Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Για 11 ολόκληρους αιώνες το Bυζάντιο υπήρξε το πιο πολιτισμένο κράτοςτου μεσαιωνικού κόσμου. Aναχαίτισε τις βαρβαρικές επιδρομές, διατήρησεκαι εμπλούτισε την αρχαία ελληνική κληρονομιά, και με τους θεσμούς του, την κρατική του οργάνωση,την παιδεία του ,την νομοθεσία και την τέχνη τουεπηρέασε αποφασιστικά Ανατολή και Δύση.Φορείς του βυζαντινού ελληνικού πολιτισμού ήσαν: οι έμποροι και ναυτικοί, οι διπλωμάτες, οι στρατιώτες.Ήταν οι βυζαντινές πριγκίπισσες, που σαν σύζυγοι ξένων ηγεμόνωνμετέφεραν τα ελληνοχριστιανικά ήθη και έθιμα στις χώρες τους και ήσανυπόδειγματρόπου ζωής για τους λαούς τους αυτές και η πολυπληθήςακολουθία τους. Ακόμα και οι αιχμάλωτοι διέδιδαν τον χριστιανισμό και τονελληνικό τρόπο ζωής κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας τους. αλλά οισπουδαιότεροι και πλέον οργανωμένοι ήσαν οι κληρικοί και οι μοναχοί τουΒυζαντίου ,που ήσαν οι κατ’ εξοχήν ιεραπόστολοι.Η διάδοση του χριστιανισμού και του πολιτισμού στην κεντρική Ασία καιΆπω ανατολή χαρακτηρίσθηκε σαν 2η κατάκτηση της Ασίας μετά την 1ηαπό τον Μ. Αλέξανδρο.Παλαιστίνη, Γάζα, Λιβύη , Αιθιοπία, Αίγυπτος, Νουβία, Γότθοι, Αβασγοί, Πόντου, Καύκασος, Γεωργία, Αρμενία, Συρία, Μεσοποταμία είναι οιπεριοχές ,όπου έφτασε το Βυζάντιο.

Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης ο βυζαντινός γεωγράφος του 6ου αι. γράφει στην «Χριστιανική τοπογραφία» του ότι «και επί Βάκτροις και Ούννοις και Πέρσαις καιλοιποίς Ινδοίς και Περσαρμενίοις και Μήδοις και Ελαμίταις και πάση τη χώραΠερσίδος, και εκκλησίαι άπειροι και χριστιανικοί λαοί πάμπολλοι και μάρτυρες πολλοίκαι μονάζοντες ησυχασταί».Βεβαίως ο χριστιανισμός, σε πολλές από αυτές τις περιοχές, ξεριζώθηκε από τουςμουσουλμάνους.Εικ.Η χριστιανική Τοπογραφία του Κοσμά του Ινδικοπλεύστη.Χάρτης του Κόσμου.Αρχές 11ου αι.Βιβλιοθ.Μονής Σινά.

Άραβες• Οι Άραβες ακόμα και όταν

επεκράτησε ομουσουλμανισμός είχαν στενήεπαφή με το Βυζάντιο απόόπου ζητούσαν οι Χαλίφεςσυνεχώς δασκάλους καιμαθηματικούς ,διότι από τοΒυζάντιο οι Άραβες έμαθαν τηνκρατική οργάνωση καιγνώρισαν την αρχαία ελληνικήφιλολογία και επιστημη,τιςοποίες μετέφεραν στηνΕυρώπη.

• Εικ.Μικρογραφία από τηνχρονογραφία τουΙ.Σκυλίτζη,όπου εικονίζονταιβυζαντινοί αποκρισάριοι τουαυτοκράτορος Θεοφίλουπροσερχόμενοι στον ΑλΜαμούν.

• (Μαδρίτη,Εθν.Βιβλιοθ.)

• οι Μοραβοί,(σημερινή Τσεχία καιΣλοβακία) ,οι Σέρβοι και οι Βούλγαροιδέχθηκαν επίσης από το Βυζάντιο τονελληνικό πολιτισμό. Οι Θεσσαλονικείςαδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος είχανδύσκολο έργο στους Σλάβους ,διότιαντιμετώπιζαν άγνοια καιδεισιδαιμονία.Παρ’όλα αυτάδημιούργησαν αλφάβητο ειδικάγι’αυτούς.Το ίδιο συνέβη και με τουςΡώσους. Με την δημιουργία τουαλφαβήτου απέδειξαν οι βυζαντινοί ότιήσαν εμπνευσμένοι από το ελληνικό τουςπνεύμα ,το δημοκρατικό καιφιλελεύθερο,το οποίο σέβεται τηνοντότητα ατόμων και εθνών, διαφορετικά,αν αυτό δεν συνέβαινε, θα τουςυποχρέωναν να μιλάνε ελληνικά .

Μοραβοί – Σέρβοι – Βούλγαροι - Ρώσοι

Βαλκανικοί λαοί και Ορθοδοξία• Οι Βαλκανικοί λαοί λόγω της επαφής τους

με την βυζαντινή παράδοση με την οποίαανατράφηκαν ,κατόρθωσαν να απο-κτήσουν εθνική ταυτότητα με την οποίαδιαφύλαξαν στην τουρκοκρατία τουςλαούς τους και πέτυχαν τον 19ο αι .νακερδίσουν την ανεξαρτησία τους.

• Η Ορθοδοξία που αποτελεί τηνπροσωποποίηση της βυζαντινήςπνευματικότητας ,έδωσε την δυνατότητακαι στην Ρωσία να ενωθή και έτσι να γίνειη μεγάλη δύναμη με την βυζαντινήκληρονομιά ,που την διατήρησε στουςαιώνες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότιεπί 200 χρόνια οι μητροπολίτες τηςΡωσίας ήταν Έλληνες!

• Το Βυζάντιο έδωσε στους λαούς αυτούςτα πάντα ,θρησκεία ,τέχνη, λογοτεχνία, κρατική οργάνωση,εδωσε σαν πρότυπατα ελληνικά κείμενα, που τα μετέφραζανοι μοναχοί ,που έτσι προετοίμασαν τηνγέννηση της εθνικής φιλολογίας τουκαθενός λαου.Για όλους αυτούς τοΒυζάντιο ήταν ο μεγάλος παιδαγωγός ,ομεγάλος μύστης.

Η πνευματική ακτινοβολία του Βυζαντίου δεν περιορίζεταιμόνο στην Ανατολή και στους Σλαβικούς λαούς αλλάφθάνει ως τα τελευταία άκρα της δυτικής Ευρώπης.

Αγγλία• Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει: «και αι βρεταννικαίνήσοι ησθάνθησαν την δυναμιν του λόγου,διότι και εκείεκκλησίαι και άγιαι τράπεζαι έχουν ανεγερθη.Πρώτοςεπίσκοπος Καντερβουρίας ήταν ο Αυγουστίνος το 604 μ.Χ.,ο μετά απ’αυτόν Θεόδωρος το 669 έριξε τα πρώτασπέρματα ενότητας των Άγγλων και συνεκαλεσεσύνοδο, γεγονός πρωτάκουστο για την Αγγλία. Συνέταξεσυλλογή διατάξεων για την ρύθμιση του εσωτερικού βίουτης εκκλησίας ,καθιέρωσε σε όλη την Αγγλία τοεκκλησιαστικό άσμα και καλλιέργησε το κήρυγμα.Ίδρυσεμονές ,βιβλιοθήκες και θέσπισε κάθε μονή να ιδρύεισχολείο και ναό. Επίσης έθεσε τα θεμέλια των κλασικώνσπουδών στην Αγγλία.

Ιταλία• Ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ

γράφει για την βυζαντινήεπίδραση στην Ιταλία : «στηνΡώμη υπήρχε ολόκληρηελληνική συνοικία ,όπουευρίσκοντο πολλά βυζαντινάμοναστήρια ,η δε Ρώμη του 7ουκαι 8ου αιώνα ήταν πόλη κατά τοήμισυ βυζαντινή…η Βενετίαεξ’αλλου με τα ήθη της και τιςκλίσεις της ήταν πόλη εντελώςελληνική…Έλληνες επίσκοποικυβερνούσαν τις εκκλησιες,τοελληνικό τυπικό ίσχυε παντού ,ηελληνική ήταν η επίσημη καισυγχρόνως ομιλούμενη γλώσσατης χώρας και όταν ακόμη οιΝορμανδοί βασιλείς διαδέχθηκαντους βυζαντινούς ηγεμόνες, οιθεσμοί διατήρησαν επί πολύ τηνσφραγίδα του βυζαντίου καιεξακολούθησαν ναχρησιμοποιούν την ελληνικήτόσο για τις επίσημες πράξειςόσο και για τις τρέχουσες.

Θαυμάσιο Ψηφιδωτό από την Ραβέννα του 6ου Αιώνος

• O μοναχός Νείλος (910-1005 μ.Χ.) στο ησυχαστήριο τηςΚαμπάνιας αντέγραφε χειρόγραφα, δίδασκε καλλιγραφία, φύτευε αμπέλια, πολλά χειρόγραφα του διατηρήθηκαν απότον 10ον αι. στην βασιλική μονή της Κρυπτοφέρρης στηνείσοδο της Ρώμης, την τελευταία που έκτισε και που ήτανκέντρο μορφώσεως και υμνογραφικής παραγωγής.

• Στην Σικελία και Καλαβρία μετά την απόβαση του στρατηγούτου Ιουστινιανού, Βελισάριου, (535-540 μ.Χ.) άνθησε ηυμνογραφία, η μουσική, η ρητορική, η γραμματική.

• Επίσης αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η αγιογραφία.

Γερμανία

• Εργάτες του εκπολιτισμού στην Γερμανία είναι οιΕλληνίδες σύζυγοι των ηγεμόνων και οι κληρικοί καιμοναχοί.

• Κατά τον 10ον αι. η αδελφή του αυτοκράτορος Βασιλείουτου Β΄ η Θεοφανώ, γίνεται σύζυγος του Όθωνα του Β΄καιφέρνει μαζί της έθιμα βυζαντινά και ελληνικάχειρόγραφα,μαζι με πλήθος ακολούθων. Ελληνικάγράμματα διδάσκονται ,κτίζονται εκκλησίες αποΈλληνες τεχνίτες .Ο Γερμανός ιστορικός Σλοσσεργράφει: «…Ένα μέρος του φωτός ,το οποίο λάμπει αποτους χρόνους του Όθωνος του μεγάλου ,άρχισε ναλάμπει στην δύση ,όταν άνδρες σοφοί ήλθαν με τηνσύζυγο του Όθωνα ή εκλήθησαν αργότερα με σκοπό ναδώσουν μόρφωση στην Γερμανία…».

• Η Θεοφανώ σκανδάλισε τους υπηκόους της ,διότι έκανε …μπάνιο καιφορούσε μεταξωτά ,ο γιος της Όθων ο Γ΄ ήταν αφάνταστα υπερήφανος γιατην ελληνική του καταγωγή και του άρεσε να μιλά ελληνικά και ναχρησιμοποιεί ο,τι νόμιζε ότι ήταν η αληθινή αυτοκρατορική εθιμοτυπια.Χάρηστην προστασία του πολλοί ΄Έλληνες ήλθαν στην Γερμανία γύρω στον 10οαι. Μετά τον θάνατο του Όθωνα Β΄η Θεοφανώ κυβέρνησε τόσο καλά ,ώστεο ιστορικός Γκήζενμπρεχτ λέει : «ένας ικανός άνδρας σε παρόμοια θέσηείναι ζήτημα αν θα κατόρθωνε περισσότερα!». Ο γάμος του Όθωνα είχεκάνει τόση εντύπωση στον Ούγο Καπέτο της Γαλλίας ,ώστε ζήτησε κι’αυτοςβυζαντινή νύφη για τον γιο του τον Ροβέρτο.

ΣΟΥΗΔΙΑ ΚΑΙ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ

• Στην Σουηδία πήγε η Ειρήνη ,κόρη του Ισαακίου Αγγέλου (1208) γιανα παντρευτεί τον βασιλιά Φίλιππο της Σουηδίας. Και αυτή είχεαγαθή επίδραση στον βορρά, ώστε κάποιος Γερμανός ποιητής τηνονομάζει «ρόδο χωρίς αγκάθι και περιστέρι χωρίς χολή».

• Στην Φινλανδία έρχεται μέσω Ρωσίας τον 110ν αι. ο Έλληνμοναχός Σέργιος , ο οποίος ιδρύει το μοναστήρι Βλάμο σε νησίδατης λίμνης Λαδόγα ,που υπάρχει μέχρι σημερα.Τον 14ον αι. έρχεταιστον ΄Αθω απο την Φινλανδία κάποιος που , αφού εκπαιδεύθηκε, χειροτονήθηκε και πήρε το όνομα Αρσένιος και ίδρυσε άλλομοναστήρι στην Κονεβίτσα,που έγινε ιεραποστολικό κέντρο. ΟΣέργιος και ο Αρσένιος εορτάζονται ως άγιοι απο την ορθόδοξηεκκλησία της Φινλανδίας.

• Τέλος στον τομέα της τέχνης τα συμπεράσματα τουΓάλλου καθηγητού R.Huyghe στο βιβλίο του “Η τέχνη καιο άνθρωπος» (λαρούς) αποδεικνύουν ότι στηνιρλανδική εκκλησιαστική τέχνη δεν έχουμε επιδράσειςαπο την κελτική της Γερμανίας ,αλλά απο την τέχνη τηςανατολικής Εκκλησίας.Μοναχοί απο την Ανατολήεισέδυσαν στην Γαλλία ,Ισπανία,και μέχρι την Ιρλανδία, έχοντας μαζί τους «αγίας γραφάς» στολισμένες μεμικρογραφίες γεωμετρικού στυλ , χαρακτηριστικήςανατολικής τεχνοτροπίας .

• Ο Άγγλος Α.Λώρη στο έργο του «η τέχνη των μεγάλωνζωγράφων» λέει ότι : «μέχρι τον 9ο αι. οι καλλιγράφοιτης δύσεως ,Γότθοι η Ιταλοί ,μιμούνται την ιδίαν πεννανκαι την ιδίαν μελάνην με τους βυζαντινούς .Επίσηςβυζαντινή επίδραση παρατηρείται και στις μικρογραφίεςκαι ιδίως στα ψαλτήρια των εκκλησιών Ιρλανδίας καιΣκωτίας μέχρι τον 12ο αι.

ΒΥΖΑΝΤΙΟ, ΤΟ ΑΜΕΣΟΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Ο πολιτισμός του Βυζαντίου σημάδεψε όλους τους λαούς ,που για μιαστιγμή της ιστορίας τους βρέθηκαν μέσα στα σύνορά του η κάτωαπό την ακτινοβολία του.

• Ειδικά για τον νεότερο Ελληνισμό το Βυζάντιο είναι το άμεσοπαρελθόν και οι ι ρίζες του βρίσκονται σ’αυτό . Η χιλιετηρίδα τουΒυζαντίου είναι η γέφυρα απο τον αρχαίο στον νέο Ελληνισμό, ανκαι ο Ελληνισμός ,σαν πολιτιστικός φορέας και όχι κρατικήυποδομή, δεν καταργήθηκε ποτέ ,διότι είναι διαχρονικό ιδανικόζωής.

• Είναι βέβαιο ότι η αρχαία και κλασική Ελλάς είναι κάτι ξεχωριστό γιατον Ελληνισμο και για τον σύγχρονο πολιτισμό αλλά και το Βυζάντιοκαθόλου δεν υστερεί και η τυχόν άρνησή του προκαλεί ένα μεγάλοπολιτιστικό και ιστορικό κενό ,για μια εποχή που ο Ελληνισμος είχετην μεγαλύτερη έκταση και ζωή 1.100 ετών !