Deutereuouses Protaseis Ae

Οι δευτερεύουσες προτάσεις στα αρχαία ελληνικά

Ονοματικές προτάσεις 3 Συγκεντρωτικός πίνακας ονοματικών προτάσεων 3

1 Ειδικές προτάσεις 4 2 Ενδοιαστικές προτάσεις 5 3 Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις 6 4 Αναφορικές προτάσεις 7

Α αναφορικές ονοματικές 7 Β αναφορικές ονοματικές με επιρρηματική σημασία 9

αναφορικές ονοματικές αιτιολογικές 9 αναφορικές ονοματικές τελικές 10 αναφορικές ονοματικές αποτελεσματικές 10 αναφορικές ονοματικές υποθετικές 11

Γ αναφορικές παραβολικές 11 Δ έλξη του αναφορικού 12

Επιρρηματικές προτάσεις 14 Συγκεντρωτικός πίνακας επιρρηματικών προτάσεων 14

1 Χρονικές προτάσεις 15 2 Αιτιολογικές προτάσεις 18 3 Τελικές προτάσεις 20 4 Υποθετικές προτάσεις 21 ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ 22

1ο είδος Το πραγματικό 22 2ο είδος Το αντίθετο του πραγματικού 23 3ο είδος Το προσδοκώμενο 24 4ο είδος Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον 26 5ο είδος Απλή σκέψη του λέγοντος 26 6ο είδος Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν 27 α) Απλός σύνθετος και ελλειπτικός υποθετικός λόγος 28 β) Εξαρτημένος υποθετικός λόγος 28 γ) Λανθάνων-κρυμμένος υποθετικός λόγος 29

5 Εναντιωματικές προτάσεις 30 6 Παραχωρητικές προτάσεις 31 7 Αποτελεσματικές ή Συμπερασματικές προτάσεις 32


2

Δευτερεύουσα πρόταση λέγεται η πρόταση που δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο αλλά εξαρτάται από μια κύρια ή από μια άλλη δευτερεύουσα της οποίας συμπληρώνει το νόημαmiddot χρησιμοποιείται είτε ως όρος της πρότασης από την οποία εξαρτάται (υποκείμενο αντικείμενο κατηγορούμενο προσδιορισμός) είτε ως επιρρηματικός προσδιορισμός πχ

bull Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος τέθνηκεν (= Αυτοί έλεγαν ότι ο Κύρος έχει πεθάνει) Η πρόταση ὅτι Κῦρος τέθνηκεν είναι δευτερεύουσα γιατί δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο εξαρτάται από την κύρια πρόταση οὗτοι ἔλεγον συμπληρώνει το νόημά της και χρησιμοποιείται ως αντικείμενο του ρ της κπ ἔλεγον

bull Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν (= Όταν έγινε η ναυμαχία έτυχε να βρίσκεται στην Άβυδο) Η πρόταση Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο είναι δευτερεύουσα γιατί δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν συμπληρώνει το νόημά της και χρησιμοποιείται ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου Οι δευτερεύουσες προτάσεις συνδέονται με την πρόταση από την οποία εξαρτώνται με υποτακτική σύνδεση Οι δευτερεύουσες προτάσεις εισάγονται (αρχίζουν) συνήθως με κάποιον από τους συνδέσμους αλλά και με επιρρήματα ή αντωνυμίες Οι δευτερεύουσες προτάσεις είναι συνολικά έντεκα (11) ειδών 1) ειδικές 2) ενδοιαστικές 3) πλάγιες ερωτηματικές 4) αναφορικές 5) χρονικές 6) αιτιολογικές 7) τελικές 8) υποθετικές 9) εναντιωματικές 10) παραχωρητικές 11) συμπερασματικές Από αυτές οι ειδικές οι ενδοιαστικές οι πλάγιες ερωτηματικές και κάποιες από τις αναφορικές λειτουργούν σαν ονόματα δηλαδή χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο αντικείμενο κατηγορούμενο ή προσδιορισμός Για το λόγο αυτό ονομάζονται ονοματικές Οι χρονικές οι αιτιολογικές οι τελικές οι υποθετικές οι εναντιωματικές οι παραχωρητικές και οι συμπερασματικές και κάποιες από τις αναφορικές λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί Για το λόγο αυτό ονομάζονται επιρρηματικές


3

Ονοματικές προτάσεις

Συγκεντρωτικός πίνακας ονοματικών προτάσεων

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΧΡΗΣH ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

ΕΙΔ

ΙΚΕΣ

Με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι ὡς

1 αντικείμενο 2 υποκείμενο 3 επεξήγηση

1 Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος τέθνηκεν 2 Οὐ γὰρ ἠγγέλθη αὐτοῖς ὅτι τεθνηκότες εἶεν 3 Ταῦτα λέγω ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς

ΕΝΔ

ΟΙΑ

-ΣΤ

ΙΚΕΣ

Με το ενδοιαστικό μόριο μή ή μὴ οὐ ή ὅπως μη


1 Δέδιμεν μὴ οὐ βέβαιοι ἦτε 2 Ἐφαίνετο δεινὸν εἶναι μὴ οἱ στρατιῶται δύσνοι ὦσιν 3 Ἔστι μάλιστα τοῦτο δέος μὴ τρέψηται καὶ παρασπάσηταί τι των πραγμάτων

ΠΛ

ΑΓΙ

ΕΣ Ε

ΡΩ

ΤΗΜ

ΑΤΙ

ΚΕΣ

Με το εἰ Όταν είναι διμερείς με τα εἰ - ἤ εἴτε - εἴτε πότερον - ἤ πότερα - ἤ Με τις ερωτηματικές αντωνυμίες τίς πότερος πόσος ποῖος πηλίκος ποδαπός Με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς ὅστις ὁπότερος ὅσος ὁπόσος οἷος ὁποῖος ἡλίκος ὁπηλίκος ὁποδαπός Με τα ερωτ επιρρήματα ποῦ ποῖ πόθεν πῇ πῶς Με τα αναφορικά επιρ οὗ ὅπου οἷ ὅποι ὁπόθεν ᾗ ὅπῃ ὡς ὅπως


1 Ἐρήσομαι ὅστις ἐστὶν ὁ διδάσκαλος 2 Οὔκ ἐστιν ὅπως ἡσυχίαν σχήσει Φίλιππος 3 Τοῦτrsquo αὐτό απόκριναι εἰ ἀληθῆ λέγομεν ἤ οὐκ ἀληθῆ

ΑΝ

ΑΦ

ΟΡ

ΙΚΕΣ

Με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς ἥ ὅ ὅσπερ ἥπερ ὅπερ ὅστις ἥτις ὅτι ὁπότερος ὁποτέρα ὁπότερον ὅσος ὅση ὅσον οἷος οἷα οἷον ὁποῖος ὁποῖα ὁποῖον ἡλίκος ἡλίκη ἡλίκον ὁπηλίκος ὁπηλίκη ὁπηλίκον ὁποδαπός ὁποδαπή ὁποδαπόν

1 υποκείμενο 2 κατηγορούμενο 3 αντικείμενο 4 παράθεση 5 επεξήγηση 6 επιθετικός προσδιορισμός

1 Ὅστις ἑαυτὸν φιλεῖ μετrsquo ἐμοῦ μαχέσθω 2 Οὗτός ἐστιν ὅς ἀπέκτεινε τοὺς στρατηγούς 3 Τιμωροῦνται καὶ κολάζονται οὕς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν 4 Ἦν δέ τις ὅς Φαρναβάζῳ ἐτύγχανε 5 Οἷμαι ἂν ἡμᾶς παθεῖν τοιαῦτα οἷα τοὺς ἐχθρούς οἱ θεοί ποιήσειαν 6 Ἔτυχεν ἡ πρύμνα ἐστεμμένη τοῦ πλοίου ὅ εἰς Δῆλον Ἀθηναῖοι πέμπουσιν


4

1 Ειδικές προτάσεις

Ειδικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που χρησιμεύουν για να ειδικεύσουν το γενικό και αόριστο νόημα ενός ρήματος ή μιας δεικτικής αντωνυμίας Οι ειδικές προτάσεις αποτελούν μια μορφή του πλαγίου λόγου κρίσης Εισάγονται κυρίως με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι και ὡς Ο σύνδεσμος ὅτι χρησιμοποιείται όταν το περιεχόμενο της ειδικής πρότασης είναι αντικειμενικό πραγματικό

bull Οἱ Ἀσσύριοι ἴσασιν ὅτι ἱππικόν στράτευμα ἐν νυκτὶ ταραχῶδές ἐστι καὶ δύσχρηστον (= Οι Ασσύριοι γνωρίζουν ότι το ιππικό κατά τη διάρκεια της νύκτας είναι ταραχώδες και δύσχρηστο)

Ο σύνδεσμος ὡς χρησιμοποιείται όταν το περιεχόμενο της ειδικής πρότασης είναι υποκειμενικό ή ψευδές bull Πειρῶνται πείθειν ὑμᾶς ὡς δυνατός εἰμι

(= Προσπαθούν να σας πείσουν ότι τάχα είμαι ικανός) Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης Δέχονται άρνηση οὐ Εξαρτώνται από ρήματα λεκτικά φημί λέγω ἀναγγέλλω ἀπαγγέλλω ἀποκρίνομαι διδάσκω βοῶ διηγοῦμαι κηρύττω δηλῶ γνωστικά γιγνώσκω οἶδα ἀναμιμνήσκομαι μανθάνω ἐπίσταμαι λογίζομαι ἐνθυμοῦμαι αισθητικά αἰσθάνομαι ὁρῶ ἀκούω δεικτικά δείκνυμι ἀποδείκνυμι ἐπιδείκνυμι Χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων αντικείμενο επεξήγηση αντωνυμίας

bull Οὐ γὰρ ἠγγέλθη αὐτοῖς ὅτι τεθνηκότες εἶεν gt υποκείμενο (= Γιατί δεν ανακοινώθηκε σ αυτούς ότι είχαν φονευτεί)

bull Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος τέθνηκεν gt αντικείμενο (= Αυτοί έλεγαν ότι ο Κύρος έχει πεθάνει)

bull Ταῦτα λέγω ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς gt επεξήγηση στην αντωνυμία ταῦτα (= Αυτά ισχυρίζομαι ότι δηλαδή δεν παραδέχεσαι εντελώς τους θεούς

Εκφέρονται με οριστική όταν δηλώνουν κάτι πραγματικό

bull Λέγει Πτολεμαῖος ὅτι Περδίκας πρῶτος ἐνέβαλεν ἐς τῶν Θηβαίων τὴν προφυλακήν δυνητική οριστική όταν δηλώνουν το δυνατό στο παρελθόν ή κάτι μη πραγματικό

bull Δῆλον ἦν ὅτι ῥᾳδίως ἂν ἐδύναντο πολεμεῖν αὐτοῖς δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν το δυνατόν στο παρόν ή στο μέλλον

bull Οἶδα ὅτι πάντες ἂν ὁμολογήσαιτε ευκτική του πλαγίου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη

bull Ἔλεγον ὅτι βασιλεὺς σφίσι φίλος ἔσοιτο Σημείωση Οι εκφράσεις οἶδα ὅτι εὖ οἶδα ὅτι απέκτησαν σταδιακά επιρρηματική σημασίαmiddot το οἶδα ὅτι = είμαι βέβαιος το εὖ οἶδα ὅτι = είμαι εντελώς βέβαιος Παρομοίως και το δῆλον ὅτι (χωρίς το ρήμα ἐστί) απέκτησε τη σημασία του βεβαίως


5

2 Ενδοιαστικές προτάσεις

Ενδοιαστικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν ενδοιασμό ή φόβο ή ανησυχία μήπως συμβεί κάτι κακό ή μήπως δεν πραγματοποιηθεί κάτι επιθυμητό Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή μὴ οὐ Ο σύνδεσμος μὴ ή ὅπως μὴ χρησιμοποιείται όταν η πρόταση δηλώνει φόβο μήπως γίνει κάτι το φοβερό ή το ανεπιθύμητο

bull Ἐφοβήθησαν μὴ καὶ ἐπὶ σφᾶς ὁ στρατός χωρήσῃ (= Φοβήθηκαν μήπως και βαδίσει εναντίον τους ο στρατός)

Ο σύνδεσμος μὴ οὐ χρησιμοποιείται όταν το υποκείμενο της κύριας πρότασης φοβάται μήπως δε γίνει κάτι που εύχεται και προσδοκά κάτι επιθυμητό

bull Φοβοῦμαι μὴ οὐ δυνηθῶ διὰ τὴν ἀπειρίαν δηλῶσαι (= Φοβάμαι μήπως δεν μπορέσω εξαιτίας της απειρίας μου να φανερώσω)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι κυρίως προτάσεις επιθυμίας Δέχονται άρνηση οὐ Εξαρτώνται από ρήματα που φανερώνουν φόβο δισταγμό ανησυχία επιφύλαξη φοβοῦμαι δέδοικα ή δέδια ὀκνῶ ὁρῶ προσέχω ὑποπτεύω ή από παρόμοιες απρόσωπες εκφράσεις δεινόν ἐστι δέος ἐστί κίνδυνός ἐστι φόβος ἐστί φοβερόν ἐστι ὑποψία ἐστίν τρόμος ἔχει με Χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο αντικείμενο επεξήγηση

bull Δέδιμεν μή οὐ βέβαιοι ἦτε gt αντικείμενο (= Φοβόμαστε μήπως δεν είστε σταθεροί)

bull Κίνδυνός ἐστι μὴ μεταβάλωνται και γένωνται μετὰ τῶν πολεμίων gt υποκείμενο (= Υπάρχει κίνδυνος μήπως αλλάξουν διαθέσεις και ταχθούν με το μέρος των εχθρών)

bull Τόδε ἄδηλον παντί μὴ πολλὰ σώματα κατρίψασα ἡ ψυχή τὸ τελευταῖον αὐτὴ ἀπολλύηται gt επεξήγηση στο τόδε (= Αυτό είναι άγνωστο στον καθένα μήπως δηλ η ψυχή αφού εξαντλήσει πολλά σώματα στο τέλος και αυτή η ίδια χάνεται)

Εκφέρονται με υποτακτική όταν το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο και δηλώνουν φόβο για κάτι που αναφέρεται στο μέλλον

bull Οἱ τύραννοι φοβοῦνται μὴ αἱ πόλεις ἐλεύθεραι γένωνται ευκτική του πλαγίου λόγου όταν το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο και δηλώνουν φόβο ο οποίος αναφέρεται στο παρελθόν

bull Ἔδεισαν μὴ ἀποθάνοιεν Σπανιότερα εκφέρονται με οριστική όταν δηλώνουν φόβο πραγματικό στο παρόν στο μέλλον ή στο παρελθόν

bull Δέδοικα μὴ ἄλλου τινὸς ἤ τοῦ ἀγαθοῦ μεθέξω δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν φόβο πιθανό στο παρόν ή στο μέλλον

bull Φοβοῦνται μὴ ματαία ἂν γένοιτο αὕτη ἡ κατασκευή εἰ πόλεμος ἐγερθείη


6

3 Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ή πλάγιες ερωτήσεις λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν ερώτηση όχι σε ευθύ αλλά σε πλάγιο λόγο

bull Ευθεία ερώτηση Ἦλθον οἱ πρέσβεις bull Πλάγια ερώτηση Ἐρωτᾷ εἰ ἦλθον οἱ πρέσβεις

Σύγκριση με τα νε bull Ευθεία ερώτηση Με αγαπάς bull Πλάγια ερώτηση Με ρώτησε αν με αγαπάει

Προσοχή Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις δεν παίρνουν ερωτηματικό Διακρίνονται σε α) πλάγιες ερωτηματικές ολικής άγνοιας δηλαδή αυτές που δέχονται ως απάντηση ναι ή όχι πχ

bull Ἐρωτᾷ εἰ ἦλθον οἱ πρέσβεις Για να βρούμε την απάντηση πιο εύκολα μετατρέπουμε την πλάγια ερώτηση σε ευθεία Ἦλθον οἱ πρέσβεις Η απάντηση θα είναι ναι ή όχι Σύγκριση με τα νε

bull Με ρώτησε αν με αγαπάει Για να βρούμε την απάντηση πιο εύκολα μετατρέπουμε την πλάγια ερώτηση σε ευθεία Με αγαπάς Η απάντηση θα είναι ναι ή όχι

Οι πλάγιες ερωτηματικές ολικής άγνοιας διακρίνονται σε μονομερείς (μονομελείς) δηλαδή όταν έχουν ένα μέρος (μέλος) άρα ζητείται η απάντηση σε ένα ερώτημα ή διμερείς (διμελείς) δηλαδή όταν έχουν δύο μέρη (μέλη) άρα ζητείται η απάντηση ανάμεσα σε δύο ερωτήματα

bull Ἠρώτων αὐτὸν εἰ ἀναπλεύσειεν ἔχων ἀργύριον gt Μονομερής bull Ἐβουλεύοντο οἱ Πλαταιεῖς εἴτε κατακαύσωσιν αὐτοὺς εἴτε τι ἄλλο χρήσωνται gt Διμερής

β) σε πλάγιες ερωτηματικές μερικής άγνοιας δηλαδή αυτές που δέχονται κάθε άλλη απάντηση εκτός από ναι ή όχι πχ

bull Ἐρήσομαι ὅστις ἐστίν ὁ διδάσκαλος Για να βρούμε την απάντηση πιο εύκολα μετατρέπουμε την πλάγια ερώτηση σε ευθεία Τὶς ἔστιν ὁ διδάσκαλος Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ναι ή όχι Σύγκριση με τα νε

bull Με ρώτησε τι φαγητό θα φάμε σήμερα Για να βρούμε την απάντηση πιο εύκολα μετατρέπουμε την πλάγια ερώτηση σε ευθεία Τι φαγητό θα φάμε σήμερα Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ναι ή όχι

Εισάγονται Οι πλάγιες ερωτηματικές ολικής άγνοιας όταν είναι μονομερείς με το εἰ όταν είναι διμερείς με τα εἰ - ἤ εἴτε - εἴτε πότερον - ἤ πότερα - ἤ Οι πλάγιες ερωτηματικές μερικής άγνοιας με τις ερωτηματικές αντωνυμίες τίς πότερος πόσος ποῖος πηλίκος ποδαπὸς με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς ὅστις ὁπότερος ὅσος ὁπόσος οἷος ὁποῖος ἡλίκος ὁπηλίκος ὁποδαπός με τα ερωτηματικά επιρρήματα ποῦ ποῖ πόθεν πῇ πῶς με τα αναφορικά επιρρήματα οὗ ὅπου οἷ ὅποι ὁπόθεν ᾗ ὅπῃ ὡς ὅπως Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης ή επιθυμίας Δέχονται άρνηση οὐ ή μή Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν ερώτηση απορία ἐρωτῶ ἀπορῶ πυνθάνομαι θαυμάζω κά


7

γνώση άγνοια γιγνώσκω οἶδα ὁρῶ αἰσθάνομαι ἀγνοῶ κά απόπειρα φροντίδα πειρῶμαι παρασκευάζομαι πράττω φροντίζω ἐπιμελοῦμαι κά σκέψη προσοχή σκοπῶ σκοποῦμαι ἐξετάζω βουλεύομαι κά δείξη ανακοίνωση δείκνυμι δηλῶ λέγω ἀποκρίνομαι κά μετά από λέξεις ή φράσεις παρόμοιας σημασίας ἄδηλόν ἐστι ἀφανές ἐστι ἄπορόν ἐστι ἀπόρως ἔχει φανερόν ἐστι θαυμαστόν ἐστι λέγεται δέδεικται κά Χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο αντικείμενο επεξήγηση

bull Ὅθεν καὶ ἀπορεῖται πότερόν ἐστι τὸ ἀγαθὸν μαθητὸν ἤ ἐθιστόν gt υποκείμενο (= Υπάρχει λοιπόν η απόρία ποιο από τα δύο είναι το αγαθό ευκολομάθητο ή ευκολοσυνήθιστο)

bull Ἐρήσομαι ὅστις ἐστίν ὁ διδάσκαλος (= Θα ρωτήσω ποιος είναι ο δάσκαλος) gt αντικείμενο

bull Τοῦτο σκεψώμεθα εἰ ἀληθῆ λέγεις gt επεξήγηση (Αυτό θα εξετάσουμε αν λες την αλήθεια)

Εκφέρονται με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική και με ευκτική του πλαγίου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου

4 Αναφορικές προτάσεις

Α αναφορικές ονοματικές

Αναφορικές ονοματικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που αναφέρονται σε όρο άλλης πρότασης ο οποίος είτε υπάρχει είτε εννοείται Χρησιμοποιούνται στο λόγο ως ονόματα ουσιαστικά ή επίθετα γι αυτό και λέγονται ουσιαστικές όταν αντικαθιστούν ουσιαστικά ή επιθετικές όταν αντικαθιστούν επίθετα Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ὅς ἥ ὅ (ο οποίος που) ὅσπερ ἥπερ ὅπερ (ο οποίος ακριβώς) ὅστις ἥτις ὅτι (όποιος ο οποίος) ὁπότερος ὁποτέρα ὁπότερον (όποιος από τους δύο) ὅσος ὅση ὅσον (όσος) οἷος οἷα οἷον (τέτοιος που) ὁποῖος ὁποῖα ὁποῖον (όποιας λογής) ἡλίκος ἡλίκη ἡλίκον (όσο μεγάλος) ὁπηλίκος ὁπηλίκη ὁπηλίκον (όσο μεγάλος) ὁποδαπός ὁποδαπή ὁποδαπόν (από τον τόπο που)

bull Οὐκοῦν ᾤχετο μὲν παρὰ τὸν νόμον ὃς θάνατον κελεύει τούτων τὴν ζημίαν εἶναι (= Λοιπόν αναχώρησε παρά το νόμο ο οποίος ορίζει ως ποινή για την πράξη αυτή το θάνατο)

bull Οἱ δrsquo ἐξ ἀρχῆς ἔταξαν (μουσικήν) ἐν παιδείᾳ διὰ τὸ τὴν φύσιν αὐτὴν ζητεῖν ὅπερ πολλάκις εἴρηται (= Οι δε παλαιοί είχον τάξει (τη μουσική) ως στοιχείο παιδείας καθόσον αυτή η φύσις απαιτεί το οποίο ακριβώς λέχθηκε πολλές φορές

bull Οὐδεὶς οὕτως ἠλίθιός ἐστιν ὅστις οὐχὶ κἂν δοίη καὶ πρῶτος εἰσενέγκαιmiddot (= Κανείς δε θα ήταν τόσον ηλίθιος ώστε να μη θέλει να δώσει και να συνεισφέρει πρώτοςmiddot)

bull Ἀλλὰ μὴν οὐδrsquo ἐκεῖνό γε λανθάνει αὐτόν ὅτι διrsquo ἀμφοτέρων τῶν ὀνομάτων ὁποτέρῳ ἂν χρῆσθε ὑμεῖς ἕξετε τὴν νῆσον (= Και επίσης δεν του διαφεύγει ότι οποιαδήποτε από τις δύο λέξεις και αν μεταχειριστείτε είτε με τη μία είτε με την άλλη σεις θα έχετε το νησί)


8

bull Ὁ δrsquo ἕτερος (νόμος) ἐκώλυε κοινωνεῖν τῆς παρούσης πολιτείας ὅσοι τυγχάνουσιν τὸ ἐν Ἠετιωνείᾳ

τεῖχος κατασκάψαντες (= ο δεύτερος (νόμος) αφαίρεσε τα πολιτικά δικαιώματα σε όσους είχαν καταστρέψει το τείχος της Ηετιωνίας)

bull Ὥς ἄρrsquo οὔπω Φίλιππός ἐστιν οἷοί ποτrsquo ἦσαν Λακεδαιμόνιοι (= Ὀτι ο Φίλιππος δεν είναι τέτοιοι που ήταν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι gt πως δεν έχει ακόμα ο Φίλιππος τη δύναμη που είχαν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι)

bull Ἐκείνους τrsquo οὐκ εἰδότες ὁποῖοί τινες ἄνδρες ἔσονται γενόμενοιmiddot (= Αν και δεν γνώριζαν ποιας λογής άνδρες θα γίνουν αυτοί στο μέλλονmiddot)

Σημείωση Η αναφορική αντωνυμία ὅς ἥ ὅ όταν βρίσκεται στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου και δεν ακολουθεί άλλη κύρια πρόταση έχει δεικτική σημασία και εισάγει κύρια πρόταση Στην περίπτωση αυτή μεταφράζεται ως δεικτική (αυτός κά) και με κάποιο παρατακτικό σύνδεσμο (και αλλά κά)

bull Ἐνίκων οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν Ὧν ἔστι τεκμήρια ὁρᾶν τὰ τρόπαια Νικούσαν οι πρόγονοί μας στη γη και στη θάλασσα Και αυτών αποδείξεις μπορεί να δει κανείς τα τρόπαια

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης ή επιθυμίας Δέχονται άρνηση οὐ ή μή Χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο αντικείμενο κατηγορούμενο παράθεση ή επεξήγηση επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός ετερόπτωτος προσδιορισμός

bull Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν gt υποκείμενο στο ἀπαρνησάσθω (= Όποιος θέλει να με ακολουθήσει να απαρνηθεί τον εαυτό του)

bull Καὶ φράζουσιν ἅ λέγει gt αντικείμενο του φράζουσιν (= Και ανακοινώνουν αυτά που λέει)

bull Οὗτός ἐστιν ὅς ἀπέκτεινεν τοὺς στρατηγούς gt κατηγορούμενο στο οὗτος (= Αυτός είναι που σκότωσε τους στρατηγούς)

bull Ἠν τις Φιλλίδας ὅς ἐγραμμάτευε τοῖς πολεμάρχοις gt παράθεση του Φιλλίδας (= Ήταν κάποιος Φιλλίδας ο οποίος ήταν γραμματέας των πολεμάρχων)

bull Οἶμαι ἂν ἡμᾶς παθεῖν τοιαῦτα οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν gt επεξήγηση του τοιαῦτα (= Νομίζω ότι θα πάθουμε αυτά τέτοια που οι θεοί έκαναν στους εχθρούς)

bull Τόδ ἐστί τὸ στρατόπεδον ὅ κατεκαύθη ὑπὸ τῶν Συρακοσίων gt επιθετικός πρ στο στρατόπεδο (= Αυτό είναι το στρατόπεδο που κατακάηκε από τους Συρακοσίους)

bull Οὐ πάνυ γε ῥᾴδιόν ἐστιν εὑρεῖν ἔργον ἐφ ᾧ οὐκ ἂν τις αἰτίαν ἔχοι gt κατηγορηματικός πρ στο ἔργον (= Δεν είναι εύκολο να βρεις έργο που να μην μπορεί να το κατηγορήσει κανείς)

bull Τισσαφέρνης σατράπης κατεπέμφη ὧν αὐτὸς πρόσθεν ἦρχε gt ετερόπτωτος πρ γεν αντικειμενική στο σατράπης (= Ο Τισσαφέρνης στάλθηκε σατράπης των πόλεων στις οποίες προηγουμένως αυτός ήταν ο κυβερνήτης)


9

Εκφέρονται α) όταν είναι προτάσεις κρίσης με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική και με ευκτική του πλαγίου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου β) όταν είναι προτάσεις επιθυμίας με υποτακτική ευχετική ευκτική προστακτικήmiddot με ευκτική του πλαγίου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου

Β αναφορικές ονοματικές με επιρρηματική σημασία

Πολλές αναφορικές ονοματικές προτάσεις έχουν και επιρρηματική έννοια φανερώνοντας αιτία gt αναφορικές αιτιολογικές σκοπό gt αναφορικές τελικές αποτέλεσμα gt αναφορικές αποτελεσματικές υπόθεση gt αναφορικές υποθετικές

αναφορικές ονοματικές αιτιολογικές

Αναφορικές ονοματικές αιτιολογικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν αιτία Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας Εξαρτώνται κυρίως από ρήματα ψυχικού πάθους Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς ὅστις ὅσος οἷος Εκφέρονται με τις αντίστοιχες εγκλίσεις των αιτιολογικών προτάσεων δηλαδή με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσης (οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική και με ευκτική του πλάγιου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήμα παρελθοντικού χρόνου) Δέχονται άρνηση οὐ και σπάνια μή Ισοδυναμούν με αιτιολογικές προτάσεις ή αιτιολογικές μετοχές Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική ή προσωπική αντωνυμία ή με αιτιολογικό σύνδεσμο

bull Θαυμαστὸν ποιεῖς ὅς ἡμῖν οὐδὲν δίδως Αντίστοιχη αιτιολογική gt ὅτι ἡμῖν οὐδὲν δίδως Αντίστοιχη αιτιολογική μτχ gt οὐδὲν ἡμῖν διδούς (= Παράξενο πράγμα κάνεις γιατί συ δε δίνεις τίποτα σε μας)

bull Ὁ μὲν κατῴκτιρε τὴν γυναῖκα οἵου ἀνδρὸς στέροιτο Αντίστοιχη αιτιολογική gt ὅτι τοιούτου ἀνδρὸς στέροιτο Αντίστοιχη αιτιολογική μτχ gt στερομένην τοιούτου ἀνδρός (= Αυτός αισθανόταν πολύ οίκτο για τη γυναίκα γιατί αυτή στερούνταν τέτοιον άνδρα)


10

αναφορικές ονοματικές τελικές

Αναφορικές ονοματικές τελικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν σκοπό Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού Εξαρτώνται από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυίες ὅς ὅστις Εκφέρονται πάντα με οριστική μέλλοντα Δέχονται άρνηση μή Ισοδυναμούν με τελικές προτάσεις με τελικές μετοχές ή τελικό απαρέμφατο

bull Δώσω ὑμῖν ἡγεμόνα ὅς ὑμᾶς διὰ τῶν ὀρέων ἄξει Αντίστοιχη τελική gt ἵνα ἀγάγῃ ὑμᾶς διὰ τῶν ὁρέων Αντίστοιχη τελική μτχ gt ἅξοντα ὑμᾶς Αντίστοιχο τελικό απρμφ gt ἀγαγεῖν ὑμᾶς (= Θα σας δώσω οδηγό για να σας οδηγήσει αυτός μέσα από τα βουνά)

Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική αντωνυμία και τελικό σύνδεσμο

αναφορικές ονοματικές αποτελεσματικές

Αναφορικές ονοματικές αποτελεσματικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν αποτέλεσμα Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς ὅστις ὅσος οἷος Εκφέρονται όπως και οι αντίστοιχες αποτελεσματικές προτάσεις δηλαδή με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσης (οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική) όταν φανερώνουν αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό και με απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλεσμα ενδεχόμενο ή δυνατό Συνήθως στην πρόταση από την οποία εξαρτάται η αναφορική συμπερασματική υπάρχει μια δεικτική λέξη οὕτω(ς) τοιοῦτος τοσοῦτος τηλικοῦτος κά Δέχονται άρνηση οὐ όταν εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσης και με μή όταν εκφέρονται με απαρέμφατο Ισοδυναμούν με αποτελεσματικές προτάσεις Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική αντωνυμία και το σύνδεσμο ώστε

bull Τίς οὕτως εὐήθης ἐστίν ὑμῶν ὅστις ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεμον δεῦρο ἥξοντα Αντίστοιχη αποτελεσματική gt ὥστε ἀγνοεῖ (= Ποιος από σας είναι τόσο ανόητος ώστε αυτός αγνοεί ότι ο πόλεμος από εκεί θα έρθει εδώ)


11

αναφορικές ονοματικές υποθετικές

Αναφορικές ονοματικές υποθετικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν υπόθεση Ισοδυναμούν με υποθετικές προτάσεις ή υποθετικές μετοχές Διακρίνουμε και τα έξι είδη των υποθετικών λόγων

α) το πραγματικό bull Ἅ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι

Αντίστοιχη υποθετική gt εἴ τινα μὴ οἶδα οὐδὲ (= Όσα δεν ξέρω ούτε φαντάζομαι ότι τα ξέρω)

β) το αντίθετο του πραγματικού bull Οὐκ ἂν ἐπεχειροῦμεν πράττειν ἅ μὴ ἠπιστάμεθα

Αντίστοιχη υποθετική gt εἴ τινα μὴ ἠπιστάμεθα (= Δε θα επιχειρούσαμε να κάνουμε όσα δε γνωρίζουμε καλά)

γ) το προσδοκώμενο bull Ὅτι ἂν συμβῇ τλήσομαι

Αντίστοιχη υποθετική gt ἂν τι συμβῇ (= Ότι συμβεί θα το υποστώ)

δ) η αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον bull Οἱ ἄνθρωποι τούτοις μάλιστα ἐθέλουσιν πείθεσθαι οὕς ἂν ἡγῶνται βελτίστους εἶναι

Αντίστοιχη υποθετική gt ἂν τινας ἡγῶνται βελτίστους εἶναι (= Οι άνθρωποι δέχονται να υπακούουν κυρίως σ αυτούς που νομίζουν ότι είναι οι καλύτεροι)

ε) η απλή σκέψη bull Ἐγὼ ὀκνοίην ἂν εἰς τὰ πλοῖα ἐμβαίνει ἅ ἡμῖν Κῦρος δοίη

Αντίστοιχη υποθετική gt εἴ τινα ἡμῖν Κῦρος δοίη (= Θα δίσταζα να μπω στα πλοία που θα μας έδινε ο Κύρος)

στ) η επανάληψη στο παρελθόν bull Ὧτινι ἐντυγχάνοιεν πάντας ἔκτεινον

Αντίστοιχη υποθετική gt εἴ τινι ἐντυγχάνοιεν (= Όποιο συναντούσαν τον σκότωναν)

Εκφέρονται ανάλογα με το είδος του υποθετικού λόγου α) με οριστική όταν εκφράζουν το πραγματικό ή το αντίθετο του πραγματικού β) με υποτακτική και το αοριστολογικό ἂν όταν εκφράζουν το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον γ) με ευκτική όταν εκφράζουν την απλή σκέψη ή την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν

Δέχονται άρνηση μὴ

Γ αναφορικές παραβολικές

Αναφορικές συγκριτικές ή παραβολικές ή παρομοιαστικές λέγονται οι προτάσεις με τις οποίες γίνεται σύγκριση παραβολή ή παρομοίωση Εκφράζουν τρόπο ποιότητα ποσότητα Εισάγονται


12

όταν εκφράζουν τρόπο με τα αναφορικά επιρρήματα ὡς ὥσπερ ὅπως καθάπερ ᾗπερ ᾗ οἷον οἷα όταν εκφράζουν ποιότητα με τις αναφορικές αντωνυμίες οἷος ὁποῖος όταν εκφράζουν ποσότητα με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅσος ὁπόσος ἡλίκος ὁπηλίκος και τα αναφορικά επιρρήματα ὅσον ὅσῳ

bull τρόπο Ὅπως γιγνώσκετε οὕτω καὶ ποιεῖτε (= Όπως ξέρετε έτσι και κάνετε)

bull ποιότητα Ὁποῖα ἄττα γὰρ ἂν τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν ἀνθρώπων ᾖ τοιοῦτον ἀνάγκη καὶ τὸ φρόνημα ἔχειν (= Όποιες τυχόν είναι οι ασχολίες των ανθρώπων τέτοιο πρέπει να έχουν και τον τρόπο της σκέψης)

bull ποσότητα Αἴτιον ἦν οὐχ ἡ ὀλιγανθρωπία τοσοῦτον ὅσον ἡ ἀχρηματία [αἴτιον ἦν] (= Αίτιο δεν ήταν τόσο η έλλειψη ανθρώπων όσο η έλλειψη χρημάτων)

Εκφέρονται με οριστική ενεστώτα όταν εκφράζουν πραγματικό γεγονός και με δυνητική οριστική υποτακτική ή ευκτική όταν γίνεται σύγκριση υποτιθέμενων καταστάσεων Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί σύγκρισης - παρομοίωσης

Δ έλξη του αναφορικού

Η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας εξαρτάται από τη σύνταξη της πρότασης στην οποία ανήκει

bull Ἔστι δίκης ὁφθαλμός ὅς τὰ πάνθ ὁρᾷ gt ονοματική ως υποκείμενο του ὁρᾷ

bull Εἰς καλὸν ὑμῖν Ἄνυτος ὅδε παρεκαθέζετο ᾧ μεταδῶμεν τῆς συζητήσεως gt δοτική ως αντικείμενο του μεταδῶμεν

bull Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οὕς ηὕρισκον ἐκπεπτωκότας gt αιτιατική ως αντικείμενο στο ηὕρισκον

1) έλξη του αναφορικού Πολύ συχνά η αναφορική αντωνυμία δε βρίσκεται σε πτώση αιτιατική όπως απαιτεί η σύνταξη του ρήματος της αναφορικής πρότασης αλλά σε γενική ή δοτική επειδή έλκεται από τη γενική ή δοτική της λέξης την οποία προσδιορίζει Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται έλξη του αναφορικού

bull Κανονική σύνταξη Ὁ ἐμὸς πάππος κάλλιστος ἦν Μήδων ὅσους ἑόρακα gt ὁρῶ + αιτιατική

bull Έλξη του αναφορικού Ὁ ἐμὸς πάππος κάλλιστος ἦν Μήδων ὅσων ἑόρακα gt αιτιατική σε γενική

bull Κανονική σύνταξη Σὺν τοῖς θησαυροῖς οὕς ὁ πατὴρ κατέλιπεν gt καταλείπω + αιτιατική

bull Έλξη του αναφορικού Σὺν τοῖς θησαυροῖς οἷς ὁ πατὴρ κατέλιπεν gt αιτιατική gt δοτική

Αν η αναφορική αντωνυμία αναφέρεται σε κάποια δεικτική αντωνυμία τότε η δεικτική αντωνυμία κανονικά παραλείπεται

bull Κανονική σύνταξη Τῆς φυγῆς ταύτης ἥν αὐτοὶ ἔφυγον


13

bull Έλξη του αναφορικού παράλειψη της δεικτικής αντωνυμίας

Τῆς φυγῆς ἧς αὐτοὶ ἔφυγον ~~~~~~~~~~~~~~

2) Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού έχουμε όταν έλκεται ο προσδιοριζόμενος όρος από την πτώση της αναφορικής αντωνυμίας

bull Κανονική σύνταξη Ἡ οὐσία ἥν κατέλιπε τῷ υἱεῖ οὐ πλείονος ἀξία ἐστὶν ἤ τεττάρων καὶ δέκα ταλάντων

bull Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού Τὴν οὐσίαν ἥν κατέλιπε τῷ υἱεῖ οὐ πλείονος ἀξία ἐστὶν ἤ τεττάρων καὶ δέκα ταλάντων Συχνά στην αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη όταν η αναφορική αντωνυμία αναφέρεται σ ένα ουσιαστικό τότε το ουσιαστικό μπαίνει στο τέλος της αναφορικής πρότασης χωρίς άρθρο

bull Κανονική σύνταξη Μεγάλη τε ἦν ἡ κώμη εἰς ἥν ἀφίκοντο

bull Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού Μεγάλη τε ἦν εἰς ἥν ἀφίκοντο κώμην

bull Κανονική σύνταξη

Τούτους καὶ ἄρχοντας ἐποίει τῆς χώρας ἥν κατεστρέφετο

bull Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού Τούτους καὶ ἄρχοντας ἐποίει ἧς κατεστρέφετο χώρας


14

Επιρρηματικές προτάσεις

Συγκεντρωτικός πίνακας επιρρηματικών προτάσεων

Είδος Εισάγονται

Με τους αιτιολογικούς συνδέσμους γάρ ὅτι διότι ὡς ἐπεί ἐπειδή

Αιτιολογικές

Σπάνια εισάγονται και με τους συνδέσμους

ὅτε ὁπότε εἰ

Τελικές Με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

Με τους χρονικούς συνδέσμους ὡς (όταν) ὅτε ὁπότε ἐπεί ἐπειδή ἔως ἔστε (μέχρι) ἡνίκα πρίν

Με τα χρονικά επιρρήματα ὁσάκις ὁποσάκις

Με τις αναφορικές εκφράσεις ἐξrsquo οὗ ἐξrsquo ὅτου ἀφrsquo ἀφ΄ ὁτου ἐν ὧ μέχρι οὗ ἂχρι οὗ ἓως οὗ

Χρονικές

Με τις φράσεις ἐπεί πρῶτον ἐπεί τάχιστα ἐπειδή τάχιστα ὡς τάχιστα οὐ πρότερον πρίν οὐ πρόσθεν πρίν

Αποτελεσματικές Με τους συμπερασματικούς συνδέσμους

ὥστε ὡς

Υποθετικές Με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ ἐάν ἄν ἤν

Εναντιωματικές Με τους εναντιωματικούς συνδέσμους εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν καί

Παραχωρητικές Με τους παραχωρητικούς συνδέσμους καί εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν


15

1 Χρονικές προτάσεις

Χρονικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν χρόνο Εισάγονται γενικά με α) τους χρονικούς συνδέσμους ὡς (= αφού μόλις) ὅτε (= όταν) ὁπότε (= όταν τότε που) ἐπεὶ (= αφού αφότου) ἐπειδὴ (= αφού αφότου) ἔως (= μέχρις ότους ώσπου) ἔστε (= μέχρι) ἡνίκα ὁπηνίκα (= τη στιγμή που ενώ) πρὶν β) τα χρονικά επιρρήματα ὁσάκις ὁποσάκις γ) τις εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις ἐξrsquo οὗ ἐξrsquo ὅτου ἀφrsquo ἀφ΄ ὁτου ἐν ὧ μέχρι οὗ ἂχρι οὗ ἓως οὗ δ) τις φράσεις ἐπεὶ πρῶτον ἐπεὶ τάχιστα ἐπειδὴ τάχιστα ὡς τάχιστα οὐ πρότερον πρίν οὐ πρόσθεν πρὶν Χρονικές βαθμίδες και τρόπος που εισάγονται Οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν τις χρονικές βαθμίδες του προτερόχρονου σύγχρονου και υστερόχρονου

1 Κατά το προτερόχρονο η πράξη της χρονικής πρότασης προηγείται χρονικά της πράξης της κύριας πρότασης

2 Κατά το σύγχρονο η πράξη της χρονικής πρότασης γίνεται ταυτόχρονα με την πράξη της κύριας πρότασης

3 Κατά το υστερόχρονο η πράξη της χρονικής πρότασης γίνεται μετά από την πράξη της κύριας πρότασης

Αναλυτικά 1 Όταν εκφράζουν το προτερόχρονο εισάγονται

α) με τους χρονικούς συνδέσμους ὡς (= αφού μόλις) ἐπεί (= αφού αφότου) ἐπειδή (= αφού αφότου) β) τις χρονικές εκφράσεις ἐπεὶ τάχιστα (= αμέσως μόλις όταν) ἐπειδὴ τάχιστα (= αμέσως μόλις όταν) ἐπειδὴ πρῶτον ἀφ οὗ (= αφού αφότου) ἐξ οὗ (= αφού αφότου) ἐξ ὅτου (= αφού αφότου) ἀφ ὅτου (= αφού αφότου) πρὶν + έγκλιση Μεταφράζονται γενικά με το αφού + οριστική

bull Ὡς δὲ ὁ Διόνυσος ἀνιστάμενος συνανέστησε μεθ ἑαυτοῦ τὴν Ἀριάδνην ἐκ τούτου δὴ φιλούντων τε καὶ ἀσπαζομένων ἀλλήλους σχήματα παρῆν θεάσασθαι (= Κι αφού ο Διόνυσος σηκώθηκε και έδωσε το χέρι του στην Αριάδνη για να σηκωθεί και αυτή εκεί πια παρουσίασαν την ενσάρκωση των εραστών που φιλούν και αγκαλιάζουν ο ένας τον άλλο)

bull Ἐπεὶ δ ὁ χειμὼν ἔληγεν οἱ Ἀθηναῖοι ἔπλευσαν εἰς Προκόννησον (= Αφού τέλειωνε ο χειμώνας οι Αθηναίοι ἔπλευσαν στην Προκόννησο)

bull Ἐπειδή τοῦτο τὸ ψήφισμα ἐψηφίσθη ἔρχονται ἐπὶ τὸν Ἀγόρατὸν εἰς τὸν Πειραιᾶ (= Αφού εγκρίθηκε αυτό το ψήφισμα έρχονται στον Πειραιά να συλλάβουν τον Αγόρατο)

bull Ἀφ ὅτου πολέμιοι γεγενήμεθα ουδεὶς ὑμῖν συμμαχεῖ (= Αφότου έχουμε γίνει εχθροί κανείς δε συμμαχεί μαζί σας)

bull Οὔτε τότε Κύρῳ ἤθελεν ἰέναι πρὶν ἡ γυνὴ αὐτὸν ἔπεισε (= Ούτε τότε ήθελε να πάει στον Κύρο παρά αφού τον έπεισε η γυναίκα του)

2 Όταν εκφράζουν το σύγχρονο εισάγονται α) με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε ὁπότε (= όταν τότε που) ἕως ἔστε μέχρι ἄχρι (= μέχρις ότου ώσπου) ἡνίκα ὁπηνίκα (= τη στιγμή που ενώ)


16

β) με τα χρονικά επιρρήματα ὁσάκις ὁποσάκις (= κάθε φορά που) γ) με τις αναφορικές εκφράσεις ὅσον χρόνον ἐν ᾧ ἐν ὅσῳ (= ενώ καθώς στο διάστημα που)

bull Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν (= Όταν έγινε η ναυμαχία έτυχε να βρίσκεται στην Άβυδο)

bull Ὁπότε χειμὼν εἴη νοτερός ἀπέλειπον τὰς ἐπάλξεις (= Κάθε φορά που επικρατούσε κακοκαιρία εγκατέλειπαν τις επάλξεις)

bull Αὐτοῦ διατρίψωμεν ἕως ἂν φῶς γένηται (= Ας μείνουμε εδώ ώσπου να ξημερώσει)

bull Ὁσάκις Ἀθήναζε ἀφικοίμην ἐπανηρώτων τὸν Σωκράτη (= Κάθε φορά που ερχόμουν στην Αθήνα ρωτούσα πάλι το Σωκράτη)

bull Ἐν ὅσῳ ταῦτ ἐπράττετο Ἐπαμεινώνδας ἐξῄει (= Καθώς γίνονταν αυτά ο Επαμεινώνδας εκστράτευε)

3 Όταν εκφράζουν το υστερόχρονο εισάγονται

α) με τους χρονικούς συνδέσμους ἕως ἔστε ἄχρι μέχρι πρὶν + απαρέμφατο (= προτού να) β) με τις εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις μέχρι οὗ ἄχρι οὗ μέχρι ὅτου ἄχρι ὅτου (= μέχρις ότου έως ότου)

bull Σπονδὰς ἐποιήσαντο ἕως ἀπαγγελθείη τὰ λεχθέντα εἰς Λακεδαίμονα (= Έκαναν συνθήκες μέχρις ότου να αναγγελθούν στη Λακεδαίμονα αυτά που ειπώθηκαν)

bull Περιμένετε ἔστε ἂν ἔλθῃ (= Περιμένετε μέχρι να έλθει)

bull Ταῦτα ἐποίουν μέχρι σκότος ἐγένετο (= Αυτά έκαναν μέχρις ότου σκοτείνιασε)

bull Γέγραφε δὲ καὶ ταῦτα ὁ αὐτὸς Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ἑξῆς ὡς ἕκαστα ἐγένετο κατὰ θέρη καὶ χειμῶνας μέχρι οὗ τήν τε ἀρχὴν κατέπαυσαν τῶν Ἀθηναίων Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι) (= Ο αυτός Θουκυδίδης ο Αθηναίος έγραψε και την ιστορία των γεγονότων αυτών με τη σειρά που έγιναν αυτά κάθε καλοκαίρι και χειμώνα μέχρις ότου οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους κατέλυσαν τη Αθηναϊκή ηγεμονία)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης σε πολλές περιπτώσεις όμως εκφράζουν και επιθυμία Δέχονται άρνηση οὐ όταν το ρήμα τους βρίσκεται σε οριστικήmiddot όταν το ρήμα τους βρίσκεται σε υποτακτική ή ευκτική δέχονται άρνηση μή Εκφέρονται με οριστική όταν δηλώνουν πραγματικό γεγονός


Ειδικές περιπτώσεις Μερικές φορές οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με οριστική περιέχουν και υπόθεση Στην περίπτωση αυτή ο υποθετικός λόγος μπορεί να δηλώνει α) το πραγματικό

bull Ὅτ εὐτυχεῖς (εἰ εὐτυχεῖς) μὴ μέγα φρόνει (= Όταν (αν) ευτυχείς μη μεγαλοφρονείς)


17

β) το αντίθετο του πραγματικού bull Ὁπότε (εἴ ποτε) ἐκεῖνο ἔγνωμεν ἱκανῶς ἂν εἶχεν ἡμῖν

(Όποτε (αν ποτέ) γνωρίζαμε εκείνο το πρόβλημά μας θα λυνόταν) υποτακτική Στην περίπτωση αυτή οι σύνδεσμοι ὅτε ὁπότε ἐπεί ἐπειδή συνοδεύονται από το αοριστολογικό ἂν ενώνονται με αυτό σε μια λέξη και γίνονται ὅταν ὁπόταν ἐπάν (ή ἐπήν) ἐπειδάν Με τους άλλους χρονικούς συνδέσμους το ἂν δεν ενώνεται σε μια λέξη Οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική εκφράζουν α) το προσδοκώμενοmiddot το ρήμα της κύρια πρότασης βρίσκεται σε οριστική μέλλοντα ή προστακτική

bull Ἐπειδὰν ὁ πόλεμος παρέλθῃ ἀποδώσομεν ὑμῖν ταῦτα (= Όταν περάσει ο πόλεμος θα σας τα επιστρέψουμε)

β) την αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλονmiddot στην περίπτωση αυτή το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε οριστική ενεστώτα

bull Ὅταν βορρᾶς πνέῃ καλοί πλοῖ εἰσιν (= Όταν φυσάει βοριάς είναι ωραία τα ταξίδια)

ευκτική α) αόριστη επανάληψη στο παρελθόνmiddot στην περίπτωση αυτή το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε οριστική παρατατικού ή δυνητική οριστική Οι προτάσεις αυτές ονομάζονται χρονικοϋποθετικές επειδή συγγενεύουν με τις αντίστοιχες υποθετικές προτάσεις (6ο είδος)


β) απλή σκέψη του λέγοντοςmiddot στην περίπτωση αυτή το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε δυνητική ευκτικήmiddot ισοδυναμούν με τις υποθετικές προτάσεις 5ου είδους

bull Ὁπότε τὸν μισθὸν ἔχοιμεν ἀπίοιμεν ἂν (= Όταν έχουμε το μισθό μπορούμε να φύγουμε)

ευκτική του πλάγιου λόγου (αντί της υποτακτικής) όταν στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα ιστορικού χρόνου


Η σύνταξη του συνδέσμου πρὶν Ο σύνδεσμος πρὶν συντάσσεται α) με έγκλιση συνήθως μετά από αρνητική πρόταση και δηλώνει το προτερόχρονο β) με απαρέμφατο συνήθως ύστερα από καταφατική πρόταση και δηλώνει γεγονός ενδεχόμενο και υστερόχρονο α) έγκλιση οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνει το πραγματικό Μεταφράζεται με παρά αφού ἐως ότου + οριστική

bull Οὐ πρότερον ἠθέλησεν ἀπελθεῖν πρὶν αὐτὸν ἐξήλασαν (= Δε θέλησε πρωτύτερα να φύγει παρά αφού τον εξόρισαν)

υποτακτική + αν αοριστολογικό Η πρόταση είναι χρονικοϋποθετική και δηλώνει το προσδοκώμενο ή το αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν ή στο μέλλον Μεταφράζεται με προτού να πριν να + υποτακτική

bull Μὴ ἀπέλθητε πρὶν ἂν ακούσητε (= Μη φύγετε πριν να ακούσετε)

ευκτική του πλάγιου λόγου ύστερα από ρήματα ιστορικού χρόνου bull Οὐκ ἀφίεσαν πρὶν παραθεῖεν αὐτοῖς ἄριστον bull (= Δεν τους άφηναν να φύγουν πριν τους παραθέσουν πρόγευμα)

β) απαρέμφατο Μεταφράζεται με προτού να πριν να + υποτακτική bull Οὗτοι οὖν διέβησαν πρὶν τοὺς ἄλλους ἀποκρίνασθαι


18

bull (= Αυτοί λοιπόν πέρασαν προτού να αποκριθούν οι άλλοι) Χρησιμεύουν ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου του ρήματος της κύριας πρότασης Ισοδυναμούν με χρονική μετοχή εμπρόθετο προσδιορισμό του χρόνου γενική του χρόνου δοτική του χρόνου αιτιατική του χρόνου χρονικά επιρρήματα επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου

2 Αιτιολογικές προτάσεις

Αιτιολογικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν αιτία Μεταξύ της αιτιολογικής πρότασης και της κύριας υπάρχει η σχέση του αιτίου και του αποτελέσματος δηλαδή η αιτιολογική εκφράζει την αιτία και η κύρια το αποτέλεσμα Εισάγονται α) με τους αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς (= διότι για τον λόγο ότι επειδή γιατί εφόσον) ἐπεί ἐπειδή διόπερ διότι περ (= διότι ακριβώς διότι βέβαια) ἐπείπερ ἐπειδήπερ (= επειδή ακριβώς επειδή βέβαια) β) με το εἰ (= που αφού επειδή) γ) σπανιότερα με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε ὁπότε (= αφού) Παρατηρήσεις Ο σύνδεσμος ὅτι εκφράζει αντικειμενική αιτία και κανονικά βρίσκεται μετά από ρήματα που εκφράζουν ψυχικό πάθος ἥδομαι θαυμάζω χαίρω χάριν ἔχω χαρίζομαι ἀγαπῶ αἰσχύνομαι ἐπιτιμῶ ή μετά από τις φράσεις αἰσχρὸν ἐστι δεινὸν ἐστι ἀγαπητὸν ἐστι θαυμαστὸν ἐστι πλημμελὲς ἐστιν Μετά τα παραπάνω ρήματα και εκφράσεις εισάγει αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας και ο σύνδεσμος εἰ Οι προτάσεις αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ως υποκείμενα απρόσωπων εκφράσεων που δηλώνουν ψυχικό πάθος Κανονικά ακολουθούν την κύρια πρόταση σε αντίθεση με τις υποθετικές προτάσεις οι οποίες προηγούνται Διακρίνονται επίσης από τις πλάγιες ερωτηματικές εξαιτίας της εξάρτησής τους από διαφορετικής σημασίας ρήματα Παίρνουν άρνηση μή ή οὐ Ο σύνδεσμος ὡς εκφράζει υποκειμενική αιτία Οι σύνδεσμοι ὡς και ἐπεί εισάγουν κύρια πρόταση που αιτιολογεί τα προηγούμενα μετά από τελεία ή άνω τελεία κι αν δεν ακολουθεί βεβαίως άλλη πρόταση

bull Ξενοφῶντα ᾐτιῶντο ὅτι ἐδίωκεν ἀπὸ τῆς φάλαγγος (= Κατηγορούσαν τον Ξενοφῶντα διότι τους απομάκρυνε από τη φάλαγγα)

bull Μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παρούσι πράγμασι (= Μην απορείτε επειδή αγανακτώ με την παρούσα κατάσταση)

bull Οὐ πολλῷ δέω χάριν ἔχω τῷ κατηγόρῳ ὅτι μοι παρεσκεύασε τὸν ἀγῶνα τουτονί (= Σχεδόν χρωστώ ευγνωμοσύνη στον κατήγορο γιατί μου ετοίμασε αυτή τη δίκη)

bull Ἀγοράτου δὲ ἀπεψηφίσαντο διότι ἐδόκει προθύμως τούτους ἀπολλύναι (= Τον Αγόρατον τον αθώωσαν διότι τους φαινόταν ότι πρόθυμα φόνευσε αυτούς τους άνδρες)


19

bull ἐμὸν δ ἐγέλασσε φίλον κῆρ ὡς ὄνομ ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων (= η δική μου καρδιά όμως γέλασε για το πώς τους παραπλάνησε το όνομά μου και το άψογο τέχνασμα)

bull Ἐπεὶ δὲ οὐκ ἤθελον καθαιρεῖν τὰ τείχη φρουρὰν φαίνουσιν ἐπ αὐτούς (= Επειδή δεν ήθελαν να κατεδαφίσουν τα τείχη τους κήρυξαν τον πόλεμο)

bull Νῦν δὲ ἐπειδὴ οὐκ ἐθέλεις καὶ ἐμοί τις ἀσχολία ἐστίν ἄπειμιmiddot (= Και τώρα επειδή δε θέλεις κι εγώ έχω κάποια δουλειά θα φύγωmiddot)

bull Θαυμάζω δ ἔγωγε εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ ένθυμεῖται μήτ ὀργίζεται (= Εγώ τουλάχιστον απορώ γιατί κανείς από σας ούτε θυμάται ούτε οργίζεται)

bull Οὐ θαυμαστόν εἰ μἠ τούτων ἐνεθυμήθησαν (= Δεν είναι παράδοξο που δε θυμήθηκαν αυτά)

bull Φεῦ ltσουgt ὦ Ἑλλάς ὁπότε οἱ νῦν τεθνηκότες ἱκανοὶ ἦσαν ζῶντες νικᾶν μαχόμενοι πάντας τοὺς βαρβάρους (= Αλοίμονο Ελλάδα γιατί οι τωρινοί νεκροί αν ζούσαν μπορούσαν να νικήσουν πολεμώντας όλους τους βαρβάρους)

bull Ὡς χρὴ σὲ περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι τὴν φρόνησιν gt κύρια (= Γιατί πρέπει να θεωρείς σημαντική τη φρόνηση)

bull Νῦν δὲ ἐπειδὴ οὐκ ἐθέλεις καὶ ἐμοὶ τις ἀσχολία ἐστίν ἄπειμιmiddot ἐπεί καὶ ταῦτ ἂν ἴσως οὐκ ἀηδῶς σου ἤκουν gt κύρια (= Και τώρα επειδή δε θέλεις κι εγώ έχω κάποια δουλειά θα φύγωmiddot γιατί και αυτά με ευχαρίστηση θα τα άκουα από σένα)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης Δέχονται άρνηση οὐ Εκφέρονται με οριστική όταν δηλώνουν αίτιο πραγματικό


δυνητική οριστική όταν δηλώνουν αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό bull Οὐκ ἔλεγε τὰς ἐμὰς πράξεις ὅτι ἐδείκνυεν ἂν τὴν ἐμὴν ἀρετήν

(= Δεν έλεγε τις πράξεις μου γιατί θα έδειχνε την αρετή μου) δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν αίτιο δυνατό στο παρόν ή στο μέλλον

bull Δέομαι οὖν σου παραμεῖναι ἡμῖν ὡς ἐγὼ οὐδ ἂν ἑνὸς ἥδιον ἀκούσαιμι ἤ σοῦ (= Σε παρακαλώ λοιπόν να μείνεις μαζί μας γιατί εγώ κανέναν άλλο δε θα άκουα με μεγαλύτερη ευχαρίστηση εκτός από σένα)

ευκτική του πλάγιου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου bull Οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

(= Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε φαινόταν)


20

Χρησιμεύουν ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας του ρήματος της κύριας πρότασηςmiddot για το λόγο αυτό ακολουθούν την κύρια πρόταση Σπανίως χρησιμοποιούνται και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας

bull Διὰ τοῦτο κρίνεται ὅτι παρὰ τοὺς νόμους δημηγορεῖ Ισοδυναμούν με αιτιολογική μετοχή εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας γενική της αιτίας δοτική της αιτίας αιτιατική της αιτίας

3 Τελικές προτάσεις

Τελικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν σκοπό (αε τέλος = σκοπός) το τελικό αίτιο το στόχο που εκφράζεται στην κύρια πρόταση Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς (= για να)

bull Κύνας τρέφομεν ἵνα φυλάττωσι τὰς οἰκίας (= Εκτρέφουμε σκύλους για να φυλάνε τα σπίτια)

bull Ξενοφῶν ἡγεῖτο πρὸς τὴν φανερὰν ἔκβασιν ὅπως ταύτῃ τῇ ὁδῷ οἱ πολέμιοι προσέχοιεν τὸν νοῦν (= Ο Ξενοφώντας βάδιζε προς το φανερό πέρασμα για να προσέχουν οι εχθροί αυτό το δρόμο)

bull Ἔδει τὰ ἐνέχυρα τότε λαβεῖν ἡμᾶς ὡς μὴ ἐδύνατο Σεύθης ἐξαπατᾶν (= Έπρεπε εμείς τότε να πάρουμε τις εγγυήσεις για να μην μπορούσε ο Σεύθης να μας εξαπατά)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις επιθυμίας Δέχονται άρνηση μὴ Εκφέρονται με υποτακτική όταν δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο με βεβαιότητα


υποτακτική + αοριστολογικό ἂν όταν δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο υπό προϋπόθεση bull Ἄκουσον ὡς ἂν μάθῃς

(= Άκουσε για να μάθεις) ευκτική του πλάγιου λόγου όταν δηλώνουν σκοπό υποκειμενικό και αβέβαιο στο παρελθόν και μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου


οριστική ιστορικού χρόνου όταν προηγείται ευχή ανεκπλήρωτη ή κάτι που δεν έγινε και δηλώνουν σκοπό ανεκπλήρωτο


Εκφέρονται επίσης και με οριστική μέλλοντα

bull Συμπράττουσι ὅπως μεγίστην δόξαν ἕξουσι δυνητική ευκτική ως απόδοση λανθάνουσας υπόθεσης

bull Γύμναζε σαυτὸν πόνοις ἑκουσίοις ὅπως ἂν δύναιο καὶ τοὺς ἀκουσίους ὑπομένειν (= Να γυμνάζεις τον εαυτό σου με κόπους εκούσιους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

ευκτική χωρίς εξάρτηση από ιστορικό χρόνο


21

bull Ἆρ οὐκ ἂν ἔλθοι βασιλεὺς ὡς πᾶσιν ἀνθρώποις φόβον παράσχοι Χρησιμεύουν ως α) επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού σε ρήματα οποιασδήποτε σημασίας και ιδίως σ αυτά που δηλώνουν κίνηση ή σκόπιμη ενέργεια

bull Ἀβρακόμας τὰ πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μὴ Κῦρος διαβῇ β) επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού και κυρίως στα διὰ τοῦτο τούτου ἕνεκα

bull Διὰ τοῦτο συλλέγεσθε ἵνα οἱ ἀδυνατώτεροι τολμῶσι περὶ τοῦ δικαίου ἀμβισβητεῖν bull Στρατηγοὺς αἱροῦνται τούτου ἕνεκα ἵνα αὑτοῖς ἡγεμόνες ὦσι

Ισοδυναμούν με τελική μετοχή απαρέμφατο του σκοπού επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού γενική και αιτιατική του σκοπού συμπερασματική πρόταση της μορφής ὥστε ή ὡς + απαρέμφατο που δηλώνει επιδιωκόμενο σκοπό

4 Υποθετικές προτάσεις

Υποθετικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν υπόθεση Εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ ἐάν ἂν ἤν (= αν)

bull Εἰ εἰσὶ βωμοί εἰσὶ καὶ θεοί (= Αν υπάρχουν βωμοί υπάρχουν και θεοί)

bull Ἥξω παρὰ σὲ αὔριον ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ (= Θα έρθω αύριο σε σένα αν το θέλει ο θεός)

bull Ἄν γὰρ ὀρθῶς μάθητε τὰ πραχθέντα ῥᾳδίως γνώσεσθrsquo ἅ μου κατεψεύσαντο οἱ κατήγοροι (= Αν πληροφορηθείτε σωστά όσα συνέβησαν εύκολα θα αντιληφθείτε όσα ψευδώς μου καταλογίσουν οι κατήγοροι)

bull Ἤν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος οὐδείς βούλεται θνήσκειν (= Αν πλησιάσει ο θάνατος κανείς δε θέλει να πεθάνει)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και επιθυμίας Δέχονται άρνηση μὴ και σπανίως οὐ Εκφέρονται με οριστική

bull Εἰ τοῦτ ἐποίουν ἐνίκων ἂν (= Αν το έκαναν θα νικούσαν)

υποτακτική bull Ἐάν τι ἔχω ἀγαθόν διδάσκω

(= Αν έχω κάτι καλό το διδάσκω) ευκτική

bull Εἴ τινα λάβοιεν ἀπέκτεινον (= Αν έπιαναν κάποιον τον σκότωναν)

Χρησιμεύουν ως α) επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει υπόθεση


22

Ισοδυναμούν με υποθετική μετοχή οποιαδήποτε έκφραση με υποθετική σημασία

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Σε κάθε υποθετική πρόταση αντιστοιχεί και μια κύρια Και οι δυο μαζί αποτελούν ένα λογικό σύνολο που ονομάζεται υποθετικός λόγος Στο υποθετικό λόγο η υποθετική πρόταση ονομάζεται υπόθεση ή ηγούμενο (= προηγούμενο) και η κύρια ονομάζεται απόδοση ή επόμενο ή συμπέρασμα Μεταξύ της υποθετικής πρότασης και της κύριας υπάρχει η λογική σχέση του αιτίου προς το αποτέλεσμαmiddot η υποθετική πρόταση εκφράζει το αίτιο και η κύρια το αποτέλεσμα Οι υποθετικοί λόγοι διακρίνονται σε έξι είδη ανάλογα α) με τον τρόπο που εισάγεται και εκφέρεται η υπόθεση β) με την έγκλιση της απόδοσης και γ) με τη σημασία τους

Είδος Σημασία Υπόθεση Απόδοση

1ο Πραγματικό εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου

οποιαδήποτε έκγλιση

2ο Αντίθετο του πραγματικού εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου

δυνητική οριστική

3ο Προσδοκώμενο ἐὰν ἂν ἤν + υποτακτική οριστική μέλλοντα

4ο Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον

ἐὰν ἂν ἤν + υποτακτική οριστική ενεστώτα

5ο Απλή σκέψη του λέγοντος εἰ + ευκτική δυνητική ευκτική

6ο Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν εἰ + ευκτική (επαναληπτική) οριστική πρτ ή δυνητική οριστική αορ

1ο είδος Το πραγματικό

Υπόθεση Απόδοση

εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου οποιαδήποτε έκγλιση

bull Εἰ εἰσὶ βωμοί εἰσὶ καὶ θεοί

gt οριστική ενεστώτα οριστική (= Αν υπάρχουν βωμοί υπάρχουν και θεοί)

bull Εἰ σὺ βούλει ἐπανέλθωμεν gt οριστική ενεστώτα υποτακτική (= Αν θέλεις ας επανέλθουμε)

bull Εἰ δέ τις ἄλλο ὁρᾶ βέλτιον λεξάτω gt οριστική ενεστώτα προστακτική (= Αν κάποιος βλέπει κάτι καλύτερο ας το πει)


23

bull Εἰ ἐκεῖνα πέπραχεν ὀρθῶς καλῶς ἂν ἔσχεν

gt οριστική παρακείμενου δυνητική οριστική (= Αν εκείνα τα έχει κάνει σωστά θα ήταν καλά)

bull Εἰ μὲν οὖν ταῦτα λέγων διαφθείρω τοὺς νέους ταῦτα ἂν εἴη βλαβερά gt οριστική ενεστώτα δυνητική ευκτική (= Αν λέγοντας αυτά διαφθείρω τους νέους αυτά θα ήταν βλαβερά)

Περιορισμός Δεν μπορεί να υπάρχει στην υπόθεση οριστική ιστορικού χρόνου και στην απόδοση δυνητική οριστική γιατί τότε έχουμε 2ο είδος Μετάφραση Το εἰ μεταφράζεται με το αν στην υπόθεση η οριστική μεταφράζεται με οριστική διατηρώντας τον αντίστοιχο χρόνο στην απόδοση η οριστική η υποτακτική και η προστακτική μεταφράζονται με τις αντίστοιχες εγκλίσεις της νε Η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική μεταφράζονται με δυνητική οριστική της νε (= θα + παρατατικός) Δηλώνει όπως συνηθίζουμε να λέμε το πραγματικό Η έννοια του πραγματικού δε σχετίζεται τόσο με την πραγματικότητα όσο με τη σχέση μεταξύ υπόθεσης και απόδοσης (Δες και στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα ή στο συντακτικό του Κ Σ Κατεβαίνη)

bull εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν οὐκ εἰσὶν θεοί ( = αν οι θεοί κάνουν κάτι ανήθικο δεν είναι θεοί

Δεν υπάρχει ζήτημα πραγματικού αν οι θεοί κάνουν κάτι ανήθικο ή δεν είναι θεοίmiddot είναι προφανές ότι δε συμβαίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο γιατί οι θεοί δεν κάνουν κάτι αισχρό και είναι θεοί Πραγματικό είναι μόνο ότι αν ισχύει η υπόθεση θα ισχύει και η απόδοση

2ο είδος Το αντίθετο του πραγματικού



εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου ή α) παρατατικός απρόσωπου ρ ή απρόσωπης έκφρασης + απαρέμφατο β) ένα από τα ρ ἐβουλόμην ἔμελλον ἐκινδύνευσα + απαρέμφατο στις περιπτώσεις αυτές χωρίς το δυνητικό ἂν

bull Εἰ μὴ ἐγὼ ἐκέλευον οὐκ ἂν ἐποίει Ἀγασίας

gt οριστική παρατατικού δυνητική οριστική (= Αν δε διέταζα εγώ ο Αγασίας δε θα το έκανε δε θα το είχε κάνει)

bull Εἰ μὴ ἐγὼ ἐκέλευσα οὐκ ἂν ἐποίησεν Ἀγασίας gt οριστική αόριστου δυνητική οριστική (= Αν δε διέταζα εγώ ο Αγασίας δε θα το έκανε δε θα το είχε κάνει)

bull Εἰ μὴ ἐγὼ ἐκεκελεύκειν οὐκ ἂν ἐπεποιήκει Ἀγασίας gt οριστική υπερσυντέλικου δυνητική οριστική


24

(= Αν δεν είχα διατάξει εγώ ο Αγασίας δε θα το είχε κάνει)

bull καίτοι εἰ ἦσαν ἄνδρες ὥσπερ φασίν ἀγαθοί ὅσῳ ἀληπτότεροι ἦσαν τοῖς πέλας τόσῳ δὲ φανερωτέραν ἐξῆν αὐτοῖς τὴν ἀρετὴν διδοῦσι καὶ δεχομένοις τὰ δίκαια δεικνύναι gt οριστική παρατατικού παρατατικός απρόσωπου ρήματος + απαρέμφατο (= Αν και αν ήταν όπως λένε άντρες γενναίοι και ενάρετοι όσο πιο αδύνατο ήταν στους άλλους να τους κυριέψουν τόσο πιο φανερά θα μπορούσαν δίνοντας και παίρνοντας τη δίκαιη κρίση να δείχνουν την αρετή τους μτφρ Ε Λαμπρίδη)

bull Ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν gt οριστική αόριστου β ἐκινδύνευσα + απαρέμφατο (= Θα χαλιόταν όλη η πολιτεία αν σηκωνόταν άνεμος ευνοϊκός για να ξαπλωθεί η πυρκαγιά μτφρ Ε Λαμπρίδη)

Παρατήρηση σπάνια χρησιμοποιείται στην απόδοση η απλή οριστική αρκτικού χρόνου είτε σε ρητορικούς λόγους είτε εξαιτίας της έλλειψης της πραγματικής απόδοσης

bull Εἰ δ ἦσθα μετρία τἄλλα γ ἡδίστη θεῶν πέφυκας ἀνθρώποισιν gt οριστική παρατατικού οριστική παρακείμενου (= Αν ήξερες μόνο το μέτρο να κρατήσεις θα ήσουν η πιο καλή από τους θεούς για τους ανθρώπους)

Μετάφραση Το εἰ μεταφράζεται με το αν στην υπόθεση η οριστική παρατατικού και αόριστου μεταφράζεται με παρατατικό η οριστική υπερσυντέλικου με υπερσυντέλικο στην απόδοση ο δυνητικός παρατατικός και αόριστος μεταφράζονται με θα + παρατατικό ή υπερσυντέλικο ο δυνητικός υπερσυντέλικος μεταφράζεται με το θα + υπερσυντέλικο Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού το μη πραγματικό κάτι δηλαδή που δεν μπορεί ή δεν θα μπορούσε να γίνει καθώς βρίσκεται σε αντίθεση προς ότι πραγματικά συμβαίνει ή συνέβη Η απόδοση δηλώνει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα εάν θα γινόταν ή είχε γίνει πραγματικότητα η υπόθεση1

3ο είδος Το προσδοκώμενο


οριστική μέλλοντα

ἐάν ἂν ἤν + υποτακτική

ή μελλοντική έγκλιση ή έκφραση (υποτακτική δυνητική ή ευχετική ευκτική προστακτική οριστική ενεστώτα ή αόριστου ή παρακείμενου με μελλοντική σημασία συντελεσμένος μέλλοντας απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο ρηματικό επίθετο σε -τος ή -τέος + ἐστί)

bull ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ ἥξω παρὰ σὲ αὔριον


25

gt υποτακτική οριστική μέλλοντα (= αν το θέλει ο θεός αύριο θα έρθω σε σένα)

bull ἐὰν οὖν ὦ Σώκρατες πολλὰ πολλῶν πέρι θεῶν καὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως μὴ δυνατοὶ γιγνώμεθα πάντῃ πάντως αὐτοὺς ἑαυτοῖς ὁμολογουμένους λόγους καὶ ἀπηκριβωμένους ἀποδοῦναι μὴ θαυμάσῃς gt υποτακτική υποτακτική (= αν λοιπόν Σωκράτη δεν καταφέρουμε να διατυπώσουμε απολύτως συνεπείς από κάθε πλευρά και ακριβείς συλλογισμούς για πολλά και ποικίλα ζητήματα ―για τους θεούς και τη γέννηση του σύμπαντος― μην εκπλαγείς)

bull ἐὰν ἡμεῖς ἐπιχειρῶμεν τὰ αὐτὰ λόγῳ ψιλῷ κοσμεῖν τάχ ἂν δεύτεροι φαινοίμεθα gt υποτακτική δυνητική ευκτική (= αν εγώ επιχειρήσω να εγκωμιάσω τα ίδια έργα με τον γυμνό πεζό λόγο θα μπορούσα να φανώ κατώτερος)

bull Ἀλλ ἤν σε τοῦ λοιποῦ ποτ ἀφέλωμαι χρόνου͵ πρόρριζος αὐτός͵ ἡ γυνή͵ τὰ παιδία͵ κάκιστ ἀπολοίμην gt υποτακτική ευχετική ευκτική (= Αλλά αν σου τα αφαιρέσω κάποτε στο μέλλον να αφανιστώ με τον χειρότερο τρόπο ο ίδιος αλλά κι η γυναίκα και τα παιδιά μου)

bull Ἐὰν πάντα ἀκούσητε κρίνατε gt υποτακτική προστακτική (= Αν τα ακούσετε όλα κρίνετε)

bull ἢν δ ἡμεῖς νικήσωμεν ἡμᾶς δεῖ τοὺς ἡμετέρους φίλους τούτων ἐγκρατεῖς ποιῆσαι gt υποτακτική απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο (= αν όμως νικήσουμε εμείς πρέπει να καταστήσουμε τους δικούς μας φίλους κυρίους τους)

bull ἢν θανῇς σύ παῖς ὅδ ἐκφεύγει μόρον gt υποτακτική οριστική ενεστώτα με μελλοντική σημασία αν πεθάνεις εσύ το παιδί αυτό θα γλυτώσει τον θάνατο

bull Ἐὰν δ ὑμᾶς ἐξαπατήσωσι τῶν παρόντων κακῶν ἔσονται ἀπηλλαγμένοι gt υποτακτική συντελεσμένος μέλλοντας (= Αν σας εξαπατήσουν θα είναι απαλλαγμένοι από τα παρόντα κακά)

bull ἐὰν δέ τις κατά τι κακὸς γίγνηται κολαστέος ἐστί gt υποτακτική ρηματικό επίθετος σε -τέος (= αν κάποιος γίνει κακός πρέπει να τιμωρηθεί)

Μετάφραση Τα ἐάν ἂν ἤν μεταφράζονται με το αν στην υπόθεση η υποτακτική μεταφράζεται με υποτακτική στην απόδοση οι εγκλίσεις των διαφόρων περιπτώσεων μεταφράζονται με τις αντίστοιχες εγκλίσεις της νε


26

τα ρηματικά επίθετα σε -τέος μεταφράζονται με το πρέπει + να + ρήμα τα ρηματικά επίθετα σε -τός μεταφράζονται μπορεί + να + ρήμα Δηλώνει το προσδοκώμενο

4ο είδος Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον


οριστική ενεστώτα ἐάν ἂν ἤν + υποτακτική ή

γνωμικός αόριστος παρακείμενος

bull Ἤν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος οὐδείς βούλεται θνήσκειν gt υποτακτική οριστική ενεστώτα (= Αν πλησιάσει ο θάνατος κανείς δε θέλει να πεθάνει)

bull ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ͵ ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν gt υποτακτική γνωμικός αόριστος (= αν κάποιος υποπέσει σε κάποιο από αυτά τα αδικήματα τιμωρείται)

bull ἐὰν ἁμάρτῃ τις ζημίας κατὰ τὴν ἀξίαν εἴληφεν gt υποτακτική παρακείμενος (= αν κάποιος σφάλει έχει την τιμωρία που του αξίζει)

Μετάφραση Τα ἐάν ἂν ἤν μεταφράζονται με το αν ή όσες φορές + υποτακτική στην υπόθεση η υποτακτική μεταφράζεται με υποτακτική στην απόδοση η οριστική ενεστώτα μεταφράζεται με οριστική ενεστώτα ο γνωμικός αόριστος μεταφράζεται με ενεστώταmiddot συχνά με την προσθήκη του συνήθως ο παρακείμενος μεταφράζεται με παρακείμενο Δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον

5ο είδος Απλή σκέψη του λέγοντος


δυνητική ευκτική εἰ + ευκτική ή

οριστική αρκτικού χρόνου ευχετική ευκτική προστακτική

bull Εἰ οἱ πολῖται ὁμονοῖεν εὐδαίμων ἂν γίγνοιτο ἡ πόλις gt ευκτική δυνητική ευκτική


27

(= Αν οι πολίτες ομονοούσαν η πόλ θα γινόταν ευτυχισμένη)

bull εἰ ῥᾳθυμίᾳ μᾶλλον ἐθέλομεν κινδυνεύειν περιγίγνεται ἡμῖν gt ευκτική οριστική ενεστώτα αν θέλαμε να αντιμετωπίζουμε κινδύνους με άνεση έχομεν το πλεονέκτημα

bull Εἰ δ ἀντίσχοιεν μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικά gt ευκτική οριστική μέλλοντα (= αν πάλι αντέξουν θα ασκηθούμε και εμείς περισσότερο χρόνο στις θαλάσσιες πολεμικές επιχειρήσεις)

bull Εἴ τις τάδε παραβαίνοι ἐναγὴς ἔστω τοῦ Ἀπόλλωνος gt ευκτική προστακτική (= Αν κάποιος αυτά παραβαίνει ας έχει την κατάρα του Απόλλωνα)

Μετάφραση Το εἰ μεταφράζεται με το αν στην υπόθεση η ευκτική μεταφράζεται με παρατατικό στην απόδοση θα + παρατατικό μπορεί να Δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος

6ο είδος Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν


οριστική παρατατικού δυνητική οριστική αόριστου

εἰ + ευκτική επαναληπτική ή δυνητική οριστική παρατατικού απλή οριστική αόριστου οριστική υπερσυντέλικου

bull Εἴ τινα λάβοιεν τῶν ἐχθρῶν ἀπέκτεινον gt ευκτική οριστική παρατατικού (= Κάθε φορά που έπιαναν κάποιον από τους εχθρούς τον σκότωναν)

bull Εἰ Ἀγησίλαος ἴδοι τοὺς νέους γυμναζομένους ἐπῄνεσεν ἂν gt ευκτική δυνητική οριστική αόριστου (= Αν ο Αγησίλαος έβλεπε τους νέους να γυμνάζονται τους επαινούσε)

bull Εἴ δέ τις αὐτῷ περί του ἀντιλέγοι μηδὲν ἔχων σαφὲς λέγειν ἐπὶ τὴν ὑπόθεσιν ἐπανῆγεν ἂν πάντα τὸν λόγον gt ευκτική δυνητική οριστική παρατατικού (= Αν κάποιος του αντέλεγε χωρίς να λέει τίποτα σαφές θα επανέφερνε πάντα το λόγο στην υπόθεση)


28

bull Εἴ τίς γέ τι αὐτῷ προστάξαντι καλῶς ὑπηρετήσειεν οὐδενὶ ἀχάριστον εἴασε τὴν προθυμίαν

gt ευκτική δυνητική οριστική αόριστου

bull Εἴ δέ τις ἀντείποι εὐθὺς ἐτεθνήκει (= Αν κάποιος αντιμιλούσε αμέσως είχε πεθάνει) gt ευκτική οριστική υπερσυντέλικου

Μετάφραση Το εἰ μεταφράζεται με το αν κάθε φορά που στην υπόθεση η επαναληπτική ευκτική μεταφράζεται με παρατατικό στην απόδοση παρατατικό Δηλώνει αόριστη επανάληψη στο παρελθόν

α) Απλός σύνθετος και ελλειπτικός υποθετικός λόγος

Απλός υποθετικός λόγος αυτός που αποτελείται από μία υπόθεση και μία απόδοση (Υπ gt Απ)

bull Εἰ οἱ πολῖται ὁμονοῖεν εὐδαίμων ἂν γίγνοιτο ἡ πόλις Σύνθετος υποθετικός λόγος λέγεται αυτός που αποτελείται από α) περισσότερες από μία υποθέσεις και μία απόδοση (Υπ + Υπ gt Απ)

bull Εἰ Φίλιππος λάβοι τοιοῦτον καιρὸν και (εἰ) πόλεμος γένοιτο πρὸς τῇ χώρᾳ πῶς ἂν οἴεσθε ἐτοίμως ἐφ ἡμᾶς ἐλθεῖν

β) μία υπόθεση και περισσότερες από μία αποδόσεις (Υπ gt Απ + Απ) bull Εἰ παρειχόμεθα τὴν αὐτὴν προθυμίαν εἴχετε ἂν Ἀμφίπολιν καὶ ἀπηλλαγμένοι ἂν ἦτε τῶν μετὰ ταῦτα

πραγμάτων γ) περισσότερες από μία υποθέσεις και περισσότερες από μία αποδόσεις (Υπ + Υπ gt Απ + Απ)

bull ἂν τοίνυν ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι καὶ ὑμεῖς ἐπὶ τῆς τοιαύτης ἐθελήσητε γενέσθαι γνώμης νῦν ἐπειδήπερ οὐ πρότερον καὶ (ἂν) ἕκαστος ὑμῶν οὗ δεῖ καὶ δύναιτ ἂν παρασχεῖν αὑτὸν χρήσιμον τῇ πόλει πᾶσαν ἀφεὶς τὴν εἰρωνείαν ἕτοιμος πράττειν ὑπάρξῃ ὁ μὲν χρήματ ἔχων εἰσφέρειν ὁ δ ἐν ἡλικίᾳ στρατεύεσθαι συνελόντι δ ἁπλῶς ἂν ὑμῶν αὐτῶν ἐθελήσητε γενέσθαι καὶ (ἂν) παύσησθ αὐτὸς μὲν οὐδὲν ἕκαστος ποιήσειν ἐλπίζων τὸν δὲ πλησίον πάνθ ὑπὲρ αὐτοῦ πράξειν καὶ τὰ ὑμέτερ αὐτῶν κομιεῖσθ ἂν θεὸς θέλῃ καὶ τὰ κατερρᾳθυμημένα πάλιν ἀναλήψεσθε κἀκεῖνον τιμωρήσεσθε

Ελλειπτικός υποθετικός λόγος λέγεται όταν α) λείπει το ρήμα της υπόθεσης β) λείπει το ρήμα της απόδοσης γ) λείπει ολόκληρη η υπόθεση δ) λείπει ολόκληρη η απόδοση επειδή μπορεί να εννοηθούν εύκολα από τα συμφραζόμενα

bull ἐὰν μὲν σφόδρ ὀργίζησθε ἧττον ἀσελγανοῦσιν ἂν δὲ μή (ὀργίζησθε) πολλοὺς τοὺς ἀσελγεῖς εὑρήσετε

β) Εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Εξαρτημένος υποθετικός λόγος είναι ο υποθετικός λόγος που έχει μετατραπεί σε πλάγιο λόγο


29

bull Εἰ ταῦτα πράττετε ἁμαρτάνετε gt ευθύς υποθετικός λόγος Ἀγησίλαος λέγει ὅτι ἁμαρτάνουσιν εἰ ταῦτα πράττουσιν gt εξαρτημένος υποθετικός λόγος

bull Εἰ ταῦτα πράττετε ἁμαρτάνετε gt ευθύς υποθετικός λόγος Ἀγησίλαος λέγει εἰ ταῦτα πράττουσιν ἁμαρτάνειν αὐτούς gt εξαρτημένος υποθετικός λόγος

bull Εἰ ταῦτα πράττετε ἁμαρτάνετε gt ευθύς υποθετικός λόγος Ἀγησίλαος γιγνώσκει εἰ ταῦτα πράττουσιν ἁμαρτάνοντας αὐτούς gt εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Από τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτει ότι στον εξαρτημένο υποθετικό λόγο η απόδοση μετατρέπεται σε α) ειδική πρόταση β) απαρέμφατο γ) κατηγορηματική μετοχή Όσον αφορά την υπόθεση θα έχουμε τις εξής δύο περιπτώσεις α) αν η απόδοση εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου η υπόθεση παραμένει χωρίς αλλαγές και αναγνωρίζεται το είδος του υποθετικού λόγου σαν να ήταν ανεξάρτητος (βλέπε τα παραπάνω παραδείγματα) β) αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο τότε η υπόθεση μπορεί α) να διατηρείται ως έχει β) να μετατρέπεται σε εἰ + ευκτική του πλάγιου λόγου

bull προεῖπον δὲ αὐτοῖς μὴ ναυμαχεῖν Κορινθίοις ἢν μὴ ἐπὶ Κέρκυραν πλέωσι το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της η απόδοση με απαρέμφατο

bull ὁ δὲ Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τοὺς ὅρκους ἐὰν μὴ ὀμνύωσιν το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της η απόδοση με απαρέμφατο

bull Ἀκούσας ταῦτα ὁ Κλέανδρος εἶπεν ὅτι Δέξιππον μὲν οὐκ ἐπαινοίη͵ εἰ ταῦτα πεποιηκὼς εἴη το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο η υπόθεση σε ευκτική του πλάγιου λόγου και η απόδοση με ειδική πρόταση και ευκτική του πλάγιου λόγου

Οι μεταβολές των εξαρτημένων υποθετικών λόγων είναι ανάλογες με τις μεταβολές που συναντάμε γενικά στην μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο λόγο και καθορίζονται από το ρήμα εξάρτησης

γ) Λανθάνων-κρυμμένος υποθετικός λόγος

Μερικές φορές ένας υποθετικός λόγος (κυρίως η υπόθεση) κρύβεται-λανθάνει μέσα σε άλλες λέξεις της πρότασης δηλαδή α) σε μια υποθετική αναφορικοϋποθετική ή χρονικοϋποθετική μετοχή

bull καί τις εἰς τοῦτο βλέπων καὶ πᾶν τὸ θεῖον γνούς θεόν τε καὶ φρόνησιν οὕτω καὶ ἑαυτὸν ἂν γνοίη microάλιστα gt μετοχή δυνητική ευκτική εἰ τίς εἰς τοῦτο βλέποι καί (εἰ) πᾶν τό θεῖον γνοίη θεόν τε και φρόνησιν (εἰ + Ευκτική) οὕτω καί ἑαυτόν ἂν γνοίη microάλιστα gt εἰ + ευκτική δυνητική ευκτική

β) σε μια χρονικοϋποθετική αναφορικοϋποθετική ή εναντιωματική πρόταση bull Ἀλλ ἐπειδὰν τῶν πραγμάτων ἐγκρατὴς ὁ ζητῶν ἄρχειν καταστῇ καὶ τῶν ταῦτ ἀποδομένων

δεσπότης ἐστί gt χρονικοϋποθετική πρόταση οριστική


30

Ἀλλ ἐὰν τῶν πραγμάτων ἐγκρατὴς ὁ ζητῶν ἄρχειν καταστῇ καὶ τῶν ταῦτ ἀποδομένων δεσπότης ἐστί gt ἐὰν + υποτακτική οριστική

γ) σε ένα επίρρημα bull οὕτω γὰρ πρός τε τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις εὐψυχότατοι ἂν εἶεν

gt επίρρημα δυνητική ευκτική εἰ οὕτως ἔχοιεν πρός τε τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις εὐψυχότατοι ἂν εἶεν gt εἰ + ευκτική δυνητική ευκτική

δ) έναν εμπρόθετο προσδιορισμό (συνήθως ἄνευ ἀπό ἐκ μετά) + γενική bull Ἄνευ ἀρχόντων οὐδὲν ἂν οὔτε καλὸν οὔτε ἀγαθὸν γένοιτο

gt εμπρόθετος προσδιορισμός δυνητική ευκτική Εἴ μη εἴη ἄρχοντες οὐδὲν ἂν οὔτε καλὸν οὔτε ἀγαθὸν γένοιτο gt εἰ + ευκτική δυνητική ευκτική

ε) σε μία ευθεία ερώτηση ή στην ερώτηση ή στην απόδοση bull Ἀδικεῖ τις ἑκών ὀργὴ καὶ τιμωρία κατὰ τούτου (ἔστω)

gt Εἰ ἀδικεῖ τις ἑκών ὀργὴ καὶ τιμωρία κατὰ τούτου (ἔστω)

bull Ἄν ἀμελήσωμεν τὶς ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεμον δεῦρο ἥξοντα Ἄν ἀμελήσωμεν ο πόλεμος δεῦρο ἥξει

5 Εναντιωματικές προτάσεις

Εναντιωματικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν εναντίωση προς το νόημα της κύριας πρότασης και δηλώνουν εναντίωση σε κάτι που είναι ή θεωρείται από το υποκείμενο ως πραγματικό Εισάγονται κυρίως με τους εναντιωματικούς συνδέσμους εἰ καί ἐὰν καί ἂν καί ἤν καί

bull Εἰ καὶ χρήματα εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Μολονότι έχουμε χρήματα δεν ευτυχούμε)

bull Ἐὰν καὶ μὴ βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μὴ πράττειν τὰ δίκαια (= Αν και δε θέλουν όλοι ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

bull Ἄν καὶ κατορθώσωσι περί τινας τῶν πράξεων μικρὸν διαλιπόντες πάλιν εἰς τὰς αὐτὰς ἀπορίας κατέστησαν (= Αλλά αν και μπορούν να πετύχουν σε ορισμένες ενέργειες ύστερα από λίγο καταλήγουν πάλι στα ίδια αδιέξοδα)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης Δέχονται άρνηση μὴ Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν εναντίωση Εκφέρονται με οριστική ή ευκτική όταν ο σύνδεσμος εισαγωγής περιέχει το εἰ


31


υποτακτική όταν ο σύνδεσμος εισαγωγής περιέχει το ἐάν ἂν ἤν bull Ἐὰν καὶ μὴ βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μὴ πράττειν τὰ δίκαια

(= Αν και δε θέλουν όλοι ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια) Ισοδυναμούν με εναντιωματική μετοχή ή εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει εναντίωση Παρατηρήσεις α) Όταν μετά τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ ἐάν ἂν ἤν ακολουθεί ο καὶ ως προσθετικός τότε τα συμπλέγματα που προκύπτουν δεν είναι εναντιωματικοί σύνδεσμοι άρα και οι προτάσεις δε θα είναι εναντιωματικές αλλά υποθετικές

bull Τόδε δὲ διανοηθῶμεν εἰ καὶ σοὶ συνδοκεῖ (Αυτό ας σκεφτούμεν αν και συ συμφωνείς) εἰ καὶ σοὶ συνδοκεῖ gt υποθετική

β) Ο σύνδεσμος εἰ καί όταν έχει τη σημασία του ακόμη κι αν εισάγει δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις

bull Ἄνθρωποι κακοί εἰ καὶ ὠφελεῖν δοκοῦσιν μᾶλλον βλάπτουσιν (= Οι κακοί άνθρωποι ακόμη κι αν νομίζουν ότι ωφελούν μάλλον βλάπτουν)

6 Παραχωρητικές προτάσεις

Παραχωρητικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν παραχώρηση προς το νόημα της κύριας πρότασης και δηλώνουν εναντίωση σε κάτι που είναι ή θεωρείται από το υποκείμενο ως μή πραγματικό ή αδύνατο ή απίθανο Εισάγονται με τους παραχωρητικούς συνδέσμους α) καί εἰ κεἰ καί ἐὰν κἄν καί ἂν καί ἤν ύστερα από καταφατική πρόταση

bull Καὶ εἰ θαλάττης εἴργοιντο δύναιντ ἂν καλῶς διαζῆν (= Κι αν ακόμη αποκλείονταν από τη θάλασσα θα μπορούσαν να ζουν καλά)

bull Καὶ ἂν οἱ πολέμιοι τὸ ναυτικὸν ἡμῶν νικήσωσι κρατήσομεν αὐτῶν (= Κι αν ακόμη οι εχθροί νικήσουν το ναυτικό μας θα τους εξουσιάσουμε)

bull Ἀνὴρ πονηρὸς δυστυχεῖ κἄν εὐτυχῇ (= Ο πονηρός άνθρωπος δυστυχεί ακόμη κι αν ευτυχεί)

β) οὐδεἰ μηδεἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἂν οὐδ ἤν μηδ ἐάν μηδ ἂν μηδ ἤν ύστερα από αρνητική πρόταση bull Μὴ θορυβήσετε μηδ ἐὰν δόξω τι ὑμῖν μέγα λέγειν

(= Μη θορυβήσετε ακόμη κι αν σας φανεί ότι λέω κάτι υπερβολικό)

bull Μηδ ἂν εὐορκεῖν μέλλῃς μηδένα θεῶν ὀμόσῃς (= Ούτε κι αν πρόκειται να τηρήσεις τον όρκο σου σε κανένα θεό μην ορκιστείς)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης Δέχονται άρνηση μὴ Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν παραχώρηση Εκφέρονται με


32

οριστική ή ευκτική όταν ο σύνδεσμος εισαγωγής περιέχει το εἰ


υποτακτική όταν ο σύνδεσμος εισαγωγής περιέχει το ἐάν ἂν ἤν bull Μηδ ἂν εὐορκεῖν μέλλῃς μηδένα θεῶν ὀμόσῃς

(= Ούτε κι αν πρόκειται να τηρήσεις τον όρκο σου σε κανένα θεό μην ορκιστείς) Ισοδυναμούν με παραχωρητική μετοχή

7 Αποτελεσματικές ή Συμπερασματικές προτάσεις

Αποτελεσματικές ή Συμπερασματικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που δηλώνουν το το αποτέλεσμα ή το συμπέρασμα που προκύπτει από την ενέργεια του ρήματος της πρότασης από την οποία εξαρτώνται Εισάγονται α) με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

bull Πλοῖα δ ὑμῖν πάρεστιν ὥστε ἐξαίφνης ἂν ἐπιπέσοιτε (= Έχετε πλοία ώστε θα μπορούσατε αιφνίδια να επιτεθείτε)

bull Νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ ὑμῶν ὡς οὐδὲ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ (= Τώρα βρίσκομαι σε τέτοια κατάσταση εξαιτίας σας ώστε ούτε δείπνο δεν έχω στη χώρα μου)

α) με τις εκφράσεις ἐφ ᾧ ἐφ ᾧτε + απαρέμφατο bull Συνεχώρησαν αὐτοῖς καὶ Φλειασίοις καὶ τοῖς ἐλθοῦσι μετ αὐτῶν εἰς Θήβας τὴν εἰρήνην ἐφ ᾧτε ἔχειν

τὴν ἑαυτῶν ἑκάστους (= Συμφώνησαν με αυτούς και τους Φλειάσιους και όσους άλλους είχαν έρθει μαζί τους στη Θήβα να συνάψουν ειρήνη με τον όρο ο καθένας να είναι κύριος της πατρίδας του)

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης ή και επιθυμίας Δέχονται άρνηση οὐ ενώ όταν εκφέρονται με απαρέμφατο δέχονται άρνηση μή Χρησιμοποιούνται ως α) επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος

bull Οὕτως ἀναίσθητος εἶ Αἰσχύνη ὥστ οὐ δύνασαι λογίσασθαι β) επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν όρο προϋπόθεση ή συμφωνία

bull Οἱ τριάκονται ᾑρέθησαν ἐφ ᾧτε συγγράψαι νόμους γ) επεξηγήσεις σε εμπρόθετους προσδιορισμούς που δηλώνουν όρο προϋπόθεση ή συμφωνία

bull Ἀφίεμέν σε ἐπὶ τούτῳ ἐφ ᾧτε μηκέτι φιλοσοφεῖν Εκφέρονται με οριστική όταν δηλώνουν αποτέλεσμα πραγματικό


δυνητική οριστική όταν δηλώνουν αποτέλεσμα το οποίο θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί στο παρελθόν ή μη πραγματικό

bull Πάντες πολεμικὰ ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τὴν πόλιν ὄντως ἂν ἡγήσω πολέμου εργαστήριον εἶναι (= Όλοι κατασκεύαζαν πολεμικά όπλα ώστε πραγματικά θα νόμιζες ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου )


33

δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν αποτέλεσμα που μπορεί να πραγματοποιηθεί υπό προϋποθέσεις στο παρόν ή στο μέλλον


ευκτική του πλαγίου λόγου όταν προηγείται ιστορικός χρόνος ή άλλη ευκτικήmiddot δηλώνεται υποκειμενική γνώμη

bull Οἱ νεκροὶ ὑπὸ τῷ τείχει ἔκειντο ὥστε οὐ ῥάδιον εἴη ἀνελέσθαι (= Οι νεκροί κείτονταν κάτω από το τείχος ώστε δεν ήταν εύκολο να τους ανασύρουν)

τελικό απαρέμφατο α) όταν το αποτέλεσμα εμφανίζεται σαν ενδεχόμενο και δυνατό ή και πραγματικό σύμφωνα με τη γνώμη του υποκειμένου

bull Ξενοφῶν καὶ Χειρίσοφος διεπράξαντο ὥστε λαβεῖν τοὺς νεκρούς (= Ο Ξενοφώντας και ο Χειρίσοφος κατόρθωσαν ώστε να πάρουν τους νεκρούς) β) όταν το αποτέλεσμα είναι επιδιωκόμενο άρα δηλώνει σκοπό και εξαρτάται από ρήματα βούλησης ή σκόπιμης ενέργειας

bull Κραυγὴν πολλὴν ἐποίουν ὥστε καὶ τοὺς πολεμίους ἀκούειν (= Φώναζαν δυνατά ώστε να τους ακούν και οι εχθροί) γ) όταν δηλώνεται προϋπόθεση όρος ή συμφωνία και εισάγονται κυρίως με τις εκφράσεις ἐφ ᾧ ἐφ ᾧτε (= με την προϋπόθεση να με τον όρο να με τη συμφωνία να)

bull Συνεχώρησαν αὐτοῖς καὶ Φλειασίοις καὶ τοῖς ἐλθοῦσι μετ αὐτῶν εἰς Θήβας τὴν εἰρήνην ἐφ ᾧτε ἔχειν τὴν ἑαυτῶν ἑκάστους (= Συμφώνησαν με αυτούς και τους Φλειάσιους και όσους άλλους είχαν έρθει μαζί τους στη Θήβα να συνάψουν ειρήνη με τον όρο ο καθένας να είναι κύριος της πατρίδας του)

Ισοδυναμούν με απαρέμφατο του αποτελέσματος προληπτικό κατηγορούμενο ή κατηγορούμενο του αποτελέσματος


34

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α Β Γ Γυμνασίου Πολυξένη Μπίλλα ΟΕΔΒ Αθήνα Έκδοση 2007 Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Α Β Μουμτζάκης ΟΕΔΒ Αθήνα Έκδοση 2006 Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες) ΝΣπ Ασωνίτη ΒΔ Αναγνωστόπουλου Αθήνα χχ Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Λιναρδής Ιωάννης εκδ Χατζηθωμά Θεσσαλονίκη 2009 Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Καραδήμος Ιωάννης εκδ Φίλιππος Θεσσαλονίκη 1992 Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης Κωνσταντίνος Σ Κατεβαίνης εκδ Παπαδήμα Αθήνα 1978 Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα


2

Δευτερεύουσα πρόταση λέγεται η πρόταση που δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο αλλά εξαρτάται από μια κύρια ή από μια άλλη δευτερεύουσα της οποίας συμπληρώνει το νόημαmiddot χρησιμοποιείται είτε ως όρος της πρότασης από την οποία εξαρτάται (υποκείμενο αντικείμενο κατηγορούμενο προσδιορισμός) είτε ως επιρρηματικός προσδιορισμός πχ

bull Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος τέθνηκεν (= Αυτοί έλεγαν ότι ο Κύρος έχει πεθάνει) Η πρόταση ὅτι Κῦρος τέθνηκεν είναι δευτερεύουσα γιατί δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο εξαρτάται από την κύρια πρόταση οὗτοι ἔλεγον συμπληρώνει το νόημά της και χρησιμοποιείται ως αντικείμενο του ρ της κπ ἔλεγον

bull Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν (= Όταν έγινε η ναυμαχία έτυχε να βρίσκεται στην Άβυδο) Η πρόταση Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο είναι δευτερεύουσα γιατί δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν συμπληρώνει το νόημά της και χρησιμοποιείται ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου Οι δευτερεύουσες προτάσεις συνδέονται με την πρόταση από την οποία εξαρτώνται με υποτακτική σύνδεση Οι δευτερεύουσες προτάσεις εισάγονται (αρχίζουν) συνήθως με κάποιον από τους συνδέσμους αλλά και με επιρρήματα ή αντωνυμίες Οι δευτερεύουσες προτάσεις είναι συνολικά έντεκα (11) ειδών 1) ειδικές 2) ενδοιαστικές 3) πλάγιες ερωτηματικές 4) αναφορικές 5) χρονικές 6) αιτιολογικές 7) τελικές 8) υποθετικές 9) εναντιωματικές 10) παραχωρητικές 11) συμπερασματικές Από αυτές οι ειδικές οι ενδοιαστικές οι πλάγιες ερωτηματικές και κάποιες από τις αναφορικές λειτουργούν σαν ονόματα δηλαδή χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο αντικείμενο κατηγορούμενο ή προσδιορισμός Για το λόγο αυτό ονομάζονται ονοματικές Οι χρονικές οι αιτιολογικές οι τελικές οι υποθετικές οι εναντιωματικές οι παραχωρητικές και οι συμπερασματικές και κάποιες από τις αναφορικές λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί Για το λόγο αυτό ονομάζονται επιρρηματικές


3




ΕΙΔ

ΙΚΕΣ




ΕΝΔ

ΟΙΑ

-ΣΤ

ΙΚΕΣ




ΠΛ

ΑΓΙ

ΕΣ Ε

ΡΩ

ΤΗΜ

ΑΤΙ

ΚΕΣ




ΑΝ

ΑΦ

ΟΡ

ΙΚΕΣ





4















5
















6















7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



3




ΕΙΔ

ΙΚΕΣ




ΕΝΔ

ΟΙΑ

-ΣΤ

ΙΚΕΣ




ΠΛ

ΑΓΙ

ΕΣ Ε

ΡΩ

ΤΗΜ

ΑΤΙ

ΚΕΣ




ΑΝ

ΑΦ

ΟΡ

ΙΚΕΣ





4















5
















6















7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



4















5
















6















7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



5
















6















7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



6















7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



7














8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



8

















9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



9









10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



10









11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



11




















12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



12



















13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



13












14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



14












Χρονικές



ὥστε ὡς





15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



15















16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



16


















17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



17



















18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



18









19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



19

















20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



20




















21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



21


















22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



22






















23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



23
















24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



24














25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



25












26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



26
















27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



27














28

















29















30
















31

















32



















33











34



28

















29















30
















31

















32



















33











34



29















30
















31

















32



















33











34



30
















31

















32



















33











34



31

















32



















33











34



32



















33











34



33











34



34


Deutereuouses Protaseis Ae

Documents

Transcript of Deutereuouses Protaseis Ae