d. d. 1%[W

jfOHANNIS EVATSGELII PRMFATIOFEM,CAP. I: v. ι— 5.

OBSERVATIONES.-.1 ..i-" · - 1 » ' " l

* ^

Quas

Adprob. Amplisf. Ord. Philof. Upf,

PR /E 8 i Σ) Ε

MacCHRISTOPH. DAHL,Grsec. Litt. Profess. Reg. & Ord.

pro laurea apollinari\

Publice proponit

ADOLPHUSLUDOVICUS ,

Stockholmienfis.

In Aud. Guft. JVJaj. d. η Jun. 1794·* - ■

η. a. m. c.

b 1 ■ ■■ ι^ίίλ-ί-ΐίίιλϊΐ^

UPS ALIJE,trvipress» litteris vidujb dir. jok. edman.

SACRJE REGIAS MAjfESTATIS

&§3)S&9åf&0,icclesije svio-gothicje ARCHIEPISCOPO

et

regije academiae upsaliensis PROCANCELLARIO

MmiWKsncxssxiwo f

venerandi conslstorii ecclesiastici PRAESIDI

GM^VXSSXrnOJ

gymnasii et scholarum per archidioecesin

EPHORO

nec νοίϊ

regii de stella polari ordjnis

comMEsrnjLtoii,NOBILISSIMO ac REVERENDISSIMO

WMJfflO 2)ÖGiT0&J

UK J TROIL,MiECENATI ΜΑΧΙΜΟ

μ3ν K&j πολλάκις to tfov tis ιμε υΐϊοίξχοντων tvtgyert}·ματων Σίί, Ανεξ Κξχτιςε, πςos εμοίυτον $ιεζιων μνγ&οε, οομ<φισβητω , τίνα, χςη Τξοπον πεξί αυτών etvreiv. Επεμπες <Jf, rotχυτά uyocScc υπo Σίί πεπcvSori, myt Asysiv ro σιωπαν αιξ*

rotte

τΰύΤΐξον μοι εϊι, ως οιον τε, αμείβεσαι 8 πείξωμαι, αλλα, μηHpf ολωε αχχςιςοε *£/, ωε 8κ εικοε, αμνημόνων £οκω, ο <Γ εττf)U0/ ες*/, rsrc ποιήσω 7 Τ8Τ εςι, οταν εν τω νυνι εζεςι μοι ειετο ΰημοσιον πςοσιεναι, ταγέ $ηλβν, οτι την επι$οσιν, οσην κε πξοςαξετην n&{ ελευ^εξίαε άιατξΐβαε, Ελληνικας $ε μαλιςα y τον πα·λαιον τον Σαυτ8 εξωτα, ΰοζαιμι αν ειληφως, Σο; <$ηλονοτι7 Εφο·ξε Αι^εσιμωτατε, αιτιωτατω συμβχλω ανατι3~εον.· Και ολωεy ενμεξει Τ8 γνησΐ8 ΪΙατξοε παξχγεγονοτα Σε μοι7 ικετεύω y&j αν-τιβολω, /κετ# πολλής χαξίτοε ηομ ιλας8 πςοσωπ8, οο φιλειεΤ8ϊ νεανισκ8ε ημαε ηομ πανταε πξοε Σε εντνγχχνοντχε ευφξχι·νειν x&j παςαπεμπειν, T8To το σχεδίασμα, 8$αμωε μεν ικανοντε x&j τελειον τηε ειε εμε χξητοτητοε Σ8 αντβωξημα, σαφεςα-τον πεξί της y ευσεβετχτχ πξοε Σε Διακείμενης, χνωμηε μ8ελεγχον χενομενον y ασμενωε υποΔεχε&χι. Το λοιπον, διατελέσωπξοσκυνων το Θείον υπεξ τ8 Σεαυτον, Ενεξ*/ετα Μεγιςε 3 r*jvεντιμωτατην Οικιαν Σ», επ' #υτο ro πεξαε φ^ασαι τηε ανθρω¬πινής ευτυχίας y ωε \επι μηκι~,ον y^gcj εε βαΒυ το 'γηξαε υγιειχεβεβαιαε n&f ευπξαγιαε αμετακίνητος απολαυηε 7 nyf Σαυτ8 y

Αρχιεπίσκοπε ΚυΔιςε,. το Δημόσιον η Εκκλησία H&f ημείς πάν¬τες απολανωμεν. Εφ' οσον χςονον ζω, εσομαι Σε y

ΑΝΕΕ ΜΕΓΙΣΤΕ;

ευτεβωε ν&{ υποπεπτωκωε αιχυνομενοςADOLPHUS LUDOP. ΕΝΕΒΟΜ.

SACRASREGl/Έ MAJESTATI

MAGNii FIDEI VIROa sacris S

REGIORUM ORDINUM CONCIONATORIyS. S. THEOLOGIΜ,

ΜΑΧΙΜΕ REVERENDO atquk CELEBERRIMO,

DOM1NO GUSTAVOENEBOM,

ECCLESIJE LEKSANDENSIS PAST0R1,

PATRI INDULGENTISSIMO,

jQ/tiamil alias ea, qaa par eff, animi obfervantia bonitatem TuatwTuaque in me beneficia tacitus venerari potius foleam, quam gra-

tiarum non fuffeiiiiris a&ionibus asfequi quodammodo tentem; nune

autem oro, Parens Tndulgentisfimer niiti, ut foles, & fereno vultu ac_

cipias eam in filio pietatis & affeilus tenerrimi impatientiam, ex qua

non

i

tiott posfum λ me impetrare, ut dum publice mihi nunc licet diceréquidquam, hane, fine debitis tot^pro Parentis Optimi cura, confiliis,futntibus, immo vita ipfa , quae, poil Deu-m Imraortalem, a Te babeoemnia, laudibus, prsetermitterem occafionem, Sed laudare ego Pa-trem qui potero? In me enim educando & litteris bonisque moribusimbuendo a teneris, usque follicitus adeo ac indefesfus fuifli, ut vereprofiteri me posiim, quod a Parente paucisfimi, fuiefe expertum, neefit, quae tantorum beneficiorum magnitudinem comple&atur, ©ratio.Permittas igitur, oro Te humillimus atque obteilor, has a filio nontam ofFerri pagellas, neque enim illae nifi Tui funt muneris, fed dumnihil eil mihi, quod reddam, Tuo infcribi Nomini, ut meam in Tepietatem & voluntatem certe teilentur. Quod reliquum, Tuarum prome haut immemor precum, Deum Optimum Maximum fupplex ego

quotidie adeo, velit Ille, Tibi Tuoque in Ecclefia fanéto munerigratia Sua Divina adesfe, atque animi eorporisque, per imminentemfeneftam, vires corroborare; ut Ipfo, quaecumque fusceperis, fortu-nante, multi eant Tibi fine nube dies: fic voveo & exopto, ad extre*mum usque halitum Tibi,

PARENS INDULGENTISSIME,

Fltius obfiqABOLPHUS LUDOr. ENEBOM,

IN

JOHANNIS EVANGELHPR TEFAT I ONEM,

CAP. I: v. i — 5.

OBSERV ATIONES.—·—— ..in .irijyjfr—, | ■, ma

ohannes Evangelifta, hiftoriam & do&rinam JefuChrifti enarraturus, incipit: Ev οοςχη ψ o \oyos, ngtto Xoyos ην ττξος τον Θεον n&j θεοί: ην ο λογος' ούτος ην εν

οοξχη 7Τξος τον Θεον' π&ντοο λ' αυτ8 eyενετόy n&f χοοξ/ς ανταsyενετό ϋοε εν ο ysyovsv' εν οουτω ζωη ην , η ζωη ην το φωςτων οον^ξωττων j το φως εν τη σκοτιοο φαίνει, xgif η σκοποί■χυτό 8 κατελαβεν, Joh. I: ι — 5. Quem locum veiuti nar-rationis, quae fequicur, praefationem, quum fingularemquamdam, nec apertisfimam forte , dicendi rationem, quaderrium cumque lingua fonuerit, videatur inferre , hauc.alienum puravimus confiderare aliquanto penitius, &, quae-nam Criticorurn fint potiores fententiae, publicie ceaiuraecommittere.

Ey οοξχη ην o λογος] Sunt, qui hujus loci cum Gen. I.fimilitudinem quamdam videntur fibi videre, quorum exfententia, non omnis fufpicandi ratio esfet disfimulanda,fieri potuisfe, ut Johannes Evangelifta novam nunc Ju-daeis do&rinam, Novum humano generi Foedus annun-ciaturus ipfam quoque orationis hane formam apud ani-mum cogitaverit, qua Vetus illud Mofes exorfus eft a).Utcumque erit, εν αςχη certe in f. ab initio notat, five mun·

A diβ) Prseter Lightfootium aliosque, Ghotius in h. 1. & Rosen-

MiiLLSaX73.

g

di cogitemus natales, five, alrius repetendo, ipfam aeterni-tacem. Per λογβν, hocdoco, ipfum Jefum Chriftum intei-ligi, ex fequentibus eft manifeiium t qui vero factum fit,ut Johannes, idemque folus inter Saeros Scriptores, addefignandum Filium Dei fingulari hac vocis poteflate uta-tur, in quantum per conjefturas haut abfurde porerit, di-fpiciendum. Scilicet omnium primo ex ipfo fcribendigenere fatis conftat, Johanni non idem ac reiiqois Mat-theco, Marco, Lucae, hoc fuisfe confilium, ut in vita ipfa& hiiloria Chriiti diligentius enarranda priecipuus esfet b)\at erat, ii quis alius, ipfe, quo nemo ferme fideiior a Di-vino do£loris ore fui pependerit & fanifcisiiimm ipfamjefu Chrifti doftrinam vel diligenrior excepisfe vel fuisin fcripris copioiior enarrasfe iit vifus, id quod Evange-lii eriam fui, cujus utramque paginam facit, princeps es-fe, &, quod- unum i nitar omnium meditabatur, credimus,argumentum. Qui vero dicentem adeo docenternque Chri¬ftum praecipue cogitarit, inque diftis <Sc fermonibus Ejustota mente defixus appulerit animum ad fcribendum, isfine dubio non in aliud, Ipii rribuendum, nomen , quamλογέ?, ferri facilius potuisfe , uti credunt nonnulli, exifti-metur, quod accipi pro doffore vel anSlore vielioris doélri-me c) eo commodius posiit,quo certius hoc genus fynec-doches in nuila ferme linguarurn infrequens fit, & Jo¬hanni inprimis, qui abstra&ivam illam dicendi rationem,quam vocant, impenilus amare videtur, pcrquam esfe fa-

mi-

b) In Evangelium ofiarmis Prolégomena, Upf.1793. p. 5.c) Dokdkrletn Theol. Dogmat. Ed. ii. p. 324. At promisfio-

ftem, ut pro Ut Koyos apud Alexandrinos , vel potius promisjumMesfiam interpretatur C-ramerus in Beytråge zur Beforderung Theo-l&gifcher und andrer wichtiger ksnntnisfe, Ρ. T. Ceterum Ui α Sam.VII: 2i. pofitum pro UT 1 Chron. XVil: rp. ioco parallelo, obférvantWitsius , Deylingius , a ii i. & ex Ef, XLII: x. xlix: 5. LIImj.de Mtsfia interpreten tur.

) c JPmiliare docent voces analoga?, eJW , αλήθεια, , ζωη, «va^a-σ/<τ cet. XIV: 6. Χί:25. qua? ChriRo itidem tribuuntur,quod eRicit hare omnia & operatur. Qua in explicatio-ne vocis ii maneamus, non necesie eR, quod prenfemusiiibtiliorem, ex qua Johannes, tit erar, qui altiora fere inornnibus iaperet, ira altior ipfe ac divinior ferme, Tusquoque narracionis exordium aufpicatus, nil mortales iRosortus moratus, non hominis, ied Dei Filium cogitans &animo contemplatus in ipfam continuo aeternitatem fu-biimior videatur abire. Dicit Eum non nunc modo na-rum ied sv ο&ςχη ab acterno fuisfe, in principio rerum,eumdemque tum etiam Äcyov, illud, illud VT quo fa-<fta ornnia crearaque narrat Mofes, id eR, efficacisiimoVerbo (uo , rerum omnium Audio rem, atque adeo mor-talem non hominem, Prophetam, Doftorem aliquem, Tedeeternum , omnipotenrem atque unicum verum Dcum.Quod ii hane fententiam quoque, quam, fpecioiior an ve-rior fuerit) haur nos quidem interpretamur, cooptandamquispiam, tamquam non improbabilem prorfus, duxerit,profedto appeilatio iRa Koycs in utramque, Divinam, hu-manam, ChriRi naturam optime quadrat & de binis jamcaufis obrinet: adeft vero terria etiam, qua permotumhaut pauci fibi perfvadent Johannem, ut Jefum ChriRumhoc inprimis nomine infigniret. Quum enim conRat hocinrer omnes, mature admodum & vivis etiamnum Apo-Rolis, exRitisfe, qui ChriRianam dochinam, ex fua qua-dam philofophia, Graeca fuerit an Orientalis, mifcere& adornare non dubitarint, funt etiam, qui, nec impro-babili ex conjedlura, nec Veterum teRimoniis deRituri,exiRimant, horum obviam ire conatibus voluisfe Johan¬nem , & voces quasdam prascipuas, religioilus jadiari jamcoeptas, vel GnoRicas, vel e Philone PJatonicas, quassrripuisfe Judaei, inprimis Alexandrini , veritarique Evan¬geliets induxisfe creduntur, nominatim vero vocabulum

A 2 λο-

) C ^

in Scbolis eorumdem nunc frequentatum , ne lo-cus esfec fuperftitioni, faniori demum inteliigentiae, inquantum Chriftiana religio pateretur, reftituisfe d\ InPhilcfophia Oriencali & Graeca, ex paucis, quae fupei>funt, fatis apparet, locum habuisfe naturam'quamdam, Ac-yov appellatam, licet caufa nominis non poreft, quin ii cobfcura. Mundi aurem creationem , urpote τω rs &sa λο*yoc 2 Fetr. I i I: s. vel Divino quodam \T "lOfrT Gen. i. autΓΠΓΓ ΤΠ Ff. XXXIII: 16. peradam, ex hiftoria facra quo-dammodo tradiram , iic accepisfe pronam in Numina fin-genda antiquiracem exiftimant5 ut Koyov hunc creatorem-,quem air Plato, vel, ut Seneca vocar, Rntionem facieri-tem, fub imagine perfonae, repraefentarit. Sic K30nD ProCreatore ponunt pasfirrs Chaldaei, EftXLV: 12. XLVIIi:13. quos, propiorem quamdam, earnque Biblicam ferme,denominandi rationem excitäturi, alii creditnr imitatumJohannern e) : quod neque nos magnopere impugnaturiesfemus, praecipue li pracftare posfemus , ut in Bibliclsfcripris, iic, quod haut incredibiie prorius queat videri,in communi quoque ferroone, tum temporis , velvel "13*1 vel Aoyo?, pro fummi nomine Dei, ufurparum•fuisfe, nam ΚΊΟ^Ο certe locis citatis, haur aliter ac 0ΦΠRabbinorum, fic pofitum conftat, quod fandurn illuci ve-rendumque Π1ΓΡ nomen efferre litteris religio erat f).Quidquid fit, d'e natura hoyx fuperftiriofi quidquam per«verfique nunc tradirum fuisfe, multo veri fimillirnum eft,quod ut discurerec Evangelifta, fanamque demum,quam unam agnirura esfet veritas Chriftiana, notionemvocabulo conciliaret, par erat, ut idem hoc ipii vocabu-

lura,

d) loter alios bene multo-s Clericus, Carpzovius, Grotiuspasiim, & inflar omnium Mickacjlis in Einlcitung in tiie Gåitlicher,Schriftm des Νenen Blindes, II Th. p. 970 fequ, Ed.. III.

e) Grotius, aiii.f) MlCHAéilS , 1». c..

) C Jfr V il

lum, tamquam controverium, retineretur, id quod eore&ius fieri potuisfe nemo negabit, quo cerrius illud aperibna Chriiti non alienum, nec indignam iiunrno verasiapientiae doclori, uti fupra explicuimus , esfe Koya com-peliationem, eamdemque perinde atque φωνη βοώντος Joh.I: 23, & quae hujusmodi reliqua Tunt, facro dicendi ufuinon adverfariam, quivis inrelligat. Inprimis habet Gno-itica fuperftitio miram quamdam, quae huc referri pos·fit, rarionem, quippe ex qua Acycς perhibeuir longe in-ferior Deo natura & Aeonum unus, per plures interrne-dios gradas, a iumrna illa, aeterna & perfeclisfima Men-te lic defcendisfe, nr εκ Προας-χης narus fit Na por-ro MovcysvYi?, & ex eo denique Xoycs ^), Ju dåds X^os ap-pellatus, quern ctirn homine Jefu , dum luftrabatur aquisJord&oi, columo<e forma delapfum , fe conjunxisfe fabu-labantur b). Quem inprimis horum commentis fefe op-pofuisfe ajunt aln i), alii negant k), docet contra Johan¬nes, εν (Χζ'γ?] in initio, 1. ut οοτΡ κςχης, i Thesf, II: 13. al·eettrno fuisfe Aoyov, arque adeo non in ternpore natum,fed ipfum ieternum Deum, quod ex johannis Baptiilae Ϊ:15,27. Ipfiusque jefu de fe teftimonio Vill: 58. in fe-quentibus probat. in variis his de rarione vocabuli opi-nionibus, quum deiinite quidquam dici non posfir, tutis-fimam i il i viam videantur ingresfi , qui commode easdernconjungi conciliarique inter fe fic pos fe exiftimant, urproxime refpexisfe fortasfis putent EvangeMam ad ea,quae perperam de perfona Aoyu vel Gnoftici vel alii qui-cumque, tum temporis, traderent, inde vero, quem coe-leftis veritas unu.rn fanioremque admisfura esfier, vocabu-

A 3 Iig) Grot i os, 1. c;h) Prolegomena, p. 11, T2.i) Quos citavimus, Grotius, MiciiAeLis, cet.k) Tittmajs de Vcfligiis Gnofluorwn in Ν, T. fruflra qucsfl-

tis , Lipf. 1773,

12

■

.

li fenfum retinuisfe, atquc de Chrifto, tamquam aeternoDeo, &, eificacisiimo verbo fuo, iive rerum ommurnCreatore, iive verae fapientise au£lore acque Do£lore,adhibitum, Judaeos & Chriftianos edocuisfe /). Inrereatamen quivis intelliget, haut fieri posfe, quin hanc vo-.cabuli poteftarem, priecipue Γι ex propria quadam arquefollemni dicendi formula, tum temporis, tritam exiiti-memus, noftris, utcumque interpretemur, auribus alienamquodammodo, nulla iir recentiorum linguarum, quee ex-hauriat, vox, aut apte iaris asiequi posiit: neque enim,iive Latine reddideris Ferbum, (Tive Svethice Ordet, niiilanguide affe&atam videbis latitudinem fignificatus, quamquonism nihil opis iit noftrae, quod sequare iic poterir,ut idcm hoc nobis, atque Koycs Chriftianorum primis,fonuerit, necesfe eft, ut in una, quse fuppetit, iicet exiliadmodum atque friglda, interpretatione recepta manen-dum fir.

Kat o λογος ψ τϊξος rov ®εον] erat apud Deum, quodper-

/) Per Koyov non Chriflum intelligunt Edelmann, Bardt , al»,fed in geners Veritatem, Sapiintiam: Bastholm tim creatricetn,iic in bnnc locum disputans: Da Johannes nu her ganfke tyde lig figtertill /kabelfens kifiorie, faa fynes det mig meg et rimeligt, at han vedOrdet ikke fårflaaer andet, end Guds virkfomtne Fillie, eller -denuenäelige kraft, ved hvilken han Jkabde Verden; och jeg troer da,at jeg fikkert kan omfkrive de fem fårfle Vers faaledes: I begyn-delfen, forend endnu nogen Skabning var tit, var der i Gud enuendelig, virkfom fkabende kraft; denne fkabende kraft var Gudfelv, fra begyndeljen af haver Gud hävt den;, ved denne fkaben¬de kraft i Gud haye alle Ting uden undtagelfe faaet de res Tillvårelfe;ved denne famme fkabende kraft i Gud er og Chrifius efter fen men-nefkelige Natur frembragt, hvilken er kilden till Mennefkenes Liv ockLys, till derrs Lykfdlighed o Opiysning. Han bragte ved fine Lår-domme fandhed och Kundfkab ind i verden, men mennefkenes forflandvar faa formorket. og de· ,s hierte faa forhårde t, at de ikke vilde an-tage den. Det Nye TePunente overfat med Anmerkninger, Kobenh.1780. i Deel, p. 295, 296.

■*% ) ( JS* 15->

, S

perinde ac είναι πξος rov πατεξα i Joh, 1:2. εις rov χολττυνra Πατξος Joh. I* 17. εν ds^toc ra Qea, i Petr. Ill: 22. inti-niam notat ac beatisiimam cum Deo commuuionem, quamChriito, licer in bis rerris humilem mortalitatis fortemprae fe ferendo, iirbiiis homini, σαξζ εγενετο ;^/ εσχψωσενεν ημιν Joh I: 14. comperere docer Evangeliita. CererumGnoflici diverfam in immenfo fpario & procul a fupre-mo Deo remocam fedem , πληξωμα, appellavere. Koycv in-coluisfe Sl aiiud τιλγ^ωμα rr,z 7ΐξοκξχγ\ς, aliud esfe ra Åoya,fingebant. Intimam Ch r iDi cum Deo communionem do¬cent !: ig. 111: 13, 31, 32. VI: 33, 35, 33, 41, 42, 62.VII: 28, 29. XVII: 5.

Kat Θεος ην o λογος^Ι Optime receniior Svecus: ocbOrdet vnr Ciud. Και c?9 tjutdem, inquam, imrno vero, 1 Cor.111:5. Rom. VIII: 23. A cl. V: 32. Erat apud Deum, &qqidem ipfe Deus, arque adeo non rnorrshs modo Pro-phera , homo , Joh. VI: 42. aut Aeonum quidam, a Divi-na modo ilirpe progenerarus, quo pertinent V: 19. X: 30.XIV: 7, n.

Qvrcs ψ εν αξ%η πςος rov Θεον] Atque ab asterno cumDeo iic conjundisiimus. Rcpetirur fentenria ob piropio-rem cum fequentibus nexum, quod exiiieret jam anteniundum creatum, XVII: 5.

TTavra υΐ aura εγενετο y&f χωξις avra εγενετο α$ε εν, ογεγονεν~\ Si c Plato quoquet κοσμον εταζε Λoycs o τταντωνΒεωτατος, οξατον, <Sc Philo: λογος εχοσμοποιησε. Gnoflicivero mundi crearionem , urpote virioiitate permulta prae·diti, nec Deo tribuebant nec λόγω, Ted Demiurgo: Saba:iveteres vero naturte, quam Fetakil appellavere. Namquecontra Sabaeos quoque, vel, qui condidere hane fe£lam,Johannis Baptiftae difcipulos, notos jam rempore Apoilo-lorum, tarnquam a re Chriiliana femotiores, A&. XVIII:

r ' 24

14 ^ ) ( J2*

24. XIX: i. &, quos illi jaetarenr, didiros rum errcresdisputare pasfim Johannem, eo probabiiior hauc paucorumopinio eft, quo plura continere difciplinam eorum, hucpertinentia, ex commenrariis ipforum, nuper inventis,reftatius *iir m). Sed, ut hasc cumque fuerint aeftima-ta aut animadverfa, patet λoyov eumdem Deum, & huma-ni generis Do£torem, & creatarum rerum omnium Au-clorem esfe, ita ut nihil omnino , quidquid exftiterit,fv o ysyovsv, humanis vel pervium vel invium feniibus, ex-ftitisfe fme Eo potuerit. Quam perfonam tuetur V. 17 fequ.

Ev civtco ξωη «ν] Is au£tor erat vitas, Γι creationemipeclaveris, animalis, Γι do<ftrinam , fpiritualis atque a>ter-nas: nam ζωη dicitur de utraque, ut notisiimum eft. Sedur priica gentium Philoiophia, quod abunde docent Poe-tas, proprierates rerum, tam phyficas quam morales, intotidem geniorum divinitatumque imagines vifa eft con-vercisfe , ita Gnoftici quoque naturales quascumque crea¬tarum rerum vires & operationes ad fingulos Aeonas re-ferebant, ut au£tores, omnemque inde mundum Aeonibusregi opinabantur, quorum unum ftatuebant, queni dixereζωψ, & materiam, feu chaos illud primigenium mundi,vitali vi animando, fociam Demiurgo operam praeftitisiedocebant. Pörtentofa Sabaei etiam muira de perfona Pita,tamquam Numine quodam, disputant, ut Tunt, quos defrita magna, prima, fecunda, tertta, Fitx Angeloy difcipuloybaptifmate, veftimentis cet. in eorumdem fcriptis feruntur.Vitam vero nihil aliud esfe, quam beneficam, ab uno Deoprofe&am, vim, ex ipfa Jefu Chrifti do&rina oftenditur,III: 15 fequ. V: 21 fequ. VI: 24 fequ. VIII: 51, 52. XIV:6, 19. & XI: 25. ubi, nulli ceterorum Evangeliftarum com-memorata, hiftoria Lazari, a mortuis excitati, comparet.

Kett

m) M. Norberg, de Retigione & lingua Sabceorum, in Com-ineat, Soc. Goetting, Tom. III.

«I

Κα; fj ζωη ην το φας των caögawαν"] Qui virae auftor eft,idem au&or lucis, dixit Gen. 1: 3. fed ut creatio-nis hiftoriam fenfu utique fpirituali perfequi videtur Evan-gelifta, lucem intelligit fpiritualem, id eil veritatem, quacolluftrati homines vere tum demum vivunt. Ut vita, ncetiam lux ejusdem Dei in homines beneficium eft, hic,qui animat cun£la atque illuminat, Hic lux. Quidquid au-tem folis lumen toti rerum naturae, id veritatis eft homi-ni, nempe vita ipiius. Scilicet, rationis, vel naturalis veldivinitus colluftratas, participem , cogitemus mentem hu~manam, conftar, pro fuae modulo intelligentias, agere,pari, id eft, frui hominum quemque vitar minorem majo»remve putemus intelligentian!, rationem vel revclationem,idem ille Deus eft, qui utraque donavit hominem , alteranaturaliter, alrera praeter naturam, atque, fano fic de¬mum & proprio vocis fenfu, ut λογον, veritatis nempe o-mnis atque fapientiae au&orem, fe manifeftavir. Quid φωςGnoftieis iit, & de Magna Luce, Lucis nomine, rege, apofto-lo, cet. Sabaei praecipiant, nil moremur. Chriftus mundife lumen profitetur, Vill: 12. IX: 5.

Και το φως ev τη σκοτία φαίνει, v&f η σκοτία αυτο α κα-τελαβενΐ Mentis tenebras, ignorantiam atque perverfitatemfrequentisfime notat σκοτία & σκοτος Joh. Vill: 12. XII:35,46. A£f. XXVIrig. Col. I: 13. 1 Petr. Ii: 9. vel meto-nymice homines ipfos, ignaros refti stquc perverjos, Eph.V: g. Habet autem homo, cum rationis ufu rum revela-tionis praedtrus, lucem quoe in tenebris fibi prseluceat, fuse-que vitiofitati & ignorantiae, ii ve!it uti, mederi posfit,fed v\ σκοτία αυτο 8 κατελαβε pras mentis pravirate nonapprehendit, quod de Judaeis non modo, Chriftum & do-£trinam ipiius afpernatis fed de omni homine valet, quiuti nec vult nec novit beneficio lucis, fed, quod allube-fcunt ipfi pccc&ta & tenebrar, odit eamdcm Joh. III: 20,

B nam

nam ea fapientiae omnis veritatisque indoles eft, ur ipfamnon admirrat σκοτία, fed ante, nec.esfe lit, tenebrae discu-tiantur & imtnutetur penitus mencis voluntarisque perver·iitas, quam fanius quidquam meliusque locum habere pos-iit. Interpretum plurimi κατέλαβε vertunt feniu apprebendendi, percipiendi, agnofcetidi ex A£l. IV: 13. Rom. IX: 30.Phil. III: 12, 13. Eph. III: ig, opprimendi vero & corripien-di, ut legitur Joh. XII: 35. Matth. IX: 18. notionem, poftalios, MicHAeLis fecutus explicat: bat es nicbt aufbaltenund bindern hånnen n)> refpiciens Gnofticos, qui docebantmateriam tenebrarum esfe viriorumque fedem, atque ad-eo hominem, mundum & quidquid ex materia faftumesfet, fua natura, nequaquam capere lucem, cujus πλπξη-ua, ieu regnum , immane quantum, in immenio fpatio,disfirum collocabant. De luce in tenebris apparente,

quam plerique non apprehendunt, ut alibi pas?iim, agitur, III: 19, 20, ai. XII: 35, 36.

ti) Ueberfetzung des Neuen Teftaments, Goetting, 1790.