ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΙΟΥΧΙΟΥ

«Ο γύρος της Αμανής»«Ο γύρος της Αμανής»ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΝΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΝ

ΈναΈνα

ΕκπαιδευτικόΕκπαιδευτικόΠρόγραμμαΠρόγραμμα

στα πλαίσια τηςστα πλαίσια της

ΠεριβαλλοντικήςΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης,Εκπαίδευσης,

της Αγωγής Υγείαςτης Αγωγής Υγείας

καικαι του Πολιτισμούτου Πολιτισμού

ΧΙΟΣ, Οκτώβριος 2009ΧΙΟΣ, Οκτώβριος 2009

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα επισκέψεων« Ο γύρος της Αμανής»

Στόχοι του προγράμματος

Η γνωριμία των μαθητών μας με τη Β.Δ. Χίο. Αποτελεί υποχρέωση τηςΗ γνωριμία των μαθητών μας με τη Β.Δ. Χίο. Αποτελεί υποχρέωση της εκπαίδευσης να προσφέρει στους μαθητές μας τις ευκαιρίες να γνωρίσουν απόεκπαίδευσης να προσφέρει στους μαθητές μας τις ευκαιρίες να γνωρίσουν από κοντά ένα αξιόλογο τμήμα της ιδιαίτερης πατρίδας μας, για το οποίο να μηνκοντά ένα αξιόλογο τμήμα της ιδιαίτερης πατρίδας μας, για το οποίο να μην έχουν αργότερα την ευκαιρία. Για κάποια δε σημαντικά ιστορικά και πολιτισμικάέχουν αργότερα την ευκαιρία. Για κάποια δε σημαντικά ιστορικά και πολιτισμικά μέρη θα πρέπει να τους προσφέρουμε και τις αναγκαίες βασικές γνώσεις.μέρη θα πρέπει να τους προσφέρουμε και τις αναγκαίες βασικές γνώσεις.

Πρόκληση για υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ήΠρόκληση για υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ή αγωγής υγείας ή πολιτιστικών δράσεων που να αφορούν την περιοχή. αγωγής υγείας ή πολιτιστικών δράσεων που να αφορούν την περιοχή.

Απόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων για τους τόπους επίσκεψης. Και τούτοΑπόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων για τους τόπους επίσκεψης. Και τούτο διότι είναι βέβαιο ότι αργότερα αρκετοί μαθητές μας θα ενδιαφερθούν να μάθουνδιότι είναι βέβαιο ότι αργότερα αρκετοί μαθητές μας θα ενδιαφερθούν να μάθουν περισσότερα για τους συγκεκριμένους τόπους και ίσως ασχοληθούν καιπερισσότερα για τους συγκεκριμένους τόπους και ίσως ασχοληθούν και επιστημονικά κατά τα φοιτητικά ή επαγγελματικά τους χρόνια. Όμως, είναιεπιστημονικά κατά τα φοιτητικά ή επαγγελματικά τους χρόνια. Όμως, είναι προφανές ότι βασική προϋπόθεση είναι η γνωριμία και η αγάπη γι΄ αυτούς.προφανές ότι βασική προϋπόθεση είναι η γνωριμία και η αγάπη γι΄ αυτούς.

Στήριξη της προσπάθειας για αναζωογόνηση της περιοχής. ΑποτελείΣτήριξη της προσπάθειας για αναζωογόνηση της περιοχής. Αποτελεί υποχρέωση όλων μας η συμμετοχή σε μια δράση που έχουν αναλάβει κάτοικοι τηςυποχρέωση όλων μας η συμμετοχή σε μια δράση που έχουν αναλάβει κάτοικοι της Β. Δ. Χίου από αγάπη για τον τόπο τους αλλά και από ενδιαφέρον και έγνοια γιαΒ. Δ. Χίου από αγάπη για τον τόπο τους αλλά και από ενδιαφέρον και έγνοια για τις επόμενες γενιές. Είναι βέβαιο ότι και μόνο η παρουσία των μαθητών μας μετις επόμενες γενιές. Είναι βέβαιο ότι και μόνο η παρουσία των μαθητών μας με τις νεανικές τους φωνές στους σχετικά απόμακρους αυτούς τόπους θα δώσειτις νεανικές τους φωνές στους σχετικά απόμακρους αυτούς τόπους θα δώσει αισιοδοξία και κουράγιο για τη συνέχιση της προσπάθειας με πολλούς καιαισιοδοξία και κουράγιο για τη συνέχιση της προσπάθειας με πολλούς και διαφόρους άλλους τρόπους.διαφόρους άλλους τρόπους.

Ψυχαγωγία των μαθητών μας. Το πρόγραμμα αποτελεί μία ακόμαΨυχαγωγία των μαθητών μας. Το πρόγραμμα αποτελεί μία ακόμα ευκαιρία να διδάξουμε στους μαθητές μας ότι μπορούν να χαρούν αποκτώνταςευκαιρία να διδάξουμε στους μαθητές μας ότι μπορούν να χαρούν αποκτώντας ταυτόχρονα και γνώσεις.ταυτόχρονα και γνώσεις.

ΕνδεικτικοίΕνδεικτικοί τόποι μελέτης και επίσκεψης: τόποι μελέτης και επίσκεψης:

Στη μονή Μουνδών στα ΔιευχάΣτη μονή Μουνδών στα Διευχά

Στο κάστρο και την αρχιτεκτονική της Βολισσού.Στο κάστρο και την αρχιτεκτονική της Βολισσού.

Στην ιστορικότητα του κάβου του Μελανιούς.Στην ιστορικότητα του κάβου του Μελανιούς.

Στο σπήλαιο και τις εκκλησίες στο Άγιο Γάλας.Στο σπήλαιο και τις εκκλησίες στο Άγιο Γάλας.

Στις εγκαταστάσεις της «Αριούσιος ΑΕ»Στις εγκαταστάσεις της «Αριούσιος ΑΕ»

Στην Αγία ΜαρκέλλαΣτην Αγία Μαρκέλλα

Στα μεταλλεία και τα θερμά νερά του ΚεράμουΣτα μεταλλεία και τα θερμά νερά του Κεράμου

Στη γεωγραφία , τη χλωρίδα και την πανίδα της Αμανής. Στη γεωγραφία , τη χλωρίδα και την πανίδα της Αμανής.

Στις βίγλες και τη χρήση τους.Στις βίγλες και τη χρήση τους.

Καλή επιτυχία στην προετοιμασία και στην υλοποίηση αυτών των εκπαιδευτικών επισκέψεων.

Ο Διευθυντής Εκπαίδευσης Παύλος Καλογεράκης

2

Η ΑΜΑΝΗΗ ΑΜΑΝΗΗ Αμανή είναι ένα βουνό της Χίου. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού και από αυτό έχει πάρει το όνομά του ο Δήμος Αμανής. Το υψόμετρο της αγγίζει τα 800 μέτρα. Η ονομασία της προέρχεται από τον Άμανο, βουνό της Κιλικίας και της Συρίας. Ο δήμος της Αμανής περιλαμβάνει 15 δημοτικά διαμερίσματα και

καταλαμβάνει έκταση 158.392 στρεμμάτων.

Σε πολλά από τα χωριά της το

χειμώνα δεν κατοικεί κανένας άνθρωπος, ενώ το μοναδικό σχολείο βρίσκεται στην έδρα του Δήμου, τη Βολισσό. Τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου είναι: Nενητούρια, Kουρούνια, Eγρηγόρο, Σπαρτούντα, Κηπουριές και Διευχά, Πυραμά, Παρπαριά, Νέα Ποταμιά, Tρύπες, Mελανιός, Άγιο Γάλας, Κατάβαση, Kέραμος, Χάλανδρα, Φυτά, Αφροδίσια και Λεπτόποδα.

Η ΒΟΛΙΣΣΟΣΗ ΒΟΛΙΣΣΟΣΗ Βολισσός βρίσκεται 40 χλμ από την πόλη της Χίου και είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Αμανής. Είναι το μεγαλύτερο χωριό της Βορειοδυτικής Χίου με 500 κατοίκους. Σύμφωνα με την παράδοση η Βολισσός λέγεται ότι είναι η γενέθλια πόλη του Ομήρου και μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι εκεί γράφτηκε η παρωδία της Ηλιάδας Βατραχομυομαχία.

Η Βολισσός είναι χτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου, στην κορυφή του οποίου είναι χτισμένο ένα καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό κάστρο, το οποίο παλαιότερα προστάτευε όλη την περιοχή της Αμανής. Αγέρωχο κι επιβλητικό υψώνεται στην κορυφή του λόφου. Χτίστηκε μάλλον κατά τον 11ο αι., αν και η παράδοση το θέλει έργο του στρατηγού του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανού Βελισσάριου, κατά τον 6ο αι. μ.Χ. Σκοπός της οχύρωσης ήταν να προστατεύσει όλο το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, γι' αυτό και χτίστηκε σε

πλεονεκτική θέση, σε υψόμετρο 230 μέτρων. Ανοικοδομήθηκε και πήρε την τελική του μορφή από τους γενοβέζους, το 15ο αι. Είναι τραπεζοειδούς σχήματος, και κατασκευάστηκε από τοπική σκουρόχρωμη πέτρα. Περιμετρικά είχε έξι κυκλικούς πύργους, ενώ στο εσωτερικό του υπήρχαν δεξαμενές, πολυάριθμα κτίρια, εκκλησίες, παρατηρητήρια, καθώς επίσης και μία υπόγεια στοά που ένωνε το κάστρο με την παραλία. Λέγεται ότι το κάστρο συνδεόταν μέσω σήραγγας με τη συνοικία του Πυθώνα, για την κάλυψη των αναγκών ύδρευσης και επικοινωνίας σε περιπτώσεις πολιορκίας.

3

Η Βολισσός είναι αναπτυγμένη τουριστικά και εκεί μπορεί να βρει κανείς όλες τις ευκολίες όπως εστιατόρια, ταβέρνες, καφετέρειες, παραδοσιακό φούρνο για ψωμί, μίνι μάρκετ, μηχάνημα αυτόματης ανάληψης χρημάτων, κομμωτήριο, ταχυδρομείο, φαρμακείο, ιατρείο και αστυνομικό τμήμα. Αξίζει να δει κανείς το κάστρο και ένα μικρό μουσείο που υπάρχει στην πλατεία. Επίνειο του χωριού είναι τα Λημνιά όπου υπάρχει και μικρό λιμάνι. Μία πλούσια περιοχή από ελαιόδεντρα και λεμονιές χωρίζει το χωριό από τις παραλίες. Σε απόσταση 2 χλμ βρίσκονται οι παραλίες Μάναγρος, Μαγεμένα, Γωνιά, Λευκάθια και Λήμνος. Πιο μακριά στη διαδρομή προς Αγία Μαρκέλλα βρίσκονται η παραλία Λαμψά και Αγία Μαρκέλλα.

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΚΕΛΛΑΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΚΕΛΛΑΣΗ Αγία Μαρκέλλα είναι η προστάτιδα της Χίου, μαρτύρησε στο ομώνυμο ακρωτήρι που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, κοντά στη Βολισσό. Η Αγία γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βολισσό. Η μητέρα της ήταν χριστιανή ενώ ο πατέρας της ειδωλολάτρης. Όταν έγινε 18 ετών ασπάσθηκε τον χριστιανισμό πράγμα που εξόργισε τον πατέρα της, ο οποίος προσπάθησε να την μεταπείσει. Άλλες φορές με το καλό και άλλες με απειλές προσπαθούσε να την κάνει να αλλάξει απόφαση. Η συμπεριφορά αυτή του πατέρα της ανάγκασε την Αγία να εγκαταλείψει το πατρικό της σπίτι.

Έφυγε στο βουνό και κρύφτηκε σε ένα βάτο. Εκεί την βρήκε ο πατέρας της μετά από υπόδειξη ενός βοσκού. Για να την αναγκάσει να βγει από το βάτο, του έβαλε φωτιά. Η Αγία έτρεξε προς τη θάλασσα προσπαθώντας να σωθεί. Πάνω σε αυτήν την προσπάθεια ο πατέρας της τη σημάδεψε με το τόξο του και την πλήγωσε με ένα βέλος. Το αίμα της Αγίας έβαψε κόκκινα τα βράχια πάνω στα οποία έτρεχε. Ακόμα και σήμερα φαίνονται τα σημάδια που άφησε πάνω τους το αίμα. Τις τελευταίες στιγμές της ζωής της έκανε προσευχή στο Χριστό και τον παρακάλεσε να ανοίξει έναν βράχο για να κρυφτεί μέσα του. Έτσι και έγινε. Ένας βράχος άνοιξε και έκρυψε όλο το σώμα της Αγίας εκτός από το κεφάλι της το οποίο βρήκε ο πατέρας της και το έκοψε. Μετά από το αποτρόπαιο αυτό έγκλημά του, πέταξε το κεφάλι της κόρης του στη θάλασσα. Από αυτόν τον βράχο αναβλύζει αγίασμα.

Στον όρμο της Αγίας Μαρκέλλας ανάμεσα σε πλατάνια είναι χτισμένος ο ναός της. Εκτός από το ναό υπάρχουν κελιά στα οποία μπορούν να φιλοξενηθούν περιηγητές για μια νύχτα. Ο τόπος του μαρτυρίου της Αγίας, βρίσκεται σε απόσταση 20 λεπτών περίπου από τον ναό. Η εικόνα της θεωρείται από πολλούς θαυματουργή.

Οι εκδοχές για την κατάληξη της Κάρας της Αγίας ποικίλλουν. Σύμφωνα με αυτήν της Ιεράς Σκήτης των Αγίων Πατέρων, περισυλλέχθη και ετάφη στο σημείο της καμένης βάτου. Από την άλλη, ο Άγιος Νικηφόρος ο Χίος υποστηρίζει πως η Αγία Κάρα πιθανόν να βρίσκεται στην Παλαιά Ρώμη όπου ενδεχομένως να μεταφέρθηκε όταν τη Χίο εξουσίαζαν οι Γενουάτες, στοιχείο όμως το οποίο δεν είναι εξακριβωμένο. Στο βράχο όπου φιλοξενούνται τα λείψανα της Αγίας Μαρκέλλας, όταν γίνεται δέηση για την θεία «χάρη» της στις 22 Ιουλίου, η θάλασσα βράζει, χάνει την αλμυρή ιδιότητα της και αναβλύζει αγίασμα. Επίσης σύμφωνα με την παράδοση την ημέρα εκείνη η θάλασσα, που βρίσκεται πλησίον του προσκυνήματος παίρνει ένα σκούρο, σχεδόν κόκκινο χρώμα, όπως το αίμα της αγίας, που χύθηκε στα νερά αυτά. Την ημέρα αυτή γίνεται μεγάλο πανηγύρι και προσκυνητές έρχονται όχι μόνο από όλο το νησί αλλά και από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό.

4

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΒΟΡΙΟΔΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΣΣΟΥΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΒΟΡΙΟΔΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΣΣΟΥΗ Πιραμά είναι κτισμένη σε υψόμετρο 220 μ, σε απόσταση 4 χλμ βορειοδυτικά της Βολισσού και 44 χλμ από την πόλη της Χίου. Αξίζει να δείτε τον ενετικό Πύργο κοντά στην πλατεία του χωριού, το σχολείο όπου στεγάζεται ο Πολιτιστικός σύλλογος, τα διάσπαρτα μικρά εξωκλήσια και την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 29 Αυγούστου, όπου γιορτάζει ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Η Παρπαριά είναι ένα μικρό χωριό αγροτών και κτηνοτρόφων το οποίο είναι κτισμένο σε υψόμετρο 300 μέτρων. Βρίσκεται σε απόσταση 54 χλμ από την πόλη της Χίου και 13 χλμ από τη Βολισσό. Το χωριό λέγεται ότι είναι 600 χρονών, κατά το μελετητή Σταύρος Στεφανίδης. Κοντά στο χωριό υπάρχει η παραλία Ζανακούντα ή αλλιώς παραλία του Αγίου Ισιδώρου (λόγω του ότι εκεί υπάρχει ένα εξωκλήσι του Αγίου Ισιδώρου). Βορειοδυτικά του χωριού και πάνω στην κορφή του βουνού υπάρχει η εκκλησία της Παναγίας Παγούσαινας. Χαρακτηριστική είναι η φυσική πηγή πόσιμου νερού που υπάρχει εκεί. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει καφενείο και ταβέρνα όπου μπορεί κανείς να γευτεί τη ντόπια κουζίνα. Τέλος αξίζει να περπατήσετε στα μικρά δρομάκια του χωριού και να θαυμάσετε τα πέτρινα σπίτια καθώς και την όμορφη θέα προς τη θάλασσα. Τα πανηγύρια του χωριού είναι στις 26 Ιουλίου και στις 25 Σεπτεμβρίου.

Οι Τρύπες βρίσκονται 57 χλμ από την πόλη της Χίου. Η ιδιομορφία του χωριού είναι ότι τα σπίτια είναι κτισμένα με πέτρα από τους ντόπιους. Στην γύρω περιοχή υπάρχουν πολλά ξωκλήσια, μία μικρή σπηλιά με το όνομα «Καλογερότρυπα», και ένας παλιός μύλος ο οποίος λειτουργούσε έως το 1970 όταν οι κάτοικοι σταμάτησαν να καλλιεργούν πια σιτάρι. Κοντά στο χωριό υπάρχει και παραλία με το όνομα Έζουσα. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 1 Σεπτεμβρίου.

Τα Νενητούρια είναι ένα μικρό χωριό 65 χλμ από την πόλη της Χίου και περίπου 20 χλμ από τη Βολισσό. Το χωριό είναι κτισμένο σε καταπράσινη κοιλάδα, στην πλαγιά του όρους Αμανή και χωρίζεται σε τέσσερις μικρούς οικισμούς: Ψαρός, Κοσμάδος, Χαμέτος, Αντραχλιάς (δεν κατοικείται πλέον). Οι κάτοικοι του χωριού είναι πολύ λίγοι και είναι διασκορπισμένοι και στους 3 οικισμούς. Στις όχθες του ποταμού αξίζει να δείτε το εξωκλήσι της Παναγίας Ευαγγελίστριας το οποίο είναι χτισμένο σε θολωτή υπερυψωμένη βάση, καθώς και τους παλιούς ανεμόμυλους. Κοντά στο χωριό σε απόσταση 5 χλμ βρίσκεται και η παραλία του Αϊ Γιώργη που πήρε το όνομά της από το παλιό ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Κρασά που βρίσκεται εκεί. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 6 Σεπτεμβρίου όπου γιορτάζει ο Ταξιάρχης.

Το Μελανιός (Μέλαινα Άκρα) είναι ένα μικρό χωριό, 60 χλμ από την πόλη της Χίου. Το χωριό πήρε το όνομά του από το «Μαύρο Γκρεμό», που υπήρξε τόπος μαρτυρίου κατά τη σφαγή της Χίου από τους Τούρκους στο σημείο που υπάρχει σήμερα το μνημείο των πεσόντων. Η μεγαλύτερη θυσία της ελληνικής επανάστασης, για την εθνική μας ανεξαρτησία  έγινε εδώ, στο Κάβο Μελανιός. Εδώ  κατέφυγαν όλοι οι κάτοικοι των βορειοχώρων και πάμπολλοι από την υπόλοιπη Χίο, με την ελπίδα να διασωθούν από Ψαριανά πλοία. Τους πρόλαβαν οι Τούρκοι. Σε 10 χιλιάδες ανέρχονται οι νεκροί που σφαγιάστηκαν ή θανατώθηκαν με τα πιο φρικτά βασανιστήρια και 12 χιλιάδες τα γυναικόπαιδα που πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Αυτό το σημαντικό για την ιστορία και την πορεία της νεότερης Ελλάδας γεγονός έφερε στο φως ο πολιτιστικός σύλλογος τους χωριού «Μέλαινα Άκρα», και τιμάται σήμερα σαν μια μεγάλη παγχιακή επέτειος.

Από το «Μαύρο Γκρεμό» μπορείτε να θαυμάσετε την καταπληκτική θέα προς το Αιγαίο πέλαγος, ιδιαίτερα το ηλιοβασίλεμα. Στο χωριό βρίσκεται και το αιολικό πάρκο της ΔΕΗ το οποίο αντικατέστησε τους ανεμόμυλους που υπήρχαν τα παλιά χρόνια. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 7 Ιουλίου που γιορτάζει η Αγία Μαρίνα.

Ανεμογεννήτριες

5

Η Ελλάδα έχει το δεύτερο καλύτερο αιολικό δυναμικό στην Ευρώπη, μετά το Ηνωμένο Βασίλειο. Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό της Ελλάδας ανέρχεται σε 44 TWh/ έτος (αναλογεί σε εγκατεστημένη ισχύ περί τα 22 GW) Η Ελλάδα έχει τη 10η θέση παγκοσμίως όσον αφορά το ρυθμό ανάπτυξης αιολικών Η εγκατεστημένη αιολική ισχύς στην Ελλάδα ανέρχεται σε 276 MW. Από αυτά, 36,5 MW ανήκουν στην ΔΕΗ και τα υπόλοιπα σε ιδιώτες. Οι πιο ευνοημένες, από πλευράς αιολικού δυναμικού, περιοχές στην Ελλάδα βρίσκονται πάντως στο Αιγαίο, κυρίως στην περιοχή των Κυκλάδων, της Κρήτης (βόρειο τμήμα του νησιού) στην Ανατολική και Νοτιανατολική Πελοπόννησο και στην Εύβοια (άνεμοι βόρειοι έως ΒΑ) Εκεί επικεντρώνονται οι προσπάθειες ανάπτυξης των αιολικών πάρκων. Από πλευράς οικονομικών συνθηκών όμως το πρόβλημα των νησιών είναι η μη ύπαρξη διασύνδεσης με το εθνικό δίκτυο, ώστε να υπάρχει απορρόφηση της παραγόμενης ενέργειας κατά την εποχή χαμηλής ζήτησης αυτής, έξω από την τουριστική περίοδο.

Περιβαλλοντικά οφέλη και επιπτώσεις των αιολικών πάρκων 1 MW αιολικής ενέργειας καλύπτει τις ανάγκες περίπου 350 οικιακών καταναλωτών ή 1000 ατόμων και εξοικονομεί περίπου 300 τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Μια γιγαβατώρα αιολικής ενέργειας εξοικονομεί 600 τόνους διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Η ποσότητα CO2 που ελκύεται κατά την κατασκευή και εγκατάσταση μιας ανεμογεννήτριας με χρόνο ζωής τα 20 έτη «αποσβένεται» μέσα στους πρώτους 3 με 6 μήνες λειτουργίας της. Οι σύγχρονες αιολικές μηχανές είναι «αθόρυβες».Σε απόσταση 40 μέτρων από μία ανεμογεννήτρια η στάθμη θορύβου είναι 50-60 dB(A). Σε απόσταση 200 μέτρων, μειώνεται στα 44 dB(Α). Συγκριτικά, ο θόρυβος στο εσωτερικό αυτοκινήτου είναι περίπου 80 dB(Α), στο εσωτερικό οικίας 50 dB(A) και σε υπνοδωμάτιο 30 dB(A). Ως προς τις ηλεκτρομαγνητικές παρεμβολές, αυτοί που σχεδιάζουν τα αιολικά πάρκα πρέπει να συμβουλεύονται τους αρμόδιους φορείς για να αποφύγουν πιθανά προβλήματα ηλεκτρομαγνητικής παρεμβολής. Για ακόμη μια φορά, ο σωστός σχεδιασμός εξαλείφει τα τυχόν προβλήματα. Σύμφωνα πάντως με το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, σπανίως εμφανίζονται προβλήματα, ηλεκτρομαγνητικών παρεμβολών, αφού η νομοθεσία προβλέπει ότι τα αιολικά πάρκα πρέπει να κατασκευάζονται σε αρκετά μεγάλη απόσταση από οικισμούς (ΚΑΠΕ 1997).

Τα Αιολικά Πάρκα της ΒΔ ΧίουΣτην περιοχή Μελανιός λειτουργεί Αιολικό Πάρκο ισχύος 2,575 MW,  αποτελούμενο από 11 ανεμογεννήτριες των 225 kW η καθεμία. Η ετήσια παραγωγή του Πάρκου ανέρχεται σε 5.500.000 kWh, που μεταφράζεται στην ηλεκτροδότηση 1.375 νοικοκυριών αλλά και στην αποφυγή εκπομπών CO2 της τάξης των 500 τόνων ετησίως.Στην Ποταμιά, το Αιολικό Πάρκο είναι ισχύος 1,00MW και αποτελείται από 10 ανεμογεννήτριες των 100 kW η καθεμία. Η ετήσια παραγωγή του Πάρκου ανέρχεται σε 1.300.000 kWh., παρέχοντας ηλεκτροδότηση σε 325 σπίτια και αποφεύγοντας εκπομπές CO2 της τάξης των 1.300 τόνων ετησίως.Στην περιοχή του Προφήτη Ηλία Ψαρών λειτουργεί Αιολικό Πάρκο ισχύος 2,025 MW,  αποτελούμενο από 9 ανεμογεννήτριες των 225 kW η καθεμία. Η ετήσια παραγωγή του Πάρκου ανέρχεται σε 4.500.000 kWh, καλύπτοντας τις ενεργειακές ανάγκες 1.125 νοικοκυριών και αποφεύγοντας εκπομπές CO2  της τάξης των 4.500 τόνων ετησίως.Με βάση το Επιχειρησιακό Σχέδιο 2009 – 2014 η ΔΕΗ έχει σχεδιάσει την πραγματοποίηση συνολικών επενδύσεων ύψους: 379 εκατομμυρίων ευρώ στα νησιά του Βόρειου Αιγαίου.

ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

6

Ο θρύλος λέει ότι κάποιος Βασιλιάς του Βυζαντίου εξόρισε τη λεπρή του κόρη στη Βόρειο-Δυτική Χίο. H άρρωστη έφτασε σε μια σπηλιά όπου βρήκε καταφύγιο και μια μαυροφόρα η οποία ανέλαβε τη φροντίδα της. Μετά από τρία χρόνια ο Βασιλιάς μετάνιωσε για την πράξη του και έστειλε καράβι να τη φέρει πίσω όπως κι αν είναι. Οι απεσταλμένοι του Βασιλιά τη βρήκαν θεραπευμένη με φάρμακο το νερό που έσταζε από τη σπηλιά. O Βασιλιάς τότε διάλεξε μια τοποθεσία κοντά στο χωριό για να χτίσει την εκκλησιά που έταξε. Οι εργάτες όμως έβρισκαν κάθε πρωί τα εργαλεία τους έξω από τη σπηλιά. Έτσι η εκκλησία χτίστηκε έξω από αυτήν γιατί θεωρήθηκε θέλημα Θεού και η περιοχή πήρε το συμβολικό όνομα "Αγιο Γάλας". Το ίδιο όνομα με τον καιρό πήρε και το χωριό που πριν ονομαζόταν "Άγιος Θαλελαίος".

Το Άγιο Γάλας είναι ένα μικρό χωριό, χτισμένο πάνω σε λόφο. Βρίσκεται στη Βορειοδυτική πλευρά του νησιού, σε απόσταση 69 χλμ από την πόλη της Χίου. Κοντά στο χωριό ανάμεσα στου λόφους βρίσκεται ο καμένος μικρός οικισμός του Άη-Γιάννη, ακατοίκητος εδώ και χρόνια. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 22 Αυγούστου.

Στην απόκρημνη πλαγιά κάτω από το χωριό Άγιο Γάλας, ανοίγεται το ομώνυμο σπήλαιο. Ακριβώς πάνω από αυτό σχηματίζεται μια αβαθής και πλατιά κοιλότητα, στο στόμιο της οποίας είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας Αγιουγαλούσαινας. Το σταλακτικό υγρό που έσταζε στο σπήλαιο και το οποίο λόγω της ασβεστολιθικής του προέλευσης ήταν λευκό και έμοιαζε σαν γάλα, οι ντόπιοι το θεώρησαν «Άγιο Γάλα». Ακόμη πιο ψηλά βρίσκεται ένα ακόμα σπήλαιο, πολύ λιγότερο γνωστό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως

καταφύγιο, κυρίως κατά τους μεσαιωνικούς και νεότερους χρόνους.

Η εκκλησία της Παναγίας Αγιογαλούσαινας, στο στόμιο του μεσαίου σπηλαίου, χρονολογείται στο 13ο – 14ο αιώνα και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με ψηλό τρούλο. Εδώ διατηρείται καλής ποιότητας ξυλόγλυπτο τέμπλο, του 1721. Προκτίσματα γύρω από την εκκλησία μαρτυρούν τη λειτουργία της ως Μοναστηριού.

Στο εσωτερικό του ίδιου σπηλαίου υπάρχει και μία δεύτερη εκκλησία, της Αγίας Άννας, στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο με την προηγούμενη. Διατηρεί τις παλαιότερες πιθανόν τοιχογραφίες του νησιού, που μπορούν να χρονολογηθούν στον 11ο – 12ο αιώνα.

Η ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε στα δύο κατώτερα σπήλαια, το 1938 από τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και το 2004 από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, έφερε στο φως σημαντικά στοιχεία για τη χρήση τους. Το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων χρονολογείται από τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική (6η και 5η χιλιετία π.Χ.). Στα ευρήματα των νεολιθικών χρόνων συγκαταλέγονται χρηστικά πήλινα αγγεία, λίθινα εργαλεία, οστέινα εργαλεία (σουβλιά, βελόνες κ.α.), πήλινα και λίθινα ειδώλια καθώς και κοσμήματα. Άφθονα είναι επίσης τα διατροφικά κατάλοιπα, κυρίως οστά ζώων, ψαριών και κοχύλια. Τα οστά των ζώων ανήκουν τόσο σε εξημερωμένα είδη (αιγοπρόβατα) όσο και σε θηράματα. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση οστών από αρκούδες, λεοπαρδάλεις, αγριόχοιρους και ζαρκάδια, ζώα που έχουν εξαφανιστεί πλέον από το νησί. Το κατώτερο σπήλαιο, στο οποίο περιηγείται ο επισκέπτης, είναι ένας ελικοειδής διάδρομος, μήκους 120 μέτρων, με

7

σημαντικό λιθωματικό (σταλαγμιτικό) διάκοσμο. Ο επισκέψιμος χώρος εκτείνεται σε μήκος 250 μ. με πολλές διακλαδώσεις και επαρκή φωτισμό. Σε πολλά σημεία διευρύνεται και σχηματίζει ευρύχωρες αίθουσες και θαλάμους. Σε αυτό το σπήλαιο εγκαταστάθηκαν άνθρωποι από την πρώιμη Νεολιθική εποχή (6000 - 5000 π.Χ) και έζησαν εκεί περίπου μέχρι το 2700 π.Χ. Κομμάτια από πήλινα αντικείμενα όπως επίσης και κόκαλα ζώων δείχνουν ότι ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως ιερό από την Αρχαϊκή ως τη Ρωμαϊκή εποχή. Οι προϊστορικοί κάτοικοι του Αγίου Γάλατος ασχολήθηκαν κυρίως με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, αλλά υπήρχαν και ειδικευμένοι τεχνίτες. Ιδιαίτερα αναπτυγμένες πρέπει να ήταν οι καλλιτεχνικές και πνευματικές ανησυχίες τους, όπως διαφαίνεται από τα λατρευτικά αντικείμενα και τα έργα μικροτεχνίας.

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΒΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΣΣΟΥΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΒΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΣΣΟΥ

Ο Εγρηγόρος είναι ένα μικρό ορεινό χωριό, που βρίσκεται 57 χλμ από την πόλη της Χίου και 15 χλμ από τη Βολισσό. Χαρακτηριστικό του είναι τα τρεχούμενα νερά και η πλούσια βλάστηση. Από το χωριό αξίζει κανείς να δει την καταπληκτική θέα προς το Αιγαίο πέλαγος καθώς επίσης και προς το Νότιο μέρος της Λέσβου. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 6 Αυγούστου.

Τα Λεπτόποδα είναι ένα όμορφο χωριό που βρίσκεται σκαρφαλωμένο στο ψηλότερο σημείο του ορεινού αυχένα Τσόμπου. Οριοθετείται μεταξύ των βουνών Αμανή και Πελινναίο, σε απόσταση 60 χλμ από την πόλη της Χίου. Το χωριό έχει πολύ λίγους κατοίκους το χειμώνα, οι οποίοι όμως πληθαίνουν τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα σπίτια είναι χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, σχηματίζοντας ένα συνεχόμενο τοίχος. Αυτό χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν για την προστασία από επιδρομές. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει ένα δημοτικό σχολείο καθώς και μία εκκλησία που είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Η εκκλησία χρονολογείται το 1566. Αξίζει να περπατήσετε στα μικρά σοκάκια του χωριού και να θαυμάσετε τις καμάρες. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 8 Σεπτεμβρίου που γιορτάζει η Παναγία.

Τα Αφροδίσια βρίσκονται 55 χλμ από την πόλη της Χίου και 13 χλμ από το χωριό της Βολισσού. Είναι ένα ωραίο χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά, μέσα στο δάσος, στους πρόποδες της ανατολικής πλευράς του όρους Αμανή. Χαρακτηριστικό του είναι τα πολλά τρεχούμενα νερά. Το χωριό πήρε την ονομασία του από την θεά Αφροδίτη. Η πιο επικρατέστερη από τις προφορικές παραδόσεις που σώζονται, κάνει λόγο για έναν Ναό της Αφροδίτης ο οποίος υπάρχει θαμμένος κάτω από το λεγόμενο Δωμάτιο του δασκάλου, ακριβώς κάτω από την εκκλησία του Αγίου Μάμαντος. Παλαιότερα είχαν βρεθεί πολλά αγάλματα στο χωριό και στη γύρω περιοχή, δυστυχώς όμως κλάπηκαν. Στα Αφροδίσια μπορεί κανείς να επισκεφτεί την εκκλησία του Αγίου Μάμα που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, όπου αξίζει να δει το τέμπλο, το οποίο είναι από τα παλαιότερα τέμπλα που υπάρχουν στο νησί. Έχει υποστεί πολλές καταστροφές και η τελευταία του επισκευή έγινε το 1817. Επίσης στα Αφροδίσια μπορεί να δει κανείς την παλιά πηγή, το παλιό σχολείο και το μνημείο Πεσόντων.

Για αυτούς που αγαπούν τη φύση, στα περίχωρα του χωριού υπάρχουν πολλά δέντρα όπως ελιές, καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, και ροδακινιές. Επίσης τα περισσότερα σπίτια του χωριού έχουν πολύ ωραίους κήπους με πολύχρωμα λουλούδια. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στα Αφροδίσια υπάρχει και το μοναδικό γήπεδο ποδοσφαίρου όλου του Δήμου Αμανής. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 2 Σεπτεμβρίου, όπου γιορτάζει ο προστάτης του χωριού Άγιος Μάμμας.

Τα Χάλανδρα βρίσκονται 53 χλμ από την πόλη της Χίου και 11 χλμ από το χωριό της Βολισσού. Το χωριό είναι χτισμένο σε αρχαίο φρούριο, τα ίχνη του οποίου είναι ορατά και σήμερα, σε μία από τις απόκρημνες και καταπράσινες πλαγιές του όρους της Αμανής. Κάτω από τα Χάλανδρα βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός Καμίνι με την εκκλησία του Αγίου Μόδεστου. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 26 Ιουλίου, όπου γιορτάζει η Αγία Παρασκευή.

8

Η Παλιά Ποταμιά ήταν ένα παλιό χωριό χτισμένο σε τοποθεσία που ήταν κατάλληλη για την προστασία από τους πειρατές. Βρίσκεται βαθιά σε μία πλαγιά, ανάμεσα σε δύο ποταμούς. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του μέρους αυτού είναι ότι δεν το βλέπει ο ήλιος τη μεγαλύτερη διάρκεια της μέρας. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους πέθαναν από πνευμονία, γι’ αυτό όσοι απέμειναν έφτιαξαν ένα νέο χωριό, τη Νέα Ποταμιά σε νέα τοποθεσία. Στο παλιό χωριό μπορεί κανείς να δει πηγές με τρεχούμενα νερά και τα χαλάσματα των σπιτιών.Η Νέα Ποταμιά είναι ένα νεόδμητο χωριό που είναι χτισμένο στην ανατολική πλευρά του

όρους Αμανή, 50 χλμ από την πόλη της Χίου και 9 χλμ από τη Βολισσό. Στο χωριό υπάρχει Αιολικό πάρκο της ΔΕΗ, με 11 ανεμογεννήτριες. Τα πανηγύρια του χωριού είναι στις 17 Ιανουαρίου όπου γιορτάζει ο Άγιος Αντώνιος και στις 1 Ιουλίου που γιορτάζουν οι Άγιοι Ανάργυροι.

Η Πισπιλούντα είναι ένα ορεινό χωριό που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του όρους Αμανή, 49 χλμ από την πόλη της Χίου, κοντά στο δρόμο Σπαρτούντας – Ποταμιάς που ενώνει τα δύο βουνά της Αμανής και του Πελινναίου. Στο χωριό έχουν βρεθεί αρχαία ευρήματα που χρονολογούνται την Κλασική Ελληνιστική εποχή και τώρα φιλοξενούνται στο αρχαιολογικό μουσείο της Χίου. Αξίζει να επισκεφτείτε τον μεσαιωνικό οικισμό του Ταμάρκου που βρίσκεται 2 χλμ νοτιοανατολικά του χωριού. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 21 Μαΐου όπου γιορτάζει ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη

Το Αντιμόνιο και τα Μεταλλεία ΚεράμουΤο Αντιμόνιο και τα Μεταλλεία ΚεράμουΗ Κέραμος βρίσκεται 56 χλμ από την πόλη της Χίου και περίπου 14 χλμ από τη Βολισσό. Το χωριό είναι χτισμένο σε καταπράσινη περιοχή μεταξύ των βουνών Αμανή και Πελινναίο. Επίνειο του χωριού είναι η παραθαλάσσια περιοχή Αγιάσματα, η οποία στο παρελθόν ήταν λιμάνι και ήταν το κέντρο εμπορίου των γύρω χωριών, κυρίως για το αντιμόνιο, καθώς η Κέραμος είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους για τα κεραμικά και τα κοιτάσματα αντιμονίου. Τα κοιτάσματα αντιμονίου έκαναν την Κέραμο ένα από τα πιο σημαντικά χωριά του Δήμου Αμανής τα μέσα της δεκαετίας του 60.

Στην Κέραμο λειτουργούσαν από το 19ο αι. (1880-90) μεταλλεία αντιμονίου. Υπάρχουν ακόμη και σήμερα τα οικήματα όπου έμεναν οι εργάτες των λατομείων, χτισμένα με θυμιανούσικη πέτρα. Οι στοές που οδηγούν στα έγκατα της γης (Υπάρχουν ακόμη γύρω στις 15 σήραγγες ) ανοίγονται στην πλαγιά του λόφου. Εκεί εργάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι. Το 1948 πήρε την εκμετάλλευσή τους η εταιρία Μποδοσάκη με τη βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ. Τέσσερα χρόνια όμως ήταν αρκετά για να πεθάνουν 30 Κεραμούσοι από καρκίνο, πολλοί άλλοι από τα γύρω χωριά κι αρκετοί ξένοι. Τα μεταλλεία έπαψαν να λειτουργούν το 1954.

Από την αρχαιότητα ήταν γνωστή η ένωση Sb2S3 (αντιμονίτης) ως "στίμμι" ή "στίβι" από τον Διοσκουρίδη (Ο Διοσκουρίδης, 1ος μ.Χ., υπήρξε ο διασημότερος φαρμακογνώστης - φαρμακολόγος της αρχαιότητος). Μίγμα Sb2S3 και

λίπους χρησιμοποιούταν για καλλωπιστικούς σκοπούς (βαφή ματιών). Το

9

Αντιμόνιο πρέπει να είχε απομονωθεί ως στοιχείο πριν από τον 17ο αιώνα, είναι στοιχείο της πέμπτης ομάδας του περιοδικού συστήματος με σύμβολο Sb (από τη λατινική λέξη stibium). Έχει ατομικό αριθμό 51 και ατομική μάζα 121,75. Είναι εύθρυπτο μέταλλο, λευκού - γαλαζωπού χρώματος, με μεταλλική στιλπνότητα. Έχει θερμοκρασία τήξης 631 C° και θερμοκρασία βρασμού 1750 C°, ενώ έχει πυκνότητα 6,684 gr/cm3. Δεν επηρεάζεται από τον αέρα σε συνθήκες περιβάλλοντος, ενώ καίγεται παράγοντας φως και λευκό καπνό Sb2O3. Κακός αγωγός της θερμότητας και του ηλεκτρισμού.

Ο αντιμονίτης πυρώνεται για να παράγει το οξείδιο του αντιμονίου, το οποίο με τη σειρά του ανάγεται με άλας και λεπτά διαμελισμένο σίδηρο ή άνθρακα. Άλλο σημαντικό ορυκτό του αντιμονίου είναι ο βαλεντινίτης (Sb2O3). Αν και το ίδιο όσο και οι ενώσεις του, είναι τοξικές, πολλές από αυτές χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, για ορισμένα φάρμακα γρίπης και κρυολογήματος χρησιμοποιούνται ενώσεις αντιμονίου. Το αντιμόνιο χρησιμοποιείται ως σημαντικό συστατικό πολλών μεταλλικών κραμάτων με βάση τον μόλυβδο και τον κασσίτερο, στα οποία προσδίδει σκληρότητα και μηχανική αντοχή. Χρησιμοποιείται, επίσης, στα κράματα για αντιτριβικά μέταλλα, για τα έδρανα ολίσθησης των μηχανών, για την βαφή υφασμάτων καθώς και για την παρασκευή πλαστικών και χημικών. Τέλος, βρίσκει εφαρμογή σε υλικά συγκόλλησης, μπαταρίες μολύβδου και στην κατασκευή ειδικών τύπων ημιαγωγών, όπως οι ανιχνευτές υπερύθρων και οι δίοδοι.

ΑντιμονίτηςΠαραδοσιακή χρήση του αντιμονίου υπήρξε για αιώνες  η κατασκευή κράματος τυπογραφικών στοιχείων (55% Pb + 30% Sb + 15% Sn). Η χρόνια δηλητηρίαση από αντιμόνιο ήταν η επαγγελματική νόσος των τυπογράφων. Σήμερα, η τυπογραφία πραγματοποιείται αποκλειστικά με ηλεκτρονικά μέσα.

Τα Λουτρά των ΑγιασμάτωνΤα Λουτρά των ΑγιασμάτωνΟ οικισμός Αγιάσματα είναι το επίνειο του χωριού Κέραμος και ανήκει στο Δήμο Αμανής. Βρίσκεται σε απόσταση 60 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου. Η ονομασία Αγιάσματα είναι προφανές ότι συνδέεται με την ύπαρξη νερών με ιαματικές ιδιότητες, που δεν αφορούν μόνο τις πηγές που αναβλύζουν από ασβεστούχους αργιλλοσχιστολίθους στο αριστερό άκρο της παραλίας και θεραπεύουν τους λουόμενους από ρευματισμούς, αρθριτικά, δερματικά (Γ.Ζολώτα, Ιστορία της Χίου), αλλά και εκείνες του ποσίμου νερού της Λευκάντριας, που βρίσκεται στην ίδια κατεύθυνση με τις θερμές πηγές και έχει εξίσου σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες.

Η ονομασία της περιοχής Αγιάσματα επικρατεί σήμερα σε όλα τα χωριά της Βόρειας Χίου αλλά και στην ίδια την πόλη. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 εμφανίζεται η ονομασία Λουτρά της Κεράμου για να δηλώσει την διοικητική υπαγωγή των πηγών, αφού και τα Λεπτόποδα και ο Εγρηγόρος είναι πιο κοντά στην πηγή και διαθέτουν περισσότερες ιδιοκτησίες.Τρεις περιηγητές, ο Luppazzolo (1638),o Γάλλος Jean de Thevenot (1656) και ο περίφημος Βενετός γεωγράφος Coronelli (1696) αναφέρουν ότι υπάρχουν κοντά

10

στο χωριό Κουρούνια θειούχα λουτρά τα οποία καλούνται αγίασμα και θεραπεύουν από ασθένειες.

Ο γιατρός και πολιτικός Μιχάλης Ασπιώτης διέκρινε πολύ νωρίς την αξία των ιαματικών λουτρών. Σε συνέντευξή του, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πρόοδος» το 1937,αναφέρει ότι οι θερμές πηγές της κεράμου είναι τρεις και απέχουν δύο έως τρία μέτρα η μια από την άλλη, και μια ψυχρή το «αγίασμα», όπως λένε οι χωρικοί. Η λαϊκή παράδοση μαρτυρεί ότι γινόταν χρήση των ιαματικών λουτρών το Μεσαίωνα, διότι βρέθηκαν παλαιά κτίσματα στις πηγές. Για τα ευεργετικά αποτελέσματα των ιαματικών λουτρών αναφέρει μαρτυρία χωρικών ότι ήρθαν Γενοβέζοι και θεραπεύτηκαν από αρθριτικά και δερματικά.Εμπειρικά αναφέρει ότι τα νερά των αγιασμάτων ωφελούν στις χρόνιες ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, νευραλγίες, χρόνιες κυστίτιδες, παθήσεις του κυκλοφορικού και του αναπνευστικού και ανακουφίζουν τη σωματική και πνευματική υπερκόπωση.

Τα Λουτρά των Αγιασμάτων ανακηρύχτηκαν κρατικά από το Υπουργείο Οικονομικών με ενέργειες του Νομάρχη Θεμ. Αθανασιάδη το 1940 και την εκμετάλλευση θα αναλάμβανε το Υπουργείο Τουρισμού. Δυστυχώς ο πόλεμος που μεσολάβησε δεν επέτρεψε την αξιοποίηση. Μεταπολεμικά έγιναν προτάσεις για επίδειξη κρατικού ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη της περιοχής. Σύμφωνα με έρευνα της εφημερίδας «Χιακόν Μέλλον» τα Λουτρά δεν είχαν αναγνωριστεί από το κράτος ως ιαματικές πηγές και αυτό ήταν το πιο σοβαρό εμπόδιο στην όποια ανάπτυξη. Τελικά η επιτόπια ανάλυση έγινε το 1951 ή 1952 και τα νερά τόσο τα ιαματικά όσο και τα πόσιμα κρίνονταν κατάλληλα και η πηγή των Αγιασμάτων χαρακτηριζόταν «ισότονος, χλωρονατριούχος σπανίζουσα». Επίσης το νερό της Λευκάντριας (πηγή πόσιμου νερού), χαρακτηρίστηκε άριστης ποιότητας λόγω της μέτριας σκληρότητας, όμοιο με το νερό του Λουτρακίου και ανώτερο αυτού για παθήσεις του ήπατος ,του στομάχου και των νεφρών. Ο πολιτευτής Μαυριδόγλου είχε προτείνει την εμφιάλωσή του.

Τα θερμά λουτρά έχουν θερμοκρασία 50-57 βαθμών Κελσίου ,πηγάζουν από βάθος μεγαλύτερο των 2.000 μέτρων και εμπεριέχουν θεραπευτικά ιχνοστοιχεία και άλατα. Τα χλιαρά πόσιμα νερά της Λευκάντριας προέρχονται από μικρότερα βάθη και έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε χλωριόντα. Η θερμοκρασία τους ανέρχεται στους 22 -24 βαθμούς Κελσίου.

Σχετικά με την εκδήλωση ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη της περιοχής ο Υπουργός Προεδρίας Γ.Ράλλης με έγγραφό του στην εφημερίδα «Πρωΐα» επισημαίνει ότι ο ΕΟΤ μπορεί να εκχωρεί την εκμετάλλευση των πηγών σε Δήμους και κοινότητες. Η κοινότητα Κεράμου αδυνατούσε να το αναλάβει και ο τότε Νομάρχης Χίου Ν. Παναγιωτάτος απευθύνθηκε στο Δήμο Χίου που απάντησε θετικά και ο ΕΟΤ τους παραχώρησε την εκμετάλλευση των λουτρών για μια 20ετία με τον όρο της ανέγερσης ξενοδοχείου. Το κράτος θα έφτιαχνε δρόμο και θα συμμετείχε στην ανέγερση ξενοδοχείου κατά 50%.Παρά την ανάμειξη του Δήμου από το 1956, η αξιοποίηση των λουτρών προχωρούσε σε αργούς ρυθμούς. Κατασκευάστηκε το κτίριο του υδροθεραπευτηρίου ,δεξαμενές και συνδέθηκε η θερμή πηγή με το κτίριο των λουτρών με υδροσωλήνες (1961). Κατά την εποχή της

δικτατορίας λύθηκε το θέμα του ηλεκτροφωτισμού και ο Δήμος περιοριζόταν σε επισκευές του κτιρίου των λουτρών. Επί Νομάρχη Πάκτα σε συνεργασία με το Δήμαρχο Χίου Ι.Μπουμπάρη, για πρώτη φορά έγινε λόγος για ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής και ανέγερση νέου λουτροθεραπευτηρίου και ξενοδοχείου. Το πρώτο έγινε, το δεύτερο όχι. Τα τελευταία χρόνια με τη σύσταση του Δήμου Αμανής πίστεψαν ότι ήταν η χρυσή ευκαιρία για την αξιοποίηση της περιοχής. Όμως δεν υπήρξε ενδιαφέρον ιδιωτών για σοβαρές επενδύσεις, αλλά και η πρόταση της ΕΝΑ Χίου πριν πέντε χρόνια για συμβόλαιο μακροχρόνιας αξιοποίησης των Λουτρών δεν έτυχε της επιδοκιμασίας της πλειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αμανής.

11

ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ-ΘΕΡΜΑΛΙΣΜΟΣΗ ιστορία των ιαματικών λουτρών είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου μας. Οι αρχαίοι Έλληνες είναι από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τα ιαματικά λουτρά, τα οποία ήταν ένα δείγμα του πολιτισμού τους. O Ηρακλής συνήθιζε με προτροπή της Αθηνάς, να λούζεται στις ιαματικές πηγές των Θερμοπυλών και της Αιδηψού για να ανακτά τις δυνάμεις του μετά από κάθε άθλο. Η θεά Άρτεμις ήταν προστάτιδα των ιαματικών νερών και συνήθιζε να λούζεται σε σπήλαια μαζί με τις νύμφες που τη συνόδευαν. Ο Πίνδαρος εξύμνησε τα θερμά των «νυμφών λουτρά» , επειδή συνέβαλαν στην καθαρότητα και την τόνωση του σώματος. Από το 1500π.Χ οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για την υγιεινή του σώματος. Στις Μυκήνες κατασκευάστηκαν τα πρώτα δημόσια λουτρά. Σχετικές αναφορές υπάρχουν και στην Οδύσσεια για τη χρήση των θερμών και ψυχρών λουτρών. Ήδη από τον 13ο αιώνα π.Χ. τα λουτρά χρησιμοποιούνται στα Ασκληπιεία που κτίζονταν κοντά στις ιαματικές πηγές ,και ήταν συγχρόνως λατρευτικά και θεραπευτικά κέντρα αφιερωμένα στον θεό Ασκληπιό, (τα σημαντικότερα από τα οποία ήταν της Κω και της Επιδαύρου), ως μέσο θεραπείας των πασχόντων από τους ιερείς -θεραπευτές.

Τις θεραπευτικές ιδιότητες του νερού των φυσικών πηγών παρατήρησε πρώτος ο Ηρόδοτος (484-410 π.Χ). Ο Ιπποκράτης από την Κω θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και ο πατέρας της υδροθεραπείας. Στο σύγγραμμά του «Περί αέρων, τόπων, υδάτων» διακρίνει τα φυσικά νερά σε ελώδη, όμβρια και μεταλλικά. Τα μεταλλικά νερά χαρακτηρίζονται έτσι εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης Αυτά αναβλύζουν από πετρώματα και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, άργυρο ,χρυσό και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). Κατά τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή εποχή Έλληνες ιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία όπως ο Γαληνός, ο Παύλος Αιγινήτης και άλλοι. Την Βυζαντινή περίοδο μέχρι και τον 6ο αιώνα μ.Χ. εξακολουθεί να γίνεται χρήση των ιαματικών λουτρών, ενώ τον Μεσαίωνα παρατηρείται παρακμή του θερμαλισμού και αναβίωση από τον 16ο αιώνα. Στην Ελλάδα οι χημικές αναλύσεις του νερού των φυσικών πηγών άρχισαν να γίνονται μετά το 1830,από την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα, ενώ η οργάνωση των λουτροπόλεων άρχισε στις αρχές του 20ου αιώνα, στη δεκαετία του 1930. Ο χημικός Περτέσης κατά το χρονικό διάστημα 1923-1953 μελέτησε τη φυσικοχημική σύσταση των μεταλλικών νερών των περισσοτέρων πηγών της Ελλάδας. Το 1927 συστήθηκε ο κλάδος των μονίμων υδρολόγων ιατρών και το 1938 συστήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έδρα κλινικής Υδροθεραπείας.

Η εξέλιξη των ιαματικών πηγών είναι στενά συνδεδεμένη με τις αντιλήψεις της Ιατρικής Παθολογίας. Σε εποχές που η Ιατρική Επιστήμη εφαρμόζει φυσικά μέσα θεραπείας των διαφόρων παθήσεων παρατηρείται ανάπτυξη των ιαματικών πηγών. Με την έκρηξη της Χημικής Φαρμακολογίας εγκαταλείπεται η αντίληψη περί ιαματικότητας των λουτρών με αποτέλεσμα την παρακμή των λουτροπόλεων που άνθισαν μετά το 1930. Γνωστά παραμένουν ,σαν ιστορικά μνημεία αρχιτεκτονικής όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, τα ρωμαϊκά λουτρά.

Μορφές υδροθεραπείαςΕσωτερική υδροθεραπεία

Ποσιθεραπεία: Επιτυγχάνεται με την πόση ποσότητας ιαματικού νερού με συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ενδείκνυται σε νοσήματα χοληφόρων οδών και στη χολολιθίαση, λιθιάσεις των νεφρών, παθήσεων του πεπτικού και άλλα. Εφαρμόζεται 3-4 εβδομάδες και τα αποτελέσματά της είναι ευεργετικά και άμεσα.Εισπνοθεραπεία: Ενδείκνυται για την αντιμετώπιση παθήσεων του αναπνευστικού. Βασίζεται στη μετατροπή των ιαματικών νερών εισπνοή σε μορφή σταγονιδίων με τη βοήθεια ειδικών συσκευών και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές κ.λ.π)

12

Εξωτερική υδροθεραπείαΠεριλαμβάνει τα λουτρά, τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία και την πηλοθεραπεία. Τα λουτρά συνιστώνται κυρίως για τις χρόνιες ρευματικές παθήσεις και αρθρίτιδες, γυναικολογικές παθήσεις, παθήσεις του δέρματος και παθήσεις του νευρικού συστήματος. Η πηλοθεραπεία συνιστάται κυρίως σε αρθροπάθειες, δερματικές παθήσεις, έκζεμα, ψωρίαση.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατασκευάστηκαν σε πολλές χώρες της Ευρώπης νέα λουτροθεραπευτήρια των οποίων η λειτουργία εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις. Στη σημερινή εποχή η λουτροθεραπεία εξελίσσεται και παίρνει τη μορφή του ιαματικού τουρισμού και έτσι έχουν δημιουργηθεί τα θέρετρα ιαματικού τουρισμού (spas) που συνδυάζουν την υδροθεραπεία και τις υπηρεσίες που έχουν σχέση με την υγεία, με την ψυχαγωγία.

Ο ΑΡΙΟΥΣΙΟΣ ΟΙΝΟΣ ΤΟ ΚΡΑΣΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥΟ ΑΡΙΟΥΣΙΟΣ ΟΙΝΟΣ ΤΟ ΚΡΑΣΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥΘεραπευτικές ιδιότητες του σταφυλιού και του κόκκινου κρασιού

Στη Μεσογειακή διατροφή το κόκκινο κρασί προτείνεται να καταναλώνεται καθημερινά 1-2 ποτηράκια σε συνδυασμό με διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, όσπρια), ψάρια, ελαιόλαδο, κοτόπουλο και λίγο κόκκινο κρέας. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ: Τις θεραπευτικές ιδιότητες τόσο του σταφυλιού που είναι φρούτο σχεδόν "τέλειο" όσο και το κρασί που γίνεται απ' αυτό τις εκμεταλλεύτηκαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες.

Το κρασί Φάρμακο των Αρχαίων: Ο Ιπποκράτης συνιστούσε σε όσους υπέφεραν από πυρετούς "υδαρείς" και "υδαρέστερους" οίνους δηλ. αραιωμένους με λιγότερο ή περισσότερο νερό. Αν τώρα δεν είστε σίγουροι για την καθαρότητα του νερού της υπαίθρου που θα πιείτε, μην διστάσετε να προσθέσετε κόκκινο κρασί. Δρα ως απολυμαντικό κυρίως λόγω των φαινολικών οξέων που περιέχει. Αυτό γινόταν και στα παλαιότερα χρόνια, μας το επιβεβαιώνει ο Θεόφραστος. Μάλιστα, δεν πρόσθεταν στο κρασί νερό για να μην μεθάνε αλλά στο νερό κρασί για να το καταστήσουν πόσιμο.Το κρασί χαλαρώνει, διώχνει το άγχος σε μικρή ποσότητα. Οι Έλληνες είχαν δώσει στον Διόνυσο, το θεό του κρασιού γι' αυτή του την ιδιότητα το όνομα Λύσιος (επειδή έλυνε τη γλώσσα). Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε ως αντισηπτικό είτε χύνοντας το πάνω στα τραύματα είτε βρέχοντας μ' αυτό τους επιδέσμους. Από τον Ιπποκράτη μέχρι τις εποχές χωρίς φάρμακα, μας αναφέρει η κ. Βουτσινά, τάϊζαν τα παιδιά με κρασί και ψωμί όταν ήταν νηστικά, για να προστατέψουν το πεπτικό τους από μολύνσεις. Η σύνθεση του κρασιού είναι τόσο καλή που μπορεί να συγκριθεί με αυτή του μητρικού γάλακτος.

ΣΤΑΦΥΛΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (τρώει κανείς μονάχα σταφύλια): Η θεραπεία του σταφυλιού είναι αποτοξινωτική. Αντικαθιστούμε τα γεύματα με σταφύλια μέχρι 2 - 3 kgr μέγιστη κατανάλωση ημερησίως. Στη συνέχεια σιγά σιγά προσθέτουμε στη διατροφή μας φρέσκα λαχανικά και δημητριακά και στο τέλος τις πρωτεϊνούχες τροφές και τα λιπαρά. Τα πλεονεκτήματα αυτής της θεραπείας είναι οι αντιοξειδωτικές και αποτοξινωτικές ιδιότητες, η τόνωση του μυϊκού και νευρικού συστήματος, η καλή λειτουργία του ήπατος.

ΜΕΡΙΚΕΣ από τις ΔΡΑΣΕΙΣ των βιοφλαβονοειδών που ανευρίσκονται στους σπόρους του σταφυλιού.α) Αντιφλεγμονώδη δράση. Τα βιοφλαβονοειδή συνδέονται εκλεκτικά με τον συνδετικό ιστό των αρθρώσεων - αποτρέπουν τη διόγκωση (οίδημα) και μειώνουν κατά πολύ τον πόνο.β) Αντιαλλεργική δράση. Πολλά άτομα που πάσχουν από αλλεργία έχουν αναφέρει σημαντική ανακούφιση με την χρησιμοποίηση του εκχυλίσματος σταφυλιού.

13

γ) Αντιελκωτική δράση. Τα έλκη προκαλούνται ή επιδεινώνονται με το στρες. Και σε αυτή τη φάση έχουμε υπερβολική έκκριση ισταμίνης στα τοιχώματα του στομάχου. Τα βιοφλαβονοειδή βοηθούν την επούλωση των ελκών μειώνοντας την έκκριση ισταμίνης.

Καρδιαγγειακές νόσοι. Η οξείδωση της χοληστερόλης L.D.L. αποτελεί τον κύριο παράγοντα που οδηγεί στην σκλήρυνση των αρτηριών και σε καρδιακές νόσους. Η βιταμίνη E αναστέλλει αυτήν την οξείδωση. Τα βιοφλαβονοειδή όπως είπαμε είναι 50 φορές ισχυρότερα της βιταμίνης E σ' αυτόν τον τομέα. Ακόμα αποτρέπουν την συσσώρευση αιμοπεταλίων, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει τον σχηματισμό θρόμβων εντός του αίματος και την δημιουργία εγκεφαλικών επεισοδίων. Ασθενείς που λαμβάνουν εκχύλισμα σπόρων σταφυλιών αναφέρουν μειωμένη αρτηριακή πίεση και μειωμένα τα επίπεδα της χοληστερόλης. Ένα με δύο ποτηράκια κόκκινο κρασί κατά την διάρκεια των γευμάτων έχει προστατευτικό αποτέλεσμα κατά της καρδιακής νόσου.ΑπόδειξηΗ Γαλλία είναι χώρα του καλού κρασιού αλλά και της χαμηλής συχνότητας καρδιοπαθειών. Το γαλλικό παράδοξο τονίζει ο καθηγητής Γκαμπρόλ Κριστιάν είναι ότι οι Γάλλοι υποφέρουν λιγότερο από στεφανιαία νόσο απ' όλους τους άλλους δυτικούς λαούς, αν και τρώνε πολλά λίπη.Το 1995 μια μελέτη στο περιοδικό "Circulation", το επίσημο περιοδικό της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας έδειξε ότι 6 ποτήρια σταφυλοχυμού ήταν το ίδιο αποτελεσματικά όσο 2 ποτήρια κρασιού στην πρόληψη καρδιακής νόσου (Η μελέτη προσφέρει στοιχεία και πειστικές ενδείξεις ότι τα βιοφλαβονοειδή από τα σταφύλια είναι εκείνα που προστατεύουν το κυκλοφορικό μας σύστημα παρά η αλκοόλη).

Πρόληψη Καρκίνου. Πειραματικές ενδείξεις δείχνουν ότι τα αντιοξειδωτικά μειώνουν σε μεγάλο βαθμό την συχνότητα του καρκίνου όλων των τύπων. Μια μελέτη έδειξε ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης του καρκίνου είναι 11,5 φορές μεγαλύτερος για τα άτομα που έχουν χαμηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών ουσιών, βιταμίνης και σεληνίου.Τα βιοφλαβονοειδή όπως έχουμε πει ανήκουν στα ισχυρότερα αντιοξειδωτικά και προστατεύουν το κυτταρικό DNA από την οξειδωτική καταστροφή και τις μεταλλάξεις των κυττάρων, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο.Θεραπεία δέρματος. Άτομα τα οποία λαμβάνουν εκχύλισμα σταφυλής παρατήρησαν ότι αυτό βοήθησε στην τόνωση του δέρματος και στη μείωση της κυτταρίτιδας των ρυτίδων και των παλαιών ουλών.Η Μαρία Αντουανέτα έπλενε το πρόσωπό της με κόκκινο κρασί για να το προστατεύσει από τις ρυτίδες. Υπάρχει υποψία ότι η κυτταρίτις μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια των βιοφλαβονοειδών.

Νευρικό Σύστημα. Τα βιοφλαβονοειδή έχουν την ικανότητα να διέρχονται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και μπορούν να προστατεύσουν τον εγκεφαλικό ιστό από οξείδωση. Άτομα που λαμβάνουν βιοφλαβονοειδή συχνά αναφέρουν βελτιωμένη πνευματική διαύγεια.

Ο Αριούσιος Οίνος

Το κρασί ήταν ένα από τα πιο αξιόλογα και φημισμένα προϊόντα, που παρήγαγε η Χίος στην αρχαιότητα. Ο θεός Διόνυσος, κατά την παράδοση, έδωσε την ευλογία του στο νησί. Κατά το Χιώτη ιστορικό της αρχαιότητας Θεόπομπο, ο Οινοπίων, που θεωρήθηκε γιος του θεού, έμαθε στους Χιώτες να φυτεύουν και να καλλιεργούν αμπέλια και να παράγουν το μαύρο κρασί. Κατά την παράδοση ο Οινοπίων είχε πέντε γιούς. Τον Τάλο, τον Ευάνθη, τον Μέλανα, το Σάλαγο και τον Αθάμαντα. Ο ιστορικός της Χίου Γεώργιος Ι. Ζολώτας σχετίζει τα ονόματά τους με τις πέντε, πιθανότατα, ποιότητες του χιώτικου κρασιού. Ο Τάλος εκπροσωπεί τον «ταλίτην οίνον» που παρασκευάζεται με «τάλιν», δηλ. μοσχοσίταρο. Ο Μέλας είναι το φημισμένο κρασί της Χίου, ο Ευάνθης ταυτίζεται με τον Αριούσιο, ο Σάλαγος σχετίζεται με το Φαναίο και ο Αθάμας θεωρείται ελαφρός οίνος.

Απ’ αυτά τα κρασιά αναμφισβήτητα το καλύτερο ήταν ο «Αριούσιος οίνος».H ονομασία του προήλθε από την περιοχή που ευδοκιμεί, δηλαδή την περιοχή Κουρουνιών, Νενητουρίων και Κεράμου που άλλοτε λεγόταν Αριούσια. Ο ιατρός Στράβωνας { γεωγράφος του 1ου αιώνα) αναφέρει τη Χίο ως γη της Αριουσίας. Το όνομα αυτής της περιοχής ηχούσε στα αυτιά των οινοφίλων του Αιγαίου επί 1500 χρόνια ,όπως ηχεί στα

14

δικά μας το όνομα του Bordeaux κατά τα τελευταία 150 χρόνια. Πρώτος ο Αριστοφάνης αναφέρθηκε στον Αριούσιο οίνο με τη φράση : «Οίνος δε Χίου εστί περιλαλημένος» Η ποιότητά του τον έκανε γρήγορα γνωστό στην Ελλάδα και όχι μόνο. Τα χιώτικα πλοία τον μετέφεραν παντού μέσα σε αμφορείς, με την προϋπόθεση ότι υπήρχαν αγοραστές, γιατί πουλιόταν ακριβά Στην Αθήνα αναφέρει ο Πλούταρχος ότι το κρασί ήταν πανάκριβο και η τιμή του κάδου ήταν μια μνά. Γι’ αυτό και είχε συνδεθεί το όνομά του με δαπανηρά και πλούσια συμπόσια. Οι Ρωμαίοι μαζί με τα φώτα του ελληνικού πολιτισμού «μετέλαβον» και του Αριούσιου οίνου. Η εξαιρετική του ποιότητα προκαλούσε το θαυμασμό και τα κολακευτικά σχόλια. Ποιητές Έλληνες και Λατίνοι τον ύμνησαν και εμπνεύστηκαν απ’ αυτόν. Αναφορές γίνονται από τον Βιργίλιο ( ariusia nectar,ekloges II,98),τον Οράτιο και Τίβουλο. Στα ρωμαϊκά συμπόσια έγινε δεκτός παραμερίζοντας εκλεκτά ιταλικά κρασιά. Με αυτόν οι άνθρωποι γιόρταζαν τη χαρά τους και σ’ αυτόν κατέφευγαν, για να απαλύνουν και να ξεχάσουν τον πόνο τους. Νέκταρ των θεών τον απεκάλεσαν οι ποιητές, ομηρικό κρασί τον ονόμασαν οι περιηγητές και οι ταξιδιώτες που επισκέφτηκαν τη Χίο στη νεότερη εποχή.

Ευρεία υπήρξε η χρήση του στην Ιατρική και αναφέρεται ως αποτελεσματικό φάρμακο, στις στομαχικές παθήσεις ιδιαίτερα. Από το κρασί έφτιαχναν τα «χιακά κολλύρια» ( Παύλος Αιγινήτης ,βιβλίο Γ κεφάλαιο 22) Η φήμη του κρασιού της Χίου εξακολούθησε και κατά τη βυζαντινή περίοδο, όπως τουλάχιστο αφήνουν να εννοηθεί οι συγγραφείς Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, ο Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος και ο Μιχαήλ Ψελλός. Στα νεότερα χρόνια περιηγητές και ταξιδιώτες που πέρασαν από το νησί στα γεωγραφικά και ταξιδιωτικά τους έργα μιλούν για το ονομαστό κρασί και εκφράζουν την επιθυμία τους να το γευθούν. Το δοκιμάζουν και επιδοκιμάζουν τα εγκώμια των Λατίνων ποιητών γι’ αυτό. Μερικοί το αποκαλούν ομηρικό, άλλοι το σχετίζουν με το μαλβαζία, το πιο καλό κρασί του Μεσαίωνα, και υποστηρίζουν ότι η Χίος ήταν η πρώτη πατρίδα του. Τρεις μεγάλες προσωπικότητες των γραμμάτων της Χίου το επαινούν Ο βυζαντινολόγος Άμαντος,ο ιστορικός της Χίου Γ.Ζολώτας και ο λαογράφος της Χίου Στυλιανός Βίος. Ίσως και το όνομα Κουρούνια προέρχεται από τη λέξη Κορόνεως που καθώς αναφέρει ο Πολυδεύκης ήταν είδος σταφυλής(Το παραπάνω κείμενο είναι από την «Χιακή Επιθεώρησις» τεύχος 100,Ιανουάριος 1996 του Γρηγόρη Σπανού).Το όνομα των Κουρουνίων ήταν και είναι στενά συνδεδεμένο με το κρασί από αρχαιοτάτων χρόνων. Σε σφραγίδα της κοινότητας του 1880 το χωριό αναφέρεται με το όνομα Κορώνια,ενώ σε άλλη σφραγίδα του 1918, το έμβλημα της κοινότητας είναι το σταφύλι, γεγονός που αποδεικνύει την περίοπτη θέση του κρασιού στην περιοχή. Σήμερα στη νότια Ιταλία ( Μεγάλη Ελλάδα) καλλιεργούνται δύο ποικιλίες αμπέλου με την ονομασία« aglaniko”και “ grecanico”,θεωρούνται αρχαιοελληνικές,πράγμα που δηλώνουν και οι ίδιοι οι Ιταλοί. Οι ποικιλίες αυτές μεταφέρθηκαν στη Νότιο Ιταλία από τους Πελασγούς. Πελασγοί ήταν και οι πρώτοι κάτοικοι της Βόρειας Χίου. Οι Πελασγοί κατοίκησαν στη Θεσσαλία, Βοιωτία και Φθιώτιδα. Ίσως η θεωρία της ονομασίας των Κουρουνίων από την αρχαία Κορώνεια ( Βοιωτίας Ζολώτας τομ.3,σελ.635) να έχει γερές βάσεις και οι ποικιλίες αυτές να συνδέονται με τον Αριούσιο. Σύμφωνα με μελέτη που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια οι κλιματολογικές και εδαφολογικές μελέτες ευνοούν την ανάπτυξη των παραπάνω ποικιλιών.

Τις τελευταίες εκατονταετίες η αμπελοκαλλιέργεια στη Χίο δοκιμάστηκε. Συνεχείς ασθένειες οδήγησαν στη μείωση της παραγωγής, που δεν επαρκούσε στην κάλυψη των αναγκών της ντόπιας κατανάλωσης. Το προϊόν, παρά τα αλλεπάλληλα χτυπήματα της αμπέλου από την ασθένεια της φυλλοξήρας, εξακολουθούσε να διατηρεί την καλή του ποιότητα. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ανάληψη μιας ελπιδοφόρας προσπάθειας, για συστηματική αμπελοκαλλιέργεια στη ΒΔ Χίο με αντικειμενικό στόχο να δημιουργηθεί μια επιχείρηση οινοποιητική, που θα δώσει και πάλι ζωή στον «Αριούσιο οίνο», κάτι που από καρδιάς ευχόμαστε. Παράλληλα και στην υπόλοιπη Χίο έχουν αναπτυχθεί αξιόλογες ιδιωτικές πρωτοβουλίες με πολύ καλά αποτελέσματα και δυνατότητες για περαιτέρω πρόοδο και ανάπτυξη. Βρισκόμαστε λοιπόν σε μια εποχή, που υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι η Χίος και πάλι θα γίνει ονομαστή για τα κρασιά της.(Από το βιβλίο του Γρηγόρη Δ. Σπανού "Αριούσιος Οίνος - το κρασί της Χίου»). Η ευχή αυτή έγινε πραγματικότητα με τη δημιουργία του οινοποιείου που παράγει και εμφιαλώνει τον Αριούσιο Οίνο και ευχόμαστε από καρδιάς την μεγαλύτερη επιτυχία.

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΝΟΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΝΟΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΣΣΟΥΒΟΛΙΣΣΟΥΗ Κατάβαση είναι ένα μικρό χωριό που βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο που συνδέει την πόλη της Χίου με τη Βολισσό, σε απόσταση 31 χλμ από την πόλη. Στο χωριό αξίζει να δείτε την εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην Αγία Ματρώνα, η οποία γεννήθηκε στη Βολισσό μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα. Η μνήμη της τιμάται στις 20 Οκτωβρίου.

15

Το αρχαίο χωριό των Διευχών βρίσκεται 30 χλμ από την πόλη της Χίου. Έξω από το χωριό βρίσκεται η Μονή Μουνδών που αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα του νησιού. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 29 Αυγούστου.

Οι Κηπουριές βρίσκονται στους πρόποδες του όρους Πελινναίο, 37 χλμ από την πόλη της Χίου.Το χωριό είναι χτισμένο σε καταπράσινη περιοχή στην οποία υπάρχουν πολλά τρεχούμενα νερά. Το χωριό φημίζεται για την πέτρινη του πλατεία όπου υπάρχουν δύο ταβέρνες που μπορεί κανείς να γευτεί παραδοσιακή Ελληνική κουζίνα. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 27 Ιουλίου όπου γιορτάζει ο Άγιος Παντελεήμων.

Τέλος τα Φυτά είναι ένα μικρό χωριό χτισμένο στην πλαγιά του όρους Πελινναίο, σε απόσταση 41 χλμ από την πόλη της Χίου. Πρόκειται για ένα χωριό που κτίστηκε πριν 500 χρόνια περίπου. Το όνομα του χωριού προέρχεται από την αφθονία φυτών που υπάρχει στην περιοχή. Αξίζει να δείτε την καταπληκτική θέα προς τo Αιγαίο Πέλαγος, το κάστρο και τον Πύργο του χωριού που χρονολογούνται το 1516. Χαρακτηριστικό του χωριού είναι τα άφθονα τρεχούμενα νερά που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν για να κινούν 8 νερόμυλους. Το πανηγύρι του χωριού είναι στις 17 Ιουλίου όπου γιορτάζει η Αγία Μαρίνα.

Η ΜΟΝΗ ΜΟΥΝΔΩΝΗ ΜΟΝΗ ΜΟΥΝΔΩΝ Η Μονή Μουνδών βρίσκεται στο χωριό Διευχά. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Σήμερα στο Μοναστήρι δεν υπάρχουν καλόγεροι. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το Καθολικό της Μονής, τα κελιά καθώς και τη θολωτή είσοδο. Παρόλο που το εσωτερικό της Μονής χρονολογείται την Βυζαντινή εποχή, πιστεύεται ότι είναι αρχαιότερη λόγω των Πατριαρχικών εγγράφων που βρέθηκαν και χρονολογούνται το 16ο αιώνα. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι χτίστηκε το 1570 από ευγενείς που ήθελαν να ζήσουν εκεί και ανακαινίστηκε το 1574 από τον Μοναχό Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα της τουρκικής κατοχής το μοναστήρι θεωρήθηκε ως το πιο αξιόλογο μνημείο της Χίου, μετά τη Νέα Μονή, και ήρθαν να ζήσουν εδώ ως μοναχοί Χιώτες αριστοκράτες και να μελετήσουν επίσης την

Αγιολογία του. Η μονή είναι διακοσμημένη με πολύ ωραίες ζωγραφιές, μερικές από αυτές ανατέθηκαν στους Χιώτες κληρικούς και ζωγράφους, Εμμανουήλ Καλαρώνη το 1620 και Νεόφιλο Παραδείση δύο χρόνια αργότερα, αλλά ποτέ δεν τελείωσαν λόγω έλλειψης οικονομικών. Επίσης κάποιες ζωγραφιές ανατέθηκαν το 1730 στον ζωγράφο Κωνσταντίνο που καταγόταν από το χωριό Καταρράκτη, όταν ανέλαβε την Αγιογραφία του Καθολικού. Δυστυχώς πολλές αγιογραφίες καταστράφηκαν λόγο της επίθεσης των Τούρκων το 1822 και του καταστροφικού σεισμού το 1881. Οι νωπογραφίες που σώζονται ακόμα και σήμερα ζωγραφίστηκαν με παραδοσιακή τεχνική και με επιρροή από τη Δύση από έναν ανώνυμο καλλιτέχνη το 1849, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στην κεντρική είσοδο της εκκλησίας στο εσωτερικό του Καθολικού. Πολύ σημαντική είναι η σκηνή στην αριστερή περιοχή του Νότιου τοιχώματος με την επιγραφή «Η ζωή ενός Αληθινού Μοναχού». Η νωπογραφία αναπαριστά ένα σταυρωμένο μοναχό με μία ζωγραφιά της κολάσεως στα αριστερά και μία ζωγραφιά με τον κόσμο και τον θάνατο σε δύο ξεχωριστά επίπεδα, στα δεξιά. Στο μοναστήρι μπορείτε να βρείτε επίσης μία μεγάλη βιβλιοθήκη με αρχαίες περγαμηνές που χρονολογείται το 1462 και θεωρείται ως η τελευταία μαρτυρία της Αγίας Ματρώνας της Χίου.

16

ΧΩΡΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣΧΩΡΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣΟ Μαλαγκιώτης

Είδος: Ήπια πεζοπορία στον κάμπο της Βολισσού. Απόσταση: 3.009 μ. Χρόνος: 1 ώρα και 20'. Φυσικό Περιβάλλον: Κάμπος με ελιές και δασική παραποτάμια βλάστηση.

Πλησιάζοντας στη Βολισσό, ακολουθούμε τον περιφερειακό του χωριού, που οδηγεί προς τα χωριά της ανατολικής πλευράς της Αμανής. Σε μικρή απόσταση από τη διασταύρωση βλέπουμε την ξύλινη πινακίδα, που περιγράφει το μονοπάτι. Από εκεί ξεκινά ένας αγροτικός δρόμος, ο οποίος αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της πεζοπορικής μας διαδρομής. Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι η κατάσταση του δρόμου είναι καλή για κάθε είδους όχημα, στα 500 πρώτα μέτρα του. Από εκεί και ως το σημείο που διακόπτεται, καλό είναι να τον ακολουθήσουν μόνο όσοι διαθέτουν ψηλά οχήματα. Ακολουθούμε τον αγροτόδρομο, περνάμε μέσα από τον ξεροπόταμο, που τον συναντά και περπατάμε ανάμεσα σε παλιά χωράφια με ελιές, που έχουν καεί δύο και τρεις φορές.

Η βλάστηση έχει αποκατασταθεί και το τοπίο είναι κατάφυτο. Μέσα από τους καμένους κορμούς των ελαιόδεντρων έχουν ξαναβλαστήσει και αναπτυχθεί οι νέες ελιές (άγρελοι), αλλά τα κτήματα φαίνονται εγκαταλελειμμένα. Μετά από 500 μέτρα πορείας, φθάνουμε στην περιοχή των Βασιλικών, όπου βρίσκεται η παλιά εκκλησία του αγίου Γεωργίου. Συνεχίζοντας, περνάμε από ένα ειδικά διαμορφωμένο για στάση χώρο και σε απόσταση περίπου 500 μέτρων, μία μικρή πινακίδα αριστερά, μας δείχνει το δρόμο για τον πρώτο νερόμυλο. Κάνοντας μία παράκαμψη στη διαδρομή μας και περνώντας μέσα από σπάρτους, ελιές και σχίνα, φθάνουμε κοντά του. Ο μύλος είναι ερειπωμένος, μα παρ' όλα αυτά μπορούμε να δούμε το καλοδιατηρημένο βούκινο και το ζουρείο του. Στην περιοχή αυτή υπήρχε και παλιός οικισμός, που σήμερα ονομάζεται "του Κόκκινου το χωριό".

Επιστρέφοντας στον αγροτόδρομο, συνεχίζουμε τη διαδρομή μας. Αριστερά και λίγο ψηλότερα από το δρόμο διακρίνεται το αυλάκι, που έφερνε το νερό του Μαλαγκιώτη στις στέρνες των νερόμυλων. Σε μικρή απόσταση από τον πρώτο νερόμυλο θα συναντήσουμε τον δεύτερο, τον πιο καλοδιατηρημένο μύλο της περιοχής. είναι ο μοναδικός που διατηρεί τη στέγη και όλους τους χώρους του. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ακόμα οι μυλόπετρες και σε μία γωνιά ένα καλοφτιαγμένο τζάκι. Η φτερωτή απουσιάζει, το βούκινο είναι σε πολύ καλή κατάσταση και ο χώρος της στέρνας ευδιάκριτος. Συνεχίζοντας τη διαδρομή και σε αρκετή απόσταση από το δεύτερο, θα βρούμε τα ερείπια του τρίτου. Για να φθάσουμε σε αυτόν περνάμε μέσα από έναν ελαιώνα. Ο τρίτος νερόμυλος βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση, εκτός από το βούκινό του που διατηρείται αρκετά καλά. Στο κατεδαφισμένο εσωτερικό του διακρίνουμε κάτω από τα συντρίμμια τις μυλόπετρες και τη χελιδόνα.

Στο τελείωμα του αγροτόδρομου βρίσκεται και ο τέταρτος νερόμυλος, της οικογένειας Καγιάντα, με μία μυλόπετρα στο εσωτερικό του, χρονολογημένη στα 1906. Πλάι στο μύλο βλέπουμε ερείπια παλιών κτισμάτων, που χρησίμευαν προφανώς ως αποθήκες σταριού. Σ' αυτό το σημείο τελειώνει ο αγροτόδρομος και η πεζοπορική μας διαδρομή ακολουθεί το παραποτάμιο μονοπάτι. Λυγαριές, αροδάφνες, ελιές, πλατάνια και πεύκα μας συντροφεύουν στην πεζοπορία. Σε κάποιο σημείο το μονοπάτι συναντά την κοίτη του ποταμού, την ακολουθεί για λίγα μέτρα και στη συνέχεια την ξαναφήνει στα δεξιά του.

Η κοίτη του Μαλαγκιώτη είναι αρκετά φαρδιά και στο σημείο όπου την συναντά η διαδρομή μας, τον περισσότερο χρόνο δεν έχει νερό, έτσι ακολουθούμε το μονοπάτι πολύ εύκολα. αν όμως η διαδρομή γίνει χειμώνα και μετά από βροχές, τότε το σημείο αυτό έχει πρόβλημα προσπέλασης. Καλό θα είναι να ακολουθήσουμε τη διαδρομή παράλληλα με το ποτάμι, αλλά πιο μέσα, έως ότου να ξαναβρούμε τα σημάδια του μονοπατιού. Συνεχίζοντας να περπατάμε παράλληλα με την κοίτη, φτάνουμε στο εκκλησάκι της Παναγίας των Λουτρών ή

17

Νερομύλων, όπου έχει ήδη διαμορφωθεί ένας όμορφος χώρος για στάση και ανάπαυση.

Στο τέλος της διαδρομής υπάρχει ένα πανέμορφο λιβάδι με τον πέμπτο ερειπωμένο νερόμυλο, ένα παλιό μαγγανοπήγαδο και διάφορα άλλα κτίσματα, που είχαν προφανώς αποθηκευτικές χρήσεις. Αξίζει να δείτε Οι νερόμυλοι είναι γενικά πολύ αξιόλογοι για παρατήρηση. Παρ' όλο που οι περισσότεροι στην περιοχή είναι ερειπωμένοι, μπορούμε να τους παρατηρήσουμε και να καταλάβουμε τη λειτουργία τους, που σε γενικές γραμμές έχει ως εξής: Ένα αυλάκι οδηγούσε το νερό από τον ποταμό στη στέρνα του μύλου. Από τη στέρνα, μέσω του βούκινου, το νερό έπεφτε ορμητικά στο ζουρείο, όπου υπήρχε η φτερωτή. Η φτερωτή γύρναγε και μετέδιδε, μέσω ενός σιδερένιου άξονα (χελιδόνα), την κίνηση στη μυλόπετρα, η οποία βρισκόταν στον κυρίως χώρο του μύλου. Το στάρι τριβόταν ανάμεσα στις δύο μυλόπετρες και έβγαινε το αλεύρι.

Άγιος Γιάννης - Άγιο Γάλα

Θέση: Βορειοδυτική Χίος Είδος: Πεζοπορία σε ορεινό μονοπάτι. Απόσταση: 2.400 μ. Χρόνος: 45' περίπου. Φυσικό Περιβάλλον: Τυπικό άγονο τοπίο της Αμανής με χαμηλή βλάστηση, σπάρτους και δρυς.

Η διαδρομή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ενώνει το χωριό Άγιο Γάλας με το εγκαταλελειμμένο, από το 1960 περίπου, οικισμό του Αγίου Γιάννη και περιλαμβάνει αξιόλογα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της φύσης του νησιού. Έχει όμως μία ιδιαιτερότητα. Στην εύκολα προσεγγίσιμη αρχή της διαδρομής, δηλαδή το Άγιο Γάλας, βρίσκεται το σύνολο σχεδόν των μνημείων. Αυτό, σε συνδυασμό με την ανάβαση, που σε μερικά σημεία γίνεται πολύ κοπιαστική, ώθησε το μελετητή να ορίσει ως αρχή τον οικισμό του Άη Γιάννη, κάνοντας τη διαδρομή κατηφορική και αφήνοντας "τα καλά για το τέλος". Έτσι, η πρόσβασή μας στην αρχή γίνεται με κάποιο όχημα, που θα μας ανεβάσει στον Άη Γιάννη. Ο χωματόδρομος που οδηγεί στον οικισμό αρχίζει ενάμισι περίπου χιλιόμετρο μετά το Άγιο Γάλας, καθώς προχωρούμε προς τα Νενητούρια. Ανεβαίνοντας στον Άγιο Γιάννη, καθόμαστε κάτω από το μεγάλο δρυ, αγναντεύουμε την καταπληκτική θέα προς το Αιγαίο και τα Ψαρά, παίρνουμε νερό από τη βρύση ή από τη παλιά πηγή του χωριού, ανεβαίνουμε στο παρατηρητήριο των πουλιών, βλέπουμε τα κελύφη των παλιών σπιτιών και κατηφορίζουμε προς το Άγιο Γάλας. Το μονοπάτι είναι εύκολο και περνάει από τις πλαγιές της Αμανής, που κάποτε οι κάτοικοι έσπερναν στάρι, αλλά τώρα είναι γεμάτες άγρια, χαμηλή βλάστηση, δρυς και σπαρτούς, ένα φανταστικό κατακίτρινο θέαμα την άνοιξη.

Όταν κατεβαίνουμε, βλέπουμε πανοραμικά το Άγιο Γάλας, την Παναγία, τα Ψαρά και το καταγάλανο Αιγαίο. Στο δρόμο μας συναντάμε αλώνια και λίγες αναβαθμίδες, μοναδικούς μάρτυρες της ανθρώπινης δραστηριότητας, που υπήρχε κάποτε στις άγονες πλαγιές της Αμανής. Φτάνουμε στο Άγιο Γάλας και περπατούμε στα δρομάκια του, ακολουθώντας τη σήμανση, με τελικό προορισμό το εκκλησάκι του Αγίου Θαλαλαίου, το όνομα του οποίου ήταν και το πρώτο όνομα του χωριού. Αξίζει να δείτε Άγιος Γιάννης: Εγκαταλελειμμένο χωριό στην πλαγιά της Αμανής. Η θέση του είναι χαρισματική και προσφέρει απεριόριστη θέα στο αιγαίο κι ένα κατ΄πληκτικό ηλιοβασίλεμα. Τα σπιτάκια, ερειπωμένα πια, μας μαρτυρούν την αρχιτεκτονική των μικρών, φτωχών χωριών της περιοχής. "Σπίτι όσο χωρείς και κτήμα όσο θωρείς" έλεγαν οι χωρικοί, που έσπερναν όλες τις άγονες πλαγιές της Αμανής, για να εξοικονομήσουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Ο κάτω όροφος στα δίπατα σπίτια χρησιμοποιούνταν ως στάβλος. Οι όροφοι επικοινωνούσαν με σκάλα εξωτερικά, η οποία κατέληγε στο μπαλκόνι. Στο εσωτερικό, που συνήθως είχε δύο δωμάτια, σώζονται ακόμα τα τζάκια, αλλά και οι χοντροί κορμοί, στο κέντρο του δωματίου, που στήριζαν τη στέγη. Το χωριό εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1960. Το εκκλησάκι του Αγίου Θαλαλαίου (στο Άγιο Γάλας): Μικρός ναός, παλαιότερος από την Αγιογαλούσαινα, με πολύ αξιόλογο, ξυλόγλυπτο τέμπλο.

18

Οι ΒΙΓΛΕΣΤα δίκτυα Φρυκτωριών

Ένα μεγάλο αλλά ελάχιστα γνωστό επίτευγμα των αρχαίων Ελλήνων ήταν η τηλεμετάδοση σημάτων σε απομακρυσμένες αποστάσεις. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν οπτικά μέσα (φωτιά, ηλιακό φως), στήνοντας ένα καλά οργανωμένο, γρήγορο και αξιόπιστο δίκτυο από πύργους επικοινωνίας. Τα σημεία που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες ήταν κατά κανόνα σε πλεονεκτικές θέσεις, κορυφές βουνών ή ακρωτήρια νησιών, τα οποία προσέφεραν μεγάλη (μακρινή) οπτική επαφή. Σε πολλές κορυφές υπάρχουν ακόμα και σήμερα ερείπια ή κτίσματα, τα οποία ήταν φρυκτωρίες στην αρχαιότητα. Το γεωγραφικό στήσιμο, η κατοχή, η διαχείριση και συντήρηση αυτών των επικοινωνιακών δικτύων από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ήταν πρωταρχικής σημασίας για την επικράτηση και επέκταση του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Το δίκτυο αυτό χρησιμοποιούνταν τόσο κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, όσο κατά την διάρκεια της ειρήνης, όταν τα νέα και οι διαταγές των αρχόντων έπρεπε να φτάσουν το συντομότερο δυνατό στον προορισμό τους. Με διαδοχικές αναμεταδόσεις από κορυφή σε κορυφή, ένα μήνυμα μπορούσε να διανύσει τεράστιες αποστάσεις στην ξηρά ή στην θάλασσα. Τα μηνύματα ήταν ολιγόλογα, προσυμφωνημένα, και κωδικοποιημένα.

Η λέξη που περιγράφει αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας στα ελληνικά είναι «Φρυκτωρίες» (φρυκτός=πυρσός και ώρα = φροντίδα), ένα σύστημα συνεννόησης που χρονολογείται από τον 11ο αι. π.Χ. Στην ουσία μιλάμε για την προϊστορία του τηλέγραφου. Αν ήταν νύχτα, οι υπεύθυνοι στρατιώτες στην φρυκτωρία (φρυκτωροί) άναβαν λαμπρές φωτιές για την μετάδοση σημάτων , ενώ κατά την διάρκεια της ημέρας χρησιμοποιούσαν πυκνό καπνό. Πολλά από τα φωτεινά σήματα ανταλλάσσονταν τη νύχτα στη θάλασσα μεταξύ πλοίων, μεταξύ πλοίων και ξηράς, και γενικά πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά αντιστοιχούσαν σε προσυμφωνημένα μηνύματα. Tα φωτεινά αυτά σήματα οι Έλληνες τα ονόμαζαν «πυρσούς» ή «φρύκτους» και, όπως σημειώνει ο Θουκυδίδης, όταν στο στρατόπεδο έρχονταν φίλοι, οι στρατιώτες ύψωναν απλώς τους αναμμένους πυρσούς (φίλιοι φρύκτοι), ενώ όταν πλησίαζαν εχθροί, οι πυρσοί ανέμιζαν δεξιά-αριστερά (πολέμιοι φρύκτοι).

Στα πανάρχαια κείμενα του Ορφέα περιγράφεται η εκστρατεία των Αργοναυτών και μεταξύ άλλων και η μετάδοση μηνυμάτων μεταξύ των μονάδων του στρατού με φρυκτωρίες. Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια επίσης, ο Όμηρος αναφέρει διεξοδικά τις φρυκτωρίες ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ θεών και ανθρώπων αλλά και μεταξύ νησιών του Αιγαίου! και ότι εφεύρισκαν έξυπνους τρόπους για να μεταδίδουν σήματα με τα πιο περίπλοκα μηνύματα, ακόμα και ξεχωριστά γράμματα του αλφαβήτου Ο Αισχύλος στο έργο του Αγαμέμνων γράφει ότι το μήνυμα για την πτώση της Τροίας έφτασε στις Μυκήνες μ΄ αυτό τον τρόπο μέσα σε μια νύχτα.Ακόμη, ήταν μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της πειρατείας, σε νησιά του Αιγαίου, αλλά και στο σύνολο της Μεσογείου.Δίκτυο φρυκτωριών υπάρχει στη Μάλτα, στην Κύπρο, στη Σικελία, στην Κορσική, στις Βαλλεαρίδες και στην Costa del Sol της Ισπανίας και στη Ρόδο, στην Κω, στη Χάλκη, στην Τήλο, στη Νίσυρο, την Κάλυμνο, τη Λέρο, τη Σύμη.

Οι Βίγλες της Χίου

19

Στη Χίο, τα φρυκτώρια είναι γνωστά ακόμη και σήμερα με τη μεσαιωνική ονομασία "βίγλες" και αποτελούν σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα οχύρωσης του νησιού. Είναι ένα παράκτιο δίκτυο παρατήρησης και μετάδοσης μηνυμάτων και κτίστηκαν μέσα στα πλαίσια της αμυντικής οχύρωσης της Χίου από τους Γενουάτες (15ος-16ος αιώνας)(πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε ως βάση ένα παλαιότερο δίκτυο παρατήρησης). Οι βίγλες της Χίου συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι τα μέσα του 18ου αι. τουλάχιστον, οπότε το πρόβλημα της πειρατείας αρχίζει να ηρεμεί.

Οι βίγλες αυτές αποτελούν σημαντικά μνημεία της ιστορίας και της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της μεσαιωνικής Χίου. Είναι κτισμένες σε ακτές και ακρωτήρια του νησιού με σκοπό την παρατήρηση του πελάγους και την έγκαιρη ειδοποίηση των κατοίκων σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής.  Τοποθετημένες σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, σε οπτική επαφή η μία με την άλλη, ήταν πυκνότερες στις Νότιες και Δυτικές ακτές του νησιού που προσφέρονταν για αποβάσεις.

Μία τυπική βίγλα της Χίου έχει κυλινδρικό κορμό -εκτός από τη Βίγλα Κουλά στο κάστρο της Χίου, η οποία είναι ημικυκλική-, με κουλουροκωνική βάση (σκάρπα) με κλίση τέτοια ώστε να εξοστρακίζονται τα βλήματα, αλλά και να αυξάνεται η βάση έδρασης, για λόγους ευστάθειας. Το συνολικό της ύψος φθάνει περίπου τα

12μ. και έχει μέση διάμετρο, στην περιοχή του κορμού, 7,5μ. Το εσωτερικό της κυλινδρικής βίγλας γεμίζει με χώμα και αργούς λίθους. Σε στάθμη 8μ. περίπου από το έδαφος διαμορφώνεται ένα δωμάτιο για το βιγλάτορα, το οποίο καλύπτεται από χαμηλό θόλο. Η τοιχοποιία των βιγλών αποτελείται από λίθους τοπικής προέλευσης, συνδεδεμένους με ισχυρό ασβεστοκονίαμα, με προσθήκη πλινθοσυντρίμματος (κουρασάνι) και διαιρείται

σε οριζόντιες στάθμες, με χαρακτηριστικούς συνεχείς αρμούς δόμησης. Μία οπή σε κάποιο άκρο του θόλου επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ του εσωτερικού χώρου και του δώματος της βίγλας, όπου υπάρχουν οι επάλξεις.

Οι Βίγλες δεν είχαν πόρτες ή άλλο είδος ανοίγματος, έτσι ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση στους επιδρομείς. Ο παρατηρητής- Βιγλάτορας, πετούσε ένα σχοινί με γάντζο και αφού στερεωνόταν αναρριχιόταν στον πύργο. Η θύρα που γενικά ποτέ δεν ήταν από την πλευρά της θάλασσας, ασφάλιζε από μέσα με ένα μεγάλο ξύλο, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις υπήρχε από πάνω της καταχύστρα (αμυντική κατασκευή μέσα στην οποία διοχετεύονταν καυτά υγρά που απωθούσαν τους επιδρομείς). Καταχύστρες υπήρχαν επίσης και σε σημεία, περιμετρικά της βίγλας. Στο δωμάτιο του βιγλάτορα ανοίγονταν μικρά παράθυρα, τραπεζοειδούς κάτοψης που κατέληγαν σε στενές οπές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ανοίγονται επιπλέον πολεμότρυπες. Κάλυπταν πλήρως τους θαλάσσιους κόλπους ώστε όταν ένα εχθρικό πλοίο θα μπορούσε να προσεγγίσει το νησί όπως την ανοιχτή θάλασσα από την κορυφή κάθε Βίγλας ο Βιγλάτορας μπορούσε καθαρά να δει τις επόμενες δύο Βίγλες, μια από κάθε πλευρά. Αν ο Βιγλάτορας (παρατηρητής) έβλεπε ένα εχθρικό πλοίο ενημέρωνε τους άλλους βιγλάτορες ανάβοντας φωτιά (τη νύχτα) ή με σήματα καπνού (τη μέρα) έτσι ώστε οι βιγλάτορες να έχουν χρόνο να προετοιμάσουν την άμυνά τους. Έτσι υπήρχαν ξύλα στο εσωτερικό της Βίγλας προκειμένου ο Βιγλάτορας να είναι ικανός να κάνει σήματα αμέσως. Η βίγλα διέθετε αμυντικούς μηχανισμούς, πιθανότατα και ελαφρύ οπλισμό, έτσι ώστε ο βιγλάτορας να προστατεύεται από τους επιδρομείς, αν και αυτών το κύριο ενδιαφέρον ήταν στη λεηλασία των παραγωγικών περιοχών.

Ξένοι περιηγητές αναφέρουν ότι <<...εφόσον εντοπισθεί κάποιο πλοίο, μέσα σε δύο ώρες, κάνοντας σήματα με τη φωτιά, ειδοποιούν όλο το νησί...>>. Ο χαρακτήρας των μηνυμάτων είχε σκοπό να προειδοποιήσει για το σημείο επερχόμενης απόβασης και των αριθμό των σκαφών, ώστε να αποσταλεί στρατιωτική δύναμη προς απόκρουση του επιδρομέα, οι δε χωρικοί να

20

προφυλαχθούν στο εσωτερικό των χωριών που, ειδικά στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων, ήταν οχυρωμένα. Οπωσδήποτε έπρεπε το μήνυμα να φθάσει μέχρι τη Χώρα της Χίου, στο Κάστρο.

Συνολικά έχουν εντοπισθεί 30 βίγλες στο νησί, ενώ σύμφωνα με τον Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμάνων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος, 24 φρυκτώρια στη Χίο έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, με ζώνη προστασίας ακτίνα 500 μέτρων γύρω από αυτά. Από αυτά, τα 4 βρίσκονται στη ΒΔ Χίο και συγκεκριμένα: ένα στη Βολισσό (θέση Λιμιά, "βίγλα του Δαμαλά"), 2 στη Σιδηρούντα (ένα στο ακρωτήριο Τηγάνι, "πύργος του Παχή") και 1 στον όρμο της Ελίντας. Οι Βίγλες στο βορειότερο μέρος του νησιού είναι εντελώς κατεστραμμένες, αλλά πολύ καλά διατηρημένες είναι οι Βίγλες που βρίσκονται στη νότια πλευρά του νησιού και ειδικότερα στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού.

«Ο ΓΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΜΑΝΗΣ»

ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟΑΝ ΒΑΛΕΤΕ ΣΤΗ ΣΩΣΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΑ ΓΡΑΜΜΟΣΚΙΑΣΜΕΝΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑΚΙΑ, ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΙΧΕ ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΠΕΥΚΩΝ ΠΟΥ ΥΠΗΡΧΑΝ ΤΟΤΕ.

                            1    2    3   

          4      5                       

21

                                       

    6        7        8        9           10                                       

                11                       

12                                       

                                       

                                       

        13          14                     

15                                       

                                       

                                       

ΟΡΙΖΟΝΤΙA:

4Αγία ......................, η Χιώτισσα αγία που εορτάζει στις 22 Ιουλίου

7Η παλιά ................ εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της διότι δεν την "έβλεπε" ο ήλιος αρκετά και έτσι πολλοί αρρώσταιναν βαριά .

9 19 είναι τα χωριά του Δήμου ....................

10 Είναι το 1ο χωριό μετά τη Βολισσό προς το Άγιο Γάλας

11 Είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Αμανής

12 Αυτό το χωριό δεν στέκεται γερά στα πόδια του

14 Μονή που ανήκει στα Διευχά

15 Ξακουστός οίνος της Αμανής, γνωστός από την αρχαιότητα

ΚΑΘΕΤΑ:

1 Χωριό, το όνομα του οποίου θυμίζει ... Αρμόλια

2 Άγιο ................,χωριό της Αμανής με ωραίο σπήλαιο

3 Χωριό, λίγο πριν τα Κουρούνια

5 Το 1ο χωριό του Δήμου Αμανής που συναντάμε από Χίο προς Βολισσό

6 Στο σουρωτήρι υπάρχουν πολλές, στο δήμο Αμανής μία (πληθ.)

8Εκεί σφαγιαστήκαν πολλοί Χιώτες από τους Τούρκους το 1822 στην προσπάθειά τους να διαφύγουν στα Ψαρά

10Το ψηλότερο βουνό της Χίου,που κάποτε βρίσκονταν στο βυθό της θάλασσας, γι’ αυτό και στις πλαγιές του βρίσκονται απολιθωμένοι αρχαίοι θαλάσσιοι οργανισμοί (αμμωνίτες)

13 Χωριό το όνομα του οποίου θυμίζει ανθοπωλείο

22

Το σταυρόλεξο έφτιαξε ο καθηγητής Δημοσθένης Πρωάκης του Γυμνασίου Καλλιμασιάς.

23