθρο14).

Οι τέσσερις μεταγενέστερες του Ε.Σ.Υ. νομοθετικές παρεμβάσεις

στοχεύουν ουσιαστικά στον εκσυγχρονισμό αυτού. Αυτές είναι οι εξής:

Νόμος 2071/15-07-1992: «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος

Υγείας», ΦΕΚ 123 - 15.07.1992

Νόμος 2194/16-03-1994: «Αποκατάσταση του Εθνικού συστήματος

Υγείας και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 34 - 16.03.1994

Νόμος 2519/21-08-1997: «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός του Εθνικού

Συστήματος Υγείας, οργάνωση των υγειονομικών υπηρεσιών, ρυθμίσεις

για το φάρμακο και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 165 - 21.08.1997

Νόμος 2889/02-03-2001: «Βελτίωση και Εκσυγχρονισμός του Εθνικού

Συστήματος Υγείας και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 37 - 02.03.2001

Οι τέσσερις αυτές νομοθετικές πράξεις σε συνδυασμό με τον Νόμο

1397/1983, ουσιαστικά περιγράφουν την προαγωγή της υγείας ως μια

δραστηριότητα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, που πρέπει να

επικεντρωθεί μόνο στην πρόληψη της ασθένειας. Με βάση το Νόμο

2071/1992, συστήνονται κέντρα για την πρόληψη ασθενειών και τον έλεγχο

αυτών. Σύμφωνα με το Νόμο 2889/2001 (άρθρο 1), ο σκοπός των ΠΕ.Σ.Υ.

είναι:

«Η δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων παροχής υπηρεσιών υγείας, σεεπίπεδο περιφέρειας , που θα εγγυώνται μια πλήρη δέσμη υπηρεσιών υγείαςυψηλής ποιότητας, από την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας, τηνπρωτοβάθμια και νοσοκομειακή περίθαλψη μέχρι την μετανοσοκομειακήφροντίδα, την αποκατάσταση, και την κατ’ οίκον νοσηλεία ».

Ο Νόμος 3235/ 18-02-2004 «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας», στο

κεφάλαιο Α΄, άρθρο1, αναφέρεται στο σκοπό, στην έννοια και το περιεχόμενο

της Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας: «Ως Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείαςνοείται το σύστημα παροχής σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο δέσμης



99

βασικών και ολοκληρωμένων υπηρεσιών φροντίδας υγείας.» Μεταξύ άλλων,

το σύστημα παροχής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας αποσκοπεί στην

ισότιμη πρόσβαση όλων των κατοίκων της χώρας στις υπηρεσίες υγείας.

Με την ψήφιση του Νόμου 3329/ 04-04-2005, η κατάσταση στο χώρο της

υγείας διαφοροποιείται. Καταργούνται τα ΠΕ.Σ.Υ. και αντικαθιστώνται από τις

Διοικήσεις Υγειονομικής Περιφέρειας (Δ.Υ.ΠΕ.). Η χώρα και πάλι είναι

διαιρεμένη σε υγειονομικές περιοχές, που όμως τώρα ταυτίζονται με τις

διοικητικές. Σύμφωνα με αυτό το Νόμο, οι Δ.Υ.ΠΕ. δεν διοικούν αλλά

συντονίζουν, προγραμματίζουν, ελέγχουν και εποπτεύουν τη λειτουργία των

νοσοκομείων.

Η Υπουργική Απόφαση με αριθμό Φ. 90380/25916/3294/3-11-2011(ΦΕΚ

2556/3-11-11/τ. Α΄) με τίτλο: «Ενιαίος Κανονισμός Παροχών Υγείας (Ε.Κ.Π.Υ.)

του Εθνικού Οργανισμού Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ.)» αφορά

στην τελευταία διαθρωτική αλλαγή του συστήματος υγείας. Η σύμπραξη του

Ε.Σ.Υ. με τους Κλάδους Υγείας και τους Τομείς Ασθενείας των Ασφαλιστικών

Οργανισμών επιδιώκει να εξασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση όλου του

πληθυσμού σε ένα ενιαίο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας, που έχει ως

σκοπό την πρόληψη, διατήρηση, προαγωγή, βελτίωση, αποκατάσταση και

προστασία της υγείας των ασφαλισμένων και των οικογενειών τους, όπως

ορίζεται στο άρθρο 3 της ίδιας απόφασης. Το άρθρο 6 έχει στόχο την

πρόληψη και την προαγωγή της υγείας των ατόμων και παρέχονται μια σειρά

υπηρεσιών υγείας στα πλαίσια της προληπτικής ιατρικής, υποχρεωτικά και

χωρίς τη συμμετοχή του ασφαλισμένου.

Εκτός όμως από το θεσμικό πλαίσιο για την υγεία, υπάρχουν επίσης τρία

εθνικά δίκτυα που προάγουν την υγεία, ήτοι: α) το Εθνικό Δίκτυο

Νοσοκομείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας, β) το Εθνικό Δίκτυο

Προαγωγής Υγείας στους Χώρους Εργασίας (ΕΔΠΥΧΕ) και γ) το Εθνικό

Δίκτυο για την Προαγωγή της Υγείας στους Δήμους (Ifanti et al, 2011).

Tο Εθνικό Δίκτυο Νοσοκομείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας ιδρύθηκε

το 1998 και αποτελεί μέρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Νοσοκομείων

Προαγωγής Υγείας, που ιδρύθηκε το 1992, με πρωτοβουλία του Π.Ο.Υ..Σκοπός του Δικτύου είναι η προάσπιση και προαγωγή της υγείας των



100

ασθενών, των εργαζομένων και του τοπικού πληθυσμού, αναπτύσσοντας

δραστηριότητες στον τομέα προαγωγής και αγωγής υγείας των ασθενών,

προαγωγής και αγωγής υγείας των εργαζομένων, βελτίωσης του οργανωτικού

και φυσικού περιβάλλοντος του νοσοκομείου και ανάπτυξης δεσμών

συνεργασίας με την τοπική κοινότητα

(http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=21).

Το Εθνικό Δίκτυο Προαγωγής Υγείας στους Χώρους Εργασίας (Ε. Δ.Π.Υ.Χ.Ε)

ιδρύθηκε υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Προαγωγή της

Υγείας στους Χώρους Εργασίας, το οποίο αποσκοπεί στην «ανάπτυξη

υποστηρικτικών υποδομών για την προαγωγή υγείας στους χώρους εργασίας

σε εθνικό επίπεδο». Η αποστολή του Ε. Δ.Π.Υ.Χ.Ε. είναι η προστασία και η

βελτίωση της υγείας των εργαζομένων στο εργασιακό τους περιβάλλον, σε

επιχειρήσεις και οργανισμούς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

Το όραμα του Ε. Δ.Π.Υ.Χ.Ε. εκφράζεται με το μήνυμα: «Υγιείς εργαζόμενοι σε

υγιείς επιχειρήσεις και οργανισμούς». Η πραγμάτωση του οράματος του

ΕΔΠΥΧΕ μπορεί να επιτευχθεί με τη δικτύωση και τον συντονισμό όλων των

δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, προκειμένου να ενισχυθούν δράσεις

που αποσκοπούν στην προαγωγή υγείας στους χώρους εργασίας, σε εθνικόεπίπεδο (http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=569).

Τέλος, το Εθνικό Δίκτυο για την προαγωγή της υγείας στους δήμους

αποσκοπεί στην υποβοήθηση κάθε δήμου ώστε να προστατεύσει και να

βελτιώσει την υγεία των δημοτών του μέσω της υλοποίησης πολιτικών

προαγωγής και υγείας και εκπαίδευσης (Ifanti et al., 2011, p.675).


Οι πολιτικές για την προαγωγή της υγείας, σε διεθνές, ευρωπαϊκό και

εθνικό επίπεδο, ήταν το θέμα που αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης σε αυτό το

κεφάλαιο.

Μελετώντας τις πρωτογενείς πηγές και τη σχετική βιβλιογραφία σχετικά με

τη διαμόρφωση πολιτικών για την προαγωγή της υγείας φαίνεται ξεκάθαρα η υπεροχή του WHO στον τομέα αυτό. Από τη δημοσίευση του Χάρτη της

http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=21








101

Οττάβα (1986) και έπειτα έχουν αναπτυχθεί πληθώρα στρατηγικών για την

προαγωγή της υγείας σε διεθνές και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι υπόλοιποι

διεθνείς οργανισμοί (IUHPE, UNICEF, UNESCO, WFPHA) εστιάζουν στις

πολιτικές για την υγεία, ο κάθε ένας με τους δικούς του στόχους και αξίες αλλά

πάντα βασιζόμενοι στον πυρήνα της ιδέας για την υγεία που ο WHO

υποστήριξε.

Η Ε.Ε. έχει μεγάλη επίδραση στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών,

παρ’ όλο που οι εθνικές κυβερνήσεις καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να

διατηρήσουν την αυτονομία τους. Οι πολιτικές της Ελλάδας για την προαγωγή

της υγείας παραμένουν σε αρχικό στάδιο, αν και γίνονται θεσμικές ρυθμίσεις

προς αυτή την κατεύθυνση επιδιώκοντας την εναρμόνισή τους με το διεθνές

πλαίσιο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κυβερνήσεις έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στη

βελτίωση της υγείας των πολιτών. Εξάλλου το επίπεδο υγείας των πολιτών

ενός κράτους είναι ένα δεδομένο για να μετρηθεί η κοινωνική του ανάπτυξη .

Το κοινωνικό, πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο κάθε χώρας διαφέρει, με

αποτέλεσμα να κρίνεται αναγκαία η προσαρμογή των πολιτικών για την

προαγωγή υγείας στις εκάστοτε συνθήκες.

Στο επόμενο κεφάλαιο θα γίνει αναφορά στις πολιτικές για την

προαγωγή υγείας στο πανεπιστήμιο σε διεθνές επίπεδο, μέσα από την

παρουσίαση αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων από πανεπιστημιακά

ιδρύματα ανά τον κόσμο.



102

ΚΕΑΦΑΛΑΙΟ 3

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ

ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ

Εισαγωγή

Πανεπιστήμια ανήκουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και είναι

μεγάλοι οργανισμοί που στοχεύουν στη μόρφωση των

φοιτητών, στην παραγωγή και την παροχή γνώσης μέσα από την έρευνα και

στη συμβολή τους στην ανάπτυξη της κοινωνίας (Edmonton Charter for

Health Promoting Universities and Institutions of Higher Education, 2006). Τα

πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πολλές

δραστηριότητες προκειμένου να προστατέψουν την υγεία των φοιτητών και

των εργαζόμενων σε αυτά, να δημιουργήσουν περιβάλλοντα ευνοϊκά για την

υγεία στον εργασιακό και μαθησιακό τομέα, να προστατεύσουν το

περιβάλλον και να προαγάγουν την αειφορία, την υγεία στη διδασκαλία, στην

έρευνα και στην κοινότητα (Tsouros, 1998, p. i).

Η προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο αποτελεί ένα σχετικά νέο

ερευνητικό πεδίο που έχει τις ρίζες του στο Χάρτη της Οττάβα (1986) . Άρχισε

να απασχολεί τους μελετητές μετά τη δεκαετία του 1990, κυρίως στην Μεγάλη

Βρετανία και πιο συγκεκριμένα στα Πανεπιστήμια του Central Lancashire και

Lancaster. Η έννοια της προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο έχει

αναδυθεί ως μέρος της κίνησης για την υγεία μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο

(Dooris et al., 1998).

Σύμφωνα με τους Abercrombie et al. (1998), οι διδάσκοντες στο

πανεπιστήμιο θεωρούν ότι κύριος στόχος τους είναι η διασφάλιση της

ακαδημαϊκής επιτυχίας των σπουδαστών τους και η εκπαίδευση για την υγεία

και η προαγωγή αυτής είναι άσχετη από αυτό το στόχο. Πιστεύουν ότι δενέχουν το χρόνο, τους πόρους και την ευθύνη να αφοσιωθούν στην προώθηση

Τα



103

της ψυχικής, σωματικής ή κοινωνικής υγείας των φοιτητών ( Abercrombie et

al., 1998).

Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να παρουσιαστούν οι πολιτικές για την

προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο σε διεθνές επίπεδο. Προκειμένου να

επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα παρουσιαστεί η λειτουργία του πανεπιστημίου

μέσα από τη σχέση του με την υγεία και την αειφορία. Το κεφάλαιο αυτό

χωρίζεται σε πέντε (5) επιμέρους ενότητες. Η πρώτη αναφέρεται σε

θεωρητικές προσεγγίσεις για την υγεία σε σχέση με το πανεπιστήμιο, η

δεύτερη και τρίτη ενότητα στη σχέση του πανεπιστημίου με την αειφορία και

την υγεία αντίστοιχα, ενώ η τελευταία ενότητα αναφέρεται στις πολιτικές για

την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο σε διεθνές επίπεδο. Σχετικά με το

διεθνές επίπεδο παρουσιάζονται παραδείγματα από δίκτυα και πανεπιστήμια

που ασχολούνται με την προαγωγή της υγείας.

Το θεωρητικό υπόβαθρο για την προαγωγή της υγείας σε σχέση με το

πανεπιστήμιο

Η προαγωγή της υγείας λειτουργεί σε ένα ευρύτερο περιβάλλον, όπως

είναι για παράδειγμα το σχολείο ή ο χώρος εργασίας (Dooris et al., 1998, p.

22). Τέτοια περιβάλλοντα δίνουν τη δυνατότητα να μεταβιβάζονται μηνύματα

και να γίνονται παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας, οι οποίες απευθύνονται

σε συγκεκριμένο κοινό (Dooris & Doherty, 2009, p. 3). Η θέση αυτή έχει τις

ρίζες της στο WHO, στην κίνηση «Υγεία για Όλους» (1985), στο Χάρτη της

Οττάβα (1986) (Dooris et al., 1998. Dooris & Doherty, 2009, 2010a, 2010b.

Dooris, 2001a, 2005) καθώς και στο «salutogenic model» του Antonovsky

(1996), το οποίο οι μελετητές ονόμασαν «θετική υγεία». Στο «salutogenic

model», ειδικότερα, αποτυπώνεται η άποψη ότι η υγεία είναι ένα κοινωνικό –

οικολογικό αγαθό, που μπορεί να αναπτυχθεί πιο αποτελεσματικά και

αποδοτικά και εκτός του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ( Antonovsky,

1996).

Στο Χάρτη της Οττάβα αναφέρεται:



104

«Η υγεία υπάρχει και δημιουργείται στο πλαίσιο της καθημερινότητας που ταάτομα ζουν, μαθαίνουν, εργάζονται, δραστηριοποιούνται και αγαπούν. Ηυγεία δημιουργείται φροντίζοντας ο καθένας τον εαυτό του και τους άλλους,έχοντας την ικανότητα το άτομο να λαμβάνει αποφάσεις και να έχει τον έλεγχοτης ζωής του και εξασφαλίζοντας ότι η κοινωνία όπου ζει δημιουργεί τις

συνθήκες εκείνες για επίτευξη της υγείας από όλα τα μέλη της.» (WHO, 1986,p.3).

Η δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων για την υγεία, η ενδυνάμωση

της κοινοτικής δράσης, η ανάπτυξη των προσωπικών ικανοτήτων και ο

αναπροσανατολισμός των υπηρεσιών υγείας καθώς και ο Χάρτης της Οττάβα

διεδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην ύπαρξη της προαγωγής της υγείας

μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον και πλαίσιο (Dooris, 2001a, p. 51). Η

εμφάνιση αυτού του πλαισίου έχει επηρεαστεί από μια σειρά εξελίξεων στην

προαγωγή της υγείας, στη δημόσια υγεία καθώς και στην περιβαλλοντική και

κοινωνική πολιτική (Dooris et al., 1998).

Η προσέγγιση του Dooris, γνωστή ως «healthy setting approach» ή

«setting – based approach to health promotion», μπορεί να ενεργοποιήσει

εκείνες τις παρεμβάσεις για την υγεία που θα οργανώσουν προγράμματα

προαγωγής υγείας και θα ενθαρρύνουν το άτομο να αλλάξει τη συμπεριφορά

του απέναντι στην υγεία (Dooris & Doherty, 2010b, p. 7). Ουσιαστικά ηπρώτη πρωτοβουλία που χαρακτηρίστηκε από την προαναφερθείσα

προσέγγιση για την υγεία βρίσκεται στο έργο του WHO «Healthy Cities» το

1986 (Dooris 2001a, p. 51. Dooris & Doherty, 2009, p. 3). Στη συνέχεια,

ακολούθησαν προγράμματα σε μικρότερο πλαίσιο, όπως σε νοσοκομεία,

σχολεία, φυλακές και πανεπιστήμια (Tsouros et al., 1998). Οι Dooris και

Doherty (2009, p. 3) επισημαίνουν πως η προσέγγιση αυτή ενδυναμώθηκε

μέσα από δημοσιεύματα που επακολούθησαν. Τέτοια δημοσιεύματα είναι ηδήλωση του Sundsvall (WHO, 1991), η οποία επεσήμανε την ανάγκη για

δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων, που θα επικεντρώνονται στις

ρυθμίσεις για την υγεία, καθώς και η Διακήρυξη της Jakarta (1997), στην

οποία τονίστηκε η σπουδαιότητα της προαγωγής της υγείας ως επένδυση όχι

μόνο για την ανθρώπινη υγεία αλλά και για την κοινωνική και οικονομική

ανάπτυξη.



105

Η προσέγγιση για την υγεία σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο τα

άτομα ζουν βασίστηκε στις ακόλουθες θέσεις:

Η υγεία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό εκτός του Ε.Σ.Υ..

Η υγεία υποστηρίζει οργανωτικά και κοινωνικά επιτεύγματα, την

παραγωγικότητα καθώς και τη θέση ότι η υγεία μπορεί να συμβάλει θετικά

στη δημιουργία ενός πλαισίου και στην επίτευξη των στόχων.

(http://www.healthyuniversities.ac.uk/background-and-

overview.php?s=66&subs=54)

Η εν λόγω προσέγγιση υποστηρίζεται από τις κάτωθι αρχές και προοπτικές, οι

οποίες προκύπτουν από την κίνηση «Υγεία για Όλους», τον «Χάρτη της

Οττάβα για την Προαγωγή της Υγείας» και την «Ατζέντα 21» (Dooris, 2001a,

p. 52. Dooris et al., 1998, pp. 25-27).

Ολιστική και κοινωνικό – οικολογική αντίληψη για την υγεία

Ένα ολιστικό, θετικό και κοινωνικό – οικολογικό μοντέλο για την υγεία

λαμβάνει υπόψη τη δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα στους προσωπικούς

και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες για τον προσδιορισμό της υγείας και

αναγνωρίζει ότι το πλαίσιο, μέσα στο οποίο τα άτομα ζουν, εργάζονται και

διασκεδάζουν κατέχει σημαντικό ρόλο για την υγεία τους.

Επικεντρώνεται στους πληθυσμούς, στην πολιτική και στα περιβάλλοντα.

Πρωταρχικός στόχος για τον πληθυσμό και για το άτομο μεμονωμένα είναι το

χτίσιμο μιας υγιούς οργανωτικής πολιτικής, ώστε να διευκολυνθεί η

δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων.

Ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη

Η δέσμευση για ίσες ευκαιρίες εξασφαλίζει ότι οι οργανισμοί εργάζονται προς

την κατεύθυνση της δικαιοσύνης, της προστασία των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων καθώς και προς το πλαίσιο των επενδύσεων και της ανάπτυξης,

ώστε να προαχθεί η ισότητα στην υγεία.

Αειφόρος ανάπτυξη

http://www.healthyuniversities.ac.uk/background-and-overview.php?s=66&subs=54






106

Η υγεία του ανθρώπου εξαρτάται από τις παγκόσμιες βιώσιμες πηγές. Είναι

ανάγκη τα ινστιτούτα που εφαρμόζουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές

αναπτυξιακές πρακτικές να λάβουν υπόψη τον ευρύτερο αντίκτυπο των

πολιτικών και των πρακτικών τους πάνω στους ανθρώπους και στο

περιβάλλον σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Συμμετοχή της κοινότητας

Η συμμετοχή στην κοινότητα δίνει τη δυνατότητα στα άτομα κάθε κοινωνικού

επιπέδου να εμπλακούν, να εκφράσουν τις ανησυχίες και τις ανάγκες τους, να

ακουστούν, να αξιολογούν τις δυνατότητές τους και να συμμετέχουν ενεργά σε

κάθε στάδιο της διαδικασίας.

Ενεργοποίηση και ενδυνάμωση

Τα άτομα, οι ομάδες και οι κοινότητες χρειάζεται να είναι σε θέση να αυξήσουν

τον έλεγχο της ζωή τους και να αναλάβουν δράση για αλλαγή.

Συνεργασία

Η δημιουργία αποτελεσματικής διεπιστημονικής, διατμηματικής,

διϋπηρεσιακής συνεργασίας αξιοποιεί τη φαντασία, την καινοτομία και την

αμοιβαία υποστήριξη και προκύπτει μέσα από την εργασία τόσο σε

επαγγελματικό όσο και σε οργανωτικό επίπεδο.

Συναίνεση και διαμεσολάβηση

Οι οργανισμοί και η κοινωνία ως ολότητα χαρακτηρίζονται από αποκλίνοντα

συμφέροντα. Είναι επομένως σημαντικό να συμφωνήσουν σε ένα νέο τρόπο

λήψης αποφάσεων, που να δίνει προτεραιότητα στην επίλυση των

συγκρούσεων και στην οικοδόμηση συναίνεσης και όχι στη διαβούλευση και

στον τρόπο χειρισμού της εξουσίας κατά τη διαδικασία της αλλαγής.

Συνηγορία

Η ικανότητα και η ευθύνη των οργανισμών για υποστήριξη και ανάπτυξη

θεμάτων που αφορούν στη δημόσια υγεία πρέπει να αναγνωρίζονται και να

αναπτύσσονται.



107

Το πλαίσιο σαν κοινωνικό σύστημα

Το πλαίσιο είναι ένα κοινωνικό σύστημα, μέσα στο οποίο τα άτομα ζουν,

εργάζονται, μαθαίνουν και αγαπούν. Χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη

οργανωτική κουλτούρα και δομή, καθώς και λειτουργίες, κανόνες και αξίες τις

οποίες η υγεία πρέπει να εντάξει (Dowding, 1995, στο: Dooris et al., 1998, p.

26).

Βιώσιμη ολοκληρωμένη δράση

Κατάλληλοι μηχανισμοί θα πρέπει να ενσωματωθούν ώστε να διασφαλιστεί η

βιώσιμη ανάπτυξη (Harrison, 1997, στο Dooris et al., 1998, p. 27).

Το πλαίσιο ως αλληλεξαρτώμενο μέρος του οικοσυστήματος

Όλα τα πλαίσια είναι διασυνδεδεμένα και διακριτά – αλλά όχι ξεχωριστό από

το ευρύτερο αλληλεξαρτώμενο μέρος.

Επιπλέον, επισημάνθηκε ότι η προσέγγιση βασίζεται σε ένα πλαίσιο και

χαρακτηρίζεται από τη χρήση συγκεκριμένων διαδικασιών και τεχνικών, που

προέρχονται συγκεκριμένες θεωρίες ήτοι: την οργανωτική θεωρία, την θεωρία

διαχείρισης και τη θεωρία του συστήματος (Dooris, 2001a, p. 52. Dooris et al.,

1998, p. 27), που δεν θα μας απασχολήσουν στην παρούσα εργασία,

δεδομένου ότι χρήζουν ιδιαίτερης σπουδής.

Σύμφωνα με τον Dooris (2005, pp. 55), η προσέγγιση αυτή

αντικατοπτρίζει ένα οικολογικό μοντέλο για την προαγωγή της υγείας, το

οποίο αντιλαμβάνεται ότι η υγεία καθορίζεται από μια πολύπλοκη

αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών, οργανωτικών και προσωπικών

παραγόντων που υπάρχουν έξω από τις υπηρεσίες υγείας. Επίσης,

αναγνωρίζεται το πλαίσιο ως ένα σύστημα με προοπτική (system

perspective), όπου κάθε επιμέρους πλαίσιο αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου

περιβάλλοντος και λειτουργεί ως ένα «ανοιχτό σύστημα», όπως είναι το

πανεπιστήμιο (Dooris, 2005. Paton et al., 2005).

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι η προσέγγιση που βασίζεται στο

πλαίσιο για την προαγωγή της υγείας σχετίζεται με τα ακόλουθα:



108

Παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο, μέσα στο οποίο λειτουργεί και

ενθαρρύνεται η πολυδιάστατη έννοια της υγείας.

Επιτρέπει τη σύνδεση μεταξύ των ατόμων, του περιβάλλοντος και των

συμπεριφορών που εκδηλώνονται. Επιτρέπει τη δημιουργία σχέσεων μεταξύ διαφορετικών ομάδων μέσα σε

ένα πλαίσιο.

Επιτρέπει τη δημιουργία αλληλεπιδράσεων μεταξύ διαφόρων θεμάτων

που αφορούν στην υγεία και πρωτοβουλιών, οι οποίες αναγνωρίζονται και

λαμβάνονται υπόψη.

Παρουσιάζει την ενθάρρυνση της ιδιότητας του πολίτη μέσω της

ανάπτυξης και της επίγνωσης των οργανωτικών επιπτώσεων για την

υγεία, την αειφορία και τις ανισότητες σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο

επίπεδο.

Παρέχει μια ευκαιρία ώστε να μεγιστοποιηθεί η συμβολή ενός

συγκεκριμένου πλαισίου ώστε να ενταχθεί η ολιστική προσέγγιση της

δημόσιας υγείας (Dooris, 2004) .

Η προσέγγιση λοιπόν που βασίζεται στο πλαίσιο για την προαγωγή της

υγείας είναι συνεκτική και ρεαλιστική (St Leger, 1997, p. 99) και αποσκοπεί

στη βελτίωση της υγείας (Paton et al. 2005, p. 87). Όπως επισημαίνεται, το

πλαίσιο αυτό, όταν τεθεί σε λειτουργία, βασιζόμενο στις αρχές και τις

προοπτικές που το διέπουν, τότε έχει τη δυναμική να συμβάλει στη πρακτική

για την προαγωγή της υγείας και στην υγεία του πληθυσμού (Dooris et al.,

1998, p. 30). Στην επόμενη ενότητα θα γίνει αναφορά στην αειφόρο

ανάπτυξη, ως βασικό στοιχείο της προσέγγισης που βασίζεται στο πλαίσιο για

την προαγωγή της υγείας, και στη σχέση της με το Πανεπιστήμιο.

Πανεπιστήμιο και αειφορία

Η αειφόρος ανάπτυξη και η υγεία είναι από τα κρισιμότερα θέματα που

αντιμετωπίζει η παγκόσμια κοινότητα και το ενδιαφέρον για αυτά φαίνεται ότι

θα ενισχυθεί στο μέλλον (Orme & Dooris, 2010, p. 425). Οι έννοιες «υγεία»



109

και «αειφόρος ανάπτυξη» είναι αλληλένδετες. Κατωτέρω συμπυκνώνεται αυτή

η σχέση με τις επισημάνσεις που ακολουθούν:

i. Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης εμπεριέχει περιβαλλοντικές, κοινωνικές

και οικονομικές διαστάσεις και φιλοδοξεί να βελτιώσει την υγεία των

κοινωνιών.

ii. Είναι ευρέως διαδεδομένο ότι η υγεία καθορίζεται από πολλαπλές

περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιρροές καθώς η υγεία του

ανθρώπου, του τόπου και του πλανήτη είναι έννοιες συναφείς.

iii. Οι αιτίες και τα γεγονότα της έλλειψης αειφόρου ανάπτυξης και της κακής

υγείας, τα οποία σχετίζονται μεταξύ τους, θέτουν τις βάσεις για τη

δημιουργία νέων προκλήσεων (Orme & Dooris, 2010, p. 425).

Σύμφωνα με τον World Commission on Environment and Development

(WCED) (1987, p. 37) η αειφόρος ανάπτυξη προσδιορίζεται ως εξής:

«Είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα χωρίς ναυποθηκεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τιςδικές τους ανάγκες. Περιέχει δύο βασικές έννοιες: α) την έννοια των«αναγκών», ιδιαίτερα αυτών των φτωχών στις οποίες πρέπει να δοθείπρωταρχική σημασία , β) την ιδέα των περιορισμών που επιβάλλονται από το

κράτος της τεχνολογίας και της κοινωνικής οργάνωσης αναφορικά με τηνικανότητα του περιβάλλοντος να αντιμετωπίσει τόσο τις σημερινές όσο και τις μελλοντικές ανάγκες.»

Η Διάσκεψη που έγινε στο Rio de Janeiro, το 1992, υπό την εποπτεία του

United Nations Environment Programme (UNEP), έπαιξε καθοριστικό ρόλο

στη δημιουργία μιας παγκόσμιας πολιτικής σε θέματα που αφορούν στην

αειφόρο ανάπτυξη. Με τη Διακήρυξη του Rio de Janeiro για το Περιβάλλον

και την Ανάπτυξη (Rio Declaration on Environment and Development)

αναγνωρίστηκε η ενιαία και η αλληλεξαρτώμενη φύση της γής. Στην πρώτη

αρχή της Διακήρυξης αναφέρονται τα ακόλουθα:

«Στο επίκεντρο των ανησυχιών για την αειφόρο ανάπτυξη βρίσκονται τα

ανθρώπινα όντα. Τα άτομα έχουν το δικαίωμα μιας υγιούς και παραγωγικής

ζωής σε αρμονία με τη φύση.» (UNEP, 1992, p. 1).

Από την άλλη, η Agenda 21 (UN Department of Economic and Socials

Affairs, 1993, par. 6.1) αναφέρει ότι οι έννοιες της υγείας και της ανάπτυξης



110

είναι αλληλένδετες. Τόσο η ανεπαρκής ανάπτυξη, που οδηγεί στη φτώχεια,

όσο και η ακατάλληλη ανάπτυξη, που έχει ως αποτέλεσμα την

υπερκατανάλωση, σε συνδυασμό με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού,

μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα υγείας στις

αναπτυσσόμενες και τις ανεπτυγμένες χώρες. Αναφορικά με την επίδραση της

κλιματικής αλλαγής στην υγεία εμπεριέχονται παράγοντες, όπως τα ακραία

καιρικά φαινόμενα που έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση θανάτου, τις

σωματικές και ψυχικές ασθένειες, τη μεταβολή της κατανομής των

μεταδιδόμενων ασθενειών καθώς και διάδοση άλλων μολυσματικών

ασθενειών (Orme & Dooris, 2010, p. 427).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της αειφόρου

ανάπτυξης και της εκπαίδευσης. Παρατηρείται ευρεία συναίνεση στο γεγονός

ότι η διδασκαλία και η εκπαίδευση αποτελούν κινητήρια δύναμη, προκειμένου

να υπάρξει αλλαγή προς την κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης (Posch &

Scholz, 2006). Οι Posch & Scholz (2006) αναφέρουν ότι ο ΟΗΕ έχει

εγκαινιάσει τη «δεκαετία της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη (2005-

2014)» και γενικά δίδει μεγάλη προσοχή στην αειφόρο ανάπτυξη σε όλα τα

επίπεδα της εκπαίδευσης.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί έναν τομέα μεγάλης κλίμακας, που

έχει τη δυνατότητα να εστιάζει σε και να κινητοποιεί τις συμμετοχικές σχέσεις

προκειμένου να υπάρξει θετικός αντίκτυπος (Orme & Dooris, 2010, p. 427).

Σύμφωνα με την UNESCO,

«η αποστολή του τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι να ενταχθεί ητριτοβάθμια εκπαίδευση σε μια κοινωνία της γνώσης ως βασικού παράγοντα

για την πολιτιστική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, ως ένας ενδογενήςπαράγοντας , που θα οικοδομήσει το δυναμικό και ως υποστηρικτή τωνανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αειφόρου ανάπτυξης, της δημοκρατίας, τηςειρήνης και της δικαιοσύνης.» (http://www.unesco.org/en/higher-education/mission/)

Το 1990, στο διεθνές συνέδριο στην Talloires της Γαλλίας, υπό την

εποπτεία του ULSF (University Leaders for a Sustainable Future) και με την

παρουσία των Πρυτάνεων και των Προέδρων των Πανεπιστημίων από όλα τα

μέρη του κόσμου, έγινε η πρώτη επίσημη δήλωση, που στόχο είχε τη

δέσμευση για την περιβαλλοντική αειφορία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που

http://www.unesco.org/en/higher-education/mission/






111

έχει υπογραφεί από πάνω από τετρακόσιους (400) και πλέον

πανεπιστημιακούς ιθύνοντες σε περισσότερες από πενήντα (50) χώρες. Η

διακήρυξη της Talloires εμπεριέχει ένα σχέδιο δέκα σημείων δράσης,

προκειμένου να ενσωματωθεί η αειφόρος και περιβαλλοντική παιδεία στη

διδασκαλία, την έρευνα και τις δραστηριότητες ευαισθητοποίησης στα κολέγια

και στα πανεπιστήμια (http://www.ulsf.org/talloires_declaration.html).

Τα δέκα (10) σημεία της διακήρυξης αναφέρονται στα ακόλουθα:

i. Στην αύξηση της ευαισθητοποίησης των ατόμων στον τομέα της

περιβαλλοντικά βιώσιμης ανάπτυξης.

ii. Στην ενθάρρυνση όλων των πανεπιστημίων να συμμετάσχουν στην

εκπαίδευση, στην έρευνα, στη διαμόρφωση της πολιτικής και στην

ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τον πληθυσμό, το περιβάλλον και την

ανάπτυξη, ώστε να κινηθούν προς την παγκόσμια αειφορία.

iii. Στη δημιουργία προγραμμάτων για την παραγωγή τεχνογνωσίας με στόχο

τη διαχείριση του περιβάλλοντος, για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη του

πληθυσμού σε συναφείς τομείς, ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι

απόφοιτοι του πανεπιστημίου είναι περιβαλλοντικά εγγράμματοι και έχουν

την ευαισθητοποίηση και την κατανόηση να είναι οικολογικά υπεύθυνοι

πολίτες.

iv. Στη δημιουργία προγραμμάτων για την ανάπτυξη της ικανότητας των

πανεπιστημιακών σχολών να διδάξουν την περιβαλλοντική παιδεία σε

όλους τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές.

v. Στην ίδρυση θεσμικών και πρακτικών πολιτικών που αφορούν στην

οικολογία.

vi. Στην ενθάρρυνση της συμμετοχής της κυβέρνησης, των ιδρυμάτων και

της βιομηχανίας να στηρίξουν τη διεπιστημονική έρευνα, την εκπαίδευση,

τη διαμόρφωση πολιτικής, και την ανταλλαγή πληροφοριών στην

περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη.

vii. Στη συνεργασία για διεπιστημονικές προσεγγίσεις.

viii. Στην ενίσχυση της ικανότητας της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης να αναπτύξει διαθεματική διδασκαλία για τον πληθυσμό, το

περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη.

http://www.ulsf.org/talloires_declaration.html






112

ix. Στη συνεργασία με εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς για την προώθηση

μιας παγκόσμιας προσπάθειας του πανεπιστήμιου προς ένα βιώσιμο

μέλλον.

x. Στη διατήρηση των δέκα (10) σημείων της κίνησης

(http://www.ulsf.org/pdf/TD.pdf).

Είναι σημαντικό για τον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να καταστεί

σαφής ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να υλοποιηθεί η δέσμευση για τη

βελτίωση της υγείας και της αειφόρου ανάπτυξης (Orme & Dooris, 2010, p.

431). Οι Orme & Dooris (2010, pp. 431-434) παρουσιάζουν παραδείγματα

από δύο Πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου (α) University of the West of

England, Bristol και β) University of Central Lancashire), όπου

αποκαλύπτονται οι δυνατότητες των ιδρυμάτων αυτών στο να συμβάλουν στη

βελτίωση της υγείας και της ευεξίας. Τα παραδείγματα επικεντρώνονται:

στις πολιτικές αποδοτικών τύπων συγκοινωνίας,

στο θέμα της σίτισης και

στην ανάπτυξη του αναλυτικού προγράμματος.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται από διάφορους μελετητές (βλ.: Cole,2003, στο: Dooris & Doherty, 2009, p. 19. Alshuwaikhat & Abubakar, 2008,

στο: Dooris & Doherty, 2009, p. 19) οι βιώσιμες πανεπιστημιουπόλεις έχουν

τοπική αλλά και παγκόσμια ευθύνη να προστατέψουν και να ενισχύσουν την

ευεξία των ανθρώπων αλλά και του οικοσυστήματος ώστε να δημιουργήσουν

ένα υγιές περιβάλλον.

Πανεπιστήμιο και υγεία

Τα πανεπιστήμια είναι μεγάλοι οργανισμοί μέσα στους οποίους τα άτομα

μαθαίνουν και εργάζονται, κοινωνικοποιούνται και κάνουν χρήση ποικίλων

υπηρεσιών όπως διαμονής, εστίασης και συγκοινωνίας ( Abercrombie et al.,

1998, p. 34). Τα πανεπιστήμια έχουν τη δυνατότητα μέσα από ευρείες

οργανωτικές πρακτικές (π.χ. υιοθέτηση κατάλληλης διαχείρισης, επικοινωνίας

και διαδικασίας λήψης αποφάσεων) καθώς και με την ανάπτυξη πολιτικών,

που επιδρούν στις καθημερινές διαδικασίες όπως είναι η οργάνωση των

http://www.ulsf.org/pdf/TD.pdf




113

προγραμμάτων σπουδών και η παροχή δραστηριοτήτων αναψυχής, να

επηρεάσουν σημαντικά και θετικά τις ζωές και την υγεία των μελών τους

(Abercrombie et al., ό.π.). Τα πανεπιστήμια αναμένεται να προωθούν την

ευελιξία και να έχουν την ικανότητα να εξετάζουν τις πρακτικές και τις

δραστηριότητές τους με κριτική ματιά και με σκοπό τον μετασχηματισμό τους

(Abercrombie et al., ό.π.).

Πριν εξεταστεί η σχέση που υπάρχει μεταξύ του πανεπιστημίου και της

υγείας θα ήταν χρήσιμο να παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά του, όπως αυτά

προκύπτουν από το συλλογικό τόμο «Universities in the 21st Century: A

Lecture Series» (Council of Industry and Higher Education/ National

Commission on Education (London)) και πολύ εύστοχα συνοψίζονται από

τους Abercrombie et al. (1998, p. 33).

Το πανεπιστήμιο είναι το κέντρο της μάθησης και της ανάπτυξης,

αναπτύσσοντας ρόλους στην εκπαίδευση, την πρακτική και την έρευνα.

Το πανεπιστήμιο είναι το κέντρο της δημιουργικότητας και της

καινοτομίας. Οι ιδέες αυτές εκφράζονται μέσα από τις διαδικασίες της

μάθησης και του συνδυασμού, της διαχείρισης και της εφαρμογής της

γνώσης καθώς και της κατανόησης αυτής εντός και μεταξύ των

επιστημονικών κλάδων.

Το πανεπιστήμιο παρέχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο οι φοιτητές

αναπτύσσουν την ανεξαρτησία τους και αποκτούν τις δεξιότητες εκείνες

που θα τους βοηθήσουν στη μετέπειτα ζωή τους. Οι ικανότητες αυτές

αποκτώνται συχνά μέσα από τον πειραματισμό και την εξερεύνηση και

καθώς βρίσκονται μακριά από την κατοικία των γονιών τους.

Η δομή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλάζει, με αποτέλεσμα το

πανεπιστήμιο να παρέχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο προάγεται η

μάθηση.

Το πανεπιστήμιο είναι πηγή συνεργασίας για τοπικές, εθνικές και

παγκόσμιες κοινότητες.

Το πανεπιστήμιο είναι μια «επιχείρηση» και, όπως κάθε επιχείρηση,

ενδιαφέρεται για την εικόνα της, την επίδοσή της και τον ισολογισμό της

μέσα σε μια ανταγωνιστική αγορά.



114

Αδιαμφισβήτητα ο βασικός ρόλος του πανεπιστημίου είναι να προάγει τη

διδασκαλία και την έρευνα (Edmonton Charter for Health Promoting

Universities and Institutions of Higher Education, 2006). Μέσα από

δραστηριότητες διδασκαλίας οι ακαδημαϊκοί ενθαρρύνονται να διασφαλίσουν

ότι η έρευνα που σχετίζεται με την υγεία βρίσκει το δρόμο της στους φοιτητές

και ως εκ τούτου και στην ευρύτερη κοινωνία, μόλις αυτοί αφήσουν το

πανεπιστήμιο (Abercrombie et al., 1998, p.34. Edmonton Charter for Health

Promoting Universities and Institutions of Higher Education, 2006).

Έρευνες που σχετίζονται με τα πανεπιστήμια αφορούν κυρίως στους

φοιτητές και στην ευεξία αυτών. Πολλές από αυτές επικεντρώνονται σε

συγκεκριμένα ζητήματα, όπως είναι η ψυχική υγεία, τα ναρκωτικά και ο

αλκοολισμός (Dooris & Doherty, 2009, p. 5). Επιπλέον, παρεμβάσεις που

σχετίζονται με την υγεία και λαμβάνουν χώρα μέσα στο πλαίσιο της

τριτοβάθμιας εκπαίδευσης επικεντρώνονται στους φοιτητές.

Παρ’ όλα αυτά οι Stewart – Brown et al. (2000, p. 492) υποστηρίζουν ότι

σε μελέτες που έγιναν για την υγεία και τον τρόπο ζωής που σχετίζεται με την

υγεία στο πανεπιστήμιο, οι νέοι άνθρωποι - φοιτητές είναι ομάδα που δεν έχει

ερευνηθεί. Οι ίδιοι θεωρούν ότι η έρευνα αυτού του δείγματος είναι πολύ

σημαντική, διότι τα άτομα αυτά θα είναι οι μελλοντικοί φορείς χάραξης

πολιτικής, οι επαγγελματίες και τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη, με

αποτέλεσμα ο τρόπος ζωής στον τομέα της υγείας, της συμπεριφοράς και των

πιστεύω τους για την υγεία, που θα αποκτήσουν κατά τη διάρκεια των

σπουδών τους, θα επηρεάσουν το μέλλον τους και δύσκολα θα

τροποποιηθούν (Stewart – Brown et al., 2000, p. 492). Το πανεπιστήμιο

αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο για τους νέους ανθρώπους, γιατί εξερευνούν

και πειραματίζονται μακριά από την γονεϊκή επιρροή ( Abercrombie et al,

1998. Stewart – Brown et al., 2000). Η έρευνα των Stewart – Brown et al.

(2000, pp. 492 - 498) κατέδειξε ότι πηγή των συναισθηματικών διαταραχών

των φοιτητών είναι η μελέτη, τα προβλήματα εργασίας καθώς και οι

οικονομικές δυσκολίες, προβλήματα που φαίνεται να επηρεάζουν και την

ακαδημαϊκή απόδοσή τους.



115

Το πανεπιστήμιο όμως δεν αποτελείται μόνο από τους φοιτητές αλλά και

από το προσωπικό του, του οποίου η υγεία και η ευεξία είναι πολύ σημαντική.

Για τον λόγο αυτό, το Health and Safety Executive (2006, p. 1) κάνει ιδιαίτερη

μνεία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αναφέροντας τα ακόλουθα:

«Τα πανεπιστήμια και τα κολέγια, εάν θέλουν να παρέχουν υψηλής ποιότηταςυπηρεσίες, χρειάζονται υγιείς εργαζόμενους δίνοντας τους καλά κίνητρα. Ηαποτελεσματική διαχείριση της επαγγελματικής υγείας είναι το κλειδί για τηνεπίτευξη αυτού του στόχου.»

Το πανεπιστήμιο λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο της τοπικής, εθνικής και

παγκόσμιας κοινότητας, οπότε είναι χρήσιμο να εντοπιστεί η σχέση των

ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σαν μέρος της ευρύτερης

κοινωνίας, με την ευεξία και την υγεία, σχέση που αναδύεται από τη

συναλλαγή των εργαζόμενων με την υπόλοιπη κοινωνία (Dooris & Doherty,

2009, 2010a).

Σύμφωνα με τους Dooris & Doherty (2009, p. 7), τα πανεπιστήμια

στοχεύουν σε προγράμματα προαγωγής υγείας και επιδιώκουν τη βελτίωση

για την υγεία καθώς και την ανάπτυξη συγκεκριμένων σχεδίων πάνω σε μια

ποικιλία θεμάτων που σχετίζονται με την υγεία. Αυτά τα προγράμματα είναι

διαφορετικά για τους φοιτητές και τους εργαζόμενους. Όσον αφορά στους

φοιτητές, δίδεται έμφαση σε τομείς που αφορούν στα ναρκωτικά και στο

αλκοόλ, στην ψυχική και σεξουαλική υγεία, στη φυσική δραστηριότητα.

Αντίθετα, στις πρωτοβουλίες που αφορούν στους εργαζόμενους, δίδεται

έμφαση στην ψυχική υγεία και την ευεξία (Dooris & Doherty, 2009, p. 7).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα των Stock et al. (2003), που αφορά

στα παράπονα που εξέφρασαν οι ευρωπαίοι φοιτητές για τη σωματική καιψυχοσωματική υγεία, στις επιπτώσεις που αυτά είχαν και στο πώς αυτά

διαφοροποιούνται ανάλογα με την χώρα προέλευσης του φοιτητή. Η έρευνα

πραγματοποιήθηκε στο Navara Public University (Spain), στο University of

Bielefeld (Germany) και στο University of Kaunas (Lithuania), όπου

χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια. Η έρευνα κατέδειξε τις διαφοροποιήσεις

στον τρόπο ζωής των φοιτητών και στις επιπτώσεις στην υγεία τους εξαιτίας

των διαφορετικών κοινωνικό-δημογραφικών παραγόντων.



116

Φαίνεται λοιπόν ότι, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα σαν χώρος μάθησης και

ανταλλαγής γνώσεων και ιδεών βοηθούν τους νέους κατά τα χρόνια φοίτησής

τους να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους και να μετασχηματίσουν τις

συνήθειές τους, ιδιαίτερα αυτές που σχετίζονται με τον τομέα της υγείας. Τα

άτομα που δραστηριοποιούνται στο χώρο του πανεπιστημίου πρέπει να

έχουν υγιείς συνήθειες τις οποίες θα επιχειρήσουν να μεταλαμπαδεύσουν και

στους φοιτητές, ωθώντας τους να αποκτήσουν και αυτοί υγιείς συνήθειες οι

οποίες θα τους συνοδεύουν στο υπόλοιπο της ζωής τους (Smith &

Whitchurch, 2002, p. 40).

Πολιτικές προαγωγής υγείας στο πανεπιστήμιο. Παραδείγματα από το

διεθνή χώρο

Η προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο αποτελεί μια πρωτοβουλία

μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο για την υγεία, η οποία ξεκίνησε στα μέσα τις

δεκαετίας του 1990 στο πανεπιστήμιο του Lancaster (UK) και παραμένει

ενεργή μέχρι και σήμερα

(http://www.who.int/healthy_settings/types/universities/en/index.html). Τοσυνέδριο που έγινε με θέμα: «Προάγοντας την υγεία στο πανεπιστήμιο» που

πραγματοποιήθηκε στο Lancaster, το 1996, οργανώθηκε σε συνεργασία με

τον WHO και κατέδειξε την ανάγκη ανάπτυξης μιας κίνησης για τη

διαμόρφωση ενός πλαισίου για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο

(settings-based health promotion in higher education) (Dooris, 2001a, p. 53).

Το 2003, πραγματοποιήθηκε το πρώτο συνέδριο για την προαγωγή της

υγείας στο πανεπιστήμιο στο Santiago, Chile. Το 2006, στον Καναδά, στο

University of Alberta in Edmonton, Alberta, Canada, πραγματοποιείται το 2ο

συνέδριο και δημοσιεύεται το «Edmonton Charter for Health Promoting

Universities and Institutions of Higher Education» (2006). Οι στόχοι ήταν οι

εξής:

i. Να προσδιοριστεί τι σημαίνει προάγοντας την υγεία στο πανεπιστήμιο και

στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης .

http://www.who.int/healthy_settings/types/universities/en/index.html




117

ii. Να αναπτυχτεί διάλογος για την προώθηση της κατανόησης σχετικά με τις

ιδέες για την προαγωγή της υγείας στο πλαίσιο της πανεπιστημιακή

εκπαίδευσης.

iii. Να παρέχει ένα εργαλείο για τη δημιουργία ενός πανεπιστημίου, που θα

προάγει την υγεία για όσους θέλουν να επηρεάσουν τις αποφάσεις.

H καθιέρωση προγραμμάτων, όπως «Προάγοντας την Υγεία στο

Σχολείο» (Health Promoting Schools), «Υγιή Σχολεία» (Healthy Schools) και

πιο πρόσφατα το «Healthy Further Education», τόσο από τον WHO όσο και

από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, τονίζει την σπουδαιότητα της

προαγωγής της υγείας στον ευρύτερο τομέα της εκπαίδευσης (Dooris &

Doherty, 2010b, p. 7). Η πρωτοβουλία για την προαγωγής της υγείας στο

πανεπιστήμιο, η οποία βασίζεται στο Χάρτη της Οττάβα (1986), επιδιώκει να

αναπτύξει μια κατάλληλη πολιτική και να δημιουργήσει ένα υποστηρικτικό

περιβάλλον, που να παρέχει τη δυνατότητα στους φοιτητές να κερδίσουν τη

γνώση και την κατανόηση, να διερευνήσουν τις δυνατότητες τους, να

πειραματιστούν με ασφάλεια και να κάνουν συνειδητές επιλογές (Dooris,

2002). Η πρωτοβουλία για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο

στοχεύει στην ενσωμάτωση εκείνων των διαδικασιών και δομών εντός τηςκουλτούρας του πανεπιστημίου, που υποστηρίζει τη δέσμευση για την

προαγωγή της υγείας με πρωτοβουλίες που προάγουν την υγεία και την

ευημερία του προσωπικού, των φοιτητών και της ευρύτερης κοινότητας

(http://www.who.int/healthy_settings/types/universities/en/index.html).

Η πηγή κάθε πρωτοβουλίας για την προαγωγή της υγείας στο

πανεπιστήμιο πρέπει να είναι η δέσμευση μιας βιώσιμης και αειφόρου υγείας

εντός του ιδρύματος. Ειδικότερα τονίζονται τα ακόλουθα:

Τα πανεπιστήμια, ως μεγάλα ιδρύματα, οφείλουν να δεσμευτούν ότι η

υγεία στην οργανωτική κουλτούρα τους, τις δομές και τις πρακτικές τους

μπορεί να δημιουργήσει υποστηρικτικά περιβάλλοντα εργασίας, μάθησης

και διαβίωσης.

Τα πανεπιστήμια, με την ιδιότητα του εργοδότη, μπορούν να

προωθήσουν την ευημερία του προσωπικού μέσω των κατάλληλων

πολιτικών διαχείρισης, επικοινωνίας και λειτουργίας.





118

Ως δημιουργικά κέντρα μάθησης και έρευνας, τα πανεπιστήμια έχουν τη

δυνατότητα να αναπτύξουν, να συνθέσουν και να εφαρμόσουν την υγεία,

που σχετίζεται με τη γνώση και την αντίληψη.

Τα πανεπιστήμια έχουν το ρόλο του εκπαιδευτή των μελλοντικών γενεών,των γενεών που θα παίρνουν τις αποφάσεις. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα

να αναπτύξουν μια κριτική αντίληψη της αειφόρου υγείας καθώς και την

αίσθηση της προσωπικής και της κοινοτικής διαχείρισης, που θα

επηρεάσει την ευρύτερη κοινωνία.

Ως ένα πλαίσιο εντός του οποίου οι φοιτητές γίνονται ανεξάρτητοι, τα

πανεπιστήμια έχουν την ευθύνη και τη δυνατότητα να επιτρέψουν την υγιή

προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών.

Ως πηγή πληροφοριών για την τοπική, εθνική και παγκόσμια κοινότητα, τα

πανεπιστήμια διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην προώθηση και τη

διαμεσολάβηση για την υγιή και βιώσιμη δημόσια πολιτική (Booth &

Ritchie, 1998, p. iv).

Σύμφωνα με τους Tsouros et al. (1998, pp. 122-123), υπάρχει διάχυτη η

εντύπωση στον πανεπιστημιακό χώρο πως αυτά τα ιδρύματα θα

προωθήσουν την υγεία των φοιτητών τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι

αναφορές που σχετίζονται με την προαγωγή της υγείας εντοπίζονται στην

ενίσχυση της συμβολής των πανεπιστημίων στην υγεία των πληθυσμών και

στην ενδυνάμωση της αξίας τους. Επισημαίνεται ειδικότερα:

Τα πανεπιστήμια είναι τα μεγάλα ιδρύματα όπου πολλοί άνθρωποι ζουν

και βιώνουν διαφορετικές πτυχές της ζωής τους, μαθαίνουν, εργάζονται,

κοινωνικοποιούνται, απολαμβάνουν τον ελεύθερο χρόνο τους και, σε

ορισμένες περιπτώσεις, τα άτομα κάνουν χρήση των υπηρεσιών, όπως

αυτών της διαμονής, της εστίασης και της μετακίνησης. Τα πανεπιστήμια

έχουν μεγάλες δυνατότητες όσον αφορά στον τομέα της προστασίας της

υγείας και της προώθησης της ευημερίας των φοιτητών, του προσωπικού

(ακαδημαϊκού και μη) και της ευρύτερης κοινότητας μέσω των πολιτικών

που αναπτύσσονται και των πρακτικών που ακολουθούνται.

Τα πανεπιστήμια αποτελούνται από μεγάλο αριθμό φοιτητών, που θα

γίνουν επαγγελματίες, με αποτέλεσμα στο μέλλον να επηρεάσουν την



119

υγεία των άλλων. Με την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών και

έρευνας, τα πανεπιστήμια μπορούν να αυξήσουν την κατανόηση και τη

δέσμευση για την υγεία ενός σημαντικού αριθμού ειδικευμένων και

μορφωμένων ατόμων σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών κλάδων.

Κατέχοντας σημαντική θέση στο εσωτερικό της κοινότητας, τα

πανεπιστήμια έχουν την ευκαιρία να δώσουν το παράδειγμα της ορθής

πρακτικής σε σχέση με την προαγωγή της υγείας και να χρησιμοποιήσουν

την επιρροή τους προς όφελος της υγείας της κοινότητας σε τοπικό,

εθνικό και διεθνές επίπεδο (Tsouros et al., 1998, p. 122).

Οι Tsouros et al. (1998, pp. 122-123) επισημαίνουν, επίσης, ότι τα

πανεπιστήμια μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση του επιπέδου της υγείας

σε τρεις κυρίως τομείς:

i. Στη δημιουργία υγιούς περιβάλλοντος εργασίας, μάθησης και διαβίωσης

τόσο στους φοιτητές όσο και στο προσωπικό τού ιδρύματος.

ii. Στη βελτίωση της εικόνας της υγείας, της δημόσιας υγείας και της

προαγωγής της υγείας σε θέματα που αφορούν στη διδασκαλία και στην

έρευνα.

iii. Στην ανάπτυξη συνεργασιών για την προώθηση της υγείας και της

προβολής τους στην κοινότητα.

Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι μια ολιστική προσέγγιση (whole

system approach) και οι πρωτοβουλίες που την υιοθετούν προσδίδουν

επιπλέον αξία στην προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο (Dooris &

Doherty, 2009, p. 11). Η εν λόγω προσέγγιση αφορά στην υιοθέτηση ενός

υγιούς τρόπου σκέψης μέσα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και συγκεκριμένα

στο πανεπιστήμιο στην ολότητά του (Dooris et al., 2010, pp. 3-4).

Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την προαγωγή της

υγείας στο πανεπιστήμιο, το οποίο οδήγησε στην ίδρυση ενός Δικτύου

(English National Healthy Universities Network) που ενδιαφέρεται για μια

ολιστική προσέγγιση του ιδρύματος (Dooris & Doherty, 2009, pp. 15-16).

Συγκροτείται από το Healthy Settings Development Unit του University of

Central Lancashire και αποτελείται από περισσότερα από εξήντα (60) μέλη(πανεπιστήμια) τα οποία αντιπροσωπεύουν ποικίλες ομάδες,



120

συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών για φοιτητές, αθλητικές, ομάδες

ανθρώπινου δυναμικού και ακαδημαϊκά τμήματα (Dooris & Doherty, 2009, pp.

15-16), (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: English National Health Promoting Universities Network: Μέλη

Aston Guild University

Bishop Grosseteste University College

Bournemouth University

Brighton University

Brunel University

Cardiff University

City University London

De Montfort University

Dublin City University

Dublin Institute of Technology

Edge Hill University

Imperial College London

Kingston University

Lancaster University

Leeds Metropolitan University

Leeds Trinity University College

Leeds University

Liverpool Hope University

Liverpool John Moores University

London Metropolitan University

London School of Hygiene & Tropical Medicine

London South Bank University

Loughborough University

Manchester Metropolitan University

Middlesex University

Nottingham Trent University

Oxford Brookes University

Plymouth University

Queen Margaret University

Robert Gordon University

Roehampton University



121

Sheffield Hallam University

Simon Fraser University

Southampton Solent University

Staffordshire University

Sunderland University

Swansea University

Teesside University

Thames Valley University

The Open University

UCLan

University Campus Suffolk

University of Birmingham

University of Bolton

University of Brighton

University of Bristol

University of Chester

University of Derby

University of East Anglia

University of Glamorgan

University of Greenwich

University of Hertfordshire

University of Leicester

University of Liverpool

University of London

University of Manchester

University of Northampton

University of Nottingham

University of Plymouth

University of Reading

University of Salford

University of Sheffield

University of Surrey

University of Sussex

University of the West of England

University of Worcester

Πηγή: http://www.healthyuniversities.ac.uk/national-network-meetings.php?s=196&subs=59 :20-5-2012

http://www.healthyuniversities.ac.uk/national-network-meetings.php?s=196&subs=59






122

Οι οργανισμοί που εκπροσωπούνται στο Δίκτυο παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.

Πίνακας 2: List of Partner Organizations currently represented on theNetwork

Association of Managers of Heads of Student Services in Higher Education(AMOSSHE)Bradford College

British Universities & Colleges Sport (BUCS)

Health Promotion Agency for Northern Ireland

Heart of Mersey

Higher Education Academy (HEA)

Higher Education Academy (HEA)Humber Sports Partnership

Liverpool PCT

National Union of Students (NUS)

NHS Bolton

NHS Health Scotland

NHS Leeds

NHS Lothian

NHS North Lancashire

NHS NW Lancashire Public Health Network

Regional Public Health Group - London

Royal Society for Public Health

Sandwell Primary Care Trust

The Higher Education Academy

Universities and Colleges Employers Association (UCEA)

Welsh Assembly Government

Πηγή: http://www.healthyuniversities.ac.uk/national-network-meetings.php?s=196&subs=59 :20-5-2012

Το Δίκτυο πραγματοποιεί συναντήσεις, εκδηλώσεις και επικοινωνεί με τα μέλη

του ηλεκτρονικά, με τους εξής στόχους:

Διευκολύνει την ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών, πρακτικών και

εμπειριών, που σχετίζονται με την προαγωγή της υγείας στο

πανεπιστήμιο.

Αναπτύσσει και προωθεί μοντέλα καλής πρακτικής σχετικά με τους

φοιτητές, το προσωπικό, την υγεία και την ευημερία της κοινότητας.







123

Υποστηρίζει και παρέχει συμβουλές σχετικά με την υγιή προσέγγιση στα

πανεπιστήμια σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο (Dooris & Doherty,

2009, pp. 15-16).

Το Δίκτυο συμφώνησε σε ένα κοινό πλαίσιο δράσης για την κατανόηση της

προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο, στο οποίο αντανακλάται η ολιστική

αντίληψη για την υγεία και την ευημερία και υποστηρίζεται από αρχές και

στόχους (βλ.: Σχήμα 3). Οι αρχές του συνοψίζονται κατωτέρω:

Δημιουργία ενός υγιούς και βιώσιμου περιβάλλοντος εργασίας, μάθησης

και διαβίωσης για τους φοιτητές, το προσωπικό και τους επισκέπτες.

Βελτίωση της εικόνας της υγείας και της αειφόρου ανάπτυξης στη

διδασκαλία, στην έρευνα και στην ανταλλαγή της γνώσης.

Συμβολή στην υγεία, την ευεξία και στην αειφορία της ευρύτερης

κοινότητας.

Αξιολόγηση των εργασιών του Δικτύου, με βάση τα στοιχεία της

αποτελεσματικότητας και της ανταλλαγή της μάθησης. (Orme & Dooris,

2010, pp. 430-431)

Σχήμα 3

Πηγή: Orme & Dooris, 2010, p.431



124

Ο σχεδιασμός και οι πολιτικές του πανεπιστημίου επιδρούν στην υγεία

είτε θετικά είτε αρνητικά, αφού έχουν τη δυνατότητα να προστατεύουν την

υγεία και να προάγουν την ευεξία των φοιτητών, του προσωπικού και της

ευρύτερης κοινότητας (Dooris, 2001a, p. 54). Ένα υγιές πανεπιστήμιο που

κατευθύνεται από τις θέσεις για τη δημόσια υγεία είναι σημαντικό να αναζητά

τις πολιτικές προτεραιότητες και να τις εντοπίζει. Αυτές αφορούν στην

φροντίδα των φοιτητών, στην εμπειρία, στη διερευνητική συμμετοχή, στις

επιδόσεις των εργαζομένων και στην παραγωγικότητα (Dooris & Doherty,

2009, p. 18). Ο Dooris (2001a, p. 55, 2002) παρουσιάζει τις περιοχές δράσης

που αφορούν στο πλαίσιο των πολιτικών αποφάσεων και του σχεδιασμού για

την υγεία στο χώρο του πανεπιστημίου του Central Lancashire:

Εταιρική πολιτική για την υγεία, σύμφωνα με την οποία αποφασίστηκε ότι

η υγιής πολιτική θα παρέχει μια πολύτιμη βάση για ανάληψη μελλοντικής

δράσης, δεδομένης της ανάπτυξης εντός του πανεπιστημίου πολιτικών

δραστηριοτήτων και της αποδεδειγμένης ικανότητας αυτού να μεταφράζει

τις λέξεις σε δράση όπως είναι η έννοια «ίσες ευκαιρίες». Η πολιτική αυτή

υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση τόσο στην κατανόηση της υγείας όσο και

σε άλλα θέματα που αναπτύσσονται και αφορούν στο αντικείμενο τηςπροαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο.

Ανάπτυξη υγιών πολιτικών. Το θέμα αυτό προκύπτει από το Χάρτη της

Οττάβα για την προαγωγή της υγείας και προτρέπει στην ανάπτυξη μιας

υγιούς δημόσιας πολιτικής. Η υγεία αποτελεί κεντρικό ζήτημα στη λήψη

αποφάσεων και στην ανάπτυξη πολιτικής όχι μόνο στον τομέα της υγείας

αλλά και σε άλλους τομείς.

Κατευθυντήριες διαδικαστικές γραμμές για τη χρήση των ναρκωτικώνουσιών. Το πεδίο αυτό κρίνεται πολύ σημαντικό και πρέπει να

αναπτυχθούν και να εγκριθούν από το πανεπιστήμιο συγκεκριμένες

κατευθυντήριες γραμμές.

Η ανάπτυξη της προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο απαιτεί να τεθεί

η υγεία στο επίκεντρο του σχεδιασμού και της ανάπτυξης της πολιτικής

διαδικασίας και να περιλάβει τη διαμεσολάβηση μεταξύ ανταγωνιστικών

κριτηρίων και απαιτήσεων καθώς και να ενεργοποιήσει τη συμμετοχή των



125

ενδιαφερόμενων μερών, ώστε να διασφαλιστεί η από κοινού αποδοχή των

αποτελεσμάτων των πολιτικών (Dooris, 2001a, p. 55). Η επιτυχία του

προγράμματος που έχει η προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο εξαρτάται

από την ικανότητα να ενσωματωθεί η δέσμευση για την υγεία στο πλαίσιο των

πολιτικών και των πρακτικών των πανεπιστημίων ( Abercrombie et al., 1998,

p. 34).

Το πανεπιστήμιο παρέχει ένα περιβάλλον για τους φοιτητές μέσα στο

οποίο όχι μόνο μορφώνονται αλλά και αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους

και την κοινωνικότητά τους ( Abercrombie et al., 1998. Dooris, 2001a. Dooris,

2002). Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό η κίνηση για την προαγωγή της υγείας

στο πανεπιστήμιο να υποστηρίζει την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη και

ταυτόχρονα να επιδιώκει το σχεδιασμό ενός περιβάλλοντος που να δίνει τη

δυνατότητα στους φοιτητές να κερδίσουν τη γνώση, να εξερευνήσουν τις

δυνατότητές τους, να πειραματιστούν με ασφάλεια, να κάνουν τις δικές τους

συνειδητές επιλογές, να ανακαλύψουν και να αναπτύξουν τη δυναμική τους

(Dooris, 2001a, p. 56. Dooris, 2002).

Σε αυτή την αναφορά, μια μικρής έκτασης ποιοτική έρευνα έδειξε ότι οι

φοιτητές έχουν καλά αναπτύξει και κατανοήσει ολιστικά την ιδέα της υγείας,

αλλά εντόπισε το άγχος που σχετίζεται με παράγοντες όπως είναι τα

οικονομικά προβλήματα, ο τρόπος ζωής, οι ακαδημαϊκές υποχρεώσεις, το

περιβάλλον σπουδών τους και οι παρεχόμενες υπηρεσίες (Dooris, 2001a, p.

56).

Από τη μια μεριά είναι ο Χάρτης της Οττάβα (1986) για την προαγωγή της

υγείας, που δίνει έμφαση στο σχεδιασμό και στις πολιτικές ανάπτυξης,

συνδυάζοντάς τα με αποτελεσματική κοινοτική δράση, ώστε να

δημιουργηθούν περιβάλλοντα υποστηρικτικά για την υγεία και την ευεξία, και

από την άλλη υπάρχει η διακήρυξη της Jakarta (1997), που επισημαίνει τη

σπουδαιότητα της ενσωμάτωσης της υγείας στην αειφόρο ανάπτυξη. Τα

πανεπιστήμια επιδρούν είτε θετικά είτε αρνητικά στην οικονομία της τοπικής

κοινωνίας μέσω των κτηρίων, του περιβάλλοντος χώρου, της διαχείρισης των

αποβλήτων, της υιοθέτησης πολιτικών μετακίνησης (π.χ. πράσινη εβδομάδα

μεταφοράς) (Dooris, 2001a, p.55. Dooris, 2002). Το πανεπιστήμιο, ως ένας



126

μεγάλος οργανισμός, αποτελείται από προσωπικό, το οποίο συνθέτει μια

μεγάλη κοινότητα, με αποτέλεσμα να υπάρχει η δέσμευση να δημιουργηθεί

ένα υποστηρικτικό περιβάλλον και ένας υγιής χώρος εργασίας (Dooris, 2001a,

p.56. Dooris, 2002).

Κατά τον Dooris (2001a, p. 57), το πανεπιστήμιο είναι το κέντρο της

μάθησης, το οποίο προσφέρει τεράστιες δυνατότητες για την προαγωγή της

υγείας μέσα από την ακαδημαϊκή ανάπτυξη. Ο Χάρτης της Οττάβα αναφορικά

με την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών δίνει έμφαση στο ρόλο της

πληροφορίας, της εκπαίδευσης και της μάθησης στην αξιοποίηση των

προσωπικών ικανοτήτων, στην ενίσχυση της κοινοτικής δράσης, στην ανάγκη

για αλλαγή της επαγγελματικής εκπαίδευσης και της κατάρτισης, ώστε να

διευκολυνθεί ο επαναπροσανατολισμός των υπηρεσιών υγείας, και τέλος στην

ενσωμάτωση της υγείας στην ευρύτερη κοινωνία, ώστε να υπάρξει

ευαισθητοποίηση του κοινού (Dooris, 2001a, p. 57). Επίσης, όπως

σημειώνεται, κατά τη διάρκεια της μελέτης της προαγωγής της υγείας στο

πανεπιστήμιο, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται το πανεπιστήμιο ως ξεχωριστό

κομμάτι της ευρύτερης κοινωνίας. Το πανεπιστήμιο είναι μέρος της ευρύτερης

κοινωνίας με πολλές επιδράσεις σε αυτή και σημαντικούς πόρους για αυτή(Dooris, 2001a, p. 58. Dooris, 2002).

Ο WHO, στην επίσημη ιστοσελίδα του

(http://www.who.int/healthy_settings/types/universities/en/index.html),

αναφερόμενος στους τύπους που εντάσσονται σε ένα υγιές πλαίσιο,

παρουσιάζει κάποια παραδείγματα πανεπιστημίων ανά τον κόσμο, τα οποία

εφαρμόζουν το πλαίσιο για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο. Τα

πανεπιστήμια αυτά είναι:

University of Central Lancashire (UCLan, UK)

(http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/index.php/about_health/

atoz_health_guide.php)

Universität Bielefeld (Germany) (http://www.uni-bielefeld.de/(en)/)

Universities in the Beijing area (China) (έξι (6) πανεπιστήμια)

Universities in the United States (εβδομήντα – δύο (72) πανεπιστήμια).


http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/index.php/about_health/atoz_health_guide.php


http://www.uni-bielefeld.de/(en)/








127

Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται όλα τα δίκτυα στον κόσμο για την προαγωγή

της υγείας στο πανεπιστήμιο, όπως έχουν δημοσιοποιηθεί κατά το έτος 2010.

Πίνακας 3:

Πηγή: Graser et al., 2011, p. 4

Η περίπτωση του Πανεπιστημίου του Central Lancashire

Tο Πανεπιστήμιο του Central Lancashire, του οποίου η κύρια

πανεπιστημιούπολη είναι στο Preston, στα βορειοδυτικά της Αγγλίας, είναι το

πρώτο πανεπιστήμιο που ανέπτυξε τη στρατηγική για την προαγωγή της

υγείας στο πανεπιστήμιο, το 1995 (Dooris & Martin, 2002). Ο στόχος της

σχολής υγείας του πανεπιστημίου διατυπώνεται ως εξής:

«…Να παρέχει ένα πλούσιο, τονωτικό και υποστηρικτικό περιβάλλον για τουςφοιτητές και το προσωπικό ώστε να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους

και να τονώσουν την υγεία και την ευημερία τους εντός των κοινοτήτων μέσω



128

της δυναμικής υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης, της έρευνας και της μεταφοράςτης γνώσης.» (http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/about.php)

Στο πανεπιστήμιο του Central Lancashire έχουν πραγματοποιηθεί πολλές

έρευνες (Dooris, 1998. Dooris, 2001a. Dooris 2001b. Dooris, 2002. Dooris &

Martin, 2002. Orme & Dooris, 2010), που αφορούν στην προαγωγή της υγείας

στο πανεπιστήμιο. Ο Dooris (2001a, 2002), κατά τη διάρκεια έρευνας που

πραγματοποίησε στο Central Lancashire, ανέδειξε κάποιες περιοχές δράσης

και πρωτοβουλίας (πολιτικές) στο χώρο του πανεπιστημίου για την

προώθηση της υγείας. Οι πρωτοβουλίες αυτές αφορούν στην ενίσχυση του

χώρου της εργασίας, στην ευεξία των φοιτητών, την ακαδημαϊκή τους

ανάπτυξη και στην τόνωση της ευρύτερης κοινότητας.

Όσον αφορά στην ενίσχυση του χώρου της εργασίας και στην προώθηση της

υγείας εντοπίζονται τα εξής:

Η συμπερίληψη των επιπτώσεων της προαγωγής της υγείας στο

πανεπιστήμιο στο πρόγραμμα εκπαίδευσης του προσωπικού.

Χορήγηση τουλάχιστον έξι (6) ημερών ετησίως άδειας για την προσωπική

και επαγγελματική ανάπτυξη του προσωπικού.

Παροχή συμβουλευτικής υπηρεσίας για το προσωπικό.

Παροχή σε όλα τα άτομα εγχειριδίων για την υγεία.

Συλλογική εργασία μεταξύ όλων των φορέων σχετικά με την αντιμετώπιση

του stress και την ψυχική ευεξία στο χώρο εργασίας.

Αναφορικά με την ευεξία των φοιτητών, το πρόγραμμα για την προαγωγή της

υγείας στο πανεπιστήμιο ανέδειξε τις παρακάτω πρωτοβουλίες:

Δημιουργία ενός προγράμματος εκπαίδευσης που αφορά στη νυχτερινή

διασκέδαση, με στόχο τη μείωση των βλαβερών για την υγεία συνηθειών

όπως είναι η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Ενημέρωση – ευαισθητοποίηση σε θέματα υγείας μέσα από εκδηλώσεις

που πραγματοποιούνται την παγκόσμια ημέρα για το AIDS, τη παγκόσμια

ημέρα ψυχικής υγείας, την πράσινη εβδομάδα μετακίνησης.

Παροχή σε όλους του φοιτητές εγχειριδίων για την υγεία.

Σχετικά με την ακαδημαϊκή ανάπτυξη των φοιτητών αναφέρονται τα εξής:

http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/about.php




129

Ανάπτυξη διεπιστημονικών μαθημάτων, όπως αειφόρος ανάπτυξη και

υγεία, δημιουργικότητα και υγεία.

Ένταξη των δραστηριοτήτων για την υγεία σε σχέση με την εργασία στα

προγράμματα σπουδών εκτός αυτών της Σχολής Υγείας και σύνδεσή τηςμε εκδηλώσεις όπως είναι η παγκόσμια ημέρα για το AIDS.

Ανάπτυξη των προσωπικών ικανοτήτων/ δεξιοτήτων μέσα από

επιλεγμένα προγράμματα (Key Skills Project).

Πρόταση για την ανάπτυξη ενός ευέλικτου project συνδεδεμένο με τη

διεθνή εκπαίδευση.

Όσον αφορά στη συμβολή του πανεπιστήμιο στην ευρύτερη κοινότητα

αναφέρονται οι εξής βασικές δράσεις:

Ιεράρχηση των πολιτικών πρόσβασης και παροχή ίσων ευκαιριών ώστε

να διασφαλιστεί ότι τα πανεπιστήμια εξυπηρετούν την ποικιλομορφία των

τοπικών κοινοτήτων μέσα από την παροχή εκπαίδευσης, αναψυχής και

πολιτιστικής κουλτούρας.

Ενεργή συμμετοχή σε συνεργασίες που σχετίζονται με την υγεία σε

τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Συμμετοχή σε εθελοντικούς οργανισμούς και σε ομάδες εργασίας για την

προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο.

Ανάπτυξη στο πανεπιστήμιο διαφόρων πρωτοβουλιών, ώστε να

ενθαρρυνθεί η εμπλοκή των φοιτητών στην ευρύτερη κοινότητα.

O Dooris (2001b) και οι Dooris & Martin (2002) παρουσίασαν το πανεπιστήμιο

του Central Lancashire ως μελέτη περίπτωσης για να αναδείξουν την

πρωτοβουλία για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο. Η αειφόροςανάπτυξη αποτελεί βασικό πεδίο έρευνας για το πανεπιστήμιο του Central

Lancashire και φαίνεται από τις πολιτικές και τα προγράμματα που

αναπτύσσουν ο Dooris et al. (1998) και οι Orme & Dooris (2010). Τα θέματα

που τους απασχόλησαν στις έρευνες τους αφορούν σε βιώσιμους τρόπους

μετακίνησης τόσο του προσωπικού όσο και των φοιτητών, σίτισης και

ανάπτυξης του προγράμματος σπουδών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα

των Orme & Dooris (2010) αφορά στο πανεπιστήμιο του Central Lancashireκαι στο University of the West of England, Bristol.



130

Το πανεπιστήμιο λοιπόν του Central Lancashire έχει να επιδείξει

σπουδαία δουλειά στον τομέα της προαγωγής της υγείας στο χώρο του, η

οποία μπορεί να αξιοποιηθεί και από άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα ανά τον

κόσμο.

Το Πανεπιστήμιο του Bielefeld

Το πανεπιστήμιο του Bielefeld (http://www.uni-

bielefeld.de/(en)/Universitaet/Ueberblick/) ιδρύθηκε το 1969 και σήμερα

περιλαμβάνει δεκατρείς (13) σχολές, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα

επιστημονικών κλάδων στις ανθρωπιστικές επιστήμες, στις φυσικές

επιστήμες, στις κοινωνικές επιστήμες και στην τεχνολογία. Στόχος του είναι να

αναπτύσσει υψηλής ποιότητας έρευνα προσανατολισμένη στη διδασκαλία.

Στον τομέα της προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο

του Bielefeld προσπαθεί να ενισχύσει και να προωθήσει τις δυνατότητες για

την υγεία των φοιτητών του και για την πρόληψη της ανάπτυξης χρόνιων

ασθενειών. Προσφέρει προγράμματα συμβουλευτικής για την πρόληψη

συμπτωμάτων στέρησης της νικοτίνης και φιλοδοξεί να αναπτύξει ένα δίκτυο

«Πανεπιστημίων Προαγωγής της Υγείας» όπως προτείνεται από τον ΠΟΥ.

(http://www.uni-bielefeld.de/gesundhw/english/departments/ag2.html).

Τα έξι (6) Πανεπιστήμια του Πεκίνου

Αναφορικά με τα έξι (6) πανεπιστήμια της Κίνας, που εντάσσονται στο

πρόγραμμα για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο, αυτά

εντοπίζονται στην περιοχή του Πεκίνου και είναι τα εξής:

i. Tsinghua University

ii. Beijing University of Posts and Telecommunications

iii. Beijing Normal University

iv. Beijing University of Technology

v. Beijing International Studies University

vi. China University of Petroleum (Xiangyang,

http://ihome.cuhk.edu.hk/~b113406/Speakers%20Powerpoint/Plenary%20

http://www.uni-bielefeld.de/(en)/Universitaet/Ueberblick/


http://www.uni-bielefeld.de/gesundhw/english/departments/ag2.html


http://ihome.cuhk.edu.hk/~b113406/Speakers%20Powerpoint/Plenary%20Session%20(9%20Mar%201415-1625)/3.%20Dr%20Tian%20Xianyang%20(Healthy%20University%20Creating%20Future).pdf)







131

Session%20(9%20Mar%201415-

1625)/3.%20Dr%20Tian%20Xianyang%20(Healthy%20University%20Cre

ating%20Future).pdf)

Οι στόχοι του προγράμματος προαγωγής της υγείας είναι οι ακόλουθοι:

Να δημιουργήσει πανεπιστήμια που προάγουν την υγεία εντός του

πλαισίου του Χάρτη της Οτάβα για την Προαγωγή της Υγείας με τη

δέσμευση και τη δράση για την υγεία.

Να βελτιωθεί το υποστηρικτικό περιβάλλον, η υγεία και να αναπτυχθούν

πολιτικές για την υγεία, ώστε να προωθηθούν οι δυνατότητες εντός της

κουλτούρας του πανεπιστημίου, των διαδικασιών του και των δομών του.

Να βελτιωθεί η ευημερία του προσωπικού, των φοιτητών και της

ευρύτερης κοινότητας (Xiangyang et al., 2003, p.108).

Η πολιτική για την προαγωγή υγείας στο πανεπιστήμιο περιλαμβάνει τις εξής

δράσεις:

Την υιοθέτηση της προαγωγής της υγείας στον ετήσιο σχεδιασμό

εργασίας των πανεπιστημίων.

Την ενθάρρυνση της σωματικής άσκησης.

Την επιλογή μαθημάτων που σχετίζονται με την υγεία γενικά και την

ψυχική υγεία ειδικότερα.

Την ετήσια φυσική εξέταση όλων των φοιτητών και του προσωπικού.

Τον εμβολιασμό.

Την υποστήριξη και την παροχή υγιεινών τροφίμων (Xiangyang, n.d.,

http://ihome.cuhk.edu.hk/~b113406/Speakers%20Powerpoint/Plenary%20

Session%20(9%20Mar%201415-

1625)/3.%20Dr%20Tian%20Xianyang%20(Healthy%20University%20Cre

ating%20Future).pdf).

Συνοψίζοντας, τα βασικά στοιχεία για την επιτυχία του προγράμματος στα έξι

αυτά πανεπιστήμια είναι η έναρξη ενός υγιούς έργου, η εκπαίδευση του

διδακτικού προσωπικού, το πρόγραμμα σπουδών για την αγωγή υγείας και η

σύσταση της αγωγής υγείας ως μάθημα επιλογής (Xiangyang et al., 2003,p.111).













132

Τα Πανεπιστήμια των Η.Π.Α.

Σχετικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.) υπάρχει το

Αμερικανικό Δίκτυο για την Προαγωγή της Υγείας στο Πανεπιστήμιο

(American Network of Health Promoting Universities (ANHPU)/ Association of

Academic Health Centers), που αποτελείται από 72 μέλη – πανεπιστήμια.

Στόχος είναι η παροχή πρωτοβουλιών προαγωγής της υγείας, που αφορούν

στην προληπτική έρευνα μέσω των προγραμμάτων ανάπτυξης της

κοινότητας. Τα μέλη – πανεπιστήμια του ANHPU παρουσιάζονται στον

Πίνακα 4.

Πίνακας 4: Τα μέλη - Πανεπιστήμια του ANHPU

Baylor College of Medicine

Brown University

Charles Drew University of Medicine and Science

Cornell University, Joan and Sanford I. Weill Medical College and Graduate

School of Medical Sciences

Creighton University

Dartmouth College

Des Moines University-Osteopathic Medical Center

Drexel University

Duke University

East Carolina University

East Tennessee State University

Eastern Virginia Medical School

Emory University

Florida International University

Georgetown University Medical Center

Georgia Health Sciences University

Harvard University

Loma Linda University

Louisiana State University Health Sciences Center

Louisiana State University Health Sciences Center - Shreveport

Loyola University of Chicago

http://www.bcm.tmc.edu/


http://www.brown.edu/

http://www.cdrewu.edu/


http://www.med.cornell.edu/


http://www.creighton.edu/

http://www.dartmouth.edu/

http://www.dmu.edu/

http://www.dmu.edu/

http://www.drexelmed.edu/

http://www.mc.duke.edu/

http://www.ecu.edu/

http://www.etsu.edu/divhealthsci/


http://www.evms.edu/


http://whsc.emory.edu/

http://www.fiu.edu/

http://gumc.georgetown.edu/


http://www.georgiahealth.edu/


http://hms.harvard.edu/hms

http://www.llu.edu/

http://www.lsuhsc.edu/


http://www.lsuhscshreveport.edu/

http://www.lumc.edu/



http://www.lsuhscshreveport.edu/


http://www.llu.edu/

http://hms.harvard.edu/hms



http://www.fiu.edu/

http://whsc.emory.edu/



http://www.ecu.edu/

http://www.mc.duke.edu/

http://www.drexelmed.edu/

http://www.dmu.edu/

http://www.dartmouth.edu/

http://www.creighton.edu/




http://www.brown.edu/




134

The University of Toledo

Thomas Jefferson University

Tulane University Health Sciences Center

Uniformed Services University of the Health Sciences

University at Buffalo/The State University of New York

University of Arkansas for Medical Sciences

University of California System

University of California, Davis

University of California, Irvine

University of California, San Diego

University of California, San Francisco

University of Central Florida

University of Cincinnati

University of Colorado Denver

University of Connecticut

University of Florida

University of Illinois Medical Center at Chicago

University of Kansas Medical Center

University of Kentucky

University of Louisville

University of Maryland, Baltimore

University of Massachusetts Medical School

University of Medicine and Dentistry of New Jersey

University of Miami

University of Michigan

University of Minnesota

University of Mississippi Medical Center

University of Missouri - Columbia

University of Missouri - Kansas City

University of Nebraska Medical Center

University of North Texas Health Science Center at Fort Worth

University of Oklahoma Health Sciences Center

University of Pennsylvania

http://hsc.utoledo.edu/

http://www.jefferson.edu/

http://www.mcl.tulane.edu/

http://www.usuhs.mil/


http://ahc.buffalo.edu/


http://www.uams.edu/


http://www.ucop.edu/


http://www.ucdavis.edu/

http://www.uci.edu/

http://www.uci.edu/

http://www.health.ucsd.edu/


http://www.ucsf.edu/


http://www.med.ucf.edu/

http://www.uc.edu/

http://www.uc.edu/

http://www.ucdenver.edu/


http://www.uchc.edu/

http://www.hsc.ufl.edu/

http://www.uic.edu/

http://www.uic.edu/

http://www.kumc.edu/


http://www.mc.uky.edu/

http://http/www.louisville.edu

http://www.umaryland.edu/


http://www.umassmed.edu/


http://www.umdnj.edu/

http://www.med.miami.edu/


http://www.umich.edu/

http://www.ahc.umn.edu/

http://umcnews.com/

http://umcnews.com/

http://www.muhealth.org/


http://umkc.edu/

http://www.unmc.edu/


http://www.hsc.unt.edu/


http://www.ouhsc.edu/


http://www.med.upenn.edu/

http://www.med.upenn.edu/




http://umkc.edu/


http://umcnews.com/

http://www.ahc.umn.edu/

http://www.umich.edu/


http://www.umdnj.edu/



http://http/www.louisville.edu

http://www.mc.uky.edu/


http://www.uic.edu/

http://www.hsc.ufl.edu/

http://www.uchc.edu/


http://www.uc.edu/

http://www.med.ucf.edu/



http://www.uci.edu/

http://www.ucdavis.edu/





http://www.mcl.tulane.edu/

http://www.jefferson.edu/

http://hsc.utoledo.edu/



135

University of Pittsburgh

University of Rochester

University of South Alabama

University of South FloridaUniversity of Southern California

University of Utah Health Sciences Center

University of Virginia

University of Washington

University of Wisconsin - Madison

Vanderbilt University

Virginia Commonwealth University

Virginia Tech Carilion School of Medicine

Wake Forest Baptist Medical Center

Washington University

West Virginia University

Western University of Health Sciences

Yale University

Πηγή: http://www.aahcdc.org/AboutAAHC/Members.aspx :17-07 -2012

Οι στόχοι και οι κατευθυντήριες γραμμές του ANHPU προσδιορίζονται ως

ακολούθως:

Να ενισχυθεί η ατζέντα της προαγωγής της υγείας των Ακαδημαϊκών

Κέντρων Υγείας.

Να βελτιωθεί η «εξειδίκευση» των στελεχών των Ακαδημαϊκών Κέντρων

Υγείας για την προαγωγή της υγείας.

Να αυξηθεί η εμβέλεια και η αποτελεσματικότητα των στρατηγικών

προώθησης της υγείας.

Να ενισχυθούν οι τοπικές συνεργασίες στην κοινότητα των Ακαδημαϊκών


Να διαδοθούν τα προγράμματα προαγωγής υγείας των Ακαδημαϊκών


Να βελτιωθεί η δικτύωση μεταξύ των μελών.

http://www.upmc.edu/

http://www.urmc.rochester.edu/

http://www.usouthal.edu/


http://www.hsc.usf.edu/

http://www.usc.edu/hsc/


http://www.med.utah.edu/


http://www.med.virginia.edu/

http://http/www.washington.edu/medicine/som/index.html

http://www.wisc.edu/

http://www.mc.vanderbilt.edu/

http://www.vcu.edu/medcent/hsc/index.html


http://www.vtc.vt.edu/


http://www.wfubmc.edu/


http://www.medicine.wustl.edu/

http://www/hsc.wvu.edu/main

http://www.westernu.edu/

http://www.med.yale.edu/

http://www.aahcdc.org/AboutAAHC/Members.aspx%20/



http://www.med.yale.edu/

http://www.westernu.edu/

http://www/hsc.wvu.edu/main

http://www.medicine.wustl.edu/




http://www.mc.vanderbilt.edu/

http://www.wisc.edu/

http://http/www.washington.edu/medicine/som/index.html

http://www.med.virginia.edu/



http://www.hsc.usf.edu/


http://www.urmc.rochester.edu/

http://www.upmc.edu/



136

Να αυξηθούν οι εσωτερικές και εξωτερικές εταιρικές σχέσεις και

συνεργασίες

Να τεκμηριωθούν αποτελεσματικά οι επιπτώσεις και οι αξιολογήσεις των

δραστηριοτήτων προαγωγής της υγείας Να αυτοπροσδιοριστούν, τα μέλη του Δικτύου και να αναδειχθούν οι δικές

τους αποφάσεις για τους σχεδιασμούς των προγραμμάτων προαγωγής

της υγείας στα πανεπιστήμια (Whitehead, 2004, p. 468).

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το ANHPU δίνει έμφαση στην βελτίωση

του συστήματος υγείας των Η.Π.Α. μέσα από την ενίσχυση των πόρων που

προέρχονται από την ακαδημαϊκή κοινότητα.


Μελετώντας την ολιστική φύση του πανεπιστημίου γίνεται φανερή η

πολυδιάστατη φύση του ιδρύματος. Το πανεπιστήμιο επηρεάζει την ευρύτερη

κοινωνία και επηρεάζεται από αυτή. Από τη μια μεριά οι φοιτητές του

ιδρύματος και από την άλλη οι εργαζόμενοι σε αυτό δραστηριοποιούνται στο

κοινωνικό περιβάλλον έξω από αυτό, με αποτέλεσμα οι πολιτικές που

εφαρμόζονται να επηρεάζουν τη κοινωνία μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο. Μεταξύ

των στόχων του πανεπιστημίου μπορούμε να διακρίνουμε και την εφαρμογή

πολιτικών για την υγεία, προκειμένου να προαγάγουν την ευεξία των φοιτητών

και των εργαζομένων. Το πανεπιστήμιο παρέχει ένα περιβάλλον μέσα στο

οποίο οι φοιτητές όχι μόνο εκπαιδεύονται σε επίπεδο απόκτησης γνώσεων και

ανάπτυξης δεξιοτήτων αλλά αναπτύσσουν και την προσωπικότητά τους και

την κοινωνικότητά τους ( Abercrombie et al., 1998).

Η ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την προαγωγή της υγείας στο

πανεπιστήμιο εκτείνεται από τις Η.Π.Α. στην Κίνα και από τις Η.Π.Α στην

Ευρώπη. Ένα υγιές πανεπιστήμιο πρέπει να προσφέρει ένα υγιές περιβάλλον

για τους φοιτητές και τους εργαζόμενους, να προωθεί έναν υγιή τρόπο ζωής,

να βελτιώνει τις υπηρεσίες υγείας για τους φοιτητές και τους εργαζόμενους, να

ενθαρρύνει τα μέλη του να αναλάβουν την ευθύνη για την ευημερία και την



137

υγεία τους και τέλος να φροντίζει τα μέλη του να ακολουθούν τις αρχές για την

προαγωγή της υγείας και έξω από το χώρο του πανεπιστημίου.

Αναλύοντας τις πολιτικές για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο

που έχουν γίνει στο διεθνή χώρο, φάνηκε η ραγδαία ανάπτυξη του θέματος

μετά το 1995. Στην περιοχή του Ηνωμένου Βασιλείου ιδιαιτέρως έχουν γίνει

πολλές προσπάθειες, οι οποίες έχουν επηρεάσει και τις υπόλοιπες χώρες.

Όπως φάνηκε από τον πίνακα 2, στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο δίκτυο

που να συνδέεται με την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο. Για το λόγο

αυτό στο επόμενο κεφάλαιο θα γίνει αναφορά στις πολιτικές που

αναπτύσσονται στη χώρα, οι οποίες προκύπτουν κυρίως μέσα από

νομοθετήματα και από μεμονωμένες πρωτοβουλίες των πανεπιστημιακών

ιδρυμάτων.



138

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Εισαγωγή

προαγωγή της υγείας στα ελληνικά πανεπιστήμια αποτελεί ένα

σχετικά νέο πεδίο έρευνας. Παρόλο που σε διεθνές επίπεδο

υπάρχει ερευνητική δραστηριοποίηση εδώ και αρκετά χρόνια, στην

περίπτωση της Ελλάδας η έρευνα είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο. Οι πολιτικές

για την προαγωγή της υγείας στη χώρα μας, όπως αναφέρθηκε σε

προηγούμενο κεφάλαιο, περιορίζονται κυρίως σε θεσμικό πλαίσιο με εξαίρεση

κάποιες πρωτοβουλίες από οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε τοπικό

επίπεδο.

Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι η παρουσίαση των πολιτικών για την

προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο σε εθνικό επίπεδο. Θα επιχειρηθεί να

παρουσιαστεί το νομοθετικό πλαίσιο για τα πανεπιστημιακά ιδρύματα,

στοχεύοντας κυρίως σε θέματα που αφορούν στις πολιτικές για την

προαγωγή της υγείας. Επίσης, θα γίνει προσπάθεια να αναφερθούν οι

πρωτοβουλίες των Πανεπιστημίων της χώρας, που σχετίζονται με την

ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής της υγείας για τους φοιτητές.

Γενικά για την τριτοβάθμια εκπαίδευση

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα περιλαμβάνει τα Ανώτατα

Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.) και τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα

(Τ.Ε.Ι.) (Ν. 4009/ 2011). Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα γίνει

αναφορά μόνο στη δομή, τη λειτουργία και στα προγράμματα που αφορούν



139

στην προαγωγή της υγείας στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση που αφορά στα

Α.Ε.Ι..

Η δεκαετία του 1980 αποτελεί σταθμό για τις μεταρρυθμίσεις στα

πανεπιστήμια της χώρας εξαιτίας των κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών

μεταβολών που συντελέστηκαν.

Ο Νόμος 1268/ 1982 υπογραμμίζει στο άρθρο 1 παράγραφος 2 ότι

αποστολή των Α.Ε.Ι. είναι:

i. «Να προάγουν και να μεταδίδουν τη γνώση με την έρευνα και τηδιδασκαλία και να καλλιεργούν τις τέχνες.

ii. Να συντείνουν στη διαμόρφωση υπεύθυνων ανθρώπων με επιστημονική,

κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική συνείδηση και να παρέχουν τααπαραίτητα εφόδια που θα εξασφαλίζουν την άρτια κατάρτισή τους γιαεπιστημονική και επαγγελματική σταδιοδρομία.

iii. Να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών, πολιτιστικών καιαναπτυξιακών αναγκών του τόπου.»

Στον ίδιο Νόμο (στο άρθρο 6) αναφέρεται ότι τα Α.Ε.Ι. αποτελούνται από

Σχολές (παρ. 1) και οι οποίες διαιρούνται σε Τμήματα, κάθε ένα από τα οποία

είναι βασική λειτουργική ακαδημαϊκή μονάδα και καλύπτει το γνωστικό

αντικείμενο μιας επιστήμης (παρ. 2). Το πρόγραμμα σπουδών του κάθε

τμήματος οδηγεί σε ένα ενιαίο πτυχίο (παρ. 2). Σύμφωνα με την παρ. 4 του

Νόμου 1268/1982, «κάθε Τμήμα διαιρείται σε τομείς και ο καθένας συντονίζει

τη διδασκαλία μέρους του γνωστικού αντικειμένου του Τμήματος που

αντιστοιχεί σε συγκεκριμένο πεδίο της επιστήμης».

Τα όργανα των Α.Ε.Ι. αποτελούν η Σύγκλητος, το Πρυτανικό Συμβούλιο

και ο Πρύτανης (Ν. 1268/1982, άρθρο 11). Όργανα της Σχολής αποτελούν η

Γενική Συνέλευση, η Κοσμητεία και ο Κοσμήτορας (Ν. 1268/1982, άρθρο 10). Από την άλλη, όργανα του Τμήματος είναι η Γενική Συνέλευση, το Διοικητικό

Συμβούλιο και ο Πρόεδρος (Ν. 1268/1982, άρθρο 8). Τέλος τα όργανα του

Τομέα είναι η Γενική Συνέλευση και ο Διευθυντής (Ν. 1268/1982, άρθρο 9). Οι

αποφάσεις που προκύπτουν από όλα τα παραπάνω πανεπιστημιακά όργανα

εκτελούνται από τις υπηρεσίες της διοικητικής μέριμνας. Αργότερα, στο Νόμο

2083/2002 φαίνεται η προσπάθεια να αποκτήσουν τα πανεπιστήμια

ευρωπαϊκό προσανατολισμό και να γίνουν ανταγωνιστικά μέσα στο ευρύτερο

ευρωπαϊκό πλαίσιο. Την τελευταία δεκαετία το ελληνικό πανεπιστήμιο



140

χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να ακολουθήσει τα ευρωπαϊκά βήματα

για τη διαμόρφωση ενός Ενιαίου Χάρτη Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σύμφωνα

με τις διακηρύξεις της Μπολόνια, της Πράγας, του Βερολίνου και του

Μπέργκεν (Μπουζάκης, 2006, σ. 58).

Επίσης στο άρθρο 35 του Νόμου 4009/2011 αναφέρεται ο σύμβουλος

σπουδών, ο οποίος καθοδηγεί και υποστηρίζει τους φοιτητές στα

προγράμματα σπουδών τους. Λαμβάνοντας υπόψη τον Εσωτερικό

Κανονισμό κάθε ιδρύματος ορίζεται η εκ περιτροπής ανάθεση καθηκόντων

συμβούλου σπουδών σε καθηγητές και ρυθμίζονται τα ειδικότερα σχετικά

θέματα. Το άρθρο 50 του ίδιου Νόμου αναφέρεται στο Συμβούλιο Φοιτητικής

Μέριμνας και Σπουδών, όπου πρόεδρος είναι ο Πρύτανης ή ο αναπληρωτής

του και μέλη του καθηγητές (60%) και φοιτητές (40%). Σκοπός του

συμβουλίου είναι η συζήτηση και η διατύπωση προτάσεων για την

αντιμετώπιση θεμάτων που σχετίζονται με τη διαβίωση των φοιτητών και τη

συνεχή βελτίωση των υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας του ιδρύματος, καθώς

και με την ορθή εφαρμογή των σχετικών αποφάσεων των συλλογικών

οργάνων.

Το άρθρο 52 του ίδιου Νόμου προβλέπει τη σύσταση και λειτουργία μιας

ενιαίας ή αυτοτελούς ανά Σχολή υπηρεσίας υποστήριξης φοιτητών, με σκοπό

να παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες προς αυτούς για την ομαλή ένταξή

τους στην ανώτατη εκπαίδευση, την ενημέρωση για τη συνολική λειτουργία

του ιδρύματος και την υποστήριξη φοιτητών με αναπηρία ή φοιτητών που

αντιμετωπίζουν δυσκολίες για την επιτυχή περάτωση των σπουδών τους. Το

άρθρο 53 ακολούθως κάνει μνεία για την υγειονομική περίθαλψη των

φοιτητών, οι οποίοι δικαιούνται πλήρη ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή

περίθαλψη στο Ε.Σ.Υ.. Ο Νόμος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση (Ν. 4009/

2011) στην παράγραφο υπ’ αριθμόν 4, ενισχύει την αποστολή του

πανεπιστημίου αναφέροντας τη δια βίου μάθηση, την ανάπτυξη κριτικών

ικανοτήτων και δεξιοτήτων στους φοιτητές, την προώθηση συνεργασιών με

άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικούς φορείς εντός και εκτός Ελλάδος.

Χωρίς να αποτελεί αντικείμενο της μελέτης, ο Νόμος αυτός έχει εξαγγείλει νέες

αλλαγές στο επίπεδο αυτό της εκπαίδευσης, αλλαγές, οι οποίες αναφέρονται



141

και στο νέο Νόμο για τα Α.Ε.Ι. (Ν. 4076/ 2012). Στο παράρτημα

παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά τα πανεπιστήμια της χώρας (Πίνακας 5).

Αναφορικά με τις πολιτικές για την προαγωγή της υγείας στο

πανεπιστήμιο, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και

Αθλητισμού (Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.) δεν έχει αναπτύξει επαρκή προγράμματα. Οι

πολιτικές του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. αφορούν κυρίως σε νομοθετήματα σχετικά με την

υγειονομική περίθαλψη των φοιτητών, τη μετακίνησή τους και σε θέματα

σίτισης και στέγασης αυτών. Παρ’ όλα αυτά τα αρμόδια πανεπιστημιακά

όργανα έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης πολιτικών και προγραμμάτων σε

θέματα προαγωγής της υγείας τόσο των φοιτητών όσο και των υπαλλήλων

των ιδρυμάτων.

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν οι πολιτικές και οι πρακτικές που

ισχύουν στα πανεπιστήμια στη χώρα μας σχετικά με την υγειονομική

περίθαλψη των φοιτητών, τη μετακίνηση, τη στέγαση και τη σίτιση.

Υγειονομική περίθαλψη και συμβουλευτικές υπηρεσίες για τους

φοιτητές

Το δικαίωμα υγειονομικής περίθαλψης (ιατροφαρμακευτικής και

νοσηλευτικής) δικαιούνται όλοι οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές

καθώς και οι υποψήφιοι διδάκτορες, σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Δ.

327/1983 (Φ.E.K. 117/7-9-83 τεύχ. A΄). Το εν λόγω Π.Δ. περιλαμβάνει

δεκαεπτά (17) άρθρα τα οποία και θα παρουσιαστούν:

Π.Δ. 327/1983:

Άρθρο 1

Υγειονομική περίθαλψη τόσο νοσοκομειακή όσο και υγειονομική δικαιούνται

όλοι οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές των Α.Ε.Ι. (ημεδαποί,

ομογενείς και αλλοδαποί) για χρονικό διάστημα ίσο με τα έτη φοίτησης που

προβλέπεται ως ελάχιστη διάρκεια από τα Τμήματα προσαυξανόμενο κατά το

ήμισυ.



142

Άρθρο 2

Η υγειονομική περίθαλψη παρέχεται δωρεάν με τις προϋποθέσεις που

τίθενται στο παρόν Π.Δ..

Άρθρο 3

Ο φοιτητής που δικαιούται άμεσα ή έμμεσα περίθαλψη από άλλο ασφαλιστικό

φορέα μπορεί να επιλέξει τον ασφαλιστικό φορέα που προτιμάει

υποβάλλοντας υπεύθυνη δήλωση στο Α.Ε.Ι. που ανήκει.

Άρθρο 4

Δεν καλύπτονται οι δαπάνες για: ακουστικά βαρηκοΐας, στοιχειώδη φάρμακα, ιατρικά εργαλεία και όργανα, διορθωτικούς φακούς για ποσό μεγαλύτερο των

3 ευρώ και φακούς επαφής για ποσό μεγαλύτερο των 15 ευρώ, σκελετό

γυαλιών για ποσό μεγαλύτερο των 6 ευρώ, καλλυντικά, λουτροθεραπείες,

αμοιβή αποκλειστικής νοσοκόμου και πλαστικές εγχειρήσεις.

Άρθρο 5

H περίθαλψη παρέχεται γενικώς μέσα στην ελληνική επικράτεια και

ειδικότερα:

Στους φοιτητές που βρίσκονται στην έδρα του Α.Ε.Ι..

Στους φοιτητές που συμμετέχουν σε πανεπιστημιακές εκδρομές ή κάνουν

πρακτική εξάσκηση ή εκπονούν πτυχιακή διατριβή εκτός της έδρας του

πανεπιστημίου, στον τόπο όπου ασκούνται ή εκπονούν διατριβή ή στον

τόπο όπου προέκυψε η ανάγκη νοσηλείας.

Στους φοιτητές που έχουν ανάγκη ειδικής θεραπείας , η οποία δεν μπορεί

να τους παρασχεθεί στην πόλη που είναι η έδρα του πανεπιστημίου. Στην

περίπτωση αυτή, απαιτείται γνωμάτευση του αρμόδιου γιατρού της

φοιτητικής λέσχης του πανεπιστημίου ή του γιατρού της υγειονομικής

υπηρεσίας του A.E.I. ή του συμβεβλημένου με αυτό γιατρού και έγκριση

του αρμόδιου διοικητικού συμβουλίου του τμήματος.



143

Στους φοιτητές που βρίσκονται εκτός της έδρας του πανεπιστημίου και

εφόσον το περιστατικό κρίνεται επείγον. Στην περίπτωση αυτή, ο φοιτητής

είναι υποχρεωμένος να γνωρίσει στην υγειονομική υπηρεσία της

φοιτητικής λέσχης ή στο αρμόδιο διοικητικό συμβούλιο του τμήματος την

κατάστασή του μέσα στις δύο επόμενες εργάσιμες ημέρες.

Άρθρο 6

H υγειονομική περίθαλψη των φοιτητών περιλαμβάνει: την ιατρική εξέταση, τη

νοσοκομειακή εξέταση, τη φαρμακευτική περίθαλψη, τις παρακλινικές

εξετάσεις, την εξέταση στο σπίτι, τους τοκετούς, τη φυσιοθεραπεία, την

οδοντιατρική περίθαλψη και τα ορθοπεδικά είδη.

Άρθρο 7

Το φοιτητικό βιβλιάριο περίθαλψης δίδεται στο φοιτητή μόλις θα εγγραφεί στο

Τμήμα και ανανεώνεται από τη γραμματεία κάθε χρόνο. Ο φοιτητής που έχει

ανάγκη για ιατρική περίθαλψη μπορεί να επισκέπτεται τις εργάσιμες μέρες

και καθορισμένες ώρες είτε τα ιατρεία της φοιτητικής λέσχης, είτε το γιατρό της

υγειονομικής υπηρεσίας του Α.Ε.Ι. ή το συμβεβλημένο με αυτό γιατρό,

προσκομίζοντας πάντα το φοιτητικό βιβλιάριο περίθαλψης.

Άρθρο 8

H νοσοκομειακή περίθαλψη παρέχεται στα νοσηλευτικά ιδρύματα N.Π.Δ.Δ.

και προτιμώνται οι πανεπιστημιακές κλινικές. H περίθαλψη αυτή μπορεί να

παρασχεθεί και σε νοσηλευτικά ιδρύματα N.Π.I.Δ. ή σε ιδιωτικές κλινικές , σε

περίπτωση που στα ιδρύματα του δημοσίου δε λειτουργούν τμήματα

ανάλογα, ή από έλλειψη κλίνης, όταν το περιστατικό κριθεί επείγον. Στην

περίπτωση αυτή, καταβάλλονται τα αντίστοιχα νοσήλια της θέσης B΄ σε

νοσηλευτικά ιδρύματα.

H εισαγωγή στα παραπάνω ιδρύματα γίνεται αφού προηγουμένως ο φοιτητής

εφοδιαστεί με το ανάλογο εισιτήριο από το γραφείο της υγειονομικής

υπηρεσίας της φοιτητικής λέσχης.

H διαδικασία αυτή μπορεί να παρακαμφθεί όταν η υπηρεσία έχει αργία ή όταντο περιστατικό θεωρείται επείγον. Στις περιπτώσεις αυτές, πρέπει μέσα σε



144

δύο εργάσιμες ημέρες από την εισαγωγή να ειδοποιηθεί η υγειονομική

υπηρεσία της φοιτητικής λέσχης από τον ασθενή, ή από κάποιον οικείο του, ή

από το νοσηλευτικό ίδρυμα, προκειμένου ο γιατρός της λέσχης να αποφανθεί

για το επείγον της περίπτωσης.

Σε περίπτωση μη αναγγελίας και μη πιστοποίησης της αναγκαιότητας

εισαγωγής από το γιατρό της φοιτητικής λέσχης, ή του οικείου A.E.I., η

δαπάνη θα βαρύνει εξ ολοκλήρου το φοιτητή.

Τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων του φοιτητή ανακοινώνονται μόνο

στον ίδιο ή/ και στους γονείς του, εφόσον συναινεί και αυτός.

Άρθρο 9

Οι συνταγές ιατρικών φαρμάκων που αναγράφονται στο βιβλιάριο

περίθαλψης του φοιτητή μπορούν να χορηγηθούν από τους γιατρούς της

φοιτητικής λέσχης, από γιατρούς νοσηλευτικών ιδρυμάτων ή από ιδιώτες

γιατρούς. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, πρέπει μέσα σε δύο το πολύ

εργάσιμες ημέρες από την έκδοση της συνταγής να θεωρηθεί αυτή από τον

αρμόδιο γιατρό ή ελεγκτή γιατρό της φοιτητικής λέσχης. Αλλιώς αυτή δεν είναι

εκτελεστή. H συνταγή πρέπει να αναγράφει με σαφήνεια και ευκρίνεια το

ονοματεπώνυμο, το τμήμα, τον αριθμό ειδικού μητρώου του φοιτητή, τη

γνωμάτευση για την πάθηση, την ημερομηνία, την υπογραφή και τη σφραγίδα

του γιατρού.

Οι συνταγές εκτελούνται στα συμβεβλημένα με το πανεπιστήμιο φαρμακεία.

Με την παραλαβή των φαρμάκων ο ενδιαφερόμενος υπογράφει τη συνταγή .

Άρθρο 10

Οι παρακλινικές εξετάσεις διενεργούνται στα πανεπιστημιακά εργαστήρια,

όπου υπάρχουν, στα εργαστήρια της φοιτητικής λέσχης, όπου υπάρχουν, ή

στα εργαστήρια των νοσηλευτικών ιδρυμάτων του δημοσίου ή στα εργαστήρια

των νοσηλευτικών ιδρυμάτων ιδιωτικού δικαίου μετά από παραπομπή τους

από την υγειονομική υπηρεσία του A.E.I.

Αν δεν υπάρχουν τα κατάλληλα μέσα, ή υπάρχει φόρτος εργασίας, τότε οιεξετάσεις μπορούν να γίνουν σε ιδιωτικές κλινικές ή ιδιωτικά εργαστήρια μετά



145

από αιτιολογημένη παραπομπή από την υγειονομική υπηρεσία του

πανεπιστημίου.

Άρθρο 11

Αν η κατάσταση του ασθενή καθιστά δυσχερή τη μετάβασή του στο ιατρείο,

μπορεί να καλέσει κατά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες γιατρό της φοιτητικής

λέσχης στο σπίτι του. O γιατρός είναι υποχρεωμένος να επισκεφθεί την ίδια

ημέρα τον ασθενή. Σε επείγουσα περίπτωση τον επισκέπτεται αμέσως. Αν ο

γιατρός αδυνατεί να επισκεφτεί τον ασθενή ή η υπηρεσία αργεί και εφόσον η

κατάσταση του ασθενή το απαιτεί, τότε αυτός μπορεί να εισαχθεί στο

εφημερεύον νοσοκομείο ή σε ιδιωτική κλινική. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει

και πάλι η υγειονομική υπηρεσία της φοιτητικής λέσχης να ενημερωθεί μέσα

σε διάστημα δύο το πολύ εργάσιμων ημερών.

Άρθρο 12

Σε περίπτωση φυσιολογικού τοκετού ή καισαρικής τομής , εκτός από την

κάλυψη των προβλεπόμενων δαπανών, παρέχεται στις φοιτήτριες και

επίδομα τοκετού ίσο με το επίδομα που παρέχεται στους δημόσιους

υπαλλήλους, με την προϋπόθεση ότι δεν παίρνει επίδομα ή βοήθημα από

άλλη πηγή η ίδια ή ο σύζυγός της. Σε περίπτωση καισαρικής τομής ,

ακολουθείται η διαδικασία της νοσοκομειακής περίθαλψης.

Άρθρο 13

Όταν ο φοιτητής που έχει ανάγκη από φυσικοθεραπεία υποβάλλει στην

υγειονομική υπηρεσία της λέσχης ή του Α.Ε.Ι. αίτηση με σχετική γνωμάτευση

του θεράποντα ιατρού, τότε οι φυσικοθεραπείες εκτελούνται σε

φυσικοθεραπευτήρια των νοσηλευτικών ιδρυμάτων του δημοσίου ή των

N.Π.I.Δ. ύστερα από παραπομπή του ασθενή από την υγειονομική υπηρεσία

της φοιτητικής λέσχης.

Σε περίπτωση που τα ιδρύματα του δημοσίου αδυνατούν να εξυπηρετήσουν

τους φοιτητές, οι φυσικοθεραπείες μπορούν να εκτελούνται και σε ιδιωτικές

κλινικές ή σε ιδιωτικά φυσικοθεραπευτήρια. Στην περίπτωση αυτή,



146

αναγράφεται στο παραπεμπτικό ο λόγος αδυναμίας εκτέλεσης της

φυσικοθεραπείας.

Άρθρο 14

Η οδοντιατρική περίθαλψη παρέχεται στους φοιτητές του πανεπιστημίου της

Θεσσαλονίκης στα εργαστήρια του Οδοντιατρικού Τμήματος του

Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, ενώ για τους φοιτητές του Πανεπιστημίου

Αθηνών στο Οδοντιατρείο της Υγειονομικής Υπηρεσίας της Λέσχης.

Αναφορικά με τους φοιτητές των υπολοίπων Πανεπιστημίων η οδοντιατρική

περίθαλψη παρέχεται από ιδιώτη γιατρό, κατά τις διατάξεις που ισχύουν για

τους δημόσιους υπαλλήλους.

Άρθρο 15

H δαπάνη για τα ορθοπεδικά είδη καλύπτεται σύμφωνα με τις διατάξεις που

ισχύουν για τους δημοσίους υπαλλήλους και μόνο στην περίπτωση που η

ανάγκη προέρχεται από ασθένεια ή ατύχημα. Στην περίπτωση αυτή, ο

φοιτητής υποβάλλει αίτηση με σχετική γνωμάτευση ορθοπεδικού γιατρού, η

οποία εξετάζεται από την υγειονομική υπηρεσία που αποφαίνεται σχετικά.

Άρθρο 16

Οι πρωτοετείς φοιτητές καθώς και αυτοί που προέρχονται από μετεγγραφή

από το εξωτερικό υποχρεώνονται σε ακτινολογική, παθολογική και

δερματολογική εξέταση, που παρέχονται δωρεάν από την υγειονομική

υπηρεσία του Α.Ε.Ι που ανήκουν. Οι φοιτητές που ανανεώνουν την εγγραφή

τους, οι μετεγγραφόμενοι από άλλα πανεπιστήμια και οι κατατασσόμενοι

πτυχιούχοι Ανωτέρων και Ανώτατων Σχολών υποβάλλονται κάθε χρόνο σε

ακτινολογική εξέταση για την παρακολούθηση της υγείας τους.

Άρθρο 17

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις φοιτητών που πάσχουν από σοβαρό νόσημα, η

διάγνωση και η θεραπεία του οποίου δεν μπορεί να γίνει στην Ελλάδα, τότε

δικαιολογείται η θεραπεία στο εξωτερικό. Η τελική απόφαση λαμβάνεται από

την αρμόδια επιτροπή του Υπουργείου Υγείας, ύστερα από γνωμάτευσηκαθηγητή ή διευθυντή κλινικής πανεπιστημιακών νοσηλευτικών ιδρυμάτων



147

δημοσίου και N.Π.I.Δ. και ύστερα από σχετική εισήγηση της υγειονομικής

υπηρεσίας και σύμφωνη γνώμη του διοικητικού συμβουλίου του τμήματος του

πανεπιστημίου. H σχετική δαπάνη νοσηλείας, τα έξοδα μετάβασης του

ασθενή και του συνοδού και λοιπά έξοδα καλύπτονται από τον αρμόδιο

κρατικό φορέα.

Εκτός όμως από τις σταθερές παροχές του πανεπιστημίου προς τους

φοιτητές, σύμφωνα με το εν λόγω Προεδρικό Διάταγμα, κάθε πανεπιστημιακό

ίδρυμα ξεχωριστά μπορεί να προσφέρει και άλλες υπηρεσίες που να αφορούν

στην υγεία του φοιτητή, είτε ψυχική, είτε σωματική.

Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προσφέρει το Κέντρο

Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ), που παρέχει

συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη είτε σε θέματα ατομικά ή σε

θέματα ομαδικά, που σχετίζονται με την προσωπική, κοινωνική και

ακαδημαϊκή ζωή των φοιτητών/τριών, όπως είναι για παράδειγμα το άγχος, οι

φοβίες, η εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, οι διαπροσωπικές και

οικογενειακές σχέσεις, η σεξουαλικότητά τους, η ένταξή τους ή και συμμετοχή

τους στην πανεπιστημιακή ζωή. Επίσης, το ΚΕΣΥ.Ψ.Υ. διοργανώνει συχνά,

κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, ανοικτές εκδηλώσεις με διάφορα

θέματα για την ακαδημαϊκή κοινότητα

(http://www.auth.gr/students/services/kesypsy/index_el.html).

Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών παρέχει

συμβουλευτικές υπηρεσίες στους φοιτητές του και στο ευρύ κοινό για θέματα

επαγγελματικού προσανατολισμού και για την αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών

προβλημάτων, μέσω πολλών κέντρων ή γραφείων που είναι ενταγμένα σε

Τμήματα, Σχολές ή σε Υπηρεσίες του ιδρύματος

(http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies.html). Πιο συγκεκριμένα

υπάρχουν τα ακόλουθα κέντρα, μονάδες και γραφεία:

Συμβουλευτικό Κέντρο Τομέα Ψυχολογίας. Ο κύριος σκοπός του είναι να

παρέχει υποστήριξη και βοήθεια στους φοιτητές, ώστε να αντιμετωπίσουν

αποτελεσματικά τα προβλήματα που πιθανώς εμφανιστούν κατά τη διάρκεια

της φοιτητικής ζωής τους (http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-tomea-cyxologias.html).

http://www.auth.gr/students/services/kesypsy/index_el.html

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies.html


http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-tomea-cyxologias.html









148

Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Παρέμβασης. Αφορά σε φοιτητές και

εργαζόμενους. Στόχος της μονάδας είναι η βελτίωση της ζωής των μελών της

ακαδημαϊκής κοινότητας, τόσο μέσα στο Πανεπιστήμιο, όσο κι έξω από αυτό.

Οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι μπορούν να βοηθηθούν και να έχουν

υποστήριξη σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν, αλλά και να εκπαιδευθούν

γενικότερα σε μηχανισμούς διαχείρισης δυσκολιών, που μπορεί να συναντούν

κατά τη διάρκεια της ζωής τους (http://psychpar.lesxi.uoa.gr/).

Γραφείο Συμβουλευτικής Θεολογικής Σχολής. Σκοπός του γραφείου είναι

να παρέχει συμβουλευτική και ποιμαντική υποστήριξη στους φοιτητές ιερείς,

στις ιερατικές οικογένειες, στους θεολόγους καθηγητές κ.λπ.. Επίσης, σκοπός

του είναι η οργάνωση προαιρετικών σεμιναριακού τύπου συναντήσεων με

φοιτητές και η μεθόδευση της επιστημονικής έρευνας

(http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-symboyleytikis-

8eologikis-sxolis.html).

Γραφείο Συμβουλευτικής Π.Τ.Δ.Ε.. Το γραφείο απευθύνεται στους

πρωτοετείς φοιτητές και σε μαθητές Λυκείου. Στόχος του είναι η

συμβουλευτική σε θέματα που αφορούν κυρίως τον επαγγελματικό

προσανατολισμό. Οι δραστηριότητες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του

Τομέα Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος

Δημοτικής Εκπαίδευσης (http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-

yphresies/grafeio-symboyleytikis-ptde.html).

Συμβουλευτικό Κέντρο Τ.Ε.Α.Π.Η.. Το κέντρο στοχεύει στη βοήθεια της

ομαλή προσαρμογή των φοιτητών στο πανεπιστήμιο και στη φοιτητική ζωή,

προσφέροντας συναισθηματική στήριξη και παρέχοντας αρχικές υπηρεσίες

πληροφόρησης και προσανατολισμού

(http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-

teaph.html).

Κέντρο Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής. Το κέντρο ανήκει στο Τμήμα

Νοσηλευτικής του Ε.Κ.Π.Α. και παρέχει υπηρεσίες ανοιχτής ψυχοκοινωνικής

φροντίδας σε ενήλικες και υπερήλικες.

Οι σκοποί του κέντρου προβάλλονται ως ακολούθως:

http://psychpar.lesxi.uoa.gr/


http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-symboyleytikis-8eologikis-sxolis.html



http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-teaph.html










149

Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση κατοίκων και φορέων για θέματα

που αφορούν την ψυχική υγεία, που στοχεύουν στην πρόληψη ψυχικών

διαταραχών.

Η παροχή ψυχολογικής ή ψυχιατρικής υποστήριξης σε άτομα κάθε ηλικίαςκαι σε οικογένειες με ψυχοκοινωνικά προβλήματα.

Η συμβουλευτική βοήθεια σε ζευγάρια, παιδιά ή γονείς.

Η άμεση βοήθεια σε επείγοντα ψυχιατρικά προβλήματα στο σπίτι ή στο

Κέντρο για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία τους.

Η χορήγηση σε ορισμένες περιπτώσεις δωρεάν φαρμάκων.

Η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ατόμων με ειδικές ανάγκες.

(http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/kentro-koinotikis-cyxikis-ygieinis.html)

Γραφείο Διασύνδεσης. Το Γραφείο Διασύνδεσης συνδέει το Πανεπιστήμιο

και τον χώρο αναζήτησης εργασίας με σκοπό να παρέχει υπηρεσίες στους

φοιτητές και απόφοιτους του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το Γραφείο

Διασύνδεσης στοχεύει στο να προετοιμάσει τους νέους αποφοίτους για την

ομαλή ένταξή τους στον επαγγελματικό στίβο, να τους διευκολύνει και να τους

υποστηρίξει στην επαγγελματική και εκπαιδευτική τους πορεία. Επιδίωξη του

Γραφείου Διασύνδεσης, μέσω των υπηρεσιών επαγγελματικού

προσανατολισμού, είναι η στήριξη των φοιτητών-αποφοίτων για την

ανάπτυξη αλλά και την συνεχή αναπροσαρμογή των ικανοτήτων τους καθ’

όλη τη διάρκεια της ζωής τους, παράλληλα με τις νέες απαιτήσεις που

συνεχώς αυξάνονται. (http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-

yphresies/grafeio-diasyndeshs.html)

Στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων λειτουργεί το Συμβουλευτικό Κέντρο του

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

(Σ.ΚΕ.Π.Ι.) (http://www.uoi.gr/gr/facilities/counseling_service.php /

http://skepi.uoi.gr/info.html) και προσφέρει εμπιστευτικές υπηρεσίες

υποστήριξης στους φοιτητές που αντιμετωπίζουν διάφορα προσωπικά

προβλήματα. Είναι η πρώτη Ελληνική Πανεπιστημιακή Υπηρεσία Ψυχικής

Υγείας, η οποία συστάθηκε το 1989 και σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/kentro-koinotikis-cyxikis-ygieinis.html


http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-diasyndeshs.html



http://www.uoi.gr/gr/facilities/counseling_service.php









150

υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και στελεχώνεται από δύο μόνιμους

ειδικούς ψυχολόγους.

Στο Οικονομικό πανεπιστήμιο Αθηνών, τον Μάιο του 2001, ξεκίνησε να

λειτουργεί η υπηρεσία συμβούλου ψυχικής υγείας. Σκοπός της υπηρεσίας

αυτής είναι η υποστήριξη και η βοήθεια των μελών της πανεπιστημιακής

κοινότητας και κυρίως των φοιτητών στην αντιμετώπιση διαφόρων

προβλημάτων που έχουν κατά τη διάρκεια της φοιτητικής τους ζωής.

(http://www.aueb.gr/pages/foithsh/psyxikh.php)

Στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης λειτουργεί το Συμβουλευτικό Κέντρο

Φοιτητών του Πανεπιστημίου Κρήτης, από το Σεπτέμβριο του 2003, με σκοπό

την ψυχολογική υποστήριξη των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών

του ιδρύματος, τη στήριξη των φοιτητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, την

ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της πανεπιστημιακής κοινότητας σε θέματα

που αφορούν στον τομέα της ψυχικής υγείας και τη διαμόρφωση μιας

γενικότερης πολιτικής ψυχικής υγείας (http://skf.uoc.gr/). Επίσης, το κέντρο

παρέχει είτε ομαδική είτε ατομική συμβουλευτική προς τους φοιτητές.

Στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπάρχει ο θεσμός του Συμβούλου Σπουδών.Ως σύμβουλος ορίζεται ένας καθηγητής από το κάθε Τμήμα, που μπορεί να

υποστηρίζει και να συμβουλεύει τους φοιτητές σε χρήσιμα θέματα. Ανάλογα

με το πόσο ο κάθε φοιτητής ζητά τη βοήθειά του, μέσα από συζήτηση και με

σεβασμό στις προσωπικές του ανάγκες και επιλογές, μπορεί να επιτελεί τα

ακόλουθα:

Να παρακολουθεί τις κλίσεις του και να τον καθοδηγεί στην επιλογή των

κατάλληλων μαθημάτων.

Να τον κατευθύνει σε θέματα υποτροφιών, μεταπτυχιακών σπουδών και

επαγγελματικού προσανατολισμού.

Να τον συμβουλεύει σε επιστημονικό επίπεδο (συμμετοχή σε ερευνητικά

προγράμματα, σεμινάρια, συνέδρια κ.λπ.).

http://www.aueb.gr/pages/foithsh/psyxikh.php

http://skf.uoc.gr/

http://skf.uoc.gr/




151

Να τον υποστηρίζει σε διάφορες δυσκολίες που μπορεί να συναντά στη

φοιτητική του ζωή

(http://www.aegean.gr/aegean/greek/people/students/stsymboulos.htm).

Σε όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα λειτουργεί το Γραφείο Διασύνδεσης,

που παρέχει Συμβουλευτική Υποστήριξη σε θέματα σταδιοδρομίας,

εκπαίδευσης και απασχόλησης. Πιο συγκεκριμένα στο Πανεπιστήμιο Πατρών,

στο πλαίσιο των συμβουλευτικών υπηρεσιών που παρέχονται στους φοιτητές

από το προσωπικό του Γραφείου Διασύνδεσης

(http://www.cais.upatras.gr/node/163), περιλαμβάνεται και η ψυχολογική

υποστήριξη αυτών, σε θέματα που αφορούν κυρίως σε ακαδημαϊκές

δυσκολίες. Δίδεται λοιπόν η ευκαιρία σε όσους το επιθυμούν να συναντήσουν

εξειδικευμένους επιστήμονες και να συζητήσουν μαζί τους για ζητήματα που

τους απασχολούν και τα οποία έχουν άμεση ή έμμεση επίδραση στις

επιδόσεις τους. Τέτοια ζητήματα μπορεί να είναι τα ακόλουθα:

Η διαχείριση άγχους

Η διαχείριση του χρόνου

Η αναγνώριση και η κατανόηση προσωπικών αναγκών

Η στοχοθεσία

Η επίλυση προβλημάτων

Η προσαρμογή στο Πανεπιστήμιο

Η βελτίωση δεξιοτήτων επικοινωνίας

Το κοινωνικό άγχος

Η μετάβαση σε έναν άλλο νέο τρόπο ζωής

Οι δυσκολίες στις προσωπικές σχέσεις

Τα αρνητικά συναισθήματα

Η αυτοπεποίθηση και η αυτογνωσία

Οι τραυματικές εμπειρίες

http://www.aegean.gr/aegean/greek/people/students/stsymboulos.htm

http://www.cais.upatras.gr/node/163





152

Οποιαδήποτε άλλη κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει

συναισθηματική δυσφορία.

Στο Πανεπιστήμιο Πατρών λειτουργεί το Ειδικό Γραφείο Παροχής

Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Υγείας με την υπ’ αριθμόν 914/ 6-5-2009

απόφαση του Πρυτανικού Συμβουλίου στο Τμήμα Πρόνοιας και Εκδηλώσεων

της Διεύθυνσης Φοιτητικής Μέριμνας κατ’ εφαρμογήν των διατάξεων του

άρθρου 16, παράγραφος 2, εδάφιο Β του Π.Δ. 63/1999. Οι κύριοι σκοποί του

είναι:

διαγνωστική αξιολόγηση ψυχικών διαταραχών

θεραπευτική παρέμβαση (ψυχιατρική και ψυχοθεραπευτική)

παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.

Το Ειδικό Γραφείο Παροχής Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Υγείας απευθύνεται

στους φοιτητές και τις φοιτήτριες όλων των Τμημάτων του Πανεπιστημίου

Πατρών και λειτουργεί με τη συμμετοχή Ψυχιάτρου, μέλους ΔΕΠ του Ιατρικού

Τμήματος, και ψυχολόγου.

Επίσης, στο Πανεπιστήμιο Πατρών δραστηριοποιείται ένα νέο

ενδοπανεπιστημιακό δίκτυο, το HPV –PATRAS

(http://www.upatras.gr/index/events/calendar/20120530/type/event/id/995),

που συγκροτήθηκε υπό την αιγίδα της Επιτροπής Ερευνών του

Πανεπιστημίου Πατρών, με τελικό στόχο την προαγωγή της έρευνας στο

πεδίο του ιού HPV. Ειδικότερα, το HPV–PATRAS σκοπεύει στη σταδιακή

συνένωση των επιστημονικών δεξιοτήτων των συμμετεχόντων ερευνητών σε

δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινότητας και της

ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας σε θέματα πρόληψης και αντιμετώπισης της

HPV –σχετιζόμενης παθολογίας.

Φαίνεται λοιπόν, εκτός του θεσμικού πλαισίου που αφορά στην

υγειονομική περίθαλψη των φοιτητών, υπάρχει μια έντονη κινητικότητα από τα

πανεπιστήμια της χώρας να αναπτύξουν δραστηριότητες που αφορούν στην

προαγωγή της υγείας των φοιτητών τους. Οι δράσεις αυτές, στην πλειοψηφία

των Α.Ε.Ι. αφορούν στην ψυχολογική στήριξη των φοιτητών και στη

συμβουλευτική.

http://www.upatras.gr/index/events/calendar/20120530/type/event/id/995




153

Μετακίνηση των φοιτητών

Η μετακίνηση των φοιτητών είναι ένα θέμα που απασχολεί όλα τα Α.Ε.Ι. της

χώρας, τα οποία αναζητούν κατάλληλους τρόπους για την παροχή

διευκολύνσεων στους φοιτητές, ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές

του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.. Σύμφωνα με το Νόμο 3027/2002 (άρθρο 3, παρ. 4),

«τα πανεπιστήμια συνάπτουν συμβάσεις, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, με φυσικά ή νομικά πρόσωπα οποιασδήποτε μορφής, που έχουν νόμιμηάδεια, συμβάσεις μίσθωσης μεταφορικών μέσων για τη μεταφορά τωνφοιτητών από και προς τους χώρους εκπαίδευσης για όλη την ακαδημαϊκή χρονιά».

Από την άλλη μεριά ήδη, στο Π.Δ. 265/1985 αναφέρονται οι διευκολύνσεις

που παρέχονται στους φοιτητές των Α.Ε.Ι. για τη μετακίνησή τους με τα μέσα

μαζικής μεταφοράς. Σύμφωνα με το άρθρο 1 αυτού του Π.Δ., τόσο στους

προπτυχιακούς όσο και στους μεταπτυχιακούς φοιτητές παρέχεται έκπτωση

στην τιμή του εισιτηρίου των οδικών, σιδηροδρομικών και αεροπορικών

μέσων μαζικής μεταφοράς, όταν μετακινούνται με αυτά στο εσωτερικό της

χώρας. Στους φοιτητές χορηγείται από τη γραμματεία του τμήματος, μετά την

εγγραφή τους, δελτίο ειδικού εισιτηρίου (πάσο), το οποίο ισχύει για ένα

ακαδημαϊκό έτος και είναι αυστηρά προσωπικό για το δικαιούχο (άρθρο 2).

Στην υπ’ αριθμόν Φ. 5/114196/Β3/4-10-2011, κοινή υπουργική απόφαση,

«Διευκολύνσεις στις μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς των φοιτητών

των Α.Ε.Ι.» (Β΄ 2234) αναφέρεται ότι ο όρος «δελτίο ειδικού εισιτηρίου» στο

εξής θα αντικατασταθεί από τον όρο «ακαδημαϊκή ταυτότητα».

Οι διατάξεις που αναφέρθηκαν ισχύουν σε όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα

της χώρας και στοχεύουν στη διευκόλυνση των φοιτητών τους.

Στέγαση φοιτητών

Η στέγαση των φοιτητών παρέχεται υπό προϋποθέσεις σε φοιτητικές

εστίες του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας (Ε.Ι.Ν.). Το Ε.Ι.Ν. έχει ως σκοπό να

προσφέρει ευκαιρίες και διευκολύνσεις στους νέους που σπουδάζουν για

καλύτερες συνθήκες σπουδών και διαβίωσης, ενισχύοντας φοιτητές που

προέρχονται από τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Περιλαμβάνει τη



154

διαμονή και τη διατροφή τους στις Εστίες καθώς και την παροχή μέσων

προκειμένου να δραστηριοποιηθούν πνευματικά, ψυχαγωγικά, καλλιτεχνικά

και αθλητικά (Ε.Ι.Ν., 2007, άρθρο 1, παρ. 2). Στο άρθρο 1 (παρ. 2) του

Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας του Ε.Ι.Ν. (2007) αναφέρεται ότι, για να

λειτουργήσουν σωστά οι φοιτητικές εστίες πρέπει να εξασφαλιστούν κάποιες

προϋποθέσεις έτσι ώστε να ικανοποιηθούν οι παρακάτω στόχοι:

«Να συμβάλουν στην πολιτιστική ανάπτυξη, μέσα από την συμμετοχή τωνφοιτητών σε διάφορες εκδηλώσεις και τη συνεργασία των φορέωνπολιτισμού στα πλαίσια του Ιδρύματος.

Να βοηθήσουν το σημερινό φοιτητή- σπουδαστή και αυριανό επιστήμοναστην κατάκτηση συλλογικής και κοινωνικής συνείδησης, να κατοχυρώσουντην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και το σεβασμό των δημοκρατικών

διαδικασιών, να συμβάλουν στην συγκρότηση και διαπαιδαγώγηση τωνοικότροφων στα ιδανικά της Εθνικής Ανεξαρτησίας, της Δημοκρατίας καιτης Ειρήνης.»

Σύμφωνα με το άρθρο 5, του ανωτέρω κανονισμού, η επιλογή των

φοιτητών που θα φιλοξενηθούν στις Εστίες γίνεται με κοινωνικοοικονομικά

κριτήρια. Αυτά είναι τα εξής:

i. Κοινωνικά κριτήρια όπως οι περιπτώσεις απορίας, οι ορφανοί φοιτητές, τα

άτομα με ειδικές ανάγκες, η πολυτεκνία. ii. Το ετήσιο δηλωθέν εισόδημα των γονέων των φοιτητών.

iii. Ο αριθμός των μελών της οικογένειας του υποψηφίου, στον οποίο

περιλαμβάνονται οι γονείς και τα ανύπαντρα αδέρφια κάτω των 22 ετών,

όταν δεν σπουδάζουν, και κάτω των 28 ετών, όταν πρόκειται για φοιτητές.

iv. Σε περίπτωση πολύτεκνης οικογένειας, λαμβάνονται υπόψη οι διατάξεις

του άρθρου 1 του Νόμου 1910/1944 (ΦΕΚ Α’ 229) «Περί τροποποιήσεως

και συμπληρώσεως της νομοθεσίας, περί προστασίας πολυτέκνων»,

όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις του Νόμου 860/1979 (ΦΕΚ Α2).

Υπό τους κανονισμούς του Ε.Ι.Ν. λειτουργούν δεκαεπτά (17) φοιτητικές

εστίες, οι οποίες φιλοξενούν 7.100 φοιτητές σε όλη τη χώρα

(http://www.ein.gr/index.php?rm=2&pm=8) και βρίσκονται στους χώρους της

Πανεπιστημιούπολης.

http://www.ein.gr/index.php?rm=2&pm=8





155

Σίτιση φοιτητών

Η σίτιση των φοιτητών παρέχεται από το εστιατόριο της φοιτητικής εστίας του

Ε.Ι.Ν. Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Π.Δ. 143/1990 δικαίωμα δωρεάν σίτισης

παρέχεται σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές των Α.Ε.Ι., οι

οποίοι πληρούν κάποια συγκεκριμένα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Με

απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ν., ή της Συγκλήτου, ή της

Διοικούσας Επιτροπής κάθε Πανεπιστημίου, ή μετά από εισήγηση της

Εφορίας της Λέσχης, εφόσον υπάρχει, καθορίζονται οι προϋποθέσεις για τη

δωρεάν σίτιση και οι όροι οικονομικής συμμετοχής προπτυχιακών φοιτητών

στη σίτιση (Ν.3443/ 2006, άρθρο 11). Προκειμένου να προσδιοριστούν οι

προϋποθέσεις σίτισης συνεκτιμώνται η οικονομική και οικογενειακή

κατάσταση του σιτιζομένου και η εντοπιότητά του (Ν.3443/ 2006, άρθρο 11).


Συνοψίζοντας, στο ελληνικό πανεπιστήμιο οι πολιτικές για την προαγωγή

της υγείας διαπνέονται από το συγκεντρωτικό χαρακτήρα του ελληνικού

πολιτικού συστήματος. Οι βασικές αποφάσεις λαμβάνονται κυρίως από την

ηγεσία του αρμόδιου Υπουργείου και εφαρμόζονται από τα πανεπιστημιακά

ιδρύματα, ενώ δίδεται και κάποια δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών σε

τοπικό επίπεδο. Η ίδρυση, για παράδειγμα, ενδοπανεπιστημιακών δικτύων ,

με στόχο την προαγωγή της υγείας, ενισχύει τις προσπάθειες και στην

Ελλάδα για τη δημιουργία ενός υγιούς πανεπιστημίου.

Οι προσπάθειες, συνεπώς, για την προαγωγή της υγείας στα ελληνικά

πανεπιστήμια εντοπίζονται κατά βάση στις μεμονωμένες πρωτοβουλίες των

ιδρυμάτων. Η πολιτική εξουσία του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. με τους σχετικούς νόμους

επιδιώκει να λάβει μέτρα για την προαγωγή της υγείας των φοιτητών κυρίως

σε θέματα που αφορούν στην υγειονομική περίθαλψη, στη σίτιση και στη

στέγαση καθώς και στη μετακίνηση αυτών. Παρ’ όλες τις προσπάθειες που

έχουν γίνει, η ανάπτυξη ενός δικτύου προαγωγής της υγείας των φοιτητών,

παρόμοιο με αυτά που λειτουργούν σε άλλες χώρες, παραμένει ακόμη σε



156

εκκρεμότητα δημιουργώντας έτσι εγγενείς δυσχέρειες για την εξέλιξη του

ζωτικού αυτού τομέα στο ελληνικό πανεπιστήμιο.



157

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

εποχή που διανύουμε είναι μια εποχή μεγάλων αλλαγών σε όλους

τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Σε προσωπικό επίπεδο, οι

απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής δημιουργούν στα άτομα άγχος και

υιοθέτηση ενός ανθυγιεινού τρόπου ζωής. Από την άλλη μεριά, οι κοινωνικές

αλλαγές και η οικονομική αστάθεια κάνουν τα νέα άτομα να νοιώθουν

αβεβαιότητα για το μέλλον τους. Όλα τα παραπάνω δημιουργούν προβλήματα

στην υγεία τους σε σωματικό, κοινωνικό, ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο.

Για το λόγο αυτό οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να εφαρμόσουν κατάλληλες

πολιτικές ώστε να προαγάγουν την υγεία τον πολιτών τους. Ήδη από το 1986,

ο Π.Ο.Υ. είχε αναφέρει ότι βασική ευθύνη όλων των κυβερνήσεων είναι η

επιδίωξη του μέγιστου δυνατού επιπέδου υγείας για τους πολίτες

εφαρμόζοντας τις κατάλληλες πολιτικές (WHO, 1986).

Η προαγωγή της υγείας είναι η διαδικασία που επιτρέπει στους

ανθρώπους να βελτιώσουν την υγεία τους και να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω

σε αυτή (Ewles & Simnett, 2011. Ifanti et al., 2011. Scriven, 2010. WHO,1986). Είναι μια πολιτική διαδικασία (Breton & De Leeuw, 2010. Signal, 1998.

Wise, 2001), η οποία, προκειμένου να έχει αποτελέσματα, πρέπει να

προωθηθεί μέσα από διαφόρους οργανισμούς, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο,

με την εμπλοκή πολλών ειδικών, που θα ανήκουν σε διαφορετικούς

επιστημονικούς κλάδους, όπως είναι οι επαγγελματίες της προαγωγής της

υγείας, οι γιατροί, οι νοσηλευτές κ.ά..

Σε διεθνές επίπεδο, έχουν γίνεις πολλές προσπάθειες να αναπτυχθούν

στρατηγικές για την προαγωγή της υγείας. Ο Π.Ο.Υ. και η IUHPE είναι οι δύο

κυρίαρχες οργανώσεις που ασχολούνται με την υγεία και την προαγωγή της.

Ο Π.Ο.Υ., με τις επίσημες διακηρύξεις του, θέτει τις βάσεις για να

αναπτυχθούν στρατηγικές για την προαγωγή της υγείας σε διεθνές,

ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο. Στόχος του Π.Ο.Υ. είναι η διασφάλιση ενός

κατάλληλου επιπέδου ζωής για όλους τους κατοίκους του κόσμου (WHO,

1978). Μέσα από τα συνέδρια που πραγματοποιούνται από το WHO τονίζεταιτο δικαίωμα που έχει ο καθένας ατομικά για την υγεία του και υπογραμμίζεται

Η



158

η ευθύνη των κυβερνήσεων να επενδύσουν στις δημόσιες πολιτικές για την

υγεία και την προαγωγή της υγείας (WHO,1988, 1997, 2000, 2005).

Από την άλλη, η IUHPE είναι η μόνη οργάνωση που ασχολείται με την

προαγωγή της υγείας και την εκπαίδευση. Η IUHPE αναφέρεται στις

ανισότητες στην υγεία των ανθρώπων, που προέρχονται από τις

κοινωνικοοικονομικές ανισότητες και που επιβαρύνουν την υγεία των

οικονομικά ανήμπορων ατόμων. Στοχεύει κυρίως στην επίτευξη της ισότητας

στον τομέα της υγείας μεταξύ των χωρών. Η UNICEF, η UNESCO και η

WFPHA ασχολούνται με τις πολιτικές για την προαγωγή της υγείας

προσεγγίζοντας αυτές από διαφορετικές οπτικές. Η UNICEF επικεντρώνεται

στα παιδιά. Η UNESCO είναι μια οργάνωση που προσεγγίζει τα θέματα μέσα

από την πολιτισμική τους διάσταση, ενώ η WFPHA συνεργάζεται με τον WHO

προκειμένου να προωθήσει τις πολιτικές για τη δημόσια υγεία μέσα από την

προαγωγή της υγείας.

Σε ό, τι αφορά στις πολιτικές της Ε.Ε. για την προαγωγή της υγείας,

αναδείχτηκε μέσα από την μελέτη των συνθηκών και των αποφάσεων ότι,

μετά το 1987, που άρχισε να ισχύει η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, παρατηρείται

ανάπτυξη κοινών πολιτικών για την προαγωγή της υγείας στα κράτη-μέλη. Η

Ελλάδα, αν και φαίνεται ότι βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ως προς την ανάπτυξη

στρατηγικών για την προαγωγή της υγείας, στο Σύνταγμα γίνεται αναφορά

στο δικαίωμα του ατόμου για την προστασία της υγείας και προβάλλεται αυτό

ως κοινωνικό δικαίωμα (άρθρο 5 παρ. 2 υποπαρ. 1, άρθρο 21 παρ. 3, άρθρο

21 παρ. 6). Το Ε.Σ.Υ. είναι ο κατεξοχήν αρμόδιος φορέας παροχής

υπηρεσιών υγείας σε όλους τους κατοίκους της χώρας. Θεσπίστηκε το 1983

(Ν. 1397/1983) και από τότε μέχρι σήμερα έχει υποστεί τροποποιήσεις με την

εφαρμογή συμπληρωματικών νομοθετημάτων. Επίσης, στην Ελλάδα,

δραστηριοποιούνται τρεις Οργανώσεις που ασχολούνται με θέματα

προαγωγής της υγείας ήτοι: α) το Εθνικό Δίκτυο Νοσοκομείων και Υπηρεσιών

Προαγωγής της Υγείας, β) το Ε.Δ.Π.Υ.Χ.Ε. και γ) το Εθνικό Δίκτυο για την

Προαγωγή της Υγείας στους Δήμους (Ifanti et al., 2011).

Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας για την προαγωγή της υγείας προέκυψε

ότι η προαγωγή της υγείας αφορά στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, οπότε



159

επιχειρήθηκε ακολούθως η μελέτη της προαγωγής της υγείας στο

πανεπιστήμιο σε διεθνές και σε εθνικό επίπεδο. Το πανεπιστήμιο θεωρείται

ένας χώρος όπου παράγεται και μεταδίδεται η γνώση και «χτίζονται» οι

προσωπικότητες των μελλοντικών επιστημόνων ενός τόπου. Είναι συνεπώς

πολύ σημαντικό να αναπτυχθούν εκείνες οι στρατηγικές που θα

δημιουργήσουν υγιείς προσωπικότητες μέσα σε υγιή περιβάλλοντα, τα

πανεπιστήμια.

Τα προγράμματα και οι στρατηγικές που έχουν αναπτυχθεί στοχεύουν και

ενθαρρύνουν την αλλαγή συμπεριφοράς, με την υιοθέτηση από το άτομο ενός

υγιούς τρόπου ζωής (Dooris & Doherty, 2009). Η αειφόρος ανάπτυξη είναι μια

στρατηγική που έχει άμεση σχέση με την υγεία και το πανεπιστήμιο. Ήδη ο

Χάρτης της Οττάβα (1986) και η διακήρυξη της Jakarta (1997) επισημαίνουν

τη σπουδαιότητα της ενσωμάτωσης της υγείας στην αειφόρο ανάπτυξη. Αν

και στην Ελλάδα δεν εντοπίστηκαν προσπάθειες αειφόρου ανάπτυξης, στα

πανεπιστήμια στο εξωτερικό, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο , υπάρχει έντονη

κινητικότητα σε αυτό το θέμα.

Σε διεθνές επίπεδο, έχουν αναπτυχθεί πολλές πρωτοβουλίες προκειμένου

να υπάρξουν υγιή πανεπιστήμια, σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου η

πρωτοβουλία αυτή είναι σε αρχικό ακόμα επίπεδο. Σύμφωνα με τους

Abercrombie et al. (1998), τα άτομα που δραστηριοποιούνται μέσα στο

πανεπιστήμιο μπορούν να κάνουν χρήση υπηρεσιών όπως είναι αυτές της

διαμονής, της εστίασης και της μετακίνησης. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται

και από τα ελληνικά πανεπιστήμια, σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία,

λαμβάνοντας πάντα υπόψη κάποια κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια.

Στο διεθνή χώρο (π.χ.: Ευρώπη, Αμερική, Κίνα) υπάρχουν δίκτυα που

είναι υπεύθυνα για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο και

ενδιαφέρονται για την ολιστική προσέγγιση των ιδρυμάτων. Μέχρι και το έτος

2010, ήταν σε λειτουργία οκτώ (8) δίκτυα σε όλο τον κόσμο για την προαγωγή

της υγείας στο πανεπιστήμιο, στα οποία, εκτός από τα πανεπιστήμια,

συμμετείχαν και διάφοροι οργανισμοί (Graser, 2011).

Η δημιουργία ενός βιώσιμου και υγιούς περιβάλλοντος εργασίας, μάθησηςκαι διαβίωσης για τους φοιτητές και τους εργαζόμενους αποτελεί το στόχο



160

ενός υγιούς πανεπιστημίου. Τα πανεπιστημιακά δίκτυα, μέσα από την μεταξύ

τους συνεργασία αλλά και από τη συνεργασία με τους φορείς της ευρύτερης

κοινωνίας, μπορούν να συμβάλλουν στη συνεχή ανάπτυξη και στη βελτίωση

της έννοιας της προαγωγής της υγείας στο πανεπιστήμιο.

H ψυχική υγεία των φοιτητών είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει

αρκετούς ερευνητές διεθνώς (π.χ.: Dooris & Doherty, 2009. Orme & Dooris,

2010) όσο και τους αρμόδιους φορείς στα ελληνικά πανεπιστήμια. Για

παράδειγμα στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών,

λειτουργούν γραφεία που παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη σε φοιτητές και

σε εργαζόμενους. Σε όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας υπάρχει το

γραφείο διασύνδεσης, που ανάμεσα σε άλλες υπηρεσίες προσφέρει

ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη των φοιτητών. Στα ελληνικά

πανεπιστήμια οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την προαγωγή της υγείας

προέρχονται κυρίως από την κεντρική διοίκηση του Υ.ΠΑΙ.Θ.Α.Π. και

περιορίζονται σε θέματα υγειονομικής περίθαλψης, μετακίνησης, στέγασης και

σίτισης μέσα από νομοθετήματα. Παρ’ όλα αυτά η πλειοψηφία των

πανεπιστημίων της χώρας έχει αναπτύξει πρωτοβουλίες που δίνουν έμφαση

στη συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη των φοιτητών.

Στην εργασία αυτή, μέσα από τη μελέτη του θεωρητικού πλαισίου αλλά

και των επιλεγμένων περιπτώσεων για την προαγωγή της υγείας σε

πανεπιστήμια διεθνώς καθώς και στο ελληνικό πανεπιστήμιο, έγινε φανερό ότι

η εξέταση των θεμάτων για τις πολιτικές προαγωγής της υγείας γενικά αλλά

και σε ο, τι αφορά σε ένα υγιές πανεπιστήμιο ειδικότερα αποτελούν ζητήματα

αιχμής και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ως προς τη σπουδή τους. Από την

ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας φάνηκε η πολυπλοκότητα των

εννοιών που συνδέονται με την προαγωγή της υγείας και επιπλέον η ανάγκη

για περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Αξίζει να μελετηθούν περαιτέρω οι

διεθνείς πολιτικές για την προαγωγή της υγείας στο πανεπιστήμιο και να

αναζητηθούν με εμπειρικές ερευνητικές μελέτες οι κατάλληλες πολιτικές και

πρακτικές που θα οδηγήσουν προς τη βελτίωση της προαγωγής της υγείας

των φοιτητών και των εργαζόμενων στα ελληνικά πανεπιστήμια.



162

ΠΗΓΕΣ

Αποφάσεις και Συνθήκες Ευρωπαϊκής Ένωσης

Απόφαση αριθ. 1786/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του

Συμβουλίου της 23ης Σεπτεμβρίου 2002, για τη θέσπιση

προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της δημόσιας υγείας

(2003-2008) - Δήλωση της Επιτροπής. Διαθέσιμο στο: http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2002:271:0001:001

1:EL:PDF Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου 2012.

Ευρωπαϊκή Ένωση (1987). Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. Επίσημη Εφημερίδα

των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L. 169/1. Διαθέσιμο στο: http://eur-lex.europa.eu/el/treaties/index.htm. Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου 2012.

Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Συνθήκη Μάαστριχτ. Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή

Ένωση. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 191. Διαθέσιμο στο: http://eur-

lex.europa.eu/el/treaties/dat/11992M/htm/11992M.html Ανακτήθηκε 2

Φεβρουαρίου 2012.

Ευρωπαϊκή Ένωση (1999). Συνθήκη του Άμστερνταμ που τροποποιεί τηΣυνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις Συνθήκες Περί Ιδρύσεως των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και Ορισμένες Συναφείς Πράξεις . Επίσημη

Εφημερίδα αριθ. C 340. Διαθέσιμο στο: http://eur-

lex.europa.eu/el/treaties/dat/11997D/htm/11997D.html Ανακτήθηκε 2

Φεβρουαρίου 2012.

Ευρωπαϊκή Ένωση (2000). Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων . Επίσημη

Εφημερίδα αριθ. C 364. Διαθέσιμο στο: http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2000:364:0001:002

2:EL:PDF Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου 2012.

Ευρωπαϊκή Ένωση (2007). Συνθήκη της Λισσαβόνας για την τροποποίηση

της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί

ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας . Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C

306. Διαθέσιμο στο: http://eur-

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2002:271:0001:0011:EL:PDF




http://eur-lex.europa.eu/el/treaties/index.htm%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AE%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B5%2023%20%CE%9C%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%AF%CE%BF%CF%85%202012



http://eur-lex.europa.eu/el/treaties/dat/11992M/htm/11992M.html



http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2000:364:0001:0022:EL:PDF




http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2007:306:SOM:EL:HTML

http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2007:306:SOM:EL:HTML













164

Νόμος 2194/1994 «Αποκατάσταση του Εθνικού συστήματος Υγείας και άλλες

διατάξεις», ΦΕΚ 34 - 16.03.1994/ τεύχος Α’.

Νόμος 2519/ 1997 «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός του Εθνικού Συστήματος

Υγείας, οργάνωση των υγειονομικών υπηρεσιών, ρυθμίσεις για το

φάρμακο και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 165 - 21.08.1997/ τεύχος Α΄.

Νόμος 2889/ 2001 «Βελτίωση και Εκσυγχρονισμός του Εθνικού Συστήματος

Υγείας και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 37 - 02.03.2001 στις 06.03.2001/

τεύχος Α΄.

Νόμος 3027/ 2002 «Ρύθμιση θεμάτων οργανισμού σχολικών κτηρίων,

ανώτατης εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 152 - 28.06.2002/τεύχος Α΄.

Νόμος 3235/ 2004 «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας», ΦΕΚ 53 - 18.02.2004

στις 19.02.2004/ τεύχος Α΄.

Νόμος 3329/ 2005 «Εθνικό Σύστημα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και

λοιπές Διατάξεις», ΦΕΚ 81 - 04.04.2005 στις 05.04.2005/ τεύχος Α΄.

Νόμος 3443/ 2006, «Τοπικά συμβούλια νέων και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 41 -

27.02.2006/ τεύχος Α΄.

Νόμος 4009/ 2011, « Δομή, λειτουργία, διασφάλιση της ποιότητας των

σπουδών και διεθνοποίηση των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων»,

ΦΕΚ 195 - 06.09.2011/ τεύχος Α΄.

Νόμος 4076/ 2012, «Ρυθμίσεις θεμάτων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων

και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 159 - 10.08.2012/ τεύχος Α΄.

Προεδρικά Διατάγματα

Π.Δ. 327/ 1983 «Παροχή υγειονομικής περίθαλψης στους φοιτητές των

ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων», ΦΕΚ 117 - 07.09.1983/ τεύχος

Α΄.



165

Π.Δ. 265/ 1985 « Διευκολύνσεις φοιτητών των ανώτατων εκπαιδευτικών

ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) και σπουδαστών των τεχνολογικών εκπαιδευτικών

ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.) για τις μετακινήσεις τους με τα μαζικά μέσα

μεταφοράς», ΦΕΚ 99 - 28.05.1985/ τεύχος Α΄.

Π.Δ. 143/ 1990, «Τροποποίηση των διατάξεων του Π . Δ. 387/1983 ( Α 141) και

του Π . Δ. 494/1985 ( Α 176), που αφορούν στη λειτουργιά, οργάνωση,

διοίκηση φοιτητικών λεσχών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και

την παροχή δωρεάν σίτισης στους φοιτητές αυτών.», ΦΕΚ 55 -

10.04.1990/ τεύχος Α΄.

Υπουργικές Αποφάσεις

Υπουργική Απόφαση Αριθμός Φ.5/114196/Β3/4-10-2011«Διευκολύνσεις στις

μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς των φοιτητών των Α.Ε.Ι .»,

ΦΕΚ 2234 – 04.10.2011/ τεύχος Β΄.

Υπουργική Απόφαση Αριθμός Φ. 90380/25916/3294/3-11-2011 «Ενιαίος

Κανονισμός Παροχών Υγείας (Ε.Κ.Π.Υ.) του Εθνικού ΟργανισμούΠαροχών Υπηρεσιών Υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ.)», ΦΕΚ 2456 – 03.11.2011/

τεύχος Β΄.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία

Βασιλόπουλος, Αθ.. (2008). Το Δικαίωμα Προστασίας της Υγείας. Διοικητική

Ενημέρωση, 46: 84-94.

Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας (2007). Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας

Φοιτητικών – Σπουδαστικών Εστιών. Αθήνα.

Ewles, L. & Simnett, I. (2011). Προάγοντας την Υγεία: Ένας Πρακτικός

Οδηγός. (Επιστημονική Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης: Μεράκου, Α.



166

Κ., Μπαρμπούνη, Κ. Α. & Κουρέα-Κρεμαστινού, Τζ.) Αθήνα: Π. Χ.

Πασχαλίδης Α.Ε..

Καλαντζής, Γ. & Λασκαράτος, Ι. (2003). Τα Ασκληπιεία ως Νοσηλευτήρια.

Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 20(1): 67 – 75.

Καραμπερόπουλος, Δ., (2004). Βυζαντινή Θεραπευτική. Πρακτικά Συνεδρίου:

Βυζάντιο – Βενετία – Νεώτερος Ελληνισμός. Μια Περιπλάνηση στον

Κόσμο της Επιστημονικής Σκέψης . Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών,

σσ. 91 – 100.

Κατσουγιαννόπουλος, Β. (2001). (2η εκδ.) Υγιεινή και Κοινωνική Ιατρική.

Τόμος Πρώτος Υγιεινή. Αθήνα: Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε..

Λυπουρλής, Δ. Δ. (1972). Ιπποκρατική Ιατρική. Θεσσαλονίκη.

Μπουζάκης, Σ. (2006). Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα (1836 –

2005). Τεκμήρια Ιστορίας, Τόμος Β. Αθήνα: Gutenberg.

Μυρωνίδου - Τζουβελέκη, Μ., Καλούσης, Κ. & Χριστοπούλου – Αλετρά, Ε.

(2008). Η Αναλγητική Αγωγή από την Ομηρική στην Ιπποκρατική

Ιατρική. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 26(1): 124 – 129.

Οικονόμου, Χ. (2004). Πολιτικές Υγείας στην Ελλάδα και τις Ευρωπαϊκές

Κοινωνίες . Αθήνα: Διόνικος.

Πουλάκου - Ρεμπελάκου, Ε. (2000). Η Παιδιατρική στο Βυζάντιο. Αρχεία

Ελληνικής Ιατρικής, 17(3): 326 – 331.

Σουτζόγλου – Κοτταρίδη, Π. (1991). Παιδί και Υγεία στα Πρώτα Χρόνια της

Ανεξάρτητης Ελλάδας 1830 -1862 . Αθήνα: Δωδώνη.

Τούντας, Γ. (2004). (επίμ.) Ολυμπιακό Ιδεώδες και Προαγωγή Υγείας. Αρχεία

Ελληνικής Ιατρικής, 21(4): 317 – 319.

Τούντας, Γ. (2010). Η Ολιστική Αντίληψη για την Υγεία. Ελευθεροτυπία , 13

Αυγούστου 2010 .



167

UNICEF (1992). Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού . Διαθέσιμο στο:

http://www.unicef.gr/reports/symb.php#23 Ανακτήθηκε 22 Ιανουαρίου

2012.

Χριστοφιλοπούλου, Aίκ. (1992). Βυζαντινή Ιστορία. Α΄ 324-610. Θεσσαλονίκη:

Εκδόσεις Βάνιας.

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

Abercrombie, N., Dowding, G., Thompson, J. & Wynne, C. (1998).

Universities and Health in the Twenty – First Century. In: Tsouros, A.,

Dowding, G., Thompson, J., Dooris, M. (1998). Health Promoting

Universities: Concept, Experience and Framework for Action (Online) .

Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. Διαθέσιμο στο:

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0012/101640/E60163.p

df

Aggleton, P. (2005). Health. Teylor & Francis: e- library.

Anderson, M.R. (1995). Patient Empowerment and the Traditional Medical

Model. A case of irreconcilable differences? Health Promotion

International, 11(1): 11-18.

Antonovsky, A. (1996). The Salutogenic Model as a Theory to Guide Health

Promotion. Diabetis Care, 18(3): 412-415.

Argyriou, A., Ifanti, A.A. & Kalofonos, H.P. (2011a). Informal education and

health promoting approaches in cancer survivors. Journal of BUON ,16(4): 627-634.

Argyriou, A.A., Karanasios, P., Ifanti, A.A., Iconomou, G., Assimakopoulos,

K., Makridou, A., Giannakopoulos, F. & Makris, N. (2011). Quality of life

and emotional burden of primary caregivers: A case control study of

multiple sclerosis patients in Greece. Quality of Life Research, 20(10):

1663-1668.

http://www.unicef.gr/reports/symb.php#23


http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0012/101640/E60163.pdf








168

Assimakopoulos, K., Karaivazoglou, K., Ifanti, A.A., Gerolymos, M.K.,

Kalofonos, H.P. & Iconomou, G. (2009). Religiosity and its relations to

quality of life in Christian Orthodox cancer patients undergoing

chemotherapy. Psycho-Oncology , 18: 284-289.

Balog, J. (2005). The Meaning of Health. American Journal of Health

Education, 36(5): 266-271.

Barrett, B., Marchand, L., Scheder, J., Appelbaum, D., Plane, M., Maberry, R.

& Capperino, C. (2004). What Complementary and Alternative

Medicine Practitioners Say About Health and Health Care. Public

Annals of Family Medicine, 2(3): 253-259.

Beauchamp, L.T. & Chidress, F.J. (2001). Principles of Biomedical Ethics .

USA: Oxford University Press.

Blaxter, M. (1983). The Causes of Disease: Women Talking. Social Science

and Medicine, 17: 59-69.

Booth, B. & Ritchie, B. (1998).Foreword. In: Tsouros, A., Dowding, G.,

Thompson, J., Dooris, M. (1998). Health Promoting Universities:Concept, Experience and Framework for Action (Online). Copenhagen:

WHO Regional Office for Europe. Διαθέσιμο στο:


df

Breton, E. & De Leeuw, E. (2010). Theories of the Policy Process in Health

Promotion Research: A Review. Health Promotion International, 26(1):

82-90.

Calnan, M. (1987). Health and Illness: The Lay Perspective. New York:

Tavistock Publications.

Carter, M.S., Rychetnik, L., Lloyd, B., Kerridge, H.I., Baur, L., Bauman, A.,

Hooker, C. & Zask, A. (2011). Evidfence, Ethics, and Values: A

Framework for Health Promotion. American Journal of Public Health,

101(3): 465-472.








169

Commission on Social Determinants of Health (2007). Interim Statement of

the Commission on Social Determinants of Health 2007. Διαθέσιμο

στο:

http://www.who.int/social_determinants/thecommission/interimstateme

nt/en/index.html

Cook, H. (1997). From the Scientific Revolution to the Germ Theory. In:

Loudon, I. (1997). Western Medicine. An Illustrated History . New York:

Oxford University Press, pp. 80-101.

Crawford, R. (1977). You Are Dangerous to Your Health: The Ideology and

Politics of Victim Blaming. International Journal of Health Services,

7(4): 663-680.

De Kadt, E. (1982). Ideology, Social Policy, Health and Health Services: A

Field of Complex Interactions. Social Science Medicine, 16:741-752.

D' Houtaud, A. & Field, G.M. (1984). The Image of Health: Variations in Perception

by Social Class in a French Population. Sociology of Health & Illness, 6(1):

30-60.

Doll, R. (1992). Health and Environment in the 1990s. Public Health Policy

Forum, 13(7): 933-941.

Dooris, M. (2001a). The “Health Promoting University”: A Critical Exploration

of Theory and Practice. Health Education, 101(2): 51-60.

Dooris, M. (2001b). Health Promoting Universities: Policy and Practice – A UK

Perspective. Διαθέσιμο στο:

http://depts.washington.edu/ccph/pdf_files/p-dooris.pdf .

Dooris, M. (2002). The Health Promoting University: Opportunities,

Challenges and Future Developments. Promotion and Education, 9:

20-24.

Dooris, M. (2004). Joining up Settings for Health: A Valuable Investment for

Strategic Partnerships? Critical Public Health, 14(1): 49-61.

http://www.who.int/social_determinants/thecommission/interimstatement/en/index.html



http://depts.washington.edu/ccph/pdf_files/p-dooris.pdf







171

Fleming, P. (2007). Enhancing the Empowerment Agenda in Health

Promotion through Reflective Practice. Reflective Practice, 8(3): 315-

330.

Gerring, J. (1997). Ideology: A Definitional Analysis. Political Research

Quarterly, 50(4): 957-994.

Giddens, A. (1989) Sociology. Cambridge: Polity Press.

Gräser , S., Hesse, J. & Hartmann, Th. (2011). German Network Health

Promoting Universities/ Activities. Διαθέσιμο στο:

http://www.gesundheitsfoerdernde-

hochschulen.de/Inhalte/E_Gefoe_HS_internat/2011_Graeser_German _Network_HPU.pdf

Green, J. & Tones, K. (2010). (2nd ed.) Health Promotion: Planning and

Strategies. London: Sage Publications Ltd.

Health and Safety Executive (2006). Improving Service Delivery in

Universities and Colleges through Better Occupational Health. Healthy

Workplace, Healthy Workforce, Better Business Delivery. Διαθέσιμο στο: http://www.hse.gov.uk/pubns/misc743.pdf Ανακτήθηκε 10 Μαΐου

2012.

Hughner, S., R. & Klein, S., S. (2004). Views of Health in the Lay Sector: A

Complication and Review of How Individuals Think About Health.

Health (London), 8(4): 395-422.

IUHPE (n.d.). Ι UHPE Priority Action Areas for 2011-2016 . Διαθέσιμο στο:

http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Strategic_directions/Priorit

yAreas_2011-2015_ENG.pdf Ανακτήθηκε 8 Ιανουαρίου 2012.

IUHPE (2007a). IUHPE Constitution. Διαθέσιμο στο:

http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Constitution%20_Bye%20

Laws/CONSTITUTION2007.pdf Ανακτήθηκε 8 Ιανουαρίου 2012.

IUHPE (2007b). Shaping the future of health promotion: Priorities for action.

Διαθέσιμο στο:

http://www.gesundheitsfoerdernde-hochschulen.de/Inhalte/E_Gefoe_HS_internat/2011_Graeser_German_Network_HPU.pdf




http://www.hse.gov.uk/pubns/misc743.pdf%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AE%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B5%2010%20%CE%9C%CE%B1%CE%90%CE%BF%CF%85%202012







http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Strategic_directions/PriorityAreas_2011-2015_ENG.pdf



http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Constitution%20_Bye%20Laws/CONSTITUTION2007.pdf














172

http://www.iuhpe.org/uploaded/Activities/Scientific_Affairs/SFHP_ENG.

pdf Ανακτήθηκε 8 Ιανουαρίου 2012.

IUHPE (2008). IUHPE Global Bye - Laws. Διαθέσιμο στο:

http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Constitution%20_Bye%20

Laws/BYELAWS2008_ENG.pdf Ανακτήθηκε 8 Ιανουαρίου 2012.

Ifanti, A. A., Argyriou, A. A. & Kalofonos, P. H. (2011). Health Promotion

Education Politics and Schooling: The Greek Case. Educational

Research and Review, 6(10): 671-678.

Ifanti, A.A., Argyriou, A.A. & Kalofonos, H.P. (2012 ). Informal educational

interventions for caregivers of adult cancer survivors. Journal of BUON,17( 1): 16-20.

Jadad, A. & O’ Grady, L. (2008). How Should Health Be Defined? Join a

Global Conversation at blogs.bmj.com/bmj. British Medical Journal,

337.

Krisberg, K. (2009). Healthy People 2020 Tackling Social Determinants of

Health: Input Sought From Health Work Force. Nations Health, 38(10):1-25.

Lalonde, M. (1974). A New Perspective on the Health of Canandians. Ottawa:

Informantion Canada.

Lawton J. (2003). Lay experiences of health and illness: past research and

future agendas, Sociology of Health & Illness, 25(3): 23-40.

Lowenberg, J.S. (1995). Health Promotion and the “Ideology of Choice”.

Public Health Nursing, 12:319-323.

Lucas, K. & Lloyd, B. (2005). Health Promotion: Evidence and Experience.

London: Sage Publications Ltd.

McQueen, D. (2001). Strengthening the Evidence Base for Health Promotion.

Health Promotion International, 16(3): 261-268.

http://www.iuhpe.org/uploaded/Activities/Scientific_Affairs/SFHP_ENG.pdf



http://www.iuhpe.org/uploaded/About%20us/Constitution%20_Bye%20Laws/BYELAWS2008_ENG.pdf









173

Mechanic, D. (1999). Issues in Promoting Health. Public Social Science

Medicine, 48: 711-718.

McKague, M., Verhoef, M. (2003). Understandings of Health and its

Determinants among Clients and Providers at an Urban Community

Health Center. Qualitative Health Research, 13 ( 5): 703-717.

Mittelmark, M. B. (2008). Editorial. Health Promotion: A Professional

Community for Social Justice. Promotion and Education, 15(2): 3-5.

Momoh, C. (2005). Female Genital Mutilation. Radcliffe Publishing.

National Ageing Research Institute for the Victorian Department of Human

Services, (2004). Achieving Health Promotion Behavior Change

Among Older Victorians. Final Report. Διαθέσιμο στο:

http://www.nari.unimelb.edu.au/nari_research/pdf_docs/PCP_Final_Re

port.pdf

National Commission on Education/Council for Industry and Higher

Education, (1994). Universities in the twenty first century. London:

National Commission on Education.

Nutbeam, D. (1986). Health Promotion Glossary. Health Promotion

International, 1 (1): 113-127.

Nutbeam, D. (1998). Health Promotion Glossary. Health Promotion

International, 13(4): 349-364.

O’Donnell, M. (2009). American Journal of Health Promotion, 24(1):iv.

O’Donnell, M. (2012). 2012 Conference Theme. Making Healthy Choices the

Easiest Choices: Increasing Awareness, Enhancing Motivation,

Building Skills, and Creating Supportive Environments. Διαθέσιμό στο:

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:vAha9wBoK

MkJ:www.healthpromotionconference.com/+&cd=1&hl=el&ct=clnk .

Orme, J. & Dooris, M. (2010). Integrating Health and Sustainability: The

Higher Education Sector as a Timely Catalyst. Health EducationResearch, 25(3): 425-437.

http://www.nari.unimelb.edu.au/nari_research/pdf_docs/PCP_Final_Report.pdf



http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:vAha9wBoKMkJ:www.healthpromotionconference.com/+&cd=1&hl=el&ct=clnk









174

Papadopoulos, I. (2000). An Exploration of Health Beliefs, Lifestyle

Behaviours, and Health Needs of the London – Based Greek Cypriot

Community. Journal of Transcultural Nursing, 11(3): 182-190.

Park, K. (1997). Medicine and Renaissance. In: Loudon, I. (1997). Western

Medicine. An Illustrated History . New York: Oxford University Press,

pp. 66-79.

Pantilat, St. (2008). Beneficence vs. Nonmaleficence. Διαθέσιμο στο:

http://missinglink.ucsf.edu/lm/ethics/Content%20Pages/fast_fact_bene

_nonmal.htm.

Paton, K., Sengupta, S. & Hassan,L. (2005). Settings, Systems andOrganization Development: The Healthy Leaving and Working Model.


Posch, Α. & Scholz, Ρ. (2006). Transdisciplinary case studies for sustainability

learning. International Journal of Sustainability in Higher Education,

7(3).

Radius, M. S., Galer - Unti, A. R. & Tappe, K. M. (2008). Educating for Advocacy: Recommendations for Professional Preparation and

Development Base on a Needs and Capacity Assessment of Health

Education Faculty. Health Promotion Practice, 10(1): 83-91.

Raphael, D. (2000). The Question of Evidence in Health Promotion. Health

Promotion International , 15(4): 355-367.

Richards, T. & Smith, T. (1994). How should European Health Policy

Develop? A Discussion. British Medical Journal, 309: 116-121.

Rudolf, D. R. (2002). Congress Eyes Health Promotion. Journal of the

National Medical Association, 94(3): A8.

Rush, Kl. (1997). Health Promotion Ideology and Nursing Education. Journal

Advance Nursing, 25(6): 1292-1298.

Scriven, A. (2010). (6

th

ed) Promoting Health: A Practical Guide. Elsevier Ltd.

http://missinglink.ucsf.edu/lm/ethics/Content%20Pages/fast_fact_bene_nonmal.htm







175

Signal, L. (1998). The politics of health promotion: Insights from Political

Theory. Health Promotion International, 13: 257-263.

Silarova, B., Nagyova, I., Rosenberger, J., Studencan, M., Ondusova, D.,

Reijneveld, A.R., van Dijk, J. (2012). Sense of Coherence as an

Independent Predictor of health-related Quality of Life Among Coronary

Heart Disease Patients. Quality of Life Research. Διαθέσιμο στο:

http://rd.springer.com/article/10.1007/s11136-011-0106-2 .

Smith, R. (2008). The End of Disease and the Beginning of Health. BMJ

Group Blogs. Διαθέσιμο στο:

http://blogs.bmj.com/bmj/2008/07/08/richard-smith-the-end-of-disease-

and-the-beginning-of-health/ .

Smith, T. & Whitchurch, C. (2002). The Future of the Tripartite Mission: Re-

examining the Relationship Linking Universities, Medical Schools and

Health Systems. Higher Education Management and Policy 14(2): 39-

52.

St Leger, L. (1997). Health Promoting Settings: From Ottawa to Canada.


Stewart – Brown, S., Evans, J., Patterson, J., Petersen, S., Doll, H., Balding,

J. & Regins, D. (2000). The Health of Students in Institutes of Higher

Education: An Important and Neglected Public Health Problem?

Journal of Public Health Medicine, 22(4): 492-499.

Stock, C., Kucuk, N., Miseviciene, I., Habil, Dr., Guillen – Grima, F.,

Petkeviciene, J., Aguinaga – Ontoso, I. & Kramer, A. (2003).

Differences in Health Complaints Among University Students from

Three European Countries. Preventive Medicine, 37: 535-543.

Stock, C., Milz, S. & Meier, S. (2010). Network Evaluation: Principles,

Structures and Outcomes of the German Working Group of Health

Promoting Universities. Global Health Promotion, 17(1): 25-32.

Taechaboonsermsak, P., Pitikultang, S., Munsawaengsub, Ch.,Charupoonphol, Ph. (2009). Quality of Life and Health Promoting

http://rd.springer.com/article/10.1007/s11136-011-0106-2


http://blogs.bmj.com/bmj/2008/07/08/richard-smith-the-end-of-disease-and-the-beginning-of-health/








176

Behaviors Among Disabled People in Two Provinces of Thailand.

Journal Medical Association Thailand, 92(7): 54-58.

The Edmonton Charter for Health Promoting Universities and Institutions of

Higher Education (2006). Διαθέσιμο στο:

http://www.virtualwellness.ualberta.ca/docs/VW/CharterHealthPromotin

g.pdf

The Talloires Declaration: 10 Point Action Plan. Διαθέσιμο στο:


Torsch, V. & Ma, G.X. (2000). Cross-Cultural Comparison of Health

Perceptions Concerns, and Coping Strategies Among Asian andPacific Islander American Elders. Qualitative Health Research, 10 ( 4):

471-489.

Tsouros, A., Dowding, G. & Dooris, M. (1998). Strategic Framework for the

Health Promoting Universities Projects. In: Health Promoting

Universities: Concept, Experience and Framework for Action (Online) .

Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. Διαθέσιμο στο:

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0012/101640/E60163.pd

f

Tsouros, A., Dowding, G., Thompson, J. & Dooris, M. (1998). Health

Promoting Universities: Concept, Experience and Framework for Action

(Online). Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. Διαθέσιμο

στο:


df

UN Department of Economic and Social Affairs (1993). Agenda 21. Διαθέσιμο

στο: http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_00.shtml

UNESCO 2000. Millennium Development Goals. Διαθέσιμο στο:

http://portal.unesco.org/education/en/ev.php-

URL_ID=33164&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

Ανακτήθηκε 22 Ιανουαρίου 2012

http://www.virtualwellness.ualberta.ca/docs/VW/CharterHealthPromoting.pdf











http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_00.shtml



http://portal.unesco.org/education/en/ev.php-URL_ID=33164&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html















177

UNICEF (2009). Ν icaragua Child-Friendly and Healthy School (CFHS)

Initiative: A Case Study . Διαθέσιμο στο:

http://www.unicef.org/education/files/CFS_Nicaragua_Case_Study_20

09_Dec.pdf Ανακτήθηκε 22 Ιανουαρίου 2012.

United Nations Environment Programme (1992). Rio Declaration on

Environment and Development. Διαθέσιμο στο:

http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=

78&articleid=1163

Weare, K. (2000). Promoting Mental, Emotional, and Social Health: A Whole

School Approach. London: Routledge.

Whitehead, D. (2004). The Health Promoting University (HPU): The Role and

Function of Nursing. Nurse Education Today, 24: 466-472.

Williams, R. (1983). Concepts of Health: An Analysis of Lay Logic. Sociology,

17(2): 185-205.

Wise, M. (2001). The Role of Advocacy in Promoting Health. Promotion &

Education, VIII(2): 69-74.

World Commission on Environment and Development (1987). Our Common

Future. United Nations. Διαθέσιμο στο:

http://conspect.nl/pdf/Our_Common_Future-

Brundtland_Report_1987.pdf

WFPHA (2009). The Istanbul Declaration. Health: The First Human Right.


http://www.wfpha.org/tl_files/doc/resolutions/WFPHA_Istanbul_Declara

tion.pdf Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2012.

WHO (1978). Declaration of Alma Ata. International Conference on Primary

Health Care, Alma – Ata, 6 – 12 September. Geneva: WHO.

WHO (1984). Health Promotion: A Discussion Document on the Concepts

and Principles. Copenhagen: WHO.

http://www.unicef.org/education/files/CFS_Nicaragua_Case_Study_2009_Dec.pdf



http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=78&articleid=1163



http://conspect.nl/pdf/Our_Common_Future-Brundtland_Report_1987.pdf



http://www.wfpha.org/tl_files/doc/resolutions/WFPHA_Istanbul_Declaration.pdf













178

WHO (1985). Targets for Health for All. Copenhagen: WHO Regional Office

for Europe.

WHO (1986). Ottawa Charter for Health Promotion. Geneva: WHO.

WHO (1988). Adelaide Recommendations on Healthy Public Policy.


http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/adelaide/en/i

ndex1.html Ανακτήθηκε 20 Ιανουαρίου 2012.

WHO (1991). Sundsvall Statement on Supportive Environments for Health.


http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/sundsvall/en/index.html.

WHO (1997). The Jakarta Declaration on Leading Health Promotion into the

21st Century. Διαθέσιμο στο:

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/jakarta/decla

ration/en/index.html. Ανακτήθηκε 20 Ιανουαρίου 2012.

WHO (1998a). Health Promotion Glossary. Geneva: WHO.

WHO (1998b). Health for All in the Twenty First Century (A51/5). Geneva:

WHO.

WHO (1998c). Health 21. An introduction to the health for all policy framework

for the WHO European Region. Διαθέσιμο στο:

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/109759/EHFA5-

E.pdf Ανακτήθηκε 22 Δεκεμβρίου 2011.

WHO (1999). Health 21. The health for all policy framework for the WHO

European Region. Διαθέσιμο στο:

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/98398/wa540ga19

9heeng.pdf Ανακτήθηκε 22 Δεκεμβρίου 2011.

WHO (2000). Health Promotion: Bridging the Equity Gap. Διαθέσιμο στο:

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/mexico/en/hp

r_mexico_report_en.pdf . Ανακτήθηκε 20 Ιανουαρίου 2012.

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/adelaide/en/index1.html



http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/sundsvall/en/index.html



http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/jakarta/declaration/en/index.html.%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AE%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B5%2020%20%CE%99%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%202012






http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/109759/EHFA5-E.pdf



http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/98398/wa540ga199heeng.pdf



http://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/mexico/en/hpr_mexico_report_en.pdf.%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AE%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B5%2020%20%CE%99%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%202012





















179

WHO (2001). Evaluation in Health Promotion. Principles and Perspectives.

Denmark: WHO Regional Publications.

WHO (2005a). The Bangkok Charter for Health Promotion in a Globalized

World. Διαθέσιμο στο:

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/6gchp/hpr_050829_%

20BCHP.pdf .

WHO (2005b). Health promotion in hospitals: Evidence and quality

management. WHO Regional Office for Europe.

WHO (2006). Constitution of the World Health Organization. Basic

Documents, 45th

edition. Geneva: WHO. Διαθέσιμο στο:http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf .

WHO (2009). 7th Global Conference on Health Promotion Διαθέσιμο στο:

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/7gchp/en/index.html.

WHOQOL (1997). Measuring Quality of Life.

Xiangyang, T., Lan, Z., Xueping, M., Tao, Z., Yuzhen, S. & Jagusztyn, M.

(2003). Beijing Health Promoting Universities: Practice and Evaluation.


Xiangyang, T. (n.d.). Healthy University Creating Future: Beijing’s Practice.


http://ihome.cuhk.edu.hk/~b113406/Speakers%20Powerpoint/Plenary

%20Session%20(9%20Mar%201415-

1625)/3.%20Dr%20Tian%20Xianyang%20(Healthy%20University%20

Creating%20Future).pdf

Yfantopoulos, J. (2001). Quality of Life and QALYs in the Measurement of

Health. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 18(2): 114-130.

http://www.who.int/healthpromotion/conferences/6gchp/hpr_050829_%20BCHP.pdf



http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf


http://www.who.int/healthpromotion/conferences/7gchp/en/index.html


http://ihome.cuhk.edu.hk/~b113406/Speakers%20Powerpoint/Plenary%20Session%20(9%20Mar%201415-1625)/3.%20Dr%20Tian%20Xianyang%20(Healthy%20University%20Creating%20Future).pdf















180

Διαδικτυακοί Τόποι

http://www.wfpha.org/ Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2012.

http://www.wfpha.org/working-groups.html Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2012.

http://www.wfpha.org/values-goals.html Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2012.

http://www.wfpha.org/committees.html Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2012.

http://www.wfpha.org/legal-status-and-policies.html Ανακτήθηκε 10

Ιανουαρίου 2012.

http://www.iuhpe.org/index.html?page=487&lang=en Ανακτήθηκε 22


http://www.unicef.org/ Ανακτήθηκε 22 Ιανουαρίου 2012.

http://www.unicef.org/infobycountry/index.html Ανακτήθηκε 22 Ιανουαρίου

2012.

http://www.unesco.org/new/en/ Ανακτήθηκε 25 Ιανουαρίου 2012.

http://www.unesco.org/new/en/education/themes/ Ανακτήθηκε 25 Ιανουαρίου

2012.

http://www.unesco.org/new/en/member-states/countries/ Ανακτήθηκε 25


http://www.unesco.org/new/en/bfc/all-offices/ Ανακτήθηκε 25 Ιανουαρίου

2012.

http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/paris-

headquarters/ Ανακτήθηκε 25 Ιανουαρίου 2012.

http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/introducing-

unesco/ Ανακτήθηκε 25 Ιανουαρίου 2012.

http://www.epha.org/ Ανακτήθηκε 29 Ιανουαρίου 2012

http://europa.eu/legislation_summaries/human_rights/fundamental_rights_wit

hin_european_union/c10107_en.htm Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου 2012.







http://www.wfpha.org/committees.html






http://www.unicef.org/




http://www.unesco.org/new/en/
















http://europa.eu/legislation_summaries/human_rights/fundamental_rights_within_european_union/c10107_en.htm%20%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AE%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B5%202%20%CE%A6%CE%B5%CE%B2%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%202012

























181

http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=21 Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου 2012

http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=569 Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου 2012

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CE%BC

%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B1%CF%82 Ανακτήθηκε 29 Μαρτίου

2012.

http://www.athlepen.com.cy/keimena12.htm Ανακτήθηκε 29 Μαρτίου 2012.

http://www.saintlucas.gr/O_EYAGGELISTHS_LOUKAS/LOUKAS_IATROS_O

_AGAPHTOS.htm Ανακτήθηκε 29 Μαρτίου 2012.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%8C%CE%B4%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%91%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%B1

%CE%AF%CE%BF%CF%82 Ανακτήθηκε 29 Μαρτίου 2012.


Ανακτήθηκε 20 Μαΐου 2012.

http://www.healthyuniversities.ac.uk/background-and-

overview.php?s=66&subs=54 Ανακτήθηκε 20 Μαΐου 2012.

http://www.healthyuniversities.ac.uk/national-network-

meetings.php?s=196&subs=59 Ανακτήθηκε 20 Μαΐου 2012.

http://www.unesco.org/en/higher-education/mission/ Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου

2012.

http://www.ulsf.org/talloires_declaration.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.ulsf.org/pdf/TD.pdf Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://archive.minedu.gov.gr/el_ec_page1047.htm Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.auth.gr/students/services/kesypsy/index_el.html Ανακτήθηκε 5

Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies.html Ανακτήθηκε 5

Ιουνίου 2012.





http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CE%BC%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B1%CF%82



http://www.athlepen.com.cy/keimena12.htm


http://www.saintlucas.gr/O_EYAGGELISTHS_LOUKAS/LOUKAS_IATROS_O_AGAPHTOS.htm



http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%8C%CE%B4%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%91%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82













http://archive.minedu.gov.gr/el_ec_page1047.htm




























182

http://psychpar.lesxi.uoa.gr/ Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-symboyleytikis-

ptde.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-

tomea-cyxologias.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-symboyleytikis-

8eologikis-sxolis.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/symboyleytiko-kentro-

teaph.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/kentro-koinotikis-cyxikis-

ygieinis.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.


Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.uoi.gr/gr/facilities/counseling_service.php Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου

2012.

http://skepi.uoi.gr/info.html Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://www.aueb.gr/pages/foithsh/psyxikh.php Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.

http://skf.uoc.gr/ Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2012.



http://www.cais.upatras.gr/node/163 Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου 2012.



http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/index.php/about_health/atoz

_health_guide.php Ανακτήθηκε 1 Ιουλίου 2012.

http://www.uni-bielefeld.de/(en)/ Ανακτήθηκε 1 Ιουλίου 2012.



http://www.uoa.gr/foithtes/symboyleytikes-yphresies/grafeio-symboyleytikis-ptde.html



















http://skepi.uoi.gr/info.html




http://skf.uoc.gr/

http://skf.uoc.gr/


















http://skf.uoc.gr/


















183

http://www.uclan.ac.uk/schools/school_of_health/about.php Ανακτήθηκε 1

Ιουλίου 2012.

http://www.uni-bielefeld.de/(en)/Universitaet/Ueberblick/ Ανακτήθηκε 2 Ιουλίου

2012.


Ανακτήθηκε 2 Ιουλίου 2012.

http://www.healthyuniversities.ac.uk/national-network-

meetings.php?s=196&subs=59 Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου 2012..

http://www.aahcdc.org/AboutAAHC/Members.aspx Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου

2012.

http://www.ein.gr/index.php?rm=2&pm=8 Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου 2012.

http://www.who.int/en/


http://europa.eu/











http://www.aahcdc.org/AboutAAHC/Members.aspx








http://europa.eu/

http://europa.eu/




http://europa.eu/












184

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ



Πίνακας 5: Τα Πανεπιστήμια της χώρας

ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΕΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

IOΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ

dimitra aigaioy

Documents

Transcript of dimitra aigaioy