DEÖ DtJCE

DISSERTATIO PHILOSQPHICADE

CONST ANTIANATUR#.

§uamCum cofenfii ampliflimse facukaris Philofbphi-

cae, in illuftri Sveonum ad falam Academia,SuB PRZ S ID I O

¥· CL\

M. PETRI FONTELIIMathefeos ρracl:. Prof. Ordin.

Placido bomrum examinifuhmittit,ANDREAS A. Bothnienfis.

. cAd dim X JNiij in Auiitom Guß. Μ, DC. ΙΧΙΙϊ,

UPS ALIjE.EftawJit Hekbicus Cu Rio StR Mic Aca&

Vpi. Bjbliop«

Q. F. F. V. D.Praefatio.

agnum natura Uhrum diligentius volvénthvix inter mirdbilia illa,qua inßnita eccur-runt, aliudmajorem movebit admiratione'»ipsü ejus, in tanta rtrum omnium ultrb ei'troque commeantium mutatione, conßan-tiä. Quin hoc illudprtectpuum eß, quo

Dens nobisJuam bonitatem fapientiama; commendat; nontan-tum res dfe optimb conditas, totumque hoc univerfum eximijs or-nando virtutibus t fed etiam ne eadem atäte aiqueanms cit'dlabefagentur, fedulo cavendo, Sed quo hac admirätionis plus,eb magis dijpcultatis eadem fcrutantibus exhibent diverfa fen-tientium opiniones. Namplurium mentibushcec firmiter infeditfententia indies deterioremfieri mundum, fenioque quaf confe-Uum, lent* tabeconfumi. Cujus rei documenta in ßngults rebuscertiffima deprehendipoffe aäfirmant, coeleßibusjuxta atque ter-reßribus, ea quippe omnia, ruinamfatifccntia miniiari. Contraverb alii, rem adcuratius ftbi vifexammaffe, totius univerß na¬turam mentis acienon minus quam oculorum perlußrantes, hatnaturafenefcentis decrementa negatü eunt; Certoperfuaß jamnec quidquam depriorifua integritate perdere .Ejfevidelicet eamnatura conßantiam, qua certis legibus orbemfervet ßringatque»ac irrefoluto nexuliget ßngula,ut loquitur Boétius.Hac qua jamdiu multorü exercent ingenia in diverfaq; trabunt, & me in bivioquaßconßitutum,non nihilftifpenfurn tcnuere ; re tarnenpenitiusconfideratå ,adecrum inclinarc capifententiam,quipro coßantianaturapugnant* Quam fententiam, quin nulla mihi adbuc ad¬verf<e partis tela, vifa poffe infringere, paucis eandem expofi-tam, ingenii exercendi gratia defendendam fufcepu Non quißperem, mehic omnes occurrentes difßcultates explicare pcffe,

A quoä

qiiodingenif mei tenüttasyquam Hbens agnofco,facile omnibus Bo-nii excufabit -,Jed, ut argumenta qua mihi hane fvadent fenten-tiam, aquoYum candidortmq\ [ubmijja cenfuraffi in quibusfor11laboraverinU eådernjuventur; & igfe fic reftius hac de re in po-flerumfentiam. Neque enim in hoc difputandi campoy utpre ve¬ritate obtinendapulchrum eß vincere, mihi turpeerit vinet.Namlic mihi femper aquiffimus efl vtfus difputationum finis y quemcmnesfibi infimili argumentoy commendatum haberent, quo no-flra nonnimium tenacesfententia}veritati magis quam exiflima-tioni y cujus \aBuram vidifalso metuimus, operemur. Hcee mi¬hi å me difputionis prafcripta lex, hic cmiflitutus finis, omnibusutfpero, aquisprobandus. Quem ut ebfelicius ajflequar,de or»dinefoUicitusy in tria capita dicenda commodé åivtdipojfle>,duxuSit itaquey anmente Jehova,

Caput LQuod

Quam diverfa Philofophorumfententia depra*fenti quaftione extiterint olim% hodiequc extent j tumqua optima efl vifafintentia, adeoque defendendabrezifteroflcudit.5 I TTetcrcs Philofohi, quos hxc de conftantia natu-

V rx quseftio maximé diflentientcs tenuit, in trespotiffimum ciaflfes dividuntur, quaru prima co-

rum eft, qui, quia fempiternum ftatuuntmundumomnisortus atque mterrtus nefcium, eundem quoqtie ilmpli-citcr incorruptibilem volunt. Hujus fententix fuiiTcAriftotelem docent ejus fcripta paflim; Quem quoq; pe-ripatetici non pauci fequentcs, etiam ex Chriftianis, propoffibili aeternitate mundi acriter pugnant,quam veré ipfi^iderint, ncq.uc enira hane mean* facio controvcrilanu

Ari^

Äriftotelis vero primum hare non fuit fententiä, ut quamante cum foverunt xenophanes, McIifTus, Parmenidesaliique. Platoni vero fruftra funt qui hane adfcribunr,cum ejus feripta divcrfum probent.

$ α Altera claflis eft illorum, qui infinitos iimul mun-do*, eoidem modo oriri modo occidere,, ex fortuito ato-morum concuriu feparationeque ftatuunt. Quxfuit fen-tentia Leucippi, tum Democriti ejusqj in pleriique imi-tatoris Epicuri. Huic ientencisc proxima eft Stoicorunvqui tarnen unitatemmundi afferentes,nifi quod plurcsiuccesiive docercnt, Dcum audorem ejus* fed cx prarex-fiftente materia Deo coaevä produdi, adfirmarunt. Cor-ruptionis mundi caufam pofuerunt ignis indefeflam re¬bus infitam vimr poft longas temporum ambages abfum-pturam & in femet mutaturam omnia> de qua fententiavid- Cic-L.2.deNat, Deorum.

$ 3 Tertia fuccedit clasiis, quam Plato cum fuis afTc-clis conftituit, Quiut mundi audorem agnovit Deum,cum a Deo quidem folubrlem, incorruptibilcm tamerr*nec in seternum iapfurum ftatuit, quia üc Deus voluerit*ut habent ejus verbain Timsco. Quaequidem minoribusdiis dida, de toto mundo intelligenda efle docet contex-ta-s. Quin mali hoc efle dicit, difTolvere qua: pulchrcfunt compoftta. FuiiTe hane vere Piatonis fententiam do¬cent nos Cicero, Plutarchus & Philo Judseus, contra eo$qui hxc hypothetice tantum a Piatone poiita volunt.

$ 4 Atq; hazc a Philofophis gentilibus difputata olim,pro ingeniorum hypotheilumqj diverfitate diferepantia jnam cum alii fola natura duce philofopharentur, omniaad naturam examinantes, quidam non pauca fola tradi-tionc fubnixa admiferunt. Scd & quibus clarior verbiéivini adfuliit lux,ut in multis a fe invicem diilident, phi-

A 2 lofo-

lofophiz non minus quam iidei dogmatibus; ita inhacquxilioue diverfiflima tenent. Namut omncs ncccfle ha-bent fateri principio cspiiTc: mundum, ccrtumquc cummanere finem, de incorruptibilitate tarnen illius, nonilmplici illa abiolutaquc, qua: omnium confenfu foli Deocompctit,fed de conceiia illa quatftio ardua eft,an hxc ta¬lis iit, qua: nulla caufa fecunda ordinaria, naturaliter a-»gente, mundum corrumpi iinat ?

§ $ Nonpaucihicncgativamtuentur,ficutrerumiin-gularium, ita univerfa: quoquc natura: vim atquc virtu-tem lapfu temporum deteri ac confenefcerc magna ad-icverationc tradentes, Moventillis has cogitationes velmaximé , quotidiana: illa: rerum omnium mutationesNam cum omnibus rebus crcatis hoc ingenium iit, utin-fitå quadam vi ad mutationem ferantur, fublunaribus im-primis, qua: nihil (labile firmumque iibi quod pollicean-tur habent, corruptioni naturxhocacceptumrefcrri de-bere cenfent. Neque has creberrimas naturac viciffitu-dines cum ejus conilantia (lare pofle, fed pugnare hsecduo inter fcfc, nullaqueratione conciliari.

$ 6 His qui fe opponerent non ullis defuere feeulis,ccrto quibus pcrfuafum, naturam jura legesque inviola-biles fcrvare, nec quidquam per setatem amittere. Namatomnia in nafcendi pereunaique abeant legem jam indcåprifcis temporibus, nihilominus natura: iuam folitammanere conftantiam, per continuam individuorum iniingulis generibus fucceffionem. omnia enimloco eo-dem (lare paululum duntaxat ultrd aut citro mota, ut fe-neca loquitur L. i. de Benef.c. 10. Quibus fuffragan-tur qux Boétius L. 3. de Confol. Phil, Mctr. z. ad finem,reliquit.

J^epetuntpriores quaque recurftif»redituquefuofingulagaudent. Nec

Ncc manet ulli traditus orda,niβ quodfimjunxerit örtum>

fiabilemque fuijecent orhem. , >Tumhxrcrum vices, adeo non vifx illis corroptionem naturx inferre, ut potius iummi conditoris maximu

inde coliigerent bonitate iapienciamque; qui ut fe folumimmutabiiem xternutnque hominibus vclut digito mon-ftraret, iuamque prarientiam omnibus notam faceret,liunc in orbe rerum omnium in ie remeantium voluit or-bcm. Certiorafe denique, extraquc omnem controver-τfix aleam pofita, naturae decreiccntis habituros fuiife do-cumenta, ii illa crefcendi decrefcendiq; fors omnibus da¬ta,firma pro natura dccrefcente eilet ratio; cum tarnen in-certiflima hxc iilis eiTent,ignorantix,dubitationifq;plena.§ 7. In hac animorum verborumque inter aoéHfii*mos contentionc, quorum potius partes fequar, aperirc,ut arduum diilicultatisq; plenum iit dicerc; quia tarnen,ut cum Socrate ex Piatone in Gorgia loquar, ex illorumbominum numer0 jum, qui libenter refeilt Je patiantur β quidautfaljum autineptum dixerint; libenter etiam refellantyfiquidab alio minus vere diclumfuent, β quibus non minus reprehendiquam reprehenderegratumjucundumque fit: tanto enim majus,bonum ejfe arbitror, quanto majus efl maximo liberari malo,quam aliosUberare: eorum mejam eile fententix adfirmo,univcrfalem hanc omnium corporum, perpetuamquera-tione durationis ruinam qui negant, nonpertinacia, nampertinaciter in philofophia difputarc ineptum, aut Audiovincendi, deeet enim philofophum veritatis magis cupi-dumeiie quam glorix;fed rationibus, qua? mihi pro hispartibus femper vifse fortiores pugnare. Neque enim mi¬hi quifquam adhuc fatis vifus probatum iviiTc, mundumper naturales caufas vi propriå adplicatas corrumpi pos-A3 fc*

ie, akcrationcque fueccffiva diflolvi ;:quin potws quas aDco ultimo accepcrat vires, usque dum ab eadem diilol-vatur, iartas te&as fcrvare,

Caput II.""

„ - ·. -

Argumenta pro natura conjtanM ingene* +re proponit.

S i Poft reccniitas pratcipuas circa pratfentém mate-riam, veterum recentiorumq? philofophorum opuaiones,quibus rationibus ca qua: mihi pra: cafteris probatur, ful-ciatur fovcaturq;, ordo rci exigit utvideamus: Etcuixiplurima: adferri poiIint,pr^cipnas tantu, in hacquam mi¬hi propofui brevitatc, futficit notaiTc. Et primé quidemconilantiam hane firmitatemqj natura: ärguere videtur*'Caufarum res naturalitercörrumpére folitarÄ, abfentiajNam cum omnis cörruptio; vel ab interna åuatcairfa vetab externa: Nön härc dici potcft curn eitra mundum nifhi! quod corrumpat, irt, is enim fua magnitudine omni«creata comple&itur* Sed öc interna caufa mundum cor·rumpens quar dari posilt non facilc apparet, neque e-nim non eadem manet fors naturaque toti univcrfo ,quaefinguiis, cum hxc illudconftituant. At iingularum rerum-natura femper ftii eß conciliatrix confervätrixq; Vquee in fuaquodquegenertperfeftum vult ejfe. Vt docet Cic. I. y .Xufc.Quarfl.Tum omnibus hoc inditünaturafibt cbciliari fScommen*Aari, adfe covfervandum £? adfuumßatum, & adeä qua confer-vanttafunt fuißatus diligenday alienari autem ab interttu yfqudtebus qua interitum viäeantur adferre. qua: itidem Cic. funtverba ex Lib. y . de finib. Quibus congruunt axiomaraIvtc phyfica, Natura femper quodperfeBum eß intendit, ne«que in neeeßariß deficit.

i a In omni corruptionc mutatur natujalis iitüsrc-rum

ϊum componentiutxi,tiamea omnibas qua: corrumpuhttif-eft praefinita lex, a fe invicé ut difcedant. Ned quidquamcorrumpitur, niii iitus cius corrumpatur ac mutetur. Athoc de mundo eiusque contentis nemo cum verå rationcdixerit, eile eius partes abordinaria naturaliq,· fededetur-batas. Neq; enim loca, qua: fingulis olim leguntar certislegibus deftinata, non iem ab ijsdem occupata tenentur.Nfii quis forte cum ijs facere velitfquiSolispra:tcriolitumvicinitatem, propiorem iam, quam qua: olim fuit,ftatue-runt, quos falfé ridet Scaliger Excrcitat. 99. verbnonnulliprodere aufifunt folis corpus longoprepius nosejji, quamquantum ab antiquitatefcriptum efl, ita ut in ipfa deferentis cort·pulentia hcum mutajfe videatur ,· velipfa fcripta jpongits> velipfi auHores fcuticisfunt cafligandi.

$ 3 Dantur fingularum rerum in fuis fpccicbus fimplices«ternxqj veritatis idcat, qua: rebus adplicatχ optimé cumijs congruunt, xterna quippe in Deo cxcmplaria. Neq;cuim quac ab aeterno decrevcratcrcare, non optimé fibi infua iimplkiiIimaeflentia,cognitahabuit, diftin&o fimpli-ciquc adfpedu. At ii res fingulx in fua fpecie a prima illapcrfedionc in perpetuofunt decremento, plurimx iingu¬larum futurae fuiflent idex, utpote qua: fingulis momentisnovas fubirent mutationcs. Tum fcicntix nomen, quamdäri rerum naturalium plcrique fapientum adfirmantdiocipium iuaderc videtur 5 nam hxc non nifi rerum immuta*bilium neceflariarumque eft, adeoq; conilantis natura:,qux praeter iinguiorum individuorum ipecies non dantur.Athas reprefentant idex, in mente univcrfales. Atquehane de iaeis fententiam/ liccat hoc obiter cx occafionenotaffe Piatonis fuiiie qui itidem naturx conftantiamdefendit, åvero haud alienum videtur, quidquid adveriushas protulcrit Ariftotelcs.

. ■ B i 4

S .4 Gmnis corrüptio fit vet ratlorte fubftantiéé vei aC-cidentiurp, non illa videtur dici poiic, namvel minimamfubfUntia: deftruftionem maxima fcqueretur confulio,cjüamccrta mox exciperetruina. Creavic enim Deus o-mnia in numera ponaere & menfura, qua: quamdiu ma-nent, & mundus fervatur incorruptus, cöntrafi defcce«rint i quod neeeife eil fieri decreicente iubftantia. Sed& natura hoc decrementum non magis intendit quamcreationcm, cum ejusdem fit potentix ex nihilo-crcare dein nihilum redigerc. Qualita tes vero qaod attinet neceas quidquam naturalis decrcmenti eepiffe, fcdquxolimiliarum fuerant, adhuemanere integras caufas, veritaticonfonumcflc vidctur, pradertim cum idipiumhiftorixpriorum temporum fuadeant.

§ 5 Decrementa natura? fi admiferimus, fequi vide-tur,naturalem före mundi interitum fruftra fuadente ra-

tione, feripturaque adferente, per folius Dei omnipoten-tiam deftru&um rri mundum, omniaque igni refervata indiemjudieij. Tum Ultimi dici tempus. nec omnino noslatcrc pofie, obfervantes fingülorum annorum feculo*rumque, ccrta proportione decrementa fa&a; at negafchoc feriptura, refellunt diverfiflimx conieÄandi rationcs.

$ 6 Hxc fuere argumenta qux mihi hujus fententixdefenfionem fuafere, parato in conrrariam tranfire, fiprocadem veriora pugnare intellexcro. Nam quod nonnutIi Patrum San&orumpro decrementis natura: ftetcrintr»viderunt forte praeter alla, hanc de conftantia natura? fen<-tentiam, non paueos in occafionem impictatis fcelerumq;affumere; nndepiozelo du&i, uthaec mal*prxveniren t,mundi fenium, naturalemqnc ad ruinam motum defen^dcrunt.Qhamvis nec defint, quihancnoftram ådferuntfententiam, f.-

caput iii.In Jpccie rescreatas qttoad vires fuasvirtulesq;

examinat, easqveprifcorum temporum rebus natu-ralibus vix eedere docet.

§ I Quia in fuperiori capitc rationes pro natura: con-fiantiä, in gencre vidimus, rcftare videtur, utad quxdamipccialia dcicendcndo, harc vix ulla nova cxperiri jara vi-tia,fcd quam integritate i is primus conditor olim rclidimvoluit, incorruptam fervare, vel minimum fervare poffc,eftcndamus. Et primä quidem in coelum cocleftiaqucmencis aciem ut intcndamus, paucis dubium cflc crcdi-dcrim, an hxc priftinum vigorem virtutcmq; rctineant,cum quxa priicis rede obiervata funt olim, hodié inte-gra incoriuptaq; notentur. Neq^ enim ullas novas muta-tiones incoelo deprehendimus,qux ejus ienium arguant ,*Non motus; nam hujus miram conftantiam vel Ecclipfiüfatis certx prxdi&iones, qux in multa porriguntur fecula,docent. Et quia idem manet iibique conftans motus, npc -

frequentiorcs iamecclipfcs quam olim, fieri, vere dicer« ;

pofTumus, cufm concurfus ftellarum ccrtus, eas ftatis tem-

poribus ex naturali neceffitatc faciat, Influxus autem ίcxleilium in hxc inferiora, incertus quidem quoad iingu-lares effetfhis quam plurtmos. in communi tarnen nonminus iam quam olim agerc, ccrtum ei}. Docent id fatiscertx anni partium rcvolutiones, ilatisq,- viribus reditus. ,yGencrationes autem corruptionesque quasin calo pro¬bare videntur maculx circa planetas obiervatar, come-txque, non adeo urgent: nam ut illx a deftitutis forteidoneis inftrumentis minus» hi ramen omnibus tempori-bus notati funt. Et quemadmodum in fublunaribus, ge¬ncrationes atque corruptiones naturarn effoetam non ar-

B a . guunt.

guunt, ita nec cceleftes illx; Quatfrtös hondum fatis, de-ciium ilc> fintne tometarm ccelo viii, novx ftcllx,excerta materia in calo, per ccrtas caufas, coaåa, acccnix;an perpetux cum exteris durationis, fed qui non nißcertis temporibus vifantur. De propiore cocleftiumcor-·porum vicinitatc, quam nonnuili volunt, in iuperioribuaviium. Tum negare hane videntur» certx illx ioütxqueaftrorum operationes in hxc inferiora.

f 2 Sed nee qux Elementa vulgo audiunt in ullis de-feeiiTe videntur, nam quas mutationes hodié fubeunt, abiis nee olim libera fucrunt. Aqux plurimis in locis exfic-cantur ? & alia loca arida prius culturxquc apta inundantnaviumque patientia faciunt. Multa enim loca in vaftis-iimos diau&a campos quondam, jam profundum mar©tencre, å non paueis fidc dignis traditur. Nam de qualita-tibus quod eafdem integras retineat non ateinet dicere*Pifeesvero minori fam quam olim copiar quod produ-cantaqux, experientia hauddubiéreclamat. Sed & ter-rx priieis temporibus vix major Felicitas fuic. Nam inju-rias, vitiaqueejus qux nunc fentimus, iis non minora ex*pertifunt veteres. Tum II quibus in locis ejus fertrlitasremiierit, hoc vclagris minus bene excultis, veliingularidivinx pernx ob antegreiTa fcelcra adferibendum eft. Achorum fterilitatcm ,vcompenfat aliorum locorum, quxquondam cultu horrida jacebant, jamquelxtå gaudentfegete, fcracitas. Idemde mineralibus dicendum,quxprofetia adeo non videntur hoc mundi fenium probare,ut Iongé uberiori copia quam olim, in multis locis eflpodi-antur. Plantas vero animaliaquc, nec numcro,ncc vircutedefeciiTe docent corum hiftorix ab antiquis confcriptx,Aéris tandem naturam ialvam manere non majoris fuericlaboris probare, quam igni fuam folitam evincerc vim.

§ 5 Quia

J Quia Macroccyföium qua plefaque vidimu**cjusquc conftantem vim, ad Microcofmum ordö rcicxi-git ut accefium faciamus.Et quamvisåhi duo mutuå fibifimilicudine in multis refpondeant, ut illius probatamquoadcartcra omnia, conftantiam, & huius fequi videa-tur: maximé cum ejus haud poftrcmä pars fit, ijsdcmq*proindé quibus rcliqua:,juregaudeat legibus: quia tamciiplurimorum ca funt graviora judicia.ut nos cum antiqu»non ullis corporis,nedum animi dotibus confcrendos cficcenfeant, ied in omnibus eile noft ram fortem peioremillorum; paucis dc bis agendum, oftendendumq, homi-nes quoad natura: dona confideratos, vix cedcre antiquisillis.ut vel magis vitijs jam iuis indulgeant, ijsdemq; blan-diantur.

§ 4 Nam corporum fanitatem quod attinct, in hac,prifcis illis å Mofis temponbus, imo veLa diluvio, nöfirifeculi homines quid ccdant, non fatis adparet, cum nihilquod ad priorum valetudinem firmiorem fecerit, nobisdefit j Morbi vero fiquinovi exorti funt, utut de hocquoquc dubitctur, vcl fingularcsDci pocnarfunt, velc-tiam luxuria: hominum immodica: debitx referri, Com»Ut Scncca ait Epift. 9 jr. multa fercula multos marbosfaciant.icd haj morborum caufas haud quisquam natura defe-Äui adfcripicrit. Quin hane corporum fanitatem, vitacnoftrsc fpatium fatis defendit, quippé quod nobis haudbrevius eft quam vetcribus illis. Nam qua: antcdiluvia-norum, fuit & quorundam poft, longior vita, ut nonnihilvi&usrationi debeat, Providentia tarnen maois quam naturaQpuf videtur fuijje ut loquitur Rabbi Lcvi. Mofcs cnimScptuagcfimum 8t ad fummum Ortuagcfimum annum,utquem rarifiimus quisq; jam tum iuperaret, confiituievita: tcrminom, at hic nos jam ut plurimum manet, quem

B ι ta-' '

. 1' C ··■;; S'··. .

. : ; · · ..

tarnen non pauci, ut etiam Mofis tempore accidit, exce-dunc, deeimum, vigefimum, & nonnunquam plurcs fu-pra cenfciimum attingentes, Et feculum 100 annorutnipatium,quail å fene diOuni,docetVarro.L.^.de ling.Lat·quod ititra hos jentfeant hominis, üt Seneca de brev. vit.c. 3. adfirmat. Vctcrum adlige, de militia ejufquc mu-neribus ineundis deponendisq; certis legibus cauti anni,tum de matrimoniis jungendis, omnes noftris temporibusconvenientiflimi, hoc ipfum probarc videntur.

9 5* At proceriores fi quis veteres fui/Te exiftimeverit, au&ori*täte du&us antquorumferiprorum, monumentisq; alijs, feiat αοαåquoquam negari poiTe fuiiieolim vaftisfimorum corporum ho·eaines, Gigantes didos \ fed in certis famihjsdntra qua» quamdiufecontinebaet»nec cum alijs minoris ftaturae.quorum major eratpars, mifeebautur verifimile eft fuam fervafife cos magnittidinem;diminutam vero hane poft connubia cum aliis extra familias jun&a.f ut fic nec particulariumhorum, quxiiniverfale Hon concludunt»decrementa> natur» defe&ui fimpliciter ad feribenda veniantjprsEtereafciendnm fabulofamin multis extitifleantiquitatem>fed utqnae his fabularu involucris aliquid aliud in vita fignare voluerint jTantum abeft» utquishorum feripra fimpliciter & fecupdii verbaaeeipiat. Quin «5c alios magni nominis viros, gloria; cupiditate>fal-lacia poßeritati miracula pr«paraße docent hiilorise. Contra verovifunturadhuc multis in locis veteru ßatuaejvafa, arma^nnufi, nul-lomagnitudinismiraculo. Menfuraruru denique ratio A ponderuconftat, unde nobishaud majores fuiflfe qui iis primum ufi lunD de-prehenditur.

§ 6 Quia v.robur, magnitudinem utpluriuaum fequitur, haefinon vineimur. quod iniuperiori thefi oßenfum» nec roborefupera-ri certum eft. Tanmm obßare videntur ingentis adrairandacqi mo-Iis opera, ab antiquis ere&a, quibus ßruendisnoftra; aetatishomi-nes vix pares effe videntur, fed cum h»c non tara viribus quam nu-mero hominum,inßrumentorum ,machinaruroq;ope, longo reai-poris traäu confurrexiiTe novimuj,nec deiperata res fit, ejufdemxnolis opera jamperficere j fedquai ad vanisfimam tantum oftea-tarjonem compnrata, jure merito fpeyiimus. Alia epix tum ad uti-

litatem tum ad maguificentiam fplendoremq; fpe£hnt, baud iper-nendx magnitudinis ardificia, nonminus apud nos quam antiquos,procedere videmus. Ne<|> tarnen negandum eft quorundam ve-terum labores noilris longé majores graviorefque fuifle, imo qui no-bis iam intolerabiles forent: fed qui non tam veterum [ ut giganteSexcipiam ] virium, quam noftr* ignavisr argttunt magnitudinem,cum ea difciplina, ufu atqiexercitatione qu£ veteres, a teneris nonimbuamur. Neque taménrtitå nortnullis horum inftitutis, animi.quädam mollitie abhorreamus, non å plurimis optima rarionere-cesiimus. De bellandi fortitudine agilitateq,veternm idem dicen-dum. Nam qu* de fortisfimis maximeque ftupendis iuorum fa-ftis, magnificis verbis memorant Poet*, aliiq» antiqui fcriptores, eacum particularia fiint.tum maxima fui parte fi&a.

β 7 Memorixdeniqj judiciiq; vires,ingenii nomine quxutplu-rimum veniunt, ut confideremus, citippe quae nec minima, iuKfeurUcorporis debent j Ulms fanc feliciifima; exemplaadmiranda, dc H*cnoftra tempora ferunt. Nam Seneca Rhetor de feipfo 1.1 ♦ Contro»teftatur, hatte in fefloruijjcut nontantum ad ufum fufficeret j fed in mi-ratulum usqueprocederet. Nam, att, & dttomiliu naminum , qua erantardinedictarecitata reddebam, & ab bis qui ad audiendum praceptoremnoftrum cérventrant, fmgulot vcrfus k fingults datos, tumplures quam du-ccnti ejficerentur tab ultima inciptens ufjue ad primum rectubani, Neaad complcttenda untum qua vellem velox erat mthi memoria, fed cttamad continendaqiu acceperat. Simile exemplum ju venis cuiufda Cor-ficani refert Ant. Muretus L 3. Var. Le&t. Et Frän. Svareziumtam firm« fui (Te memoriae autor eft Fana: Strada L-1. Aead. ProJuf,tit S. Auguftinifcripta verbis eitatis allegaverit, loco paginaqj ex-peditc deabfqjhxfitatione demonftrata.Quidlofeph. Scaiigerumloquar, maximum natur* opus atqimiraculumdi&um? utporéinquo judicjum> memoria* felicitati refpondebat i ut nec hoc iegniusnobis iam remifliuiquc efle quam prifcis temporibus,hauddubiéfuadeat. Sed plura nonadtinet ejusrei exempJa referre,nam velftudiaartefq;, quxnon minori jam felickareexcoluntur»idem fatisprobare videntur. Quam vis enim paucijam veterum diligentiamiciendiq» cupiditatem jequent,ut quibus nec gravefuit, in rerumpracclararum cogninonem laborrs atq* pericula qusevis gravi ftimaperferre/iumptufquelongc rnaximos facere j ncoccafionem pro-

ßciendijillisfaepiiHmc commodiorem datam, dicam .· nihilominns& jam ftorent vigentqj ftudia, ctiam qua: ignota qua pleraqj prifcis»incul taque jaccbanr»

$ $ Iu Philofophicis enim, ut caetera mittam, ram Theoretici«'

quam pra&icis, ut multu debeamus veteribus, quos vel hoc nominegrata mentecolere decet; innon paucit tarnen»prefer tim qux par-ticularia fpedant,vix a prifeis fuperanturhxc noilra tepora. Quodfatebitur quifquis cogitaverit.plurima illa jam a noilris mventa,quseveteribus nota fuiiTe,nullis certis documentis eviilci poteft. Ergo cuLa&antioexl.x.div.inftiuc.ydicendu.Drtfif Deus omnibus provin*Ii p9rtiottefap'untia,itt & inauditainvefiigare pojfcntj&auditaperpendt*rtt necquia nos Uli temporibus antece{ferunt>fapitntia quoqy anttcejferunt,quafi omnibus aqualiter datur ,occupari ab anteccdentibus non pottβ, &c*

f ίο Vltimö tandem mores feeuii noftri paucis reftat ut tanga-rnus, quia enim hos everfos queriuaur plerique,regnare uequitiam,inqi deterius, & omne nefas res humanas labi, mundi fenium rui-fi« proximum,ipfimet confiteri videmur. Sedutomnia proh do¬lor , jam fint plena vitiorum , feateantque iceleribus, neque ta¬rnen priora feculaiifdemcaruifle exiftimandum eft,quinea qu* nosjam querimur, etiä majores noftri quefti funt,& pofteri querentur,titait Seneca L* ι .de Benefi c. ι o. Nam cum omnibus eadem vitio¬rum femina, jam indea primolapfu h«reant>nulla fecula nonfuahabent vitia : licet non pari proventu iemper. Nam cum omnibusex «quo liberum fit eadem vitia, graviora puto,inherba refecare,alia tarnen plus aliis, ijfdem indulgent. Et fanc gravisfiroa vitiafe-runt hxc noftra tempora.quibus majora vix ullafeeula fenfere,utpo·tequxmfumaio jamquafihxrent, ruinam minitantia: Neque ta¬rnen natura: dcficicntis vitio bzeadferibenda erediderim, qua: no-ßr* potius proprix luxuria:, libidini, alijfqne id gentts illicebriscarnis debentur ; his enim, rationis imperio excuftb, quia vidas da¬raus manus, natura ferde corrumpimus, qu» fibi relida,fua jura in-corruptafervat. Sed hxc pro temporis inftitutiqi ratione didta fuf-ficiant, nam ut materix pro dignitate fiu fatisfadum fit, frullra fimÄ (peravero. Tu verö candide benigneq; le&or, qua: tua eft faci-

litasatqjhumanitas,hxcbreviterfimpiiciterq} ame propofitasequi Cordulas rogo,' tuoq; favore mcos ad juves conatus.

%

y