BOÉTHIO, - uu.diva-portal.org1190269/FULLTEXT01.pdf · ΕcontrarioautStoicismoautEpicureismoaut...

14
* fCS^ PR^CIPUA NONNULLA PALINGENESÜE LITTERARUM PROXIMA ΦΙΛΟΣΟΦΟΤΜΕΝΑ MORALIA, PRIMLS LINEIS DESIGNANDI CONAMEN. # - s # QJJ ODr CONS, AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL. PRiESIDE DOCT. DAN. BOÉTHIO, ET Η, E.T PO LIT· PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU PHILOSOPHICO PUHL. EXAMINI MODESTE SUBJICIT JOH. MAGN. WELLIN, STIP. REG. C A EM. IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE VII JUN. MDCCCVI. Η. Ρ. M. S. UPS ALIiE, Typis Ed ma ν ni anis»

Transcript of BOÉTHIO, - uu.diva-portal.org1190269/FULLTEXT01.pdf · ΕcontrarioautStoicismoautEpicureismoaut...

* fCS^PR^CIPUA NONNULLA PALINGENESÜE LITTERARUM

PROXIMA ΦΙΛΟΣΟΦΟΤΜΕΝΑ MORALIA,PRIMLS LINEIS DESIGNANDI

CONAMEN.

# - s #

QJJ ODr

CONS, AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

PRiESIDE

DOCT. DAN. BOÉTHIO,ETΗ, E.T PO LIT· PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

PUHL. EXAMINI MODESTE SUBJICIT

JOH. MAGN. WELLIN,STIP. REG. C A EM.

IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE VII JUN. MDCCCVI.Η. Ρ. M. S.

UPS ALIiE,Typis Ed ma ν ni anis»

IN SACRAM" RE Gl Α Μ MAJESTATEM

MAGNA3 FIDEI VIRO

DlOECES, CALM. EPJSCOPO

DE STELLA POLARI Μ Ε MB RO

NOBILISSIMO ET REVERENDlSSliVO DOMINOo

NEC NON

MAX. VEN. CONSISTORII ADSESSORJBUS

PA TRON IS SUIS Sl/MMIS

BEDICATUM

V. D.

Δ U C T O R.

FR^CIPUA NONNULLA PALINGENESIiE LITTERARUM

PROXIMA ΦΙΛΟΣΟΦΟΤΜΕΝΑ Μ OR ALIA ►,

FR IM IS LINEIS DESIGNANDI

CONAMEN.

Quomodo rerum fic fententiarum humanarum mutatio-nes Sc vices. Jam enafcitur hinc eximium quoddamingenium, nova adhuc Sc inopinata pollicens Litteratur«phaenomena, litteris melius tin&orum Tantum non omniumlibi comparans laudem, leviorumque, *ei navitate, utiileri fölet, fafcinatorum, quaii mutam allicens admiratio-nem; mox illinc minori haut vi exornatum aliud, illa lon-ge adeo lateque celebrata, aut dejiciens funditus, aut totillorum aperiens defe£lus atque errores, ut hujus in ca-flra traniire cito cogantur veri veritatis am stores, 3c fuammagis erubefcant an indignentur ftultitiam , leves ifti Scfaciles admrratores, dubii videantur. Vix vero ac nevix quidem, frequentes adeo fuere in ullis difciplinis,quam in Philoiophicis ejusmodi commutstiones; nec inpofterum deiituras fore iperamus, donec Obje£tivum il-lud Sc Subje&ivum in Sciundo, clare diftingvere didiceri-mus. Quas etiam, quantnm jubeat materies, & operistemporisque brevitas, praefertim vero tenuitas noftrarumfacultatum permittant, tantum quidem, edendum a nobisrei necesfitate jubente aliquod conamen, disferere com-murationes, propofitum nobis habuimus, confifi fcilicetfore, ut mitiori oculo B. L. modeßum hoc peripexeritjuvenile.

A Du-

% f" 1

Ducentos järn circiter annos, nen fine felrciori po-gnae exitu cum fdiis adverOiriis lu&ara eft PhilofophiaScolaftica, cum lludio nonnuilorum Reformation is An-tiftirum concurerctur. dominiumque ipiius, totum quantumfueric, exorto Cmefiariismo*, cesfasfe videatur, etiamfiguftum hujus philofophandi rationis & indolem, recen-riorum Pniloibpborum disquifiriones haut raro prodact.Qiiod ramen Judicium potius de iiiis, qui TheoreticaePhilofophiae partibus infervire, quam qui praecepta qnae*dam ad Honeftätexn pertinentia tradere, fuerunt conati,valere videtur,

Per omne aevi ejus fparium, quo ad fummum fuumfaftigium grasfäta eft Philofophia Scholaftica, &. donecipfius in orbem littersrium dominium fartum fervaro te»&umque potuere folliciti ejus asfeclae, nefcio an integrumaliquod eruendi alicujus Ethices- Syftematis invenerimusconamen. Contra autem, ad philofophandum ubi quisfe contulit, fpinofas & nullius ad vitae ufum momenrife&abatur quaeftiones* De natura abftra&orum conceptuum,belligerabatur. In Platonis vel Ariitotelis verba, qusefuo quisque lubitu interprerabarur, quafi in oracula jura-batur. Ad Decreta Euclefiae Conciliorumque & corruptfcReligionis Dogmata-, fua Eruditi detulere meditata, utipun&um iliud, circa^ quod Philofophicae disquifiones o*mnes verti debueranu Et quum aliquis vitae moribusqueinftituendis regulas praecipiendas curaverit, vix aliquidpraeter jejunas virtutum enumerationes adferre folitumfuit, quarum, ii qnae alias anquirere operae pretium fefa&ururn forte crediderit, in Sacris Litteris DecreiisEcclefiae, feftatus eft- principia.

Verum enim vero, in media hac Litteratur« caligi-*e, nonnullae huc illuc enituere fcintill«, quaepoftea adeo

cre-

creverunt, ut novum tandem fibi polliceri jure .posfem:littera? diem. Per Manuelem Chryfoloram, ab lmpera-tore Johanne Palaeoiogo auxilium contra Muhammedanospetitum, misfum, & poftea per profugos patria fcicntiiscallentiores Grsecos, redire ccepit ^Eruditionis lux. Re-ftituebantur in iuum originarium veftitum, Artftotelis,Platonis, ceterorumque Graecorum Philofophorum fcripta,quo fa£tum ett, ut verus horum Au£torum fenfus explo-rari potuerit, nec depravarse Neoplaronismo adfixorum& rehquorum tnedii aevi Sofittarum explicationi temereadhaerere diutius fuerit necesfum. Fuir igirur primumreformandae excolendaeque Philofophiae diluculum, ut Sy-ilemata anriquorum <Graecorum re£tius explicarentur. Nonftntim poit revivifcentem lirterarum lucem exorri funtpraeclari iili Antiilites, qui novum per disquifitiones phi-lofophicas diffudere diem, Hlasque propriis meditationibusditarunr. Ε contrario aut Stoicismo aut Epicureismo autalii Graecorum difciplinae adhaerebatur, & in illis enu-vcleandis maxima tunc temporis ponebatur laus, quin im-rro quibusdam in locis, reverentia habiti funt AnriquiFhilofophi usque adeo ut, fi quis in eorum operibus ali-quod rcprehendendum detegere non dubitaverit, contrapiotervum adeo atque audacem rigid a quam maxime fup-plicia haud raro mmitarentur Leges Civiles.

Ejusmodi quefi fuit Philofophicarum disquiiitionumflarns, cum, per Michaelem Monranum (GalL Montaigne)ingenii acumine, ertidirionis copia, elegantia ßili, aliisque4khs, immortalis nominis praefidiis munitum, noflramqueidcirco fupra laudem pofitum virum, campus humanaemen tis viribus a ρεri rerur fpatiofior. Aut mirum in mo-dum fällor, aut primus ille, integra opella , quamquamnon integro & confummato Syftematico ordine do£ri-nam moralem ecle&ice proponere & ample&i incepir.

A 2 Pyrr-

Pyrrhonismo videtur Montanus favere; quare etiam inomnibus fuis fcriptis, parum prodit de cognitionum hu^manarum certitudine, fkiuciae. Quo im-butior quisquefuit litrerisita & maxime penitus inrrofpiciendi humansrationis imbecillitatem adiu i t occaiio. Haud itaque rri-randurn, quod nullam in toto Philofophise campo inveni-re fe posfe credidit Obje&ivam veritatem, fed Subjekti¬vas tantummodo fententias, externis rerum mutationibusobnoxias; quare etiam per fe nihil, fecundum Monta-num, morale bonum exiltebat. In proponendis morali-bus praeceptis , nullo videtur fixo & itabili niti principio>quo fk ut non usque iibi psrmaneat confentaneus, fedmodo huc modo illuc vacillare, eamque ob rem in con¬trarias diftrahi videatur fententias; quod etiam vitare, eominus in poteftate ejus fitum fuit, quo clarius conftat,-eum a fpeciali fira experientia , cum antiquae & fuae uera-Bts litterarum ftudio connexa, fua hauiisfe placita. Par¬tim ex Educatione, ex Confuetudine parrim, partim exintimo quodam virturis Senfu, auc ex aliis demum prin-cipiis deducere eonatur moral itatem.

Tametlt modo hinc,. modo illinc' fluktuare videtur,juftique Ethices Syftematis laudem conftituendi, primumfibi Schulterum vindicasfe liquer, neminem fruftra, inevolvendis Monrani operibus ad ufum vit« communemaccommodatarum inftitutionum , quam vere moralium

. praeceptorum refertioribus,, ire confumtum tempus au tu·mamus.

Inceptam nunc a Mdntano prudenti« doktrinam-, inSyftemitico ordine reducete operam navarunt nonnullihaut contemneadi viri, Charron, Sanchez & quem nupermemoravimus Schultetus, aliique. Sed looge alia, aGrocio & Puffendorfio disqpiiirionibus moralibus pande-

5

batur via; Scilicet, «na cum arbitrariis uniuscujusque Im-perantis llarutis confervata hadéntis fuerunt rot antiquaeFhilofoph iee, Stoicismi pneferrim femina in Jure Roma»no, ut hoc ad fora publica Saeculo ciecimo quarto intro-dudo, hujusque Srudii ergo pubiicis infiitutis Academiis,disquifitiones morales excirarenr. Qtiid igitur niirandum,methodum Ethices pertradandte, juridicam asfumfisfe fa¬dern, pnrfertim ii memoria repetamus, varios variis inregnis hoc tempore rerum politicarum enaros fuisfe e-ventus, qui nonnullos ad un a-m nlreramve non moralemproprie, fed potius ad Jus Natura: peninentem, literndirimendam impulerint. lnter eos vero, qui, de moribuspraecipiendo, hane inftiteiunt viam, eminere Grotiurrr,lateat fperamus, neminem, Non tarnen uti fomniaruntnonnulli, eruere perfe&um Juris Naturae Syiiema, fedcertas tantummodo huic Philofophi.se Pradicae parti injun·das quaeftiones decidere in animo habuit, — Videre fibieft vifus,, necesfario in pura ratione, omni? juris princi-pium, ab omni empirico feparatum jacere, ii itabile aliasquid atque definitum de eo proscipi poruisfer. Verfarurin eo pnefértim Grotius, ut omnes in Jure Naturae quas-iiiones, quatenus ad Societares Civiles majeftate Im per a n-tium gubernatas, referuntur, ex purioribus <Sc ftabiliori-bus, quam ad id temporis fadum erat, deduceret princi-piis, magisque definire praeciperet de Jure belli 8f pacis.In fuo philofophemare egresfus, ab infita humanas mentiSoeialitatis indole, confervandae hujus necesfitatem inratione fund'aram, Si. ab ex.perienria confrmatdft invenic.Ab hoc morali principio, iuris Naturae deducit praece-pta; fed ubi ad Jus Gentium explicandum uransgreditur,jllud uiitatis diutius confvetudinibus femelque initis padis-fundare cernitur.

Cum vero de Syftemate G ro ti i tantu-m dunraxat in-dicatum habere velimus, quantum necesftim exiitimavi-

mus,5,

quo ad Syftema Ethicum Pufiervdorfii veniamtis, qoate-mus id non eodem folum nirirur principio, fed illius Au-ftor a Grotio ad fuum philofophicum examen excitatusvidetur; fit hoc de lllo iaiis.

Quam femel Grotius impertierat Jurisprudenriae Na-turali indolem, non modo confervare fed Ethicae etiamindere, eandem viam infecutus PuiFendorfius enifus eft;quin immo ab ejus inde tempore ad noilram usque mc-moriam, fororio non folum vinculo conjun&ae, ied anonnullis Scriptoribus confufae fuere hse fcienrise, adeout vel Ethica tamquam pars Juris Naturae vel vice verfatra&ata fuerit.

Nempc PufFendorfius metaphyficis valde abborrensHOtiontbus, illisque quae ad vitani bene inftituendam pro-pius accedunt, magis addiolus principiis, Socialirare Fun-datam esfe virtutis obligationem omnem, & ab illa, tam¬quam a fiirpe ramos, deduci officia, una cum Grotio au·tumavir. Socialis efto, ait Celeberrimus ille vir, Si ro-tum officiorum ambirum confecifti. Et ipfam hane So-cialiratem in accuratisfima officiorum impoiitorum nobisomnium, utpote non folum humanae fed civilis etiam So-cietatis fumus membra, obfervantia pofuit. Ar vero,quum fan£la non minus alia quoque officia nobis esfe ob-fervanda nequaquam posfet infinari, fuit hinc necesfum.,ii coniequens alias Si iibimet ipfi confentaneus videri vel-let, nec omnia officia quae ad hoc principium fefe refer-ri non patiebantur, deftruere, aliorfum illa pertinerepoftularer. Itaque officia erga Deurn, ceteraque in forumconfcientias folius venientia, nec externae cuidam vi ob-noxia, niii cum Socialitate necesfario vinculo esfent con*

jun&a, Si negativum duntaxat ad illam haberent refpe-&um, fub disquifitionem philofophicam, judice Puffen-

dor-

dorfio, cadere non oporrebar. Hac vero rarione philo-fbphando, Ethiccn non modo circumfcripfit, cum officiatan tunn mod o erga alios, ceteraque urpote ad Societatis-Civilis confervandum vinculum conducunt, fit- amplexa,fed etiam juridicam illi impertiit indolem , quurn neces-fario- omni« ad hoc principium referenda officia, externavi in qualibet conftitura melius civitate exrorqueri pos-finr. Habet de cetero dupplex fundamentum Socialitas,,Rationem pura Sc Inftinétum. Illud proprerea quod ho*mo, ubi ad juftum rationis ufum pervenit, facillisne in-trofpicit, aliorum ope fe usque indigere, in Societate mo¬do viventem, vitae fr-ui fecuritare, alimenta fibi compa-Fare, Sc varia aut evitare, aut ferre incommoda, Sc al-tius deniqpe aliquod culturae Sc expolitionis faftigium at-tingere posfe. Hoc vero contra, propterea quod homo;ab ipfa pueritia aperte oftendit, fe libentisiime in ccetu-aliorum verfari, Sc averiari Solitudinem. At quod adprimtim hoc mocalitatis principii fundamentum attinet,aut mirum in modern fällor, aut in eo Fuffendorfiuriipeccasfe jnre conrendamus, quod, fi quis ejus innixus Sy*ftemate, de rationibus a&ionum moralium moventibusqpaeüerit , non potuit fieri, quin necesfario hominem ,

ipfo fuarum utilitatum amore ad moralitatem addu&umconiideraverit, adeoque fundamentum ejus omne everfumi verit, quamquam hoc principium ad plurimam officio-rum nodrorum partem cognofcendam fat idoneum esfenon infirias eamus.

Η ic qua inceptum erat via, longius procesfére disquifitio*nes morates. Hobbefii fententiae, Lockii Empirismo com-mixtae, fubtiliores quoddammodo fuere propofirae. Epicureis-mum quoque, quantum fieri posfet, expoIitum elaborare, hu-manoque intelle&ui inimicum minusreddere necfine fummisingenii dotibus nec fine feliciori fuccesfu enifus elf Helvetius.Verum enim vero, ut veritati fui numquam defunt defenfores,

2

ka nec nunc fieri potuit, quin, quantumvis hae Ethicesproponendae rnethodi fuerint affe&ibus humanis blandirae,illas tarnen, ad moralitatem deftruendam omnem condu-cere ferius ocius, nonnulii inrrofpicerent. Quam etiamobrem, nec multum praeterfiuebat temporis, priusquamaliud proponendum es fe principium varii de virtutis pu-ritate folliciti viri invenerunr. Et quurn bis itineribus phi-lofophando progredientes, ad commemoratam non folummorum principii corruptelam ferri esfet in aprico, fedSc nullum vere morale bonum, nifi puris Rationis con-ceptibus innixum, Sc ab omni proprii commodi ftudio,aliisque principiis heteronomicis fejun&um , exiftere pos~fe, in illo purius proponendo uous Britannicorum Philo-fophorum alterve deiüdavit.

Sic Aptitudincm verum (£he Fitrnefs of things) prin¬cipium esfe Moralitatis voluit Clarkius. Scilicet invenit,res omnes in natura certo cuidam infervire »Eni, certasSc definitas, ut hunc fuum impleant fmern, ad alias resiilis esfe rariones, certas fuas denvum vires Legesque aNatura preefcriptas habere indelebiles, quibus alias inres agant, & quidquid aliunde fibi forfican inferarur, auta fe propuHent aut etiam excipiant. Itaque Teleologiceut ad morum fingendorum normam animum adpellir,philofophare videtur. Adhibe , inquit, unamquamquerem , adeo ut illa utendo, fecundum naiuram agas, Sctunc fecundum Leges Morales egefti. Hominem vero.,non modo eis, quas ceterae res habent, fed aliis infuperpluribus praeftantioribusqwe longe facultatibus praedituminveniebat; ilhim etiam, vi fuae rationis praeftantiae, tam-quam unicum qui mutuum rerum nexum introfpicerepoteft, in eas fruitur dominio Sc agendi libere facultateiit ornatus, conüderabat. Quod igitur de vel animantibusifiere, vel quidem vegetantibus entibus praeceperat , ne-

qua-

quaquam fufScere, cum oilicia noilra erga entia Legi Mo-rali obnoxia , quaeque in & per fe finem efficiunr, per-tra&anda, illi esfet adgrediendum , praeterire non potuiceum. Ε eontrario infpexit, nos in ea varias habere ra¬tiones, aut a Natura aut a nobismetipßs inftitutas, quasfpeciatim confiderare necesfum habuir. Tres esfe praefer-tim has rationes itudio omni obfervandas indicar. Ra¬tionem nempe Propinquiratis; majorem enim illi, quocumcognatione iiim conjunfhis, quam illi, cujus fruor ami-citia, curam & obfervantiam debeo; amicus de ceteromihi magis cordi esfe debet, quam Cives: hic vero ma¬gis quam advena. - Rationem mentis virium Similitudi-nis. Si itaque quem invenero, qui eandem habeat animiindolem & easdem ingenii faculrates, necesfario hoec fi-militudo nos conjungeret. Aptiores nobis invicem, faci-lius nos communicaremus, & mutuam nobis emendatio-nem jun£tis viribus & feliciori fuccesfu promoveremus.— Rationem demum necesiitatis. Quum enim ille autopibus aut cognitionibus, quas hic defiderac, abundet,quum etiarn in illius fitum iit poreftate hunc opitulari;debet ipfa haec necesiitas, qua premitur, eos ad fe tantoar£tiori familiaritate ample&endum impellere. Quisqnisvero has omnes rationes indefesfa cura fervar, fecundumLeges Morales agit, fimulque fibi ipfe prospicit. Mora-liftltum enim hujus aevi plerique, Felicitatem & Morali«tatem ita confundebat, ut ex altera alteram deducere fo-lerer.

m Angliae alter Philofophorum, qui meraphyfids Ethi-cen fundare principiis, nobilioremque illi impertire flu-duit faciem, fuit Wollafton. Ut in omnibus ad philofo-phiam Theoreticam pertinentibus quaeilionibus veritatisfinem esfe fupremum, illiusque anquirenda; indagandaequefacultatem efficere, ut Rationalis entis fibi vindicare pos-

B fit

ι©

fit nomen, quemque fibi facile largiturum confidit; ita Sthanc ad liberas hominum a£tiones, disquiiitionum me-taphyiicarum normam transferri posfe, Sc veritatem ideoactionibus expresfam efficere, ut Homo pro Ente Mora-11 haberi jure queat, rarus eil. Age itaque ita, inquitWollafton, ut agendo, veram exprimas fentenriam , iialias moraliter agere velis. Sic, qui hominem quendamfua privat übertäte, Sc in fervitute prtecipitat aperteoftendit, ut fupra illum longe fe poiitum arbitretur, eum-que esie annumerandum inter illa deftituta ratione entia,quibus tamquam mediis ad fuae qualictimque voluntati fa-risfaciendum uti poteft. Qui debitam Legibus Civilibusrecuiat venerationem, declarat fortasiis, Legislatorem fe-rendis Legibus, nonnulla civitatis membra, quibüs impvr-ne quaelibet faciendi venia Sc poteftrs fuerit concesfa,excepisfe. Qiias tarnen duas fententias rationi vehemen¬ter inimicas esie luculenter patetj [quique fuis a£l:ionibu%eas expresfit, contra regulas morales, fecundum hujusSyftematis Condirorem, peccasfe judicabatur. At etiamfiTantum abfit, ut ii fimus, qui mendacium ex legibus Mo·ralibus defendi posie pofiuismus , ut potius , quicunquejufti Sc boni vir i nomine gaudere präfgeftierit, nec ar-dor preva jubentium Civiun>, nec vultus inftantis Tyran¬ni nec qujelibet demum iejquioris fortis minae a veritatepie fan£leque fervanda illum umquam quatiant; non ta¬rnen iine jure quodam nos posfe conrendere, nominarumfupra Philofophum, modo illo, quo ad Ethices principiumeruendum fuas de veritate meditadones adplicuit, nequeperennatuium quodarnmodo firmumque- fcientiac huic fup-pofuisfe fundamentufn , neque dilucidam , Sc, ad quamfuas fimplicior Sc incultior conformet a&iones, idoneamexhibuisfo normam, rati fumus, quamquam noa infiriaseamus, multum ingenii fubtilitatis illum oilentasfe. Diffi-ciliimutn enim faepsnumero erit inventu , quam htec vel

illa

illa a£tio exprirtiat fentenftam, Nefcio quid artificiofition prae fe fcrat hoc principium.

Plura quidem, non notabilia minus, ut poterimus,commemorare Syftemata & debuimus & propofuimus no-bis; fed temporis, & quos prasfcripfimus, limitum opel«·loe anguftia, a noftro nos detrudir propofitö, & finem fa-cere admonet. Schaftesburyum, qui iimm fundatum Be-nevolentia Syftema exftruxit, cujus principium, ut quis-que videt, cum PufFendorfti principio coalefcit, debitaegregio ingenio veneretione, iilentio praetermittifnusj deHutchefone, qui naturs humanae poftulabat fingulos infi-tos esfe morales fenfus, quibus de honefto & tupi ne-fciurn fallere Judicium ferri poteft; multisque demum aliis& in Britannia & diverfis in aliisj locis, his viris coaeta-neis, qui variis rationibus de moribus prascipientes, pe-rennaturam usque fui nominis disieminarunt claritatem ,nihil dicimus. In longius enim & forfan noftras viresexfuperans examen nos illiceret. Confiteamur duntaxatmirum nobis videri , hos oranes vires, ranta ingenii ex-ornatos acumine , vividoque adeo & iincero- veritatis a-more flagrantes , ad hasc, ut nos arbitramur[preecipuaomnis Philofophiae Pra&icse problemata folvendum, li-bertaris fcilicet poslibilitatem, & antiquorum Grascorumπεξί rehas disquiiirionem , non majori fefe ftudio appli-cuisfe. Facilis enim quisque nobis largierur, Lockii Km-pirismum & Spinozae Päntheismum, primae harum quae-ftionum exitium minari. Clarum förlitan videre fibi eftquisque vifus, fe in mundum viiibilem, fecilndum formatamlibere idseam influere.; quamquam, ur in Theoreticam Philo-·fophiam transiit, tenuerit illud: nihil eft in cogiratione, quodnon prius fuit in fenfibus , & hoc modo omnem Ii bertatiaposfibilitatem deftruxenr. Alteram harum quaeftionum,ni vehementisfime hallucinemur, Wolfftus, fua Philofo-phia PraÖica Univerfali, illnftrare & dijudicare. ftuduit».