De impact van het medisch beroepsgeheim op...
Transcript of De impact van het medisch beroepsgeheim op...
FACULTEIT
RECHTSGELEERDHEID
De impact van het medisch beroepsgeheim
op testamentaire betwistingen
Het bewijs van ongezondheid van geest via medische attesten
MAARTEN ESPRIT
MASTERPROEF
ONDER BEGELEIDING VAN
Prof. Dr. J. BAEL
Mw. H. BAERT
Academiejaar 2010-2011
Sterven en erven brengen veel verdriet.
Ἃ δ' ἂν ἐν θεραπείῃ ἢ ἴδω, ἢ ἀκούσω, ἢ καὶ ἄνευ θεραπηίης κατὰ βίον ἀνθρώπων, ἃ μὴ χρή ποτε
ἐκλαλέεσθαι ἔξω, σιγήσομαι, ἄῤῥητα ἡγεύμενος εἶναι τὰ τοιαῦτα
Hippocrates
In dit stadium van de redenering komen we aan het conflict toe tussen het recht op bewijs van de erfgerechtigde –
afgeleid uit art. 901 B.W.- en het recht op geheimhouding van de erflater, dat ook na de dood blijft bestaan. De
kernvraag is hoe dit conflict moet opgelost worden.
Advocaat-generaal Dubrulle (Cass. 19 januari 2001)
Inhoudstafel
INHOUDSTAFEL
INLEIDING ........................................................................ 1
A. Opzet ............................................................................................................................ 1
B. Verduidelijking veelgebruikte begrippen ......................................................................... 2
DEEL I: HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM ............... 3
HOOFDSTUK I. FUNDAMENT VAN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM ....................... 3
Afdeling II. Fundament medisch beroepsgeheim ................................................................................... 3
§1. Grondslag van het medisch beroepsgeheim ................................................................................... 4
A. Maatschappelijke grondslag van het medisch beroepsgeheim ......................................... 4
B. Individuele grondslag van het beroepsgeheim ................................................................ 6
C. Vergelijking met het biechtgeheim? ................................................................................ 7
D. Bescherming van patiënt of geneesheer? ........................................................................ 8
E. Evaluatie van de verschillende grondslagen .................................................................... 9
§2. Traditie van het medisch beroepsgeheim ...................................................................................... 9
A. Geschiedenis .................................................................................................................. 9
B. Modern recht? .............................................................................................................. 10
Afdeling III. Fundament van het medisch beroepsgeheim post mortem .............................................. 11
HOOFDSTUK II. INHOUD VAN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM EN
UITZONDERINGEN ............................................................................................................. 13
Afdeling I. Inhoud medisch beroepsgeheim .......................................................................................... 13
§1. Inhoud van het begrip „geheim‟ ................................................................................................ 13
A. Subjectieve invulling .................................................................................................... 13
B. Objectieve invulling ..................................................................................................... 15
1. Wat algemeen geweten is ......................................................................................... 15
2. Eerdere procedure ................................................................................................... 16
C. Conclusie ..................................................................................................................... 17
HOOFDSTUK III. UITZONDERINGEN OP HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM EN
HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM POST MORTEM ........................................................ 17
Afdeling I. Uitzonderingen op art. 458 Sw. ........................................................................................... 17
Afdeling II. Uitzonderingen op het medisch beroepsgeheim tijdens het leven van de patiënt ...... 19
§1. Optreden in rechte ................................................................................................................ 19
§2. Toestemming van de patiënt ................................................................................................... 20
A. Klassieke stelling .......................................................................................................... 20
B. Nieuwe stroming .......................................................................................................... 21
C. Conclusie ..................................................................................................................... 22
§3. Medisch attest bekomen door de notaris .................................................................................... 23
A. Klassieke theorie .......................................................................................................... 23
B. Nieuwe stroming .......................................................................................................... 25
1. Toestemming ........................................................................................................... 25
2. Beroepsgeheim van de derde is relevant ................................................................... 25
C. Standpunt Orde van Geneesheren ............................................................................... 26
D. Oplossing .................................................................................................................... 28
Afdeling III. Uitzonderingen op het medisch beroepsgeheim na overlijden van de patiënt (post
mortem) .......................................................................................................................................................... 29
§1. Post mortem-attesten ............................................................................................................. 29
A. Theorie ........................................................................................................................ 29
1. Toegelaten of niet ? .................................................................................................. 29
2. Toestemming ........................................................................................................... 31
3. Bewijs ...................................................................................................................... 31
4. Misbruik .................................................................................................................. 32
B. Rechtsvergelijking ........................................................................................................ 32
C. Conclusie – .................................................................................................................. 33
§2. Inzagerecht nabestaanden in het medisch dossier ......................................................................... 34
Afdeling IV. Inzagerecht door de nabestaanden van het medisch dossier van de overleden patiënt
...................................................................................................................................................................... 35
§1. Ratio legis inzagerecht ........................................................................................................... 36
A. Verwerking en medische informatie ............................................................................. 36
B. Aansprakelijkheid ......................................................................................................... 37
C. Materiële belangen ....................................................................................................... 37
1. Standpunt wetgever ................................................................................................. 38
2. Rechtspraak ............................................................................................................. 38
3. Standpunt Orde van Geneesheren ........................................................................... 38
4. Conclusie ................................................................................................................. 39
§2. Recht op afschrift voor nabestaanden ........................................................................................ 39
§3. Conclusie inzagerecht ............................................................................................................ 40
HOOFDSTUK IV. ABSOLUTE OF RELATIEVE BENADERING VAN HET MEDISCHE
BEROEPSGEHEIM................................................................................................................. 41
Afdeling I. Rechtsleer ................................................................................................................................ 41
Afdeling II. Wetgever ................................................................................................................................ 41
Afdeling III. Rechtspraak ......................................................................................................................... 42
Afdeling IV. Standpunt Orde van geneesheren .................................................................................... 43
Afdeling V. Conclusie................................................................................................................................ 44
DEEL II: TESTAMENTAIR RECHT ............................. 45
HOOFDSTUK I. ART. 901 BW ............................................................................................... 45
DEEL III: PROCESRECHT ............................................. 48
HOOFDSTUK I. BEWIJSLAST ............................................................................................... 48
HOOFDSTUK II. TOELAATBAARHEID BEWIJS ............................................................... 48
HOOFDSTUK III. SOORTEN BEWIJS .................................................................................. 50
§1. Vermoedens ........................................................................................................................ 50
A. Intrinsieke elementen ................................................................................................... 51
B. Extrinsieke elementen .................................................................................................. 52
§2. Getuigenissen ...................................................................................................................... 53
§3. Deskundige ........................................................................................................................ 53
§4. Overleggen stukken .............................................................................................................. 54
§5. Conclusie ........................................................................................................................... 54
DEEL IV: HET BEWIJS VAN DE ONGEZONDHEID VAN GEEST VIA MEDISCHE ATTESTEN .................. 55
HOOFDSTUK I. ATTESTEN DIE TIJDENS HET LEVEN VAN DE PATIËNT WERDEN
OPGESTELD ........................................................................................................................... 55
Afdeling I. Situatie vóór de Cassatie-arresten van 19 januari 2001 en 7 maart 2002 ....................... 56
Afdeling II. Situatie na Cassatie-arresten van 19 januari 2001 en van 7 maart 2002 ...................... 57
§1. Draagwijdte van de Cassatie-arresten ....................................................................................... 57
§2. Rechtspraak na de Cassatie-arresten van 2001 en 2002 ............................................................. 60
HOOFDSTUK II. ATTESTEN DIE NA OVERLIJDEN VAN DE PATIENT WERDEN
OPGESTELD (POST MORTEM ATTESTEN) ....................................................................... 61
Afdeling I. Rechtspraak ............................................................................................................................. 61
1. Hof van beroep Brussel 27 oktober 1976 ................................................................. 62
2. Hof van beroep Bergen 11 mei 1993 ........................................................................ 62
3. Hof van beroep Luik 19 maart 2002 en 10 juni 2008 ................................................ 63
4. Hof van beroep Gent 27 mei 2004 ........................................................................... 64
5. Conclusie ................................................................................................................. 65
DEEL V: SLOTCONCLUSIES ......................................... 66
DEEL VI: BIBLIOGRAFIE .............................................. 69
HOOFDSTUK I. RECHTSLEER ............................................................................................ 69 Afdeling I. Binnenlandse literatuur ......................................................................................................... 69
Afdeling II. Buitenlandse literatuur ......................................................................................................... 71
§1. Angelsaksische landen .......................................................................................................... 71
§2. Nederland .......................................................................................................................... 71
§3. Frankrijk .......................................................................................................................... 71
HOOFDSTUK II. WETGEVENDE BRONNEN ................................................................... 71
HOOFDSTUK III. RECHTSPRAAK ....................................................................................... 72
§1. Binnenlandse rechtspraak ...................................................................................................... 72
A. Hogere rechtspraak ...................................................................................................... 72
B. Lagere rechtspraak ....................................................................................................... 73
§2. Buitenlandse rechtspraak ....................................................................................................... 75
A. Frankrijk ...................................................................................................................... 75
B. Nederland .................................................................................................................... 76
C. Verenigd Koninkrijk .................................................................................................... 76
HOOFDSTUK IV. ONLINE BRONNEN .............................................................................. 76
1
Inleiding
A. Opzet
1. PLAN – In wat volgt bespreken wij wat de impact van het medisch beroepsgeheim is op
testamentaire betwistingen. De vraag stelt zich in hoeverre de ongezondheid van geest kan
bewezen worden met medische attesten. Is hier een schending voorhanden? Is die schending
eventueel toelaatbaar omwille van een hoger belang? Hoe verhouden zich het recht op waarheid
en het recht op geheim?
2. DEEL I - Alvorens over te gaan tot de kern van de materie, wordt in deel I eerst de wortels en
de inhoud van het medisch beroepsgeheim toegelicht. Vervolgens worden de al dan niet
aanvaarde uitzonderingen op het beroepsgeheim besproken. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit
naar de toestemming van de patiënt en navenant naar de toelaatbaarheid van het rechtstreeks
afleveren van een medisch attest aan de notaris. Daarna wordt de theorie inzake post mortem
attesten1 belicht. Ten slotte wordt het inzagerecht van de nabestaanden in het medisch dossier
uitvoerig belicht, zoals dat door de wet Patiëntenrechten werd geregeld. Bij wijze van terugblik op
deel I worden de opinies rond de relativiteit van het medisch beroepsgeheim toegelicht, om op
die manier het volgende deel in te leiden.
3. DEEL II EN DEEL III – Deel II geeft kort aan waar ten gronde de pijnpunten liggen van de
procedures tot nietigverklaring van het testament op grond van art. 901 BW. Deel III licht
vervolgens toe welke bewijsmiddelen de rechtszoekende ter zijner beschikking heeft in dergelijke
procedure, en in hoeverre dat bewijs toelaatbaar is.
4. DEEL IV- Aan de hand van uitvoerige rechtspraak wordt het eerder gemaakte onderscheid
tussen attesten die tijdens het leven van de patiënt worden uitgereikt en deze die na het overlijden
van de patiënt worden afgeleverd, verder uitgebouwd in deel IV. Een overzicht van rechtspraak,
met toelichting van enkele arresten, vindt plaats voor beide categoriëen. In de eerste categorie
wordt uiteraard een onderscheid gemaakt tussen de situatie vóór en de situatie na de
allesbepalende Cassatie-arresten. Daarbij wordt ook summier de draagwijdte toegelicht van de
beslissingen van het hoogste Hof. In de tweede categorie wordt de visie geschetst van de
1 Attesten die voor de eerste maal worden uitgereikt na overlijden van de patiënt, meestal aan diens erfgenamen.
2
meerderheid van de rechtspraak, met toelichting van enkele arresten –zowel uit het
meerderheids- als het minderheidsspectrum- die ons interessant leken.
5. DEEL V en VI – In deel IV formuleren we onze slotconclusies. In Deel VI overlopen we
schematisch het gehanteerde bronnenmateriaal.
6. ORDE VAN GENEESHEREN – Relatief veel aandacht zal worden besteed aan het standpunt dat
de Orde van geneesheren inneemt in haar adviezen en in de Code van Geneeskundige
plichtenleer. Hoewel deze teksten niet normerend zijn ten aanzien van de interpretatie van de
wet, zullen ze vaak wel het gedrag bepalen van vele geneesheren2. De vrees voor een
tuchtrechtelijke sanctie is namelijk groter dan die voor een strafrechtelijke sanctie. Terecht zo
blijkt, want strafrechtelijke veroordelingen voor een inbreuk op het medisch beroepsgeheim zijn
zeldzaam, terwijl disciplinaire tikken op de vingers legio zijn.3 Daarom zullen geneesheren eerder
geneigd zijn om te handelen overeenkomstig de adviezen van de Orde van Geneesheren in plaats
van onze beschouwingen in acht te nemen. Ook sommige rechters zullen toch geneigd zijn om
deze soft law in hun referentiekader een plaats te geven. Het is uiteraard eigen aan het tuchtrecht
dat er contradicties optreden met de interpretatie van het vigerende recht, zoals we zullen zien.
B. Verduidelijking veelgebruikte begrippen
7. DE CASSATIE-ARRESTEN - In wat volgt spreken wij vaak over de Cassatie-arresten van 2001
en 2002. Hiermee worden de arresten aangeduid die door het Hof van Cassatie werden geveld op
19 januari 20014 en op 7 maart 20025 die in deze materie belangrijk en veelbesproken zijn.
8. DE ERFGENAMEN - Wij zullen eveneens vaak „de (wettelijke) erfgenamen‟ noemen, als
verzamelnaam voor de eisende partij in testamentaire betwistingen, omdat het meestal
erfgenamen zijn die benadeeld worden door een testament dat afwijkt van de wettelijke
2 Gesprek met professor TAELMAN, docent procesrecht UGent. 3 Gesprek met huisdokter Gerry EESTERMANS te Roeselare. 4 Cass. (1e k.) AR C.97.0293.N, 19 januari 2001 (D. / D.) Arr. Cass. 2001, afl. 1, 135, concl. DUBRULLE; AJT 2001-02,
416; http://www.cass.be; JT 2002 (verkort), 9 en http://jtlarcier.be; Pas. 2001, afl. 1, 138; Rev.trim.dr.fam. 2002, afl. 1, 135;
RW 2001-02, 952 en http://www.rw.be; TBBR 2003, afl. 1, 54; T.Not. 2001, 228. 5 Cass. (1e k.) AR C.99.0220.N, 7 maart 2002 (S. / S.) Arr. Cass. 2002, afl. 3, 713; AJT 2001-02, afl. 35, 921, noot -;
Juristenkrant 2002 (weergave TROUET, C.), afl. 50, 4; http://www.cass.be; JT 2003 (verkort), afl. 6093, 290 en
http://jtlarcier.be, noot MASSIN, I; JT 2004 (verkort), afl. 6146, 643 en http://jtlarcier.be; Pas. 2002, afl. 3, 661;
Rev.trim.dr.fam. 2004 (verkort), afl. 4, 1147; TBBR 2003, afl. 1, 55, noot ALLEMEERSCH, B; T.Gez. 2002-03, afl. 2, 85,
noot DIJKHOFFZ, W.
3
devolutieregels. In werkelijkheid kan de eis ook worden gebracht door één of meerdere
erfgenamen. Het is namelijk ook denkbaar dat anderen een testament aanvechten omdat ze in een
eerder testament aangeduid waren als begunstigde en in het nieuwe testament niet meer
voorkomen.
9. TESTAMENTAIRE BETWISTINGEN - Hierna spreken we vaak over testamentaire betwistingen.
Meer specifiek wordt echter de procedure tot nietigverklaring op grond van art. 901 Burgerlijk
wetboek geviseerd.
DEEL I: HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM
Art. 458 Sw.: Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle
personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en
deze bekend maken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire
onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen
bekend te maken, worden bestraft met een geldboete van 100 tot 500 frank.
HOOFDSTUK I. FUNDAMENT VAN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM
AFDELING II. FUNDAMENT MEDISCH BEROEPSGEHEIM
10. RECHTSGROND BEROEPSGEHEIMEN– In het algemene art. 458 Sw. ligt de norm van
beroepsgeheim vervat die geldt voor verschillende personen, waaronder ook geneesheren6. Deze
algemene norm herbergt niet één beroepsgeheim, maar verschillende beroepsgeheimen.7 Het
Arbitragehof onderkent dit eveneens en overweegt bijkomend dat het beroepsgeheim van
6 Zie voor uitgebreide bespreking van de verschillende beroepsgeheimen in het algemeen: B. ALLEMEERSCH, “Het
toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, RW
2003-2004, 1. 7 Zie in dezelfde zin J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T. Gez. 2002-03, 9.
4
advocaten en geneesheren een versterkte bescherming wettigt in vergelijking met het
beroepsgeheim van andere beroepen8.
11. MEDISCH BEROEPSGEHEIM - In deze verhandeling zullen we enkel het medisch
beroepsgeheim bespreken. De Raad van State overweegt overigens dat art. 458 Sw. van
toepassing is op iedere arts die weet heeft van geheimen van de patiënt, niet noodzakelijk enkel
op diegene met de hoedanigheid van behandelende arts.9
§1. Grondslag van het medisch beroepsgeheim
12. INDIVIDUEEL EN MAATSCHAPPELIJK - Het medisch beroepsgeheim heeft tot doel het
vertrouwen van de patiënt in de dokter te bewerkstelligen en om de gezondheidstoestand van de
patiënt zo goed mogelijk te kunnen dienen. Van nader bekeken maken zowel het algemeen
maatschappelijk belang als het individueel belang van elke patiënt de grondslag uit van het
medisch beroepsgeheim10. Van Neste spreekt van de objectieve en de subjectieve grondslag van
het beroepsgeheim.11 Hoewel beiden elkaar aanvullen in de legitimatie van het beroepsgeheim,
kan de nadruk op één van beide perspectieven toch tot verschillen in toepassing leiden.
A. Maatschappelijke grondslag van het medisch beroepsgeheim
13. OBJECTIEF – Aan het medisch beroepsgeheim ligt in elk geval het algemeen belang ten
grondslag, in die zin dat het idee in stand moet blijven dat de arts de geheimen van zijn patiënten
in bewaring houdt. Het algemeen belang houdt in dat het publiek zich in vertrouwen tot een arts
kan wenden.12 Zowel Het Hof van Cassatie13 als het EHRM14 onderschrijven dit objectief belang.
8 Arbitragehof 26/96, 27 maart 1996, B.S. 1996, 9172. 9 R.v.St. 9 november 2005, nr. 151.067. Zie H. NYS, “De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 2005 en 2006”, T. Gez.
2007-08, 113, nr. 41. 10 LAMBERT, Le secret professionnel, Brussel, Nemesis, 1985, 35-37; W. DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in
de functionele opvatting van het beroepsgeheim” (noot onder Cass. 7 maart 2002), T.Gez. 2002-2003, 88, nr. 3. 11 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 192, 2. 12 R. BLAINPAIN, “Het medisch beroepsgeheim”, in Aids, Alcohol, drugs, roken, Oversteyns B. (ed.) Brugge, Die Keure,
1989, 71; K. TROCH, “Het medisch beroepsgeheim en zijn impact op de levensverzekering”, RW 1993-94, 1225; I. MASSIN,
“La preuve d‟insanité d‟esprit du testateur au moyen de certificats médicaux: violation du secret médical”, noot onder Cass.
19 januari 2001, T. Not. 2001,141, 5; J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T. Gez.
2002-2003, 2, nr. 2. 13 Cass. 18 juni 1974, Pas. 1974, I, 1065; Cass. 30 oktober 1978, Pas. 1979, I, 249; Cass. 23 juni 1958, Pas. 1958, I, 1180;
Cass. 30 februari 1905, Pas. 1905, I, 141.
5
14. ANGELSAKSISCH RECHT –Amerikaanse literatuur benadrukt dat het beroepsgeheim er mensen
toe aanzet om vlugger naar een dokter te gaan15. In een Engelse bijdrage16 benadrukt men
eveneens dat het beroepsgeheim verzekert dat de patiënt voor elke minieme achteruitgang van
zijn gezondheidstoestand medisch advies durft te zoeken. Vanuit het perspectief van de
preventieve geneeskunde kan dit enkel aangemoedigd worden. Navenant zou de kost van de
gezondheidszorg en van de verzekeringen hierdoor zelfs verminderen.17 Aldus stipt de
Amerikaanse pragmatische benadering aan dat het beroepsgeheim bevorderlijk is voor zowel het
financiële algemene belang als voor de algemene volksgezondheid.
15. NEDERLAND – Met een blik over de grens zien we dat in Nederland bezwaren worden
geformuleerd tegen de maatschappelijk grondslag. In hoofde van enkele Nederlandse auteurs
wordt het algemeen belang onverwijld afgewezen18. Het individuele belang is, aldus de auteurs,
het enige dat men in overweging dient te nemen bij de beoordeling van het beroepsgeheim. Het
algemeen belang, inzoverre er één is, zou nooit verder kunnen strekken dan het individuele
belang van de patiënt Er wordt namelijk slechts vereist dat de patiënt op geheimhouding kan
rekenen inzoverre hij geheimhouding wenst. Deze opinie kent in Nederland nochtans geen algemene
navolging. Vandaag wordt door de Nederlandse beroepsvereniging van artsen de evenwichtigere
benadering voorgestaan als zou zowel het algemeen als het individueel belang ten grondslag
liggen aan het beroepsgeheim19.
16. CONSEQUENTIES OBJECTIEF – In de mate men de klemtoon legt op de objectieve grondslag
van het beroepsgeheim, is men eerder geneigd om de inhoud van het beroepsgeheim ruim te
interpreteren20 tot alles wat de patiënt heeft gezegd of toevertrouwd.21 Dit perspectief zal
eveneens tot gevolg hebben dat men minder vlug een uitzondering wenst te maken op het
medisch beroepsgeheim, bv. bij instemming van de patiënt of omwille van een hoger belang
(recht van verdediging, bewijsrecht, recht op informatie, vermogensbelangen)22. Wanneer men
14 EHRM 17 juli 2008, I./Finland. 15 A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 4. 16 J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 8-11. 17 A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 5. 18 H.H. VAN EIJK EN A. J. VERSTEGEN, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 69 (729). 19 “Richtlijnen inzake het omgaan met medische gegevens”, KNMG, januari 2010, 14, www.knmg.be. 20 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 194, 2. 21 Bv. de patiënt zijn aanwezigheid in het ziekenhuis. 22 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 195, 2.
6
immers bemerkt dat een geheim openbaar wordt gemaakt, kalft het (algemeen) vertrouwen in het
beroepsgeheim –en dus in de geneeskunde- af.
B. Individuele grondslag van het beroepsgeheim
17. SUBJECTIEF - Een tweede benadering van de grondslag van het beroepsgeheim is het
subjectieve of individuele perspectief. Elke individuele patiënt die zicht tot een dokter wendt,
dient erop te kunnen vertrouwen dat hetgeen die zelf toevertrouwt aan de geneesheer
confidentieel blijft.23 Immers, de patiënt dient met het oog op verzorging alle info uit zijn
persoonlijke levenssfeer mee te delen die enigszins relevant kan zijn voor de diagnose.24 In hun
opleiding worden geneesheren er overigens op geoefend om een goed diagnosegesprek te
realiseren door steeds zelf te vragen naar elk relevant gegeven25. Het toevertrouwen van alle
noodzakelijke gegevens voor een goede diagnose vindt zijn tegengewicht in de wettelijke
bescherming die wordt geboden via het medische beroepsgeheim.
18. ANGELSAKSISCH RECHT – In een Engelse bijdrage26 benadrukt men dat het beroepsgeheim
verzekert dat de patiënt bij consultatie niet terughoudend is om alle relevante gegevens mee te
delen. Meer nog, zonder het bestaan van het beroepsgeheim zouden de dokters zelf weigerachtig
zijn om in het anamnesegesprek te vragen naar confidentiële informatie. Ook de Amerikaanse
ethici halen aan dat het beroepsgeheim individuele patiënten stimuleert om bij medische
tussenkomsten alle onthullingen te doen die eventueel noodzakelijk zijn voor een geslaagde
diagnose, hetgeen op zijn beurt noodzakelijk is voor een geslaagde behandeling van de patiënt.27
19. CONSEQUENTIES SUBJECTIEF– Een klassieke denkfout die wordt gemaakt is dat uit de
subjectieve grondslag van het beroepsgeheim geconcludeerd wordt dat het beroepsgeheim ook in
23 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 194, 2; R. DALCQ, “ Réflexions sur le sécret
professionnel”, RGAR 1986, 11056. 24 P. GORIS, Mededeling van medische gegevens aan private verzekeraars, Medi-ius 1996 (2), 3. F. VAN NESTE, “Het medisch
beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde,
Antwerpen, Kluwer, 1989, 194, 2. 25 Het zogenaamde anamnesegesprek waarbij er wordt gevraagd of de patiënt momenteel medicijnen (anti-depressiva,
erectiepillen,…) neemt of psychische klachten ondervindt (J. SILVERMAN, Vaardig communiceren in de gezondheidszorg,
Boom, Lemma uitgevers, 2006, 342). 26 J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 8-11. 27 A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 4-5.
7
zijn toepassing subjectief benaderd dient te worden.28 Aldus zou „het geheim‟ van art. 458 Sw.,
omwille van zijn subjectieve grondslag, slechts datgene omhelzen wat de patiënt liever niet
geweten had29. Ons inziens dient deze benadering afgekeurd te worden omwille van de
rechtsonzekerheid die ze creëert.30
C. Vergelijking met het biechtgeheim?
20. ACHTERHAALD - Zowel in België31, Engeland32 als in Nederland33 werd vroeger vaak de
vergelijking gemaakt met het biechtgeheim van de priester. Die is eveneens gehouden de
geheimen in bewaring te nemen waarvan hij tijdens de biechtdienst kennis neemt. Uiteraard
kadert deze vergelijking in de katholieke tijdsgeest van weleer. De recentere literatuur34 acht het
echter niet langer nodig om de parallel te trekken met het biechtgeheim, deels omwille van de
verregaande secularisering, deels omwille van het feit dat de vergelijking niets toevoegt aan de
discussies die het beroepsgeheim beheersen. Het biechten bevindt zich in de sacrale sfeer, die
onderscheiden moet worden van de (noodzakelijke) zorgrelatie tussen dokter en patiënt35.
28 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 205, 12. 29 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 205, 12. 30 Zie randnr. 40 van deze verhandeling. 31 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 195, 2 32 J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 9. 33 H.H. VAN EIJK EN A.J. VERSTEGEN, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 69. 34 J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T. Gez. 2002-03, 8, 19; B. ALLEMEERSCH,
“Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, TBBR 2003, 59-64; W. DIJKHOFFZ,
“Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002,
T.Gez. 2002-2003, 85-98; J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat.
Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 130-148. 35 De tussenkomst van een dokter komt normalerwijze voor wanneer iemands gezondheidstoestand noopt tot het raadplegen
van een dokter en er dus een noodzaak is tot het toevertrouwen van confidentiële zaken. Het biechten wordt in de
hedendaagse samenleving echter nauwelijks nog als een noodzaak aanzien en behelst dus een geheel vrijwillige ontsluiting
van delen van de persoonlijke levenssfeer.
8
D. Bescherming van patiënt of geneesheer?
21. PATIËNT- Zoals bovenaan werd aangetoond, wordt er over het algemeen van uitgegaan dat
het beroepsgeheim de belangen van de patiënt beschermt36. De patiënt kan voor onaangename
situaties komen te staan wanneer bepaalde zaken uit de persoonlijke levenssfeer aan het licht
komen37. Niettemin wordt vaak uit het oog verloren dat de beroepsgroep van de geneesheren er
evenzeer baat heeft bij een juridisch versterkte vertrouwensrelatie.
22. GENEESHEER- Als de confidentialiteit alleen ter bescherming van de patiënt zou zijn, en
aldus een plicht en last zou vormen voor de geneesheren, valt niet te verklaren waarom de orde
van Geneesheren in haar adviezen telkens een absolute interpretatie van het beroepsgeheim
voorstaat en daarbij benadrukt dat het beroepsgeheim van openbare orde is38.
23. VERTROUWEN EN MACHT - De historische reden waarom geneesheren eveneens voorstander
zijn van een verreikend beroepsgeheim is dat men zich wou onderscheiden tegenover de
kwakzalvers. Er dient herinnerd te worden dat dit motief tot een eeuw geleden bleef bestaan.
Heden ten dage komen de alternatieve geneeskunde en dienstverlening via het internet eerder in
het spel als concurrenten. Door de confidentialiteit sedert jaar en dag te verzekeren genieten
geneesheren ten eerste het voordeel dat zij het vertrouwen van het publiek hebben. Ten tweede
houdt het recht op geheim, als verborgen gehouden kennis, macht in stand.39 Aldus dient
geconcludeerd te worden dat de geneesheren een marktvoordeel hebben bij een strenge
confidentialiteitsplicht, zonder dat dit iets afdoet aan het particulier en algemeen belang dat er in
hoofdzaak aan ten grondslag ligt.40
36 Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662. 37 Bv.: een kwetsuur werd opgelopen op het appartement van een minnares, een kraanman krijgt de diagnose van een
hartaandoening en vreest voor zijn ontslag, een vrouw baart een kind via een zaaddonor en vreest het oordeel van de
gemeenschap, … 38 Zie hoofdstuk IV, afdeling IV van dit deel. 39 Voor een abstracte, maar waardevolle analyse van „geheimen‟ en „macht‟, zie F. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim
absoluut genoemd worden?” RW 1977-78, afl. 20, 1282. 40 Vgl. B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 1.
9
E. Evaluatie van de verschillende grondslagen
24. Evaluatie - Het is van belang om voor ogen te houden dat zowel de subjectieve als de
objectieve grondslag van het beroepsgeheim van blijvende relevantie zijn. Nadruk op de
objectieve grondslag zou de individualiteit van elk geval teniet doen. Even zozeer zou het
benadrukken van het individueel belang van de patiënt ons al te veel doen vervallen in een „recht
op geheim‟. Desalniettemin mag niet uit het oog verloren worden dat het beroepsgeheim niet
louter in het (algemeen of individueel) belang van de patiënt is, maar eveneens de geneesheer
siert.
§2. Traditie van het medisch beroepsgeheim
A. Geschiedenis
25. HIPPOCRATES - De huidige tekst van de wet is geïnspireerd op en vertoont nog steeds
ernstige gelijkenissen met de eed van Hippocrates, zoals die omstreeks 400 v. Christus moest
worden afgelegd door Hippocrates‟ volgelingen. Hippocrates wordt algemeen aanzien als de
grondlegger van de moderne geneeskunde. Het was zijn verdienste om de geneeskunde uit de
sfeer van de religie te halen.41 Met zijn eed was hij ook de eerste die morele regels oplegde aan de
beoefenaars van de geneeskunst. De beroemde eed van Hippocrates bevat dan ook de eerste
notie van het medisch beroepsgeheim zoals wij het concept vandaag nog kennen: “Al hetgeen mij
ter kennis komt in de uitoefening van mijn beroep of in het dagelijks verkeer met mensen en dat niet behoort te
worden rondverteld, zal ik geheim houden en niemand openbaren”.
26. FARBER - Hoewel Hippocrates weliswaar de eerste aanzet gaf tot een beoefening van de
geneeskunst buiten de religie, wijst Dr. J. Farber erop dat het religieuze karakter van de
geneeskunst uiteraard niet in één tijdsscharnier verdween. Er dient voor ogen gehouden te
worden dat de sekte van Hippocrates nog steeds in de esoterische sfeer opereerde, aldus Farber.
Daardoor zou de tekst zich beter lenen tot de interpretatie dat de geneesheer de geheimen van de
geneeskunst voor zich moest houden, en niet zozeer de geheimen van zijn patiënten.42 Ons
41 H. TEN HAVE, R. TER MEULEN, E. VAN LEEUWEN, Medische Ethiek, Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 2009, 32. 42 Advies Orde van Geneesheren a035020, 1 januari 1987, www.ordomedic.be/adviezen, 1ste alinea, “De openbare orde en het
medisch geheim”: “Bij het lezen van de oorspronkelijke tekst kan daar op zijn minst worden aan getwijfeld. De geneesheer
10
inziens kan hier niet mee akkoord gegaan worden aangezien de Griekse tekst duidelijk verwijst
naar de kennis over het leven van de mensen43, zoals zelfs uit de Nederlandse vertaling blijkt…
27. IDENTIEK CONCEPT – In de tekst van de eed van Hippocrates uit de vierde eeuw voor
Christus bevinden zich aldus de wortels van het medisch beroepsgeheim zoals wij dat vandaag
nog steeds kennen, nl. dat dokters zich verbinden om de geheimen van de patiënten te bewaren
waarvan zijn kennis krijgen tijdens de uitoefening van hun beroep
28. RELEVANTE TRADITIE - De geschiedenis van de opvatting van het beroepsgeheim toont aan
dat het medisch beroepsgeheim een gevestigde waarde is in onze samenleving en in het recht.
Reeds 2400 jaar lang is het medisch beroepsgeheim erop gericht het vertrouwen van de patiënt in
de dokter zo goed mogelijk te bewaren en om de gezondheidstoestand van de patiënt zo goed
mogelijk te kunnen dienen.
B. Modern recht?
29. GEEN EIGENDOM – Door recente wetgeving44 wordt de eeuwenoude ethische norm van het
medisch beroepsgeheim nu vaak in het licht van relatief moderne begrippen als privacy45 en
eigendom aanzien.46 Het is echter nog niet duidelijk hoe de Wet Verwerking persoonsgegevens
zich verhoudt met het medisch beroepsgeheim47.
zweert namelijk de geheimhouding van "dingen die niet mogen worden gezegd" en het esoterisch karakter van de
hippocratische sekte indachtig, kan dit zowel gaan om geheimen van de geneeskunst als om geheimen van patiënten.” 43 E. Littré (ed.), Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 4, Paris, Baillière, 1844, 628-632: Ἃ δ' ἂν ἐν θεπαπείῃ ἢ ἴδω, ἢ
ἀκούζω, ἢ καὶ ἄνες θεπαπηίηρ κατὰ βίον ἀνθρώπων, ἃ μὴ σπή ποηε ἐκλαλέεζθαι ἔξω, ζιγήζομαι, ἄῤῥηηα ἡγεύμενορ εἶναι
ηὰ ηοιαῦηα (eigen benadrukking: “kata bion anthropoon”). 44 De wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens van 8
december 1992, B.S. 18 maart 1993. Hierna: De Wet Verwerking Persoonsgegevens. 45 Voortvloeiende uit art. 10 Wet Verwerking Persoonsgegevens en art. 8 EVRM. 46 Zie EHRM 18 mei 2004, (Plon/Frankrijk), NJ 2005, 401. Zie Parl. St. Kamer 2001-02, 1642/012, 18 en Parl. St. Kamer
2001-02, 1642/001, 34; Zie art. 18 Wet betreffende rechten van de patiënt dat een artikel invoegt ter wijziging van de Wet op
de persoonlijke levenssfeer; Zie ook Antwerpen (1bisK.) 18 september 2000, T. Gez. 2000-2001, 290; DIJKHOFFZ, “Rol van
medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-
2003, 97, nr. 15; Internationaal: WHO-conventie (http://www.who.int/genomics/public/patientrights/en/); A.L. ALLEN, “An
expectation in health care”, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195; FONG, H.E. PARTNERSHIP, The legal aspects of
medical confidentiality, 13 september 2001, Online; J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 8. 47 Zie S. CALLENS, Goed geregeld? Het gebruik van medische gegevens voor onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1994. Voor een
concrete analyse zie Luik 25 november 2008, T. Gez. 2010-11, afl. 3, met noot R. SAELENS EN DE HERT, “Openbaarmaking
van gezondheidsgegevens en het recht op privacy. De toepassing van de bescherming van persoonsgegevens blijft een
moeilijke drempel.”.
11
30. BEROEPSGEHEIM RUIMER – Ons inziens lijkt het beroepsgeheim alleszins veel ruimer dan het
recht op privacy. Qua toepassingsgebied beperkt het recht op privacy zich namelijk tot
„bestanden‟48, waar het medisch beroepsgeheim „al wat werd toevertrouwd‟ beschermt49.
AFDELING III. FUNDAMENT VAN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM POST
MORTEM
31. FUNDAMENT - Het beroepsgeheim post mortem kent in wezen dezelfde wortels als het
medische beroepsgeheim op zich. De verantwoording van het behouden van het confidentieel
karakter van de toevertrouwde informatie kan worden gevonden in het respect voor de
nalatenschap van de overleden persoon.50
32. ERKENNING- Ten eerste erkent de rechtspraak het beroepsgeheim post mortem als een
volwaardig rechtsbegrip.51 Ten tweede is het inzagerecht van art. 9 § 4 Wet Patiëntenrechten
onrechtstreeks een bevestiging van het bestaan van het medisch beroepsgeheim post mortem. Een
derde en laatste erkenning van het behouden van het beroepsgeheim na de dood is art. 4.1. van
de (niet-normerende) WHO-conventie: “All information about a patient's health status, medical condition,
diagnosis, prognosis and treatment and all other information of a personal kind must be kept confidential, even
after death.” 52. De tekst van de WMA-conventie is gelijkluidend: “All identifiable information about a
patient's health status, medical condition, diagnosis, prognosis and treatment and all other information of a
personal kind must be kept confidential, even after death. Exceptionally, descendants may have a right of access to
information that would inform them of their health risks”.53
48 Art. 1 § 3 Wet verwerking persoonsgegevens : “Onder "bestand" wordt verstaan elk gestructureerd geheel van
persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel
gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze.”. 49 Art. 458 Sw. 50 In die zin is ons inziens een invloed van religieus gedachtegoed merkbaar Bij analyse van het fundament van het
beroepsgeheim post mortem kan men niet om het religieus gedachtegoed heen. Deels is de erkenning van het beroepsgeheim
post mortem namelijk een erkenning van de religieuze gedachte dat het leven wordt verder gezet na de dood. 51 Bv. Bergen 9 december 1975, Pas. 1976, II, 159 en Rev.Not.b. 1977, 123: “Het medisch beroepsgeheim dat het afleveren
van een medisch attest zonder toestemming van de patiënt onmogelijk maakt, houdt bovendien niet op te bestaan bij het
overlijden van de patiënt.” 52 Art. 4.1. van de “Declaration on the Promotion of Patients' Rights in Europe” (WHO, Regional Office for Europe, 1994,
http://www.who.int/genomics/public/eu_declaration1994.pdf). 53 The Declaration of Lisbon on the Rights of the Patient (World Medical Association, 1981; amended in Bali, Indonesia,
1994, http://pfy.gr/forum/index.php?topic=1390.0;wap2 (1 mei 2011).
12
33. ENGELS RECHT– In het Verenigd Koninkrijk wordt het beroepsgeheim na het overlijden van
de patiënt nochtans niet waardevol geacht54. De motivering daarvoor is dat de zwijgplicht een
persoonlijke verplichting is ten aanzien van de overledene en dat er geen enkele statutaire
bepaling is die het post mortem-karakter van het beroepsgeheim indiceert. Navenant is er een
makkelijke toegang tot medische gegevens van de overleden patiënt via “The Acces to Health
Records Act 1990”.55 Aldus zal het kernprobleem van deze verhandeling zich in Engeland niet
stellen, m.n. een eventuele inbreuk op het beroepsgeheim bij de aflevering of het gebruik van
medische attesten na het overlijden van de patiënt. Nochtans honoreert de Engelse
beroepsvereniging voor artsen wel het beroepsgeheim na de dood.56
34. NEDERLAND- In Nederland erkent men principieel het beroepsgeheim na het overlijden van
de patiënt. Wanneer het echter tot een afweging van belangen komt, geeft men toe dat het belang
van een overleden patiënt in waarde vermindert naargelang de tijd die verstreken is na het
overlijden57. Ons inziens zal dergelijke benadering in hoofde van de Belgische rechters zeker ook
een rol spelen, maar wordt dit niet gezegd.
35. BEDENKINGEN – In het licht van onze geseculariseerde samenleving kan er onvermijdelijk
lichter worden omgesprongen met het beroepsgeheim post mortem omdat het geloof in een
werkelijk leven na de dood afzwakt met de teloorgang van het katholicisme. Het wordt nergens
luidop gezegd, maar met het beroepsgeheim post mortem wordt lichter omgesprongen dan met het
beroepsgeheim tijdens het leven van de patiënt. Indicatief hiervoor is het feit dat zovele dokters
toch bereid gevonden worden om een attest af te leveren na de dood van hun patiënt.58
54 A. GRUBB, Principles of Medical Law, Oxford, 2004, Oxford University Press, 583, nr. 9.82: “English courts are most
likely to find that the obligation of confidence does not survive death”. Zie ook M. DAVIES, Textbook on medical law,
London, Blackstone Press limited, 1996, 26-50 waar met geen woord wordt gerept over de relatie tussen beroepsgeheim en
testamentaire betwistingen. 55 A. GRUBB, Principles of Medical Law, Oxford, 2004, Oxford University Press, 583, nr. 9.82 56 General Medical Council, Art. 70 of the Confidentiality Guidance, http://www.gmc-
uk.org/guidance/ethical_guidance/confidentiality_70_72_disclosure_after_patient_death.asp. 57 C. PLOEM, Medical confidentiality after a patient's death, with particular reference to the Netherlands, med law (2001) vol.
20, 215-220 / (20:215-220). 58 Zie rechtspraak Deel IV, Hoofdstuk II. Gesprek met huisdokter Gerry EESTERMANS te Roeselare.
13
HOOFDSTUK II. INHOUD VAN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM EN
UITZONDERINGEN
AFDELING I. INHOUD MEDISCH BEROEPSGEHEIM
§1. Inhoud van het begrip ‘geheim’
36. INHOUD - Het beroepsgeheim slaat in principe steeds op al wat werd toevertrouwd aan de
dokter in de uitoefening van zijn beroep.59 De deontologie van de geneesheren bepaalt
vervolgens verder dat het beroepsgeheim zich uitstrekt tot alles wat de dokter heeft gezien,
gehoord, vernomen, vastgesteld, ontdekt of opgevangen in de uitoefening van zijn beroep.60
A. Subjectieve invulling
37. SUBJECTIEVE INVULLING- Van Neste verduidelijkt de minderheidsstelling in de rechtsleer, nl.
de subjectieve invulling. Deze subjectieve invulling zou inhouden dat de dokter mag ontsluiten
wat niet echt tot de persoonlijke levenssfeer hoort.61
38. RECHTSPRAAK ANTWERPEN - Het Antwerpse hof van beroep oordeelde dat de dienst
waarbinnen de medische handeling werd gesteld, alsook de behandelde geneesheer, geen deel
uitmaken van het beroepsgeheim. 62 Deze benadering is af te keuren omdat enerzijds de dienst
waarbinnen de medische handeling werd gesteld veel kan verraden over de pathologie en
behandeling en anderzijds het niet aan de rechter is om te oordelen wat de patiënt al dan niet
59 I. MASSIN, “La preuve d‟insanité d‟esprit du testateur au moyen de certificats médicaux: violation du secret médical”, noot
onder Cass. 19 januari 2001, T. Not. 2001, 141, 6. 60 Art. 57 van de Code Geneeskunde Plichtenleer, http://www.ordomedic.be/nl/code/inhoud/, 21. Zie ook art. 56. 61 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 192, 2; Zie ook de benadering van het beroepsgeheim
naar Singaporiaans recht: FONG, H.E. PARTNERSHIP, The legal aspects of medical confidentiality, 13 september 2001, Online. 62 Antwerpen (1bis k.) 18 september 2000, T.Gez. 2000-01, 290: “De naam, de hoedanigheid, of de kwalificatie van degene
die de medische handeling heeft verricht of eraan heeft deelgenomen, alsook de inrichting en de werking van de dienst
binnen dewelke de medische handeling in kwestie is gesteld, behoren niet tot dit geheim.”.
14
geheim vindt. Terecht wordt door Vanneste opgemerkt dat het beroepsgeheim niet beperkt mag
worden tot datgene wat de dokter meent dat de patiënt liever niet geweten heeft63.
39. VREDERECHTER BRUSSEL – Eveneens af te keuren is het vonnis van een vrederechter te
Brussel die oordeelde dat het beroepsgeheim moet worden opgevat in die zin dat de
bekendmaking van de doodsoorzaak aan de verzekeraar toegelaten is indien deze info de patiënt
niet zou kunnen schaden in zijn “eer, belangen of affectie” 64, althans naar het subjectieve oordeel van
de rechter.
40. RECHTSVERGELIJKING - Nochtans ken in men andere landen wel dergelijke subjectieve
benaderingen. Naar Engels recht dient men bij het beroepsgeheim te overwegen of de patiënt
zou ingestemd hebben met zijn behandeling of diagnose indien hij vooraf wist dat de informatie
zou worden vrijgegeven.65 Naar Nederlands recht polst men eveneens naar de denkbeeldige
toestemming van de overleden patiënt.66 Naar Singaporiaans recht slaat het beroepsgeheim niet
op die informatie die triviaal of nutteloos is De trivia dienen beoordeeld te worden vanuit het
standpunt van een normaal en voorzienbaar persoon67.. Ons inziens kunnen dergelijke
subjectieve benaderingen enkel tot rechtsonzekerheid leiden. Getuige hiervan is de Nederlandse
rechtspraak waar de ene rechter wel, en andere geen toestemming geeft om het medisch
beroepsgeheim op te heffen.68
63 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 195, 2. 64 Vred. Brussel 14 maart 1988, T.Verz. 1990, 286, noot CLAASSENS, H. 65 J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 11. 66 Zie bv. H.H. VAN EIJK EN A.J. VERSTEGEN, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 69; C. PLOEM, Medical
confidentiality after a patient's death, with particular reference to the Netherlands, med law (2001) vol. 20, 215-220 /
(20:215-220) met vermelding van de richtlijnen van de Koninklijke Nederlandse maatschappij tot bevordering der
geneeskunst van 1996 met betrekking tot omgaan met medische gegevens. www.knmg.nl. Zie ook W. DIJKHOFFZ, “Rol van
medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-
2003, 88, nr. 4. 67 FONG, H.E. PARTNERSHIP, The legal aspects of medical confidentiality, 13 september 2001, 2. Online 68 Vonnis van de President Rechtbank „s-Gravenhage 28 juni 1996, TvGR 1997, 121-123, KG 1996, 273 (geen inzage); Hof
Amsterdam 29 januari 1998, TvGR 1998, 246-255 (wel inzage); President Rechtbank Utrecht 9 juni 1998, TvGR 1998, 455
(geen inzage); President Rechtbank Alkmaar 14 januari 1999, TvGR 1999, 167-170 (wel inzage); Hof Amsterdam 24 juni
1999, TvGR 1999, 449-457 (geen inzage); President Rechtbank Breda 5 januari 2000, KG 2000, 35 (wel inzage).
15
B. Objectieve invulling
41. OBJECTIEVE INVULLING- Ons inziens beschermt een objectieve invulling van het geheim de
belangen die aan het beroepsgeheim ten grondslag liggen maximaal69 omdat het alsnog de keuze
laat aan de patiënt om aan te geven wat hij al dan niet confidentieel acht70. Zonder die keuze
wordt houdt de objectieve invulling van het beroepsgeheim in dat het beroepsgeheim slaat op al
wat werd toevertrouwd aan de dokter, met uitzondering van datgene wat algemeen geweten is.
Datgene wat algemeen geweten is, kan vanuit een objectief perspectief namelijk geen geheim
uitmaken. 71
1. Wat algemeen geweten is
42. WAT ALGEMEEN GEWETEN IS – Deze objectieve invulling heeft tot gevolg dat datgene wat
algemeen geweten is, in principe niet onder het beroepsgeheim valt. Niet alles wat in een attest staat,
mag zomaar geacht worden onder het beroepsgeheim te vallen.72 Het is niet ondenkbeeldig om
een onderscheid te maken tussen bv. de oorzaak van ongezondheid van geest en het feit op
zich.73
43. RECHTSPRAAK GENT – De idee dat „wat algemeen geweten‟ is‟ geen geheim is, lijkt abstract.
Desalniettemin werd in een beslissing van de arbeidsrechtbank te Gent74 op dergelijke wijze
geoordeeld. De arbeidsrechtbank oordeelde in dit specifieke geval dat het loutere bevestigen van
de arbeidsongeschiktheid geen schending was van het beroepsgeheim, omdat het niets ontsloot
over de ziekte van de werknemer. De geneesheer deelde namelijk louter mee dat de persoon niet
bekwaam was om te werken. Even zozeer kan een geneesheer louter meedelen dat een persoon
ongezond van geest is.
69 In dezelfde zin: A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 6. 70 In dezelfde zin B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het
beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 15, nr. 54. 71 H. NYS, “Geneeskunde. Recht en medisch handelen” in APR, Brussel, Story-Scientia, 1991, 430, nr. 1006; F. VAN NESTE,
“Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de
geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 195, 1. 72 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 15, nr. 53. 73 Een arrest dat ons inziens hier toepassing van maakt is dat van Rb. Namen 25 mei 2000, Rev. Not. b. 2000, 506 waar beslist
werd dat een loutere opinie over de gezondheid van geest, zonder de vrijgave van medische gegevens geen schending
uitmaakt van het medisch beroepsgeheim. 74 Arbrb. Gent 6 februari 1989, RW 1988-89, 1093.
16
44. BEOORDELING GENT - Ons inziens leidt deze benadering telkens tot rechtsonzekerheid
omdat de appreciatie van de rechter telkens essentieel is. In het kader van de attesten ter bewijs
van ongezondheid van geest lijkt het echter denkbaar dat een attest de dementie van iemand
bevestigt, een gegeven dat vaak reeds algemene ruchtbaarheid kent doordat iedereen die de
overleden kent wist dat ze reeds jaren was opgenomen in een rusthuis. Oordelen dat elke inhoud
van het medisch attest geheim is, zou het medisch beroepsgeheim onterecht verabsoluteren75.
Anderzijds leidt deze benadering tot rechtsonzekerheid omdat de toets van de rechter zeer
precair is bij het aflijnen van het beroepsgeheim.
2. Eerdere procedure
45. EERDERE PROCEDURE – Van Allemeersch gaat nog een stap verder en stelt dat het feit dat
een attest gebruikt werd in een eerdere procedure in theorie uitsluit dat dit een „geheim‟ kan
uitmaken76. Hij vindt daarbij steun in de onderliggende feiten van het Cassatie-arrest van 19
januari 2001 en in de overwegingen van een eerder Cassatie-arrest van 10 maart 198277. In dat
laatste arrest haalt het Hof van Cassatie aan dat als confidentieel aangemerkte informatie geen
geheim kan zijn aangezien het in een eerdere procedure was gebruikt geweest. De lagere
rechtspraak heeft slechts weinig navolging gegeven aan het arrest van 198278. Enkele gevestigde
waarden hadden zich nochtans aangesloten bij deze visie.79
46. KRITISCH – Een pragmatisch voordeel van bepaalde zaken uit te sluiten uit het „geheim‟ van
art. 458 Sw. is dat de uitspraak van de rechter niet kan worden getoetst door het Hof van Cassatie
aangezien deze zich niet op het feitelijke terrein mag begeven. Anderzijds is ze niet echt omdat
een zitting in de rechtbank niet dermate veel ruchtbaarheid geeft aan een bepaald geheim.80
Hetzelfde resultaat kan trouwens vaak evengoed bereikt worden via een functionele benadering
75 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 15, nr. 53.; vgl. Brussel 20 december 1988, RW 1988-89, 1332 waar werd
geoordeeld dat het ontsluiten van louter materiële feiten door een politieagent geen schending uitmaakte van het
beroepsgeheim, ook al had die kennis gekregen van de feiten tijdens de uitoefening van zijn beroep. 76 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 16, nr. 56. 77 Cass 10 maart 1982, RW 1982-83. 78 Rb. Luik 2 mei 1994, JT 1995, 85; Rb. Luik 9 maart 1992, JLMB 1993, 384; Rb. Brussel 20 februari 1987, JT 1987, 525 en
Rev. Not. b.1987, 493. 79 Zie L. HUYBRECHTS, noot onder Rb. Brussel 16 april 1996, TBH 1996, 928; J. LECLERCQ, “Secret professionnel”, RW 1997,
287, nr. 7782. 80 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 16, nr. 56.
17
van het beroepsgeheim81. Dergelijke benadering zal echter vlugger aanleiding geven tot abstracte
discussies, eventueel op Cassatieniveau.
47. ONWERKBAAR - De voornaamste reden waarom deze benadering best niet aangewend wordt
is dat het Hof van Cassatie in 2002 de mogelijkheid had om deze manier van denken aan te
wenden, maar nagelaten heeft dit te doen, zo stelt BAEL terecht82.
C. Conclusie
48. CONCLUSIE - Over de invulling van het geheim wordt relatief weinig rechtspraak gevonden.
Nochtans kan dit wel een grote rol spelen. De uitholling of uitbreiding van het geheim zal
immers zeer vaak het verschil maken tussen een inbreuk of niet en daarmee evenzo vaak de
uitkomst van het geding bepalen.
HOOFDSTUK III. UITZONDERINGEN OP HET MEDISCH
BEROEPSGEHEIM EN HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM POST MORTEM
AFDELING I. UITZONDERINGEN OP ART. 458 SW.
49. BELANGRIJKSTE UITZONDERINGEN - Voor een uitgebreide bespreking van alle wettelijke en
doctrinaire uitzonderingen wordt verwezen naar het basiswerk van professor Nys83. Ook in de
81 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het
geheim van dat succes”, RW 2003-2004, 15, nr. 53. 82 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 141, nr. 115. Op de suggestie van advocaat-generaal DUBRULLE in diens conclusie werd door het Hof van
Cassatie namelijk niet ingegaan. (conclusie advocaat generaal DUBRULLE Cass. 7 maart 2002, www.juridat.be). 83 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 536-568:
In rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis afleggen
Overleggen van een medisch dossier
Wettelijke verplichtingen geheim bekend te maken
Wet in formele of materiële zin
Artikel 150 ZIV-wet 1994
Aangifte van besmettelijke ziekten
Kennisgeving van bevalling, aangifte van geboorte
Aangifte van arbeidsongevallen
Medisch verslag voorafgaand aan gedwongen opname in psychiatrisch ziekenhuis
18
Code van Geneeskundige Plichtenleer wordt een beperkte lijst van specifieke uitzonderingen
opgenomen84. In het kader van deze verhandeling belichten we slechtst de relevante en
omstreden uitzonderingen in het kader van ons onderwerp.
50. UITZONDERINGEN BEROEPSGEHEIM – Wat het beroepsgeheim tijdens het leven van de
patiënt betreft, blijkt eerst en vooral het optreden in rechte een belangrijke uitzondering te zijn
die door heel wat mist omgeven is. Ten tweede is al heel wat inkt gevloeid over de draagwijdte
van de toestemming van de patiënt als uitzondering op het medisch beroepsgeheim. Ten slotte
wordt het bekomen van een medisch attest door de notaris besproken, hoewel dit in wezen een
toepassing is van de tweede uitzondering, nl. de toestemming van de patiënt.
51. UITZONDERINGEN POST MORTEM - Wat het beroepsgeheim post mortem betreft, zijn er
eveneens twee specifieke uitzonderingen. De eerste is de praktijk van de post mortem attesten. De
tweede is de specifieke uitzondering die wordt gecreëerd door de Wet patiëntenrechten, nl. het
inzagerecht voor nabestaanden in het medisch dossier van de overleden patiënt.
Geen plicht tot aangifte van misdrijven (art. 20 KB 31 mei 1885, Art. 30 Sv.)
Plicht tot waarschuwing van derden op grond van art. 422bis Sw.
Geheimhoudingsplicht en rechtvaardigingsgronden
- Toestemming patiënt (niet toestemming erfgenamen, want persoonlijk en extra-patrimoniaal recht)
- Noodtoestand en aangifte van misdrijven
- Wettelijk voorschrift
- Overheidsbevel
Andere uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht
- Dwaling
- Optreden in rechte
Recht op verdediging
Optreden als eisende partij
Optreden in tuchtzaken en loyauteitsverplichting
Geheimhoudingsplicht en het opsporen van misdrijven in de artsenpraktijk 84 Art. 58 Code Geneeskundige Plichtenleer, http://www.ordomedic.be/nl/code/inhoud/, 21.
19
AFDELING II. UITZONDERINGEN OP HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM TIJDENS
HET LEVEN VAN DE PATIËNT
§1. Optreden in rechte
52. RECHT OP BEWIJS - De noodzaak van het optreden in rechte wordt als een uitzondering
beschouwd op het medisch beroepsgeheim, hetzij als eiser85, hetzij als verweerder86. In wezen kan
dit worden beschouwd als een wettelijke uitzondering die wordt gecreëerd door het recht op
bewijs87, dat op zich voortvloeit uit het recht op waarheid88. Deze uitzondering is in elk geval
geen vaststaande uitzondering; een appreciatie van de rechter is aan de orde.
53. LEER VAN DE BELANGENCONFLICTEN89- De leer van de belangenconflicten houdt in dat de
rechter een belangenafweging maakt tussen het recht op bewijs90 en het recht op
geheimhouding91. Ingeval het recht op bewijs zou prevaleren op de belangen die worden
beschermd door art. 458 Sw. kan een rechter toch rekening houden met de overgelegde stukken.
Vroeger werd het beroepsgeheim absoluter benaderd en stond de rechtspraktijk niet open voor
een dergelijke benadering92. Onder invloed van binnenlandse93 en buitenlandse94 rechtsleer is de
85 M.n. het afdwingen van zijn rechten, het optreden in rechte. 86 M.n. het recht op verdediging als uitzondering. Zie bv. Antwerpen (1bis K.) 18 september 2000, T. Gez. 2000-200, 290;
Brussel 26 oktober 1960, JT 1961, 316; Rb. Oudenaerde, 11 februari 1898, Pas. 1902, III, 194. 87 GOUBEAUX ziet in het recht op bewijs een zelfstandig recht(G. GOUBEAUX, “Le droit à la preuve” in CH. PERELMAN en
FORIERS, La preuve en droit, Bruxelles, Bruylant, 1981, 279, nr. 2). Advocaat generaal DUBRULLE leidt dit recht af uit art.
901 BW in zijn conclusie bij het Cassatie-arrest van 19 januari 2001, l.c. Geen enkele auteur of rechter lijkt zich er echter aan
te storen dat de rechtsgrond van het „recht op bewijs‟ dermate vaag is. Zie bv. J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de
advocaat en dat van de geneesheer”, T. Gez. 2002-03; Zie bv. H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR,
Brussel, Story Scientia, 2005, 559, nr. 1304. 88 Zie F. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?” RW 1977-78, afl. 20, 1282 die spreekt over het
„recht op waarheid‟. Zie B. ALLEMEERSCH, Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het
beroepsgeheim?, T.B.B.R. 2003, 58, nr. 1 die spreekt over „waarheidsvinding‟. 89 La théorie du conflit des devoirs, overgewaaid vanuit Frankrijk en in ons land geïntroduceerd door LAMBERT (Zie o.m.
LAMBERT, Le secret professionnel, Brussel, Nemesis, 1985, 33-38). Professor VAN GERVEN heeft in de materie van
belangenafweging rechtstheoretisch en –filosofisch vlak overigens ook een duidelijke rol gespeeld (zie Réné Foqué, cursus
Grondslagen van het recht, KU Leuven). 90 Over het doctrinaire recht op bewijs is weinig geschreven. Zie echter G. GOUBEAUX, “Le droit à la preuve” in CH.
PERELMAN en FORIERS, La preuve en droit, Bruxelles, Bruylant, 1981, 277- 301: “Le droit à la preuve, qui pouvait faire
figure d’exercice de l’esprit à l’usage de théoriciens, a pris, en droit positif, un consistance certaine, qui impose à tous de le
prendre au sérieux”. 91 Ex art. 458 Sw. 92 Zie deel IV. 93 Zie F. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, afl. 20, 1301, nr. 20 met een
hartstochtelijk betoog om niet dezelfde fout te maken met het beroepsgeheim als men met eigendom heeft gedaan in de 19de
eeuw en de terechte opmerking dat elk recht wordt ingeperkt door een ander recht. Zie ook LAMBERT, Le secret
professionnel, Brussel, Nemesis, 1985, 33-38. 94 Noot CH. VAN REEPINGEN bij Cass. (fr.) 22 januari 1957, JT 1957, 717.
20
rechtspraak het beroepsgeheim mettertijd functioneler beginnen benaderen, hetgeen culmineerde
in de Cassatierechtspraak van 19 januari 2001 en 7 maart 2002. Deze uitzondering wordt aan de
hand van de rechtspraak verder besproken in deel IV.
§2. Toestemming van de patiënt
A. Klassieke stelling
54. OPENBARE ORDE - Het algemeen belang impliceert volgens een deel van de rechtsleer dat
noch patiënt noch dokter over het beroepsgeheim kunnen beschikken95. Een contractueel begrip
als „toestemming‟ is onverzoenbaar met het openbare orde-karakter van het medisch
beroepsgeheim96 waardoor toestemming geen rol mag spelen in de benadering van het medisch
beroepsgeheim.97 Het is volgens Vanneste een veel voorkomende denkfout dat het
beroepsgeheim in termen van eigendom wordt aanzien.98 Nochtans behoort het geheim niemand
toe.99
55. RECHTSPRAAK AFWIJZEND - Het Hof van Cassatie stelde het scherp in 1978: de geneesheer
kan niet ontslaan worden van zijn beroepsgeheim, ook al is er voorafgaandelijke toestemming van
de patiënt.100 Hoewel het Hof van Cassatie in deze materie destijds een duidelijk standpunt heeft
ingenomen, verliest de rechstleer deze graag uit het oog, wellicht wegens haar ouderdom.101
95 F. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, afl. 20, 1287, nr. 9- 10, 12. 96 Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141; Brussel 18 juni 1974, Pas. 1975, II, 42; Brussel 3 februari 1981, Vl. T. Gez.
1981-82, 34, noot NYS, H.; Luik 7 januari 1991, JLMB 1991, 722; Pol. Antwerpen 9 november 1982, Pas. 1983, III, 48; Pol.
Antwerpen 9 november 1982, Pas. 1983, III, 48; Rb. Gent 18 september 1987, Vl. T. Gez. 1988, 340, noot VAN LIL, M.;
K.I. Antwerpen 2 november 2000, Limb.Rechtsl. 2002, afl. 3, 192, noot KERKHOFS, J. 97 J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T. Gez. 2002-03, 3. Zie Brussel 3 februari
1981, T. Gez. 1981-82, 34, noot NYS, H.: “Het medisch beroepsgeheim raakt de openbare orde en de zieke kan daarover niet
beschikken”. 98 F. VAN NESTE, “Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.),
Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 196, 3; vgl. G. FLECHEUX, “Observations”, noot onder
Cass. (fr.) 17 juni 1980, JCP 1982, II, 19721; Zie A.L. ALLEN, “An expectation in health care”, Scholarschip at Penn law,
2008, Paper 195; FONG, H.E. PARTNERSHIP, The legal aspects of medical confidentiality, 13 september 2001, online. 99 “Pour le patient, le médecin a un devoir de secret; il n’a pas a son égard un droit au secret.” citaat van DALCQ in P.
GORIS, “Mededeling van medische gegevens aan private verzekeraars”, Medi-ius 1996 (2), 8. Dit vloeit met name voort uit
het openbare orde-karakter van de regeling van het medisch beroepsgeheim. 100 Cass. 30 oktober 1978, JT 1979, 369, Pas. 1979, I, 1315; Zie in dezelfde zin Arbh. Bergen, 5 september 1980, JT 1980,
742, noot R. GROSEMANS; Luik 22 januari 1981, JL 1981, 223; Brussel, 15 maart 1971, Pas. 1971, II, 190. 101 Het arrest van 1978 lijkt dermate gedateerd dat DIJKHOFFZ niet onterecht meent dat we niet weten hoe het Hof van
Cassatie vandaag staat tegenover toestemming van de geheimgerechtigde. In haar laatste arresten heeft het Hof (bewust?)
21
56. ORDE VAN GENEESHEREN – Art. 64 van de Code van Geneeskundige Plichtenleer stelt: “De
verklaring van een zieke waarbij hij de geneesheer van zijn zwijgplicht ontheft, volstaat niet om de geneesheer van
zijn verplichting te ontslaan.”. In haar adviezen houdt de Orde die lijn consequent aan.102
B. Nieuwe stroming
57. BESCHIKKINGSRECHT – Meer en meer wordt aanvaard dat toestemming een geldige
uitzondering is op de regel van art. 458 Sw.103 Sommige rechtspraak benadrukt dat het maar billijk
is dat de patiënt over het beroepsgeheim kan beschikken104. Hierdoor blijft een arts slechts
meester van het geheim voor zover de patiënt hem hier niet van ontslagen heeft105.
58. NEGATIE ALGEMEEN BELANG - De recente rechtsleer en rechtspraak legt vlugger de nadruk
op het individueel belang dat ten grondslag ligt aan het beroepsgeheim106. Nochtans wijst
niemand het openbare orde-karakter van het beroepsgeheim af; het blijft gewoon onvermeld.
Naarmate het openbare orde-karakter in de vergetelheid beland en het beschikkingsrecht in de
voorgrond treedt, lijkt toestemming een steeds aannemelijker factor in de beoordeling te zijn.107
59. SAMENVALLEN - Anderen menen dan weer dat het privaat belang en algemeen belang vrijwel
samenvallen108. Ons inziens is dit niet het geval. In een testamentaire betwisting heeft de
nagelaten zich uit te spreken over dit heikel punt (W. Dijkhoffz, “Rol van medische getuigschriften in de functionele
opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 89, nr. 4). 102 Zie bv. advies Orde Van Geneesheren a079042 15 november 1997, www.ordomedic.be/adviezen, derde vraag. 103 Volgens sommigen zou dit zelfs een strafrechtelijke rechtvaardigingsgrond uitmaken, volgens anderen dan weer niet: Zie
bv. Antwerpen (1bis k.) 18 september 2000, T.Gez. 2000-01, 290 (niet aanvaard als rechtvaardigingsgrond); Brussel 27
oktober 1976, Pas. 1977, II, 128 en JT 1977, 624 (wel aanvaard); Pol. Nijvel 2 april 1993, RGAR 1996, nr. 12.662,
noot; T.Gez. 1996-97, 291 (wel aanvaard). Nochtans kan toestemming in de regel niet als rechtvaardigingsgrond van een
misdrijf gelden, zie W. DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”,
noot onder Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 89, nr. 4 en de verwijzingen aldaar. 104 Antwerpen 18 september 2000 en 15 februari 2001, T. Gez. 2000-01, 290 en 2001-02, 163; Pol. Nijvel 2 april 1993, RGAR
1996, nr. 12.662, noot; T.Gez. 1996-97, 291; Rb. Antwerpen 8 maart 1984, Rev.not.b. 1984, 490; Rb. Leuven 5 januari 1979,
T. Gez. 1981-82, 32. 105 DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 98; Bv. P. GORIS, “Mededeling van medische gegevens aan private verzekeraars”, Medi-ius,
1996, Afl. 2, 8: “Aan de patiënt moet het recht worden toegekend om naar goeddunken over dit geheim te beschikken op
voorwaarde dat hij vrij en zonder dwang kan handelen.” 106 Zie bv. de redenering in het Cassatie-arrest van 19 januari 2001 waar het algemeen belang verwaarloosd wordt (J. BAEL,
“Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure,
2004, 140, voetnoot 163). 107 Ons inziens wordt toestemming ook vlugger aanvaard vanwege de toegenomen rechten-en plichten cultuur in de
samenleving. Elkeen wordt geacht te kunnen beschikken over zijn eigen rechten (empowerment-beweging). 108 Vgl J. STEVENS, “Jurisprudentie, beroepsgeheim, recente rechtspraak”, Courant, 1998-99/2, 79 waarin stelling wordt
genomen als zou er geen hiërarchie mogen wordt gemaakt tussen algemene en private belangen, omdat het privaat belang
steeds gedoubleerd wordt door een openbaar belang. Ons inziens gaat deze benadering niet op in de materie waarover deze
22
rechtszoekende een individueel belang om het beroepsgeheim te „overrulen‟. Wanneer het
publiek echter merkt dat het medisch beroepsgeheim telkens moet wijken voor andere belangen,
zal het vertrouwen in de geneeskunde echter afnemen. Deze twee zijn ons inziens tegenstrijdig.
60. RECHTSVERGELIJKING – In een oude Nederlandse bijdrage werd reeds geopperd dat
toestemming de geneesheer ontheft van zijn zwijgplicht109, mede doordat het algemeen belang
van het medisch beroepsgeheim in die bijdrage wordt afgewezen. Het standpunt van de auteur in
kwestie vond zowel navolging110 als afwijzing.111 In Engeland sluit toestemming, in lijn met de
liberale opvattingen van de common law, een inbreuk op het beroepsgeheim uit.112
C. Conclusie
61. GEVAREN CONTRACTUEEL - De patiënt steeds laten beschikken over het geheim lijkt ons
inziens niet verantwoord. Indien men toestemming zonder voorbehoud in rekening neemt zou
het aldus toegelaten zijn dat geneesheren algemene voorwaarden ontwikkelen waarbij zij zich het
recht voorhouden om elke informatie waarvan ze weet krijgen tijdens de uitoefening van hun
beroep te openbaren. 113 Hoewel dit niet gauw zal gebeuren114, is dit wel een mogelijke
verhandeling gaat. Het privaat belang van art. 901 BW wordt nl. tegengesproken door het algemeen belang dat ten grondslag
ligt aan het beroepsgeheim, m.n. dat het publiek de indruk heeft dat elk geheim veilig is bij de geneesheer. In testamentaire
betwistingen zullen de private belangen voor het gebruik van een medisch attest steeds in strijd zijn met een algemeen
belang; Idem J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht,
V, Brugge, Die Keure, 2004, 131, nr. 91. 109 H.H. VAN EIJK EN A.J. VERSTEGEN, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 68: “Het algemeen belang zou er
zeer door worden geschaad, wanneer de medicus met toestemming van de patiënt spreekt, omdat anderen dan zullen vrezen,
dat hun mededeelingen bij dien dokter niet meer veilig zijn. Wij kunnen met den besten wil dit bezwaar niet medevoelen.
Want die anderen zullen wel weten of beseffen, dat hun medicus zijn mededeelingen heusch niet zonder toestemming van de
patiënt zou gedaan hebben. En hebben zij dit vertrouwen niet, dan deugde reeds uit anderen hoofde hun verhouding tot de
medicus niet.” 110 Ook de Nederlandsche Juristen-Vereeniging in 1905 beslist in deze zin. Zie H.H. VAN EIJK EN A.J. VERSTEGEN, Arts en
wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 68. 111 De meerderheid van de “beroepsgeheim-commisie” besliste in haar “rapport 1926” namelijk in tegengestelde zin. Zie
H.H. VAN EIJK EN A.J. VERSTEGEN, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929, 68. 112 Hunter V Mann [1974] QB 767, 772, noted by Boyle, C (1975) 38 MLR 69 waar J. BOREHAM overwoog: “the doctor is
under a duty not to disclose, without the consent of his patient, information which he, the doctor, has gained in his
professional capacity.” Zie A. GRUBB, Principles of Medical Law, Oxford, 2004, Oxford University Press, 555, nr. 9.06. en
564, nr. 9.29. The Department of Health Code of Practice (VS) hanteert overigens hetzelfde standpunt. 113 Dit gedachte-experiment situeert zich in het strikt wettelijke domein. Het deontologische kader dient men niet in rekening
te nemen. 114 Wat wel realistisch is dat dergelijke clausules in levensverzekeringsovereenkomsten worden bedongen. Zie Brussel 3
februari 1981, Vl. T. Gez. 1981-82, 34, noot NYS, H., samenvatting jura.be :
23
consequentie van het aanvaarden van „toestemming‟ als uitzondering. Ons inziens is dit niet
wenselijk: het beroepsgeheim blijft van openbare orde en van algemeen belang, en draagt bij tot
het vertrouwen in de geneeskunde en dus de volksgezondheid in het algemeen. 115
62. EIGEN STELLING – Hoewel er een tendens is om een contractuele benadering van het
beroepsgeheim voor te staan116, komt het ons vreemd voor om een modern en contractueel
begrip als „toestemming‟ te verbinden aan een eeuwenoud instituut van openbare orde. Daarom, en
omwille van het algemeen belang dat eraan ten grondslag ligt, kan de uitzonderingsgrond ons
slechts gedeeltelijk bekoren. Ons inziens kan toestemming slechts een geldige uitzondering
uitmaken indien dit ter vrijwaring is van de belangen van de patiënt117. Dit voorbehoud lijkt
essentieel om de maatschappelijke belangen die ten grondslag liggen aan het beroepsgeheim te
vrijwaren. Het standpunt van het Hof van Cassatie in deze materie lijkt onduidelijk.
§3. Medisch attest bekomen door de notaris
A. Klassieke theorie
63. TOESTEMMING - Ons inziens is het bekomen van een medisch attest door de notaris in
wezen een toepassing van de uitzondering van de toestemming van de patiënt op het medisch
beroepsgeheim118. Het komt echter gepaster voor deze uitzondering apart te bespreken omwille
van haar specificiteit.
“Het medisch beroepsgeheim raakt de openbare orde en de zieke kan daarover niet beschikken. De geneesheer wordt niet
ontheven van het geheim door de omstandigheden dat de zieke heeft ingestemd met het verspreiden van de door hem aan de
geneesheer gedane confidenties. Een clausule in een levensverzekeringsovereenkomst die de uitbetaling van het kapitaal
afhankelijk stelt van een medisch getuigschrift dat de doodsoorzaak vermeldt kan noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend
impliceren dat partijen het eens zijn over een gebeurlijke schending van het geneeskundig beroepsgeheim. Dergelijke
overeenkomst kan alleen gevolgen hebben tussen de contracterende partijen doch niet voor de behandelende geneesheer.” 115 Zie in dezelfde zin B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het
beroepsgeheim?”, (noot onder Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, nr. 18; H. NYS, “De ontwikkeling
van het gezondheidsrecht in 1996 en 1997”, T.Gez. 1998-99, nr. 99, 127; C. TROUET, “Medische getuigschriften en
beroepsgeheim”, Juristenkrant 23 mei 2002, 4; "The ethical tradition of medical confidentiality has not outlived its
relevance.”in A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 4. 116 Zie DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T. Gez. 2002-2003, 98. 117 H. NYS, “De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 1996 en 1997”, T. Gez. 1998-99, 127; I. MASSIN, “La délivrance
de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, 164. 118 Idem I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl.
3, 164; W. DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder
Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 91, nr. 7.
24
64. PLICHT - In het Belgische recht zal een waakzame notaris zich een attest laten voorleggen
indien hij twijfelt aan de gezondheid van geest van de testator.119 Het Hof van Cassatie oordeelde
dat indien een notaris twijfelt aan de geestesgesteldheid van de testator die bij hem een authentiek
testament wil laten verlijden, hij zich een medisch getuigschrift moet laten voorleggen. Zo niet
kan de notariële aansprakelijkheid in het gedrang komen.120
65. VIA PATIËNT - Klassiek wordt aangenomen dat de notaris zich het medisch getuigschrift dient
te laten bezorgen door de patiënt.121 Enig rechtstreeks contact tussen notaris en dokter wordt
door de (oudere) rechtsleer122 en rechtspraak123 afgewezen omdat dit zowel een schending
uitmaakt van het beroepsgeheim van de dokter als dat van de notaris.124 Dit zou zelfs het geval
zijn indien de patiënt toestemming geeft aan dergelijk rechtstreeks contact125. Een meerderheid
van de rechtsleer meent namelijk dat het attest niet rechtstreeks aan de notaris kan overhandigd
worden, zelfs niet wanneer de patiënt hier toestemming toe geeft126.
119 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 2001, 458, nr. 1131. 120 Cass. 27 september 1961, T. Not., 1961, 219, noot W. DELVA. 121 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 2001, 458, nr. 1131; H. NYS, “Art. 901 BW” in M.
PUELINCKX-COENE, W. PINTENS EN A. VASTERSAVENDTS (eds.), Commentaar erfenissen, schenkingen en testamenten,
Antwerpen, Kluwer, losbl., 150. 122 H. NYS, “Artikel 901 B.W.” in M. PUELINCKX-COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (eds.),
Erfenissen,schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 145; H. NYS, “Geneeskunde. Recht en medisch handelen” in APR, Brussel, Story-Scientia, 1991, 430, nr. 1006; C. DE
WULF EN H. DE DECKER, Het opstellen van notariële akten, Antwerpen, Kluwer, 1994, 71, nr. 58. 123 Bergen 18 maart 1986, JT 1986, 456, Rev. Not. 1986, 553; Bergen 20 juni 1979, Pas. 1979, II, 130; Brussel 15 maart
1971, Rev. Not. 1971, 291, noot F.L.; Rb. Brussel 14 mei 1991, T.B.B.R. 1992, 436; Rb. Luik 2 mei 1994, JT 1995, 85;
R.G.D.C. 1995, 332; Chron. not., vol. XXI, 360, n° 4, obs. DELNOY; Rb. Antwerpen 8 maart 1984, Rev.Not.b. 1984, 490.
Zie ook M. PUELINCKX-COENE, “Overzicht van rechtspraak (1958-1992). Giften”, TPR 1994,1627. 124 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 131, nr. 90. Zie voor een uitvoerige bespreking van het beroepsgeheim van de notaris: LAMBERT et J.-F.
TAYMANS, Le secret professionnel du notaire, in Rép. not.., XI, l. X, Bruxelles, Larcier, 1994, 84 e.v. 125 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 132, nr. 92; H. NYS, “Geneeskunde. Recht en medisch handelen”, in APR, Brussel, Story-Scientia, 1991, 429, nr.
1006. 126 H. NYS, Geneeskunde. Recht en medisch handelen in APR, Brussel, Story-Scientia, 1991, 429, nr.1006; R. Janvier,
“Medisch beroepsgeheim”, Medi-ius 1991, 23.
25
B. Nieuwe stroming
66. NIEUWE STROMING – Recentere rechtsleer meent dat men te ver gaat indien men rigoureus
vasthoudt dat de toestemming van de patiënt dergelijk rechtstreeks contact niet toelaat127. Het
kan nochtans niet overtuigen dat de notaris zelf geen attesten zou mogen opvragen, terwijl dit via
een omweg wel kan.128 Aansluitend op deze essentiële overwegingen van de nieuwe stroming
worden een aantal nieuwe (pragmatische) argumenten ontwikkeld.
1. Toestemming
67. TOESTEMMING – De kwestie van de aflevering van medische attesten aan de notaris wordt in
de eerste plaats beheerst door de theorie inzake toestemming van de patiënt129. Aangezien het
beroepsgeheim tot doel heeft de patiënt te beschermen, heeft dit volgens velen in de rechtsleer
tot gevolg dat de patiënt de geneesheer van zijn zwijgplicht zou kunnen ontslaan130, dat diens
toestemming met andere woorden bevrijdend werkt. Eerder namen wij stelling in dat
toestemming een valabele uitzondering is indien dit ter vrijwaring is van de belangen van de
patiënt. Aangezien de patiënt er alle belang bij heeft om zijn ongezondheid van geest te staven
teneinde een geldig testament te kunnen opmaken, kan „toestemming‟ hier als uitzondering
gelden.
2. Beroepsgeheim van de derde is relevant
68. TWEE BEROEPSGEHEIMEN – Het is ons inziens relevant dat de notaris die het attest
overhandigd zou krijgen ook aan een volwaardig beroepsgeheim gebonden is. Een pragmatische
benadering noopt namelijk tot de vaststelling dat het „geheim‟ dat wordt beschermd door het
beroepsgeheim nooit in de openbaarheid zal kunnen treden. Het „geheim‟ wordt namelijk
127 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 131, nr. 91; I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”,
T.Gez. 2003-04, afl. 3, 164. Zie ook H. NYS, “De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 1996 en 1997”, T. Gez. 1998-99,
127. 128 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 132-133, nr. 92. 129 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
164. 130 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 133, nr. 92; H. NYS, “De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 1996 en 1997”, T. Gez. 1998-99, 127; I.
MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, 164.
26
uitgewisseld door twee personen die onderworpen zijn aan geheimhouding131. Beide
beroepsgeheimen –van de notaris en de geneesheer- vormen aldus een sluitende baken van
geheimhouding en zwijgplicht.
69. CASSATIE - Onze stelling vindt bovendien steun in een analoog Cassatie-arrest van 1982132.
Het Hof sprak zich uit over de situatie waarbij een behandelende geneesheer het medisch attest
rechtstreeks naar de raadsman van de patiënt stuurde: “Uit de enkele omstandigheid dat medische
attesten door de behandelende geneesheer van de beklaagde aan diens raadsman werden toegestuurd, volgt niet
noodzakelijk dat zij werden afgegeven met schending van het medisch beroepsgeheim”. Het Hof motiveert
echter niet waarom het dit standpunt inneemt. Ons inziens kunnen in hoofde van de
Cassatierechters zowel het beroepsgeheim van de raadsman als de toestemming van de patiënt
een rol hebben gespeeld.
70. ANALOGE RECHTSPRAAK - In een zaak voor het hof van beroep te Antwerpen133 werd
overwogen dat de rechtstreekse mededeling van door beroepsgeheim gedekte gegevens aan de
gezinsbegeleidster níet toegelaten was. De hoofdreden daarvoor was dat de gezinsbegeleidster
niet tot beroepsgeheim gehouden was. Deze motivering honoreert - a contrario- onze stelling dat
het beroepsgeheim van de persoon aan wie het attest wordt overhandigd, relevant is.
71. CONCLUSIE – Indien men beide beroepsgeheimen echt naar waarde inschat is niet in te zien
waarom rechtstreeks contact tussen de geneesheer en de notaris een probleem zou moeten
vormen.
C. Standpunt Orde van Geneesheren
72. ADVIES ORDE - Het standpunt van de Orde van Geneesheren ten aanzien van de
problematiek is het volgende: “[…] ten aanzien van het geval waarin een notaris, die zich ervan wil
vergewissen dat de partij die een akte wil laten verlijden gezond van geest is, door het toedoen van die partij om een
dergelijk attest vraagt, is de Nationale Raad van mening dat de behandelend geneesheer niet mag ingaan op
131 Vgl. Advies KNMG (NDL): “Mag een behandelend arts rechtstreeks schriftelijk informatie aan een advocaat
verstrekken?”, http://knmg.artsennet.nl/Diensten/artseninfolijn/veelgestelde-vragen/casus/Mag-een-behandelend-arts-
rechtstreeks-schriftelijk-informatie-aan-een-advocaat-verstrekken.htm. Zie randnr. 73. 132 Cass. AR 7123, 6 april 1982 (Carlier), Arr. Cass. 1981-82, 980, noot; , Bull. 1982, 924, noot; , Pas. 1982, I, 924, noot. Zie
www.jura.be.
27
dergelijke vraag. Wanneer aan de gezondheid van geest wordt getwijfeld wordt de akte best verleden in het bijzijn
van een deskundige die niet de behandelend geneesheer mag zijn”.134
73. CONSERVATIEF - Mits een goede lezing ziet men dat de Orde van Geneesheren in 1997 nog
verder ging dan de reeds conservatieve rechtsleer en rechtspraak135. Het stelt dat een geneesheer
zelfs geen attest mag uitreiken aan de patiënt zélf (!) indien deze weet dat dit attest uiteindelijk
bedoeld is voor de notaris136. De motivering hiervoor ontbreekt schielijk. Massin137 en Lambert138
menen echter dat de ratio hierachter is dat gegevens die door het beroepsgeheimen worden
gedekt, op deze manier overhandigd zouden worden aan een derde, weliswaar via de patiënt.
74. KRITIEK - Dat de Orde niet akkoord gaat met een rechtstreekse aflevering aan de notaris is
nog enigszins begrijpelijk is in het licht van het vigerende recht en vooral in het licht van de
opinie van de Orde dat de patiënt niet over het geheim kan beschikken139. De weigering van de
aflevering van een attest aan de patiënt zelf in dergelijk geval tart weliswaar alle verbeelding. Ten
eerste zijn certificaten in wezen bedoeld om te overhandigen aan een derde.140 Ten tweede gaat
achter de redenering van de Orde een merkwaardige gedachte schuil, m.n. alsof de patiënt een
tussenschakel zou zijn van de notaris om confidentiële informatie te bemachtigen. Bij die
redenering worden de vrije wil en principiële handelingsbekwaamheid van de patiënt volledig uit
het oog verloren. Ten derde, maar minstens even belangrijk, wordt er geen rekening gehouden
met de belangen van de patiënt zelf om een geldig testament op te maken.
75. KRITIEK – Ten vierde wordt over het hoofd gezien –of net niet- dat de bijstand van een
geneesheer-deskundige de kostprijs van het opmaken van een testament danig zal verhogen.
Daarbij kan eveneens niet worden ingezien waarom de behandelende geneesheer niet, maar een
133Antwerpen 14 oktober 1997, RW 1998-99, 194, noot A. VANDERPLAS. 134 Advies Orde Van Geneesheren a079042 15 november 1997, www.ordomedic.be/adviezen, derde vraag. 135 Dit standpunt werd in 2004 bevestigd: “Het is aangewezen dat het testament voor notaris opgesteld wordt in
aanwezigheid van een deskundige die bevoegd is te verklaren dat de erflater op dat ogenblik gezond van geest is. Het valt te
ontraden als behandelende arts op te treden als deskundige voor zijn eigen patiënten”. Advies Orde Van Geneesheren
a105001,19 juni 2004, www.ordomedic.be/adviezen, 4de laatste alinea. 136 In lijn met de tekst van art. 67 van de Code: “De geneesheer heeft het recht maar is niet verplicht aan een patiënt, die
erom verzoekt, een getuigschrift betreffende zijn gezondheidstoestand te overhandigen. De geneesheer mag een getuigschrift
weigeren. Hij alleen beslist over de inhoud en de wenselijkheid om het aan de patiënt te overhandigen.(...)”. 137 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
voetnoot 24. 138 P. MARCHAL, Les incapables majeurs, in Rép. Not., VIII, Bruxelles, Larcier, 1998, 285, nr. 397. 139 Zie standpunt Orde van Geneesheren over „toestemming van de patiënt, randnr.56 van deze verhandeling. 140 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 572, nr. 1326 en meer
specifiek H. NYS, “De aflevering van medische certificaten”, Vl. T. Gez. 1981-82, 32.
28
andere geneesheer wél, zou kunnen optreden als deskundige. Aldus stelt de Orde van
Geneesheren een eerder omslachtige procedure voor bij het opmaken van een notarieel
testament. Paradoxaal genoeg promoot de Orde van Geneesheren wel het notarieel testament ten
aanzien van het onderhandse testament als de beste manier om zijn laatste wil te akteren.141
76. NEDERLANDSE BEROEPSVERENIGING ARTSEN – De Nederlandse beroepsvereniging voor
artsen lijkt geen probleem te hebben met het leveren van een medisch attest aan iemand anders
dan de patiënt, zolang er een schriftelijke machtiging voorgelegd kan worden.142 Het advies
handelde weliswaar specifiek over het afleveren van medische attesten aan de raadsman van de
patiënt. Niettemin blijkt uit dit standpunt een realistischere en correcte aanpak ten aanzien van
het overhandigen van attesten aan personen die eveneens aan het beroepsgeheim onderworpen
zijn. Bovendien kan de overweging dat de raadsman van de patiënt diens belangen behartigt, naar
analogie ook gelden voor de notaris.
D. Oplossing
77. CONCLUSIE - Tot er voldoende lagere en/of hogere rechtspraak opduikt die onze
pragmatische benadering ondersteunt, blijft het desalniettemin de meest rechtszekere oplossing
dat de notaris aan de testator vraagt om hem een gunstig attest te bezorgen en geen rechtstreeks
contact met de dokter in kwestie heeft. Hoewel deze manier van handelen ons niet efficiënt
voorkomt, kan op die wijze een notarieel testament worden verleden met een minimaal risico op
toekomstige betwisting.
141 Advies Orde Van Geneesheren a105001,19 juni 2004, www.ordomedic.be/adviezen, 4de laatste alinea. 142 Advies KNMG: “Mag een behandelend arts rechtstreeks schriftelijk informatie aan een advocaat verstrekken?”
http://knmg.artsennet.nl/Diensten/artseninfolijn/veelgestelde-vragen/casus/Mag-een-behandelend-arts-rechtstreeks-
schriftelijk-informatie-aan-een-advocaat-verstrekken.htm.
29
AFDELING III. UITZONDERINGEN OP HET MEDISCH BEROEPSGEHEIM NA
OVERLIJDEN VAN DE PATIËNT (POST MORTEM)
§1. Post mortem-attesten
A. Theorie
1. Toegelaten of niet ?
78. NIET TOEGELATEN - Post mortem attesten zijn attesten die voor de eerste maal worden
uitgereikt na het overlijden van de patiënt. Een oplettende arts zal weigeren een dergelijk attest op
te maken aangezien het strijdig is met het medisch beroepsgeheim waaraan hij onderworpen is,
dat ook na de dood van de patiënt blijft gelden. 143
79. RECHTSLEER - Professor Nys neemt sinds jaar en dag – en nog steeds- stelling in dat het
uitreiken van post mortem attesten niet toegelaten kan worden, gezien het een toepassing vormt van
het afleveren van een medisch getuigschrift aan een derde en dus in strijd met het beroepsgeheim
post mortem144. Van Allemeersch laat het antwoord op de delicate vraag halfopen. Volgens hem is
het nog steeds niet duidelijk of een arts een dergelijk attest nog regelmatig kan afleveren145,
hoewel hij met zijn verwijzing naar de regels omtrent het bewijs eerder de ontoelaatbaarheid lijkt
te suggereren.146 Uit een advies van Mr. Decloedt blijkt alvast dat post mortem attesten momenteel
eerder niet dan wel aanvaard worden147. Advocaat-generaal Dubrulle overweegt in zijn conclusie
bij het Cassatie-arrest van 19 januari 2001 dat post mortem attesten terecht eensgezind afgewezen
worden.148
80. WEL TOEGELATEN – Sommigen menen echter dat wanneer de belangen van de patiënt en de
erfgenamen samenvallen het afleveren van post mortem attesten wel toegelaten is.149 Anderen
143 Zie bv. Bergen 9 december 1975, Pas. 1976, II, 159 en Rev.Not.b. 1977, 123: “Het medisch beroepsgeheim dat het
afleveren van een medisch attest zonder toestemming van de patiënt onmogelijk maakt, houdt bovendien niet op te bestaan
bij het overlijden van de patiënt.” Zie deel IV, Hoofdstuk II voor meer rechtspraak ter zake. 144 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 573, nr. 1333. 145 B. ALLEMEERSCH, Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?, T.B.B.R. 2003,
62-63, nrs. 19 en 21. 146 Zie randnrs. 83 en 130 van deze verhandeling. 147 Zie advies Mr. DECLOEDT, www.deltalaw.be. 148 Zie concl. Adv. Gen. DUBRULLE bij Cass. 19 januari 2001, l.c. 149 R.O. DALCQ, Expertises civiles et secret professionnel des médecins, in Liber Amicorum Prof. E. KRINGS, Bruxelles,
Story-Scientia, 1991, 508; X. RYCKMANS ET R. MEERT-VAN DE PUT, Les droits et obligations des médecins, Bruxelles,
Larcier, 1972, 2ème éd., 128, nr. 179.
30
argumenteren dan weer dat de toestemming van de patiënt kan voorondersteld worden waardoor
de praktijk verantwoord zou zijn.150
81. VERANDERENDE MENTALITEIT – Sommigen menen dat een veranderende mentaliteit in
hoofde van de wetgever de praktijk van post mortem attesten zou verantwoorden. Met name zou de
Wet Patiëntenrechten die een inzagerecht voor nabestaanden in het medisch dossier creëert151
blijk geven van een dermate veranderde opvatting over het beroepsgeheim dat post mortem attesten
plots toegelaten zouden zijn152. Ons inziens bevestigt het inzagerecht van de Wet
Patiëntenrechten echter enkel de relatieve benadering van attesten die tijdens het leven van de
patiënt worden uitgereikt. In de wet patiëntenrechten is nergens een wettelijke basis te vinden of
een mentaliteitsverandering te merken die zou verantwoorden dat geneesheren attesten voor het
eerst op te maken na de dood van de patiënt.
82. ART. 95 WLVO – Art. 95 (laatste lid) Wet Landverzekeringsovereenkomsten153 biedt in een
specifiek geval nochtans wel een wettelijke basis om voor het eerst attesten op te maken na het
overlijden van de patiënt. Uit deze wet blijkt wel een andere mentaliteit ten aanzien van het
beroepsgeheim. De vraag stelt zich uiteraard in hoeverre deze wettelijke uitzondering uit een
bijzondere wet ook uitgebreid mag worden naar testamentaire betwistingen. Indien deze bepaling
tot gevolg zou hebben dat de arts voortaan steeds attesten mag afleveren aan de erfgenamen van
de patiënt, dan schaft de wetgever beter het beroepsgeheim post mortem af.154 Net zoals Nys
nemen wij stelling in dat dit een beperkte wettelijke toelating is die niet uit te breiden valt naar
andere zaken dan levensverzekeringsovereenkomsten waar de patiënt toestemming bovendien
uitdrukkelijk toestemming geeft de doodsoorzaak mede te delen.155
150 F. GLANSDORFF, “Le secret médical et la délivrance d‟un certificat post mortem en matière d‟assurances sur la vie”, JT
1971, 317 e.v.; K. TROCH, “Het medisch beroepsgeheim en zijn impact op de levensverzekering”, RW 1993-1994, 1258,
voetnoot 127. 151 Art. 9 § 4 Wet Patiëntenrechten. 152 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, nr.
34. 153 “Mits de verzekeraar aantoont de voorafgaande toestemming van de verzekerde te bezitten, geeft de arts van de
verzekerde aan de adviserend arts van de verzekeraar een verklaring af over de doodsoorzaak.
Wanneer er geen risico meer bestaat voor de verzekeraar, bezorgt de adviserend arts de geneeskundige verklaringen, op hun
verzoek, terug aan de verzekerde of, in geval van overlijden, aan zijn rechthebbenden.” 154 Wat niet ondenkbaar is gezien de religieuze ondersteuning voor het post mortem beroepsgeheim nog weinig draagkracht
heeft. Zie ook randnr. 86. 155 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 572, nr. 1334.
31
83. HOF VAN CASSATIE 2001 EN 2002 – De mijlpaalarresten van het Hof van Cassatie handelen
louter over het gebruik van attesten die tijdens het leven van de patiënt werden opgemaakt. Ons
inziens voegt deze rechtspraak niets toe aan de discussie.
2. Toestemming
84. TOESTEMMING – Wanneer men het vraagstuk van naderbij bekijkt, komt het inhoudelijk neer
of art. 458 Sw., een strafrechtelijke bepaling, al dan niet geschonden werd156. De vraag die zich
daarbij stelt is of de erfgenamen al dan niet kunnen beschikken over het medisch beroepsgeheim,
m.a.w. of hun toestemming determinerend kan zijn om de geneesheer van zijn zwijgplicht te
ontslaan. Aangezien toestemming van de patiënt zelf reeds een heikel punt is, is het niet
verwonderlijk dat de rechtspraak overwegend aanneemt dat erfgenamen niet over het
beroepsgeheim kunnen beschikken. 157 Nys overweegt daarbij dat toestemmen een strikt
persoonlijk recht is, dat normaliter niet door anderen kan uitgeoefend worden.158
3. Bewijs
85. REGELMATIGHEID BEWIJS - Het al dan niet toelaten van post mortem attesten in
testamentaire betwistingen is in wezen een discussie over de regelmatigheid van het verkrijgen
van bewijs159. In zijn arrest van 2001 en 2002 benadrukt het Hof van Cassatie zelf de klassieke
regels van toelaatbaarheid van bewijs door te stellen dat “art 458 Sw. niet verhindert dat een
doktersattest dat regelmatig is afgeleverd wordt overgelegd in een procedure tot nietigverklaring van het testament
van deze testateur”.160
156 Vgl. J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V,
Brugge, Die Keure, 2004, 138, voetnoot 154. 157 Zie deel IV, hoofdstuk II voor uitvoerige rechtspraak ter zake. Zie bv. Luik 22 januari 1981, JL 1981, 233: “ La possibilité
de délier un médecin de son obligation de garder le secret médical n’appartient ni au patient, ni à ses héritiers ou ayants
droit.” Vgl. Rb. Antwerpen 8 maart 1984 Rev. Not. b.1984, 490 waar genuanceerd stelling wordt ingenomen door te stellen
dat de patiënt wel, maar de erfgenamen niet, kunnen beschikken over het medisch beroepsgeheim. C 158 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 573, nr. 1335; Idem W.
DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart
2002, T.Gez. 2002-2003, 92, nr. 8. 159 Zie I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
173, nr. 33. Zie B. ALLEMEERSCH, Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?,
T.B.B.R. 2003, nr 27. Hierin wordt telkens benadrukt dat het Hof van Cassatie duidelijk zijn standpunt aanhoudt dat enkel
regelmatig verkregen bewijs in aanmerking mag komen voor afweging tegen het beroepsgeheim. 160 Cass. 19 januari 2001, l.c. en Cass. 7 maart 2002, l.c.
32
86. REGELMATIGHEID POST MORTEM ATTEST - Allemeersch en Scholen zetten helder uiteen dat
er nog steeds een onderscheid dient gemaakt te worden tussen het gebruik van een bewijs en de
verkrijging van een bewijs161. Indien het gebruik van het bewijs toegelaten is (bv. omwille van een
hoger belang, zoals dat van art. 901 BW), dient vervolgens steeds onderzocht te worden of het
bewijs niet werd verkregen in strijd met een wettelijke bepaling.
4. Misbruik
87. PRAGMATISCHE BEZWAREN – Het toelaten van het opmaken van attesten na de dood van de
patiënt kan aanleiding geven tot misbruik, omdat ze nl. kunnen afgeleverd worden louter omwille
van de testamentaire betwisting. De uitdrukking luidt: “Wiens brood men eet, diens woord men spreekt”..
Het is aldus niet uitgesloten dat een dokter zijn objectiviteit laat varen en een voor de erfgenamen
„gunstig‟ attest aflevert.
B. Rechtsvergelijking
88. FRANKRIJK - In Frankrijk worden medische attesten in verband met de geestelijke
gezondheidstoestand van de erflater post mortem opgesteld op vraag van de erfgenamen wel
aanvaard: artikel 901 B.W. wordt er beschouwd als een wettelijke toelating voor de geneesheer
om zich van zijn geheimhoudingsplicht te ontdoen162 onder de redeneringen: “à peine de priver le
plus souvent d‟effet l‟article 901 du Code civil” en “d‟empêcher l‟héritier de faire valoir ses droits”.163
89. NEDERLAND – In het Nederlandse recht wordt aanvaard dat een arts gegevens kan
verstrekken na de dood van zijn patiënt indien (1) er zwaarwegende aanwijzingen bestaan dat de
erflater ten tijde van het verlijden van het testament niet over zijn verstandelijke vermogens
beschikte en (2) het aannemelijk is dat opheldering daarover niet op andere wijze kan worden
161 B. ALLEMEERSCH en Scholen, “Behoorlijk bewijs in burgerlijke zaken. Over de geoorloofdheidsvereiste in het burgerlijk
bewijsrecht”, RW 2002-03, 41-60. 162
I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
173. 163 Cass. fr. (1ère civ.) 12 février 1963, R.G.A.T. 1963, 484, note A. BESSON, D. 1963, Jur. 471, note R. BADINTER, J.C.P.
1963, II 13107, concl. LINDON; Cass. fr., 28 mai 1964, J.C.P. 1964, II, 13751 (ccl.), D. 1965, J. 109, note R.-F. Le BRIS;
Paris 21 décembre 1964, Gaz. Pal. 23 mars 1965, 202; Vgl. Cass. fr. 12 juin 1958, J.C.P. 1959, II 10940, obs. A.
CHAVANNE; Cass. 29 avril 1968, J.C.P. 1968, II 15560, note LINDON.
33
verkregen dan door dossierinzage.164 Hoewel dit een evenwichtige regel is om erfgenamen
toegang te geven tot bewijs, kunnen de twee voorwaarden op zich heel wat rechtsonzekerheid
creëren.
90. ENGELS RECHT – Zoals boven aangehaald honoreert men het beroepsgeheim post mortem in
het Verenigd Koninkrijk niet165. Aldus stellen zich in het Engelse recht geen problemen met de
aflevering van gegevens na het overlijden van de patiënt.
C. Conclusie –
91. ONDERSCHEID - Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het gebruik van een
attest dat tijdens het leven van de patiënt werd afgeleverd en het afleveren van een attest op vraag
van de erfgenamen louter met het oog op procedure166. Dit onderscheid zal uitdrukkelijk worden
gehanteerd doorheen de rest van de verhandeling.
92. CONCLUSIES - De geneesheer handelt bij het afleveren van het attest aan de erfgenamen in
strijd met het medisch beroepsgeheim post mortem. De Orde van Geneesheren en de meerderheid
van de rechtspraak denkt daar overigens hetzelfde over. 167 Wegens de onregelmatigheid van de
verkrijging kan een post mortem attest niet als bewijs worden weerhouden in de rechtbank. Een
goede lezing van de mijlpaalarresten van het Hof van Cassatie reikt ons inziens geen andere
perspectieven aan.
164 Rb. Arnhem, 15 augustus 2005, Medisch contact, 2005, nr. 46, 1842-1844; Zie ook Richtlijnen inzake omgaan met
medische gegevens, KNMG 2010, l.c., 28-29. 165 A. GRUBB, Principles of Medical Law, Oxford, 2004, Oxford University Press, 583, nr. 9.82: “English courts are most
likely to find that the obligation of confidence does not survive death”. Zie ook M. Davies, Textbook on medical law, London,
Blackstone Press limited, 1996, 26-50 waar met geen word wordt gerept over de relatie tussen beroepsgeheim en
testamentaire betwistingen. 166 Diezelfde nuance wordt -bewonderenswaardig- gehanteerd in Bergen (2e k.) 9 april 2001 JT 2002, afl. 6056, 409 en
http://jtlarcier.be (1 juli 2008); RRD 2001, afl. 100, 262; Rev.trim.dr.fam. 2002, afl. 1, 151:
“Medische getuigschriften die werden uitgereikt met schending van het beroepsgeheim moeten uit de debatten worden
geweerd, desnoods ambtshalve, en kunnen dus geen enkel gevolg hebben.
Een medisch getuigschrift dat werd opgesteld in het kader van een verzoek met het oog op de aanstelling van een voorlopige
bewindvoerder moet niet uit de debatten worden geweerd; art. 488bis, b, par. 3, lid 1 B.W. voorziet immers - op straf van
onontvankelijkheid - dat een gedetailleerd geneeskundig getuigschrift aan het verzoek dient te worden toegevoegd.” 167 Art. 65 van de Code van Geneeskundige Plichtenleer stelt: “De dood van een zieke ontheft de geneesheer niet van zijn
beroepsgeheim. De erfgenamen kunnen hem er evenmin van ontslaan of erover beschikken.” Voor rechtspraak, zie deel IV,
Hoofdstuk II.
34
93. PIJNLIJK - Nochtans zal onze conclusie in praktijk pijnlijk zijn voor die erfgenamen die niet in
bezit zijn van medische attesten die werden uitgereikt tijdens het leven van de patiënt. Dit klemt
des te meer aangezien een medisch attest vaak het enige denkbare en overtuigende bewijs is168.
Ten tweede zou het niet erg consistent zijn dat medische verklaringen wel via de rechter kunnen
bekomen worden.169 Tenslotte zou de bescherming van art. 901 BW ontzegd worden aan de
testator omwille van de regels van bewijs. Hoewel wij ons bewust zijn van deze consequenties,
dienen de klassieke bewijsregels ons inziens hier toch te primeren.
94. RELATIVITEIT REKKEN - De relativiteit van het beroepsgeheim dient hier een halt
toegeroepen te worden. Als het medisch beroepsgeheim post mortem namelijk telkens dient te
wijken voor een ander belang dreigt het medisch beroepsgeheim in praktijk een holle frase te
worden170. De overweging dat het beroepsgeheim van openbare orde is en reeds jaren een
algemeen belang in het recht vertegenwoordigt, is daar niet vreemd aan.
§2. Inzagerecht nabestaanden in het medisch dossier
95. WET PATIËNTENRECHTEN - Het inzagerecht van de nabestaanden in het dossier van de
overleden patiënt doorbreekt het beroepsgeheim dat heerst in de relatie tussen dokter en
(overleden) patiënt. Sedert de komst van de Wet Patiëntenrechten in 2002171 wordt dit aanvaard
een wettelijke uitzondering te zijn ten aanzien van het beroepsgeheim post mortem. De
mogelijkheid voor nabestaanden tot inzage van het patiëntendossier is illustratief voor de evolutie
die het medisch beroepsgeheim doormaakt, nl. dat het vaker moet wijken voor andere (hogere)
168 “[…]medische attesten zijn praktisch de “enige manier” om de aard van de geestestoestand te bewijzen” in Dijkhoffz,
“Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002,
T.Gez. 2002-2003, 96, nr. 13; Idem I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret
professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, 173, nr. 33. Een advocaat in Nederland lijkt dezelfde mening toegedaan: Mr. A.C.
KOOL, “Nieuwsbrief Erfrecht”, KBG Advocaten Amsterdam, http://www.kbgadvocaten.nl/nieuwsbrief.php. 169 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 134-135, nr. 101. Daartegen kan worden ingebracht dat het een essentieel verschil is dat de rechter, en niet
de dokter, oordeelt over de wenselijkheid van dergelijke maatregel. Het is ons inziens niet wenselijk om de geneesheer in de
positie van een rechter te brengen, waarbij die telkens moet oordelen of hij de procedure van de erfgenamen een kans wil
geven of niet. Zie ook onze overwegingen in verband met eventueel misbruik, randnr. 87 van deze verhandeling. Idem H.
NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005 randnr. 1240: “De bevoegdheid om
na te gaan wat als geheim moet worden beschouwd komt niet toe aan de patiënt of aan de tuchtrechtelijke overheid, maar
aan de rechter.”. 170 Zie genuanceerder: J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat.
Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 144, nr. 125. 171 Wet betreffende de rechten van de patiënt, B.S. 26 september 2002.
35
belangen die in een rechtsstaat „in het geding‟ zijn. Deze uitzondering wordt –omwille van de
overzichtelijkheid- ten volle in de volgende afdeling behandeld.
96. NEDERLAND – In Nederland wordt eveneens een recht op inzage én gebruik van het medisch
dossier aanvaard, zij het dat dit recht door de rechtsprekende macht werd gecreëerd172. Dit
jurisprudentieel recht tot inzage vindt toepassing wanneer er „zwaarwegende aanwijzingen‟
bestaan dat de erflater niet gezond van geest was op het ogenblik van het verlijden van het
testament.173
AFDELING IV. INZAGERECHT DOOR DE NABESTAANDEN VAN HET MEDISCH
DOSSIER VAN DE OVERLEDEN PATIËNT
Art. 9 § 2174: “De patiënt heeft recht op inzage in het hem betreffend patiëntendossier. […]”
Art. 9§ 3: “De patiënt heeft recht op afschrift van het geheel of een gedeelte van het hem betreffend patiëntendossier,
tegen kostprijs, overeenkomstig de in § 2 bepaalde regels. Ieder afschrift vermeldt dat het strikt persoonlijk en
vertrouwelijk is. De beroepsbeoefenaar weigert dit afschrift indien hij over duidelijke aanwijzingen beschikt dat de
patiënt onder druk wordt gezet om een afschrift van zijn dossier aan derden mee te delen.”
Art. 9 § 4: “Na het overlijden van de patiënt hebben de echtgenoot, de wettelijk samenwonende partner, de partner
en de bloedverwanten tot en met de tweede graad van de patiënt, via een door de verzoeker aangewezen
beroepsbeoefenaar, het in §2 bedoelde recht op inzage voorzover hun verzoek voldoende gemotiveerd en gespecifieerd
172 Hoge Raad 20 april 2001, N.J. 2001, nr. 600, 4445; Hof ‟s-HertogenBosch 18 september 2000, N.J. 2001, nr. 555, 3937. 173 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?” (noot onder
Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002), TBBR 2003, 63, nr. 22. 174 Volledig artikel 9 §2 Wet Patiëntenrechten: “De patiënt heeft recht op inzage in het hem betreffend patiëntendossier.
Aan het verzoek van de patiënt tot inzage in het hem betreffend patiëntendossier wordt onverwijld en ten laatste binnen 15
dagen na ontvangst ervan gevolg gegeven.
De persoonlijke notities van een beroepsbeoefenaar en gegevens die betrekking hebben op derden zijn van het recht op
inzage uitgesloten.
Op zijn verzoek kan de patiënt zich laten bijstaan door of zijn inzagerecht uitoefenen via een door hem aangewezen
vertrouwenspersoon. Indien deze laatste een beroepsbeoefenaar is, heeft hij ook inzage in de in het derde lid bedoelde
persoonlijke notities.
Indien het patiëntendossier een schriftelijke motivering bevat zoals bedoeld in artikel 7, §4, tweede lid, die nog steeds van
toepassing is, oefent de patiënt zijn inzagerecht uit via een door hem aangewezen beroepsbeoefenaar, die ook inzage heeft in
de in het derde lid, bedoelde persoonlijke notities.”
36
is en de patiënt zich hiertegen niet uitdrukkelijk heeft verzet. De aangewezen beroepsbeoefenaar heeft ook inzage in
de in §2, derde lid, bedoelde persoonlijke notities.”
97. INZAGERECHT - Het inzagerecht van nabestaanden in het medische dossier (art. 9 § 4 Wet
Patiëntenrechten) is een wettelijke uitzondering op het medische beroepsgeheim, zoals art. 458
van het strafwetboek dat toelaat. Het kent aan de nabestaanden een gelijkaardig recht toe (art. 9 §
4) als aan de patiënt zelf wordt toegekend (in art. 9 § 2), nl. een recht om het medisch dossier in
te kijken.
98. CONTROLE- Het is onvermijdelijk zo dat het inzagerecht in het dossier voor de patiënt een
subtiel controlemechanisme is ten aanzien van de geneesheer in kwestie175. Eeuwenlang is het
vertrouwen van de patiënt in de geneesheer de basis geweest voor dergelijke therapeutische
relatie. In de huidige samenleving wordt dit vertrouwen echter meer en meer ingebed in een
juridisch kader. De Wet Patiëntenrechten is exemplarisch, want heeft tot doel de
vertrouwensband tussen dokter en patiënt te formaliseren en te controleren. Het inzagerecht in
het dossier is finaal het tegengewicht dat wordt geboden ten aanzien van de asymmetrische
informatierelatie die heerst tussen de dokter en de patiënt.
§1. Ratio legis inzagerecht
99. NABESTAANDEN- Aan de ratio legis van het inzagerecht voor nabestaanden liggen
verschillende redenen ten grondslag die hierna worden opgesomd (a t.e.m. c).
A. Verwerking en medische informatie
100. VERWERKINGSPROCES - Het inzagerecht voor nabestaanden vindt voornamelijk
verantwoording in het bevorderen van het verwerkingsproces in hoofde van de nabestaanden176.
Uitgebreide kennis van het precieze medische verloop van de overlijdensoorzaak kan louterend
werken. Verder is er ook in hoofde van de nabestaanden vaak een recht op informatie ten
175 Vgl. H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, APR 1991, Story Scientia, 172, nr. 379. 176 Advies 15 juni 2000 van de Commissie ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Zie H. NYS, “Geneeskunde.
Medisch recht en handelen”, APR 1991, Story Scientia, 176, nr. 387.
37
aanzien van diens gezondheidstoestand, bv. wanneer er een al dan niet genetische ziekte een rol
heeft gespeeld in het overlijden.177
B. Aansprakelijkheid
101. AANSPRAKELIJKHEID - Daarnaast is het ook een gegronde motivatie als er een
vermoeden rijst dat de dokter een fout heeft begaan178. Hoewel de Orde van Geneesheren
uitdrukkelijk erkent dat eventuele aansprakelijkheid een gegronde motivatie is tot inzage179, stelt
zich hier uiteraard het probleem dat het inzagerecht steeds via een (andere) beroepsbeoefenaar
dient uitgeoefend te worden. beroepsbeoefenaars vertonen vaak de neiging elkaar te beschermen.
In het algemeen is de zoektocht naar een beroepsbeoefenaar die wenst op te treden in deze
materie al een heikele aangelegenheid. Dit is des te meer het geval wanneer de motivatie de
aansprakelijkheid van een collega betreft.180
102. CONTROLE - Analoog aan wat wij beschreven in nr. X, is het inzagerecht voor de
nabestaanden er ook hier op gericht om de asymmetrische informatieverhouding te doorbreken.
Bij gebreke aan dit inzagerecht zouden nabestaanden geen toegang hebben tot noodzakelijke
informatie in de verhouding tussen de dokter en de overleden patiënt. Omdat het in de
hedendaagse samenleving niet wenselijk is dat de geneesheer een bevoorrechte positie zou
verwerven na het overlijden van een patiënt, is een beperkt inzagerecht ten voordele van de
nabestaanden tot stand gekomen.
C. Materiële belangen
103. MATERIËLE BELANGEN - De grondslag van materiële belangen is omstreden. Er heerst
grote terughoudendheid om materiële belangen als een voldoende motivatie te zien tot inzage van
het dossier.181 Testamentaire betwistingen worden geacht te zijn ingegeven door louter materiële
belangen. Nochtans wordt daarmee uit het oog verloren dat art. 901 BW tot doel heeft de patiënt
zélf te beschermen tegen zijn eigen daden, indien hij ongezond van geest is182. Uiteraard heeft dit
177 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, APR 1991, Story Scientia, 176, nr. 387. 178 Advies 15 juni 2000 van de Commissie ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Zie H. NYS, “Geneeskunde.
Medisch recht en handelen”, APR 1991, Story Scientia, 176, nr. 387. 179 Advies Orde Van Geneesheren a101006, 26 juli 2003, www.ordomedic.be/adviezen, Recht op afschrift na overlijden. 180 Gesprek met anesthesist CHRIST DECLERCK, werkzaam in de Sint-Jozefskliniek te Izegem. 181 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 176, nr. 387. 182 Zie de motivering van de Cassatie-arresten van 19 januari 2001 en 7 maart 2002.
38
financiële gevolgen voor de eisende partijen, maar in wezen staat het beschermingsregime van art.
901 BW voorop.
104. NEDERLANDS RECHT – In het Nederlandse recht worden hier heel wat minder woorden
aan vuil gemaakt. Daar erkent de rechtspraak uitdrukkelijk de materiële belangen van de
erfgenamen als een reden om het beroepsgeheim te doorbreken.183
1. Standpunt wetgever
105. WETGEVER – De wetgever somt klaar en duidelijk op in de voorbereidende werken welke
belangen als voldoende gemotiveerd worden beschouwd: “een voldoende gemotiveerd belang hebben dat
opweegt tegen het recht op privacy van de overleden patiënt (testament, genetica, verzekeringsovereenkomst,
aansprakelijkheid)184” (eigen onderlijning). In diezelfde lijn antwoordde de bevoegde minister op
een parlementaire vraag dat “het niet correct is louter materiële belangen uit te sluiten”.185
2. Rechtspraak
106. GENT - Het Hof van Beroep te Gent aanvaardde materiële belangen uitdrukkelijk als een
voldoende motivatie voor de nabestaanden om inzage te krijgen in het medisch dossier186. Anders
oordelen zou een voorwaarde toevoegen aan de tekst van de wet.
3. Standpunt Orde van Geneesheren
107. ORDE VAN GENEESHEREN - De Orde van Geneesheren verzet zich uitdrukkelijk tegen
materiële belangen als motief tot inzage, in het bijzonder het betwisten van het testament187.
Nochtans dient men in de huidige verwetenschappelijkte maatschappij meer en meer te beseffen
dat medische gegevens van de dokter zelf het enige geloofwaardige bewijs zijn in een procedure
tot testamentaire betwisting. Het typeert de Orde van Geneesheren dat zij een tegenstrijdig
183 C. PLOEM, Medical confidentiality after a patient's death, with particular reference to the Netherlands, med law (2001) vol.
20, 215-220 (20:215-220). 184 Parl. St. Kamer 2001-02, 1642/012, 89. 185 Parl. St. Kamer 2001-02, 1642/012, 89. 186 Gent (11e k.) 15 maart 2007 NJW 2008, afl. 176, 131, noot Wylleman, B.; RABG 2008, afl. 4, 240, noot Govaerts, M;
Rev.trim.dr.fam. 2009 (samenvatting), afl. 3, 958; RW 2007-08, afl. 26, 1082 en http://www.rw.be; T. Not. 2008, afl. 9, 444,
noot NYS, H. 187 Advies Orde Van Geneesheren a101006, 26 juli 2003, www.ordomedic.be/adviezen, Recht op afschrift na overlijden
patiënt.
39
standpunt inneemt. Het standpunt leidt er echter in praktijk toe dat dokters weigeren inzage te
verlenen indien een louter testamentair belang aan de grondslag ligt van het verzoek188.
4. Conclusie
108. MATERIËLE BELANGEN - Tot op heden hebben de voorbereidende werken en het
standpunt van de bevoegde minister nog steeds meer normerende invloed op de interpretatie van
een wettekst dan de poging van de Orde van Geneesheren om het inzagerecht van zijn slagkracht
te ontdoen. Ten gronde worden materiële belangen als legitiem bevonden omdat medische
gegevens een must zijn voor de rechtszoekende.
§2. Recht op afschrift voor nabestaanden
109. DISCUSSIE - Het onrechtstreeks inzagerecht voor de nabestaanden impliceert volgens Van
Allemeersch ook een recht om kopies te maken van de documenten in het medisch dossier189.
Massin meent dan weer van niet190. De Orde van Geneesheren argumenteert: “de tekst van artikel
9, §4, verwijst echter enkel naar §2 en niet naar §3 van hetzelfde artikel, die over het recht op afschrift handelt.
Hieruit volgt dat het recht op afschrift van bepaalde stukken of van het gehele patiëntendossier een recht is van de
patiënt dat alleen bij leven geldt.”191 Ook Nys lijkt afwijzend te reageren door te benadrukken dat het
afschrift steeds „persoonlijk en vertrouwelijk‟ is.192
110. INTERPRETATIE WET - De meerderheid van de rechtsleer lijkt aldus voor te staan dat de
nabestaanden geen recht op afschrift hebben. In wezen komt het neer op twee visies: de
teleologische vs. de letterlijke interpretatie van de wet. De tegenstanders argumenteren op basis
188 De houding van de Orde werd reeds veroordeeld in de rechtspraak (Gent 15 maart 2007, NJW 2008, 131; Rb. Brussel 27
maart 2009, JLMB 2009, 1190) daarbij benadrukkende dat dit een voorwaarde zou toevoegen aan de wet. Ook BARBAIX lijkt
de houding te veroordelen (R. BARBAIX, Schenkingen en testamenten,
http://www.vub.ac.be/iPAVUB/Postgraduaten/Resources/PEP_Schenkingen_Prof_BARBAIX.pdf, 30, nr. 34). 189 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, noot onder
Cass. 19 januari 2001 en 7 maart 2002, R.G.D.C., 63, nr. 23 en meer in het bijzonder, “Het medisch dossier. Nog steeds geen
volwaardig recht op bewijs voor de nabestaanden?”, RW 2003-2004, 278. 190 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
172. 191 Advies Orde Van Geneesheren a105001, 19 juni 2004, www.ordomedic.be/adviezen,11de alinea. Dit standpunt werd
bevestigd in het Advies Orde van Geneesheren a118001, 1 september 2007, www.ordomedic.be/adviezen, laatste alinea. 192 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 176, nr. 387. In dezelfde zin:
Advies Orde Van Geneesheren a101006, 26 juli 2003, www.ordomedic.be/adviezen, recht op afschrift.
40
van een letterlijke argumentatie dat de wet niet in dergelijk recht voorziet. Van Allemeersch
betoogt ons inziens terecht dat de wetgever een werkzaam recht op inzage heeft willen verlenen
en staat dus de teleologische interpretatie voor. In lijn met de teleologische interpretatie van
Allemeersch moet het de nabestaanden ons inziens ook toegelaten zijn delen van het medisch
dossier te kunnen gebruiken als bewijs in rechte, zoniet wordt het inzagerecht van zijn slagkracht
ontdaan.
111. RECHTSPRAAK – In 2007 oordeelde het hof van beroep te Gent dat voorgelegde stukken uit
het medisch dossier niet uit de debatten moesten worden geweerd.193 Ons inziens werd daarmee
impliciet aanvaard dat het inzagerecht ook een recht op afschrift inhoudt. Sowieso houdt dit
arrest in dat bij een correct gebruik van het inzagerecht geen discussie meer kan rijzen over het
beroepsgeheim post mortem194.
§3. Conclusie inzagerecht
112. CONCLUSIE- In het licht van de voorbereidende werken, de bedoeling van de wetgever en
het arrest van Gent kan diegene die een testament wenst te betwisten zowel inzage krijgen in het
medisch dossier als het recht om er kopies van te maken, althans als men daartoe initieel een
beroepsbeoefenaar bereid vindt…
193 Gent (11e k.) 15 maart 2007 NJW 2008, afl. 176, 131, noot Wylleman, B.; RABG 2008, afl. 4, 240, noot Govaerts, M;
Rev.trim.dr.fam. 2009 (samenvatting), afl. 3, 958; RW 2007-08, afl. 26, 1082 en http://www.rw.be; T. Not. 2008, afl. 9, 444,
noot NYS, H. 194 M. GOVAERTS, “Het bewijs in rechte van de wils(on)geschiktheid van de testateur” (noot onder Gent 15 maart 2007),
RABG 2008, 254.
41
HOOFDSTUK IV. ABSOLUTE OF RELATIEVE BENADERING VAN HET
MEDISCHE BEROEPSGEHEIM
AFDELING I. RECHTSLEER
113. VROEGER ABSOLUUT – Aanvankelijk had de rechtsleer eerder een absolute kijk ten
aanzien van het (medisch) beroepsgeheim.195 Een veelgehoorde overweging was dat de toegelaten
beperkingen op art. 458 Sw. dezen die uitdrukkelijk door dat artikel 458 Sw. zijn voorzien.196 Een
analogie-redenering wordt niet aanvaard. 197
114. NU RELATIEF – Mettertijd sijpelde het bij de rechtspractici in dat het beroepsgeheim al bij
al de bescherming van de patiënt beoogt. Bijgevolg werd een functionelere opvatting gehanteerd
ten aanzien van het medisch beroepsgeheim. Een mijlpaalarrest terzake is dat van het Hof van
Cassatie van 1987198. Conform de functionelere opvatting wordt toestemming vlugger aanvaard
als uitzondering op de zwijgplicht.199 Het individueel belang van de patiënt treedt in
verhandelingen op de voorgrond. Navenant wordt het geheim meer en meer benaderd als iets
waarvoor de patiënt dient te kunnen beschikken.
AFDELING II. WETGEVER
115. OPENBARE ORDE - Het medisch beroepsgeheim raakt de openbare orde200. Dit blijkt uit
het feit dat de wetgever de regel strafrechtelijk ingebed heeft en eveneens uit het algemeen belang
dat eraan ten grondslag ligt201. Desalniettemin aanvaardde de wetgever aanvankelijk twee
195 LAMBERT, Le secret professionnel, Brussel, Nemesis, 1985, 163 e.v.; R. BLAINPAIN, "Juridische aspecten van het medisch
beroepsgeheim”, RW 1965-66, 275 e.v.; J. VERMEERSCH, “Het dualisme in het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1959-
60. 196 W. DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 88, nr. 4. 197 Hof Luik 19 februari 1957, JT 1958, 129-131. 198 Cass. 13 mei 1987, Vl. T.Gez. 1988, 173 met noot Van Lil, M. 199 Zie randnr. XXX 200 Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141; Brussel 18 juni 1974, Pas. 1975, II, 42; Brussel 3 februari 1981, Vl. T. Gez.
1981-82, 34, noot NYS, H.; Luik 7 januari 1991, JLMB 1991, 722; Pol. Antwerpen 9 november 1982, Pas. 1983, III, 48; Pol.
Antwerpen 9 november 1982, Pas. 1983, III, 48; Rb. Gent 18 september 1987, Vl. T. Gez. 1988, 340, noot VAN LIL, M.;
K.I. Antwerpen 2 november 2000, Limb.Rechtsl. 2002, afl. 3, 192, noot KERKHOFS, J. 201 W. DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 88, nr. 3.
42
uitzonderingen op het beroepsgeheim. Art. 458 Sw. laat namelijk toe dat de geneesheer voor een
getuigenis in rechte of in wettelijke bepaalde gevallen zijn zwijgplicht mag doorbreken202.
116. RECENTE WETTEN - De wetgever geeft blijk van een gewijzigde (meer relatieve) opvatting
van het medisch beroepsgeheim sedert de invoering van art. 9 § 4 van de Wet
Patiëntenrechten..203 Ook art. 94 WLVO204 getuigt van die soepelere opvatting. Hoewel de
wetgever enige indicatie geeft van een functionele opvatting, blijkt vooral de rechtspraak de mate
van relativiteit te bepalen van het medisch beroepsgeheim.
117. ANGELSAKSISCH RECHT – In het Angelsaksische recht is er heel wat minder inkt gevloeid
over de al dan niet relatieve interpretatie van het medisch beroepsgeheim. Aldaar worden alle
uitzonderingen stuk voor stuk wettelijk en beperkend geregeld via statutory acts waarvan de titel
voor zich spreekt205. Hierdoor is de discussie over een absolute of relatieve invulling van het
beroepsgeheim in de Common Law landen vanzelfsprekend beslecht. Immers, de relatieve
invulling van het beroepsgeheim wordt impliciet voorgestaan en tegelijkertijd ingeperkt door het
huldigen van een aantal welbepaalde wettelijke uitzonderingen.
AFDELING III. RECHTSPRAAK
118. NIET ABSOLUUT - Het medisch beroepsgeheim is niet absoluut, zo stelde het Hof van
Cassatie in 19 december 1994206. In die uitspraak statueerde het Hof dat de rechter een verzoek
tot overlegging van stukken niet mag afwijzen onder het mom dat die persoon tot beroepsgeheim
202 Art. 458 Sw.: “Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen
die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten
het geval dat zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen
en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht
dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank.” 203 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3,
174, nr. 34. Het hof van beroep te Luik motiveerde haar milde beslissing op grond van een gewijzigde opvatting door de
wetgever in een arrest van 10 juni 2008 (Luik (10deK.) 10 juni 2008, Rev. Not. b. 2009, 369). 204 Wet Landverzekeringsovereenkomsten van 25 juni 1992. 205 Bv.: The Police and Criminal Evidence Act of 1984, The Infection Diseases Act in het Verenigd Koninkrijk
(http://www.bracknell-forest.gov.uk/environment/env-environmental-health/env-infectious-diseases.htm). In Singapore
bestaat een gelijkaardige „Infection Diseases Act‟. Een wetgevend initiatief biedt wel het voordeel dat delicate knopen
duidelijk worden doorgehakt. Buiten het bestek van deze verhandeling woedt in België bv. een hevige discussie of de partner
op de hoogte dient gebracht te worden van eventuele geslachtsziekten (AIDS). In het VK werd deze knoop politiek
doorgehakt via de voornoemde wet. In Singapore bestaat een gelijkaardige „Infection Diseases Act‟.
43
gehouden is en dit omdat het beroepsgeheim niet absoluut is. Daarom kan de rechter de
weigering die op het beroepsgeheim gegrond is slechts beoordelen nadat de overlegging werd
bevolen. Reeds in 1994 gaf het Hof van Cassatie de eerste aanzet tot een vorm van functionele
benadering207. Ook in 1991 oordeelde het Hof van Cassatie - in een strafrechtelijke kwestie- dat
het medisch beroepsgeheim niet absoluut is.208 In deel IV bespreken we de precieze draagwijdte
van de relativiteit die het Hof van Cassatie voorstaat in haar arresten van 19 januari 2001 en
7maart 2002.
119. RECHTSVERGELIJKING – In het Nederlandse recht wordt een werkelijke
belangenafweging voorgestaan. Daar wordt aanvaard dat het beroepsgeheim dient te wijken
indien er „zwaarwegende belangen‟ in het spel zijn, zoals bv. informatie over de afstamming of het
aanvechten van een testament.209 De appreciatie van de rechter blijft echter centraal staan.
AFDELING IV. STANDPUNT ORDE VAN GENEESHEREN
120. MEDICALISERING - De medische tak is in de huidige samenleving niet meer weg te
denken. De gemedicaliseerde samenleving210 noopt ons om de kijk op het beroepsgeheim te
wijzigen aangezien de patiënt nu vaak onvrijwillig kennis dient te geven van persoonlijke
informatie. In tegenstelling tot de vroegere vrijwillige dokter-patiëntrelatie is nu meer en meer
sprake van een gedwongen therapeutische verhouding. De medicalisering van onze samenleving
heeft tot een bloei geleid van verschillende takken van de geneeskunde (voornamelijk
verzekeringsgeneeskunde en arbeidsgeneeskunde), maar alsnog wenst de beroepsgroep van de
geneesheren hier geen consequenties uit te trekken. Het treffendste voorbeeld daarvan is bv.
volgend citaat: “De Nationale Raad betwist niet dat personen gezond van geest moeten zijn om een testament te
206 Cass. 19 december 1994 (R. N.V. / S.), http://www.cass.be; RW 1995-96, 1207, noot VAN OVERBEKE, S.; T.Gez. 1996-
97, 257, noot HENNAU-HUBLET, C. 207 I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, 172. 208 Cass. 17 april 1991, R.D.P. 1992, 94. 209 HR 20 april 2001, www.rechtspraak.nl; H.J.LEENEN, J.K.M. GEVERS en LEGEMAATE, Handboek Gezondheidsrecht: Deel I:
Rechten van mensen in de gezondheidszorg, Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2007, 243; Zie ook Richtlijnen inzake het
omgaan met medische gegevens, KNMG 2010, l.c., 18. 210 Medicalisering is de tendens waarbij normale levensprocessen meer en meer in termen van ziekte en gezondheid worden
gezien. Door de medicalisering krijgt de medische wereld meer vat op verschillende aspecten van het leven.
(http://www.demaakbaremens.org/index.php/koelkast-of-medicijnkast/108-thematekst-medicalisering/164-thematekst-
medicalisering).
44
maken maar meent wel dat andere bewijsgronden moeten aangehaald worden om het testament in twijfel te
trekken.”211
121. ORDE VAN GENEESHEREN - De Orde van Geneesheren blijft halsstarrig vasthouden aan
het eeuwenoude idee dat het beroepsgeheim van openbare orde en absoluut is212. Nochtans kan
deze visie in onze huidige gemedicaliseerde samenleving geen stand meer houden. Veel meer dan
vroeger zal informatie, die als bewijs kan dienen ten aanzien van de rechtbank, onder het
beroepsgeheim vallen. Aangezien dergelijke medische informatie vaak een must is voor de
rechtszoekende213 is een absolute interpretatie van het medisch beroepsgeheim niet meer aan de
orde214. De Orde van Geneesheren dient mee te evolueren met z‟n tijd en ook de consequenties
van de alomtegenwoordige aanwezigheid van haar beroepsgroep te aanvaarden215. Alles lijkt er op
dat ze enkel de voordelen en geen van de nadelen van de bloei van de geneeskunde in alle
rechtstakken wenst te onderkennen.216
AFDELING V. CONCLUSIE
122. RELATIEVE INTERPRETATIE - Met een absolute interpretatie van het medisch
beroepsgeheim kan niet akkoord gegaan worden. Een functionele benadering dient steeds de
211 Advies Orde Van Geneesheren a105001, 19 juni 2004, www.ordomedic.be/adviezen, “Beroepsgeheim na het overlijden
van de patiënt”. 212 Art. 55 Code Geneeskundeplichtenleer, http://www.ordomedic.be/nl/code/inhoud/, 21; Advies Orde van Geneesheren
a035020, 1 januari 1987, www.ordomedic.be/adviezen, “De openbare orde en het medisch beroepsgeheim”. 213 Zie conclusie van deel III, hoofdstuk III waar stelling wordt ingenomen dat hard medisch bewijs onontbeerlijk is in
testamentaire betwistingen. In dezelfde zin DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het
beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 90, nr. 7 die medische getuigschriften beschrijft als de
“vaak enige toevlucht” voor de rechtszoekende. Op pagina 97, nr. 15 wordt deze gedachte herhaald. 214 Ook DIJKHOFFZ (verpleegkundige) suggereert subtiel dat de orde een te strikte en absolute opvatting hanteert. Zie
DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart
2002, T.Gez. 2002-2003, 93, nr. 9 en 97, nr. 15. 215 In een gesprek met huisdokter Gerry EESTERMANS te Roeselare werd weinig omfloerst stelling ingenomen dat de Orde van
Geneesheren halsstarrig blijft vasthouden aan ideeën die in de hedendaagse maatschappij niet meer werkbaar zijn. Het motief
van de Orde van Geneesheren: Het verabsoluteren van het medisch beroepsgeheim in het algemeen bemoeilijkt immers de
toegang tot hard bewijs die ook aansprakelijkheidsprocedures kunnen dienen. In praktijk blijkt dat het inzagerecht van art. 9 §
4 zo goed als steeds gebruikt wordt voor ofwel testamentaire betwistingen, ofwel aansprakelijkheidsprocedures. Zie Advies
Orde Van Geneesheren a105001, 19 juni 2004, www.ordomedic.be/adviezen,12de alinea. 216 Zie bv. het Advies Orde van Geneesheren a035020, 1 januari 1987, www.ordomedic.be/adviezen, “De openbare orde en
het medisch beroepsgeheim”. “Bovendien krijgt men de indruk dat door deze verabsoluterende strekking niet in de eerste
plaats het belang van de patiënt wordt gediend, maar soms veeleer het belang van de geneeesheren als korps” (F. Van Neste,
“Het medisch beroepsgeheim”, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF, T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de
geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 192, 2)
45
norm te zijn. De tekst van 1810 rigoureus toepassen zou oneer aandoen aan het rechtssysteem én
aan de evolutie van de maatschappij. We zullen in deel IV ook zien dat het Hof van Cassatie in
haar veelbesproken arresten van 19 januari 2001 en 7 maart 2002 de relatieve interpretatie
onderschrijft en daarbij afstand neemt van de hardnekkige stroming in het recht die absolute
interpretatie voorstaat.217
DEEL II: TESTAMENTAIR RECHT
HOOFDSTUK I. ART. 901 BW
Art. 901 BW: “Om een schenking onder de levenden te kunnen doen of een testament te kunnen maken, moet
men gezond van geest zijn.”
123. ART. 901 BW - Artikel 901 Burgerlijk Wetboek stelt als regel dat men „gezond van geest‟
dient te zijn om een rechtsgeldig –notarieel of onderhands- testament op te maken. Het begrip
„gezondheid van geest‟ wordt overgelaten aan de appreciatie van de rechter218.
124. VRIJE WIL, HELDERE GEEST - Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat gezondheid van
geest zowel vrijheid van wil als helderheid van geest inhoudt. Dit betekent dat de schenker of
legataris zowel de betekenis als de draagwijdte van zijn daad moet begrijpen en er vrijwillig moet
in toestemmen.219 Het probleem van gezondheid van geest heeft niet zozeer te maken met
handelingsbekwaamheid220, dan wel met de doctrine van de versterkte toestemming221. Bij
rechtshandelingen om niet wordt over het algemeen aangenomen dat er versterkte toestemming
vereist is222, hoewel in praktijk weinig gevolg wordt gegeven aan deze abstracte theorie223, zoals
men bijvoorbeeld kan lezen in een arrest van het hof van beroep te Luik224.
217 Zie deel I, hoofdstuk IV van deze verhandeling. 218 S. BROUWERS, “Over de gezondheid van geest en de onvermijdelijke medische attesten” (noot onder Antwerpen 4
december 2000), AJT 2001‐02, 419; B. VAN ROY, “Recente rechtspraak inzake de wilsgeschiktheid om te testeren en het
beroepsgeheim van de geneesheer”, Not. Fisc. M. 2007, 75. 219 Cass. 18 maart 1909, Pas. 1909, I, 184, www.jura.be. 220 Art. 1123 BW. Karakteristiek is immers dat een testament nooit door iemand anders dan de testator zelf kan geschreven,
waar de theorie van de handelingsonbekwaamheid stelt een handelingsonbekwame zijn rechten kan laten uitoefenen door een
ander. Zie B. TILLEMAN, Inleiding tot de rechtswetenschap. Deel II, Leuven, Acco, 2006, 271. 221 Art. 901 BW zou een bijzondere bepaling zijn t.o.v. art. 1108 BW. 222 Zie voor uitgebreide bespreking BARBAIX, R., “Zijn de algemene geldigheidsvereisten inderdaad strenger ten aanzien
van schenkingen dan ten aanzien van rechtshandelingen ten bezwarende titel?”, Not. Fisc. M. 2003, afl. 2-3, 37-80.
46
125. BEWIJS - Het bewijs dat de testator niet gezond was van geest op het ogenblik dat hij het
testament maakte kan geleverd worden door alle bewijsmiddelen, onder meer door getuigen en
vermoedens.225 Belangrijk bij die bewijsproblematiek is dat aangetoond dient te worden dat de
persoon ongezond van geest was op het tijdstip van het opmaken van het testament226. Een
onnauwkeurige datum van de feiten waarop men zich beroept, is onvoldoende en wordt
afgewezen227.
126. KRITISCH – Het begrip „ongezondheid van geest‟ wordt steeds benaderd als een juridisch
begrip. Nochtans houdt het in wezen een medisch fenomeen in, een fenomeen dat veel diverser
is dan een jurist kan vatten228. Er zijn een hele resem aandoeningen, elk met hun specificiteit, die
tot het juridische label „ongezondheid van geest‟ kunnen leiden229. Hieruit kunnen moeilijkheden
223 BAEL concludeert mijns inziens terecht dat de theorie van versterkte toestemming wel nog wordt aangehaald, maar dat
gevallen in praktijk wordt beoordeeld volgens de gemeenrechtelijke standaard van toestemming in J. BAEL “Schenkingen,
testamenten en erfovereenkomsten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Personenbelasting. Actuele ontwikkeling
algemeen huurrecht en woninghuurrecht. Huwelijksvermogenstrecht en erfrecht. Schenkingen, testamenten en
erfovereenkomsten, XV, Brugge, Die Keure, 2009, 167. 224 Luik (10e k.) 26 november 2008, JLMB 2009, afl. 13, 586 en http://jlmbi.larcier.be; Rev.not.b. 2009, afl. 3031, 372; RRD
2008, afl. 128, 367. Het Hof overwoog dat volgens de theorie van de versterkte toestemming een akte zoals een testament kan
worden nietig verklaard zonder dat het bewijs moet worden geleverd van een volledige of permanente krankzinnigheid van
de opsteller ervan. Het onevenwicht, de zwakzinnigheid of de verzwakte wil zouden kunnen volstaan.
Het Hof overweegt echter eveneens –en veel belangrijker- dat de eiser gehouden blijft om op omstandige en nauwkeurige
wijze en met uitsluiting van alle twijfel te bewijzen dat de beschikker op het ogenblik van het opstellen van de bestreden akte
niet helder van geest was of zich in een staat van verminderde intellectuele capaciteiten bevond. (Art. 901 B.W.). Het Hof
lijkt hiermee de theorie van de versterkte toestemming te verlaten, of althans af te schilderen als „louter theorie‟. In dezelfde
zin: Bergen (2de K.) 18 oktober 2005, Rev. Trim. Fam. 2006, 889. 225 H. NYS, “Artikel 901 B.W.” in M. PUELINCKX-COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (eds.), Erfenissen,
schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 133; S.
BROUWERS, “Over de gezondheid van geest en de onvermijdelijke medische attesten” (noot onder Antwerpen 4 december
2000), AJT 2001-02, 419. 226 Cass. 24 februari 1972, Arr. Cass. 1972, 587; RW 1971-72, 1783, noot; JT 1972, 355; Pas. 1972, I, 583; Rev.Not.b. 1972,
326. 227 Cass. 15 februari 1957, Arr. Cass. 1957, 470; Pas. 1957, I, 713, noot; RW, 1958-59, 1963; Cass. 24 februari 1972, Arr.
Cass. 1972, 587; Pas. 1972, I, 583; RW 1971-72, 1783, noot. Gevonden en geraadpleegd via www.jura.be. 228 Het begrip „dementie‟ alleen al is slechts een verzamelnaam voor een reeks symptomen: geheugenstoornissen,
verandering van persoonlijkheid, verminderd vermogen om te oordelen, verwarring, depressie of angst,
gedragsveranderingen, onrust of juist traagheid, verstoring van het dag- en nachtritme, achteruitgang van het verstandelijk
vermogen, passiviteit, verminderd initiatief, onverschilligheid, agressiviteit, wanen of hallucinatie en desoriëntatie in tijd
en/of ruimte. Er zijn duizenden varianten van dementie, een deel daarvan is gelinkt aan de ziekte van Alzheimer of de ziekte
van Parkinson. Bronnen: infosessie met masterstudent geneeskunde Thomas Castelein, cursus Psychiatrie van KUL. 229 Dementie, delier of „acute verwardheid‟, depressie, bipolaire stoornis, allerlei psychiatrische aandoeningen, …
47
rijzen230. De systematiek van het recht is echter niet vlug geneigd om rekening te houden met de
medische specificiteit van de aandoening.231
127. ANDERE PROCEDURES – Er rijzen ook problemen bij het toepassen van de regel dat
ongezondheid van geest vermoed wordt bij een blijvende staat van geschiktheid die lucide intervallen
uitsluit.232 Een bewonderenswaardige beslissing in die zin vond plaats in de rechtbank van Brussel
waar de rechter oordeelde dat het bestaan van manieën niet bewijst dat de persoon op het
eigenlijke moment van het testeren ook ongezond van geest was.233
128. KRITISCH – Nochtans lijkt men niet steeds rekening gehouden met de medische
specificiteit die achter het juridische „ongezond van geest‟ schuilt234. Waar een destructieve alcoholist
op basis van een (simpel) medisch attest „ongezond van geest‟ wordt verklaard, is het niet
uitgesloten dat deze persoon in een latere fase van ontwenning of nuchterheid opnieuw perfect
gezond van geest is en dus bekwaam is om een testament op te maken. De procedure van bv.
voorlopige bewindvoering of opname in een rusthuis mag met andere woorden niet tot gevolg
hebben dat de rechter onverkort besluit tot de ongezondheid van geest235, te meer daar dokters in
praktijk soepeler zijn in het uitreiken van medische attesten voor opnameprocedures of
voorlopige bewindvoering236.
230 Depressie kan in zware gevallen ongezondheid van geest uitmaken, in lichte gevallen eerder niet. In het geval van een
delier is de fase van verwardheid in wezen tijdelijk. Het hoeft echter geen betoog dat de grens met „dementie‟ vaak dun is en
er vaak geen duidelijkheid is over de blijvende of tijdelijke duur van de verwardheid. 231 “Het is een lacune in het recht dat het juridische systeem niet vaker open staat voor een wetenschappelijke invalshoek.
Tegelijkertijd is het eigen aan het gesloten systeem dat het recht uitmaakt.” Vrij naar Professor Geert Vervaeke, voorzitter
van de Hoge Raad voor Justitie, docent rechtspsychologie (KUL). 232 Cass. 24 februari 1972, Arr. Cass. 1972, 587; RW 1971-72, 1783, noot; JT 1972, 355; Pas. 1972, I, 583; Rev.Not.b. 1972,
326. 233 Rb. Brussel 17 april 1969, Rev. not. 1974, 211, met noot F.L. 234 Een stille getuige hiervan is de weinige rechtspraak terzake. Zie vorige voetnoot. 235 Een vermeldenswaardig arrest in die zin is dat van Bergen (2de K.) 18 oktober 2005, Rev. Trim. Fam. 2006, 889 waar de
appelrechter overwoog dat het medisch attest van „ongezondheid van geest‟ i.h.k.v. de procedure van voorlopige
bewindvoering ongedetailleerd was en dat integendeel uit alles bleek dat de persoon gezond van geest was. 236 Gesprek met huisarts BART GADEYNE te Roeselare.
48
DEEL III: PROCESRECHT
HOOFDSTUK I. BEWIJSLAST
129. ACTORI INCUMBIT PROBATIO – De regel die bepaalt dat de eiser de bewijslast draagt zit
vervat in art. 870 Gerechtelijk Wetboek. Het Hof van Cassatie benadrukt dat deze regeling
nochtans niet van openbare orde is.237 Art. 1315 BW bepaalt gelijklopend dat „hij die de
uitvoering van een verbintenis vordert, het bestaan ervan moet bewijzen‟. Het Hof van Cassatie
besliste echter aanvullend dat deze regel van toepassing is op alle rechtsfeiten met betrekking tot
vermogensrechten238. Ingevolge de algemene regel van „actori incumbit probatio239 dienen de
partijen die zich op art. 901 BW beroepen 240 aldus te bewijzen dat de testator ongezond van geest
was op het moment van het opmaken van het testament.241
HOOFDSTUK II. TOELAATBAARHEID BEWIJS
130. ANTIGOONLEER – Het is de essentie van deze materie242 dat het attest dat verkregen
werd met schending van het beroepsgeheim niet zal kunnen ingeroepen worden voor de
rechtbank en onbruikbaar is in geval van betwisting243. Het Hof van Cassatie stelt dat een partij
enkel de bewijzen mag gebruiken die zij regelmatig heeft verkregen, behalve wanneer wettelijke
bepalingen of algemene rechtsbeginselen dit verhinderen244. Deze zogenaamde Antigoonleer stelt
dat bewijs, dat verkregen is op een wijze die in strijd is met een andere wettelijke bepaling,
237 Cass. 20 juni 1957, Pas. 1957, I, 1256; Cass. 19 oktober 1962, Pas. 1963, I, 230. 238 De wettelijke regels betreffende de bewijslast inzake verbintenissen gelden voor alle rechtsfeiten m.b.t.
vermogensrechten; Cass. 4 november 1926, Pas. I, 1927, 83. 239 “Op diegene die iets inroept, rust de bewijslast.” Dit eeuwenoude adagium zit vandaag vervat in art. 870 Ger. Wb en art.
1315 BW. 240 In praktijk zullen dit de wettelijke erfgenamen zijn of zij die in een eerder testament waren aangeduid als begiftigde. Zie
inleiding. 241 Brussel 27 februari 1974 RW 1974-75, 1004; T. Not. 1976, 176, noot; Pas. 1974, II, 122 en Rev. Not. b.1974, 401, noot
LEFEBVRE, C.; Brussel 28 mei 1872 Pas. 1872, II, 252; Gent (11e k.) 15 maart 2007 NJW 2008, afl. 176, 131, noot
WYLLEMAN, B.; RABG 2008, afl. 4, 240, noot GOVAERTS, M; Rev.trim.dr.fam. 2009 (samenvatting), afl. 3, 958; RW 2007-08,
afl. 26, 1082 en http://www.rw.be; T. Not. 2008, afl. 9, 444, noot NYS, H. 242 Indien elk –dus ook onrechtmatig verkregen- bewijs toelaatbaar zou zijn, zou deze verhandeling inhoudsloos zijn. 243 Zie J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V,
Brugge, Die Keure, 2004, 131. 244 Cass. AR C.95.0134.N, 11 juni 1998 (Stad Mechelen / Blommaers) http://www.cass.be; Arr. Cass. 1998, 675; Bull. 1998,
716; P&B 1999, 103; RW 1998-99, 675 en http://www.rw.be; T. Vred. 1999, 139; Verkeersrecht 1999, 11.
49
onregelmatig en dus ontoelaatbaar is.245 In het strafrecht werd dit meermaals bevestigd door het
Hof van Cassatie.246 De rechter in burgerlijke zaken mag eveneens enkel rekening houden met dat
bewijs dat regelmatig is verkregen.247
131. VERKRIJGING EN GEBRUIK – Het Hof van Cassatie heeft deze theorie ook gehonoreerd
in haar arresten van 19 januari 2001en 7 maart 2002 door het gebruik van bewijs in strijd met het
medisch beroepsgeheim toe te laten omdat de bescherming van art. 901 BW niet aan de patiënt
mag ontzegd worden omwille van het beroepsgeheim. Het Hof van Cassatie stelde echter wel
klaar en duidelijk in zijn motivering dat medische getuigschriften regelmatig moeten afgeleverd
zijn. Uit die laatste verduidelijking blijkt dat het Hof van Cassatie de dualiteit van het burgerlijke
bewijsrecht nog steeds onderschrijft.248
132. REGELMATIG AFLEVEREN - Ons inziens is een attest regelmatig bewijs, wanneer het op
regelmatige wijze werd afgeleverd. Wanneer een attest tijdens het leven van de patiënt werd
afgeleverd en vervolgens in het bezit komt van de erfgenamen, is dit in de regel regelmatig, tenzij
er wordt bewezen dat dezen hier onrechtmatig van in het bezit zijn gekomen. 249 Wanneer een
attest na het overlijden van de patiënt werd afgeleverd aan de erfgenamen, is de onregelmatigheid
a priori duidelijk, waar reeds afgeleverde attesten net a priori (vermoed worden) regelmatig (te)
zijn verkregen.250
245 LAMBERT, Le secret professionnel, Bruxelles, Nemesis, 1985; H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in
APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 574, nr. 1336. 246 Het mijlpaalarrest in het strafrecht: Cass. 9 december 1997, RW 1997-98, 1441; Cass. 17 april 1991, R.D.P. 1992, 94;
Cass. 17 januari 1990, Arr. Cass. 1989-1990, 655-656. Verder: Cass. (2e k.) AR 04.0644.N, 16 november 2004 (B.M.) Arr.
Cass. 2004, afl. 11, 1829, concl. DUINSLAEGER; Juristenkrant 2004 (weergave SCHUERMANS, F.), afl. 99, 7;
http://www.cass.be, concl. DUINSLAEGER; Pas. 2004, afl. 11, 1795, concl. O.M.; CDPK 2005, afl. 3, 610, noot
VANDAELE, A; RABG 2005, afl. 6, 504, advies DUINSLAEGER, P.; RCJB 2007, afl. 1, 36, noot VAN MEERBEECK, J.,
MAHIEU, M; RW 2005-06, afl. 10, 387 en http://www.rw.be, noot POPELIER, P; T. Strafr. 2005, afl. 6, 285, noot
VERSTRAETEN, R., DE DECKER, S; Vigiles (N) 2004 (verkort), afl. 5, 171, noot SCHUERMANS, F.; Cass. (2e k.) AR
05.1106.N, 8 november 2005 (Procureur des Konings bij de rechtbank van eerste aanleg te Ieper / D.V.M.J.R.) AM 2006, afl.
1, 79; Juristenkrant 2005 (weergave SCHUERMANS, F.), afl. 120, 6; http://www.cass.be; Pas. 2005, afl. 11, 2181; RABG
2006, afl. 12, 930, noot BERNEMAN, S; Rev.dr.pén. 2006, afl. 6, 672; T. Strafr. 2006, afl. 2, 85. 247 Mijlpaalarrest ter zake: Cass. AR C.95.0134.N, 11 juni 1998 (Stad Mechelen / Blommaers) http://www.cass.be (18
oktober 2001); Arr. Cass. 1998, 675; Bull. 1998, 716; P&B 1999, 103; RW 1998-99, 675 en http://www.rw.be; T. Vred. 1999,
139; Verkeersrecht 1999, 11. 248 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder
Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 62, nr. 16; I. MASSIN, “La délivrance de certificats médicaux à un
tiers au regard du secret professionnel”, T.Gez. 2003-04, afl. 3, 172, nr. 32. 249 Vgl. J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V,
Brugge, Die Keure, 2004, 142, voetnoot 167. 250 Rb. Brugge 19 januari 1988, RW 1988-89, 757. In de testamentaire betwisting voor de rechtbank van Brugge werd het
attest dat in het huis van de overledene was aangetroffen niet uit de debatten geweerd onder de redenering dat het destijds op
50
133. ZWEEDS RECHT - In hoofdstuk 35, sectie 1van het Zweedse Gerechtelijk Wetboek251 zit
het principe vervat dat elk bewijs kan voorgelegd worden aan de rechtbank.252 Een gelijkaardige
regel als de Antigoonleer heeft in Zweden dus geen ingang gekend. Onrechtmatig verkregen
bewijs is steeds toelaatbaar bij het bewijs van een te behartigen zaak. Hoewel een schending van
het medisch beroepsgeheim in Zweden op zich gesanctioneerd kan worden, is het bewijs dat
verkregen of gebruikt werd in strijd met het beroepsgeheim principieel toelaatbaar. Aldus is er
geen stof tot discussie in Zweden over de toelaatbaarheid van medische attesten als bewijs in
testamentaire betwistingen.
HOOFDSTUK III. SOORTEN BEWIJS
§1. Vermoedens
134. OPEN CATEGORIE - Zoals het gemene burgerlijke bewijsrecht voorschrijft is de rechter
vrij om zich door vermoedens te laten leiden253. Vermoedens zijn gevolgtrekkingen die de wet of
de rechter afleidt uit een bekend feit om te besluiten tot een onbekend feit.254 Bij gebreke aan
wettelijke vermoedens inzake de gezondheid van geest, kan de rechter zich laten leiden door
feitelijke vermoedens (art. 1353 BW). In toepassing van de artikelen 1353 en 1349 B.W. worden
de vermoedens die niet bij de wet zijn ingesteld aan het oordeel en het beleid van de rechter
overgelaten.255
135. INTRINSIEK EN EXTRINSIEK - We spitsen de theorie toe op het bewijs van ongezondheid
van geest in een testamentaire betwistingsprocedure. We maken daarbij een onderscheid tussen
intrinsieke elementen (uit het testament zelf) en extrinsieke elementen (eigen aan de persoon).
geldige wijze was afgeleverd. Een tweede attest, afgeleverd nadat de patiënt overleden was, werd wel uit de debatten geweerd
omdat het strijdig werd bevonden met het medisch beroepsgeheim. 251 Chapter 35 Section 1 of the Swedish Code of Judicial Procedure,
http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/02/77/78/30607300.pdf: “After evaluating everything that has occurred in
accordance with the dictates of its conscience, the court shall determine what has been proved in the case. As to the effect of
certain kinds of evidence, the specific provisions thereon shall govern.” 252 Gesprek met Zweedse masterstudent Love Simonsson, erasmusstudent aan de UGent (2010-2011). 253 De zogenaamde „open categorie‟ van het bewijsrecht. Zie voor uitgebreide bespreking; J. VANDENDRIESSCHE, H.
MINJAUW, L. DEVILLE, “Bewijs met vermoedens” in Bestendig Handboek Verbintenissenrecht, l.c. 254 Art. 1349 Burgerlijk Wetboek.
51
A. Intrinsieke elementen
136. WEINIG WAARDE - In principe verbiedt niets dat de rechter wordt overtuigd met
elementen of passages uit het testament zélf die doen vermoeden dat de testator ongezond van
geest is256. De rechter oordeelt immers soeverein over de bewijswaarde van vermoedens.257 Het
Hof van Cassatie stond in een arrest van 1989 bovendien uitdrukkelijk toe dat de rechter waarde
hecht aan onzinnige of ridicule passages van het testament bij de beoordeling van de gezondheid
van geest258. Het Hof van Cassatie bevestigde de beslissing van het Gentse hof van beroep259 waar
werd besloten tot de ongezondheid van geest op basis van “l‟ampleur et du caractère inhabituel des
dispositions, […], même si l‟arrêt ne contient aucune constatation concernant une aggrevation de cet état mental”.
Hoewel dit arbitrair mag overkomen, bleken de feiten wel dermate frappant.260
137. CIRKELBEWIJS – Hoewel het Hof van Cassatie in dit geval had toegelaten dat onzinnige
passages de rechter mogen overtuigen in zijn beoordeling van de gezondheid van geest, lijkt een
dergelijke benadering op heden moeilijker aanvaard te worden. Bewijs dat medisch onderbouwd
is lijkt toch voorop te staan. Het vermoeden is bovendien intern contradictoir aangezien men
datgene wat men wenst nietig te verklaren net tracht te bewijzen op grond van datgene wat men
wil nietig verklaren261. Ons inziens zullen rechters weinig belang hechten aan niet-medisch
onderbouwde vermoedens die gebaseerd zijn op dergelijke Cartesiaanse cirkelbewijzen262.
255 Cass. 27 maart 1980, Arr. Cass. 1979-80, 94; Pas. 1980, I, 928. 256 De rechter kan uit een geheel van gegevens een feitelijk vermoeden afleiden, ook indien die gegevens, afzonderlijk
beschouwd, geen voldoende zekerheid bieden. Zie Cass. 11 maart 1966, Pas. 1966, I, 895; Cass. 7 november 1983, RW,
1984-85, 1224; Pas. 1984, I, 256; Arr. Cass. 1983-84, 278. 257 Zie o.a. Cass. 3 mei 1960, Pas. 1960, I, 1025; Cass. 26 mei 1961, Pas. 1961, I, 1028; Cass. 4 april 1974, Arr. Cass.1974,
861; Cass. 12 september 1977, Arr. Cass. 1978, 38; Cass. 8 mei 1980 (twee arresten), Arr. Cass. 1979-80, 1122 en 1127. 258 Cass. 8 september 1989, Pas. 1990, I, 20. 259 Gent 8 april 1987, geciteerd in Cass. 8 september 1989, Pas. 1990, I, 20. 260 Er dient echter benadrukt te worden dat in de onderliggende feiten van het Cassatie-arrest er twee opeenvolgende
testamenten waren, waarbij bleek dat de ene netjes, gestructureerd en volgens de idee van het beschikbaar deel was
opgesteld, waar het tweede was opgesteld met gebrek aan structuur, met talloze irrelevante passages en niet volgens de idee
van het beschikbaar deel. 261 De passage waarbij iemand een neef aanduidt als erfgerechtigde zou dan worden aangevochten op basis van de idee dat
het volstrekt onlogisch was van de testaor om de neef aan te duiden als erfgerechtigde. 262 Gesprek met professor TAELMAN, docent burgerlijk procesrecht aan de UGent, die dezelfde mening is toegedaan.
52
B. Extrinsieke elementen
138. VEEL WAARDE – Wanneer de ongezondheid van geest ten tijde van het opmaken van een
testament echter kan aangetoond worden via extrinsieke elementen zal dit veel meer gewicht in
de schaal werpen263.
139. GETUIGSCHRIFTEN – Verklaringen van derden en getuigschriften zijn in principe een
vorm van vermoeden264. Het Hof van Cassatie erkent ze als toegelaten bewijsmiddel265, uiteraard
slechts in zoverre het bewijs via vermoedens in die zaak is toegelaten266. De rechter mag aan het
getuigschrift geen inhoud toekennen die onverenigbaar is met zijn inhoud.267
140. ANDERE PROCEDURES - Het feit dat de persoon werd opgenomen in een rusthuis of een
voorlopig bewindvoerder werd toegewezen kan niet voldoende zijn ter bewijs van de
ongezondheid van geest. Immers, een persoon kan ook om louter fysieke redenen worden
opgenomen in het rusthuis. Wanneer er toch sprake is van een psychische reden van opname
mag de rechter niet onverkort aannemen dat de persoon ongezond van geest is in de zin van art.
901 BW. Een eerdere procedure met noodzaak van „ongunstig‟ medisch attest betekent niet
noodzakelijk dat de testator op het moment van het opstellen van het testament niet meer over
voldoende wilsvermogen beschikte om een testament op te stellen.268
263 Bv. Vergevorderde ziekte en ouderdom (wat we vandaag makkelijk dementie noemen) leidden tot besluit dat de persoon
ongezond van geest was: Rb. Brussel 17 april 1969 Pas. 1971, III, 52 en Rev. Not. b.1974, 211. De zelfmoord net na het
opstellen van het testament blijkt echter geen voldoende reden om te besluiten tot de ongezondheid van geest: Brussel 27
februari 1974 RW 1974-75, 1004; T. Not. 1976, 176, noot; Pas. 1974, II, 122 en Rev. Not. b.1974, 401, noot LEFEBVRE, C.
Het slikken van antidepressiva is onvoldoende ter bewijs van de ongezondheid van geest (Brussel 11 mei 2006, JLMB 2006,
1692). 264 Zie R. MOUGENOT, Droit des obligations: La preuve, Brussel, Larcier, 1997, 220-221. In Frankrijk hebben attesten
nochtans de waarde van een (geschreven) getuigenis. 265 Cass. 20 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1045. Zie ook R. MOUGENOT, Droit des obligations: La preuve, Brussel, Larcier,
1997, 220-221. 266 Cass. 19 mei 1961, Pas. 1961, I, 1011. Zie ook R. MOUGENOT, Droit des obligations: La preuve, Brussel, Larcier, 1997,
220-221. 267 Cass. 3 december 1981, Pas. 1982, I, 457. 268 Zie voor een vermeldenswaardige beslissing in die zin: Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot WYLLEMAN B.
waarbij de rechter voorhield dat een procedure tot voorlopige bewindvoering niet noodzakelijk impliceerde dat de testator
ongezond van geest was in de zin van art. 901 BW. Een eveneens vermeldenswaardige beslissing is die van Antwerpen 14
september 1998, AJT 1998-99, 1041 waarin de rechter overwoog dat bepaalde factoren, zoals hoge ouderdom, ziekte,
stervensgevaar, alcoholmisbruik, opname in een rust-of verzorgingstehuis, factoren zijn die de gezondheid van geest kunnen
beïnvloeden, maar op zichzelf niet volstaan om tot ongezondheid van geest te besluiten.
53
§2. Getuigenissen
141. ART. 915 GER. WB269. – Het gerechtelijk wetboek staat het bewijs via getuigen voor,
inzoverre dit bewijs toelaatbaar is. In art. 458 Sw. wordt deze uitzondering uitdrukkelijk
gehonoreerd. Daarbij is algemeen aanvaard dat de geneesheer een spreekrecht heeft en geen
spreekplicht.270 Cassatie stelt overigens scherp dat een getuigenis, net zoals een vermoeden, een
vrij te appreciëren bewijswaarde heeft.271 Het is aldus niet uitgesloten dat de rechter zich laten
leiden door 1 getuigenis, indien er meerdere getuigenissen voorhanden zijn, ook al zijn die
tegenstrijdig.272 In testamentaire betwistingen springt de rechter zuinig om met deze
mogelijkheid273. Vele rechters menen namelijk
§3. Deskundige
142. DESKUNDIGE - In principe zal een geneesheer nooit kunnen optreden onder de „kleine
expertise‟ van art. 986 Ger. Wb. omdat hij geen vaststellingen meer kan doen ten aanzien van een
overleden patiënt.274 Wat wel vaak gebeurt is dat een deskundige aangesteld wordt om het
medisch dossier van een patiënt te bestuderen (Art. 962 Ger. Wb.)275. Dit kan enkel
aangemoedigd worden in het licht van de vaststelling dat juristen geen geneesheren zijn (zie deel
II). Anderzijds moeten geneesheren zich ervoor behoeden juridische vaststellingen te doen276.
Aangeraden wordt om het begrip „(on)gezondheid van geest‟ in het deskundigenverslag niet te
gebruiken omdat dit in wezen een juridisch begrip is277. Deskundigen dienen zich idealiter te
beperken tot medische terminologie.
269 Art. 915 Ger. Wb.: “Indien een partij aanbiedt het bewijs van een bepaald en terzake dienend feit te leveren door een of
meer getuigen, kan de rechter die bewijslevering toestaan, indien het bewijs toelaatbaar is.” 270 H. NYS, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005, 536, nrs. 1246 e.v. 271 Cass. 14 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1260. 272 Cass. 1 februari 1990, Arr. Cass. 1989-90, 717. 273 Bergen 11 mei 1993, Rev. Not. b.1994, 127; Brussel 20 februari 1991, R.D.P. 1991, 747. 274 Gesprek met professor TAELMAN, docent gerechtelijk recht aan de UGent. 275 Zie bv. Rb. Brussel (9e k.) 27 maart 2009, JLMB 2009, afl. 25, 1190; Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410; Pol. Nijvel 2
april 1993, RGAR 1996, nr. 12.662, noot; T.Gez. 1996-97, 291; Arbrb. Brussel 2 februari 1990, JTT 1990, 276. 276 Art. 11 Ger. Wb., lid 1: “De rechters kunnen hun rechtsmacht niet overdragen”. Zie ook art. 962 Ger. Wb. lid 1. waar de
technische of „vaststellende‟ aard van de opdracht van de deskundige benadrukt wordt; Cass. 3 juni 2004, Arr. Cass. 2004,
afl. 6-8, 996; http://www.cass.be; Pas. 2004, afl. 5-6, 966; RABG 2004, afl. 18, 1169, noot VANLERSBERGHE, P; RW
2004-05 (verkort), afl. 23, 896 en http://www.rw.be; TRV 2004, afl. 8, 717, noot BEERNAERT, S. In dit Cassatie-arrest van
3 juni 2004 besliste het Hof dat een deskundige zich nooit mag uitspreken over de gegrondheid van de vordering (art. 11 lid,
1 Ger. Wb. juncto art. 962, lid 1 Ger. Wb). 277 Grondige Studie Burgerlijk procesrecht UGent, gedoceerd door professor TAELMAN.
54
§4. Overleggen stukken
143. ART. 877 GER. WB. - Art. 877 Gerechtelijk Wetboek omschrijft dat de rechter kan
bevelen stukken te laten overleggen, bv. een medisch dossier, indien er gewichtige en met elkaar
overeenstemmende vermoedens zijn dat een persoon een stuk onder hem heeft dat kan dienen
voor het bewijs van een feit ter zake.
144. ART 458 SW. – Art. 877 Ger. Wb. wordt geacht een wettelijke uitzondering te zijn op het
medisch beroepsgeheim.278 Het Hof van Cassatie beslist in 1994 overigens dat de rechter een
verzoek tot overlegging van stukken niet mag afwijzen op de enkele grond dat diegene die het
stuk onder zich heeft, tot het beroepsgeheim gehouden is.279 Enkele rechters zijn nochtans nog
steeds niet willig om de overlegging van een medisch dossier te bevelen omwille van dat medisch
beroepsgeheim.280
§5. Conclusie
145. MEDISCH BEWIJS – Het lijkt ons in de 21ste eeuw een moeilijkere aangelegenheid om het
concept „ongezondheid van geest‟ te bewijzen via vermoedens of getuigenissen die niet
onderbouwd zijn door medische kennis. Een medisch concept als ongezondheid van geest lijkt
ook via harde medische vaststellingen te moeten worden bewezen.281 Medische getuigschriften,
278 Art. 458 Sw. 279 Cass. 19 december 1994 (R. N.V. / S.), http://www.cass.be; RW 1995-96, 1207, noot VAN OVERBEKE, S.; T. Gez.
1996-97, 257, noot HENNAU-HUBLET, C.: “Nu het beroepsgeheim niet absoluut is, kan de rechter de weigering die op het
beroepsgeheim gegrond is, slechts beoordelen nadat hij de overlegging heeft bevolen.” 280 Brussel 10 september 1998, AJT, 1998-99, 970, noot JT 1999, 112. In Luik (19 maart 2002, JLMB 2003, 410) oordeelde
men in hoger beroep dat de rechtbank van eerste aanleg te Namen niet wettig vermocht te besluiten tot de weigering van de
overlegging van het medisch dossier. Zie J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor
het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 131, voetnoot 147. 281 DIJKHOFFZ overweegt dat medische getuigschriften de “vaak enige toevlucht” zijn voor rechtszoekenden (W. DIJKHOFFZ,
“Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7 maart 2002,
T.Gez. 2002-2003, 90, nr. 7); BARBAIX spreekt van cruciaal bewijs (R. BARBAIX, Schenkingen en testamenten,
http://www.vub.ac.be/iPAVUB/Postgraduaten/Resources/PEP_Schenkingen_Prof_BARBAIX.pdf, 30, nr. 34); llustratief
hiervoor is Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot WYLLEMAN B. omdat de rechter de getuigenissen van niet-
medisch onderlegde personen naast zich heeft neergelegd. Zie ook bv. Bergen (2de K.) 18 oktober 2005, Rev. Trim. Fam.
2006, 889 waarbij het hof stelde dat niet de notaris, maar de geneesheer de enige goed geplaatste persoon (“ce sont des
praticiens particulèrement accoutumés à cette matière”) is om te oordelen of iemand zijn wil nog behoorlijk kan uitdrukken.
55
getuigenverklaringen van artsen en deskundigenverslagen van artsen springen daarbij in het
oog.282
DEEL IV: HET BEWIJS VAN DE ONGEZONDHEID
VAN GEEST VIA MEDISCHE ATTESTEN
146. BESPREKING RECHTSPRAAK - Het nut van alle rechtsleer terzake staat of valt met het
gevolg dat er in de hoven en rechtbanken wordt aan gegeven. De belichting van een resem
vonnissen en arresten lijkt daarom op zijn plaats. Dit gebeurt aan de hand van het onderscheid
tussen attesten die tijdens het leven van de patiënt worden afgeleverd en diegene die na de dood
worden afgeleverd (aan de erfgenamen).
HOOFDSTUK I. ATTESTEN DIE TIJDENS HET LEVEN VAN DE PATIËNT
WERDEN OPGESTELD
147. CHRONOLOGISCH ONDERSCHEID - De materie waarover dit hoofdstuk gaat, werd sterk
beïnvloed door twee belangrijke Cassatie-arresten nl. dat van 19 januari 2001283 en dat van 7
maart 2002284. Allereerst bespreken we de situatie vóór deze arresten de rechtspraak stuurden in
onderhavige problematiek. Vervolgens bespreken we hoe de rechtspraak evolueert na en reageert
op de beide Cassatie-arresten.
Een advocaat in Nederland lijkt eveneens de mening toegedaan dat medisch bewijs essentieel is in dergelijke procedure: Mr.
A.C. KOOL, “Nieuwsbrief Erfrecht”, KBG Advocaten Amsterdam, http://www.kbgadvocaten.nl/nieuwsbrief.php. 282 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge,
Die Keure, 2004, 130, nr. 87. 283 Cass. (1e k.) AR C.97.0293.N, 19 januari 2001 (D. / D.) Arr. Cass. 2001, afl. 1, 135, concl. DUBRULLE; AJT 2001-02,
416; http://www.cass.be; JT 2002 (verkort), 9 en http://jtlarcier.be; Pas. 2001, afl. 1, 138; Rev.trim.dr.fam. 2002, afl. 1, 135;
RW 2001-02, 952 en http://www.rw.be; TBBR 2003, afl. 1, 54; T.Not. 2001, 228. 284 Cass. (1e k.) AR C.99.0220.N, 7 maart 2002 (S. / S.) Arr. Cass. 2002, afl. 3, 713; AJT 2001-02, afl. 35, 921, noot -;
Juristenkrant 2002 (weergave TROUET, C.), afl. 50, 4; http://www.cass.be; JT 2003 (verkort), afl. 6093, 290 en
http://jtlarcier.be, noot MASSIN, I; JT 2004 (verkort), afl. 6146, 643 en http://jtllarcier.be; Pas. 2002, afl. 3, 661;
Rev.trim.dr.fam. 2004 (verkort), afl. 4, 1147; TBBR 2003, afl. 1, 55, noot ALLEMEERSCH, B; T.Gez. 2002-03, afl. 2, 85,
noot DIJKHOFFZ, W.
56
AFDELING I. SITUATIE VÓÓR DE CASSATIE-ARRESTEN VAN 19 JANUARI 2001 EN
7 MAART 2002
148. NIET FUNCTIONEEL - Aan de talloze overwegingen in de rechtsleer destijds rond de
relativiteit van het beroepsgeheim wordt nauwelijks gehoor gegeven, of althans niet voldoende.
De rechtspraak wijst zo goed als eensgezind af dat een medisch attest kan gebruikt worden om de
ongezondheid van geest te bewijzen in rechte.
149. UITZONDERING - Een uitzondering op de overwegend absolute visie van de rechtspraak
is een arrest uit Brussel waarbij de patiënt haar dokters uitdrukkelijk had ontslaan van hun
beroepsgeheim285. Merkwaardig genoeg maakt het hof van beroep te Brussel daarbij verwijzing
naar een Cassatie-arrest van 30 oktober 1978 waar geoordeeld werd dat de patiënt de geneesheer
níet kan ontheffen van het beroepsgeheim286. Het Hof argumenteert echter dat, na vergelijking
met de feiten die daaraan ten grondslag lagen, de feiten in de onderhavige zaak wél aanleiding
geven tot een uitzondering omdat de rechten van verdediging hier in het geding zijn. Het steunt
bijkomend op een arrest van Brussel287 dat beweerd wordt niet gecasseerd te zijn op
Cassatieniveau288. Hoewel de relatieve benadering bewonderenswaardig is, kan een arrest dat
dermate gebrekkig gemotiveerd is niet aangemoedigd worden.
150. AVANTGARDISTISCH – Een vonnis van Brugge verzet voor het eerst de bakens op helder
gemotiveerde wijze.289 In een testamentaire betwisting werd het attest dat in het huis van de
overledene was aangetroffen niet uit de debatten geweerd onder de redenering dat het destijds op
geldige wijze was afgeleverd. Een tweede attest, afgeleverd nadat de patiënt overleden was, werd
wel uit de debatten geweerd. De rechtbank verwees daarbij uitdrukkelijk naar een arrest van
Bergen van 1975290 waarbij helder werd uiteen gezet waarom post mortem attesten ontoelaatbaar
zijn.
285 Brussel 24 februari 1988, JL 1988, 1028, noot H. 286 Cass. 30 oktober 1978, JT 1979, 369. 287 Brussel 16 december 1975, JT 1958, 90. De verwijzing lijkt nochtans niet op zijn plaats omdat de feiten die ten grondslag
liggen aan het arrest bezwaarlijk analoog te noemen zijn. 288 “que cet arrêt, qui a fait l’objet d’un pourvoi en cassation, n’a pas été cassé par l’arrêt que la cour suprême a rendu le 23
juin 1959 (LAMBERT, Le secret professionnel, 43)” Het Cassatie-arrest van 23 juni 1959 is echter onvindbaar (pasicrisie,
jura.be, juridat.be). 289 Rb. Brugge 19 januari 1988, RW 1988-89, 757. 290 Bergen 9 december 1975, Pas. 1976, II, 159.
57
AFDELING II. SITUATIE NA CASSATIE-ARRESTEN VAN 19 JANUARI 2001 EN VAN
7 MAART 2002
§1. Draagwijdte van de Cassatie-arresten
151. UNIFORME CONCLUSIE – Het lijkt ons verantwoord om een uniforme conclusie te
distilleren uit beide arresten. Nochtans menen anderen dat beide arresten een verschil in
draagwijdte zouden kennen. Voor een heldere bespreking van de volledige draagwijdte en de
vermeende onderlinge verhouding van de Cassatie-arresten verwijzen wij naar de uitvoerige en
heldere besprekingen van Allemeersch en BAEL291. Gezien de overwegingen van het Hof van
Cassatie in beide arresten identiek waren en geen nadruk werd gelegd op een specifiek aspect van
de verschillende onderliggende feiten, kan men ons inziens één uniforme boodschap distilleren
uit de Cassatie-arresten.
152. DRAAGWIJDTE – Wij nemen stelling in dat het Hof van Cassatie het gebruik toelaat van
alle medische attesten die tijdens het leven van de patiënt werden afgeleverd292. De tekst van het
arrest zelf leent zich niet tot de beperkende interpretatie dat het enkel om getuigschriften zou
gaan die werd opgesteld conform de wettelijke bepalingen293. Ook de openbaarheid van de
attesten lijkt niet relevant294, gezien de onderliggende feiten aan het arrest van 7 maart 2002. In de
motivering van de Cassatie-arresten wordt tweemaal op identieke wijze benadrukt dat attesten die
regelmatig verkregen zijn niet uit de debatten dienen geweerd te worden. Niet de procedure
waarin ze werden opgesteld, maar de belangen van de patiënt blijken essentieel in de afweging
tussen het recht op bewijs en het medisch beroepsgeheim.
153. BELANGEN ERFGENAMEN IRRELEVANT - Het Hof van Cassatie schat art. 901 BW in naar
zijn echte waarde en onderkent dat dit artikel de erflater beschermt tegen zijn eigen daden, in het
291 Zie voor een uitvoerige en overzichtelijke bespreking: J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten”in X. (ed.),
Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 135-145; B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten
gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart
2002), TBBR 2003; 292 Tenzij deze attesten op een onregelmatige wijze in het bezit zouden zijn gekomen (en navenant, dat dit bewezen wordt)!
Zie J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V,
Brugge, Die Keure, 2004, 142, nr. 119. Omdat deze situatie echter niet vaak voorkomt, laat staan bewezen kan worden,
spreken we voortaan over „alle‟ attesten die tijdens het leven van de patiënt werden afgeleverd. 293 DIJKHOFFZ, W. , “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass.
7 maart 2002, T. Gez. 2002-2003, 93, nr. 11. 294 Vgl. B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot
onder Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, nrs. 7, 10 en 11.
58
geval hij ongezond van geest zou zijn. Het Hof van Cassatie houdt hier terecht de vinger aan de
pols door te stellen “dat het medisch beroepsgeheim niet tot gevolg mag hebben dat de bescherming voortvloeiend
uit artikel 901 van het Burgerlijk Wetboek, aan de geesteszieke wordt ontnomen en dat de geesteszieke niet wordt
beschermd tegen zijn eigen daden” 295.
154. AFSTAND VAN ONBEGRIP 901 - Het Hof neemt daarmee afstand van een deel van de
rechtsleer die lijkt te menen dat art. 901 BW louter de erfgenamen dient.296 Dijkhoffz
bijvoorbeeld plaatst art. 901 BW in een vreemd licht door te stellen dat een persoon zichzelf
nooit materieel kan schaden met een testament…297. De Orde van geneesheren heeft het
eveneens moeilijk om te aanvaarden dat art. 901 BW in de eerste plaats de patiënt dient298 en
benadrukt voornamelijk het materieel voordeel dat de erfgenamen eruit zullen halen. Het Hof
van Cassatie schat art. 901 BW echter naar zijn correcte waarde in, tegen de conclusie van
advocaat-generaal Dubrulle in299: het gaat ervan uit dat dit artikel de testator beschermt tegen
daden van beschikking die hij zou stellen indien hij of zij niet meer volledig bij de zijne is300. Wie
daar eventueel financieel voordeel uit haalt is ten gronde niet relevant, aangezien finaal het
achterhalen van de geestesgezondheid van de testator primeert.
155. AANSLUITING RECHTSLEER - Met de Cassatie-arresten sluit het Hof van Cassatie alvast
aan bij een jarenlange traditie van rechtsleer die de doctrinaire uitzonderingen op het medisch
295 Cass. 19 januari 2001, AJT 2001-02, 416, Arr. Cass. 2001, 135, Concl. DUBRULLE, JT 2002, 9, Pas. 2001, 138, RW 2001-
02, 952, JL 2002, 135, noot I. MASSIN, T. Not. 2001, 228 en T.B.B.R. 2003, 54. 296 “[…] waarin het hof zonder aarzeling oordeelt dat de mogelijkheid om een testament te vernietigen altijd de belangen van
de testator dient. Of de testator in kwestie daar ook zo over zou gedacht hebben, is nog een andere vraag. Bestaat de
bescherming van art. 901 BW immers niet in de eerste plaats om de materiële belangen van de erfgenamen te beschermen.?”
(B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder Cass.
19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002), TBBR 2003, nr. 18). In dezelfde zin M. PUELINCKX-Coene, N. GEELHAND en F.
BUYSSENS, “Overzicht van rechtspraak – giften 1993-1998”, TPR 1999, nr. 12. 297 DIJKHOFFZ, W., “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass.
7 maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 96, nr. 13. De auteur is verpleegkundige. 298 Aanvankelijk leken alle adviezen van de Orde van Geneesheren die over inzage in het patiëntendossier handelen volledig
te vergeten dat het aantonen van de ongezondheid van geest via het medisch dossier eigenlijk de belangen van de patiënt zelf
dient: a105001, a101006. Men benadrukt onterecht louter de materiële belangen van de erfgenamen. Vanaf 1 september 2007
( advies a118001) begint het bij de Orde toch in te sijpelen dat men met de bescherming van de patiënt minstens ook rekening
dient te houden, naast die van de erfgenamen. 299 “In dit stadium van de redenering komen we aan het conflict toe tussen het recht op bewijs van de erfgerechtigde –
afgeleid uit art. 901 B.W.- en het recht op geheimhouding van de erflater, dat ook na de dood blijft bestaan. De kernvraag is
hoe dit conflict moet opgelost worden.” (Cass. 19 Januari 2001, Arr. Cass. 2001, 135, concl. DUBRULLE, www.juridat.be.) 300 In dezelfde zin J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat.
Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 140, nr.114.
59
beroepsgeheim in het licht plaatste en de relativiteit van het medisch beroepsgeheim benadrukt301.
Anderzijds blijkt niet dat het Hof van Cassatie de verbinding wenst te maken met het moderne
„recht op privacy‟ die voortvloeit uit de Wet Verwerking persoonsgegevens. Nochtans is deze
connectie vlug gemaakt, zowel in eigen land302 als in het buitenland303.
156. GEEN ECHTE BELANGENAFWEGING – Dijkhoffz haalt terecht aan dat het Hof van
Cassatie in dezen geen echte belangenafweging voorstaat.304 Ook Allemeersch en Bael stellen vast
dat het Hof geen appreciatie meer laat aan de rechter en een algemene regel heeft afgekondigd.305
In de arresten kan inderdaad worden vastgesteld dat het Hof de belangenafweging zelf uitvoerde
en de uitkomst ervan als algemene regel heeft geponeerd. Volgens Allemeersch was het Hof van
Cassatie echter niet in de positie om een dergelijke feitenkwestie te beoordelen.306
157. ALGEMENE REGEL – In de conclusie van advocaat-generaal Dubrulle werd de essentiële
vraag gesteld: “In dit stadium van de redenering komen we aan het conflict toe tussen het recht op bewijs van de
erfgerechtigde –afgeleid uit art. 901 B.W.- en het recht op geheimhouding van de erflater, dat ook na de dood blijft
bestaan. De kernvraag is hoe dit conflict moet opgelost worden.”307 Deze delicate vraag werd niet
overgelaten aan de feitenrechter. Integendeel, het Hof heeft ons inziens de vaste regel
afgekondigd dat het recht op bewijs steeds dient te prevaleren op het medisch beroepsgeheim
inzake testamentaire betwistingen, zolang de medische attesten regelmatig zijn afgeleverd.308
301 Toonaangevend was het betoog in F. Vanneste, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, 1281-
1304. 302
DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 97, nr. 15. Zie ook Antwerpen (1bisK.) 18 september 2000, T. Gez. 2000-2001, 290. 303 Zie bv. http://www.who.int/genomics/public/patientrights/en/, A. ALLEN, Confidentiality: An Expectation in Health Care,
Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195, 2; J. HAVARD, “Medical confidence”, Journal of Medical Ethics, 1985, 8. 304 DIJKHOFFZ, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim”, noot onder Cass. 7
maart 2002, T.Gez. 2002-2003, 97, nr. 15. 305 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder
Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 62, nr. 18 in fine; J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en
testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 140, voetnoot 164. 306 De grens tussen feitenkwesties en interpretatie van rechtsregels is uiteraard zeer dun. Het Hof lijkt de grens licht te hebben
overschreden, maar vermijdt op deze wijze wel dat de lagere rechtspraak rechtsonzekerheid creëert door de feitelijke
belangenafweging telkens anders aan te pakken. Zie de situatie in Nederland waar elke rechter anders lijkt te oordelen aan de
hand van de voorgestelde criteria door de Hoge Raad in haar beslissing van april 2001. Waar ALLEMEERSCH eerder betreurt
dat de beoordeling aan de feitenrechter werd overgelaten, merken wij op dat de rechtszekerheid wel gebaat is bij de beslissing
van het Hof. Ons inziens lijkt de vaste regel ook in elk geval billijk te zijn. 307 Concl. Adv. Gen. DUBRULLE bij Cass. 19 januari 2001, Arr. Cass. 2001, 135, www.juridat.be. 308 In dezelfde zin: B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”,
(noot onder Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 64, nr. 27.
60
Allemeersch sluit echter niet uit dat de lagere rechtspraak toch de belangenafweging tussen bewijs
en geheim zelf opnieuw zal uitvoeren om eventueel tot een andere uitkomst te komen.309
§2. Rechtspraak na de Cassatie-arresten van 2001 en 2002
158. BERGEN - Sedert de Cassatie-arresten van 2001 en 2002 is rechtspraak eerder schaars.310
In Bergen besliste men alvast dat art. 458 sw. zich niet verzet tegen het zogenaamde dubbel
gebruik, nl. het aanwenden van een attest in een procedure tot vernietiging van een testament dat
eerder geldig werd afgeleverd voor de aanwijzing van een voorlopig bewindvoerder. In een
gelijkaardige testamentaire betwisting boog het hof van beroep te Bergen zich zelfs niet over een
mogelijke schending van het beroepsgeheim en aanvaardde het medisch getuigschrift zonder
meer. 311, 312
159. CONCLUSIE – Het is wellicht tekenend dat vonnissen of arresten nog nauwelijks
motiveren waarom het medisch getuigschrift toelaatbaar is. We concluderen voorzichtig dat de
Cassatierechtspraak van 2001 en 2002 een voldoende helder standpunt heeft ingenomen in de
discussie over het gebruik van medische attesten die tijdens het leven van de patiënt werden
afgeleverd. Daarentegen lijkt het debat zich meer en meer te verleggen naar de toelaatbaarheid
van de attesten die ná de dood van de patiënt worden afgeleverd313, zoals we zullen zien in het
volgende hoofdstuk.
309 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder
Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 64, nr. 27 in fine. 310 Bv. Brussel (21e k.) 11 mei 2006, JT 2007, afl. 6262, 247 en http://jtlarcier.be (1 juli 2008); JLMB 2006, afl. 38, 1692 en
http://jlmbi.larcier.be; Gent 28 februari 2002, T.Not. 2003, 368; Rb. Liège 21 december 2006, Rev.Not.b. 2006; Zie H. NYS,
“De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 2007 en 2008”, T. Gez. 2009-10, afl. 3.; Zie H. NYS, “De ontwikkeling van het
gezondheidsrecht in 2005 en 2006”, T. Gez. 2007-08, afl. 1; Zie B. Van Roy, “Recente rechtspraak inzake de
wilsgeschiktheid om te testeren en het beroepsgeheim van de geneesheer”, Not. Fisc. M. 2007; Zie J. BAEL, “Schenkingen en
testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Personen- en familierecht. Familiaal vermogensrecht. Erfenissen.
Schenkingen en testamenten, V, Brugge, Die Keure, 2007, 143-144. 311 J. BAEL, “Schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Personen-en
familierecht. Familiaal vermogensrecht. Erfenissen. Schenkingen en testamenten, X, Brugge, Die Keure, 2007, 148. 312 Bergen, 18 oktober 2005, JL 2006, 889. 313 Vgl. B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot
onder Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 63, nr. 21.
61
HOOFDSTUK II. ATTESTEN DIE NA OVERLIJDEN VAN DE PATIENT
WERDEN OPGESTELD (POST MORTEM ATTESTEN)
160. STILZWIJGEN CASSATIE? - Het Hof van Cassatie heeft zich in zijn arresten niet
uitgesproken over het gebruik van medische getuigschriften die ná het overlijden van de patiënt
werden afgeleverd314. Meer nog, de Cassatie-arresten bevestigen telkens de noodzaak van de
regelmatigheid van het bewijs315. Bij de bespreking van de rechtspraak inzake post mortem attesten
dient aldus geen onderscheid gemaakt te worden in de tijd.316
AFDELING I. RECHTSPRAAK
161. EENSGEZINDHEID - De rechtspraak is nagenoeg eensgezind over het feit dat attesten die
voor het eerst worden afgeleverd na overlijden van de patiënt strijdig zijn met het beroepsgeheim
post mortem.317 Sommigen spitsen dit toe op de uitzonderingsgrond „toestemming‟, waarbij
overwogen wordt dat de erfgenamen van de patiënt de geneesheer niet kunnen ontheffen van het
medisch beroepsgeheim318. Anderen overwegen louter, maar eveneens correct, dat het strijdig is
met het medisch beroepsgeheim dat dergelijke attesten worden afgeleverd319. Een enkeling
314 Zie deel I, hoofdstuk III, Afdeling III. 315 B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, (noot onder
Cass. 19 januari 2001 en Cass. 7 maart 2002) TBBR 2003, 61, nr. 16. 316 Zie bv. Brussel (21e k.) 11 mei 2006, JT 2007, afl. 6262, 247 en http://jtlarcier.be; JLMB 2006, afl. 38, 1692 en
http://jlmbi.larcier.be waarin duidelijk het onderscheid gemaakt wordt tussen beide soorten attesten. Deze die tijdens het
leven van de patiënt werden afgeleverd vallen onder de Cassatierechtspraak, in tegenstelling tot deze die na de dood van de
patiënt werden afgeleverd. Voor die laatste categorie blijft de theorie ongewijzigd. Zie ook de bewonderenswaardige
overwegingen in Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot WYLLEMAN B dat wordt besproken in punt 3 van de eerste
afdeling van dit hoofdstuk. 317 Zie volgende drie voetnoten. Zie de aangehaalde rechtspraak in B. Van Roy, “Recente rechtspraak inzake de
wilsgeschiktheid om te testeren en het beroepsgeheim van de geneesheer”, Not. Fisc. M. 2007, 79, voetnoot 107. 318 Bv. Brussel (21e k.) 11 mei 2006, JT 2007, afl. 6262, 247; Antwerpen 4 december 2000, AJT, 2001-2002, 418, noot S.
BROUWERS, “Over de gezondheid van geest en de onvermijdelijke medische attesten”; Rb. Brussel 26 januari 2006, JLMB
2006, 1692; Rb. Brussel 1 juni 2001, JLMB 2001, 1358, noot J. SACE, “Certificat Post mortem et secret professionnel”; Kh.
Brussel 29 januari 1997, De verz. 1998, 78, noot ANDRE-DUMONT, J.; Gent, 21 juni 1984, Vl. T. Gez. 1984-85, 455; Rb.
Antwerpen 8 maart 1984, Rev.not.b. 1984, 490; Luik 6 december 1979, JL 1980, 129, noot HENRY; Luik 2 december 1976,
JL 1976-77, 185; Luik 22 januari 1981, JL 1981, 233; Gent 4 mei 1965, RW 1965-66, 630; Brussel 8 maart 1972, Pas. 1972,
II, 105; Brussel 30 maart 1966, RW 1969-70, 390; Gent 12 april 1965, Pas. 1965, II, 181- 183. 319 Bv. Antwerpen (1e k.) 18 november 2003, RW 2006-07, afl. 23, 965 en http://www.rwe.be, noot; Gent 21 februari 1997,
T. Not. 1998, 196; Mons 18 juni 1980, Rec. Gén. Enr. Not. 1981, 251, Rev. Not. b.1981, 93; Mons 20 juni 1979, Rec. Gén.
Enr. Not. 1981, 214; Mons 18 juni 1980, Rec. Gén. Enr. Not. 1981, 251, Rev. Not. b.1981, 93.
62
overweegt dat het recht op beroepsgeheim een extra-patrimoniaal recht is dat niet overgaat bij
overlijden.320
162. DISSIDENTEN - Niettemin is er ook dissidente rechtspraak die post mortem attesten wel
toelaat onder het mom dat dit het belang van de overleden patiënt of de begunstigden van zijn
levensverzekering of testament dient321. In de volgende drie ondertitels bespreken we enkele
vermeldenswaardige vonnissen en arresten322. Aangezien de meerderheid van de rechtspraak post
mortem attesten weert, bespreken we een voorbeeldarrest ter zake in het vierde ondertiteltje323.
1. Hof van beroep Brussel 27 oktober 1976
163. UITZONDERING – Het hof van beroep te Brussel besliste in 1976324 in een
verzekeringskwestie met betrekking tot een dodelijk ingeval dat de erfgenamen de geneesheer in
dit specifieke geval konden ontheffen van zijn zwijgplicht omwille van de vrijwaring de morele
belangen van de overledene en de morele en materiële belangen van zijn erfgenamen. Er werd
overigens een rechtsvergelijkende verwijzing gemaakt naar de positieve houding van het Franse
Hof van Cassatie met betrekking tot post mortem attesten.325 Ons inziens hebben
billijkheidsoverwegingen een invloed gespeeld, zoals het hof overigens zelf aangeeft.326
Merkwaardig is wel dat het Hof van Brussel deze lijn m.b.t. post mortem attesten niet heeft
aangehouden.327
2. Hof van beroep Bergen 11 mei 1993
164. HOF BEROEP BERGEN DWAALT – Het hof van beroep te Bergen hield rekening met een
attest dat 1 jaar na het overlijden van de patiënt werd opgesteld en verklaarde dit bovendien
320 Gent 24 juni 1963, RW 1963-1964, 1128. 321 Brussel 7 februari 1989, RGAR 1991, nr. 11.849; Luik 23 december 1988, JLMB 1989, 432 met afkeurende noot Henry,
“La preuve du caractère involontaire d‟un suicide”; Luik 21 november 1998, RGAR 1991, nr. 11.848; Rb. Luik 21 december
2005, Rev. Not. b.2006, 82; Rb. Brussel 23 april 1999, T.Gez. 1999-2000, 353; Rb. Brussel 27 februari 1975, RGAR 1976,
nr. 9.581. Zie ook volgende voetnoot. 322 Respectievelijk Brussel 27 oktober 1976, Pas. 1977, II, 128 en JT 1977, 624, Bergen 11 mei 1993, Rev. Not. b.1994, 127;
Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410 en Luik 10 juni 2008, Rev.Not.b. 2009, 369. 323 Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot WYLLEMAN B. 324 Brussel 27 oktober 1976, Pas. 1977, II, 128 en JT 1977, 624. 325 Cass. fr. 28 mai 1964, J.C.P. 1964, II, 13751 (ccl.), D. 1965, J. 109, note R.-F. Le BRIS. 326 Met name: “les intérêts moraux du défunt et les intérêts moraux et matériels de ses successeurs”. 327 Brussel 3 februari 1981, Vl. T. Gez. 1981-82, 34, noot NYS, H.: De erfgenamen kunnen niet over het beroepsgeheim
beschikken.
63
uitdrukkelijk niet in strijd met het medisch beroepsgeheim.328 Het Hof verwijst daarbij naar een
bijdrage van J. SACE en naar een „gelijkaardige‟ beslissing van 9 december 1975329. Ons inziens
heeft de rechter de tekst van SACE verkeerd of niet gelezen aangezien deze het tegenovergestelde
standpunt inneemt330. De verwijzing naar het arrest is eveneens niet op zijn plaats. Het arrest –
nochtans van eigen huize – weert namelijk het post mortem attest net wél uit de debatten, want “les
héritiers n‟ont pas le droit de délier le détenteur du secret”.331 Vervolgens wordt de vordering tot
nietigverklaring van de eisers afgewezen. Omdat steun wordt gezocht in een inhoudelijk
tegengesteld arrest mag de uitspraak van het Hof ons inziens als een vergissing worden
beschouwd.
3. Hof van beroep Luik 19 maart 2002 en 10 juni 2008
165. EXTENSIEVE INTERPRETATIE - In beslissingen van 2002 en 2008 heeft het Luikse Hof
geen bezwaar gemaakt tegen de praktijk van post mortem arresten.332 Er werd uitdrukkelijke
verwijzing gemaakt naar de overweging van het Hof van Cassatie dat art. 901 BW tot doel heeft
de patiënt te beschermen. Dat principe werd telkens verabsoluteerd en boven het medisch
beroepsgeheim op zich geplaatst.
166. LUIK 19 MAART 2002 – Onder verwijzing naar het Cassatie-arrest van 19 januari 2001
heeft het Hof te Luik in 2002 het gebruik van een post mortem attest zonder meer toegelaten333. De
vraag naar de toelaatbaarheid van de aflevering van een post mortem attest wordt door het Hof
fijntjes uit de weg gegaan. Nochtans legt ze zelf de vinger op de wonde door te stellen dat
bewijzen slechts toelaatbaar zijn “lorsqu‟elles sont regulièrement produites”334.
167. LUIK 10 JUNI 2008 – In het arrest van 10 juni 2008 sprak het Hof zich wel uit over de
toelaatbaarheid van de productie van post mortem attesten. Het oordeelde dat deze praktijk
toelaatbaar is omdat de decujus niet meer in staat is om zelf een certificaat te laten afleveren. Ook
328 Bergen 11 mei 1993, Rev. Not. b.1994, 127; J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek
voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 133, voetnoot 138. 329 “Voy. J. SACE, in [sic] Rev. Not. 1981, spéc. 138 et sa reference à Mons 9 décembre 1975, Pas. 1976, II, 159.” 330 J. SACE, “Du consentement en matière testamentaire” in Rev. Not. 1981, 138. 331 Bergen 9 december 1975, Pas. 1976, II, 159. 332 Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410 en Luik 10 juni 2008, Rev.Not.b. 2009, 369. 333 Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410. 334 Hiermee verwijzend naar de dualiteit van de bewijsvoorwaarde in het Belgische recht. Zie Deel III, hoofdstuk III en deel
I, Hoofdstuk III, afdeling III waar stelling werd ingenomen dat post mortem attesten net geen regelmatig verkregen bewijs is.
64
hier wordt de bescherming van de patiënt dus aangewend als argument om het beroepsgeheim uit
te hollen.
168. REGELMATIGHEID BEWIJS - Ons inziens is het zeer de vraag of Cassatie zich bij het
standpunt van het hof van beroep te Luik zou aansluiten. Het Hof van Cassatie oordeelde dat het
gebruik van attesten die tijdens het leven van de patiënt werden uitgereikt toegelaten is. Het Hof
van Cassatie sprak zich echter niet uit over de toelaatbaarheid van aflevering van post mortem
attesten. Aldus lijkt het met die beslissingen eerder het Franse dan het Belgische Hof van Cassatie
te volgen.335
169. UITHOLLING BEROEPSGEHEIM – Via een extensieve interpretatie van de letterlijke
bewoordingen van het Hof van Cassatie336 komt men in Luik telkens tot een „belangenafweging‟
die met een bevooroordeelde weegschaal lijkt te zijn gebeurd337. Het Hof verheft de bescherming
van de patiënt van art. 901 BW tot absoluut principe en degradeert daarbij het medisch
beroepsgeheim tot een oud nutteloos principe. Het haalt hierbij telkens aan dat het medisch
beroepsgeheim relatief dient geïnterpreteerd te worden in functie van andere belangen. In
praktijk lijkt het zo dat men in Luik het medisch beroepsgeheim telkens laat wijken voor andere
belangen338.
4. Hof van beroep Gent 27 mei 2004
170. VOORBEELDARREST - Het hof van beroep van Gent heeft in haar arrest van 27 mei 2004
geweigerd rekening te houden met een post mortem opgesteld attest, omdat het in strijd is met
het beroepsgeheim dat ook na de dood van de patiënt blijft gelden339. Het Hof overwoog daarbij
dat de Cassatiearresten van 7 maart 2002 en 19 januari 2001 sloegen op attesten die waren
335 Zie Cass. fr. (1ère civ.), 12 février 1963, R.G.A.T. 1963, 484, note A. BESSON, D. 1963, Jur. 471, note R. BADINTER,
J.C.P. 1963, II 13107, concl. LINDON; Cass. fr., 26 mai 1964, J.C.P. 1964, II, 13751 (ccl.), D. 1965, J. 109, note R.-F. Le
BRIS; Paris, 21 décembre 1964, Gaz. Pal., 23 mars 1965, 202; Cass. fr. 12 juin 1958, J.C.P. 1959, II 10940, obs. A.
CHAVANNE; Cass.fr. 29 avril 1968, J.C.P. 1968, II 15560, note LINDON. Hierin wordt telkens beslist dat de bescherming
van art. 901 BW de praktijk van post mortem attesten vergoelijkt. 336 “Dat dit medisch beroepsgeheim niet absoluut is en tot doel heeft de patiënt te beschermen, zodat het niet tot gevolg mag
hebben dat de bescherming voortvloeiend uit artikel 901 van het Burgerlijk Wetboek, aan de geesteszieke wordt ontnomen en
dat de geesteszieke niet wordt beschermd tegen zijn eigen daden.” 337 Zie ook Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410; Rb. Luik 21 december 2005, Rev. Not. b 2006, 82. 338 Vgl. BAEL die stelt dat als de rechtspraak van Luik algemene navolging zou kennen, “dan betekent dit dat het
beroepsgeheim feitelijk geen argument meer zal zijn tegen de voorlegging van medische getuigschriften in het kader van een
procedure tot nietigverklaring op grond van art. 901 Burgerlijk wetboek”. J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten”
in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004, 144, nr. 125; 339 Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot WYLLEMAN B.
65
uitgereikt tijdens het leven van de patiënt. A contrario redeneerde het Hof dus dat post mortem
attesten wel in conflict komen met het medisch beroepsgeheim, temeer daar de erfgenamen de
geneesheer niet van zijn beroepsgeheim kunnen ontslaan.
171. BEOORDELING – Ons inziens is de a contrario –redenering die in Gent werd gehanteerd
de enige correcte redenering. De Luikse letterlijke en extensieve interpretatie doet onrecht aan het
standpunt van het Hof van Cassatie. Het hoogste hof heeft zich enkel uitgesproken over attesten
die tijdens het leven van de patiënt werden uitgereikt en bevestigde de regels omtrent de
regelmatigheid van het bewijs.
5. Conclusie
172. MOTIVERING - Overwegend worden post mortem attesten aldus afgewezen. Ten gronde
kan hiermee akkoord gegaan worden, hoewel betreurd wordt dat niet steeds voldoende
gemotiveerd wordt waarom.
173. MODELOVERWEGING - Het lijkt wenselijk om te overwegen dat het beroepsgeheim
weliswaar niet absoluut is, maar hier desalniettemin dient te primeren, mede omwille van de
regels betreffende regelmatigheid van het bewijs. Nergens wordt geredeneerd dat het
beroepsgeheim werd afgewogen tegen het recht op bewijs van de erfgenamen, of tegen de
bescherming van art. 901 BW, maar dat het beroepsgeheim het heeft „gehaald‟ omdat dit nu
eenmaal een belangrijk instituut is in het rechtssysteem, waaraan ook een algemeen belang ten
grondslag ligt, nl. het vertrouwen van élke patiënt in de confidentialiteit van een therapeutische
tussenkomst. Aanvullend kan overigens worden overwogen dat het recht op bewijs in een
belangafweging moeilijk kan prevaleren op de „eigen‟ regels betreffende de regelmatigheid van het
bewijs.
174. MODELMOTIVERING – Waar post mortem attesten wel worden toegelaten, tegen de
meerderheid van de rechtspraak in, is de motivering des te belangrijker. We wagen ons eveneens
aan een modelmotivering. Nergens wordt namelijk een afweging gemaakt tussen het medisch
beroepsgeheim, de regelmatigheid van het bewijs en het recht op bewijs zelf. Een betere
motivering ter zake zou zijn dat een medisch attest in onze gemedicaliseerde wereld het enige
66
denkbare bewijs is dat een rechter kan overtuigen van de ongezondheid van geest340. Omwille van
die noodzaak om een medisch attest te bekomen, zou het recht op bewijs het zowel moeten
halen op de regels van regelmatigheid van bewijs als op de regel van het medisch beroepsgeheim
Deze motivering van de dissidente stroming in de rechtsleer is ons inziens de best denkbare,
hoewel niet kan akkoord gegaan worden met het onderliggende resultaat..
175. AFWIJZING POST MORTEM ATTESTEN – Het gebruik van post mortem is ons inziens niet
toegelaten omdat het onregelmatig bewijs vormt, aangezien het werd afgeleverd in strijd met het
medisch beroepsgeheim post mortem. Een nog relatievere opvatting van het medisch
beroepsgeheim post mortem lijkt niet wenselijk. Dit zou ertoe leiden dat het medisch
beroepsgeheim telkens kan opzij gezet worden voor een ander belang en in wezen ontkleed
wordt van elke betekenis. Bovendien heeft deze positie het paradoxale gevolg dat de eiser zich
zou beroepen op het recht op bewijs of het recht op waarheid, maar wel de regels betreffende
regelmatigheid van bewijs naast zich zou mogen neerleggen.
DEEL V: SLOTCONCLUSIES
176. CONFLICT REGELS ONDERLING - Ons onderwerp wordt gekenmerkt door het feit dat
verschillende regels en belangen tegen elkaar dienen afgewogen te worden. Met name art. 458 Sw.
en art. 901 BW strijden met elkaar. De conflicten tussen de onderlinge regels leiden ertoe dat
bewijs in testamentaire betwistingen uit de debatten kan geweerd worden omwille van het
medisch beroepsgeheim, ook al strijdt dat vaak met het rechtvaardigheidsgevoel van de
rechtszoekende: “Gelijk hebben is niet hetzelfde als gelijk krijgen”. In deze verhandeling hebben
we getracht een billijk evenwicht voor te staan tussen het recht op waarheid (of recht op bewijs) en
het recht op geheim.
177. RECHTSVERGELIJKING – De rechtsvergelijking toont hoe andere landen omgaan met dit
conflict. Voor sommige landen rijst er geen of nauwelijks conflict (Zweden, Angelsaksische
landen, Frankrijk). Het Nederlandse recht staat een strengere (doch rechtsonzekere) benadering
340 Zie voetnoot 211 en 279.
67
voor dan het Belgische recht. De beoefende rechtsvergelijking biedt aldus een divers beeld, maar
relativeert wel de soms overtuigde positie die het Belgische recht inneemt in bepaalde
standpunten. Aangezien een Europees initiatief in deze materie bovendien nog ver weg is, lijkt
het toegelaten om naar de eigen navel te staren. De positie die de Belgische wetgever en het
Belgische Hof van Cassatie innemen in deze materie lijken het debat te tekenen.
178. RELATIVERING – In 1968 hield Van Neste een hartstochtelijk betoog ter relativering van
het medisch beroepsgeheim. Sedertdien zijn heel wat Cassatie-arresten al de revue gepasseerd. In
het bijzonder de Cassatie-arresten van 19 januari 2001 en 7 maart 2002 bevestigen de functionele
opvatting die heden ten dage wordt voorgestaan. Attesten die tijdens het leven van de patiënt
regelmatig werden afgeleverd, dienen niet uit de debatten te worden geweerd, ondanks een
schending van het medisch beroepsgeheim.
179. POST MORTEM ATTESTEN - Meer en meer lijkt de rechtspraak echter ook de post mortem
attesten te aanvaarden. De slinger lijkt daarmee door te slaan naar de andere zijde. Nochtans
kunnen vele bezwaren gemaakt worden ten aanzien van deze praktijk. Allereerst stemt de traditie
van het medisch beroepsgeheim tot nadenken. Het fundament en de traditie van het medisch
beroepsgeheim terug tot vóór onze tijdsrekening. Indien post mortem attesten mogen worden
uitgereikt, zou het medisch beroepsgeheim enkel nog op zichzelf bestaan, maar het telkens
dienen af te leggen als een ander (noodzakelijk hoger) belang in het spel is. De vraag stelt zich of
het opportuun is om het medisch beroepsgeheim in een korte tijdspanne uit te hollen tot een
inhoudsloos begrip.
180. BEWIJS – In onze verhandeling zijn we ook uitvoerig ingegaan op de bewijsregels die
onderhavig zijn aan elke testamentaire betwistingen. In dat opzicht werd algauw duidelijk dat het
Hof van Cassatie nog steeds de regels betreffende regelmatigheid van het bewijs voorstaat. Het
afleveren van attesten na de dood van de patiënt leidt ons inziens tot de regelmatigheid van het
bewijs. Bijgevolg namen wij stelling in dat de praktijk van post mortem attesten ontoelaatbaar is.
Nochtans zal dit pijnlijk zijn voor de erfgenamen, aangezien medisch bewijs vaak hun enige
toevlucht is.
181. ROL NOTARIS – Hoewel het notariële testament algemeen aangeraden wordt, wordt de
notaris een moeilijke rol toegekend wanneer hij een attest wil bekomen ter staving van de
gezondheid van geest. We doen een pleidooi naar de lagere rechtspraak om de positie van notaris
68
én patiënt te faciliteren. De toestemming van de patiënt én het beroepsgeheim van de derde (de
notaris) zijn daarbij juridisch relevante motiveringen.
182. INZAGERECHT NABESTAANDEN MEDISCH DOSSIER – Heel wat inkt is reeds gevloeid over
de mogelijke redenen tot inzage van de nabestaanden. Ons inziens is de wetgever nochtans
duidelijk geweest in de parlementaire voorbereidingen van de wet en worden materiële belangen
uitdrukkelijk toegelaten. Of de nabestaanden een recht op afschrift ter beschikking lijkt wel een
terecht discussiepunt. Wij hangen echter de teleologische interpretatie aan en pleiten ervoor dat
de nabestaanden wél een recht op afschrift ter beschikking hebben.
183. ORDE VAN GENEESHEREN – De houding van de Orde van geneesheren ten aanzien van
vele hierboven besproken aspecten blijft star. Hoewel dat haar goed recht is, zal de houding van
de Orde in praktijk de relatieve houding van het beroepsgeheim fnuiken. Immers, geneesheren
zullen eerder de stringente visie van de Orde aanhangen dan de soepelere wettelijke interpretatie,
uit vrees voor tuchtrechtelijke sancties. Een pleidooi om het tuchtrecht te stroomlijnen met het
vigerende recht lijkt daarom op zijn plaats.
184. OPROEP AAN DE WETGEVER - Het is tendentieus om op het einde van een verhandeling
een oproep aan de wetgever te doen, een oproep die meestal zonder gehoor blijft. Niettemin
zouden heel wat problemen kunnen worden verholpen door een wetgevend initiatief. Wij denken
daarbij aan de rol van de notaris bij het verkrijgen van een attest, aan de positie van het tuchtrecht
in deze materie (en in het algemeen), aan de al dan niet toegelaten uitzonderingen op art. 458 sw.,
enz. Het democratische stemmingsproces en een eventueel maatschappelijke discussie
voorafgaand aan het debat zou de legitimiteit van de evoluerende relativiteit van het medisch
beroepsgeheim ook ernstig doen toenemen.
185. RECHTSPRAAK – In deze verhandeling werd een zo uitputtend mogelijk overzicht van de
rechtspraak beoogd aangezien de relevantie hiervan voor de rechtszoekende het grootst is. Naar
de toekomst toe kan worden uitgekeken naar enkele posities die de rechtspraak noodzakelijk zal
moeten innemen. De rechtspraktijk kijkt alvast uit naar rechtspraak die het rechtstreeks afleveren
van een medisch getuigschrift aan de notaris in het juiste perspectief plaatst. Ten aanzien van de
post mortem attesten nemen het hof van beroep te Gent en dat van Luik immers tegenovergestelde
positie in te nemen. Het valt af te wachten hoe andere hoven en rechtbanken positie zullen
innemen in deze materie en hoe ze die positie eventueel zullen motiveren.
69
DEEL VI: BIBLIOGRAFIE
HOOFDSTUK I. RECHTSLEER
AFDELING I. BINNENLANDSE LITERATUUR
Advocaat-generaal Dubrulle, conclusie bij Cass. 19 Januari 2001, Arr. Cass. 2001, 135, www.juridat.be
B. Allemeersch en Scholen, “Behoorlijk bewijs in burgerlijke zaken. Over de geoorloofdheidsvereiste in het burgerlijk bewijsrecht”, RW 2002-03
B. Allemeersch, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, RW, 2003-2004
B. Allemeersch, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, TBBR 2003
B. Van Roy, “Recente rechtspraak inzake de wilsgeschiktheid om te testeren en het beroepsgeheim van de geneesheer”, Not. Fisc. M. 2007
C. De Wulf en H. De Decker, Het opstellen van notariële akten, Antwerpen, Kluwer, 1994
C. Trouet, “Medische getuigschriften en beroepsgeheim”, Juristenkrant 23 mei 2002
Ch. J. Enschede, “De arts en de dood”, Sterven en recht, Deventer, Kluwer, 1985
D. Decheix, « Un droit de l‟homme mis à mal : le secret professionnel », D. 1983
E. Littré (ed.), Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 4, Paris, Baillière, 1844
F. Piedboeuf, Reveil ou déclin des droits de l‟homme, Jur. Liège, 1985
F. Van Neste, “Het medisch beroepsgeheim” in A. Heyvaert, R. Kruithof, T. vansweevelt (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1989
F. Van Neste, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?”, R.W. 1977-78
Fr. Glansdorff, “Le secret médical et la délivrance d‟un certificat post mortem en matière d‟assurances sur la vie”, JT 1971
Fr. Glansdorff en D. Lagasse, “Le secret médical administratif et ses prolongements” in J.T. 1981
Fr. Glansdorff, “Le secret médical et la délivrance d‟un certificat post mortem en matière d‟assurances sur la vie” in J.T. 1971
G. Goubeaux, “Le droit à la preuve” in Ch. Perelman en Foriers, La preuve en droit, , Bruxelles, Bruylant, 1981
H. Casman, Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 2001
H. Nys, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 2005
H. Nys, “Art. 901 BW” in M. Puelinckx-Coene, W. Pintens en A. Vastersavendts (eds.), Commentaar erfenissen, schenkingen en testamenten, Antwerpen, Kluwer, losbl., 150
H. Nys, “De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 2007 en 2008”, T. Gez. 2009-10, afl. 3
H. Nys, “Geneeskunde. Medisch recht en handelen”, in APR, Brussel, Story Scientia, 1991
H. Nys, “Het beroepsgeheim in de gezondheidszorg. Overzicht van rechtspraak, 1970-1984”, R.W. 1985-86
H. Nys, “Ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 1996 en 1997”, T. Gez. 1998-99
H. Nys, De ontwikkeling van het gezondheidsrecht in 2005 en 2006, T. Gez. 2007-08
70
Henry, “Contre le droit au secret médical”, noot onder Luik 6 december 1979, Jur. Liège, 1980
I. Massin, “La preuve d‟insanité d‟esprit du testateur au moyen de certificats médicaux: violation du secret medical”, noot bij Cass. 19 januari 2001, T. Not. 2001
J. Bael, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Familierecht, V, Brugge, Die Keure, 2004
J. Leclercq, “Secret professionnel”, RW 1997
J. Silverman, Vaardig communiceren in de gezondheidszorg, Boom, Lemma uitgevers, 2006
J. Stevens, “Jurisprudentie, beroepsgeheim, recente rechtspraak”, Courant, 1998-99/2
J. Stevens, Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer, T. Gez. 2002-03
K. Troch, “Het medisch beroepsgeheim en zijn impact op de levensverzekering”, RW 1993-94
L. Huybrechts, noot onder Rb. Brussel 16 april 1996, TBH 1996
Lambert, Le secret professionnel, Brussel, Nemesis, 1985
M. Puelinckx-Coene, “Overzicht van rechtspraak (1958-1992). Giften”, TPR 1994
P. Goris, Mededeling van medische gegevens aan private verzekeraars, Medi-ius 1996 (2)
P. Lambert et J.-F. Taymans, Le secret professionnel du notaire, in Rép. not., XI, l. X, Bruxelles, Larcier, 1994
P. Marchal, Les incapables majeurs, in Rép. Not., VIII, Bruxelles, Larcier, 1998, 285
R. Barbaix “Zijn de algemene geldigheidsvereisten inderdaad strenger ten aanzien van schenkingen dan ten aanzien van rechtshandelingen ten bezwarende titel?”, Not. Fisc. M. 2003, afl. 2-3
R. Barbaix, Schenkingen en testamenten, http://www.vub.ac.be/iPAVUB/Postgraduaten/Resources/PEP_Schenkingen_Prof_Barbaix.pdf
R. Blainpain, “Het medisch beroepsgeheim”, in Aids, Alcohol, drugs, roken, Oversteyns B. (ed.) Brugge, Die Keure, 1989
R. Dalcq, “ Réflexions sur le sécret professionnel”, RGAR 1986
R. Dalcq, Expertises civiles et secret professionnel des médecins, in Liber Amicorum Prof. E. KRINGS, Bruxelles, Story-Scientia, 1991
R. Dierkens, “Beroepsgeheim en recht”, Vl. T. Gez. 1986-87
R. Foqué, cursus Grondslagen van het recht, KU Leuven
R. Janvier, “Medisch beroepsgeheim”, Medi-ius 1991
R. Meert-Van De Put, “La confidentialité des données et le secret médical juridique”, Louvain Médical 1986
R. Mougenot, Droit des obligations: La preuve, Brussel, Larcier, 1997
R. Saelens en De Hert, “Openbaarmaking van gezondheidsgegevens en het recht op privacy. De toepassing van de bescherming van persoonsgegevens blijft een moeilijke drempel”, T. Gez. 2010-11, afl. 3
S. Brouwers, “Over de gezondheid van geest en de onvermijdelijke medische attesten” (noot
onder Antwerpen 4 december 2000), AJT 2001‐02
S. Callens, Goed geregeld? Het gebruik van medische gegevens voor onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1994
W. Dijkhoffz, “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het beroepsgeheim” (noot onder Cass. 7 maart 2002), T.Gez. 2002-2003
X. Ryckmans et R. Meert-Van De Put, Les droits et obligations des médecins, Bruxelles, Larcier, 1972, 2ème éd.
71
AFDELING II. BUITENLANDSE LITERATUUR
§1. Angelsaksische landen
A. Allen, Confidentiality: An Expectation in Health Care, Scholarschip at Penn law, 2008, Paper 195 J. Havard, Medical confidence, Journal of Medical Ethics, 1985 Fong, H.E. Partnership, The legal aspects of medical confidentiality, 13 september 2001, Online Grubb, Principles of Medical Law, Oxford, 2004, Oxford University Press M. Davies, Textbook on medical law, London, Blackstone Press limited, 1996
§2. Nederland
H.H. Van Eijk en A. J. Verstegen, Arts en wet, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929 H. Ten have, R. Ter Meulen, E. Van Leeuwen, Medische Ethiek, Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 2009 H.J.Leenen, J.K.M. Gevers en Legemaate, Handboek Gezondheidsrecht: Deel I: Rechten van mensen in de gezondheidszorg, Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2007 C. Ploem, Medical confidentiality after a patient's death, with particular reference to the Netherlands, med law (2001) vol. 20
§3. Frankrijk
Ch. Van Reepingen, noot bij Cass. (fr.) 22 januari 1957, JT 1957, 717 G. Flecheux, “Observations”, noot bij Cass. (fr.) 17 juni 1980, JCP 1982, II, 19721
HOOFDSTUK II. WETGEVENDE BRONNEN
Wet 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, B.S. 26 september 2002 (tweede uitg.), err., B.S. 20 december 2002 Parl. St. Kamer 2001-02, 1642/012 Parl. St. Kamer 2001-02, 1642/001
De wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens van 8 december 1992, B.S. 18 maart 1993
De Wet Landverzekeringsovereenkomsten van 25 juni 1992
Art. 8 EVRM
Art. 458 Sw
Art. 901 BW Art. 1315 BW Art. 1349 BW
Art. 11 Ger. Wb
72
Art. 870 Ger. Wb Art. 915 Ger. Wb e.v. Art. 962 Ger. Wb e.v.
HOOFDSTUK III. RECHTSPRAAK
§1. Binnenlandse rechtspraak
A. Hogere rechtspraak
EHRM 17 juli 2008, I./Finland.
EHRM 18 mei 2004, (Plon/Frankrijk), NJ 2005, 401
Cass. (2e k.) AR 05.1106.N, 8 november 2005 (Procureur des Konings bij de rechtbank van eerste aanleg te Ieper / D.V.M.J.R.) AM 2006, afl. 1, 79; Juristenkrant 2005 (weergave SCHUERMANS, F.), afl. 120, 6; http://www.cass.be; Pas. 2005, afl. 11, 2181; RABG 2006, afl. 12, 930, noot BERNEMAN, S; Rev.dr.pén. 2006, afl. 6, 672; T. Strafr. 2006, afl. 2, 85.
Cass. (2e k.) AR 04.0644.N, 16 november 2004 (B.M.) Arr. Cass. 2004, afl. 11, 1829, concl. DUINSLAEGER; Juristenkrant 2004 (weergave SCHUERMANS, F.), afl. 99, 7; http://www.cass.be, concl. DUINSLAEGER; Pas. 2004, afl. 11, 1795, concl. O.M.; CDPK 2005, afl. 3, 610, noot VANDAELE, A; RABG 2005, afl. 6, 504, advies DUINSLAEGER, P.; RCJB 2007, afl. 1, 36, noot VAN MEERBEECK, J., MAHIEU, M; RW 2005-06, afl. 10, 387 en http://www.rw.be, noot POPELIER, P; T. Strafr. 2005, afl. 6, 285, noot VERSTRAETEN, R., DE DECKER, S; Vigiles (N) 2004 (verkort), afl. 5, 171, noot SCHUERMANS, F.
Cass. 3 juni 2004, Arr. Cass. 2004, afl. 6-8, 996; http://www.cass.be; Pas. 2004, afl. 5-6, 966; RABG 2004, afl. 18, 1169, noot VANLERSBERGHE, P; RW 2004-05 (verkort), afl. 23, 896 en http://www.rw.be; TRV 2004, afl. 8, 717, noot BEERNAERT, S
Cass. (1e k.) AR C.99.0220.N, 7 maart 2002 (S. / S.) Arr. Cass. 2002, afl. 3, 713; AJT 2001-02, afl. 35, 921, noot; Juristenkrant 2002 (weergave TROUET, C.), afl. 50, 4; http://www.cass.be; JT 2003 (verkort), afl. 6093, 290 en http://jtlarcier.be, noot Massin, I; JT 2004 (verkort), afl. 6146, 643 en http://jtlarcier.be; Pas. 2002, afl. 3, 661; Rev.trim.dr.fam. 2004 (verkort), afl. 4, 1147; TBBR 2003, afl. 1, 55, noot ALLEMEERSCH, B; T.Gez. 2002-03, afl. 2, 85, noot Dijkhoffz, W.
Cass. (1e k.) AR C.97.0293.N, 19 januari 2001 (D. / D.) Arr. Cass. 2001, afl. 1, 135, concl. DUBRULLE; AJT 2001-02, 416; http://www.cass.be; JT 2002 (verkort), 9 en http://jtlarcier.be; Pas. 2001, afl. 1, 138; Rev.trim.dr.fam. 2002, afl. 1, 135; RW 2001-02, 952 en http://www.rw.be; TBBR 2003, afl. 1, 54; T.Not. 2001, 228.
Cass. AR C.95.0134.N, 11 juni 1998 (Stad Mechelen / Blommaers) http://www.cass.be; Arr. Cass. 1998, 675; Bull. 1998, 716; P&B 1999, 103; RW 1998-99, 675 en http://www.rw.be; T.Vred. 1999, 139; Verkeersrecht 1999, 11
Cass. 9 december 1997, RW 1997-98, 1441
Cass. 19 december 1994 (R. N.V. / S.), http://www.cass.be; RW 1995-96, 1207, noot VAN OVERBEKE, S.; T.Gez. 1996-97, 257, noot HENNAU-HUBLET, C.
73
Cass. 17 april 1991, R.D.P. 1992, 94
Cass. 17 januari 1990, Arr. Cass. 1989-1990, 655-656
Cass. 1 februari 1990, Arr. Cass. 1989-90, 717
Cass. 8 september 1989, Pas. 1990, I, 20
Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662
Cass. 14 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1260
Cass. AR 7123, 6 april 1982 (Carlier), Arr. Cass. 1981-82, 980, noot; , Bull. 1982, 924, noot; Pas. 1982, I, 924, noot
Cass 10 maart 1982, RW 1982-83
Cass. 3 december 1981, Pas. 1982, I, 457
Cass. 8 mei 1980 (twee arresten), Arr. Cass. 1979-80, 1122 en 1127
Cass. 27 maart 1980, Arr. Cass. 1979-80, 94; Pas. 1980, I, 928
Cass. 30 oktober 1978, JT 1979, 369, Pas. 1979, I, 1315
Cass. 12 september 1977, Arr. Cass. 1978, 38
Cass. 18 juni 1974, Pas. 1974, I, 1065
Cass. 4 april 1974, Arr. Cass. 1974, 861
Cass. 24 februari 1972, Arr. Cass. 1972, 587; RW 1971-72, 1783, noot; JT 1972, 355; Pas. 1972, I, 583; Rev.Not.b. 1972, 326.
Cass. 20 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1045
Cass. 11 maart 1966, Pas. 1966, I, 895; Cass. 7 november 1983, RW, 1984-85, 1224; Pas., 1984, I, 256; Arr. Cass. 1983-84, 278
Cass. 19 oktober 1962, Pas., 1963, I, 230
Cass. 26 mei 1961, Pas. 1961, I, 1028
Cass. 19 mei 1961, Pas., 1961, I, 1011
Cass. 3 mei 1960, Pas. 1960, I, 1025
Cass. 23 juni 1958, Pas. 1958, I, 1180
Cass. 20 juni 1957, Pas. 1957, I, 1256
Cass. 15 februari 1957, Arr. Cass. 1957, 470; Pas. 1957, I, 713, noot; RW, 1958-59, 1963
Cass. 4 november 1926, Pas. 1927, I, 83
Cass. 18 maart 1909, Pas. 1909, I, 184
Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141
Arbitragehof 26/96, 27 maart 1996, B.S. 1996, 9172
R.v.St. 9 november 2005, nr. 151.067
B. Lagere rechtspraak
Rb. Brussel (9e k.) 27 maart 2009 JLMB 2009, afl. 25, 1190
Luik (10e k.) 26 november 2008, JLMB 2009, afl. 13, 586; Rev.not.b. 2009, afl. 3031, 372; RRD 2008, afl. 128, 367
Luik 25 november 2008, T. Gez. 2010-11, afl. 3, noot R. Saelens en De Hert
74
Gent (11e k.) 15 maart 2007 NJW 2008, afl. 176, 131, noot Wylleman, B.; RABG 2008, afl. 4, 240, noot Govaerts, M; Rev.trim.dr.fam. 2009 (samenvatting), afl. 3, 958; RW 2007-08, afl. 26, 1082 en http://www.rw.be; T. Not. 2008, afl. 9, 444, noot NYS, H.
Rb. Liège 21 december 2006, Rev.Not.b. 2006
Brussel (21e k.) 11 mei 2006, JT 2007, afl. 6262, 247 en http://jtlarcier.be, JLMB 2006, afl. 38, 1692 en http://jlmbi.larcier.be
Rb. Brussel 26 januari 2006, JLMB 2006, 1692
Rb. Luik 21 december 2005, Rev. Not. b.2006, 82
Bergen (2de K.) 18 oktober 2005, Rev. Trim. Fam. 2006, 889; JL 2006, 889.
Gent 27 mei 2004, NJW 2005, afl. 100, 208, noot Wylleman B
Antwerpen (1e k.) 18 november 2003, RW 2006-07, afl. 23, 965 en http://www.rwe.be (19 maart 2007), noot
Luik 19 maart 2002, JLMB 2003, 410
Gent 28 februari 2002, T.Not. 2003, 368
Rb. Brussel 1 juni 2001, JLMB 2001, 1358, noot J. Sace, “Certificat Post mortem et secret professionnel”
Antwerpen 15 februari 2001, T. Gez. 2001-02, 280
K.I. Antwerpen 2 november 2000, Limb.Rechtsl. 2002, afl. 3, 192, noot KERKHOFS, J..
Antwerpen (1bisK.) 18 september 2000, T. Gez. 2000-2001, 290
Rb. Namen 25 mei 2000, Rev. Not. b. 2000, 506
Rb. Brussel 23 april 1999, T.Gez. 1999-2000, 353
Antwerpen 14 september 1998, AJT 1998-99, 1041
Brussel 10 september 1998, AJT, 1998-99, 970, noot JT 1999, 112
Antwerpen 14 oktober 1997, RW 1998-99, 194, Noot A. Vanderplas
Gent 21 februari 1997, T. Not. 1998, 196
Kh. Brussel 29 januari 1997, De verz. 1998, 78, noot Andre-Dumont, J.
Rb. Luik 2 mei 1994, JT., 1995, 85, R.G.D.C., 1995, 332, Chron. not., vol. XXI, 360, n° 4, obs. DELNOY
Bergen 11 mei 1993, Rev. Not. b.1994, 127
Pol. Nijvel 2 april 1993, RGAR 1996, nr. 12.662, noot
Rb. Brussel 14 mei 1991, T.B.B.R. 1992, 436
Brussel 20 februari 1991, R.D.P. 1991, 747.Rb. Luik 9 maart 1992, JLMB 1993, 384
Luik 7 januari 1991, JLMB 1991, 722
Arbrb. Brussel 2 februari 1990, JTT 1990, 276
Brussel 7 februari 1989, RGAR 1991, nr. 11.849
Arbrb. Gent 6 februari 1989, RW 1988-89, 1093.
Luik 23 december 1988, JLMB 1989, 432 met afkeurende noot Henry, “La preuve du caractère involontaire d‟un suicide”
Luik 21 november 1998, RGAR 1991, nr. 11.848
Vred. Brussel 14 maart 1988, T.Verz. 1990, 286, noot CLAASSENS, H..
Brussel 24 februari 1988, JL 1988, 1028, noot H.
Rb. Brugge 19 januari 1988, RW 1988-89, 757
Rb. Gent 18 september 1987, Vl. T. Gez. 1988, 340, noot VAN LIL, M.,
75
Gent 8 april 1987, geciteerd in Cass. 8 september 1989, Pas. 1990, I, 20
Rb. Brussel 20 februari 1987, JT 1987, 525 en Rev. Not. b.1987, 493
Bergen 18 maart 1986, JT 1986, 456, Rev. Not. 1986, 553
Gent 21 juni 1984, Vl. T. Gez. 1984-85, 455
Rb. Antwerpen 8 maart 1984, Rev.not.b. 1984, 490
Brussel 3 februari 1981, Vl. T. Gez. 1981-82, 34, noot NYS, H.
Pol. Antwerpen 9 november 1982, Pas. 1983, III, 48,
Luik 22 januari 1981, JL 1981, 223
Arbh. Bergen, 5 september 1980, JT 1980, 742, noot R. Grosemans
Mons 18 juni 1980, Rec. Gén. Enr. Not., 1981, 251, Rev. Not. b. 1981, 93.
Luik 6 december 1979, JL 1980, 129, noot Henry
Bergen 20 juni 1979, Pas. 1979, II, 130
Rb. Leuven 5 januari 1979 T. Gez. 1981-82, 32.
Luik 2 december 1976, JL 1976-77, 185
Brussel 27 oktober 1976, Pas. 1977, II, 128 en JT 1977, 624
Brussel 16 december 1975, JT 1958, 90
Bergen 9 december 1975, Pas. 1976, II, 159 en Rev.Not.b. 1977, 123
Rb. Brussel 27 februari 1975, RGAR 1976, nr. 9.581.
Brussel 18 juni 1974, Pas. 1975, II, 42
Brussel 27 februari 1974 RW 1974-75, 1004; T. Not. 1976, 176, noot; Pas. 1974, II, 122 en Rev. Not. b.1974, 401, noot LEFEBVRE, C.
Brussel 8 maart 1972, Pas. 1972, II, 105
Brussel, 15 maart 1971, Pas. 1971, II, 190, noot F.L
Rb. Brussel 17 april 1969 Pas. 1971, III, 52 en Rev. Not. b.1974, 211 met noot F.L
Brussel 30 maart 1966, RW 1969-70, 390
Gent 4 mei 1965, RW 1965-66, 630
Gent 12 april 1965, Pas. 1965, II, 181- 183
Gent 24 juni 1963, RW 1963-1964, 1128.
Brussel 26 oktober 1960, JT 1961, 316
Rb. Oudenaerde, 11 februari 1898, Pas. 1902, III, 194
Brussel 28 mei 1872 Pas. 1872, II, 252
§2. Buitenlandse rechtspraak
A. Frankrijk Cass.fr. 29 avril 1968, J.C. 1968, II 15560, note LINDON Cass. fr. 26 mai 1964, J.C. 1964, II, 13751 (ccl.), D. 1965, J. 109, note R.-F. Le BRIS Cass. fr. (1ère civ.), 12 février 1963, R.G.A.T. 1963, 484, note A. BESSON, D. 1963, Jur. 471, note R. BADINTER, J.C. 1963, II 13107, concl. LINDON Cass. fr. 12 juin 1958, J.C. 1959, II 10940, obs. A. CHAVANNE Paris 21 décembre 1964, Gaz. Pal. 23 mars 1965, 202
76
B. Nederland
Hoge Raad 20 april 2001, N.J. 2001, nr. 600, 4445 Rechtbank Arnhem, 15 augustus 2005, Medisch Contact, 2005, nr 46, 1842-1844 Hof ‟s-HertogenBosch 18 september 2000, N.J. 2001, nr. 555, 3937 President Rechtbank Breda 5 januari 2000, KG 2000, 35 Hof Amsterdam 24 juni 1999, TvGR 1999, 449-457 President Rechtbank Alkmaar 14 januari 1999, TvGR 1999, 167-170 President Rechtbank Utrecht 9 juni 1998, TvGR 1998, 455 Hof Amsterdam 29 januari 1998, TvGR 1998, 246-255 Vonnis van de President Rechtbank „s-Gravenhage 28 juni 1996, TvGR 1997, 121-123, KG 1996, 273
C. Verenigd Koninkrijk Hunter V Mann [1974] QB 767, 772, noted by Boyle, C (1975) 38 MLR 69
HOOFDSTUK IV. ONLINE BRONNEN
186. Alle bronnen werden geraadpleegd tussen 1 januari 2011 en 1 mei 2011.
www.knmg.be (adviezen van Nederlandse beroepsvereniging voor Artsen) www.ordomedic.be/adviezen (adviezen van Belgische Orde van Geneesheren) http://www.ordomedic.be/nl/code/inhoud/ (Code van Geneeskundige plichtenleer) http://www.who.int/genomics/public/patientrights/en/ (WHO-conventie) http://pfy.gr/forum/index.php?topic=1390.0;wap2 (Lissabon-verklaring) http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/02/77/78/30607300.pdf (Zweeds gerechtelijk wetboek) http://www.gmc-uk.org/guidance/ethical_guidance/confidentiality_70_72_disclosure_after_patient_death.asp www.deltalaw.be http://www.vub.ac.be/iPAVUB/Postgraduaten/Resources/PEP_Schenkingen_Prof_BARBAIX.pdf http://www.kbgadvocaten.nl/nieuwsbrief.php. www.jura.be www.juridat.be www.cass.be www.jtlarcier.be www.jlmbilarcier.be www.rwe.be