ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΜαρία Πεμπετζόγλου

Eπίκουρη Καθηγήτρια

Κομοτηνή 2011-12

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Ιστορική αναδρομή στο ρόλο του κράτους

..... – Αναγέννηση18ος αιώνας – εμποριοκρατία ή μερκαντιλισμός18ος αιώνας – κλασική σχολή (Adam Smith)1870-1920 - 1η γενιά νεοκλασικών 1880 – WagnerΚarl Marx1930-... - Νεοκλασική σχολή1936 – KeynesΒ’ Παγκόσμιος Πόλεμος -...

Σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους

τέλη ’60 : μονεταριστές αρχές ’70: σχολή των νέων κλασικών οικονομολόγωνδεκαετία ’80: οικονομολόγοι της προσφοράςαρχές ’90: «νέα πολιτική οικονομία»τέλη ’50 & αρχές ’90: Νέο-θεσμισμός δεκαετία ’70: Αυστριακή σχολήδεκαετία ’80: σχολή της δημόσιας επιλογής αρχές δεκαετίας του ’90: Νέο-Κεϋνσιανοί

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

Αντικείμενο:η μελέτη των οικονομικών σκοπών και στόχων του κράτους καθώς και των μέσων που αυτό διαθέτει και χρησιμοποιεί για την πραγματοποίησή τους

Δημόσιες δαπάνεςΦόροιΔάνειαΕπιχ/τική δραστηριότηταΡυθμίσεις μισθών, κερδών, τόκων κ.άΆμεσοι έλεγχοι σε τιμές, επενδύσεις, εισαγωγές κ.ά.

Ο ΤΕΛΕΙΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Βασικές υποθέσεις:Μεγάλος αριθμός παραγωγών και καταναλωτώνκαταναλωτής max ευημερίαςπαραγωγός max κέρδουςΠλήρης πληροφόρηση, χωρίς κόστοςΠλήρης κινητικότητα και διαιρετότητα των μέσων παραγωγής

ΟΙ ΑΤΕΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Οι αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των μέσων παραγωγήςδημόσια αγαθάαγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειαςεξωτερικότητεςμονοπωλιακές παρεκκλίσεις

Η άνιση διανομήΟι οικονομικές διαταραχέςΗ οικονομική υπανάπτυξη

Η κατανεμητική λειτουργία του κράτους

Η διανεμητική λειτουργία του κράτους

Η σταθεροποιητική και αναπτυξιακή λειτουργία

του κράτους

ΜΕΡΟΣ Ι

ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η ΚΑΤΑΝΕΜΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

δημόσια και ημιδημόσια αγαθάαγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειαςεξωτερικές οικονομίες & επιβαρύνσειςμονοπωλιακές παρεκκλίσεις

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ

ΟρισμόςΚαθαρά δημόσιο αγαθό ή αμιγές δημόσιο αγαθόείναι ένα αγαθό, το οποίο, από τη στιγμή που υπάρχει σε μία κοινωνία, κάθε άτομο ξεχωριστά, μπορεί να αποκομίζει συγχρόνως υπηρεσία ίσης ποσότητας και ίδιας ποιότητας, με τη συνολικά παρεχόμενη από το αγαθό.

Παραδείγματα

η εθνική άμυναένα αντιπλημμυρικό έργοοι υπηρεσίες που προσφέρει

ένας φάροςοι υπηρεσίες του δελτίου

καιρού κλπ

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑΙδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά):

Μη-ανταγωνιστικότητα (ή αδιαιρετότητα) στην κατανάλωση

α) τα δημόσια αγαθά καταναλώνονται εξ αδιαιρέτου από το κοινωνικό σύνολο.

β) η συνολικά διαθέσιμη ποσότητα ενός δημόσιου αγαθού Χ στην κοινωνία ισούται με την ποσότητα του δημόσιου αγαθού Χ που καταναλώνει κάθε άτομο (Α & Β) χωριστά

γ) η κατανάλωση ενός δημόσιου αγαθού δεν είναι ανταγωνιστική δ) η προσθήκη ενός επιπλέον χρήστη δεν επηρεάζει το κόστος παραγωγής του δημόσιου αγαθού (οριακό κόστος χρήσης=0)

Χ = ΧΑ = ΧΒ

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑΙδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά):

Αδυναμία αποκλεισμού από τη χρήσηα) δεν είναι δυνατή η είσπραξη τιμής από τη διάθεση των δημοσίων αγαθών.

β) το κράτος δε θα μπορούσε να αποκλείσει από το όφελος των δημοσίων αγαθών τα άτομα που αρνούνται να καταβάλλουν τιμή.

γ) τα άτομα δεν αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις τους για αυτά τα αγαθά και το κόστος παραγωγής τους καλύπτεται από τους φόρους. Όλοι όμως αποκρύπτουν τις προτιμήσεις τους και δημιουργείται το «πρόβλημα του λαθρεπιβάτη» - ελεύθερου καβαλάρη (free rider problem).

Ημιδημόσια ή Μεικτά ή Μη-αμιγή δημόσια αγαθά: Τα αγαθά που συγκεντρώνουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τη μία ή και τις δύο παραπάνω ιδιότητες

ΚατηγορίεςΑγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά ανεπιθύμητοςΑγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι επιθυμητός, αλλά ανέφικτοςΑγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά πότε είναι επιθυμητός και πότε ανεπιθύμητος

Δημόσια ή ιδιωτική παροχή των ημιδημόσιων αγαθών και των ιδιωτικών αγαθών που

παρέχονται δημοσίως;

Η μεταβαλλόμενη ισορροπία μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής παροχής σχετίζεται με τους εξής παράγοντες:την τεχνολογίατο βιοτικό επίπεδοτις αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους στην οικονομίατο κόστος της δημόσιας παραγωγής

Μέσα πολιτικής του κράτους για τον εφοδιασμό της κοινωνίας με δημόσια αγαθά

Εφοδιασμός από το κράτος ή κρατική παραγωγή;Ο μηχανισμός κρατικής δαπάνης και φορολογίαςΤρόποι επιμερισμού του κόστους παραγωγής των δημόσιων αγαθών: καθολικοί φόροι –τιμές χρήσης

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ(ή ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ)

Ορισμός

οι επιπτώσεις των πράξεων ενός ατόμου ή μιας επιχείρησης στην ευημερία άλλων ατόμων ή στο κόστος άλλων επιχειρήσεων.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Εξωτερικές επιδράσεις

στην παραγωγή

Εξωτερικές επιδράσεις

στην κατανάλωση

Μικτέςεξωτερικές επιδράσεις

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις

στην παραγωγή

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις

στην παραγωγή

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις

στην κατανάλωση

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις

στην κατανά-λωση

Αρνητικές μικτές

εξωτερικές επιδράσεις

Θετικές μικτές

εξωτερικές επιδράσεις

Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων

Συμφωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων ιδιωτικών φορέωνεξαγορά επιχειρήσεωνσύναψη συμφωνίαςκαταβολή αποζημίωσης

Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων

Κρατική παρέμβασημηχανισμοί τιμών

Πιγκουβιανός ή διορθωτικός φόροςτέλος εκπομπών ρύπων ή περιβαλλοντικός φόροςεπιδοτήσεις και παροχές

ποσοτικοί μηχανισμοίπολιτικές διαταγών και ελέγχουπροσεγγίσεις αγοράς

κανόνες νομικής ευθύνης

ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ

Τεχνητά μονοπώλια (αύξον ή σταθερό κόστος)Νομοθεσία για την προστασία και κατοχύρωση του ανταγωνισμούΑντιμονοπωλιακή νομοθεσίαΔιάσπαση των μεγάλων επιχειρήσεων

Φυσικά μονοπώλια (φθίνον κόστος)Εθνικοποίηση κλάδουπαραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης σε

ιδιωτική επιχείρηση

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Δομή και οργάνωση των Δ.Ε.Α. ανάλογα με την έκταση συμμετοχής των δημοσίων και ιδιωτικών φορέωνΑμιγείς δημόσιες επιχειρήσειςΜικτές δημόσιες επιχειρήσεις

Β. ανάλογα με το βαθμό διοικητικής εξάρτησηςΕξ ολοκλήρου εξαρτημένες από τη δημ. διοίκηση επιχειρήσειςΕξ ολοκλήρου αυτονομημένεςΜερικά αυτονομημένες δημόσιες επιχειρήσεις

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται Δ.Ε.:Αποφυγή κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης των καταναλωτών από τα ιδιωτικά μονοπώλιαΟρθολογικότερη οργάνωση της παραγωγής και τη μείωση του κόστουςΑποτελεσματικότερη προώθηση άλλων, πέραν της αποτελεσματικότερης κατανομής πόρων, στόχων οικονομικής πολιτικής των δημοσίων φορέων (βελτίωση διανομής εισοδήματος, σταθεροποίηση οικονομίας, προώθηση οικονομικής ανάπτυξης)

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Δραστηριότητες που αναλαμβάνουν και κλάδοι παραγωγής στους οποίους δραστηριοποιούνται δημόσιοι φορείς με τη μορφή Δ.Ε.Δραστηριότητες με φθίνον κόστος παραγωγήςΔραστηριότητες που προκαλούν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις Δραστηριότητες που συνεπάγονται μεγάλη αβεβαιότητα και κινδύνουςΔραστηριότητες όπου κρίνεται αναγκαία η ενίσχυση του ανταγωνισμού Δραστηριότητες που μπορεί να αποφέρουν έσοδα στους δημόσιους φορείς.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Οι στόχοι των Δ.Ε.:- η βελτίωση της κατανομής των πόρων – δηλαδή η προσαρμογή της παραγωγής στις προτιμήσεις του κοινωνικού συνόλου,

- η βελτίωση της διανομής του εισοδήματος και του πλούτου,

- η σταθεροποίηση της οικονομίας σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης - δηλαδή καταπολέμηση ανεργίας και πληθωρισμού,

- η προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΤα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.

Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.:Α) Τεχνολογική αναποτελεσματικότητα: όταν τα αγαθά δεν παράγονται με το χαμηλότερο δυνατό κόστος

(Οικονομική αναποτελεσματικότητα: όταν η παραγόμενη ποσότητα των αγαθών δεν ανταποκρίνεται στη ζήτηση του κοινωνικού συνόλου)

Β) ελλείμματα

Αιτίες Τεχνολογικής αναποτελεσματικότητας

Έλλειψη κινήτρων

πτώχευση ανταγωνισμός Μισθολογικήδιάρθρωση

Μονιμότητα υπαλλήλων

οργανωτικών ατομικών

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΤα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.

Ελλείμματα

Τα ελλείμματα των δημοσίων επιχειρήσεων καλύπτονται με:- επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό, - τη χρησιμοποίηση διακριτικών τιμών, - την εφαρμογή πολλαπλού τιμολογίου, - δανεισμό και - τιμολόγηση με βάση το μέσο κόστος παραγωγής.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΤα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.

Μορφές ιδιωτικοποίησης: α) πώληση περιουσιακών στοιχείων του κράτους σε ιδιώτες β) εργολαβική ανάθεση σε ιδιωτικούς φορείς της παραγωγής ορισμένων υπηρεσιών για λογαριασμό του κράτους γ) διανομή κουπονιών στους πολίτες με τα οποία μπορούν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες από έναν κατάλογο εγκεκριμένων από το κράτος πωλητών και που ικανοποιούν ορισμένες προδιαγραφές και δ) απελευθέρωση της αγοράς από εμπόδια εισόδου σε αυτήν ιδιωτών

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΗ ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε.

Λόγοι ιδιωτικοποίησης:α) αύξηση της αποτελεσματικής χρήσης των περιορισμένων παραγωγικών πόρων, β) μείωση των δανειακών αναγκών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, γ) μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών, δ) ενδυνάμωση του κλίματος των βιομηχανικών σχέσεων και της επιχειρηματικότητας, ε) βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων αγαθών και υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης των καταναλωτών και στ) περισσότερο ορθολογική αξιολόγηση των επενδυτικών προγραμμάτων.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΗ ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΟι Δ.Ε. στην Ελλάδα

• Πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: περιορισμένος ο θεσμός των Δ.Ε. (ΣΕΚ, ΟΛΠ, Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΤΕ, ΑΤΕ, Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, Ελληνικά Ταχυδρομεία, ΕΟΤ κλπ). • Μεταπολεμικά: σημαντική επέκταση του θεσμού, για αποκατάσταση ζημιών του πολέμου καθώς για προώθηση οικονομικής ανάπτυξης. [ΟΤΕ (1949), ΔΕΗ (1950), Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως (1954), ΕΤΒΑ (1964), Εθνικός Οργανισμός Καπνού (1957), ΕΟΜΜΕΧ (1977), ΟΣΕ και ΗΛΠΑΠ (1970), ΟΑ (1975), ΗΣΑΠ (1976), ΔΕΠ (1975), ΕΒΟ, ΔΕΘ, ΕΡΤ, κλπ.] • Δεκαετία ’80: διεύρυνση κρατικής επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αντίθεση με άλλες χώρες (ΕΚΟ, ΕΟΦ, ΕΛΟΤ κ.ά.) • Δεκαετίες ’90 και 2000: τάση αποκρατικοποίησης, αλλά ίδρυση νέων Δ.Ε. για προώθηση ειδικών έργων (π.χ. ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, Τραμ ΑΕ, Προαστιακός ΑΕ).

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΟι Δ.Ε. στην Ελλάδα

Προβλήματα Δ.Ε. στην Ελλάδα:• χαμηλή τεχνολογική αποτελεσματικότητα, • επιβάρυνσή τους με το κόστος άσκησης κοινωνικής, αναπτυξιακής ή σταθεροποιητικής πολιτικής και • μεγάλη δύναμη των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων σε αυτές.

Τα ελλείμματα των Δ.Ε. καλύπτονται με:- δανεισμό (80% περίπου), - επιχορηγήσεις του τακτικού προϋπολογισμού και - αποσβέσεις κεφαλαίου.

Η ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ

ΚΡΑΤΟΥΣ

Προβλήματα οικονομικής σταθερότητας

Οι αιτίες που προκαλούν τις οικονομικές διαταραχές (π.χ. ύφεση, πληθωρισμός ζήτησης, πληθωρισμό κόστους, στασιμοπληθωρισμό)

Τα μέσα πολιτικής που είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση κάθε διαταραχής, ο χρόνος εφαρμογής τους και η ποσοτική τους μεταβολή

Προβλήματα οικονομικής ανάπτυξης

Οι παράγοντες που προσδιορίζουν το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξηςΟ προσδιορισμός των ποσοτικών στόχων οικονομικής ανάπτυξηςΤα μέτρα πολιτικής για την πραγματοποίηση των στόχων οικονομικής ανάπτυξηςΟ προγραμματισμός της οικονομικής ανάπτυξης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Πολιτική του κράτους για την αντιμετώπιση της ύφεσηςαύξηση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των φόρωνμείωση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη μείωση των κρατικών δαπανώνμέτρα νομισματικής πολιτικής

μείωση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμων μείωση του προεξοφλητικού τόκουπολιτική ανοιχτής αγοράςάμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Πολιτική του κράτους για την καταπολέμηση του πληθωρισμού ζήτησηςμείωση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη

μείωση των φόρωναύξηση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των

κρατικών δαπανώνμέσα νομισματικής πολιτικής

αύξηση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμωναύξηση του προεξοφλητικού τόκουπολιτική ανοιχτής αγοράςάμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Πολιτική του κράτους για την αντιμετώπιση του στασιμοπληθωρισμού

πιθανές αιτίες

μέτρα πολιτικής

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η πολιτική κρατικών δαπανώνΦορολογική πολιτική οικονομικής ανάπτυξηςη πολιτική των φορολογικών κινήτρωνη πολιτική της υπέρμετρης φορολογικής

επιβάρυνσης των μη παραγωγικών μορφών δαπάνηςΆλλα μέσα πολιτικής

μέτρα νομισματικής πολιτικήςμέτρα εξωτερικής εμπορικής πολιτικήςάμεσα μέτρα ελέγχουμεταβολές στους θεσμούς

ΤΑ ΜΕΣΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣΤα Δημοσιονομικά μέσα

Δημόσιες ΔαπάνεςΦόροιΔημόσιος Δανεισμός

Τα Νομισματικά και Πιστωτικά μέσαΤα μέσα Εξωτερικής Οικονομικής ΠολιτικήςΤα μέσα Άμεσου Ελέγχου

έλεγχος τιμών των αγαθών και υπηρεσιώνέλεγχος τιμών των παραγωγικών συντελεστώνποσοτικοί και ποιοτικοί έλεγχοι των αγαθώνενθάρρυνση ή αποθάρρυνση των επενδύσεωνκανονισμοί εργασίαςκανονισμοί πολεοδομίας, κυκλοφορίας

Θεσμικά μέσα

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ

Δημόσιες δαπάνες: οι πληρωμές που διενεργούν οι δημόσιοι φορείς, μέσω του προϋπολογισμού, για την επίτευξη των οικονομικών στόχων:

της άριστης κατανομής των παραγωγικών μέσωντης «δίκαιης» διανομής του εισοδήματοςτης σταθεροποίησης της οικονομίαςτης οικονομικής μεγέθυνσης

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝΟικονομική ταξινόμηση ο τρόπος με τον οποίο οι δημόσιες δαπάνες επηρεάζουν την παραγωγή και το εθνικό εισόδημα

Δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίεςτρέχουσες δαπάνες ή δαπάνες δημόσιας κατανάλωσηςδαπάνες δημοσίων επενδύσεων ή κεφαλαιουχικές δαπάνες

Δαπάνες για μεταβιβαστικές πληρωμέςμεταβιβάσεις εισοδήματοςμεταβιβάσεις κεφαλαίου

Χρησιμότητα οικονομικής ταξινόμησηςΔημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίεςΔαπάνες για μεταβιβαστικές πληρωμέςΔαπάνες για δημόσιες επενδύσεις

Οικονομική ταξινόμηση Δημοσίων δαπανών στην ΕλλάδαΚατηγορία δαπάνης 1970 1980 1990 1994Ι.Δαπάνες για αγαθά&υπηρεσίες 62.7 57.3 49.3 39.8-τρέχουσες 41 42.7 41.8 33.5α) στρατιωτικές 36.7 35.7 25.2β) πολιτικές 63.3 64.3 74.8-δημόσιες επενδύσεις 21.7 14.6 7.5 6.3ΙΙ. Μεταβιβαστικές πληρωμές 37.3 42.7 50.7 60.2-μεταβιβάσεις στους ιδιώτες 31.4 29.8 30.6 29.3α)συντάξεις δημοσίου 22.7 21.1 13.7β)λοιπές συντάξεις 50.2 47.8 27.6γ)άλλες μεταβιβάσεις σε ιδιώτες 27.1 31.1 58.7-επιδοτήσεις 2.7 6.3 3.3 1.6-τόκοι δημοσίου χρέους 3.1 6.3 16.7 29.1-μεταβιβάσεις στο εξωτερικό 0.1 0.3 0.1 0.2Σύνολο 100 100 100 100

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝΛειτουργική ταξινόμηση το είδος της ανάγκης την οποία προορίζεται να καλύψει η κάθε κατηγορία

δαπάνης

Λειτουργική ταξινόμησητρεχουσών δημοσίων

δαπανώνΔιοίκησηΆμυναΔικαιοσύνηYγείαΠρόνοιαΕκπαίδευσηΛοιπή δράση

Λειτουργική ταξινόμησηεπενδυτικών δαπανών

ΓεωργίαΚτηνοτροφίαΟρυχείαΜεταποίησηΕνέργεια-ΎδρευσηΜεταφορές-ΕπικοινωνίεςΚατοικίαΔημόσια ΔιοίκησηΛοιπές Δραστηριότητες

Λειτουργική ταξινόμηση των Τρεχουσών δαπανών του Δημοσίου στην Ελλάδα

Κατηγορία δαπάνης

1960 1970 1980 1990 2000

1. Διοίκηση 32,0 32,3 31,1 32,0 32,42. Άμυνα 38,0 36,6 35,6 19,5 19,23. Δικαιοσύνη 6,3 4,8 3,9 2,1 2,24. Υγεία 6,8 8,0 10,1 16,8 16,05. Πρόνοια 1,2 1,3 1,4 6,3 6,36. Εκπαίδευση 13,8 15,0 13,3 22,8 23,37. Λοιπή δράση 1,9 2,0 4,5 0,5 0,6Σύνολο 100 100 100 100 100

Η διάρθρωση των δημοσίων επενδύσεων κατά τομείς στην Ελλάδα

Τομέας Οικονομικής Δραστηριότητας

1970 1980 1990 1995

1. Γεωργία,κτηνοτροφία, δάση 17.4 10.2 7.1 7.42. Ορυχεία, λατομεία 2 5.6 4.9 3.23. Μεταποίηση 0.1 3.1 2.2 2.34. Ενέργεια, ύδρευση, 25.1 29 30.2 26.45. Μεταφορές – επικοινωνίες 40.9 35.9 34.9 40.86. Κατοικία 1.5 1.9 2.8 2.27. Δημόσια διοίκηση 4.2 2.3 3.8 4.18. Λοιπές δραστηριότητες 8.8 12 15.1 13.6Σύνολο 100 100 100 100

Χρησιμότητα λειτουργικής ταξινόμησης

• μελέτη και αξιολόγηση των δημοσίων δαπανών • Ιεράρχηση διαφόρων κατηγοριών δαπανών από πολιτική εξουσία • Εξακρίβωση προτεραιότητας κυβέρνησης για ικανοποίηση διαφόρων κατηγοριών δαπανών από πολίτες • Ικανοποίηση ιεράρχησης δαπανών από πολίτες

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝΔιοικητική ταξινόμηση ο δημόσιος φορέαςπου δημιουργεί τη δαπάνηΔαπάνες Κεντρικής Διοίκησης Δαπάνες Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ)Δαπάνες Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ)Δαπάνες λοιπών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ)

Χρησιμότητα διοικητικής ταξινόμησηςπληροφορίες για βαθμό διοικητικής αποκέντρωσηςπληροφορίες για κόστος κοινωνικής ασφάλισηςπληροφορίες για περιθώρια ιδιωτικοποίησης

Διοικητική ταξινόμηση δημοσίων δαπανών στην Ελλάδα

Κατηγορία δαπάνης

1970 1980 1990 1994

Δαπάνες ΚεντρικήςΔιοίκησης

64.2 65.4 53.6 49

Δαπάνες ΟΤΑ 24.3 23.7 31.5 37.8

Δαπάνες ΟΚΑ 5.2 4 5 5.1

Δαπάνες λοιπών ΝΠΔΔ

6.3 6.9 9.9 8.1

Σύνολο 100 100 100 100

ΦΟΡΟΙ

Φόρος: μία μονομερής, αναγκαστική παροχή των ιδιωτικών φορέων προς το Δημόσιο, η οποία δεν αντικρίζεται από ειδική και άμεση οικονομική αντιπαροχή του Δημοσίου προς τουςφορολογούμενους, για την επίτευξη των στόχων:• της άριστης κατανομής των παραγωγικώνμέσων• της δίκαιης διανομής του εισοδήματος• της σταθεροποίησης της οικονομίας

Κριτήρια Ταξινόμησης Φόρων

Ταξινόμηση με κριτήριο τη Φορολογική ΒάσηΤαξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και ΈμμεσουςΤαξινόμηση με κριτήριο τη φορολογούσα αρχήΤαξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπουςΤαξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

ξ μη η μ ρ ήρ η ρ γ ήΒάση

Φορολογική βάση: το μέγεθος με βάση το οποίο υπολογίζεται ένας φόρος και μπορεί να είναι οικονομικό ή μη-οικονομικό μέγεθοςΦόροι σταθερού ποσού κατά φορολογούμενο (ή εφάπαξ)Φόροι εισοδήματοςφόροι εισοδήματος φυσικών προσώπων (ΦΕΦΠ)φόροι εισοδήματος νομικών προσώπων(ΦΕΝΠ)

Φόροι κατανάλωσηςγενικοί φόροι κατανάλωσης-ειδικοί φόροι κατανάλωσηςφόροι κατ’αξίαν-φόροι κατά μονάδα προϊόντοςεσωτερικοί- εξωτερικοί φόροι κατανάλωσης

Φόροι περιουσίαςφόροι επί της κατοχής περιουσίαςφόροι επί της μεταβίβασης της περιουσίας(ετεροβαρείς)ό ί βίβ ί (δ ί )

Ταξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους• άμεσοι φόροι• έμμεσοι φόροιΤαξινόμηση με κριτήριο τη φορολογούσα αρχή• φόροι Κεντρικής Διοίκησης• φόροι υπέρ των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης • φόροι υπέρ των Οργανισμών Τοπικής ΑυτοδιοίκησηςΤαξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους• Προσωπικοί φόροι• Απρόσωποι φόροι

O ΦΠΑ στην Ελλάδα

περίοδος λοιπή Ελλάδα νησιά Αιγαίου Νομοθεσία

από έως κανο-νικός

μειω-μένος

υπερμει-ωμένος

κανο-νικός

μειω-μένος

υπερμει-ωμένος

1/4/05 14/3/10 19% 9% 4,5% 13% 6% 3% αρ. 12/Ν.3336/2005

15/3/10 30/6/10 21% 10% 5% 15% 7% 4% αρ. 12/Ν.3833/2010

1/7/10 31/12/10 23% 11% 5,5% 16% 8% 4% αρ. 4/Ν.3845/2010

1/1/11 23% 13% 6,5% 16% 9% 5% αρ. 4/Ν.3899/2010

Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

Φορολογικός συντελεστής: ο φόρος πουπληρώνει το νοικοκυριό ή το κοινωνικό σύνολοως ποσοστό του εισοδήματός του καιδιακρίνεται σε:μέσο φορολογικό συντελεστή

οριακό φορολογικό συντελεστή (t΄):

YTt:)t( =

YT't

ΔΔ

=

Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2000 100 - 25 - 0,25 -

2001 130 30 39 14 0,30 0,47

2002 150 20 51 12 0,34 0,60

YTt =

YT't

ΔΔ

=

•Αναλογική φορολογία•Προοδευτική φορολογία

•Αντιστρόφως προοδευτική φορολογία

Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

• Αναλογική φορολογία

Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2000 100 - 30 - 0,30 -

2001 130 30 39 9 0,30 0,30

2002 150 20 45 6 0,30 0,30

YTt =

YT't

ΔΔ

=

Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

•Προοδευτική φορολογία

Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2000 100 - 30 - 0,30 -

2001 130 30 52 22 0,40 0,73

2002 150 20 69 17 0,46 0,85

YTt =

YT't

ΔΔ

=

Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

• Αντιστρόφως Προοδευτική φορολογία

Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2000 100 - 30 - 0,30 -

2001 130 30 26 4 0,20 0,13

2002 150 20 24 2 0,16 0,10

YTt =

YT't

ΔΔ

=

Κλιμακωτή προοδευτικότητα ΦΕΦΠ στην Ελλάδα

Οικονομικό έτος 2011

Κλιμάκιο εισοδήματος (€) Φορολογικός συντελεστής %

0-12.000 012.001- 16.000 1816.001-22.000 2422.000-26.000 2626.001-32.000 3232.001-40.000 3640.001-60.000 3860.001-100.000 40100.001 και άνω 45

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ & ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

ΔΗΜΟΣΙΟΙΦΟΡΕΙΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΟΤΑ ΟΚΑ ΝΠΔΔ ΔΗΜΟΣΙΕΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Η εξέλιξη της αποταμίευσης, των δημοσίων επενδύσεων και του δανεισμού για το δημόσιο

τομέα στην Ελλάδα

Έτος Σύνολο Δημόσιου Τομέα (δις δρχ.)Αποταμίευση Επενδύσεις Δανεισμός

1960 3,9 5,1 1,21965 5,5 6,3 0,81970 13,2 13,6 0,41975 4,6 24,6 201980 -1,1 45,9 471985 -420 196,1 616,11990 -1.347,6 326,4 1.6741994 -1.590,6 662,9 2.253,51995 617 2.7692000 1.320 1.665

Η εξέλιξη του κρατικού χρέους τηςΕλλάδας

Έτος Σύνολο χρέους Διάρθρωση χρέουςΔις δρχ. % στο ΑΕΠ Εσωτερικό Εξωτερικό

1960 10 10,8 48,7 51,31970 64 25,8 74,2 25,81980 474 31,1 76,6 23,41990 9383 72,3 77,8 22,21991 12335 77,8 77,6 22,41992 15557 85,3 78,5 21,51993 23431 113,7 80 201994 28093 121,1 77,8 22,21995 31154 120,8 79,3 20,71999 44014 115,4 76,8 23,22000 47412 115,9 75,8 24,2

Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους

ανάλογα με την πηγή προέλευσης των πόρωνεσωτερικός δημόσιος δανεισμός και δημόσιο χρέοςεξωτερικός δημόσιος δανεισμός και δημόσιο χρέος

ανάλογα με το χρόνο λήξης των δανείωντα πάγια δάνειατα εξοφλητέα δάνεια

δάνεια απαιτητά δάνεια ορισμένης προθεσμίας εξόφλησης

βραχυπρόθεσμαμεσοπρόθεσμα

όθ

Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους

ανάλογα με τη χρήση του προϊόντος του δανείουπαραγωγικάκαταναλωτικά

με βάση άλλα κριτήριαμε βάση το αν οι τίτλοι τους έχουν εισαχθεί

και αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο χρηματιστήριο

διαπραγματεύσιμαμη-διαπραγματεύσιμα

με βάση το αν οι δημόσιοι φορείς έχουν το δικαίωμα να μετατρέψουν εκ των υστέρων τους όρους του δανείου

έ

Λόγοι για τους οποίους δανείζονται οι δημόσιοι φορείς

Η χρηματοδότηση των δημοσίων επενδύσεωνΗ ανεπάρκεια των τρεχόντων εσόδωνΗ ανάγκη κρατικής παρέμβασης για σταθεροποίηση της οικονομίαςΗ διοχέτευση των αποταμιεύσεων στους κλάδους που επιθυμούν οι δημόσιοι φορείς

Εξέλιξη του χρέους της γενικής και κεντρικής κυβέρνησης της Ελλάδας ως % του ΑΕΠ

2009 2010 2011* 2012**

Χρέος γενικής κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) 129,3% 144,9% 161,7% 145,5%

Χρέος κεντρικής κυβέρνησης (ως % του

ΑΕΠ) 128,9% 149,7% 167,4% 149,3%

Τόκοι χρέους της κεντρικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ

2007 2008 2009 2010 2011* 2012**

Τόκοι ως % του ΑΕΠ

(προ PSI) 4,3% 4,7% 5,3% 5,8% 7,5% 8,4%

Τόκοι ως % του ΑΕΠ

(μετά από PSI)- - - - - 6,0%