crash

Γιάνης Βαρουφάκης

Το ευρώ πεθαίνει. Για αυτό δεν υπάρ-

χει αμφιβολία. Οι λόγοι έχουν εξηγη-

θεί πολλές φορές και δεν χρειάζεται

να τους επανα-εξηγήσουμε εδώ.

Ευρώ-δρυός πεσούσης, πολλοί είναι εκεί-

νοι που τείνουν στο λογικοφανές συμπέρα-

σμα: Μια ψυχή που είναι να βγει, ας βγει. Αν η

κατάρρευση του ευρώ είναι σχεδόν αναπό-

φευκτη, και δεδομένου ότι το ισχυρό ευρώ

συνθλίβει την ασθενική ελληνική οικονομία,

μήπως ήρθε η ώρα της επιστροφής σε εθνικό

νόμισμα; Επιτρέψτε μου να απαντήσω άμεσα

και κατηγορηματικά: Όχι, δεν έχει έρθει αυτή

η ώρα! Και δεν θα έρθει όσο υπάρχει το ευρώ.

Ας εξηγηθώ. Στις δύσκολες αυτές

ώρες καλούμαστε να απαντήσουμε

σε δύο ερωτήματα: Πρώτον, τι θέλου-

με να συμβεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο;

Δεύτερον, τι πρέπει να κάνουμε

εμείς, εδώ στην Ελλάδα, δεδομένων

όχι αυτών που θέλουμε να γίνουν

στην Ευρώπη, αλλά δεδομένων αυ-

τών που γίνονται; Αυτά τα δύο καίρια

ερωτήματα πρέπει να τα απαντήσου-

με ξεχωριστά.

Τι θέλουμε για την Ευρώπη;

Να μην καταρρεύσει το ευρώ, είναι η

απάντησή μου. Πρόκειται για μια απάν-

τηση ανεξάρτητη του κατά πόσον θεω-

ρούμε ότι το ευρώ έπρεπε ή όχι να έχει δημι-

ουργηθεί. Πάγια θέση μου ήταν ότι το ευρώ

χτίστηκε σε σαθρές βάσεις. Ότι ήταν λάθος

μέγιστο η δόμησή του. Ότι, δεδομένης της

αρχιτεκτονικής του, δεν έπρεπε να είχε ει-

σέλθει η Ελλάδα σε αυτό. Ούτε και καμία άλλη

χώρα (πλην της Γερμανίας και της Ολλανδίας).

Άλλο όμως αυτό και άλλο το τι θέλουμε τώρα

που το ευρώ υπάρχει και οι χώρες μας βρί-

σκονται εντός της Ευρωζώνης. Μετά από δέκα

και πλέον χρόνια συμμετοχής σε αυτό, η κα-

τάρρευση του ευρώ θα επιφέρει μεγάλα δεινά

για ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Πιο συγκεκριμένα, η κατάργηση του κοινού

νομίσματος θα οδηγήσει στο σπάσιμο του

γαλλο-γερμανικού άξονα καθώς το Βερολίνο

δεν θα δεχθεί ξανά να δέσει νομισματικά τη

γερμανική οικονομία με ελλειμματικές οικο-

νομίες. Το Παρίσι θα βρεθεί λοιπόν από την

απέναντι όχθη του Ρήνου, αναγκασμένο να

προβεί σε μια λατινική νομισματική ένωση με

την Ιταλία και την Ισπανία. Ο θάνατος του γαλ-

λο-γερμανικού άξονα θα σημάνει, ουσιαστι-

κά, το τέλος της ευρωπαϊκής ενοποίησης,

καθώς η Γερμανία θα στραφεί προς (α) τις

υπόλοιπες πλεονασματικές χώρες της τέως

Ευρωζώνης (Ολλανδία, Αυστρία, Φινλαν-

δία) και (β) στις χώρες της ανατολικής Ευ-

ρώπης, των οποίων οι οικονομίες έχουν δε-

θεί στο άρμα της γερμανικής βιομηχανίας

(Πολωνία, Σλοβακία, Τσεχία, Εσθονία). Το

κόστος για αυτή την νέα ζώνη του μάρκου θα

είναι μια βαθιά ύφεση καθώς το νέο μάρκο

(το κοινό νόμισμα αυτής της νέας ένωσης

που θα ξεκινά από τον Ρήνο και θα αγγίζει

την τέως Σοβιετία) θα ανατιμηθεί και η γερ-

μανική βιομηχανία θα χάσει σημαντικό μέ-

ρος των εξαγωγών της προς την Κίνα και την

υπόλοιπη τέως Ευρωζώνη. Παράλληλα, το

νόμισμα της νέας λατινικής ένωσης, αλλά και

λοιπών χωρών (όπως η Ελλάδα) που μπορεί

να μείνουν εκτός των νέων κοινών νομισμά-

των, θα υποτιμάται συνεχώς με αποτέλεσμα

από τη μία μεριά να σταθεροποιηθεί η αντα-

γωνιστικότητα των οικονομιών αυτών (σε

σχέση με τη Γερμανία) αλλά με κόστος το με-

γάλο πληθωρισμό, που θα συνδυάζεται με

πεισματικά υψηλά επίπεδα ανεργίας (το λεγό-

μενο στασιμοπληθωρισμό). Εν συντομία, η

Ευρώπη θα μπει σε πολιτικές και οικονομικές

περιπέτειες, που θα κάνουν την παρούσα να

μοιάζει υποφερτή. Σε μια εποχή όπου η ανερ-

γία θα πλήττει το γερμανικό ζωτικό χώρο και ο

στασιμοπληθωρισμός την υπόλοιπη Ευρώπη,

ο έως τώρα πολιτικά σταθεροποιητικός παρά-

γοντας, ο γαλλο-γερμανικός άξονας, θα απο-

τελεί παρελθόν. Με δεδομένο μάλιστα τον

υφεσιακό αντίκτυπο που θα έχει αυτή η εξέλι-

ξη στην παγκόσμια οικονομία, ο θάνατος του

ευρώ θα σπρώξει την οικουμένη σε μια βαθιά

παγκόσμια ύφεση. Το πάθημα της δεκαετίας

του '30 δεν θα μας έχει γίνει μάθημα.

Θα μου πείτε; Αφού πεθαίνει το ευρώ (όπως

είπα εξαρχής), τι μπορεί να γίνει; Μοναδική

λύση είναι η έκδοση από την ΕΚΤ

ομολόγων (στο όνομα μόνο της ΕΚΤ)

με τον διττό σκοπό: (α) της εξυπη-

ρέτησης του μεγαλύτερου ποσο-

στού χρέους της Ευρωζώνης και (β)

την συγχρηματοδότησης, από κοι-

νού με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα

Επενδύσεων, ενός αναπτυξιακού

New Deal για ολόκληρη την Ευρώ-

πη. Ίσως, πράγματι, να είναι πολύ

αργά πια για κάτι τέτοιο. Όμως, μπροστά στο

φάσμα μιας νέας δεκαετίας του '30, αξίζει τον

κόπο η προσπάθεια.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα;

Mια έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα

σημάνει το τέλος του κοινού νομίσμα-

τος. Πράγματι, κόντρα σε ανεδαφικές

εικασίες διαφόρων κύκλων, το ευρώ δεν θα

αντέξει μια ελληνική έξοδο (εθελούσια ή

μη). Δεν είναι τυχαίο που η Συνθήκη της Λι-

σαβόνας δεν προβλέπει διαδικασία εξόδου

και, μάλιστα, ξεκαθαρίζει ότι έξοδος από το

ευρώ σημαίνει και αποπομπή από την Ε.Ε. Ο

λόγος είναι απλός: Μόλις ανακοινωθεί η ελ-

ληνική έξοδος, θα στεγνώσουν τα ΑΤΜ στην

Ιρλανδία και την Πορτογαλία, τα ιταλικά spre-

ads θα φτάσουν το 25%, η αξιολόγηση του γαλ-

Ενώ ο Παπαδήμος συνεχίζει το έγκλημα...

Η δραχμή είναι λύση;

Ο Γιάνης Βαρουφάκηςείναι καθηγητής στοΤμήμα Οικονομικών

Επιστημών τουΠανεπιστημίου Αθηνών

“Ο θάνατος του ευρώ θα σπρώξει

την οικουμένη σε μια βαθιάπαγκόσμια ύφεση. Το πάθημα της δεκαετίας

του ’30 δεν θα μας έχει γίνει μάθημα

52 crash Δεκέμβριος/2011

036_051_SYMBASH 12/2/11 1:24 AM Page 52

Δεκέμβριος/2011 crash 53

λικού χρέους θα πέσει στο ΑΑ-, το Βέλγιο θα

διαλυθεί και, πολύ σύντομα, η Γερμανία θα

ανακοινώσει τη δική της έξοδο από το ευρώ.

Περιληπτικά, έξοδος της Ελλάδας από το

ευρώ σημαίνει κατάρρευση της Ευρωζώνης.

Πολλοί συνάδελφοι, ιδίως στις ΗΠΑ, μου λένε

ότι συμφωνούν με την άποψη που εκφράζω

από τον Ιανουάριο του 2010, τότε που επιχει-

ρηματολόγησα ότι η ελληνική στάση πληρω-

μών, κούρεμα, αναδιάρθρωση κ.λπ.

(πρόκειται για διαφορετικούς όρους

του ίδιου πράγματος) ήταν αναπό-

φευκτη και έπρεπε να έχει γίνει δί-

χως καθυστέρηση. Αμέσως όμως με-

τά μου λένε ότι δεν κατανοούν γιατί

δεν προχωρώ λίγο παραπέρα, προ-

τείνοντας, αμέσως μετά τη στάση

πληρωμών, την έξοδο από το ευρώ

και την επιστροφή στη δραχμή. Ο λό-

γος, όπως τους εξηγώ, είναι ότι εκεί-

νοι δεν κατανοούν τη διαφορά μετα-

ξύ (α) ενός συστήματος σταθερής

ισοτιμίας δύο ή περισσότερων δια-

φορετικών νομισμάτων και (β) ενός

κοινού νομίσματος.

Στην πρώτη περίπτωση (ενός

συστήματος σταθερής ισοτι-

μίας δύο ή περισσότερων δια-

φορετικών νομισμάτων) το να σπά-

σεις τη σταθερή ισοτιμία (το peg),

όπως έκανε η Αργεντινή μετά τη δι-

κή της στάση πληρωμών, είναι απλή

υπόθεση. Απλώς ανακοινώνεις ότι η

σταθερή αυτή ισοτιμία σπάει και γί-

νεται μεταβλητή βάσει της ζήτησης

και της προσφοράς του κάθε (ήδη

υπάρχοντος) διαφορετικού νομί-

σματος. Στην Αργεντινή, π.χ., οι πολί-

τες είχαν στις τσέπες τους πέσος. Αυτό που άλ-

λαξε ήταν ότι εκεί που το κάθε πέσος ισοδυνα-

μούσε, σταθερά, με ένα δολάριο, ξάφνου ισο-

δυναμούσε με λιγότερο από ένα δολάριο (υπο-

τίμηση) και μάλιστα η αξία του, σε δολάρια,

μειωνόταν συνεχώς. Στην Ελλάδα όμως δεν

έχουμε δικό μας νόμισμα σε σταθερή ισοτιμία

με κάποιο ξένο. Οι Έλληνες έχουν στην τσέπη

τους, στα σεντούκια τους, στις καταψύξεις

τους (όπου, μου λένε, κρύβουν ό,τι έχει μείνει

από τις οικονομίες τους), ξένο νόμισμα – ευ-

ρώ. Η δημιουργία νέου εθνικού νομίσματος

(όσο το «ξένο» ευρώ εξακολουθεί να υπάρ-

χει), σε αυτή την περίπτωση, θα είναι κατα-

στροφική. Γιατί;

Με μεγάλα ποσά σε ευρώ να κυκλοφο-

ρούν ήδη στην αγορά, και ακόμη μεγαλύτερα

να έχουν αποθηκευτεί εκτός τραπεζών στα

διαφόρων ειδών σεντούκια ανά την επικρά-

τεια και σε ξένους λογαριασμούς στο εξωτε-

ρικό, η έκδοση νέου νομίσματος θα δημι-

ουργήσει μια διπλή, διαιρεμένη οικονομία.

Από τη μία, θα έχουμε τις περισσότερες απο-

ταμιεύσεις σε ευρώ. Από την άλλη, θα έχουμε

τους μισθούς και τις συντάξεις να βγαίνουν

από τα ΑΤΜ των τραπεζών σε δραχμές. Με το

που θα εισπράττονται οι πολίτες θα προσπα-

θούν να ανταλλάσσουν τις δραχμές σε ευρώ,

γνωρίζοντας ότι σε μερικές ώρες οι δραχμές

τους θα υποτιμηθούν. Έτσι, θα έχουμε δύο

Ελλάδες. Την Ελλάδα εκείνων που δεν έχουν

πρόσβαση σε ευρώ και οι οποίοι θα εγκλωβι-

στούν σε μια τριτοκοσμική Ελλάδα και την

Ελλάδα εκείνων που έχουν πρόσβαση σε ευ-

ρώ, η εξουσία των οποίων θα είναι μεγάλη επί

των υπολοίπων. Για να νοικιάσεις ένα αξιοπρε-

πές διαμέρισμα, θα πρέπει να έχεις ευρώ. Για

να στείλεις τα παιδιά σου σε ιδιωτικό σχολείο,

το ίδιο. Πολλοί έμποροι θα εμπο-

ρεύονται μόνο σε ευρώ ή θα ζητούν

«τοκογλυφικά» ποσά σε δραχμές.

Όμως, οι μισθοί και οι συντάξεις θα

παρέχονται σε δραχμές.

Τι κάνουμε λοιπόν;

Πρώτον, δεν συζητάμε την επι-

στροφή στη δραχμή όσο το

ευρώ υφίσταται αλλού. (Αν το

ευρώ πεθάνει και το σκεπάσει η

ταφόπλακα, τότε η δημιουργία

ενός νέου νομίσματος θα είναι εύ-

κολη υπόθεση.) Δεύτερον, δεν

αποδεχόμαστε τις πολιτικές της

Ε.Ε. που αποτελούν το βασικό λό-

γο που το ευρώ σήμερα πεθαίνει.

Λέμε το μεγάλο «όχι» στις ανοησίες

της 26ης Οκτωβρίου επειδή μόνο

έτσι μπορούμε να συμβάλουμε στη

διάσωση του ευρώ. Τρίτον, ξεκινά-

με συζητήσεις με την Ιταλία και την

Ισπανία για μια πιθανή νομισματική

ενοποίηση μαζί τους στην περίπτω-

ση αποχώρησης των πλεονασματι-

κών χωρών από την Ευρωζώνη, και

κατάργηση του ευρώ. Τέταρτον, εγ-

καλούμε τόσο τον κ. Παπανδρέου (ο

οποίος έθεσε το ερώτημα με στόχο

την προσωπική του πολιτική επιβίωση) όσο

και τον κ. Παπαδήμο (ο οποίος δίνει συνέ-

χεια στο έγκλημα Παπανδρέου για να εμπε-

δώσει τη δική του κυριαρχία επί του νέου κυ-

βερνητικού εξαμβλώματος) για το γεγονός

ότι επένδυσαν σε μια φιλολογία για το αν θα

καταφέρει η Ελλάδα να μείνει εντός της Ευ-

ρωζώνης. Μια φιλολογία που μειώνει ακόμα

περισσότερο τις αντιστάσεις του ανοσοποι-

ητικού συστήματος του ευρώ.

Στις δύσκολες αυτές ώρες καλούμαστε νααπαντήσουμε σε δύο ερωτήματα: Πρώτον,τι θέλουμε να συμβεί σε ευρωπαϊκόεπίπεδο; Δεύτερον, τι πρέπει να κάνουμεεμείς, δεδομένων όχι αυτών που θέλουμενα γίνουν, αλλά αυτών που γίνονται;“

Το ευρώ χτίστηκε σε σαθρές βάσεις. Δενέπρεπε να είχε εισέλθει η Ελλάδα σε αυτό.Ούτε και καμία άλλη χώρα (πλην τηςΓερμανίας και της Ολλανδίας). Όμως, τώραη κατάρρευση του ευρώ θα επιφέρειμεγάλα δεινά για ολόκληρη την Ευρώπη“

“Λέμε το μεγάλο «όχι» στις

ανοησίες της 26ης Οκτωβρίουεπειδή μόνο έτσι μπορούμε

να συμβάλουμε στη διάσωση του ευρώ

036_051_SYMBASH 12/2/11 1:24 AM Page 53