ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΖΗΛΙΑΣ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΛΑΪΚΕΥΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ

ΥΓΕΙΑΣ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ

Qualitative research on Conceptual Metaphors of the Emotion of Jealousy in popularized online texts by Experts of

Mental Health

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται τις εννοιολογικές μεταφορές του συναισθήματος της ζήλειας σε εκλαϊκευμένα κείμενα που συλλέχθηκαν από το διαδίκτυο γραμμένα από ειδικούς ψυχικής υγείας. Η βασική στοχοθεσία της μελέτης είναι ο εντοπισμός και η ανάλυση του τρόπου με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται το συναίσθημα της ζήλιας μέσω της γλώσσας που χρησιμοποιούν για να την εκφράσουν και να την περιγράψουν. Ειδικότερα η ποιοτική ανάλυση αυτή στοχεύει να ανακαλύψει τις συμβατικές ή καινοφανείς εννοιολογικές μεταφορές όπως αυτές προκύπτουν από την ανθρώπινη εμπειρία, το βίωμα και τις συνέπειες που μπορεί να έχει στο σώμα το συναίσθημα της ζήλιας αλλά και πως αυτές χρησιμοποιούνται από τους συντάκτες ειδικούς της Επιστήμης της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής, και συνεπώς να καταδείξει τη σχέση αλληλεπίδρασης των συναισθημάτων και της γλώσσας αλλά και τον τρόπο σκέψης και έκφρασης των συναισθημάτων στην Ελληνική γλώσσα. Στο πρώτο μέρος της μελέτης παρατίθεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση πάνω στην οποία στηρίχθηκε το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης, ορίζεται η εννοιολογική μεταφορά, το συναίσθημα εν γένει, το συναίσθημα της ζήλιας ειδικότερα καθώς επίσης παρατίθενται και τα βασικά εικονικά σχήματα του εν λόγω συναισθήματος. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την ανάλυση των δεδομένων. Παρουσιάζεται λεπτομερώς η ανάλυση καθώς και τα αποτελέσματα της ανάλυσης όσον αφορά την λειτουργία της εννοιολογικής μεταφοράς και δη της σωματοποιημένης μεταφοράς σε κείμενα συγγραφέων-ειδικών ψυχικής υγείας καθώς και τα συμπεράσματα που διεξήχθηκαν.

2.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

• 2.1. Εννοιολογική μεταφορά

• Προκειμένου να απαντηθούν τα ερωτήματα που τέθηκαν στην έρευνα είναι αναγκαίο εκ προοιμίου να δοθεί μια σαφής οριοθέτηση της έννοιας της μεταφοράς αλλά και της εννοιολογικής μεταφοράς.

• Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη (2008) η μεταφορά ορίζεται συμβατικά ως εξής: «ΦΙΛΟΛ. σχήμα λόγου, κατά το οποίο ένα αντικείμενο ή μια αφηρημένη έννοια δεν εκφράζονται με το αντίστοιχο κυριολεκτικό τυπικό στοιχείο της γλώσσας, αλλά υποδηλώνονται με άλλη λέξη ή φράση, με την οποία έχουν ένα ή περισσότερα κοινά σημασιολογικά χαρακτηριστικά» (σελ.1087).

• Κατά τον Green (1971) η μεταφορά συνιστά μια όχι άμεση αλλά έμμεση σύγκριση η οποία προϋποθέτει ομοιότητες ή κοινές ιδιότητες ανάμεσα σε δύο έννοιες ή πράγματα κάτι που μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε αναφορά σε μια έννοια σαν να ήταν μια άλλη (Tiberious, 1986). Σύμφωνα με την παραδοσιακή προσέγγιση των μεταφορών, οι μεταφορές εκλαμβάνονται ως ένα είδος παραστατικού λόγου, ως λογοτεχνικά τεχνάσματα ή ως μια ανωμαλία του λόγου (Shοn, 1986) και μελετώνται ως αποκλίσεις του λόγου και της γλώσσας (Μπαμπινιώτης, 1991). Ωστόσο ήδη από το 1936 ο Richards θεώρησε πως οτιδήποτε αποτελεί μεταφορικό όχημα με σκοπό να αποδοθεί το θέμα της μεταφοράς, δε συνιστά απλά ένα στολίδι της γλώσσας αλλά πως αμφότερα σε συνεργασία δημιουργούν ένα νόημα με μια πιο ευρεία δυναμική απ’ότι το καθένα μεμονωμένα (Richards, 1936).

• Ο Black (1980) επηρεασμένος από την θεωρία του Richards διατύπωσε τη διαδραστική θεωρία της μεταφοράς. Υποθέτει ότι στη μεταφορά εμπλέκονται ένα πρωταρχικό-κύριο θέμα και ένα δευτερεύον-επικουρικό θέμα και εν συνεχεία λαμβάνει χώρα μια διαδικασία επιλογής, οργάνωσης, έμφασης και αφαίρεσης του πρωταρχικού θέματος μέσα από την εφαρμογή των συνεπειών του δευτερεύοντος θέματος που διασυνδέονται, διαπιστώνοντας πως τα θέματα αλληλεπιδρούν κατά διάφορους τρόπους (Black, 1980). H σημαντική συμβολή της θεωρίας του Black έγκειται στο ότι πρεσβεύει πως η μεταφορά, όντας γνωσιακό εργαλείο εφόσον η μεταφορά και το μεταφορικό όχημα αλληλεπιδρούν και βρίσκονται σε διάδραση, επανέρχεται με συστηματικό τρόπο στο ρεύμα της γνωσιακής γλωσσολογίας όπου η μεταφορά αναβαθμίζεται από τρόπο έκφρασης σε τρόπο σκέψης (Cameron, 2003).

• Με αυτόν τον τρόπο, στον αντίποδα της παραδοσιακής αντίληψης για τις μεταφορές έγκειται η σύγχρονη θεωρία σύμφωνα με την οποία η μεταφορά δεν αποτελεί απλώς ένα σχήμα λόγου αλλά συνιστά ένα από τα πιο δυναμικά στοιχεία της γλώσσας, το οποίο εισβάλλοντας στην καθημερινότητα μας, επηρεάζει το πώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα αλλά και το πώς σκεφτόμαστε και ενεργούμε (Lakoff & Johnson 1980/1999). Οι Lakoff & Johnson (1980/1999) με την θεωρία τους αμφισβήτησαν τον ρόλο της μεταφοράς ως ένα απλό προϊόν της γλώσσας και ως ένα απλό λογοτεχνικό τέχνασμα που χρησιμοποιείται για αισθητικούς σκοπούς κατά βάση, και συνέβαλαν στο να αντιμετωπίζεται η μεταφορά πλέον ως διαδικασία της σκέψης, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος πλέον για εννοιολογική μεταφορά (Lakoff & Johnson, 1980).

• Η θεωρία της εννοιολογικής μεταφοράς αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς πυρήνες της Γνωσιακής Γλωσσολογίας καθώς συνιστά μια ρηξικέλευθη θεωρία όχι μόνο για την γλώσσα αλλά και για το πώς ο ανθρώπινος νους συλλαμβάνει και σχηματίζει τις έννοιες (Παναρέτου, 2011), καθώς πρεσβεύει πως η εννοιολογική μεταφορά συμβάλλει σημαντικά στη δόμηση της ανθρώπινης σκέψης και θεμελιώνεται πάνω στην ανθρώπινη εμπειρία, στην οποία περιλαμβάνονται σωματικές, βιολογικές, γνωστικές, αντιληπτικές και πολιτισμικές εμπειρίες (Lakoff & Johnson, 1980; Παπαρούση, 2008).

• Συνεπώς η μεταφορά μας δίνει πληροφορίες και γνώση σχετικά με τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις, τον τρόπο σκέψης και τις συμπεριφορές, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει επίσης και το επικοινωνιακό συγκείμενο το οποίο συνδυασμένο με την προσωπική εμπειρία ή ιστορία του συγγραφέα ή του αναγνώστη (Kovesces, 2002) συμβάλλουν σημαντικά στη χρήση αλλά και στην κατανόηση των μεταφορών (Steen, 1999). Η μεταφορά είναι εννοιακή εκ φύσεως σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να αποτελέσει ένα αυτόματο μοντέλο σκέψης που συμβαίνει ασυνείδητα και για αυτό πολλές φορές ενδέχεται να περάσει απαρατήρητη (Βελούδης, 2005).

• Όσον αφορά την δομή των εννοιολογικών μεταφορών πρέπει να σημειωθεί πως οι εννοιολογικές μεταφορές χαρακτηρίζονται από την ίδια δομή, αποτελώντας κατ’ουσίαν συστήματα εννοιολογικών αντιστοιχιών (mappings) οι οποίες διατηρούν έναν απόλυτα συστηματικό χαρακτήρα μεταξύ δύο οντοτήτων ή πεδίων εμπειρίας, το πεδίο εμπειρίας Α ή αλλιώς γνωστικός τομέας-πηγή (source domain), και το πεδίο εμπειρίας Β ή αλλιώς γνωστικός τομέας-στόχος (target domain) (Lakoff & Johnson, 1980).

• 2.2.Ορισμός του συναισθήματος

• Για την κατανόηση των εννοιολογικών μεταφορών των συναισθημάτων που επιχειρεί η παρούσα μελέτη είναι απαραίτητο να δοθεί εκ των προτέρων ο ορισμός του συναισθήματος.

• Ως συναίσθημα μπορεί να οριστεί οτιδήποτε αισθάνεται το άτομο αφού αξιολογήσει ένα γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο, συχνά προκαλεί αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό ή την συμπεριφορά και οδηγεί σε πράξεις που μπορούμε να αντιληφθούμε (Goleman, 2001). Γενικότερα το συναίσθημα οριοθετείται ως το αίσθημα ή η συγκίνηση που εκφράζονται καθώς το άτομο συμμετέχει σε μια σημαίνουσα για την ευεξία του αλληλεπίδραση (Campos, 2005). Τα συναισθήματα μπορεί να γίνουν πιο συγκεκριμένα και να λάβουν την έκφραση της λύπης, της χαράς, του θυμού, του φόβου κ.ο.κ με βάση τον τρόπο που επηρεάζεται το άτομο από την συγκεκριμένη αλληλεπίδραση (Santrock, 2011).

• Το συναίσθημα έχει έναν χαρακτήρα γνωστικό και συνάμα παρωθητικό καθώς συνδέεται άρρηκτα με την αντίληψη και αξιολόγηση των εξωτερικών ερεθισμάτων και τη δράση, με αποτέλεσμα το «γιγνώσκειν» και το συναίσθημα να είναι αδιαχώριστα με τις πορείες ανάπτυξης τους να διασυνδέονται συνεχώς (Lazarus, 1982). Τα συναισθήματα αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας του ατόμου και συνήθως συνοδεύεται από σωματικές αντιδράσεις οι οποίες αποβλέπουν στην ανάληψη δράσης από μέρους του ατόμου, την επικοινωνία και την έκφραση εσωτερικών βιωμάτων του ατόμου (Lazarus, 1982). Ήδη ο Αριστοτέλης στο Περί Ψυχής (χ.η.) επεσήμανε ότι τα πιο πολλά νοητικά φαινόμενα συνδέονται από το πάθος του σώματος .

• 2.3.Ορισμός του συναισθήματος της ζήλιας.

• Η λέξη ζήλια προέρχεται από την μεσαιωνική ελληνική ζήλεια/ ζηλεία / ζηλία προερχόμενη από το αρχαιοελληνικό ρήμα ζηλόω / ζηλῶ < ζῆλος από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *yeh₂- (Γιαννακόπουλος, χ.η).

• Στο λεξικό του Μπαμπινιώτη (2006) η ζήλεια ορίζεται ως εξής: «ζήλια (η) {χωρ. Γεν. πληθ.} 1. Το δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει κανείς σε κάποιον ο οποίος πλεονεκτεί ή επιτυγχάνει (κάτι αξιόλογο) ή κατέχει κάτι που δεν έχει ο ίδιος: τον τύφλωσε η ~ για την επιτυχία του ανταγωνιστή του || νιώθω/ προκαλώ/ με τρώει η ~. ΦΡ. (α) κάνω ζήλιες εκδηλώνω ζηλοτυπία ΣΥΝ. Κάνω σκηνή (β) ζήλια-ψώρα βλ. λ . ψώρα (γ) (παροιμ.) αν ήτανε η ζήλια ψώρα, θα την είχε/ θα κόλλαγε όλη η χώρα ως σχόλιο για κάποιον που ζηλεύει πολύ, για να δείξουμε ότι όλοι οι άνθρωποι ζηλεύουν 2. (ειδικότ.) το δυσάρεστο συναίσθημα που προκαλεί ο φόβος ή η ανησυχία για πιθανή απιστία αγαπημένου προσώπου: όταν τον είδε να χορεύει με άλλη, ένιωσε έντονη ~ ΣΥΝ. ζηλοτυπία.» (σελ. 709).

• Στο Αντιλεξικό ή Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης (2008) ο Βοσταντζόγλου δίνει τον εξής ορισμό στο λήμμα ζηλοτυπία:

• Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική (χ.η.) όρισε την ζήλια ως τον πόνο που προκαλείται από την καλή τύχη των άλλων, ενώ από πολλούς θεωρείται ως μία από τις κυριότερες αιτίες της δυστυχίας (Russell, 1930). H ζήλεια θεωρείται ένα πιο σύνθετο συναίσθημα όπως η ενσυναίσθηση, η υπερηφάνεια, η ενοχή, η ντροπή, η αμηχανία, η περιφρόνηση και για αυτό η εμφάνισή της λαμβάνει χώρα συνήθως μετά το δεύτερο χρόνο ζωής του ατόμου, διότι τα προαναφερθέντα πιο σύνθετα συναισθήματα απαιτούν έναν συνυπολογισμό διάφορων και ποικίλων περιστασιακών ενδείξεων οι οποίες συνήθως απέχουν χρονικά από την εκδήλωση των βασικών συναισθημάτων (Ekman, 1992; Russell & Paris, 1994).

• Ο Parrot (2001) διατύπωσε τη θεωρία των συναισθημάτων απεικονίζοντας τα συναισθήματα σε ένα δενδροειδή κατηγοριοποιημένο κατάλογο ο οποίος περιελάμβανε περισσότερα από 100 συναισθήματα και ο οποίος διείσδυε από τα πρωτογενή σε βαθύτερα συναισθήματα. Σε αυτόν τον κατάλογο η ζήλια συνιστά ένα βαθύτερο συναίσθημα του πρωτογενούς συναισθήματος του θυμού (Parrot, 2001).

• 2.4.Βασικά εικονικά σχήματα του συναισθήματος της ζήλιας

• Σύμφωνα με τους Lakoff & Johnson (1980) το όχημα το οποίο μεταφέρει την εμπειρικά κατασκευασμένη γνώση συνιστά ένα ενσώματο ή αλλιώς εικονικό σχήμα το οποίο ορίζεται από τον Johnson (1987) ως δομή μιας δραστηριότητας μέσω της οποίας οργανώνουμε την εμπειρία μας και η οποία συνιστά τη βάση της ικανότητας μας για γενίκευση και αφαίρεση (Sfard, 1994).

• Το σχήμα ουσιαστικά αποτελεί ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο σε αυτές τις εξελισσόμενες δραστηριότητες με το οποίο τίθενται σε τάξη οι αισθήσεις, οι εννοιολογήσεις και κατ’επέκταση η δράση των ατόμων (Núñez, Edwards & Matos, 1999). Οι αφηρημένες έννοιες αποτελούν εννοιολογικές επεκτάσεις των σχημάτων εικόνων, που συμβαίνουν με την αρωγή των εννοιολογικών αντιστοιχήσεων και του πολύ σημαντικού γνωστικού μηχανισμού της εννοιολογικής μεταφοράς (Núñez, 1999) και ουσιαστικά αποτυπώνουν το πώς το σώμα βιώνει την αφηρημένη έννοια. Τα ενσώματα ή εικονικά σχήματα συνιστούν την επιτομή της εμπειρίας του ατόμου και το εργαλείο των ποικίλων διανοητικών και φυσικών ερεθισμάτων που βιώνει το άτομο στη ζωή του (Sfard, 1994).

• Στην ελληνική βιβλιογραφία οι μελέτες για τις εννοιολογικές μεταφορές του συναισθήματος της ζήλιας είναι ελάχιστες. Ωστόσο μερικές ενδιαφέρουσες εννοιολογικές μεταφορές του υπό εξέταση συναισθήματος εντοπίζονται στην αρχαία ελληνική γραμματεία και ειδικά στην αρχαϊκή λυρική ποίηση, η οποία διαδέχτηκε χρονικά και ουσιαστικά το παλαιό έπος, το οποίο εστίαζε κυρίως στο τραγικό παρελθόν, καθορίζοντας έναν τελείως καινούργιο χώρο στην αρχαία ποιητική δημιουργία (Σκιαδάς, 2014).

• Και αυτό γιατί ιδιαίτερα η λυρική μελική ποίηση δημιούργησε εντελώς νέες αφετηρίες για την ποιητική διατύπωση των λεπτομερειών του ατομικού και κοινωνικού βίου του ανθρώπου καλύπτοντας ένα πλήθος θεμάτων και παρουσιάζοντας μεγάλη ποικιλία διατυπώσεων και μοτίβων που καταδεικνύει μια ιδιαίτερη αντίληψη λυρισμού για το ευρύτερο ερωτικό αίσθημα με τους ποιητές και το λυρικό «εγώ» να βρίσκονται στο προσκήνιο σε αντίθεση με το έπος που ο ποιητής παραμένει συνεχώς πίσω από την σκηνή, εκφράζοντας τα πιο ενδόμυχα και βαθιά συναισθήματα τους (Bowra, 2012).

Πιο συγκεκριμένα το άτιτλο ποίημα (2D., 21 LP., 31V.) της λυρικής ποιήτριας Σαπφούς συνιστά το πρώτο μνημείο της έντεχνης γλώσσας που πραγματεύεται τη καταδυνάστευση του έρωτα και περιγράφει την ψυχοπαθολογία του έρωτα και τις παθολογικές αντιδράσεις του σώματος μπροστά στο συναίσθημα της ζήλιας (Bowra, 2012) :

• Στη δεύτερη ενότητα του ποιήματος που ξεκινά από τον 5ο στίχο γίνεται μια άμεση στροφή στο «εγώ» της ποιήτριας. Η γοητεία και η χάρις της κόρης επηρεάζουν έντονα και ταράζουν την ποιήτρια και αυτή η γνήσια επίδραση του κάλλους της δημιουργούν το «θάμβος» και τον «τρόμον» και έτσι παραδίνεται στην επίδραση του πάθους προκαλώντας φόβο στην «καρδίαν» στο κατεξοχήν όργανο του συναισθήματος (Σκιαδάς, 2014).

• Οι στίχοι της δεύτερης αυτής ενότητας περιγράφουν αυτήν την επίδραση του πάθους που ασκεί η προηγούμενη κατάσταση (στίχοι 2-5) στην Σαπφώ και παρουσιάζεται η «παθητική» περιγραφή των αντιδράσεων όπου η ποιήτρια κυριεύεται από σφόδρα ερωτικά συναισθήματα και νιώθει ανίκανη πια να κυριαρχήσει πάνω στα αισθήματα της (Bowra, 2012).

• Η Σαπφώ κοιτάζοντας τη φίλη, όχι μόνο δε μπορεί να μιλήσει αλλά έπεται μια σειρά από χαρακτηριστικά συμπτώματα σε καταληκτική παρατακτική σύνδεση: μέν - δε: Η καρδιά της «σπαράζει», νιώθει να «κόπηκε» η γλώσσα της ενώ το συναίσθημα αυτό παρομοιάζεται ως ένα «λεπτόν πυρ» ως δηλαδή κάτι διακριτικά οξύ και αιχμηρό που διατρέχει (υπαδεδρόμακεν<υποτρέχω, άπαξ λεγόμενο) αργά αλλά πολύ έντονα το σώμα (Σκιαδάς, 2014).

• Ο στίχος 14 «παίσαν (πασαν) αγρεί» (όλη τρέμω) είναι δηλωτικός της έντονης κατάστασης στην οποία βρίσκεται η ποιήτρια και δείχνει ότι ο τρόμος δεν γίνεται αισθητός από εκείνη μόνο σε ορισμένα σημεία του σώματος αλλά διακατέχει ολόκληρη την ποιήτρια η οποία γίνεται «χλωροτέρα» δηλαδή πιο πράσινη και από το χόρτο, το οποίο συνιστά ένα ομηρικό επίθετο του φόβου που χρησιμοποιείται στο έπος για να χαρακτηρίσει τον τρομοκρατημένο άνθρωπο (Bowra, 2012).

• Το μοτίβο αυτό της «ωχρότητας» διαπέρασε τους αιώνες και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα από τους χρήστες της Νέας Ελληνικής συνιστώντας μια θα λέγαμε επιτυχημένη για αυτό και παγιωμένη εννοιολογική μεταφορά της επίδρασης του συναισθήματος της ζήλιας στο σώμα. Από το σημείο αυτό και ύστερα η ανημποριά της ποιήτριας είναι τέτοια που η γειτνίαση με τον θάνατο («τεθνάκην») είναι πια πολύ κοντά, αφού ως συνέπεια όλων των προηγούμενων η απόσταση από τον θάνατο φαίνεται πολύ μικρή και η ποιήτρια νιώθει πως θα ξεψυχήσει (Σκιαδάς, 2014).

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

• Όπως επισημάνθηκε εισαγωγικά η παρούσα έρευνα ανήκει στην κατηγορία των ποιοτικών ερευνών εφόσον τα ερωτήματα που θα επιχειρήσει να απαντήσει είναι ποιοτικά και αφορούν τον τρόπο με τον οποίο ο τρόπος σκέψης και έκφρασης των συναισθημάτων αποτυπώνονται στην Ελληνική γλώσσα μέσω της ανάλυσης των εννοιολογικών μεταφορών. Για την ανάλυση αυτή η μελέτη βασίστηκε στη σύγχρονη θεωρίας της μεταφοράς όπως αυτή ερευνήθηκε από τους Lakoff και Johnson και μετέπειτα από άλλους μελετητές της Γνωστικής Γλωσσολογίας.

• Οι στόχοι της έρευνας θα επιτευχθούν μέσω του εντοπισμού και της ανάλυσης των εννοιολογικών μεταφορών σε εκλαϊκευμένα κείμενα γραμμένα από ειδικούς ψυχικής υγείας που συλλέχθηκαν από το διαδίκτυο. Για τον σκοπό αυτό συλλέχθηκαν 26 άρθρα συνολικά 33.637 λέξεων, και αυτό γιατί θεωρήθηκε πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό να μελετηθεί το πώς οι ειδικοί μετατρέπουν ή μορφοποιούν το επιστημονικό τους λεξιλόγιο προκειμένου να γίνουν κατανοητοί από τους μη –ειδικούς αναγνώστες των κειμένων τους.

• Η συλλογή των κειμένων έγινε από το διαδίκτυο όπου η δημοσίευση τους είναι ανοιχτά προσβάσιμη στο κοινό των αναγνωστών και καλύπτει χρονολογικά την περίοδο μεταξύ τους έτους 2008 έως το έτος 2015. Κάποια από τα άρθρα δεν έφεραν ημερομηνίες. Παρατίθεται ο αναλυτικός πίνακας με τον τίτλο, την ιστοσελίδα ανάκτησης καθώς και την ημερομηνία δημοσίευσης του κάθε εξεταζόμενου κειμένου:

4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ• Όπως προκύπτει από τη μελέτη του θεωρητικού πλαισίου της

έρευνας η έννοια της αντιστοίχισης προβάλλει εξαιρετικά σημαντική στη διαδικασία της ανάλυσης, εφόσον η μεταφορική αποτύπωση ενός εννοιολογικού τομέα-πεδίου πάνω σε έναν άλλο τομέα-πηγή μορφοποιείται σε ένα σύνολο συστηματικών δι-εννοιολογικών αντιστοιχήσεων ανάμεσα τους (Lakoff, 1987).

• Κατά αυτόν τον τρόπο υπάρχει η δυνατότητα ύπαρξης πολλών, διαφορετικών και ποικίλων τομέων-πηγών που να αποτυπώνονται μεταφορικά στον ίδιο τομέα στόχο «φωτίζοντας» τον από διαφορετικές πλευρές και οπτικές (Kövecses, 2002). Από τις 73 μεταφορές που ανιχνεύτηκαν στα 26 κείμενα, σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλυθούν 35 μεταφορικές εκφράσεις οι οποίες θα γίνουν αντιληπτές στον αναγνώστη της έρευνας μέσω της χαρτογράφησης τους από ένα τομέα-πηγή σε ένα τομέα-στόχο, εν προκειμένω το συναίσθημα της ζήλιας.

• i. «να αναθερμάνει μια σχέση»Το μεταφορικό σχήμα αυτό ανήκει στην εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΦΩΤΙΑ/ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ. Έτσι ο απλός εννοιολογικός τομέας-πηγή της φωτιάς (θερμότητας) χρησιμοποιείται για να αποδώσει την πιο περίπλοκη και αφηρημένη σημασία της ζήλιας. Και εφόσον συλλογιζόμαστε την έννοια της ζήλιας με τους όρους της φωτιάς, όπως είδαμε και στο ποίημα της Σαπφούς «λεπτόν πυρ», είναι εύλογο να συζητούμε στη γλώσσα μας για τα θέματα αυτά με λεξιλόγιο προερχόμενο από το εννοιολογικό πεδίο της θερμότητας.

• ii. «την καλλιεργούν» «οι ρίζες της ζήλιας» «έχει βαθιές ρίζες» «η ζήλια ριζώνει»Οι φράσεις αυτές ανήκουν στην εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΦΥΤΟ, ένας ζωντανός δηλαδή οργανισμός ριζωμένος στο έδαφος. Αποτελεί λοιπόν μια μεταφορική επέκταση με έναν απλό τομέα-πηγή προερχόμενο από το εννοιολογικό πεδίο της φύσης που έχει σκοπό να εκδιπλώσει ένα πιο σύνθετο σύστημα, δηλαδή τον τομέα στόχο της ζήλιας.

• iii. «δολοφονεί οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα» «σκοτώνει τον γάμο» «σκοτώνει τον έρωτα»Αυτού του είδους οι φράσεις προσωποποιούν το συναίσθημα της ζήλιας και ανήκουν στην εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟ και ειδικότερα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ/ΕΧΘΡΟΣ, ένα πρόσωπο δηλαδή που φονεύει, που σκοπίμως αφαιρεί τη ζωή κάποιου και προκαλεί τον θάνατο.

• iv. «μια δόση ζήλιας» «μια μικρή δόση ζήλιας» «ποσότητα ζήλιας»Οι συγκεκριμένες εκφράσεις ανήκουν στο εννοιολογικό μεταφορικό σχήμα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΣΟΤΗΤΑ και συγκεκριμένα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΤΗΡΣΙΜΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ, όπου ο εννοιολογικός τομέας-πηγή της ποσότητας χρησιμοποιείται για να αποδώσει την πιο αφηρημένη έννοια της ζήλιας. Το σχήμα αυτό λειτουργεί πάνω στην εννοιολογική σύνδεση ενός μετρήσιμου στοιχείου του φυσικού κόσμου με το ασαφές και μη μετρήσιμο μέγεθος τους συναισθήματος της ζήλιας, προκειμένου να διευκολύνει τη σύλληψη και τη κατανόηση του.

• v. «να δαμάσουμε τη ζήλια μας» «άμα σε δαγκώσει»Με αυτές τις φράσεις το συναίσθημα της ζήλιας το συναίσθημα της ζήλιας οργανώνεται μεταφορικά στο σχήμα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΖΩΟ και πιο συγκεκριμένα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΓΡΙΟ ΖΩΟ.

• vi. «είναι ένα φαρμάκι» «το φαρμάκι της ζήλιας» «δηλητηριάζει τις σκέψεις»Οι μεταφορικές αυτές εκφράσεις ανήκουν στην εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΥΓΡΟ και ειδικότερα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΕΣ ΥΓΡΟ. Σε αυτή τη περίπτωση ο εννοιολογικός τομέας πηγή του δηλητηριώδους υγρού αποτυπώνεται πάνω στον εννοιολογικό τομέα-στόχο της ζήλιας.

• vii. «τρέφει τον έρωτα»Σε αυτή τη φράση διαπιστώνουμε την εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΦΗ. Θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε και στην εννοιολογική μεταφορά Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΙΝΗΤΗΡΙΑ ΔΥΝΑΜΗ εφόσον η τροφή μας δίνει την απαραίτητη ενέργεια και δύναμη και συνιστά οτιδήποτε συντελεί στην ανάπτυξη.

• viii. «άρρωστη εξάρτηση» «να απεξαρτηθούμε από τη ζήλια»Οι εν λόγω εκφράσεις αντιστοιχούν στο εννοιολογικό σχήμα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΟ δηλαδή μια χημική ουσία που δρα στο νευρικό σύστημα του ανθρώπου με βασικό χαρακτηριστικό τη μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης. Έτσι ο τομέας-πηγή του ναρκωτικού και των συνεπειών που έχει στο σώμα απαντά στο πεδίο-στόχο της ζήλιας.

• ix. «τέρας με πράσινα μάτια» «τέρας γέννημα-θρέμμα του εαυτού μας» «ζήλια, αυτό το τέρας» «το τέρας που μας βασανίζει» «ένα φαρμακερό τέρας» «το μικρό τερατάκι»Οι συγκεκριμένες φράσεις ανήκουν στο εννοιολογικό μεταφορικό σχήμα Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ ΖΩΟ. Σε αυτή τη περίπτωση ο εννοιολογικός τομέας-πηγή δεν προέρχεται από τον τομέα του φυσικού κόσμου αλλά από τον τομέα της φαντασίας, κάτι που πιθανώς καθιστά τις μεταφορές αυτές πρωτότυπες αν αναλογιστούμε ότι η πλειονότητα των μεταφορών βασίζεται πάνω στην ανθρώπινη αντικειμενική εμπειρία και το βίωμα.

• x. «πρασίνισε από τη ζήλια του» «προτού γίνει αρρώστια» «σύμπτωμα» «νοσηρή ζήλια» «θεραπεία της ζήλιας» «ένα μικρόβιο που μολύνει» «να μη καταντήσει αρρώστια» «μια ζήλια αρρώστια» «της ζήλιας τα αντίδοτα» «οι ανοιχτές πληγές που αφήνει»

• Οι παραπάνω εκφράσεις αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος ομόλογων εννοιολογικών συσχετισμών οι οποίοι είναι από τους πιο χρηστικούς, γνωστούς και συνήθεις της Νέας Ελληνικής, κατά τους οποίους το συναίσθημα της ζήλιας ενοποιείται στη γλώσσα διαμέσου του βασικού εννοιολογικού σχήματος Η ΖΗΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΙΑ/ΑΣΘΕΝΕΙΑ. Κατά αυτόν τον τρόπο οι μεταφορικές αυτές εκφράσεις καλούν τους χρήστες-ομιλητές της γλώσσας να αντιληφθούν τον τομέα στόχο της ζήλιας σε συσχετισμό με ένα τομέα εμπειρίας, την αρρώστια. Στα μεταφορικά αυτά σχήματα ο απλός εννοιολογικός τομέας-πηγή της ασθένειας χρησιμοποιείται για να αποδώσει την πιο αφηρημένη επίδραση του συναισθήματος της ζήλιας στο σώμα αποσκοπώντας στο να απεικονίσει νοερά και να περιγράψει τα στοιχεία και τις συνέπειες που επιφέρει το εν λόγω συναίσθημα στο ανθρώπινο σώμα.

• Όπως διαπιστώθηκε και από την σύντομη ανάλυση του λυρικού ποιήματος της Σαπφούς, υφίσταται, ήδη από τα αρχαία χρόνια, ένας σταθερός-παγιωμένος συσχετισμός της ζήλιας με την αρρώστια που καταδεικνύει ότι στην ανθρώπινη εμπειρία και στον ανθρώπινο νου η ζήλια λαμβάνει διαστάσεις μιας παθολογικής κατάστασης του οργανισμού και συνιστά μια διαταραχή της κανονικής και εύρυθμης λειτουργίας του με αποτέλεσμα όταν γίνεται λόγος περί ζήλιας να χρησιμοποιείται ένα λεξιλόγιο σχετικά με συμπτώματα, μολύνσεις, θεραπεία και αντίδοτα προκειμένου να πλαισιώσουμε το συγκεκριμένο συναίσθημα.

• 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ• Το ζητούμενο στην εννοιολογική αξιοποίηση του μεταφορικού λόγου στη

γλώσσα δεν είναι η κατανόηση απλώς του μεταφορικού λόγου αλλά ο τρόπος που οι χρήστες της γλώσσας αντιλαμβάνονται τον μεταφορικό λόγο (Grey, 2000). Οι μεταφορικές εκφράσεις που αναλύθηκαν αποτελούν εκφράσεις καθημερινού λόγου, δεν είναι λογοτεχνικές ούτε χρησιμοποιούνται προκειμένου να προκαλέσουν ρητορική εντύπωση, δεν συνιστούν ένα απλό λογοτεχνικό επινόημα αλλά ένα μέσο κατανόησης της γλώσσας και επαληθεύουν ομόλογες νοηματικές συνδέσεις (Coulson, 1997).

• Η λεπτομερής και προσεκτική ανάλυση της σημαντικότητας του μεταφορικού λόγου και του ρόλου που διαδραματίζει στην εκφορά νοήματος συμβάλλει στην πληρέστερη κατανόηση μεταξύ επικοινωνίας και γλώσσας (Grey, 2000). Έτσι ο εντοπισμός της πηγής του φαινομένου της μεταφοράς έγκειται στο πως η γλώσσα αντανακλά την πραγματικότητα με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται ότι η μεταφορικότητα διαπερνά και διέπει την επικοινωνία των ανθρώπων σε όλα της τα επίπεδα (Hawkes, 1978). Κατά αυτόν τον τρόπο οι αντιστοιχίσεις που αναλύθηκαν δεν αποτελούν ένα απλό κατάλογο λέξεων που αντιστοιχούνται αλλά πρόκειται για ένα δίκτυο παραγωγικών δομών της σκέψης (Coulson, 1996).

• Το γεγονός ότι οι ιδέες απεικονίζονται στη γλώσσα των χρηστών ως περιεχόμενα ή ως αντικείμενα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μεταφορά χρησιμοποιείται από τους χρήστες της γλώσσας προκειμένου αυτοί να προσανατολιστούν, να ομαδοποιήσουν τις περιοχές των εμπειριών τους, να εκφραστούν μέσω των αισθήσεων του (Hoffman, 1990).

• Στα περισσότερα παραδείγματα το μεταφορικό σχήμα βασίζεται σε μια ομοιότητα εμπειρικής φύσης (Indurkhya, 1992) και προκύπτει ουσιαστικά από την προσπάθεια των ομιλητών να κατανοήσουν έννοιες με ιδέες και όρους που προέρχονται από την καθημερινή ζωή και τον υλικό κόσμο (Gibbs, 1993b). Δηλαδή μέσω του μεταφορικού λόγου οι χρήστες της γλώσσας αντιλαμβάνονται μια μη δομημένη ή σχετικά πιο αφηρημένη έννοια σε σχέση με μια πιο στενά δομημένη και πιο συγκεκριμένη έννοια.

• Εξαιτίας του ότι οι ιδεατές και πιο αφηρημένες έννοιες δεν μπορούν να εκφραστούν άμεσα «δανείζονται» εικόνες από τις πιο ενστικτώδεις και συγκεκριμένες περιοχές της εμπειρίας αυτής ώστε να αποδοθούν γλωσσικά (Lewis, 1960).

• Οι εννοιολογικές αντιστοιχίσεις κρίνονται γνωστικά ωφέλιμες όταν προκύπτουν από αυτές επιτυχημένες – παγιωμένες μεταφορικές εκφράσεις (Deignam, 2005) όπως τα υπό ανάλυση σχήματα που χρησιμοποιούνται σχεδόν ασυνείδητα και αυτόματα τουλάχιστον όσον αφορά στους φυσικούς ομιλητές της Νέας ελληνικής.

• Όλες οι εννοιολογικές αντιστοιχίσεις που επισημάνθηκαν έχουν ένα συμβατικό χαρακτήρα εφόσον αποτελούν ένα κοινό και σταθερό μέρος του ανθρώπινου εννοιολογικού συστήματος (Barcelona, 2003a) και πιο συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος νους κατανοεί την έννοια της ζήλιας.

• Τα μεταφορικά σχήματα εξηγούν το πώς κάθε πολιτισμός αφενός αντιλαμβάνεται και αφετέρου ερμηνεύει ένα ανθρώπινο συναίσθημα στη προκειμένη τη ζήλια και συγχρόνως το πώς η εν λόγω αντίληψη εκφράζεται από το γλωσσικό σύστημα του (Kövecses, 2002).

• Κατά αυτόν τον τρόπο οι αντιστοιχίσεις διαθέτουν έναν οντολογικό χαρακτήρα εφόσον προκύπτουν από τις ιδιότητες η τα γνωρίσματα του τομέα – πηγή, αλλά και έναν γνωστικό, πολιτισμικό και κοινωνικό χαρακτήρα, φέρουν δηλαδή ένα πλούσιο πολιτισμικό φορτίο και έχουν ως αποστολή την μεταφορική αποτύπωση μια μεγάλης ποικιλίας αφηρημένων εννοιών.

5.1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΩΝ «ΣΩΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ» ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

• Η μεταφορά αποτελεί ουσιαστικά μια γνωστική γέφυρα που συνδέει την αφηρημένη έννοια με την εμπειρία αφού συναιρεί τις κοινές μνήμες, τι προσωπικές εμπειρίες και τις εικόνες τις οποίες χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη προκειμένου να διαμορφώσει εννοιολογικά συμπλέγματα μέσω των οποίων μεταδίδονται δημόσιου ή υπερατομικού χαρακτήρα πληροφορίες (Fodor, 1998).

• Οι περισσότερες από τις μεταφορές που αναλύθηκαν σχετίζονται άμεσα με τις εμπειρίες ενός ατόμου και αυτό γιατί τα εννοιολογικά μεταφορικά σχήματα λειτουργούν ως μέσα υπαγωγής των στοιχείων της φυσικής εμπειρίας και ειδικότερα με τον τρόπο που αυτή γίνεται αισθητή από το σώμα, στις ανάγκες εξωτερίκευσης και έκφρασης των αφηρημένων σκέψεων (Βελούδης, 2003; Holme, 2003).

• Έτσι το εκάστοτε εννοιολογικό μεταφορικό σχήμα διαμορφώνεται βάσει των δεδομένων του σώματος και των σωματικών εμπειριών που διαθέτουν όλα τα άτομα (Lakoff, 1993) και εφόσον η εμπειρία συνιστά τη βάση της εννοιολογικής δομής η οποία με τη σειρά της συνιστά τη βάση της γλωσσικής δομής, τότε οι μεταφορικές έννοιες που προκύπτουν με τον συγκεκριμένο τρόπο θεωρούνται «σωματοποιημένες» (Kövecses,, 2002).

• Τα εννοιολογικά μεταφορικά θεμελιωμένα στην εμπειρία σχήματα οργανώνονται και υπάγονται στη χρήση σωματικών τρόπων ούτως ώστε το μη αντιληπτό ή δυσνόητο να καταστεί γνωστικά απτό (Radman, 1997) και με αυτόν τρόπο όπως φαίνεται και από τα υπό εξέταση παραδείγματα, αυτά αποτελούν αναπαραστατικές δομές της εμπειρίας με την εμπειρική θεμελίωση να συντελείται από τη δημιουργία συσχετισμών μεταξύ των εμπειρικών δεδομένων από τη μια, και των εκφραστικών ζητούμενων από την άλλη.

• Διαπιστώνεται ότι οι σωματοποιημένες εμπειρίες των ατόμων λειτουργούν ως αφορμή για να αναπτυχθεί μια μεταφορική δόμηση των πιο αφηρημένων εννοιών οι οποίες με την σειρά τους μορφοποιούν και διαμορφώνουν την χρήση και την κατανόηση της γλώσσας εκ μέρους των ομιλητών (Gibbs, 1996). Συμπεραίνεται λοιπόν πως οτιδήποτε αισθάνεται, σκέπτεται, φαντάζεται ή συναισθάνεται ο άνθρωπος «σκοντάφτει» στα όρια του σώματος και αντανακλάται συνεπώς στη γλώσσα του (Radman, 1997).

• Αφενός το ανθρώπινο σώμα αποτελεί τη βάση στην οποία το άτομο τοποθετεί στον κόσμο τον εαυτό του αλλά και εκτιμά και αντιλαμβάνεται τον κόσμο, και αφετέρου η γλώσσα αποτελεί το εργαλείο με το οποίο ο άνθρωπος θα προεκτείνει στον κόσμο τον εαυτό του, θα αποκτήσει γνώση για αυτόν ή και θα τον αλλάξει (Tilley, 1999). Μέσω της μεταφοράς η «ενσαρκωμένη» γνώση υπερβαίνει το επίπεδο του σώματος, προεκτείνεται και ακολούθως μορφοποιεί τη σκέψη και συνάμα τη γλώσσα, και εφόσον η γνώση είναι ενσαρκωμένη, με τον ίδιο τρόπο η σκέψη διαθέτει και μη κυριολεκτικές επιλογές και σωματική βάση, που παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που το άτομο διαμορφώνει λογικές κατηγορίες προκείμενου να νοηματοδοτήσει την εμπειρία (Lakoff, 1987).

• Στις φράσεις, λοιπόν που μελετήθηκαν αλλά και στο άτιτλο ποίημα της Σαπφούς, η σωματική εμπειρία της ζήλια όπως βιώνεται από τα άτομα –συνδυασμένη με τα ανάλογα πολιτισμικά ερεθίσματα– οργανώνεται μεταφορικά προκειμένου να αποδοθεί η αφηρημένη έννοια της ζήλιας.

• Συνάγεται το συμπέρασμα ότι ούτε η λογική ούτε η γνώση είναι ανεξάρτητες από το σώμα αλλά αντιθέτως προκύπτουν από τη φυσιολογία του σώματος και του εγκεφάλου του ατόμου αλλά και από τις κοινές ανθρώπινες εμπειρίες (Lakoff & Jοhnson, 1999).

• Η «σωματοποίηση» της λογικής αναδεικνύει κοινές σταθερές αλήθειες και σχηματίζει λογικές κατηγορίες βάσει του υλικού της εμπειρίας (Lakoff & Jοhnson, 1999) και κατά αυτόν τον τρόπο καθεμιά από τις φράσεις που αναλύθηκαν στην οποία πραγματώνεται γλωσσικά η σύνδεση της σωματικής εμπειρίας με την αφηρημένη έννοια της ζήλειας συνιστά μια αλήθεια η οποία δεν είναι βέβαια αντικειμενική με την έννοια της λογικής επί παραδείγματι της επιστήμης των μαθηματικών, ούτε μια προσωπική ή αυθαίρετη αλήθεια, αλλά μια ισχυρή γενική μεταφορική δήλωση η οποία ανήκει στη λογική κατηγορία της έκφρασης και εξωτερίκευσης των συναισθημάτων και η οποία διαθέτει μεγάλο κύρος αλήθειας και αξιοπιστίας από τη στιγμή που χρησιμοποιείται και κατανοείται εν αληθεία.

• 5.2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

• Ένας από τους βασικούς στόχους του επιστημονικού λόγου είναι να περιγράψει και εν συνεχεία να ερμηνεύσει φαινόμενα ή αντικείμενα που εμφανίζονται ή εκδηλώνονται στη κοινωνική ή φυσική πραγματικότητα. Η διαδικασία όμως της ένταξης της επιστημονικής γλώσσας και του επιστημονικού λεξιλογίου στα κοινωνικά συμφραζόμενα απαιτεί προηγουμένως την αποκωδικοποίηση ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών δομής τα οποία και την διαφοροποιούν από την κοινή καθομιλουμένη και ίσως την καθιστούν δυσνόητη και δύσκολη. Όπως διαπιστώνεται αυτή η διαδικασία αποκωδικοποίησης συντελείται μέσω του φαινομένου της μεταφοράς.

• Η μεταφορά συνιστά έναν ευρύ γνωστικό μηχανισμό του εννοιολογικού εξοπλισμού του ανθρώπου επηρεάζοντας την εκφορά, τη δομή αλλά και τη λειτουργία ενός σημαντικού μέρους του λεξιλογίου σε κάθε ανθρώπινη γλώσσα και για αυτό κατέχει μια πολύ κεντρική θέση στη σημασιολογία της καθημερινής απλής γλώσσας διότι ο κοινός λόγος αντανακλά το σύνολο του νοητικού συστήματος με τα επιμέρους σύνολα τα οποία συγκροτούν τις βασικές έννοιες της ανθρώπινης ζωής (Lakoff, 1993). Κατά αυτόν τον τρόπο η μεταφορά χρησιμοποιείται ευρέως στο σύνολο του επιστημονικού λόγου διότι ευνοεί την ανάπτυξη θεμελιωμένων επιχειρημάτων, δηλαδή μια συλλογιστικής που προσιδιάζει στην ελέγξιμη εμπειρικά επιστήμη και για αυτό ακριβώς τον λόγο εξυπηρετεί τους συντάκτες ενός επιστημονικού κειμένου στο να αναδιατυπώσουν με συνοπτικό τρόπο τις παρατηρήσεις τους προκειμένου να λειτουργήσει ως αφορμή για περαιτέρω εξέλιξη και ανάπτυξη του συλλογισμού.

• Ο λόγος των ανθρωπιστικών επιστημών βέβαια δεν είναι εξαιρετικά τεχνικός και σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες υπάρχουν ελάχιστοι τεχνικοί όροι. Ειδικότερα η ανάγνωση ενός εκλαϊκευμένου κειμένου όπως τα υπό ανάλυση άρθρα, από το πεδίο της Ψυχολογίας δίνει την αίσθηση ότι η γλώσσα προσεγγίζει σε μεγάλο βαθμό τη γενική καθημερινή χρήση της γλώσσας. Ιδιαίτερα για την επιστήμη της Ψυχολογίας η μεταφορά δεν αποτελεί απλώς έκφραση της ανθρώπινης σκέψης αλλά την διέπει και συνιστά κύριο χαρακτηριστικό και συστατικό της, εφόσον η ανάλυση των ανθρώπινων συναισθημάτων περιστρέφεται και πολύ συχνά αναλύεται μέσα από την μεταφορά των εσωτερικών ενστίκτων και ψυχικών διεργασιών (Brent, 2000).

• Η μεταφορά βοηθά τους συγγραφείς των κειμένων αυτού του είδους να καταστήσουν κατανοητό το νόημα των λεχθείσων μεταφορών στους αναγνώστες οι οποίοι δε φέρουν φυσικά την ιατρική ιδιότητα και να αποφύγουν την πιθανότητα πρόκλησης κάποια επικοινωνιακής σύγχυσης (Kövecses, 2002). Κατά αυτόν τον τρόπο ο λόγος στα εκλαϊκευμένα κείμενα Ψυχολογίας διαπιστώνεται ότι διατηρεί μια στενή επαφή με το νοητικό εγκυκλοπαιδικό σχήμα του θέματος της κάθε έκφρασης περιλαμβάνοντας και τη πιο στερεοτυπική γνώση του υπό ανάλυση αντικειμένου την οποία διαθέτει τόσο ο συγγραφέας -ειδικός ψυχικής υγείας όσο και ο αναγνώστης του κειμένου (Song, 1998).

• 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ• Η δημοσίευση του βιβλίου «Metaphors We Live By» ως

επιστέγασμα της καθοριστικής σημασίας μελέτης της μεταφορικής γλώσσας των Lakoff & Jοhnson έφερε στο προσκήνιο την εκτεταμένη παρουσία του μεταφορικού λόγου στην ανθρωπινή καθημερινή επικοινωνία. Στη μεταφορά πλέον αποδίδεται γνωστική αξία και δύναμη κάτι που συνιστά και το βασικό αξίωμα της θεώρησης της μεταφοράς μέσα στα πλαίσια της γνωστικής ψυχολογίας.

• Το εννοιολογικό σύστημα του ανθρώπου στο μεγαλύτερο μέρος του είναι στη φύση του μεταφορικό (Lakoff, 1993) και συνίσταται από σχήματα τα οποία διαμορφώνουν και μορφοποιούν –σε συνδυασμό και αλληλεπίδραση με τον εκάστοτε πολιτισμό- τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται εννοιολογικά τον κόσμο και την πραγματικότητας (Kövecses, 2006).

• Βέβαια τα ζητήματα, ερωτήματα και υποθέσεις που σχετίζονται με τον μεταφορικό αντιληπτικό μηχανισμό του ανθρώπου χαρακτηρίζονται συνήθως από μια εγγενή πολυπλοκότητα και για αυτό το λόγο η παραπάνω γνωστική ανάλυση των εννοιολογικών μεταφορικών σχημάτων και αντιστοιχίσεων δεν έχει αμετάβλητο ούτε απόλυτο χαρακτήρα.

• Ωστόσο αποτελεί ένα εγχείρημα επεξεργασίας και γνωστικής προσέγγισης του φαινομένου της εννοιολογικής μεταφοράς και του τρόπου με τον οποίο ο μεταφορικός λόγος ανάγεται και συνεπάγεται μια μεταφορική αντίληψη, κατανόηση και ερμηνείας του κόσμου και της πραγματικότητας αλλά και της αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων στην κοινωνία (Ponterotto, 2003) εφόσον εντοπίζουμε τη λειτουργία του μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο και ως εκ τούτου μεταφέρει και μεταδίδει τα πιστεύω, τις αξίες και τις αρχές που διέπουν την δομή του εκάστοτε κοινωνικού συνόλου.

• 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ• Αριστοτέλης. Περί Ποιητικής (μετ. Σ. Μενάρδου, εισ. κείμ. ερμ., Ι. Συκουτρή). Αθήνα:

Βιβλιοπωλείο της Εστίας.• Αριστοτέλης. Ρητορική (εισ. μετ. σχ. Η. Ηλιού). Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.• Βελούδης, Γ.,2005. Η σημασία πριν, κατά και μετά τη γλώσσα. Αθήνα: Κριτική.• Βοσταντζόγλου Θ., (1962) Αντιλεξικόν ή Ονομαστικόν της Νεοελληνικής, Δομή, Αθήνα .• Barcelona, A. 2003a. Introduction.The cognitive theory of metaphor and metonymy. In

Metaphor and Metonymy at the Crossroads. A Cognitive Perspective, edited by Antonio Barcelona, 1-28. Berlin: Mouton de Gruyter.

• Black, M. 1980. More about metaphor. In A. Ortony (ed.), Metaphor and Thought Cambridge: Cambridge University Press, 19-43.

• Bowra C.M. (2012). Αρχαία ελληνική λυρική ποίηση, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ.

• Γιαννακόπουλος, Π. Ε. χ.η. Λεξικό ρημάτων της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Εκδότης: Πελεκάνος

• Cameron, D. 2003. Globalisation and the teaching of ‘communication skills’. In Block, D. & Cameron, D. (eds). Globalisation and Language Teaching New York: Routledge, 67–82.

• Campos J. 2005, Prelude to a Theme on Emotion and Gratitude, Journal of Personality Volume 74, Issue 1, pages 3–8, February 2006

• Coulson, S., 1997. Semantic Leaps: The Role ofFrame Shifting and Conceptual Blending in Meaning Construction. University of California, San Diego: Ph.D. Dissertation

• Deignan, A. 2005. MetaphorandCorpusLinguistics.In Converging Evidence in language and Communication Research, Vol. 6. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.

• Ekman, P., 1992a. An argument for basic emotions. Cognition and Emotion, 6, 169-200.• Fodor, J. A., 1998. Concepts: Where cognitive science went wrong. Oxford: Clarendon Press.• Gibbs, R. W. 2002. The Poetics of Mind. Figurative Thought, Language, and Understanding.

Cambridge, MA: Cambridge University Press.• Gibbs, R. W, Jr. 1996. Why many concepts are metaphorical. Cognition 61:309-319.• Gibbs, R.W., 1994. The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language and Understanding.

Cambridge: Cambridge University Press.• Gibbs, R. W. Jr., 1993b. Why Idioms Are Not Dead Metaphors In Idioms: Processing,

Structure, and Interpretation, edited by Cristina Cacciari and PatriziaTabossi, 57-77. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

• Goleman, D., 2001. Emotional intelligence: Issues in paradigm building. In C. Cherniss & D. Goleman (Eds.), The emotionally intelligent workplace. Jossey-Bass. pp. 13-26.

• Grey, W., (2000). Metaphor and Meaning. Minerva.• Hawkes, T.,. 1978.Μετάφραση: Πεντζίκης Γαβριήλ - Νίκος. Μεταφορά – Γλώσσα της

Κριτικής. Ερμής, • Hoffman, R. et al.’s. 1990. Cognitive Metaphors in Experimental Psychology in David Leary’s

Metaphors in the History of Psychology.• Holme, R., 2003. Grammatical metaphor as a cognitive construct. In Grammatical

Metaphor.Views from Systemic Functional Linguistics, edited by Anne-Marie Simon-Vandenbergen, Miriam Taverniers and Louise Ravelli, 391-415.In Amsterdam Studies in the Theory and History of Linguistic Science, IV – Current Issues in Linguistic Theory, 236. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.

• Kövecses, Z., 2002. Metaphor. A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.

• Lakoff, G. 1987. Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

• Lakoff, G., & Johnson, M. 1980. Metaphors we Live by. Chicago: Chicago University Press.

• Lakoff, G. 1993. The Contemporary Theory of Metaphor στο A. Ortony (επιμ.) Metaphor and Thought. Cambridge University Press, 202-251.

• Lakoff, G., & Johnson, M. 1999. Philosophy in Flesh. The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.

• Lazarus, R.S. 1982. Thoughts on the relations between emotion and cognition. American Psychologist, 37, 1019–1024

• Μπαμπινιώτης Γ., (2008) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα

• Μπαμπινιώτης, Γ. 1991. Γλωσσολογία και λογοτεχνία. Από την τεχνική στην τέχνη του λόγου. Αθήνα.

• R. Núñez & W.J. Freeman (Eds.). 1999, Reclaiming Cognition: The Primacy of Action, Intention and Emotion. Thorverton, UK: Imprint Academic.

• Núñez, R, Edwards, L., & Matos, J.1999. Embodied Cognition as Grounding for Situatedness and Context in Mathematics Education. Educational Studies in Mathematics, 39 1-3, 45-65.

• Παναρέτου, Ε., 2011. Θέματα γνωσιακής γλωσσολογίας. Εκδόσεις Παπαζήση.• Παπαρούση, Μ,. 2008. Εννοιολογική μεταφορά: Μια απόπειρα διδακτικής αξιοποίησης.

Κείμενα 8, 1- 13.• Page. D. ,(1968). LYRICA GRAECA SELECTA, ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.• Parrott, W. 2001. Emotions in Social Psychology, Psychology Press, Philadelphia.• Radman, Z. 1997. Metaphors: Figures of the Mind. Dordrecht: Kluwer Academic

Publishers.• Richards, I. A. (1936/1965). The Philosophy of Rhetoric. Oxford: Oxford University

Press.• Russell, B., (1930). The Conquest of Happiness. New York: H. Liverwright.• Russell, J. A. & Paris, F. A. 1994. Do children acquire concepts for complex emotions

abruptly? International Journal of Behavioral Development, 17, 349-365.• Σκιαδάς Α. Δ., (2014). Αρχαϊκός λυρισμός 2, ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.• Schön, D. 1986. Generative Metaphor: A perspective on problem-setting in social policy.

In A. Ortony (Ed), Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.• Sfard, A. 1994. Reification as the birth of metaphor. For the learning of mathematics 14,

44-55.• Steen G.-J. ,1999.From Linguistic to Conceptual Metaphor in Five Steps. In R. W. Gibbs,

Jr. & G. J. Steen (eds), Metaphor in Cognitive Linguistics, Amsterdam & Philadelphia: J. Benjamins.

• Tiberius, R. G. 1986. Metaphors underlying the improvement of teaching and learning. British Journal of Educational Technology 17 (2), 145- 156.

• 1. αφού μας κατατρώει• 2. είναι ένα τέρας με πράσινα μάτια• 3. πρασίνισε από τη ζήλεια του• 4. πάει πακέτο με τον έρωτα• 5. Ένα τέρας γέννημα – θρέμμα του εαυτού μας• 6. βασανιστικό συναίσθημα• 7. εργαλείο προσωπικής ανάπτυξης• 8. τρέφει τον έρωτα• 9. αμαυρώνει την ερωτική (και όχι μόνο) ζωή• 10. βασανίζει πολύ κόσμο• 11. αυτοπροκαλούμενη μιζέρια• 12. αυτό το βασανιστικό συναίσθημα• 13. καθρέφτης των φόβων• 14. Της ζήλιας τα αντίδοτα• 15. να μην καταντήσει "αρρώστια"• 16. μπορεί να αναθερμάνει μια βαλτωμένη σχέση• 17. δεν προκαλεί υποχρεωτικά παρενέργειες• 18. οδηγεί σε δυσάρεστες καταστάσεις• 19. την καλλιεργούν άθελα τους • 20. προτού γίνει αρρώστια• 21. τη ζήλια την πυροδοτούν οι ίδιοι οι γονείς• 22. κρύβει ανασφάλεια• 23. αναθερμαίνει τη σχέση• 24. να απεξαρτηθούμε από την ζήλια• 25.Η ζήλεια σκοτώνει τον γάμο• 26. να σκοτώσει τον έρωτα

• 27. ηχεί πολύ πιο προσβλητική• 28. μπορεί να τονώσει την ερωτική ζωή του ζευγαριού• 29. μπορεί να οδηγήσει σε ακρότητες• 30. μπορεί να δέσει ακόμα περισσότερο το ζευγάρι• 31. κλονίζοντάς τον συθέμελα• 32. η ζήλια είναι τυφλή• 33. άσχημο συναίσθημα• 34. Ζήλια, αυτό το τέρας• 35. το τέρας που μας βασανίζει• 36. σύμπτωμα κάποιας εσωτερικής αδυναμίας• 37. μπορεί να επανα-πυροδοτήσει τη σπίθα• 38. η μητέρα ζήλια• 39. είναι ένα φαρμακερό τέρας• 40. που άμα σε δαγκώσει χάνεις τη λογική σου• 41. Είναι ένα φαρμάκι• 42. Η ζήλια δολοφονεί οποιοδήποτε άλλο

συναίσθημα• 43. κρυφό σαράκι ζήλιας• 44. Μην αφήσεις τους μηχανισμούς της ζήλιας 45.

το φαρμάκι της ζήλιας να δηλητηριάσει τις σκέψεις σου• 46. Η ζήλια είναι μια άρρωστη εξάρτηση• 47. να τρυπώσει στην καρδιά σου η ζήλια• 48.είναι τόσο ύπουλη• 49 .μπορεί να δηλητηριάσει• 50. Μια δόση ζήλιας στο μαγικό φίλτρο

• 51. σκηνές ζηλοτυπίας• 52. να διαμορφώσει απαντητικό μηχανισμό ζήλιας• 53. πυροδοτούν ζήλια• 54. οι ρίζες της ζήλιας• 55. πώς να τη δαμάσετε• 56. το μικρό «τερατάκι• 57. να δαμάσουμε τη ζήλια μας• 58. τα μόνιμα θύματα της ζήλειας• 59. ρομαντική ζήλια• 60. νοσηρή ζήλια• 61. δόσεις ζήλιας• 62. «σκιά» της αγάπης• 63. Το αλατοπίπερό της αγάπης• 64. με όπλο τη ζήλια• 65. θεραπεία της ζήλιας• 66. ποσότητα ζήλιας• 67. Είναι μια ζήλια-αρρώστια• 68. ένα μικρόβιο που μολύνει• 69. Έχει βαθιές ρίζες• 70. Μια μικρή δόση ζήλιας• 71. πηγάζει από τη βαθιά αγάπη• 72. Η ζήλια ριζώνει• 73. Οι ανοιχτές πληγές που αφήνει η ζήλια

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ