DE

ΝEXU REKUM CUM DEOEX RATIONE PANTΗEISΜ [

POSITIONEN

QUARUM PARTICULAM SECUNDAM

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPSALiENS.

p. p.

CHRISTOPHORUS JACOBÜS BOSTRÖMPH I BOS. MAG. STIP. JIJNGBB. BQTHNIENS.

ET

WOLMAR WASILIUS CLEMENTEOFFΝΟΒΓΙ»Ι8 BOTHNIENS.

IN" AUDIT. GtJST. DIE V MAJT MDCCCXXVIIΗ. Ρ» M. S.

ü Ρ s A L I M,EXCUDEBANT ΚKGly'E ACABEMIA£ TYPOÄRAPHr,

in sacram reglam majestatem

magna fidei/viro

provincle sudermannle gubernatorigenerali excubiarum pr^efecto

regii ordinis ensiferorum commendatoriimp. ord. de s. wladimiro in teb.tia, et de s. annain secunda classe , nec non reg. ord. boruss.

pro meritis militaribus equiti auratonobilissimo domino

GUSTAVO ADOLPHO PEYRONpatrono summo

S a c r u m

debuitj voluit,

WoLMAR WaSILIUS CLEMENT£OFF.

9

ίο tempore determinatur, quando ab eo percipitur, seu quan-do adparet menti ejus finita?, quae cum omnåa simul com-plecti non potest, aliud post aliud adprehendit, undesuccessio et tempus necessario exsistunt. Certe mens in-finita noa aliquot tantum res, sed omnes, quotquot o-mnino sunt, una et cognitas habet, et eadem claritate per-

spicuitatéque percipit, neque, ut mens finita, dum alte-ram adprehendit, alteram quasi dimittere, necesse habet;atque adeo nOn aliud alio prius aut posterius temporeconspicit, sed notio temporis et successionis nulla ei est,nisi quatenus mentes finifas, quarum determinationes sunt,

percipit. — In Divina mente omnia asterno modo conti-nentur, in eaque nihil interit, quod est, nihil oritur, quodnon fuerit, et qualis res qureque in ea est, talis vere et

per se est; in ea enirn et per eam sunt omnia. — Etquemadmodum qui ex virtute agit, eodem modo idem-que, ac Deus, agit, sie etiam qui ex veritate seit, eodemmodo idemque ac Deus seit — quatenus quidem utrum-que in mentem finitam cadere possit.

DifiPerentia itaque inter cognitionem empiricam etspeculativam ex ratione Pantosophias eadem fere est, acinter Astronomiam Sphasricam et Theoricam, quarumexemplo, quoniam hie commode explicari non potest,breviter significabitur. Astronomia videlicet Sphiericacorpora coelestia considerat, quales ex terra (sensibusnostris) videantur; Astronomia vero Theorica, quales exSole (intellectui seu rationi nostra?) conspicisntur, i. e.quales re vera sint. Illa docet ccelum et sidera moveri,hasc solam terram (et sidera ejusdem generis) in motu

2

ίο·

esse* Ufa sidera motu suo vices temporum adferre, hxcterram suo motu hoc idem efficere, et sie porro. Eodem-qtie fere modo experientia res considerat, qua!es in mentehumana videantur, Philosophia vero qua 1es in Divina veresint. Illa quippe docet, res ipsas oriri, inutari, interire,h»c eas, per se immutabiles, Bon nisi in mente finita mu¬

tari; illa eas (pereeptas, pereeptiones) variationibus suisVariationen! in mente (sine iis immutabili) efficere, hxcomnem mutationen!, tnotum etc. non nisi per mentetnfinitam esfe, et sie porro. Et quemadmodum Sol akter¬na gaudet die ex suo ipsius iumine, nec nisi in planeta,per hoc varie illustrato, dies noctesque eonspicit, sieetiam Deo est »terna scientias lux, nec nisi quatenus men-tem finitam pereipit, tempus et mutatio. In ejus luce nosvidemus Iucem^ et per eum solum »ternitatem rerum. —Sed hasc missa jam faeimus, ut ad determinationes Entisproponendas perveniamus, imprimis ad eas, quibus nexusrerum cum Deo explicetur, Omnis autem de Entequ»-stio duplex est. Aut enim quasritur, quäle sit, quatenusnon nisi per se consideratur, i. e. qutenam sint absolut»ejus qualitatis, aut etiam quaeritur, quäle sit, quatenusreläte, et cum alia conjunctum, consideratur, i. e. quamamsint relativ» ejus qualitates. Et quoniani prius qu»ri con-sentaneum est, quäle quid sit per sc, quam quäle peraliud, ab lifo hic quoque ineipietur..

I I

Ca ρ. τ.

Ens Absolutum negative determinatum.·

II.

Eni absohltum per se non determinatum est negativis qua-litatibus. Nam ejusmodi qualitas non nisi contrariamfalsam a notione aliqua retrvovet, et praeter objectum,de quo prsedicetur, subjeetiim requirit, quod falsas de-terminationes ad id referat, quamobrem relativa est(def. 4); et, quatenus ad Absolutum refertur, nihil signl-ficac (def. 5.).

Sunt autem has qualitates non nisi negationes relati¬varum Entis relativi determinatiomim, eamqtie ob cau¬sam a Philosopho proponmitur, ut notio Absolut! nullisrelationibus corrupta concipiatur, atque adeo aditus ad ve-ram ejus ideam patescat. Verum hoc tarnen respectu per-quam utiles sunt et neeessariae, ac debent omnino afferri,quotquot eum ad finem opus sinr; nam omnes persequinon licet, sunt eniui numero infinitae.

III.

Ens absolutum determinatio alius cujusdam Entis esse non

potest; ipsum enim illud— in alio esse, non nisi sub con.ditione plurium Entium concipi potest, et igitur rela¬tiva determinatio est (def. 4.}, qua si Ens absolu-

12

tum determinaretur, in relativum abirefc, quod repu-gnat (def. 5.).

Aut itaque Ens absolutum est absurd! aliquid, autnon est in alio qualitas seu determinatio, ideoque necmera notio mentis human«, quod forsan nonnulli opi-nentur, Atque adeo inirum non est, si notio Substantiasabsolut« (Entis infiniti, realissimi) toties in historia Phi¬losophie redeat, ut eo ipso quod concipi potest, certamsibi vindicans realitatem. Nimirum se ipsa hec notioaffirmat et illustrat, modo clare et distincte animo concr-

piatur. — Ut autem hoc melius perspiciatur, alia rationeinfra (cap, III. vil) eodem perveniemus.

IV.

Ens absolutum neque subjectum est alius cujusdam objectoneque objectum alius cujusdam subjectl; utrumque enim non

nisi sub conditione plurium Entium cogitari potest, etproinde relativa determinatio est, qualem in Ente abso»luto concipere non licet Cdeff. 4 et 5.).

Si itaque Ens absolutum subjectum est, certe nonnisi se ipsum habet objectum, et contra, si est objectum,.certe non nisi se ipsum habet subjectum. Quod etiamfamoso subjecto-objecti absolut! nomine significarunt re-centiores Philosoph)'. De hoc autem disserere nihil hicattinet,. ubi non nisi de negativus determinationibus agitur.Infra vero rem iterum in scenam revocari series dispu-talionis fortasse postulabit-

τ3

V. .

Ens absolutlim est absolute simplex, sen absoluta icieiiti·tasy i. e. in eo nihil multiplex, nullse partes concipi pos-sunt. Nam numerus et quasi plnralitas partium est re.lativa qualitas (def. 4 j, ideoque ad Absolutum referrinequit (def. 5.).

i. Proinde etiam hoc Ens est absolute indivisi-

bile, nec nisi utiius re vera qualitatis,

Quocf postremum respiciens Philosophus, pantheisti-cam rationem ampiexus, absolutam naturam seu essentiamDei a mente humana cognosci posse adfiimat, quamquamultro concedit, solam mentem infinitam infinitas suas

ideas complecti afque perspicere valerc. Ad has maxinveomnem dvMrccÄY^iocv alle rejicit; nam Deum nosse etper Εum cetera pro modo virium inteiligere, summumbonuni pariter atque maximum officium esse statuit.

Ceterum nihil posrfivi continet ea, quas in Thesi po-sita est, determinatio. Positiva enim notio identitatis ab¬soluta, ufpote verbis inexplicabifis, neque traditur docen-do, neque discendo accipitur, sed per immediatum men·tis sensuni sui pcrcipienda est.

VI.

Ens absolutum non est in spatioet tempore, Nam quoniamhaec absque piuribus partibus concipi non possunt,. rela-

/

i4

tivse determinationes sunt (def. 4.), quae ad Absolu·tum relatae nihil significant (def. 5.).

"Absque numero et quasi pluralitate partium conct-pi non possunt", nam neque unum punctum vel momen-tum spatium ae tempus est, nec spatium ac tempus re-vera sunt spatium ac tempus, nisi infinitis partibus con-cipiantur. Atque hoc quidem per se patet. Quod autemnobis sunt conditiones et quasi vacuje formas omnis nu-ineri ac relativitatis, ita ut ne in notione quidein aliquanotas animo concipi possint, nisi extra se invicem i. e. indiversis spatii partibus positae fingantur, id hic prolixioridisputatione monstrari non potest. Alio autem modoThesis demonstrata occurrit apud Kantium, virum Pan-theismi crimine minime insimulandum.

VII.

Ens absolutum est absolute unum^ seu absoluta totalitas.Si enim plura essent Absoluta, diversis distingueren-tur qualitatibus; diversae autem non nisi relativae qua-litates sunt, quibu· Ens absolutum non determinatur(def. 5 ).

1* Et queniam (per Th.) nihil absolute est, prae¬ter Ens absolutam, hoc item sit infinitum {sensu ne-gativoj necesse est.

Thesis etiam probatur observando, quod Absolutumnee tempore nee spatio, omnis numeri conditionibus et

If

formis^ determinetur. Nequc enim his conditfonibm dem-tis, plura qua^dam Entia concipi possunt, id quod peri-cuiutn contrarii facicndo optime probabitur,

Ceterum item ex Thesi sequitur, ut Absolutum sitEns reaiissimum seu plerürudo realitatis, et quidein sensitvoeis strictissinio. Conf. Th. et Cor. — Quod si quislade sequi dixerit, ut res omues nihil sinr, η i si limitatio»nes seu negatione limitatas partes unius Entis absaluti, idifa forsen coneedat Pantosophus, si simul observetur, co-gitandatn esse partirionem Enfis, quod nec tempore nccspatio exsistat, ne Absolutum, absoluta sua unifate atqueidentitate sublata, in Ens relativum convertatur. Qua: par-tnio cujusmodi sit? et quo jure hoc nomine adpelletur,alii viderint. Ille quidtm ex fua philosophandi ratione,non aiio sensu res limitationes Entis absoluti esse dixe-

rit, ac ideas seu notiones sint limitationes inentis» Pro*vocando videlicet ad intellectualem cujusque intuitionens,inentem essentia sua esse unitatem absolute indivisibilemdocet, tta ut numquam ea inter notiones suas distributaesse possit.

Prasterea diligenter observari jubet discrirnen totertotalitatem absolutam et relativani, ne illa confundatur cumcomplexu reruni seu Entium relativorom omniuni, qua-Lern, eam esse vetat epifheton ejus: absoluta,.

ι6

C a ρ. a.

Ens Relativum quid sit.

VIII. -

Qualitas absoluta, realiter sen in Absoluto per se, tintwi

idemque est, ac ipsum Ens absolutum, quippe in quo nihilmultiplex, et proinde nulla oppositio seu distinetio con-

eipi potest (V.), quod tarnen posset, si qualitas ejus abeo distingueretur.

Qualitas itaque absoluta: 1) per se pereipi de¬bet (defF. f et 3. it. Th. III.); 2) positiva et una est

(II. et VII.); 3) qualitas in alio esse nequit (III.), et4) denique non nisi in nostra (finita, relativa) menteab ipso Ente absoluto distinguitur.

Thesis ex antecedentibus et ipsis notionibus suis se-

quitur. Nam ut Ens absolutum realiter a qualitate suadiversum sit, hanc certe habebit relativam determinatio-nem, quod est a qualitate sua diversum, id quod ipsinotioni Entis absoluti repugnat (def. 5.). — Qu# cumita sint, dicere quoque licebit, esse Ens absolutum ejus-modi Ens, quod cum qualitate sua unum idemque, siveab ea re vera non distinetum, sit. Quum itaque Phiio-sophus nihilo secius ista distinetione utitur, vulgarem se»

quitur opinionem, non satis veram eam quidem, sed ta-men veritati non admodum officientem, quippe qure ipsa