Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

34

description

Η εργασία, μ' όλες τις lσιορικές με­ταμορφώσεις της, παραμένει πάντα έναδιαχρονικό Ζήτημα τόσο σιη βάση της συ­ζήτησης για το τι είδους κοινωνία και πολιτισμό έχουμε, όσο και στα θεμέλια της ουτοπίας για τον κόσμο που πραγματικά θέλουμε.

Transcript of Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Page 1: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς
Page 2: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ΒΟΒ BLACK

Η κατάργηση

της δουλειάς

Εναλλακτικές Εκδόσεις

ΝΟΤΙΟΣ ΑΝΕΜΟΣ

Αθήνα 2002

Page 3: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

"Όσο περισσότερο θα δουΛεύουν οι Λαοί είκοσι ώρες συνέχεια. Μια φορά έμεινα δοJ.>-

μου rόσο Λιγόrερο θα υπάρχουν αKόΛασrα Λεύοurας σrπ μΏχανπ rριαurαδύο ολόκΛπρες

πάθπ ... " (Ναποι1έον Βοuαπάρrnς) ώρες χωρίς διακοπΠ. Κι nrau Βδομάδες που

'Το κράroς σrnρίΖεrαι σrπ μισθωτπ εργασία.

Όrau η αναγKασrΙKΠ εργασία καraργηθεί, ro

κράroς θα χαθεί" (Μαξ Σrίρuερ, 1845)

"Ήμουν μόΛις δεκαπέurε χρονών και δού­

λευα αrελείωrες ώρες σ'ένα κονσερΒάδικο.

Για μπνες, ro ελάxισro που δούΛευα πταν δέ­

κα ώρες τπν πμέρα. Όrau άαυτές rις ώρες

που περνούσα μπρος σrπ μΏχανπ πρoσrε­

θούν η ώρα rης μεσnμεριάrικnς διακοππς, n ώρα που έκανα για να πάω σro σπίrι, η ώρα

που χρειαΖόμουν για να σηκωθώ, να πΛυθώ,

να urυθώ και να φάω ro πρωί, καθώς και JJ ώρα που μου Ίρωγε ro Βραδινό φαγπrό, ro

γδύσιμο και ro πΛάγιασμα σro KρεBάrι, δεν

μου έμεναν παρά οι εννιά ώρες ύπνου που

χρειάΖεrαι ro εΙKOσιτεrράωρo κάθε φυσιοΛο­

γικός νέος. ΠoiΊι1ές φορές δεν ξφπέρδΕVα

απΊη δουΛειά πριν anra μεσάνυχτα. Υππρ­

ξαν περιmώσεις που δούΛεψα δεκαοχτώ και

1�(/1

111111 Vι

....

...

G.

2

δεν τέλειωνα uωρίrερα από rις έurεκα ro

Βράδυ, έφτανα σro σπίrι μου και πΛάγιαΖα

σrις δωδεκάμισι και ξυπνούσα σrις πεurέμισι

ro πρωί για να προΛάΒω να urυθώ, να φάω

και να κάνω ΤΏν απαραίτππη διαδρομπ ως ro

εργoσrάσιo, έrσι ώσrε να Βρίσκομαι σrη δοJ.>­

Λειά μου σrις εmά ακριΒώς, rnu ώρα δηΛαδιί

που χτυπούσε n σειρπνα" (ΤΖακ Λόurοu,

Αμερικπ 1910)

'Ή ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕ1" (Επιγρα­

φπ σrην πύΛπ roυ ναzισrΙKoύ σrραrόπεδoυ ε­

ξόurωσnς σro ΆουσΒιτς)

'Ή δουΛειά είναι ένα ισχυρό ναΡKωrιKό. '()..

rau κάνεις κάποιον να αισθάνεται πως n α­

νώνυμπ και από καρδιάς εργασία που προ­

σφέρει είναι ανυπoλόγισrα ωφέΛιμπ, έχεις

σrα Χέρια σου roν πιο αποrεi'ιεσμαrικό rρόπo

να χαΛιναγωγπσεις rn συνείδπσπ roυ" (Άρ­

θουρ Καίσλερ)

.-

-

.. •

Page 4: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η εργασία, μ' όλες τις lσιορικές με­

ταμορφώσεις της, παραμένει πάντα ένα

διαχρονικό Ζήτημα τόσο σιη βάση της συ­

Ζήτησης για το τι είδους κοινωνία και πο­

λπισμό έχουμε, όσο KOl σια θεμέλια της

ουτοπίας για τον κόσμο που πραγματικά

θέλουμε.

Στην περίοδο μάλισια που Ζούμε το

Ζήτημα της εργασίας έχει αποκτήσει μια

αναντίρρητη επικαιρότητα Χάρη σιον

πλανητικό «θρίαμβο» KOl την παγκοσμιο­

ποίηση του καππαλισιlκού συσιήματος,

την ιλιγγιώδη μεταβιομηχανική, τεχνολο­

γική επανάσιαση και τις ραγδαίες αλλα­

γές που επιφέροντOl επάνω σε όλη την

ανθρωπότητα, τις επιμέρους κοινωνίες

και τη Ζωή του καθενός μας ξεχωρισιά.

Κανένας μας και τίποτα δεν είναι και

δεν θα παραμείνει όπως ήταν και όλα εί­

ναι εκτεθειμένα σιην πλανητική επέλαση

των ελίτ που εξουσιάΖουν τον κόσμο ΚOl

των πρόθυμων λακέδων τους. Και κανέ­

νας μας δεν είναι άμοιρος για όσα δεινά

συμβαίνουν ή θα συμβούν σιην ανθρω­

πότητα και τη φύση, όσο δεν αναλαμβά­

νει την προσωηlκή ευθύνη που αναλογεί

σιον καθένα μας να αντισιαθεί και να

δράσει σιην προοπηκή ενός καλύτερου

κόσμου απ' αυτόν τον εφιαληκό που μας

επιφυλάσσουν οι ελίτ και οι υπηρέτες

τους.

Για μας, τόσο ως άνεργους και υηοα­

πασχολούμενους συνήθως, όσο και ως ε­

ξεγερμένους ενάντια σιην εξουσία "αν­

θρώπου" επάνω σιον άνθρωπο ΚOl τη

φύση, το συγκεκριμένο Ζήτημα της εργα­

σία·

ς, όπως και κάθε Ζήτημα που άπτεται

άμεσα της Ζωής μας, δεν θα μπορούσε σε

καμιά περίπτωση να έχει ένα ακαδημαϊκό

ενδιαφέρον. Η μισθωτή εργασία, η ανερ­

γία και ο κατ' ευφημισμόν «ελεύθερος

3

σrnvΜvρrώ

χρόνος» είνOl ένα καθημερινό ασφυκηκό

βίωμα λεηλασίας και σπατάλης της Ζωής

μας από εκείνους που μισούμε, αποσιε­

ρημένης από κείνους που την οφείλουμε,

εμάς !Ους ίδιους κι αυτούς που αγαπού­

με. Γι αυτό και ταυτόχρονα είναι πάντα έ­

να καθημερινό πεδίο ασίγασιης πάλης κι

ανταγωνισμού με τα αφεντικά, είτε αυτά

είναι οι καππαλισιές επιχειρηματίες είτε

οι γραφειοκράτες !Ου κράτους.

Σε αυτό τον αγώνα άρνησης και κα­

τασιροφής -μακριά από το επιβαλλόμενο

πνεύμα της υποταγής των εργαΖόμενων,

της μοιρολατρίας των άνεργων και της

μαΖικής αποβλάκωσης όλων μας σιον «ε­

λεύθερο χρόνο» της κατανάλωσης σκου­

πιδιών- αναΖητούμε την κατάφαση και ης

αξίες της Ζωής μας. Σε τούτο τον αγώνα

λοιπόν και τις καλύτερες σιιγμές !Ου -το

μόνο πραγμαηκό χρόνο μιας δυνατής ε­

λευθερίας που μόνοι μας κατακτάμε-, εί­

ναι που Ζούμε, εργαΖόμασιε, δημιουρ­

γούμε και διασκεδάΖουμε αληθινά, χωρίς

καμιά επιβεβi'lnμένη νόρμα, κανόνα, ω­

ράριο ή ανταμοιβή, εξόν από εκείνα που

μοιραΖόμασιε κάθε φορά με όσους συ­

ντρόφους συμμετέχουν εθελοντικά σε

αυτόν.

Το τίμημα !Ου αγώνα ενάντια σιο

κράτος και 10 αφεντικά είνOl κάποτε

σκληρό κι οδυνηρό και οι αντιξοότητες

πολλές κι απρόβλεπτες, μιας και το πεδί­

ο του αγώνα αναπτύσσεται κάθε φορά

σαν ένα ρήγμα μέσα σε ένα έδαφος κυ­

ριαρχούμενο παντοιοτρόπως (πολπικά

και σιραηωτικά, οικονομικά και τεχνολο­

γικά, πολπισμlκά και ιδεολογικά) από τον

εΧθρό. Σε αντίθεση όμως με το θλιβερό

τίμημα της υποταγής σια αφεντικά, το τί­

μημα της ανταρσίας και του αγώνα αξίΖει

τον κόπο.

Page 5: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Γιατl τούτο το ρήγμα στην εηιβεβλη­

μένη συναΙνεση. την τάξη και την κανονι­

κότητα του κόσμου. εωαι το μόνο έδαφος

όπου τα ταπεινωμένα κι εξημερωμένα

κοπάδια από ανθρώπινα κατOlκιδια του

καπηαλισμού ανακτούν και δοκιμάΖουν

την χαμένη ανθρωπιά τους: τη φυσική α­

γριότητα και την παθιασμένη μαχηtlκότη­

τά τους. την αυτοδιάθεση της ατομικότη­

τας και την αμοιβαια περηφάνεια τους.

την πηγαια αλληλεγγύπ και την κοινωνι­

κότητά τους. τη δημιουργική φαντασια

και την ανυπόκρηη χαρά της Ζωής τους.

Ας σημειώσουμε βέβαια πως ο αγώ­

νας μας και τα ρήγματα που επιχειρούμε

δεν ειναι παρά ένα μικρό μόνο μέρος

(αυτό που μας αναλογεl. αυτό που επιθυ­

μούμε και μπορούμε τελικά). στο ευρύ

φάσμα του διάχυτου κι αδιάλειπτου κοι­

νωνικού και ταξικού πολέμου που διεξά­

γεται. άλλοτε ορατά κι άλλοτε υπόγεια.

κάθε στιγμή και παντού στον κόσμο όπου

Ζούμε. Οπουδήποτε υπάρχει αμφισβήτη­

ση. διαμαρτυρια κι αντισταση ενάντια

στην αφύσικη και ανήθικη εξουσια του

'Όνθρώπου" πάνω στον άνθρωπο και τη

φύση. μια εξουσία που γεννά και αναπα­

ράγει εκμετάλλευση και καταπΙεση. δια­

χωρισμούς και διαΙρεση. ανέχεια και α­

ποκλεισμούς. αλλοτρίωση και μόλυνση.

καταστολή και εγκλεισμούς. βια και θά­

νατο.

Σε αυιή την πορεια Ζωής και αγώνα.

δεν θα αγνοούσαμε βέβαια τα πεδία κοι­

νωνικής και ταξικής αντιπαράθεσης που

αναδύθηκαν και εξακολουθούν να ανα­

δύονται σε μια σειρά Χώρους (εργασια­

κοί. εκπαιδευtlκοί. τοπικές κοινωνίες

κ.ά.) καθώς και σε Ζητήματα (όπως π ερ­

γασία και η ανεργΙα). εξαηίας της επίθε­

σης που εξαπέλυσαν τα αφεντικά στο ό­

νομα του λεγόμενου «εκσυγχρονισμού»

ιης οικονομlας. του κράτους και της κοι­

νωνίας -δnίΊαδή της αναδιάρθρωσης του

καπηαλιστικού συστήματος σε κάθε χώρα

4

προκειμένου να γίνει λεηουργικότερο κι

αποδοtlκότερο για τα αφεντικά. στα πλαl­

σια της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίη­

σής του.

Ειδικότερα δε σε ό.tl αφορά τους ερ­

γαΖόμενους. τους εργασιακούς Χώρους

και το Ζήτημα της εργασίας (όπως tιθόταν

μέΧρι Χθες με βάση την κυρίαρχη ιδεολο­

για και την «πατροπαράδοτη» ηθική της

εργασίας. το εργαtlκό δίκαιο και τους θε­

σμούς. καθώς και την απαρχαιωμένπ τε­

χνολογια του βιομηχανικού καπηαλι­

σμού). εωαι ραγδαίες οι ανατροπές που

έγιναν κι ακόμα περισσότερες αυτές που

προοιωνlΖονται οι διαρθρωtlκές αλλαγές

που επιχειρούν τα αφεντικά σε όλο το

φάσμα της οικονομlας. συνεργαΖόμενοι

πέρα και πάνω από επιμέρους «εθνικές»

διαφορές και ιδεολογικές διαχωριστικές

γραμμές. έχοντας πάντα ιην πρωτοβουλί­

α των κινήσεων. χειραγωγώντας σε από­

λυ1Ο βαθμό tις νέες. υψπλές ΤΕXVOλOγlες

και το νέο κεφάλαιο της γνώσης και των

πληροφοριών.

Ας θυμηθούμε όμως. έστω κι απο­

σπασμαtlκά. μερικές από tις στιγμές. tις

επωδούς και tις αιχμές της προπαγάνδας

που αναπτύσσεται την τελευταία δεκαετία

στην Ελλάδα παράλλnίΊα με τη γιγαντιαια

επιχειρηση για την καΠlΙαλιστική ανα­

διάρθρωση στο Χώρο της εργασιας και

της οικονομιας ευρύτερα:

«Λιγότερο» και αποτελεσμαtlκότερο

κρά1Ος. «εςυγιανσπ» και ιδιωtlκοποιήσεις

στον ευρύτερο δημόσιο 1Ομέα ...• κλεισι­

μο ή πώληση των «προβλημαtlκών» επι­

χειρήσεων (παράλληλα με tις πρώτες μα­

Ζικές απολύσεις εργατών 10 1990-91) ...

Κυβερνηtlκή εναλλαγή. από τη Ν.Δ. στο

ΠΑΣΟΚ. με πρόταγμα την «πολιtlκή στα­

θερότητα» (μετά τη θυελλώδη περιοδο

1989-93). καθώς και την «κοινωνική και

εργασιακή ειρήνη» ... Διαμόρφωση "θεtl­

κού κλιματος" και ευνοϊκών προϋποθέ­

σεων για την προσέλκυση επενδυτών

(δηλ. πολυεθνικών) καθώς και εκμετάλ-

Page 6: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

λευση των μεγάλων «ευκαιριών» για

διείσδυση του ελληνικού κεφάλαιου σης

(καθημαγμένες) χώρες των Βαλκανίων

και της ανατολικής Ευρώπης ... "Άπελευ­

θέρωση" της οικονομίας από τον έλεγχο

και ης παρεμβάσεις του κράτους ... ,

«διεύρυνση», «αλληλοδιείσδυση» και «ε­

νοποίηση» των ευρωπαϊκών αγορών, "λι­

τότητα» μισθών και συντάξεων ενόψει

του 1992, έτους «ορόσημου" της ευρω­

παϊκής ενοποίησης ... , και άλλη "λιτότη­

τα", αυτή τη φορά για τη νομισματική

«σύγκλιση» (ΟΝΕ) και την ενσωμάτωση

της δραχμής στο EURO το 2001 ... Συρρί­

κνωση της γεωργίας, «αποβιομηΧάνιση»

κι ανάπτυξη του τριτογενή τομέα παροΧής

υπηρεσιών ... «Εξορθολογισμός» και πε­

ρικοπές των δημοσίων δαπανών του

«κράτους κοινωνικής πρόνοιας» καθώς

και των προσλήψεων στον δημόσιο τομέ­

α ... Διεύρυνση της «φορολογικής βάσης»

και προπαγάνδα για την διαμόρφωση

«φορολογικής συνείδησης» των πολι­

τών ... Συνθήκη του Μάαστριχτ, νέα Συμ­

φωνία του Άμστερνταμ (1997) και Διά­

σκεψη Κορυφής για την εργασία στην

Ευρωπαϊκή Ένωση ... Μεταρρύθμιση για

τον «εκσυγχρονισμό» του καθεστώτος

των εργασιακών σχέσεων, της ασφάλι­

σης και της συνταξιοδότησης... Ευθυ­

γράμμιση με ης επιταγές του ΔΝΤ και τις

ντιρεκτίβες του ΟΟΣΑ ... , πτώση του πλη­

θωρισμού, πολιτική της «σκληρής δραχ­

μής», υποτίμηση ... Συναίνεση στις βασι­

κές πολιτικές της αναδιάρθρωσης και

«κοινωνικός διάλογος» της κυβέρνησης

με τους «κοινωνικούς εταίρους» (δηλ.

τους εργοδότες και τους συνδικαλιστές) ...

Σύνδεση της δημόσιας εκπαίδευσης με

τις ανάγκες της αγοράς εργασίας ... , σύν­

δεση μισθού-παραγωγικότητας ... , εξατο­

μικευμένες συμβάσεις εργασίας, ελαστι­

κό ωράριο και μερική απασχόληση ... Ά­

σπρες και πράσινες κάρτες εργασίας για

το ξεδιάλεγμα και την προσωρινή «νομι­

μοποίηση» -ενός περιορισμένου αριθ-

5

μού- «εξωκοινοτικών» μεταναστών (και

διωγμούς των υπολοίπων) ... ''Ανταγωνι­

στικότητα" και χαμηλό κόστος εργασίας

(με την επιβολή συνθηκών προσωρινής,

φθηνής και «μαύρης εργασίας» σε ντό­

πιους κι αλλοδαπούς εργάτες) ... «Νέο ερ­

γασιακό περιβάλλον», ΤΕXVOλOγΙKOΠOίη­

ση της παραγωγής και "ελαστικοποίηση"

της «Ζωντανής» εργασίας ... ΤαΧύρυθμα

προγράμματα επαγγελματικής κατάρτι­

σης και επανεκπαίδευσης άνεργων και α­

πολυμένων στις νέες τεχνολογίες και τα

νέα «επιτηδεύματα» (ώστε να καταστούν

''οπασχολήσιμοι'') ... Ανησυχητικά στατι­

στικά στοιχεία και έρευνες για τα αυξανό­

μενα ποσοστά της ανεργίας αλλά και «κα­

θησυχαστικές» συγκρίσεις με τα σχεδόν

διπλάσια ποσοστά άλλων χωρών της Ευ­

ρωπαϊκής Ένωσης (με τις οποίες όμως ε­

πιχειρείται «σύγκλιση»!) ... Μελέτες, σχέ­

δια και προγράμματα για την απορρόφη­

ση μέρους των ανέργων (αλλά και την α­

ντιμετώπιση μελλοντικά των υπόλοιπων -

όπως με τη δημιουργία χιλιάδων νέων

θέσεων εργασίας στα Σώματα Ασφαλείας

και το νέο μισθοφορικό στρατό) ... Πα­

κτωλός χρημάτων (<<πακέτα» Ντελόρ, Σα­

ντέρ και Πρόντι) για την στήριξη, την ανά­

πτυξη και την ευημερία (των πολιτικών,

οικονομικών, πανεπιστημιακών και λοι­

πών ελίτ της Χώρας), «μεγάλα έργα επέν­

δυσης, υποδομής κι ανάπτυξης» του κε­

φάλαιου (όπως η εκτροπή του Αχελώου,

το μετρό της Αθήνας, το αεροδρόμιο

Σπάτων, η Απική οδός, η γέφυρα του Ρί­

ου, η Νέα Εγνατία) που δημιουργούν νέ­

ες ευκαιρίες κερδοφορίας για ντόπιους

και ξένους μεγαλοεργολάβους, κατα­

σκευαστές και προμηθευτές του δημοσί­

ου... «Πολιτιστικές πρωτεύουσες» και

φιέστες δισεκατομμυρίων, (για την οικο­

νομική ενίσχυση των πάσης φύσεως ερ­

γολάβων ιης «ιέχνης" και του θεάματος),

όπως η Θεσσαλονίκη πρόσφατα και μελ­

λοντικά η Πάτρα, αναπτυσσόμενα επίκε­

ντρα ενός νέου μεταβιομηχανικού πολιτι-

Page 7: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ομού εοώκλει.οτων KOI OIlOKi\.ε.ιoμένων

κοινωνικών ομάδων (ιης κοινωνίας ιων

2/3) ... "Λαϊκός καnιιολιοιιός" και οllον­

δές διοεκαισμμνριων σισ ναό (ης Σοφο­

κλέσυς (προς όφελος {Ου κρόιους και

ιων κσπιιαλισιών 1<ΡUOOKόVΘαρι.:ιν) και

εΠΙIέλoUς, 10 �IIOνεΘVIKό όροιια» ιων ο­

λυμπιοκών Αγώνων lου 2004. η νέο .με­

γάλη ιδέο» lων ελιΊ σιον 21σ οιώνο_.

Από ιπν άλλη, να υηενθυιιίοουμε ση οι πνιγμένοι νouιεργάιες ιου φορτηγού �Δι3aιoς", όπως κοι οι rινιγμένoι τσυ oxn­

ιιοιογωγοv �Σoμίνo", οι μετονάοτες οι­

κοδόμοι που καιαπλακώθπκαν από ιπ

γlφεμιομένη γέφυρα mς AI1ΙKιlς Οδού,

οι εργαιοϋπάλλπλοl ηου θόφ,πκον Ζω­vιoνoί σια ερεΙl1ια ιου εργοσιάοιου ιrις

"PIKoμέξ� και ΟΙ αηOVΘΡOKωιlένOI εργά­τες σιο φλεγόμενα αμπάρια σιrι ναιιrιπ­

γοεl110κεuoσιlκή Ζώνη ταυ Περόμαιος,'

δεν είναι 110ρό μόνο μερικά οπό ης εκα-

6

ιόι,6ες των θ>Jμόιω" της συνεχούς αν­

θρωποθυσίος σιον οΧόρταγο Μολώχ ιου

κέρδους_

Στο μετοξύ, κοι ο'όλη lη διάρκειο τπς

τελεUΙO{Oς δεκαειίος, n εl1CΘεoπ ιω" ελίτ

ηροκάλεοε μια οεφό οπό κοινωνικούς

KOI ιαξικούς ογώνες, ορκετο( οηό ιους ο­ποιΌυς είχον ως KεVΙΡΙKό -ή οφετηριοκό

ιουλάχισιον- οημείο οναφοράς ZIIlllIIOIO

εργασιακά, όιιως π μεγάλη οπεργία ιωll κοθιιγηιών 10 '90 κι η OVΙ(OIOOII σιην πο­

λ'l1κή επισιρόιεοοπ, σι κοτολήψεις των

"προ8λημαl1κώv» -στην Πάτρα και στο M0Il10WI- ΚΙ ο ογώvας ιων 610I,IIXOIlI­

κών εργαιώ .... ΚΟΙ των μεlOλλωρvχων ενά­

IΙ1ΙΟ σιι!", αλλαγη του εργαοιοκο'; κοθε­

σιώιος και σιις απολύσεις, ο ογώνος επί­

σης εlιάll1ισ σιηll ολλαγή του tpyaOIOKOV

καθεσιώιος και στις μαΖικές σπολύσεις

σιηll ΕΑΣ 10 '92, μια σειρά από αγώνες

Page 8: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

και κινηιοηοιπαεις lων αγΡοιών (όηως '0

'91. 10 '96 ΚΟΙ 10 '97) με κοιοί\ήψεις δl}­μόοιων κιιρίων κι OΠOKλεlσμαUς δρό­μων. ο ογώνας lων άνεργων κοι υποοπο­

σχολαύμενων εKπαlδεUΙIKών ενάντια στα

νόμο 2525 κι η μσχηllκιί σνtίστσoη πα­

νελλαδικά στπν διεξαγωγπ lO\) διαγωνι­

σμού (ου ΑΣΕΠ, καθώς και οι πρόσφα­

lες κινπιαποιπσεις ενάντια σιη μειαρρύθ­

μιοη lου ασφαλιστικού σι.>Οlήμοιος.

Σε ο\)Iές ης σντιστάσεις KOI ιις κινπ­tOIIOlllotls -όπως KOI σε όλους lους KOI­

νωνlKOUς αγώνες ιων εργαΖόμενων, ιης vcoί'!ofos και lων lοπικών κοινωνιών lπς

ιελευιοΙος δεκοετίας- δεν tλεl"l,ε σχεδόν παιέ η αναρχική παρουσία και παρέμβα-

ενός πλούσιαυ ένωπαυ υλικού από ένα ευρύ φ6σμα συλλογlκοιήιων και μεμο­νωμένων συντρόφων.

Σε OUΙII lπν KσlεύθΥUση KOI ως επl­

πΜον μέαο για lον ει,πλουιιαμό και lη

δlάδοOl\ ιιις κρι,ικιίς και το\) προβλπμα­

tIQjIOU πάνω στο ουγκεκριμένο Zιl1l1jlα

ιπς δουλειάς, εηlΜξαμε την επαναδπι,ο­

αίεuol1 στα ελληνικά outOIl του δοκίμιου

ιου 80b Βlθck.

Αναρίθμητοι tlvol ΟΙ "ΡOOSCUIlKOi

και οι σUVΙηρι}ηKO( απολογηιές του κό­σμου ιης οlκονομιος, ΟΙ οπαίοι ιαυς ιε­λευlαίαUς αιώνες, με ηιν επέκτοαη και

ιην επικράιπαη του KonllGlιlOΙIKQtJ συ-

αη, σιήμαlOς, καθαγίασαν τπν εργαοία και

Μισ σειρά παρεμΒάσεων κοινωνικής ιην α\iύψωσσν σε ηθική αξία και θεμέλιο

αλληλεγγύης πο'"' ήΤCΙν σχεδ6ν πόνtαlε έ· ντονη KOI δ,ακρ"ή, επειδή ακριβώς δεν

εξcιντλoυνιαν σων αμυνl1αμ6 KCΙΙ ιις δ,ο­

μορτυριες των κοταΠlεΖόμενων 1(01 χεl­

Ρογωγουμενων εργαΖόμενων, αλλά επι­

χειρούσε να θέαεl κοι όρους οντεπίθεσπς

θεμελlωμένιις σε μια συνολ,κιί κριιικπ

Ι(αl άρνηση ,ης οικονομίας, ιης ονάπιυ­ξης ΚΟΙ ιης IΗαθωτής OKλcι6.ός.

ΠΜθος είνCΙI ια μικρό KCΙI μεγ6λο γε­γονόιο ΠΟι> δημιουργήθηκαν από OU1ts ιις πσρεμβάσεις και ης πρωI060υλfι:ς

ιων αναρχικών με ξεχωριστό, όαον οφο­

ρά ιη συμ6αlιlKΠ onjIGOlG ταυ, 10 γεγονός

ιης επίθεσιις μερικών δεκάδων αUVΙρό· φων στο 290 Συνέδριο ιης ΓΣΕΕ (ΚοΒό­

λο, i'-16ptns '98) και ιης 6{oln!: ανtlηαρό­

θεαπς με εκατοντάδες κομμΟl1κούς ουν­sll(onlmis···

Βεβοίως ο ογώνας γιο τπν ηροώθl1σl1

μιος αυνοί\!κής κοlνωνll(Ως κριιικής και

άρνηαης ΙΟι> κ6σμου ιης l(αΠlΙαλlστlκής οlκονομΙος κοι ιης μισθωιής σκλαβιάς

δεν ηερlορϊΖειοl στις πcιρεμ6όσεlς, l1ς

πρωτoβαυί'!lες και ης KGOlljItplvls οιιγ_

μές lης αντιιιορόθεσης με ( αφεντικά,

τους φύλCΙKι:ς KCΙI τους ΟΟκέδες ΙCΙυς, σλ­

λά συνοδεύεται 1(01 αιιό ιη κυκλαφορία

7

ί'!Ιθο �ης κοινωνlκης Ζωής, Και η επιγρο­

φη �Arbeit mθchι frei" {Η εργασία cιηε­

λεUΘερώνε,) που συνοψίζεΙ εύγί'!ωιια ιις

πόσης φύσεως υμνωδίες στην εργσσίσ, θα μποροUoε κάλλιστα να CΙνcιριηOεI σε

οllοlονδπποιε εργασιακό χώρο, σν δεν

προκαilούσε σρνπιικούς συνε,ρμούς -δε­δομένου όιl οι NcιZΊ !ην ανπριησον στην

πύλη 10υ Άουσ6ιις!

ΕυιυΧώς όμως, οι ιιαντοειδείς υμνη­τές ιης εργοαίας δεν lίσαν μόνοι 10υς χω­

ρις ανΙίπαί\ο κι aπΙνοντί ,ους υψώθπκαν εξαρχ.ής εκείνες οι θaρoλέες φωνές που

έριξαν φως oιnv δ,αχρονlκη ονuποληψί­

ο In,> κοlOνογκοστlκής εργασιας και lα

δεινά που επιφέρει σε όσους ιην Uφfmcι­

ντCΙI.

'Ή δουλειό ι:ίναl 11 αιιίο κάθε πνευ­

μαιικού εκφυilισμού", όπως έγραψε ο γlσlρ6ς Πωλ Λσφόργκ (Ρ. Laf.:ιrgue) κο­

ταγγiλλoνlας αυιή "ιπν ηαράξενη ιρtλλσ

που κσιέχεl ιις εργοIlκές τάξεις εκείνων των εθνών όπου κυριαρχεί ο καπιισλιστι­

>ιός lισilιιlσμ6ς ... 1ην cιγόηη γισ ιη δου­

λειά ... 1Ι0υ φθάνει ως ιπν εξάντληση ιων

Ζωτικών δυνάμεων 10υ aτόμoυ�, Πσραδόξως ίσως, ο Λαφάργκ "ιον

jIlO εξέχουσα ηΡοσωπlκ6τηια του εuρω-

Page 9: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

παϊκού εργαιικού Kινι'iμαιoς και γομπρός lo\) Καρλ Μαρξ, αλλά σιο περίφημα βι­βλio 10\) �To δικοίωμα aτllv rcμιιcΛιό" XΛcoou lπν δο",λεl6 ως ''σιιμωlικό ιιπο­βιβασμό lοιι ελεύθερο\) ανθρώποιι" και

καλούσε lOuς εργαzόμεναuς ν' αιιαρρί, ψaιιν "1Ις προκαιολτ\ψεις της προιεσια­νιlκΩς ΚΟΙ φlλελευΟερης πΟικl}ς κοι να ε­

ηlσιρέψοuν 010 φl)(lικά louς ένΟΗκια,

κηρΟΟοονιας 10 δικαίωμο οτπν ιεμηελιά"

τιιν οποία χαρσΚΙΠΡΙΖε ωδώρο lων θεώu" και ώμηιέρο ιων ιεχνών και ιων ευγενών oρε(ών�. Όσο γιο lην κοινωνική ονα­

YI<OIQtnta ιης εργασιας, OC(,Jρoooc πως οτην εΠΟΧή lου -σια ιέλη ιου 190υ αιώ­

να- δεν xρεlάzαvιoν περιοοόIl:ρες aη6 τρεις ώρες εργοσίσς τπν ημέρα ..

ΤΟ !διο ερώτημο εξοκολουθεί νσ ιί­θειοι κοι σπμερο: θο μηορούσε να εκλεί­ψει π δο",λεI6, κοι μαΖί (ης π απαξία, 10

ανοΟΟιο και π αλλοτρίωσπ που επιφέρει

σιον 6νθρωπο; Η σπάνιηοη εξαριάιαl ο­

πό 10 βάθος lπς κριtlκής σιο θεμέλια της εξοοοlοοηκης κοινωνικής δομής, ως κο­η,ιολlοιικι}ς οlκονομ(ος κο, ιου ποληι·

σμου ιης μαιικης κατανάλωσης.

Σε κόθε περίπιωσπ, δεν είναι α8όσl­

μη 11 πεποίΟηση 611, εάν οι φuoικοί ιιόροl, lα παρογωγικά μioα και οι γνώ­σεις -που είναι δεοllεuμένο σιην κατοκή και ιους αKOΠOu.ς lων ελίl-, οπσλλοτριω­

θoUΝ ΚΟΙ οναπροσαναlολισισνν ως συλ­λογικά κοινωνικά αγαθό, μπOΡOUΝ νο ε­

πιιρέψονν σε μεγάλο βαθμό 1111' απελευ­

θέρωση ,πς ανθρωπ6ιιιιας οπό τπν "θεϊ­κή κοιάρα" ιπς εργασίας. Κι autn π avιf­

ληψη, αρκειό διαδεδομένη μέσο σισ πιο

ΡIΖοσπσοιικό τμήμαια lης εΡγαΖόlιενης

κι άνεργης νεαλοιος, KaGtm6 οκόl,α πιο αν",πόφορες ιις μΙΖερες σUVΘΠKες επι61-ωσης πσυ σ.<ιtι(ΙOVΙOΙ με ιπ μισθωιή ερ­

γσσία και επιιρέηεl επίσης ιπν άνθιαη μιας πλατιάς αμφισβήτησπς για .πν περί­

απιη θέση που κσlέχει π εργσσία ως ε"ι­

κενιρο tou κοινωνικού γιγνεσθαl και υ­

πομόχλιο IIIS ΟΤΟlιικής ύπορξης.

8

Το δοκίιιιο του Β. Black 'Ή κarάρvπ­σπ rnr δουΜl6ς". ένος οπό {ους κορ­πoUς αυτής 1ης ομφ,σβήιησ"ς σιο όίΊό κοινωνικοοικονομικό ούσιημα, απανιά σιο ερώιημα ανεπιφύλακτα KOI κοιοφα· τl"ό_ 1·1 δουλειό, όπως και ολ6κλlφο το

συσιημα εκ θεμελiων, μπορε( κοι πρέπει

να εκλείψει. Και διαμέσου πλούσιων α­ναφορών. λuσσαλέoς κριιικής ΚΟΙ ιιοι,

γνlώδoUς lιροβλημα"αμου πο\) ποροπέ­

μπονν σιπ μεγάλη ηαράδοση lης αUΊOηl· κιις σκέψης, εκτίθεται 11 μοναδική δυνα­

τό"ι{α ιου ηαl1\Ύιδιού ως ιρόπου πραγμ6-τωσης -σ' έναν επoνασταιπ�Iένo "όσμα ό­

nou 11 onOΡOlIIIIII εργοοία ιdνεl ιιο ελο+ χιοtOποιείιοι- {ου ποιιόρχαιου ονείρου (πς ονθρωηόιηιας... το", περάοιιαιος α­

ηό 10 60ointIo {ης αναγκαιόll1l0ς σιο 80-

οίλεια της εηlΟυμίας!

Βε6αΙως. όπως θο παροιηρήσε. ο α­

ναγνώσιης, η πΡόιοαπ Iou Black γιο την

�ΠOΙΓVlώδη επαν6σταση" δειι μηορεί να απαvιήσει αε όλσ ιο φόσμα lαιν Ζπτημ6-lωιι ΠΟ\) Οα εμφανίΖονιον με {πν εξαφά­

ιιισπ ιπς δοιιίΊεl6ς προς το παρόν όιιαις κο. γ,ο όσα 00 υφίσιαιαι 10 ",πάρχον κο­θεστώς, lα άμεσο Ζlϊιημο αφαρά ιην άρ­

νπσπ και lπν εξέγερσπ ειι6vιιo σιη μι­σθωτή εργααια και τον καταναλωτιαμό

του ·'ελεύθερου" χρόνο\), "ειιβoθύιιovιας ιο προσωπικό μας δηjllο\)ργικό ακέδια rl για να ια 110ύμε διαφορειικά, σκειιl6με­

νοι 11άνω (Ιε αυιό που θOισυ�ιε να κάνου­με την ίδια μας lπ Ζωή και τα μέσα ποιι

έρxovιoι στα χέρια μας χωρίς να εργα­

αθούμε. Αν θέλονμε νο καιοσιρέψουμε ιηιι

tPYOOlG, χρει6Ζειοl 1'0 δ,ψlοιιργπθουν ο·

τομικές ΚΟΙ συλλογικές πειραμαιι"ές δ,ο­δρομές παυ δεν θα λαμβάναυν υπόψη lαUς ιην εργασία παρά μόιια γιο να ιη δlOγράψαΙΙV εvιελώς οπό {ην προγμαll­κότηια των εφικτών ηρογμ6Iων".

Δ. Σ. AιJyσυσιoς 2001

Page 10: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

] ς •

---

-

9

Κάθε μέρα ra ίδια σκατό. Σηl{ώνεσαι

ro πρωί μονάΧο Υισ νσ Βρεις μ/ον άλλn

μέρα γκρίζος, μον6τονπς ύπαρξπς.

Μιαν dλλπ μέρα ερyaοίας ΚΟΙ κατανά­

Λωσης, μισν άλλη μέρα συνεΧώς (\0-πστούμενπς επιθuμιΌς οπό ένα ξένο

κ6σμο πραγμότων και rιμώv.

Η ΙΝώριμη εμπειρία της σvo80λλόμε­

νπς Ζωής.

Σήμερο, ο' {ναν κόσμο όπου όΛοι σι απολΟΥπτές της εξουσίας -σρισrεpισrές,

διανοούμενοι, σφεντικσ, παπόδες.

συνδικαλιστές, OOOKoiΊo/- πουΛάνε ro ί­

διο πολιό μιiννμα, το φθαρμένο ψέμα

rnS" θuoίας, τπς πσροίrnσnς, [ης vnoro­

ynς όπου ο «ελεύθερος χρόνος» είναι

ΚΕνός οπό χαρά και μόνο μισ παυση

στην εργασία. Σ' συτό rov κόσμο δεν

ιιπόΡΧΩΙ,Jν πιο ψεuΟΟ,σθnσεις.

Κανένας απ' τους πσρai\ΟΥισμσVς rnς

Eξouσιας δεν είναι πια σοφολής οπέ­

VQvrt σrσ όπilσ rou γέΑισυ και rIJS" άρ­νηοης. ΤΟ σΧέδιο μ/ας tjIσφoρεrIKriS"

Ζωής σρχίζει εδώ και τώρα, σroν,Καθέ­

νο οπό εμάς, άτον αρνoύμoσrε vo υπα­

roxBoupt σrις aνaξιoπρiπειες αις κο­

θl1ρερινπς Ζωιίς.

Προχώρα μπρoσrό, γέλα KOfσμoυτρa

σroν εΡΥοδ6τπ και θυμιiooυ; το να

κΜ8εις ειναι διαOKεδασrικό,'

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣIΑ ! ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ!

ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ

ΠΛΗΡΟΥΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ !

Page 11: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Η κατάργηση της δουλειάς (ον Bob Black

Κ ονείς δεν 00 έπρεπε να δουλεύει ποτέ. Η δουλεl6 είνοl η πηγή όλων σχεδον [ων oOnIotntwv του κόσμου.

Σχεδόν όλα ιο δεινό που μπορούν v' οπαριθμηθούν Qvtλούν την προε­m:UQll τους οπό τη δοuλε,6 ή οπ6 το γεγονός όιι Ζούμε σε έναν κόσμο που αποσκοπεί σιη δουλειά. Γιο να εξαλείψουμε συιό ιο μοριυριο, πρέπει να κοιοργΙΙ0ουμε [1 1 δουλειά.

Αυτό δε σημαίνει όΗ πρέπει να μπει τέλος σε κάθε πορσγωγlκιι δρασιη­ριόιητα.

Avιιθέτως, σπιιοίνεl ω δημιουργfa ενός νέου τρόπου Ζωής Βασισμένου στο ΠΟlχν(δ, με άλλο λόγιο, ΤΗν εΚΩίνίρωσπ μιας παιγνιώδους επανάστα­σης. Σιον όρο «παιχνίδι» περιλal,6όνω κοι ιις έννοιες της Yl0ptnS, [ης δη­

μιουργικότητας, [πς KOIVroV1Kornιas, [ου oujJIloofou και ίσως επίσης της ιέ­

χνης. Όσο κι ον τα ηαιχνιοια παιδικού χαραιnπρα είναι l'ίδll αυτά καθαυτά α­

ξιόλογα, τα ενδεχόμενο παιχνίδια είναι πολύ περιοσότερα. Προτείνω μια συλλογική περιπέιειο μέσα στπ γενικευμέυη ευτυχία, σε μισ πληθώρα ελεΙΙ­Οερων και αλληλοεξαρτώμευωυ δυνατoτιlτων. ΤΟ παιχυίδι δευ εΙVαl μια δρα­στlψιότητa παθητική. Αναμφ{60λα όλοι μας έχαυμε αυάγκη υα αφιερώσου­με χρόυο σιην τεμπελιά και αιπν απόλυτη αδρόνεια πολύ περισσότερο αηό ό,Ι1 κάυουμε τώρα, κι αυτό χωρίς υα χρειάΖεται ν' ανησυχούμε νια το εισό­δημα και για το εηαννελμό μας αλλά είναι επίσης αλήθεια 011 απ' τη σιιγμή που θα ξεπεραστεί π συυθι'ίκπ εξάντλησης που καΟορίΖεται αη' τη δουί\ειά, καθέυας σχεδόυ Οα επιθυμεί να κάνει μια δραοη'ίΡΙΩ ΖωΠ. Ο ομηλοιιοβι­ομος' κι ο σταχανοβιομός" εωαι οι δυο όψεις του ίδιου κάληικοι) υομίσμα­

ως. Η παιγνιώδης Ζωι, είυαι παvτελώς ασυμβίβαστη με lην παροΟΟα προγ­

μαΗκόΗΠΟ. Λοιηον τόσα 10 χειροτερο για την "πραγματικΟιηια». OUIrl τη

• Ομni'loμ06,ομός: η νοοιροηΙο οη6θε,ος κο' μοφοΟΟιρΙος που χOPOKIι'iΡ,Zε 10..,.. ρώσοιις δov. ί'ιοπ6ρο,κο...,<; - οπ6 10 6νομο 10..., ΟμπΜμοφ. ι'iρωo στο ομώνυμο δ,ι'iγnμo 100 IΑ. Concarov .

.. Σιαι:ονοβlΟμός; ιο oύσιrIμo lου "συνογωνισμού- μειοξ,.; ιων εΡΥοιών που θεσπίστηκε στπ Σ06ιεllκι) 'Eνωσn επί Σιόί'uν. με 0Ι\0π6 ιην oUΞπσn lης ΠΟΡογωγ1κ6ιπιος . οπ6 ιο 6voμο του μειa?νν.:ιρUχου Α. Σιαι:6νοφ. υπόδΕιγμο εΡΥοΗκ6ιηιος προβεβλημένο σΩ6 IΩν KρonKn προπα. Υόνδα.

10

Page 12: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

μούρπ ιρύπο που οπορροφά τπν ενοπομένουσα ΖωllκόlΠ10 από εκείνο 10

ελάΧισιο τπς Ζωιις μας που την κάνει οκόμα διοκριιή αηό την οπλlΊ επιβίω­

σπ. Είνοl περίεργα -ή ίσως όΧΙ κοl τόσο- που όλες οι παλιές ιδεολογίες φαί­

νOVΤαl OυVΙηρηtlKές, κι αυιό επειδιι ακριβώς όλες διαπνέOVΙαl από ιην πί­

στη στη δουλειά. Για κάποιες απ' αυιές, όπως ο μαρξισμός και 10 μεγαλίi­

ιερο μέρος των εκδοχών του oνOPXlOPOU, η rlεποίΟησlι τους στην εργασία

φαίνετοl lόοο ηερισσόιερο ισχυρή όσο λιγότερο φαίνεταl να πιστεύουν σε

άλλα πράγματα.

ΟΙ φιλελεύθεροι (liberals) λένε ότι ηρέπει να KατaργΩσoυμε τις διακρί­

σεις στπ δουλειά. Εγώ λέω ότι πρέπει να Katopyt'iooυpc τπ δουλειά. Οι συ­

VΙπρηΙΙKO( σιlψίΖουν 1Ους νόμους εηάνω στο δικαίωμα στπ δουλειά. Κσιά

τον ιοιο φόπο με ιον επίιιονο γαμπρό του Καρλ Μαρξ, τον Πωλ Λαφάργκ,

υποστηρίΖω κι εγώ (ο δικαίωμα σιην τεμπελιά. Η οριστερά είναι υηέρ ιιις

nflnpoυ!; απασχόλησης. Σαν ιους σουρρεαλισιές -πέραν 101.1 γεγονότος δη

εγώ μιλάω σοβαρά- είμαι υπέρ της πλι'iρoυς αεργίας. ΟΙ ιροισκισιές διαδί­

δουν την ιδέα ριας διαρκούς εηανάσιαοης. Εγώ δισδίδω εκείνη ενός διαρ­

κούς ξεφαUΙωpαΙOς. Αλλά εάν όλοι οι ιδεολ6γοι, έιοι όπως ουμβοωεl, είναι

υπέρ της δουλειάς -και όΧΙ μόνο EnElSn έχουν στο νου τους να Bdflouν άλ­

λους να κάνουν ιη SOUflCtd που τους αναλογεί- είναι περlέργως απρόθυμοι

010 να 10 παραδεχτούν. ΣυνεχίΖοuν επ' άπειρον να εξειάΖουν προσεκιικό

τους μισθούς, τα ωρόρια, ης ouVΘriKC!; εργασίας, (πν εκμετάλλευση, τπν πα­

ραγωγlκόιπια και το κέρδος. 0α μιλήσουν ευχαρίσιως για οποιοδήηοιε θέ­

ρα εκτός από εκείνο ως δουλειάς αυτής καθσυrnς. Αυ1Οί οι ειδικοί, που πά­

VΙα ΠΡOσφέρOVΙOΙ να σκεφιούν για μας, σπάνια μας καθιοταύν συμμέτο­

χους των συμπερασμά1ων 1Ους σχεηκό ρε την εργασία, και ιούιο παρά τη

σημασία που αυ111 κατέχει σιη Ζωή όλων μας. Αναμειοξύ ιους κάνουν περί­

πλοκους συλλογισμούς πάνω στις λεπτομέρειες. Συνδlκάισ κι εργοδόιες

συμφωνούν στο γεγονός ότι είναl απαραίιπτο να πουλάμε ΙΟ χρόνο της Ζω­

ής μας ρε ΟνΙόλλογμσ την επιβίωση, κοι κοτόπιν δloπρoγματεύovιoι επί ως

ιιμτϊς. Οι Ilορξιotές θεωρούν όtι πρέπει 1.10 διοικούμαστε οπό ιους γραφειο­

κράτες- οι φιλελεύθεροι σπ' τους επιχειρπμαιίες. ΟΙ φεμινίστριες δεν θέταυν

το πρόΒλημα ιης μορφιίς που ηρέπει να έχει π υποταγή, αρκεί οι διευθύνο­

vιες να είνOl γυνοίκες. Σαφώς αυ1Οί οι έμποροι ιων ιδεολογιών δείχνουν

μια αξιοσιιμείωιιι ασυμφωνία πάνω σι:ο πως να μοιρασι:ούν τα λόφυρa τπς

εξουσίας. Αλλά είνοl ακόμα πιο σαφές όιl κανένας από αυτούς δεν ovntf­

θετοι διόλου στην εξουσία oov τέτοια κοι όη όλοι τους OiflOUV να εξακολου­

θούμε να εργαzόμoσrε.

Ίσως αναρωτιέαιε av αστειεύομαι ή μιλάω σοβαρά. Και το iVD και 10

άλλο. Το να παίΖουμε δεv σημαlνει όιι είμασι:ε OVOKdflOυOOI. ΤΟ πaιχv(δι

δεv εωοl απαραίιιιτα μια επιπόλαια πραγμοnκότπτα, ov κοι το να είμαστε ε-

11

Page 13: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

πιπόλαιοl δεν σπμαινεl πόVΙOιε όιι είμασιε επlφaνεΙOKOί: πολλές φορές εί­

ναι απαραίιηιο να παίρνοuμε σοβαρό QUIQ ποι} φαινεται επιπόλαιο. Θα ή­

θελα η Ζωι] να ειναι ένα παιχνίδι αλλά και το οφέλπ να είναι uψηλά. Θσ ή­

θελα να σuνεχίΖω να παίΖω για πάνισ.

Η εναλλακτικι] λυαη απέναντι σιιι δοuλειό δεν είναι βεβαίως π αδρό­

νεια. Το να είμασιε φιλοπα{γμονες δε σημαίνει καθόλοι} όιι είμασιε απο­

xauVWlIivoI. Αν και θεωρείιαι πολύ αξιόλογιι η ευχαρίσιησl1 του να λαγο­

κοιμόσαι, αυn1 δεν είναι ποιέ ιόσο ικανοποιηιική όσο όιaν χρησιμεύει σαν

διάλειμμα σε άλλες χαρές και ψυχαγωγίες. Και μήτε εκθειάΖω εκείνη ιη

χρονικά καθορισμένη βαλβίδα ασφαλείας με ιην ονομασία «ελεύθερος

χρόνος,,: μακριά από εμένα. Ο ελεύθερος χρόνος είναι μια μη-εργασία, ηου

τίθεται σιην υΠl1ρεσία της εργασίας. Ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος ηου

χριισιμοποιείιαι για ΙΙ1ν αποκαιάσι:αση των σuνεπειών της δουλειός, δεν εί­

ναι άλλο αηό ΙΙ1 φρενιιική και μόιαιη προσπάθεια να ξεχασιεί η δοuλειά.

Πολύς κόσμος γνρίΖεl απ' τις διακοπές τόσο εξαvml1μένος, που δεν βλέπει

(πν ώρα να γυρίσει σιπ δουλειά γισ να μπορέσει επιτέλονς να ξεκονρασιεί.

Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα σιπ δουλειά και τον ελεύθερο χρόνο εί­

ναι ό1l σιη δουλειά σε ιελικn ανάλυση πλπρώνεσαι για την αλλοιρίωσή σοι}

και για ων φθορά των νεύρων σον.

Δεν προιάσσω αφηρημένα λογοηαίγνια. Ότον λέω όll θέλω να κσταρ­

γήσω τη δουλειά, εννοώ ακριβώς αυτό ποι) λέω, αλλά τώρα θέλω να διευ­

κρινίσω το Ζήτημα καθορίΖοντας [Quς όροuς ΤΟι) με ιρόπο μη συγκινησια­

κό. Ο ελάχιστος ορισμός ηοΙ) δίνω ffil1 δοuλειό είναι εκείνος ως καιανα­

γκασιικnς εργασίας, δηλαδfi, της uποχρεωιικι'iς ηαραγωγής. Και το δυα

σιοιχε(α είναι οuoιασnκά. Η δοuλ.ειά είνσl επιβεβλημένl1 παραγωγή διαμέ­

σοι} οικονομικών και 110λlllκών εργαλείων, δηλαδή με τη μέθοδο ιου μαστί­

γιου και τοι) KaPOlOU. (ΤΟ καρότο είναι η συνέΧΕια ιου μασιίγιου με άλλα

μέσα). Αλλά δεν είναι δουλειά π κάθε μορφή παραγωγής. Η δουλειά σαν

δρασιηριότπια δεν είναι ποτέ αυτοσκοπός, αλλά εξελίασετοι πόντα αποβλέ­

ποντας σε μια ορισμένl1 παραγωγή ή α' ένο αηοτέλεσμα ποΙ) ο εργαΖόμενος

(11 πιο OUXVQ κάποιος άλλος) αvιλεί από ourn. Αυτό είναι ποΙ) αντιπροσω­

πεύει αναγκασιικά η δοuλειά.

Το να την ορίσεις όμως σημαίνει όη την υποτιμάς, δlο[[ η δοuλειό είνοl

συVΉθως κάιι πολύ χεφοιερο απ' Ο,Η εκφράΖει ο ορισμ6ς της. Η δυναμική της κuριαρχίας, ενδογενής σιη δουλειά, την ωθεί κατά ΤΙ1 διάρκεια ενός μα­

κροχρονlοΙ) διασιήματος σε μια πορεία εξελlκιικη. Στις προπγμένες κοινω­

νιες που είναι βασισμένες στη δουλειά κι επομένως σε όλες τις βlOιlηχανι­

κές κοινωνίες, είτε είναι καπlιολlστlκές είτε «κομμουνιστικές», η δοufιειό,

χωρίς να αλλάΖει. αποκτάει περαιτέρω χαρακτηριστικά nou επιτεινουν τον α­ηοκροuσηκό χαρακτήρα της.

12

Page 14: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Συνήθως -και αυιό είναι ακόμα πιο αλπθινό στις «κομμουνισιικές» Χώ­

ρες απ' ό,n σΗς καπιιαλισιII<ές·, όιαν σε αυιές πρακτικό το Κράτος εωαι ο

μονοδιl<ός εργοδόιης 1<1 ο l<αθένος είνοl εξαρτημένος εργαΖόμενος- η δου­

λειά είναι υποταγμένη εργασία, δηλαδιί ιιισθωιπ εργασίο, αυτό που οπμαί­

νεl δηλαδι'i να πουλάς τον εαυιό σου με δόσεις. Έτσι το 95% [ων αμερll<α­

νών που εpγάZOvι:αl, εpγάZOvι:αl για κάηοιον άλλον (11 κάη άλλο). Σιη Ρω­

σία, την Κούβα, τη Γιουγκοσλαβία, ι'i σε οποιοδήποτε άλλο μovι:έλo αυιού

[Ου είδους θελήσει να αναφερθεί κανείς, 10 αvτίστolxo ηοσοσιό πλησιάΖει

το 100%. Μόνο οι χώρες [Ου Τρί1Ου Κόσμου που αποιελούν αγροτικά οχυ­

ρά σε πολιορκία -όπως ιο Μεξll<ό, n Ινδία, η ΒραΖιλία, η Toupl<fa- θα υπε·

ρασπίZOvι:αl για κάποιο ακόμη καιρό την uπαρξη των ισχυρών αγροτικών

συνενώσεων που διαιωνίΖουν την παραδοσιοκή συνθήκη, κοινή γιο ιο με­

γοΜιερο μέρος ιων εργαΖομένων ης τελευταίες χιλιετίες, δηλαδή ων πλη­

ρωμή φόρων (=λύιρο) στο Κρότος n ενοικίου στοuς ποροσlιικούς γαιοκτή­

μονες, με ovιόλλαγμα την οπλι'! δυνΟΊ:όnlΙΟ του νο Ζουν 11συχΟ1. Σι'ίμερα ό­

μως. ακόμα κοι μια τόσο σκληρή συνθήκη αρχίΖει νο φαίνειαl ανεκτή. Τώ·

ρα παυ όλοι οι εργαΖόμενοι σιπ βιομπχανία (και στα γραφεία) είναι μισθω·

ιοί και υπoιaγμένoι σε ένα εΙΟος επίΒλεψης που εξασφaλ(Zεl ιπ δουλοπρέ­

πεια.

Αλλά π σύγχρονη εργασία επιφέρει ακόμη χειΡόιερα aΠΟΊ:ελέσμαfO. Ο

κόσμος δεν εργάΖεται, με aufn καθαυτή την έννοια [ου όρου, αλλά εκτελεί

«KOθι'iKOVΤα". Ο καθένας εκτελεί σl)νεχώς ένα μοναδικό παραγωγικό Kaen·

κον με τη μορφή καταναγκασμού. Ακόμα και στπν nrpfmwon ΠΟI) η εργο·

σία πορουσιάΖει ένα ορισμένο ενδογενές ενδιαφέρον (χαρακτηριστικό όλο

και πιο σπόνιο σε πολλά είδη onaσxcil'l.nons), η μονοιονία που προκύπτει α·

rιό έναν ιέιοlο εξαναγκαομό σε κάτι 10 αποκλειστικό τής σιερεί ιη δυναμι.

κιΊ της διασκέδασης. Ένα «ι<αθήκον» ΤΟ οποίο, αν ποτέ εl<ιελούvιον για tllI)

ευχορίσωση που προέκυπιε απ' αυτό, θα δέσμευε την ενεργπτικότητα κά­

ποιων αιόμων για ένα λογικά περιορισμένο χρονικό διάΟ1ημα, μετατρέηε­

ιαl αVΤlθέιως σε βάρος γι' ουιούς που πρέηει να το εκτελούν επί 40 ώρες

την εβδομάδα, χωρίς νο μπορούν νο πουν τίποτα πάνω 010 πώς θα έπρεπε

να εκτελείιαl κΟ! αυτό πρας όφελος [ων lδιοκιητών, οι οποίοι δεν συμβάλ­

λουν διόλου σων υλοποίηαη του σχεδίου κι επίσης χωρίς καμιά δυνατό!η­

τα διοχωρισμοι) ιων KαθΠKόvι:ων και επιμερισμοι) [ης εργασίας ανάμεσα σ'

εl<εCvοuς ΠΟι) σιην πραγματικόιηια πρέπει να την κάνουν. Αυιή είναι η προγ·

μαtlκόιπτα ΤΟι) κόσμου [ης δουλειάς: ένας κόσμος γραφεlοκραnκής σύγχυ·

σης, σεξουαλικών παρενοχλl1σεων και διακρίσεων, ηλlθlων διευθuνιών ΠΟι,)

εKμειαλλεύovταl και τuρoννoύν τους υφισιομένους IOuς, οι σηοίοl ·σύμφω.

να με κόθε εύλογο τεχνlκ6 KΡI1ι'iριO. είναι σιην ηραγματικότητα σε θέση να

• ΤΟ δοκίμιο Υρόψωκε πριν ΤΩν κο,6ρρεοοπ moς; Σ06. Ένωσης και {ου ονοιολικού μπλοκ.

13

Page 15: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

αποφασίσουν από μόνοι τους. Αλλά σιον ιφαγμαIlκό κόσμο ακόμα ΚΟΙ π

λOγlKι'i τπς αύξπσπς τπς πσρσγωγlκότπιας και του κέρδους υποτάσσεται

στπν ανογκαlόιπια ταυ καπιιαλισμού νσ έχει υπό lον απόλυτο έλεγχό 101.1

την οργάνωση lης παραγωΥΩς.

Τα αίσθπμα εξευιελιομού ηου πολλοί εργαΖόμενοι βιώνουν πόνω σιπ

δουλειά ηροέρχεlαι αηό ένσ δlOιεταγμένο αύνολο πράξεων παράβασης κα­

el'iKOVΙ:0S, ηου 11 υπόδειξη όλων τους, ως τέτοιων, μπορεί να συνοψιστεί

στον όρο «πεIΟαΡΧία». Στην ανάλυση 101.1 Φουκω ένα ιέτοlο φαινόμενο

μοιάΖει περισσόιερο σύνθεlO, ενω στπν ηραγμαllκόιηια αποδεlκνύειαl αρ­

κετά απλό. Η πειθαρχία Ol.1vfmatQI στο σίίνολο εκείνων των ολοκληρωτικών

σl.1στημάτων ελέγχοl.1 που εφαρμόZOvι:σl 0[0 χώρο εργασίας - επίβλεψη, ε­

παναλαμβανόμενη εργασία, επlBoλιl ρυθμών εργασίας, πoooσrα παραΥω­

yt'is, ΙΟ κτύηημα της κ6ριος στην είσοδο ΚΟI Ηιν έξοδο. Η πεlθαρΧία είναl

0l.1I6 ΠΟI.1 το εργoσrάσιo, ΙΟ γραφείο κοl το μαγαΖί έΧουν κοινό με ιη φl.1λa­

KI'i, ΙΟ σχολείο και ΙΟ ψυχιαφε(ο. Ιστορικά αυτό to σύσιπμα αηοδεικνύεταl

καn to μοναδικό και τρομοκηκό. Ένα [έ(Οlο αποτέλεσμα είναι πέρα οπό τις

, DIDNTGOTO ΤΟΡΑΥ ...

ΤΑΙ(Ε CONTIIOL OF ouιt AND ι.ινε FOJ I'LεΛSυιε ιιοτ l'λιlΙ

14

δυνατότπιες 1ων δαιμονι­

κών δικτατόρων του πο­

ρελθόvι:oς σον ΙΟ Νέρω­

να, τον ΤΖέγκινς Χον n

(ον ΙΒάν τον Τρομερό.

Παρά ης χειρότερες ηρο­

θέσεις 10υς, εκείνοι δεν

διέθεταν κατάλλπλους μη­

χανισμούς για έναν τ6σο

λεπιομερπ έλεγχο των 1.1-

ππκόων τους, όπως είναι

αυιός που εφαρμόΖουν οι

σύγχρονοι δεσπότες. Η

πειθαρχι'α είναι ένας δια­

βολικός τρόπος ελέγχου,

τυπικό σύγχρονος, εΊVαl

ένα ξένο σώμα στη Ζωή

που δεν είχομε δει ποτέ

μέΧρι τώρα KOI το οποίο

πρέπει να αποΒληθεί με

τπν πρώτη ευκαιρία.

Τέιοια είναι η φύσπ

της «εργασίΌς». Ενω 10

παιχνίδι είναι ακριβώς το

Page 16: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

αντίθε�ό ιης. ΤΟ παιχνίδι είνω πάντα ηθελιιμiνο. Αυιό που αλλιώς θα ήιον

παιχνίδι μειαιρέπειαι σε δουλειά όων γίνειοι μlO κοωναγκαστική δραστη­

ριόιηιο. Αυιό είναι ολοφάνερο. Ο Bernie de Kovell άρlOε ΙΟ παιχνίδι σαν

ιην «αναστολή �ων συνεπειών». Ένας ιέωιος οριομός είναι απαρόδεK�oς

αν υπονοεί όIl 10 παιχνίδι δεν Efvol μια συνεπής δραστηριόIlΗα. Το Ζήιημα

δεν είναι αν το ποιχνίδι στερείται ουνεπειών. Μια τέτοια διαπίστωαη σπμαί­

νεl τπν υπo�ίμηση 1Ου παιχνιδιού. Το γεγονός είναι όη οι ουνέπειες, ό�αν υ­

πάρχουν, έχουν XapaKII'ipO δωρεάν. Το να παίΖεις και το να χαρίΖεις ειναl

στενά συνδεόμενες μειοξύ τους δραοιπριότπτες, ειναι όψεις συμπεριφοράς

και συνδlOλλαγής σχεnκές με ιο ίδιο KfvnIPO, ιο ένστικτο του παιχνιδιού.

ΜοιράΖον[οι την ίδια αριστοκροτική περιφρόνηση για ια αποlελέσματα. Ο

πα{κιης θέλει να πόρει κότι αηό 10 ποικνί"δl· αυτό είναι ιο κίνιπρο που ιον

ωθεί στο να παίΖει. Αλλό η ουσιαστική avtaJLOlBt'i βρίσκεται στην εμπειρία

αυll'ίς καθαυιής (ης δραστηρι6ιπιας, οποιαδήηοιε κι αν είναι αυιή. Ένας

μελει:πτής ιου παιχνιδισό, διαφορεnκι'iς αvtί?ιnψης, όπως ήταν ο Johan

Huizinga ('ΉΟ11l0 ludeπs"= ο φιλοπαίγμων άνθρωπος), ορίΖει ΙΟ παιχνίδι

σαν μια δραστηριότπιο με ακριβείς κανόνες. Όσο σεβασμό κι αν τρέφω για

{πν ευρυμάθεια του Huizinga απορριπτω ivtOVO έναν ιέΤΟ10 περιορισμό. V­

ιιάρχουν πρόγμαIl πολυάριθμα και υπέροχα παιχνίδια (ιο σκάκι, το μπέΙΖ­

μπολ, η μονόπολη, το μπρlιΖ) που ακολουθούν πολι) ακριβείς κανόνες. Ε­

vtοUτοις n παιγνιώδης δραστηριότητα περιλαμβάνει πολΙ> περισσ6ιερα από

611 το pueJLIZQJLCVo με κανόνες παιχνίδι: n ouzI'itnon, το σεξ, ο χορός, (Q lα­

ξίδια. αυτές οι δραστηριόιπιες δεν ακολουθοόν κανόνες αλλά είναι αιγου­

ρα παιχνίδια, όποτε συμβαίνουν. Και ιοuς κανόνες μπορεί κάποιος να ιους

περιπαίξει εΙ>κολα, όπως και οποιοδήποτε άλλα πράγμα.

Η δουλειό χλευάΖει την EflcuecpIo. Η επίσπμπ γραμμή είναι ότι fO δι­

κοιώμαια αναγνωρίzovταl σε όλους και όIl Ζούμε σε 1'10 δημοκραιία. Όμως

υπάρχουν όιομα λιγότερο ιυχερό, που δεν έχουν την {δια ελευθερία με ε­

μάς και Ζουν σε αστυνομικά Kράιn. Αυτό είναι θύματα εξαναγκασμένα να

ακαλουθούν συνεχώς διαταγές χωρίς καμιά ouzt'itnon, όσο αuθαίρετες κι αν

ειναι αυτές. ΟΙ αρΧές ια επιτηρούν στενά. ΟΙ γραφειοκράιες ελέγχουν ακό­

μη κοι ιις πιο μικρές λεπτομέρειες ης καθημερινής Ζωής τους. Οι υηάλλη­

λοι που KOIJjIOvtcIpouv αuτοuς τους ανθρώπους με ιο ραβδί, δίνουν λόγο

μόνο στους άμεσα σνωτέρους τους, είιε σιο δημ6σιο ε[1ε στον ιδιωηκό το­

μέα. Η διαφωνία κι η ανυπακοή KατασιέλλovτOl σμφόιερες. Οι πληροφα­

ριοδότες δίνουν κανανικά αναφορά στις αρχές. Προφανώς όλα αυτό ovtI­

προσωπεόουν μια φομοκιική κστάσταοη.

Κι έτσι είναι, παρ6λο ποι) α\Jιή δεν εωαl κάη άλλο παρά η περιγροφή ε­

νός σόγχρονου ΧώροΙ) εργασfας. ΟΙ ηροοδευnκοί, αl ouvtnpnIIKof και ΟΙ φι­

λελεύθεραl που κλαίγοvtαι για τον ολοκλπρωτισμό είναι ψεύιες και υποκρι-

15

Page 17: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ιές. Περισσότερη ελευθερία υηόρχεl σε μια μέιρια αποοισλινlκοnοιnμένl1

δlκιοιορίο αη' όση υηόρχει σε έναν κανονικό χώρο εργασίας οιην Αμερι­

κή. Σε ένα γραφείο ή σε ένα εργοοιόσιο συνανιός το (διο ακριβώς ε(δος ιε­

ραρχίας ή ηειθαΡΧίας μιας φυλσκΩς ή ενός μoνaoιηριoι.J. Πρόγμση, cinoos

έχουν αηοδείξει ο Φουκώ και όλλοl, οι φυλακές και (α εργοστόσια γεννιoι.J­

νιαι ηερίηου ων (δια περίοδο KOI οι διευθυνιές τους συνειδπτό σνιαλλόσ­

οουν μειοξύ (ους ιις τεχνικές ελέγχου. Ο εργσΖόμενος είναι ένας part-time

σκλόβος. Ο εργοδ6ιης αηοφασ{Ζι:Ι ncilE ηρέηει να ηαροοοιασιεί σro χώρο

εργασίας και η6(ε (Jnopcf νσ φύγει και η npinCI να κάνει σιον cvSlciIJCOO χρόνο. Σου λέει ηόση εργασία npinel να βγάλεις και με rIOIO ρυθμό. 'Εχει

(ην εξουοίο να ωθεί lον έλεγχό (ου σε εξευτελισιικές ακρότητες, κανονίΖΟ­

νιας, εάν lO εηιθυμε{, fI ρoι.Jxα πρέηει να βαλεις και ηόσο συχνά μηορείς να

πας στην τουολέτα. Με ελόχισrες εξαιρέσεις μηορεί νσ σε αηολύσεl γιο έ­

νον οηοιοδΤ1ηοιε λόγο n KOI γιο κανένον. Mnopef να σε κο(οσκοηεύει κό­

νονιος χρήοη των ηληροφοριοδοιών και των επιθεωρηιών, να ουμηληρώ­

νει ένα φόκελο για κάθε υηάλληλο. Η πράξη (πς ανιαπόνιηοης ονομόΖεταl

�ανυπαKoή», ακριβώς οα να ήταν ο εργαΖόμενος ένα αυθάδικο παιδί. Αυ­

τός μπορεί όΧΙ μ6νο να σε απολύσει, μα μπορεί εηίσης να σε κάνει να χά­

σεις lO επ(δομα ανεργίας. Δίχως απαραίτηια να επικυρώνουμε μια ιέιοια

συμπεριφορά αηένανιl στα {διο lα παιδιό, είναι οξιοσημείωιο όll αυlό και

στο σχολείο και στο σηί11 δέχονιΟ1 την (δια μεταχείριση, με τη δικαιολογία

της υποnθέμενπς ανωριμότητός τους. Και 11 φέρνουν στο νου όλα αυιό α­

ναφορικό με τη θέαη των γονιών κοl των δασκόλων lους, ως εργαΖόμενων;

Γιο δεκαετίες και για το μεγαλύτερο μέρος τπς ΖωΩς τους, το εξευτελιστι­

κό σύστημα κυριαΡΧίας που περιέγραψα ρυθμίΖει πάνω από [Q μισό ΊΟυ

χρόνου που ιο μεγαλύτερο lιέρος ιων γυναικών και π συνιριπιικΩ πλειοψη­

φία των αvιρών ηερνούν ξύηνιοι. Ιδωμένο οηό ορισμένες σκοπιές, δεν εί­

ναι ηολύ πσροηλσνπnκό νσ ονομάσουμε το σύσιπμά μσς δημοκρατία n κα­

πιταλισμό ή ακόμα κσλύιερα βιομηχανισμό, σλλό οΊ πλέον κατόλληλοl όροι

θα ntav φασισμός ταυ εργοστασίου κσι ολιγαρΧία του γραφείοu.

Όnοιος λέει όl1 ορισμένοι άνθρωποι είναι «ελεύθεροι" ψεύδεται n είναι

βλάκας. Είοαl εκείνο που κάνεις: αν κάνεις μισ εργασία ηλίθια, ονlορΩ, μο­

νότονη, έχεις ηολλές πιθσνότητες να γfνεις πλίθιος, ανιαρός κοι μονότονος.

Η δουλειά είναι η καλύτερη εξήγnσπ για του δουλικό κρετινισμό ηου μος πε­

ριβάλλει, πάνω ακόμπ κι σηό τους πανίσχυρους μηχανισμούς σποβλάκωσης

που ανιιnρoσωπεUoυυ η τηλεόρασπ κσl το εκπαιδευllκό σύOlημα. Άνθρω­

ΓΙΟΙ πειθαρχημένοι σε όλη 10υς τη zoon, ωθούμενοι αηό 10 σχολείο σιη δου­

λειό. κλεισμένοι Olην αικογένεια στην αρχή [ης Ζωής τσυς και στο γπροκο­

μείο σ10 ιέλος, δε μπορεί ηαρό υα είναι εθισμένοι σl:ιlυ ιεραρχία KOI ηνευ­

ιιαιικά σκλάβοι. Κ6θε τόση ουΙ0υομίας τους αησδεlκνύετσl [όσο αιροφΙΚΙ1

ώσιε ο φόβος της ελευθερ{ας εΓνοι από ης λίγες φοβίες ηου σ' αυ(ούς φαί-

16

Page 18: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

νovτoι λογικά θεμελιωμένες. Η rιαιδεία της αφοσίωστις σι:η δουλειά βρίσκει

έδοφος μέσα σι:ο οικογενειακό ηεριβόλλον τιρoέλεvσής τους, αλλά επίστις

και στο χώρο ιτις πoλιnKιlς, t11S: κουλτούρσς κοι οε κάθε άλλο πεδίο δρα­

στηριοτήτων, ανατιαράγovτσς έτσι το σύσιτιμα με πολλούς τΡ6τιους. Από (π

οιιγμή rιoυ η ΖωnκόnΗΟ {ου κόσμου έχει ατιορροφηθεί στο τιεριβάλλον ττις

δουλειάς, είναι πολύ πιθανόν όl1 αυτός θα υτιοιαχθεί στην ιεραρχία και

στους ειδικούς όσον αφορά κάθε άλλη δραστπρι6τπrα. Εωαι συνπθισμένος.

Είιιασιε τόσο πολό βυθισμένοι μέσα οιον κόσμο τιις δουλειάς τιου δεν

μπορούμε νο συλλάβουμε με οκρωειο τιόοο αυ111 καθορίΖει την ύπαρξΩ

μας. Πρέπει έτοι να εμπισιευθοuμε εξωτερικές μαρτυρίες, παράγωγα άλλων

εηοχών και άλλης κουλτούρας, αν θέλουμε να είμοστε οε θέση να αvτιλη­

φθούμε ιους κινδύνους και τον παθολογικό χαρακτΩρο της τωρινής μας

συνθΩκης. Κοτά το παρελθόν μος υπήρξε μια επoxιl ηου η «ηθική της εργο­

σίας» θα ήταν ακοτανόπτη και ίσως ο Μοξ Βέμπερ να ήτον στο σωστό δρό­

μο όιον συνέδεσε mv εμφάνισή της με τον ερχομό μιος νέας θρησκείος,

ιαυ Κολβινισμού [τιρoτεστavτισμoύ], δεδομένου όιι αν μια τέτοια ηθικι'ί εμ­

φoνlzόrαν σήμερα αvτί για τέσσερις αιώνες πριν, θα αναγνωΡΙΖόταν καιάλ­

λπλα κοι άμεσα ως 10 ηροϊόν μιας επιλογής. Όπως KOI να έχουν ω πράγ­

ματα, μπορούμε μόνο να καιαφύγουμε στη σοφία των αρχαίων αν θέλουμε

να θέσουμε τπν εργοσία σε μιο IOIOΡΙKι'i προοπτική. ΟΙ αρχαίοι θεωρούσαν

την εργασία οον αυ[ό που προγμαΤΙκά είναι κοι η omIKn τους επικράτησε,

παρά lην κολβlνlκΩ παράνοια, μέχρις ότου οι ιδέες τους οηαλείφθηκαν αη'

ων βιομηχανισμό, αλλ6 όχι rιριν δεχτούν τις επιδοκιμασίες {ων ίδιων των

προφηιών 10υ.

Ας ηροσποιηθούμε προς στιγμή όl1 είναι ψευδι'iς η θέση σύμφωνα με

την οποία η δουλειά υποβιβάΖει τον όνθρωηο σε μια συνθήκη ανόητης υπο­

ταγής. Ας προσποιηθούμε επίοης οε πείσμα κάθε εύλογης οπτικής τπς αν­

θρώπινιις ψυχολογίας και της lδεολογίος των ένθερμων επαινετών τπς, πως

n δουλειά δεν έχει Kόrιolα επίδραση σιτι διαμόρφωσπ του χοροκτΩρα. Κι ας

συμφωνήσουμε επίσης ότι η δουλειά δεν εινσι τόσο ανιορή, κουραστικι'ί κι

εξευτελισιlκιι όπως όλοι μος ξέρουμε καλά 6τι στην τιρογμΟtlκότηιο είναι.

Ακόμο κι ον ήταν έισι, π προγμΟtlκότητα ιης δουλειάς θα φανέρωνε πόλι

το πόσο χλευαστικές είναι όλες οι προοmικfς ανθρωπιστικού και ψευιοδη­

μοκρατικού χοροκιήρα που συνδέovτol μαΖί ιης και μάλιστα εφόοον αυιΩ

σφειερίΖειαι ένσ τόοο OημαVΤIKό κομμ6ιι του χρόνου μος. Ο Σωκρ6ιης έ­

λεγε ό1l ΟΙ χειρώνακιες εργάιες γίνOVΤOI KOKof φίλοι κοι χείριοι:οι ηολίιες,

αφού δεν διαθέτουν τον αποροίιπτο χρόνο γιο να εKrιλΙlρώooυν rα συναφή

προς τπ φιλία κοι rιρoς ιπν lδιόιπιο του ηοί\{ιπ KoθήKovιo. Είχε απόλυιο δί­

κιο. Εξαn(ος ως δουλειάς, oιιδτ'iιιoτε κάνουμε 10 κάνουμε KOιτάzovτoς το

ρολόι. Αυτό που εωοι «ελεύθερο .. σι0ν οποκαλούμενο ελεύθερο χρόνο, δεν

1 7

Page 19: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

είναι ιίποτο άλλο σπό ένα σύνολο παρσεργσσισκών δρασιιφιοιήιων ποι.! πέρα αη' όλο ι' άλλα δεν KOOI(ZOUV [ίποτα σια αφενIlκ6. Πράγμαιι ο ελεύ. θερος χρόνος είναι ηΡOπαVΙός αφιερωμένος 010 να προειοιμασιείς για lη δοuλειά, σιο να πας σιη δουλειά, σιο νο γυρίσεις αη' ιη δουλειά. Ο ελεύθε­ρος χρόνος είναι ένος εΙΧΡl1μισμός ηου UTIOIyjOoctαr ιον lδιαίιερο χορακιΩ­ρα ιης δουλειάς ως παράγανια ιπς παραγωγής και που συνίσιαισι Ο1α γε­γονός όll σε αUιό 10 χρόνα, όχι μ6νο ηροβλέπειαι π μειοφαρ6 ιης εργαΗ­κής δύναμιις από και προς ιον ιόπο δουλειάς με δικά ιης έξοδα, αλλά κοι 1\ cnr6dpuvon ως με 10 πρωιαρχικό καθι\καν ιης OUVΙnpηOllS και ιης ανα­νέωοliς ως. ΤΟ κάρ60uνο και 10 αισάλl δεν [ο κάνουν αυ(ό. Ούιε ο ιόρνος κι η γροφομηχανή 10 κάνοuν. Ενώ οι εργαΖόιιενοι ια κάνουν. Ουδεμία έκ­l1ληξη όιαν ο Edward G. Robinson σε μια απ' ης γκανγκσιερικές ιαινίες ΙΟι.! δlακηρΟΟσει: .. Η δουλειά είναι για lα κορόιδα! •.

Τόσο ο Πλάιωνας όαο κι ο Ξενοφώνισς αποδίδουν σια Σωκρόιl1 ,και προφανώς αuμφωνοuμε μαΖί ιου· μια βοθιά επίγνωσπ για ιις KOlompEmr· κές OUvlnCICS (ης δουλειάς πάνω Ο1ον εργαΖόμενο, lόσο σαν πολ(rn όσο και ααν ανΟρώπlνο αν. Ο Ηρόδοιος θεωροΟΟε ιπν περιφρόνηαη για l1\ν ερ­γασία σαν ένα χαρακτηΡΙΟ1ικό σιιμάδι της κλασσικής Ελλόδας 010 αποκο­ρύφωμα ως άνθισής ιης. Ανιλώνιας από τον ρωμαϊκό πολιτιαμό ένα μόνο ηαρόδειγl1Ο, παΡσιηρούμε όιι ο Κικέρωνας διαπ(οιωνε: ,,'Οποιος προσφέ­ρει ,ην εργασία ιου ένανιι χρημάτων ιιουλάει τον εαυτό (ou και (ον (οποΟε· τεί σιπν καιηγορία των ακλάβων •. Σnιιερσ μια ιέτοlα ηαρρησία είναι πολύ σπάνια, όμως αl σημερινές "πρωιόγονες" κοινωνίες, εκείνες που παραιπ­ΡOUIIE αφ' υψηλού, μας σιiλνoυν μηννμαια παυ έχαυν επηρεάσει ιους δυο Ι1κούς ανΟΡωπολόγους. Οι Kapauku ως δυιικής Νέας ΓουϊνΙας. σύμφωνα με lον Posposil, έχουν μια ισορροπημένη ανιiί\nψη Υ1Ο τη zωri και συνεπείς σε αυιή εργάZOVΙαl μόνο μέρα πορό μέρα, πρooρίzovιας ιη μέρα ως ανά­παυσης σιο να .ξαναποκιήσοuν ιn χαμένη δύναμη και {πν υγεία ιους_. Οι πρόγονοί μας, σια {έλη ακόμη ιου 180υ αιώνα, όταν είχον ήδιι πάρει [ο δρόμο ιιου οδηγεί σιη σπμερινή Ολι6ερι\ καιάσιασή μας, είχαν lουλάχισιον επίγνωση ουιού που εμείς έχουμε ξεχάσει, δηλαδή ως Ζοφεριl.ς πλευράς ιπς εκβιομηχάνισης. Ο σεβασμός τους προς Ι1ιν .Αγία Δευιέρα .. ·δηλαδn την de facto εφσρμογή {ης ε6δοlιάδας ιων πένιε ημερών, 150-200 χρόνια ηριν τη δια νόμοι.! καθιέρωσή ιης· nrov η αηελπιοία {ων πρώτων εργοστο­σιαρχών. Χρειόσιηκε πολύς καιρός μέχρι αυιοί οι εργσΖόμενοl ν' οποδε· χτούν ιην ιυροννίο ιης σειρήνος, όργονο που προηγείται XΡOVΙKό ιοι.! ξυ. ηVΙHηριoιί. ΠΡ6γμαίι ανογκάσιηκαν γιο δύο γενιές να αVΙIKOΙOσιήσoυν ιους ενήλικες άνιρες με YUVOIKES ouvnOrOIIlvcs στην υπακοή, κοθώς και με ποιδl6 ηου μlToρoιJooν νο ουμμορφωθούν στις ανάγκες ιης βιοιιnχανικής παρσγωγι\ς. Ακόμα και οι εκμειολλευόμενοι χωρικοί του aIlcien regime' [opxafo καΟεστώς[ μποροΟΟον να κλέψοuν μια αξιοσΙljιείωτπ ηοσ6lη[α

18

Page 20: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

χρόνου από τους γαlοκιιΊμονες. Σύμφωνα μΕ ιον Λαφάργκ, το 1/4 ιου lιμε­

ρολογfου ιων χωρικών στη Γαλλfα IΊιαν αφιερωμένο OΊlς Κνρlακές και ιις

άλλες γlοριές. και οι υπολογισμοί που έκανε ο Chayanov σχειlκό με ια χω­

ριά ιης ισαρικής Ρωσίας, ω onofo εfναl δύσκσλο να χαροκιηρισιούν ως

πρσοδευιlκές κσινωνίες, δείχνουν αVΤίστOIXα όΗ οι χωρικοί αφιέρωναν για

ανάπαVΣη ιη μία σε κόθε ιέσσερlς 11 πένιε lιμέρες. Αναλογικό με το σημε­

ρινό επίπεδο Ηις παραγωγικόιηιας βρισκόμαοιε πραφανώς παλύ πίσω σε

σχέση με αυιές Ης καθυοιερπμένες κοινωνίες. Οι εκμεταλλευόμενοι μουΖί­

κοι θα έμεναν κατάπλl1ΚΤΟΙ οπό το γεγονός όη υπάρχει ακόμα κάποιος από

εμάς που δουλεύει. Κι εμείς οφείλουμε νο συμμεριοιούμε αυιιΊ nιν κaιά­πλιιξη.

Πάντως, προκειμένου να KaraVOI'iooUjIE πλήρως 10 μέγεθος τπς επιδεί­

νωοης ιπς κατάσιασής μας, ας εξετάσουμε τώρα τπ Ζωή τπς πρωιόγονπς

κοινωνίας, χωρίς κράτος και ιδιοκτπσία, όταν οι άνθρωποι έκαναν μια πε­

ριηλανώμεvn Ζωή, ως κυνηγοί και ιροφοσυλλέκτες. Ο Χομπς συμπεραfνει

όιl η Ζωή ιους ήταν εηικίνδυvn, άσχημη και μικρή. Κι άλλοι εηίσης υηοσιη­

ρίΖουν όη ιόιε η Ζωή ήιαν ένας διαρκής και αηεγνωσμένος αγώνας γιο την

επιβίωση, ένας πόλεμος εν6νιια σε μια εχθρικι'ί Φύση, με το θάναιο και κό­

θε είδους οναποδιά να παραμονεύουν ιοuς λιγότερο ιυχερούς, ή όποιον a­

ποδεικνΟΟlαν ανίκανος να δώσει μάχη σιαν αγώνα για την επιβ(ωοl1.

Σιιιν πραγμαllκόΙΙΗα, μια 160lα ιδέα δεν ανιιπροσωπεύεl ιίπαιε άλλο

ηαρά μια προβολι} του φόβου, για την ntθovfi κατάρρευση της δομι'ίς ιου

Κράτους, ενός φόβου ο οποίος ήιαν διάχυτος στην Αγγλία του Χομπς στα

χρόvια [ου Εμφυλίου ΠοΛέμου, και lδ(ως σ' εκείνες ιις κοινόιηιες που δεν

ήταν συνηθισμένες να Ζουυ χωρίς εξοuo(α. ΟΙ ομοεθνείς ιου Χομπς ε(χαν

ήδπ ouvovιIioct ενολλαΚlIκές μσρφές κοινωνιών που πΡόβολλαν άλλους

τρόπους Ζωής -ειδικά στη Βόρεια Αμερική- αλλά αυτές διέφεραν ήδη πολύ

οπό την εμπεφ(α τους ώστε νο γίνονιαι κατανοπιές. (Το κατώτερα στρώμα­

(ο, ηιο KOVΙlνά στις συνθήκες Ζωι'ίς ιων Ινδιάνων, μπορούσαν να KOfovoi1-

αουν καλύιερο ουτό ων τρόπο ύπορξης και συχνό έλKαvιaν απ' αυτόν: κα­

ιά τη διάρκεια του 170u αιώνα οι Άγγλαι άποικοι εγκατέλειπαν ταν κόσμο

lους για να ενωθαύν με ιις ινδιάνικες φυλές ή όιον αιxμαλωτίzαvιαν σtαυ

πόλεμο, αρυούνιαν να γυρίσουν πίσω. Ενώ οι Ινδιάνοι δεν καιέφευγαν σtlς

εγκαταστάσεις των λευκών, τουλάχιστον όχι ηερισσόιερο από όσο οι Γερμα­

νοί πηδούσαν ιο ιείχ.ος του Βερολίνου οπό ιο δυιικό προς ια ανατολικό). Ο

δαρβιvισμός, στπν εκδοχή _της εηιβίωσης 10υ ικονόιερσυ» -δηλαδή εκείνης

[αυ Τόμας Χ6ξλεϋ- αποτελεί περισσόιερο μια ηισιή εικόνα ιων οικονομικών

• Πρ6ΚΙ:ΙIΟΙ γιο 10 κοθεσι:ώς ιιου εΠlKραloUσε: σι:π ΓaλλCα μέχρι lπν Kolόρρι:uσπ ιπς μovoρχ(· ας με 111 γaλλlKι'I επανάσι:ασπ (l789).

19

Page 21: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

συνθηκών ιης βικιωριανής Αγγλίας αηό όσα είναι μια φοοική επιλαγή, ό­πως αηόδειξε α αναρχικός Κροηόlκιν στα βιβλro ιου 'Ή Αμαι6σία Ynoσrn­

ριξιι, ένας nαρόνοvrας τιις εξiλιξιις". (ο Κροηό[κιν "ταν ένος επιστήμονος

γεωγράφος που, ενιελώς αKoUσlα, είχε φόπο νο ηειραμαΗστεί σε βόθος

πάνω στις δουλειές ιων χωραφιών όιαν εξορίστηκε σιπ Σιβηρία: ήξερε για

τι πράγιια μιλoUΣε). ·Οπως 10 ιιεγαλύιερσ μέρος ιων κοινωνικών πολlllκών

θεωριών, η ΙOlορία που περιέγραψαν ο Χομης και αl διάδοχοί του δεν μοιά­

Ζει ιιε ι(παιε άλλο παρά με μια έμμεσπ αυιo6ιoγρaφία. Ο ανθρωπολόγος Marshal1 Sahlins, μελετώνιας [ο διαθέσιμα στοιχεία

γιο ιους σύγχρονους KυνηγOύς-φoφoσυλλlKιες, 00 καιαρρίψει το Χομησια­

νό μύθο σε ένα όρθρο με ιίιλα .Η apXIKn κοινωνίσ ιιις αφθονίσς •. Πρόγ­

μαη αυτοί εργόzovιαι πολύ λιγόιερο από όn εμείς και είναι δΟΟκολο νσ δια­

κρfνεις ιπν εργασία ιους απ6 αυιό που ειιείς ονομάΖουμε πoιxνfδι. Ο

Sahlins Koιoλιlγει 010 όll �oι κυνηγοί κο! ΟΙ συλλlKyες εργόzovιαl λιγόιερο

20

οπό εμάς. Η αναΖήιησl1 ιης τροφι'iς σvιί να EfvOI

μιο συνεχnς εργασία, ε(­

ναι μια ακανόVlστπ δρα­

στπριόιηtO, ενώ δlαθέ­

Iouv πολύ χρόνο για α­νάπαυσπ και π διάρκειο

του Χρόνου ηου το κάθε

όιομο αφιερώνει στον

ύπνο ειησίως εfνOI πολύ

μεγολυτερη οπ' ό,ιι οε

οποιαδnποιε άλλπ μορ­

φή κοινωνίας_. ΑυΊοί

.εργάΖΟντοl_ κατά μέ­

σσν όρο 4 ώρες ημερη­σίως, αν υποΟέσουμε ό-

11 μιτορεί να ονομοσιεί

εργοσία μιο ιέιοlσ δρα­

στπριόιπια. Η «εργαα(α_

ιους, έιοι όπως αυlι) μας φαωειOl. είνοl μια

εργασία υψηλής ειδί­

κευσπς παυ εμπλέκει ό­

λες ιις φυσικές και

πνευμαιικές 10υς ικανό­ιηιες μια ι/η ειδικευι/έ­

νη εργασία σε ευρεία

Page 22: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

κλίμακα, ί\lεl ο Sahlins, δεν είναι δυναιή ησρd μόνο σιο 6,0μηχονlομό. Ως εκ ιούΙΟ1J, ιιισ ιέιοlσ δρσσιηριόιιιια είναι ανάλογη με 10V ορισμό (ου nol­χνιδ,ού nou έδωσε ο φρηνιριχ Σι'λλερ, κσιά ιον οηοίον αυτό συνlοιό (ο μο­

νοδlκό ηερι6άλλον όηου ο άVΘρωηoς ιιηορεί να ηρογμαιωσει ηλήρως [ην

ανθΡώηlνη υη6σιασή lου, .6άzovισς 010 ηαιxvιol» αμφ6[ερες ιις Ilλευρές

ιης διηλής lου φύσης, δηλαδή lη νΟllμοσύνη και το πάθος. Έτσι ο fδloς δlαΠIΟ1ώνεl: .Το Ζώο εργ6Ζετσl όταν n Ο1έρlισl, γίνειαl π

κύρια παρόρμηση που 10 ωθεί σ1l\ δροοιηριόιηια [ου και παίΖει όιον η κύ­

ρια ώθηση προέρχεtol ση' {ην ηληρόΙl1lα lων δυνάμεών 10υ, ό[ον μια ξε­

χειλίΖουσο Ζωιικόιηto γίνειοl ακριβώς ιο ερέθισμα [πς δρασιηplόtιllας�. (Μια μovιέpνα εKδoxιi αυιής ιης ovιίλπψης -αλλά είναι αμφίβολο όιι έχει ε­

ξελlκιικό χαρακτήρο- δόθηκε από ιην αVΙlπαραθεσπ, που ο Abraham

Maslov θεωρεί ως αξίωμα, ανάμεσα σε αίιιο .0ΠΟΟ1έρησης» και σε αίιιο .. α­νάηιυξης_). Σε σχέσl1 με [ην ποραγωγή, πσιXVΙOl κι ελευθερ{α ε{ναl αλλη­

ί\lνδεια. Ακόμα κι ο Μαρξ που -παρόλες ιις καλές I01J προθέσεlς- Qvr1KCI

σιο ηόνθεον ιων 1Jποσιηρικιών ιης αύξησπς ιπς παρ<ιγωγnς, παιχιιηρεί ό­

ιι: .. Εκ ιων πιχιγμάτων ιο βασίλειο ιης ελευθερίσς αρχίΖει μονάχα εκεί που

σιαμαιά π εργοσία n κοθΟΡΙΖόμενη από ιην εξωιεΡIKιi ανάγκπ και σκαπιμό­τητα_. Πράγμαιι, ποτέ δεν φτάνει εξολοκλήρου στο σπμείο να ορισεl ειoιJ-

111 την ευιuxή συνθήκη ως αυτό που είναι, δηλαδή ως κα[αργl1σll ως δου­λειάς -άλλωστε θα ήιαν μάλλον ηαράδοξο να είναι κάποιος υπέρ (ων εργα­

τών αλλά ενάvιlα σιη δουλειά- αλλά εμείς μηορούμε να 10 καlαφέΡΟ1Jμε,

Η επιδίωξη πάvιως, είτε "(ης οηισθοδρόμιισης είιε Τ01J προχωρήμαιος ηρος μια Ζωή χωρίς εργασ{α, εfναl φανερή σε κάθε σ06αρή κοινωνική ιi πολιιισlllκή lστOΡIKιi μελέlη lης ΠΡ06,0μηχσνlKιiς Ευρώπης, όπως 10 'Έπ�

land in transίtίon" (Η Αγγλία σε μεια6α11κό Ο1άδιο) του Μ. Dorothy Ge­

orge κοι 10 "ΡορυΙΒΓ cuIture in earIy nIodern Europen (Λαϊκός ηολιιισμ6ς στις αρχές της σύγχρονης ΕυΡώηης) του Peter Burke. Επίσης είναι σχετικό

10 δοκίμιο του Νιάνιελ Μηελλ ''11 /avoro e fe sue illsoddisfazionl" (Η εργα­

σία και οι δοοιυΧίες της), που αποιελεί, οη' όσο γνωρίΖω, 10 ηρώιο κείμε­

νο πάνω σων �εξέγεραη ενάvιlα Ο1ην εργασία .. που δ,αδfδεΤOI σε 1έιοια έ­

KfOOll, ένα δοκίμιο που, ό(αν ερμηνευειαι αρθά, προκαΛεί έvιoνη ρωγμn

στπ γενlKιi ευθυμία ηου περl6άλλεl ιπ oυλλoγιi κειμένων μέσα σιπν οποία

δημooιειiετoι, δηλαδή 010 "The End of ideoIogy" (Το Τέλος 1ης lδεολογi­

ας). Ούιε ο] επικριτές ούιε ΟΙ εγκωμ]ασιές 10υ ΠΡ6σεξav όll n θέση ιού

Μπελλ πάνω στο ιέλος ιων ιδεολογιών οημαιοδοτούσε όχι 10 Iέλος ιων κοι­

νωνικών κινημ6ιων αλλά lην αρχή μιας νέας μπ-χαριογραφημένης φάσης,

ελεύθερης και οούμ6αιης με κάθε ιδεαλοyfα. Ήιαν ο Seymour Upset σι.ο

"Po//tίcaf ,ηΒΠ" (Πολ,ιlκ6ς άνθρωηος), και σίγουρα όχι ο Μπελλ, αυιάς που (ην fδια περίοδο ανnννειλε 6ιι; _Τα 6αοlκά πp06λιiμαlσ της θΙOμηXανlKιiς

εηανάΟ1ασιις λύθηκαν» και αυl6 Μγσ lιόλ,ς χρ6νιο πριν η δυσαρέσκεια -εί·

21

Page 23: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

lε ιιετα610μηχονlκή είιε μεσαβιομηχανική-, ηου εκδηλώθηκε αηό lους φαl­lηlές lου κολεγίου {ου, ωθι\οει ιον lipset να εγκαιαλείψεl 10 Koλλiγιo UC lου Μηέρκλεϋ για lην σχι;ιικά 1110 ήσυχη καιόσιαση που ιου παρείχε 10 Χάρ­

βOΡVΙ.

Όπως δlOπlοιώνεl ο Μιιελλ, ο ΆVΙOμ Σμιθ, 010 έργο 10U ''Ο nlισύrσς

Γων ΕOvώv", παρόλο lον εvθοuσιασμό ιου γιο lην ογορά KOI για τον καω­

μερισμό ιης εργοσίας, ιιπl}ρξε πιο συνειδηιός (κι επίσης πιο ιίμιος) σχειικά

με 111 δUΣάρεσιη πλευρό της εργασίας, απ' ό,ιι ο ΑΥη Rand, οι οικονομολό­

γαl {ου Σικάγο ή οποιοσδήΠΟ1ε άλλος συγχρονος επίγονος 10υ Σμιθ. Ο

Σμιθ παρoιnρεί: .. Τσ διανοητικό χαρίοιιαια (ou μεγαλιΙτεροι> μέρους lων

oVΘρώπων KαθOρίZOVΙαι αναγκασιlκά από ιις OUvneclc; ασχολίες lου. 'Ενας

άvθρωπoς που ηερνάεl Η\ Ζωή ωυ σιπ δlε�oγωγή μιας οπλής nεIIoυργίας

( ... ) δεν έχει ιπν ευκοιρία να εξασKι'iσει ιn διάνοιά ιου ( ... ) Γενικά γίνε{αl

βλάκος κοι αδαl'iς όπως ιιόνο ένας άvθρωπoς μπορεί να γΙνει». Εδώ, με ω

λίγα ιοιΙια ωμά λόγιο, εκφρ6Ζεωι πλήρως 11 κριιική μου σιην εργασία. Ο

Μπελλ, γρ6φovιας σια 1956, δηλαδι'i 111 Xρuσή Εποχή της αiΖεvxαοuερικής

ηλιθιόιπιας κοι ιης αμερικάνικης αυιοϊκανοποιησπς, ανιιλαμβανόιαν ήδη

lην αηOδlOργανωΤΙKι'i και μη οργανώσιμη δυσφορ(α, 6:01 όηως αυιή θα εκ,

δηλωνόιον σιη συνέχεια 10 1970· εκείνη lη δUΣφoρίO που καμιά πολlιική

ιάσll δεν ήταν σε θέσ" να εκμειαλλευθεί, εκείνl1 που αναΥνωΡIΖόlαν σιην

έκθεση αναφοράς της HEW .. WOrKing ΑπιεΓΙIΙΒ .. (ΕργαΖόμενη Αμερική)· ε­

κείνη lην (διο δυσφορ(α που δε.ν προσφερόιαν για εηανενσωιιάιωσπ κι έ­

lσι Kαιtληγε vo αΥνοείlαι. 'Evo τέιοιο ηρόβλημα δημιουργήθηκε απά Ιl1ν ε­

�έγερoη ε.νάVΙIO σιην εργοσία. Αυιά δεν παροuoιάΖεταl σια κείμενο κανε­

νός οικονομολόγου lου laίssez faire' -Milton Friedman, Murray Rothbard,

Rlchard Posner- αφού, για να εκφρασιουμε σαν τους ήρωες του Star Trek,

«δεν ιαιριάΖει σι:οuς unολογισιιοuς μας» ...

Αν αulές αl αvιιρρήσεις διαμορφωμένες απ' lην αγάπη για την cλEuec­

ρία, δεν καταφέρνουν να πείσαuν lους αVΘρωπlσιές να κάνουν μια ωφελι­

μισιική ή και ηοιερναλlOtIΚI'ί στροφή, υηόρχουν άλλες τις οπο(ες δεν μηο­

ρουν να μη λογαριάσουν. Μπορουμε να επιβεβαιώσουμε, δανεΙΖόμενοι τον

(ίιλο ενός βιβλίου, πως η δοuλειά αποτελεί κίvδuνο για {ην UΝεία σου.

Πρ6γμαll η εργασία είναι μια μαZIKι'i δολοφονία, δπλαδή μια γενοκτονία.

Άμεσα ι'i έμμεσα, n εργασία θα σκοτώσει 10 ιιεγαλ(ilεΡO μέρος των ανθρώ­

ηων που δlοβάΖεl αυιές ιις γραμμές. Μαοξυ 14.000 και 25.000 είνοι οι ερ­

γαΖόιιεvoι που σKOιώνOVΙσι κάθε χρόνο σΗς ΗΠΑ οηό ιην εργοofα lους.

Πάνω οπό 2 εκατομμύρια αποκτούν καποιο αναπηρία. ΟΙ ιρουμοιίες ανέρ­

XOI/tQI σε 20-25 εκαιομμυρια κάθε χρόνο. Κι ανιοί οι αρlθμoί βoσίzovιαl σε

• lalsseι f",ire, οlκονομικιl θεωρ(α για τη ανι:ξέ7It:yκ1l1 ί\εlιovργιΌ των νόμων !ης αγοράς.

22

Page 24: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ιιια πολύ συvιlφllΙIKll εκιίμπσπ γιο 10 η συνισιά εργαnκό αιύχπμο, ηου σπ­μαίνει 611 δεν περιλαμβάνουν 10 μισό εκαιομμύρlO περιπιώαεων εργαοκών

ασθενειών που ανακύπτουν κάθε χρ6νο. Έπεσε σια χέρια μου ένα lσφlκό

βιβλίο lων εργαl1κών ασθενειών μεγέθους 1.200 σελίδων. Κι αυl6 ακ61!η

μόλις που αννίΖεΙ lην επιφάνεια lου ΠΡOβλιlμαlσς. Οι διαθέσιμες Ο1α1lσιl­

κές περιέχουν Ης πιο εμφανείς ηεριπιώσεις, όηως ιους 100.000 μειαλλω­

ρύχους ηου εμφαυ{Ζουν ΠVΕυμOVΙKές ηαθιίσεις, αηό ιους οηοίους 4.000 ηε­

θαωουν κόθε χρόνο, δηλοδή ένα ησσοσι6 θνησιμότητας ηου είναι, για πα­

ράδειγμα, πιο υψηλό από εκείνο του AIDS, ως αρρώσιιας στην οπο(α lα

ΜΜΕ δωουν τόση δημοσιόιπια. Όλο 101510 αvιoναKλά ιον ονοlιολ6γlΗΟ υ­ηοΟειικό συλλογισμό σύμφωνα με 10ν οποίο "οι δlεσιραμμένοl που )((υπΩ­

θηκαν από 10 AIDS 6φειλον να ελέγχουν lπν ανωμαλία ιους", ενώ autO( ποΙ) εξορΟΟσουν τον άνθρακα εκτελούν Il\α, εΚ16ς συzήlπσnς, lεριι κοι όσιο δραστπρlότη1α. Εκείνο που οι σιοnοιικές αποκρύmουν είναι 10 6η π εργα­

σία μειώνει 10 χρόνο Ζωής για 10 εκαιομμύρια ανθρώπους, γεγονός που,

από την άλλl\. δίνει την ακριβή σημασία 10Ι) όρου ανθρωποκιου{α. Αναφε­ρόμασιε σ' εκείνους που πεθοωουν απ' τπ δουλειά σια 50 χρόνια 10υς και

σε όλους επίσης τους άλλους εργασιομανείς. Ακ6ιια κι ον δεν σκοιωθούμε ή ιιεωουμε ανάπηροι Ο1η διάρκεια IIlς

δουλειάς, τούτο μπορεί άνετα να μας συμβεί ενώ ηηγαίνουιιε στη δουλειά n

ενώ γυρνάμε απ' αυιή r'i καθώς ψ6χνουμε για δουλειά ή καθώς προσποθού­

με να lην ξεχάσουμε. Τα μεγολύτερο μέρος των θυμότων τροχαίων δυοιυ­

xnμάιων εκτελούσε μια από αυlές τις συνδεδεμένες με ιη δουλειά δρασrπ­ριόιπιες, ,ί συμπαρασυρόταν οπ6 κάποιον που είχε το νου ιου σε ουlές. Σε

αυιό τον lόσο εκ[εταμένο απολογισμό νεκρών, πρέπει να προσθέσουμε lα

Ούμαια της βιομηχανικής μόλυνσης, της κυκλοφορίας ιων αυlOKlνιlιων, ιου

σλκοολισμού που προέρχειοι απ6 ιην εργασία και (ης κατανάλωσης των

ναρκωηκών. Επίσης ο καρκίνος και οι αρρώσιιες της καρδιάς και του κυ­

κλοφοριακού είνοl σύγχρονα δεινά και κα[ά κανόνα απoδiδovιαι άμεσα ή

έμμεσα στη δουλειά. Η δουλειά, λοιπόν, θεσμοποιεί την ανθρωποκι:ονία σαν φόπο Ζωής. Ο

κόσμος θεωρούσε ιους ΚαμΠΟιΖlανούς φελoιJς που αλληλσεξovιώνovιαν

και' αυ[6 lον φ6πο. ολλά κι ειιείς άραγε είμαοιε πολύ αλλlώIlΚΟΙ; Κατά βά­

θος 10 καθεσιώς 10υ Πολ Ποι lασσ61αν, έσιω και με φόπα συγχlσμΙνο,

σιην npoomlKn μιας κοινωνίας lσόιηιας. Εμείς εξovτώνoυμε [ον κόσμο οε

εκαιόμβες που εKφρ6Z0VΙOΙ σε εξαψήφιους (ιουλάχισιον) αριθμούς, γιο να

ηουλάμε Big Mac και Cadillac οιους εΙΙΙΖώνιες. ΟΙ 40 ή 50 Χιλιάδες νε.κροί

που καιαγράφουμε όιι πεθαίνουν εωσίως σιους δικούς μας αυιοκlνηι6-

δρομους είναι θύμαια, 6xl μ6ρ[υρες. ΠεΟαίνουν για το (ίποια -ή μάλλον, πεθαίνουν για ιn δουλειά. Αλλά 11 δουλειά ε(νοl ένα [{ποια και δεν οξίΖει νο

πεθοωεl κονε{ς γι' aUlIlv.

23

Page 25: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Άσχημα νέα για [ους φιλελεύθερους (liber2l1s): τα καθησυχαστικά μέφσ

του τύπου θέσπισης κανόνων, σ' ένα θέμα 110υ εμφανίζεΙ χαρακτήρα Ζωής

ή θανάτου, είναι άχρηστα. Σε ομοσπονδιακό επίπεδο, ονατίθεταl στην

Occup2ltion2l1 S2Ifety al1d Health AdministraIion [Διοίκηση Εργασιακής Α­

σφ6λεlας και Υγείας] η επίβλεψη σε ό,ΙΙ αφορά ιο βασικό πρόΒλημα, δη­

λαδή (ην ασφάλεια σιη διάρκεια της δουλειάς. Αλλά σκόμα και πριν ο Ρή­

γκσν και 10 Ανώιστο Δικσστήριο παραλύσουν τη δρασιηριόιιιιά της, η

OSHA ηιαν ήδη μιο φ6ρσα. Παρά ιο προηγούμενα (και σε σχέση με το ση­

μερινά δεδομένο) γεvvoία επίπεδα χρηματοδόιησπς τπς περιόδου Κάρτερ,

μποροΟΟαμε να αvαμένoυμε μια ξαφνική επιθεώρπση σε κάποιο εργασια­κό χώρα εκ μέρους ενός υπόλλπλου [ης OSHA, κατά μέσσν όρο, κάθε 46 χρόνισ!

Η ανάθεσπ του ελlγxσυ ιπς σικονοιι(ας στο κρό1Ος δεν ε(ναl λύση. Εν­

δεχοιιένως π δουλειά να εωαι περισσόιερο επικίνδυνη σε ένα αοσιαλιστlκό

κρά[ος οπ' ό,Η σλλού. Χιλιάδες Ρώσοι εργαΖόμενοι σκοτώθηκον ή ιραυμα­τ{στηκαν καιό ιπ διάρκεια 1ης καιοσκευής [ου μετρό στη Μόσχα. Φωνές

που μηόρεσαυ να φθάσουν ως εδώ σε σχέση με ια πυρηνικά ατυχήμοτα ηου

συνέβησαν στη Σοβιειική Ένωση και ηου οποσιωηήθηκαν, κάνουν 10 αVΤί­

στοιχα περισταΗκά ιου Times Beach και του Three ΜΗε Island να μοιάΖουν

με απλές οσκήσεις αεροπορικού συναγερμού για 10 δημοηκό σχολείο. Από

Τl1ν άλλΙ1, η anoppuOIIIOI1o (Deregulation) ηου ιώρα είναι στη μόδα, δεν ε­ξuππρετε( τίποτα, αvτlOέτως χειροτερεύει τπν κατάσταση. Ανάμεσο στα άλ­

λα, ακόμσ κι απ' ιπν άηοψπ ιπς υγεfος κοι ιης ασφάλειας, η δουλειά έδει­

χνε lη χειρότερπ πλευρά ιης ακριβώς την περίοδο που η οικονομία πλησία­

Ζε περισσόιερο στο μovιΙλo του Iaissez-faire. Ισιορικοί όπως ο Eugene Genovese, κατά φόπο ov6λoyo με όσο διαπίσιωναν οι απολογπτές τ:ης δου­

λείας πριν lον πόλεμο της αηόσχισης [ομερικάνικος εμφύλιος] , υποστήρι­ξαν με πειστικό φόπο 111 etOI1 σύμφωνα με την οποία οι ιιιοθωιο{ εργάτες

(ων κρατών της Βόρειας AμεPΙKι'iς και [ης Ευρώηης Βρίσκονιαν σε χειρόιε­ρη μοίρα αηό τους δούλους στις φU1ε(ες ιου αμεΡΙKάVΙKoυ νόιου.

Είναι σαφές όη καμιά μεlαΒοΜ των σχΙσεων ανάμεσα σε γραφειοκρά­

[ες κι εηιχειρηματίες δε μπορε! να ολλάξει κάτι ΣXΕtιKά με την παραγωγή.

Η αναγκαστική εφαρμογή τής θεωρπηΚΙ1ς και ασαφούς ως προς 10υς κα­

νόνες που προΒλέπει, νOΙΙΙKι'iς ισχύος του OSHA, θα επέφερε rιιθoνώς την

ακινηιοποίηση ιης οlκονομ[ας, Αυιό προφανώς οι αρμόδιοι υπάλληλοι ΙΟ

λαμβάνουν σοβαρό υπ6ψη (ους, δεδομΙνου 6τι μέΧΡΙ tώρα δεν έχουν καν

επιxειρι'ioει να γίνουν πιο αυστηροί με [ouς παρο6άιες 1Ου νόμου για την

nρoσιoofo 1ων εργαΖόμενων,

• NεoφιίltλεUΘερn εηιlOγt\ νιο ιην onoδέO}Jtι>Ofl lης ΟΙI<ΟνοΡίος οηό ης ΙΣXOOuσι:ς ρ"θμίΟΕlς ΚΟΙ ησρεμβόocις [ου lφ6ιoUς κοι την OUΙoριJθμισή της με βόση ιovς νόμους ως ονοράς.

24

Page 26: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Τα 6αα ε(πα μέχρι [ώρα δεν Οα προκαλέσουν πιθανόταια μεγάλες αντιρ­

ρήσεις. Πολλοί εργαΖ6μενοl έχουν ήδιι ογανακτήσει από [π δουλειά. Εκδlι­

λώνοντοl έντονες και αυξανόμενες lάαεις αποuoιας, παρaιn;σεων, κλοπών

και σαμποτάΖ ηου έχουν εκτελεσιε{ από τους εργαΖόμενους, αυθ6ρμπιες α­

περγίες και κυρίως απάτες επάνω οτη δουλειά. Auι6 μπορε( να σημαίνει ό­

η υπάρχει μια κίνηση προς μια συνειδηιή κσl όχι απλώς συναlοΟημαIlκή

όρνηση της εργασίας. Εντοuιοις, η επικροτοΟΟο παγκοομίως δlοδεδομένη

ιδέο, ι6σο ανάμεσα Ο1α αφεντικά και τους λακέδες τους 600 κι ανάμεσα

στονς t'διoυς ιους εργαΖόμενους, είναι 611 11 εργασία είναι σναπόφευκιπ και

απαραίιηιη.

Δε σlJμφωνώ. Ε(ναι δlJναιό ιώρα να καισργηθεί η δΟIJΛειά και να αvτι­

καιοσταθεί, στο μέτρο ΠΟΙJ διοχετεuειαl σε χρήσιμΟlJς σκοπούς, με μια ποι­

κιλομορφία νέου είδους ελεύθερων δραστπριοnlιων. Με στ6Χο {πν καιάρ­

γπσπ ιπς δουλειάς είναι απαραίιπιο να προχωρήσουμε κατά μήκος δUo κα­

ιευθύνσεων, μιας ποσοτικής και μιας 6λλης ποιοιικής. Όσον οφορά ιπν

ποσοιική πλευρά, πρέπει να ελοπώσουμε δροστικά ιην συνολική ηοσόιηιο

εργοσίος ηου είναι οπαραίιηιο να διεξοΧθεί. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος

Ίπς εργοσίος είναι άχρησιο, ή κάτι χειρ6τερο από άχρηστο, κι εμείς απλού­

οιαΊα πρέπει να απελευθερωθοuμε από αυτό. Από την άλλη πλευρά -κι εδώ

νομίΖω είναι το κρίσιμο σπμείο όλου του Ζπτπμαιος και το νέο σημείο οφε­

Ίηρίας για [Q επαναοιαιικό κίνημα- πρέπει να αναλύσουμε την εναπομείνο­

σα χρπσψιι εργασία και να τη μεrαIloρφώσoυμε σε μια ευχάριστη ΠOIKlλfo

διασκεδοστlκών σσχολιών όμοιων, ιουι6χρονα, ιόσο με παιxνfδι 6αο και ιιε

μια παρογωγική δραστηριότητα, δηλαδή δυσδιάκριτων απ' τις άλλες διασκε­

δαΟ1lκές ασxoλfες, παρεκτός ιου όιι οπ' αυτές συμ60ίνεl επιπί\loν να γεν­

νιέωl κι ένα χρήσιμο ιελlκό προϊόν. Σίγουρο αυιό δεν θα ιις καθl01000ε λι­

γ6ιερο θεΛκtΙKές από άλλες ψυχαγωγίες. Απ6 εκείνη τπ στιγμή όλα ια ιανl­

κα εμπ6δια που οφείλονται στις σχέσεις εξουσίας και ιδιοκιηαίας θα μπο­

ρούσαν να εκλεfψουν. Η δημιουργία 00 μπορούαε νο γίνει ψυχαγωγία. Και

θα μηορούσε νο πάψει κάθε δυσΠΙΟ1ία 101.1 ενός προς ιον όλλον.

Η υπόθεσή 1101.1 δεν είναι όη [Q μεγαλύιερο μέρος [ης εργασίας μπορε(

να διοσωθεί ιιε αυι6 Ίον φ6πο. Αλλά 6τι, σε μια ιέιοιο περίπτωσπ, γιο 10

μεγαλύιερο μέρος ιης δεν θο άξιζε κον ιον κόπο να επιδιώξουμε διάσωσπ.

Πράγμοll, μόνο ένα μικρό και διαρκώς φθίνον μέρος ιπς κοινωνικής εργα­

σίας εξυπηρειεΙ σιόχους που είναι αληθινά χρήσιμοι και όχι συνδεδεμένοι

με ιπν υπι:Ρ6σηιοπ και [ην αναπαρανωγή ιου πορόντος σU01ημαιος εργασί­

ας και ιων νομικών και πολιτικών του υπερδομών. Πριν από εfκοοι χρ6νια,

οι Pau! και Perciva! Goodman υπολ6γΙΖον 6Ι1 μ6νο lO 5% ιης διεξαγ6μενης

εργασίος -και πιθανώς αυτός ο αριθμός, ον είναι ακριβής, να cfvat ακ6μη

μlκρ6ιερος τώρα- θα επαρκούσε γιο να ικανοποιησει ης ελάχιστες ονάγκες

μας γιο διοτροφιι, ένδυσιι και καιοικlο. Η δlκή τους ήτον μόνο μιο δειλή ει-

25

Page 27: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

κοσία αλλά (ο KUPlO Ζή1ημα είναι αρκετά σαφές: άμεσα ή έμ�ιεσα (ο μεγα­

λύtερo μέρος (ης εργααίος γίνεται για μη-παραγωγlKOUς σKOΠOUς που αφο­

ρούν την κυκλοφορία ιων εμιιορευμοτων και ταν KOινωVΙKό έλεγχο. Εν ρι­

πή οφθαλμοΙ> μηορούμε να απελευθερώσουμε από τη δουλειά δεκάδες ε·

καιομμιΙρlα υπαλλήλους, σιΡOτιωtlKOUς, μάναιΖεΡ, μπάισOUς, χρημαllστές,

ποπάδες, τραηεΖίιες, δικηγόρους, καθηγπιές, σεκιουριιάδες, διαφημιστές,

διάφορους ιδιοκιήιες κι όλους εκείνους που δουλεύουν γι' oυτoUς. Θα προ­

έκυπτε τότε μιο αλυσιδωτή αντίδραση σιηυ οηοία κάθε φορ6 1101,1 θα έβγαι­

νε εκτός δροστηριότητος κάποιο αημαVΙIKό ηρόσωπο, θα απελευθερώνο­

VΙαν επίσης οι ταηεινο( υπηρέlες κι οι δούλοι 101,1. Με αυιό ων ιρόπο η 01-

κονομίο θα συVΙριβόl0ν.

Το 40% lου εργοοκού δυνομlκού αl1αιελείται από υπαλλι'iλOUς και αυτοί

σιην πλειονόιητά (ους διεκπεραιώνουν μερικές απ' τις πιο 6αρειές και ηλί­

θιες εργασίες 110υ μπορεί κανείς να φαντασιε(. Γισ παράδειγμα, ολόκλπρες

βιοιιπχαν(ες, ασφάλειες, τράΠεζες και ειαιρείες οκινήτων δεν σΥV(σι:αVΙαl

παρό μ6vo σε μια περιπι' πλημμύρα από παλιόχσρισ. Δεν είνοl ιυχαίο πο!)

ο λεγόμενος ιιtΡIlOγενής τομέας_, δπλαδή ο τομέας των υπηρεσιών, διεuρύ­

νειαι, ενώ ο ",δεuτερογενής τομέας_ (η Βιομηχανία) είναι σιάσιμος και ο

",πρωτογενής 10μέας_ (η γεωργία) 6ρίσκειοι σε σημείο εξοφάνισης. Αφού η

δουλειά δεν είναι απαραίτητη ηαρά μόνο για αutoύς σιους οπαίους εξασφα­

λίΖει την εξouσία, οι εργαΖόμενοι μειαφέPOVΙαl από ασχολίες σχειικά xpn­

σιμες σε όλλες λιγόιερο χρήσιμες, εφόσον ακριβώς αυτό αποιε.λε! ένα μέ­

τρα διασφάλισης ιης δημόσιας ιάξης. Οτιδήποτε είναι καλύτερο αη' το ι(ηο­

lα. Αυιός είναι ο λόγος για lον οποίο δεν μηορείς να γυρfσεις αηλώς σιο

σηίιι σου όταν η δοuλειά lε.λειώνεl πρόωρα. Θέλουν τον χρόνο σου και σε

εηαρκές μέτρο για να σε κάνουν δικό lους, οκόμα κι ον tO μεγαλύτερο μέ­

ρος ιου δεν ξέρουν η να 10 κάνουν. Αλλιώς, ιόιε, γιαιί η μέση εργάσιμη ε·

Βδομάδα δεν μειώθηκε ηαρά μόνο μερικό λεπτά σια τελευταίο 50 χρόνια;

Και τώρα περνόμε σιην εφαρμογή των περικοπών ακόμα και σιην ίδια

lην παραγωγική εργασία. Όχι άλλα πολεμικά προϊόντα, πυρηνική ενέργεια,

junk foods, αποσμπιικό για τη Y\JVOKEia υγιεινή και προ πάντων, τέρμα κά­

θε Q\JZI,tnon σε σχέση με ιnν αυισκινηιοΒιομηχανία. Πού και πού, μια

Stanley Steamer ή μια Model-Τ είναι κόιι ευχόρισιο, ενώ αvτιθέIως η O\Jto­

KινηΤOλαΓVεία απ' την οποία εξαριώVΙαι λοιμοκοθαρτήρια όπως το Ν,ηιΡόl1

και 10 Λος ΆνιΖελι:ς είναι εκιός συΖήιπσης. Και αμέσως, χωρίς να KIviioOU-­

με ούιε ένα δάκτυλο. iXO\JIIf. δ\Jνηιικά επιλύσει (πν ενεργειακή κρίση. την

περιβoλλoVΙΙKή κρίση και έχΟ\Jμε φέρει ιιια ισορροπία σε άλλα όλ\Jτα κοι­

νωνικό ηρoBλιiμαιo.

Τέλος πρέηει να Kotapγι'iOO\Jpt: O\Jtci που περισσότερο οπό οτιδήποτε άλλο ovιιπρoσωπεύεl ,ην πλέον διαδεδομένη οπασχόλπσπ, ε.κείνη με το πιο

πσρaτεlαιιένO ωράριο. την ηιο χαμηλή αVΤαμOιβlί και που συνειιάγειαl με-

26

Page 28: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

ρικά από lα πια βαρcι6 KαθΠKOVΙα που υπάρχουν. Αναφέρομαι σης νοικο­

κυρές μας, εκείνες που εκιελούν ης οικιοκές εργασίες κοι αναφέφουν (Q

πOlδι6. Με ιπν κα16ργπσπ Ιl1ς μισθωιής εργασίος κοι ιπν επίτευξη ιπς πλή­

ροι.>ς απαλλαγής καθπκόντων, ξεΡιΖώνειαl ο φνλετικός διαχωρισμός ιπς ερ­

γασίας. Η πυρπνlκή οικογένεια έτσι όπως 1Π γνωρίΖουμε αποιελεί μια ανο­

πόφεuκιπ προσαρμογιι στον καταμερισμό ιπς δουλειάς nOu εΙ116άλλει π

σύγχρονπ μισθωτή εργασία. Είιε μας ορέσει είτε όχι, iιol drIWS είναι (Q

πρόγμαια εδώ κο! έναν ή δύο οιώνες, φαίνειαl πιο σωστό, από οικονομι­

κής όποψπς, το να βγάΖει ο άντρας το μlοΟό, Ι1 γυνοίκα να εκιελεί εκείνπ τη

6ρωμοδουλειά που οπμοίνει 10 να δπμιουργεί γι' αυιόν ένο καιαφύγιο οε

10ύτο (ον άκαρδο κόσμο και 1α παιδιά να oδηγoύvιαl σε εκεΙνο τα οφαιό­

πεδα συγKέvιρωσπς νέων ηου αποκαλούνται .. σχολεία,,· OUId εκ πρώτης ό­

ψεως γιο να το απομακρύνει από ιπ μπτρικπ αγκάλη δlατηpώvιoς τα όμως

πόντα κάτω από κάποιο οικογενειακό έλεγχο, και για νο αΠΟΚlIισουν επι­

πλέον εκείνη τπ συνιΊθεlο της uπακο"ς και (ης ακρίβειος που είναι τόσο α­

παρσίιnτπ 010US εργαΖόμενοι.>ς. Αν θες ν' οπελευθερωθείς από (ην πστριαρ­

χία, πρέπει ν' απαλλαγείς από τπν πυρηνική οικογένεια, (πς οποίας η "αφα­

νής_ οπλήρωιπ εργασία, σιίμφωνα με όσα υποστηρίζεΙ ο Ιβάν Ίλλιτς, καθι­

στά δuνατό ιο όλο εργοσιακό ούστημα που κάνει απopαίιnιη ιπν ιίπαρξή

τπς. Αναπόσπαστο μέρος στην ολοκλήρωση outIlS τπς ειΡπνικής στραιnγl­

κής είναι π κοιάργπση της λεγόμενης ποιδlκής πλlκίος και το κλείσψο ιων

σχολείων. Σε αυτή τη χώρα UndpXOUV περισσόιεροι μαθπτές σε πλι'iΡl1 απα­

σχόλησπ πορό εργαΖόμενοι σε πλήρπ απασχόλπσπ. Έχουμε ανάγκη ια ηαι­

διά να γίνουν δάσκαλοι και όΧΙ μαθπτές. Αυτό μποροιίν να προσφέρουν

πoλλd στην πσιγνιώδη επανάστασπ επειδή γνωρίζουν καλύτερα από ιοι.>ς ε­

νήλικες πώς να naizouv. ΟΙ ενήλικες και το ποιδιά δεν είναι όμοιοι αλλά

μηορούν να γίνουν ίσοι διαμέσοu ιπς αλληλεξάρτησης. Μόνο το ηαιχν(δl

μπορεί να γεφυρώσει ro χάσμα ιων γενεών.

Ως ιώρα δεν έχω καθόλου αναφερθε{ στη δυνατόιηιο μείωσιις τπς ελά­

χιστης εργασίας που απομένει διαμέσου [ης αυιομαΙ0ηοίηοιις και της κυ-

6cpvnIIKIls. Όλοι οι εηισιήμονες, οι μπχανικο{ και οι τεΧνικοί, οπελευθερω­

μένοι οπό 10 δυσάρεστο ΚΩθήκον της έρευνος γιο πολεμικούς οκοπούς ή ε­

Kcfvns που αποβλέπει σιπν προγρομμοιισμένη εφεύρεση άχρηστων εμπο­

ρευμάτων και την απαρχοίωσιι {ων προηγουμένων, θα μπορούσον να επl­

SoOOUv στο ευΧάριστο έργο του σχεδιασμού καιάλληλων μέσων εξάλειψης

της κούρασης, της βορεμάρας KOI ισυ κινδιίνου σε εργασίες όπως n εξορυ­

κιική δραστπριότητα 010 μειαλλεία. Χωρίς αμφιβολία θα έβρισκον και άλ­

λο σχέδιο με τα οηοία va διασκεδάΖουν. 'Ισως να ε.γκαιαστήσουν ένα ολο­

κληρωμένο επικοινωνιακό σιίστημα ηολυμέσων (muIti media) εκτειομένο

ηαγκοσμίως ή να θεμελιώαουν αηοlκίες 010 διάστημα ... Ίσως. Σε όιι με α­φορά δεν είμαι μανιακός με ιην ιεχνολογ1α. Δεν θα ήθελα να Ζήσω σε ένα

27

Page 29: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

παΡ6δεlαο φ(lαγμένο από κουμπάκια. Δεν επιθυμώ ρομπόι-σκλάβαυς που

10 κάνουν όλα θέλω να κάνω ης δουλειές μου μόνος μου. ΠlσιεUΩ πως υ­πάρχει χώρος γιο μιο ιεχνολογίο ποιι να μας γλιιώνεl οπό (ους κόπους, αλ­

λά είναι ένας χώρος περιορισμένος. ΟΙ lσιαρlκές ΚΟΙ προίσιορlκές μαριυ­

ρίες δεν είναι ενθαρρυvιlKΙς. Όταν π παραγωγική (ΕXVOλOγΙΌ εξελίΧθπκε α-

11ό εκείνη ιων ΚιΙνηγων.τροφοσυλλεκιών σε εκείνη 1η γεωργlκι'ί ΚΟΙ β,αμιι­

χανlκή, 11 εργασία auξήθηκε ενώ η οιομικι'i επιδεξιόΗ110 και ιι ικανόιηια κο­

θενός να καθορίΖει ιην ίδιο (ou ιη Ζωή μειώθηκαν. Η ποραηέρο εξέλιξη της

εκβιομηχάνισης ενέιεlνε ουτό ηου ο ΗaΠΥ Braverman αποκαλεί εξευτελι­

σμό (ης εργασίας. Οι πιο ηροσεκτικο{ παροιπρπιές είχαν ηάvια επίγνωση

αυτού ιοιι φαlνομΙvoυ. Ο ΤΖον Σnoι5aρτ Μιλλ έγJXΙψε ό1l όλες οι εφευρΙ­

σεις που επινοήθηκαν μέχρι ιώρα για την απoφιIγrί (ης κουροσης, σιπν

πραγμοιικότητο δεν ιιος έκαναν ποτέ να γλι(ωααυμε ού(ε καν μια στιγμή ερ­

γασ{ας.

Ο Καρλ Μαρξ γΡ6φει όll: "Θα μπαραΟΟε να γJXΙφτεί μια ισταρία, ξεκι­

νωvιας από το 1830, ιων εφευρέσεων που έγινον με αηοκλεισιlκό σκοπό

νο προμπθεΟΟουν το κεφάλαιο με όπλο κοτά των εξεγΙρσεων (ης εργαιικής

τάξης •. Οι ενθουσιώδεις φlλol ιπς τεχνολογίας -όπως ο Σοιν Σιμόν, ο Α.

Kαvι, ο Λένιν, ο B.F. $kinner- αηΙδεlξαν εηίσης όιι ι'ίιαν γρανΗένιες αυιaρ­

χlκές προσωπικόιητες, δηλαδι'i (ΕΧνακράιες. Είμασιε υπερβολικό ακεπιικι­

σrές όσον σφορό ης υποσχέσεις των μuσιΙKlστών των κομπιούτερ. Αυτοί

δουλεύουν σαν τα σκυλιά' είναι πιθανότατο 6ιι, αν τους δοθεΙ ιο ελεύθερο,

10 {διο θα ισχύσει για τον καθένα μας. Αλλά αν έχουν να προσφέρουν κά­

ποια ιδιαίτερπ συμβολι'ί που να υπακούει πιο άμεσα σε ανθΡώπlνους σκο­

πoUς παΡ6 στπν ξΙφρενπ εξΙλlξn (ης υψηλής ιεχνολογίας, τότε ος τους δώ­

σουμε λ(γη προαοχιΙ

Αυιό που οuoιαοιικά θα "θελα να δω προγμαιοποιημένο είναι η μετο­

ιροπ" (ης εργασίας αε ηαιxvfδι. ΤΟ πρώτο 6npa θα είvol να διαγροφούν οι

έννοιες του "KoθήKovιoς_ και ως «απασΧόλησης •. Ακόμα Κ\ εκεωες οι δρα­

οιηριόιηιες ηοιΙ εμφανίΖουν tι.αι ιώρα έναν παιγνιώδη XDJXIKIτ'iρo, συμβαί­

νει να ιον ΧόνΟιΙν 010 μεγαλύτερο μέρος του, από τη σι:ιγμ" που περιορίΖο­

νιαl σε δραοιπριότπτες επιβαλλόμενες οε ορισμένα όιοιια και μόνο σε αυ­

τό, ενώ αποκλείονΙΟI από αυιές όλοι ΟΙ υπόλοιποι. Δεν εωαl περίεργο ποιι

οι χειρώνακτες γεωργοί poxOouv επίπονα Ο1α χωράφια ενώ ιο αφενΙικ6

τους, ηου Ζουν σε κλιμαΙΙΖόμενους χώρους, κάθε week-end μένουν σπίη ό­

που απολαμβάνουν ης KΠΠOυριtι.ές τους εργασίες; Σε ένα σύστημα μόνιμπς

γιορτής, θα είμαστε μάρτυρες ιης γέννησης μιας νέας Χρuonς Εποxiiς του

Μεγάλου ΕΡσσΗεχνισμού. γεγονός που θα επισκιάσει Τl1ν επαχι'ί τπς Ανα­

γέννησιις. Δεν θα υπ6ρχουν πια δουλειές αλλά πράγματο νο γίνουν και άν­

θρωποι για να ια κάνουν.

28

Page 30: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Το μU01ικ6 γιο να μεlατραπε( ΙΙ εργασία σε παlκvi'δl, όπως έδειξε ήδπ ο

Σαρλ Φουρlέ, 6ρ{οκειαl 010 νο οργανωθούν οι επωφελε{ς δραΟ1lψιότηιες

έισι ωατε να αvτλoύν από αυιό ιιου διάφορα 61Ομα KOI σε δlαφOρι:.ΙIKOιlς

χρόνους πραγματικά αγαπούν να κάνουν. Προκειμένου να καιαΟ1ε! δυναιό

ο καθένας να κάνει lα πράγμαια που θα αγαπούσε να κάνει, επαρκεί 10 να

εξαλειφθεί ο παραλογισμός και οι δlαΟ1ρεβί\ώσεlς που uποναμεUoυν αuιές

ης δραΟ1ηριόιηιες τπν ώρα που UnOBIBdZOVIDI σε δουλειά. Γισ παράδειγμα

θα lιου άρεσε να ασχοληθώ -όχι για ηολύ- lιε lην διδασκαλία, αλλά δε θέ­

λω να έχω έναν εξΟlJOιασllκό ρόλο αηέναντl 010υς μσθηlές και δεν επιθυ­

μώ να κάνω (ο γλεfφ1η σε κάηοιον θλιβερό παιδαγωγό για να αηοκιιΙσω ιιια

θέση δασκάλου,

Κατά δεύιερον, υπάρχουν πρόγιιαια που οι άνθρωποι αγαπούν να κά­

νουν από καιρό σε καιρό, αλλά όχι για πολύ και σίγουρα όχι για ιιόντα.

Μπορεί να είναι ευΧάρισιο να δουλεύεις baby-sitter για μερικές ώρες αφού

έισι μΠΟΡεfς να μοιραοιεfς 1" συντροφιά ιων μικρών αλλά όχι για lόαο πο­

λύ όσο αl γονε{ς 10υς. Οι γονείς, επίσης, δίνουν μεγάλπ αξία 010 χρόνο ε­

λευθερίας που με ουιό τον φόπο τους παρέχεται. ενώ γfνovιαι αγχώδεις αν

παραμένουν μακριά από lα μικρά ιους για μεγάλο διάσιημα. Είναι αU1ές σι

διαφορές μειαξύ ιων αιόμων που κάνουν δυνατή μια Ζωπ ε.λεύθερου παι­

χνιδιού. Η ίδια αρκrI μπορε! να εφορμΟΟ1ε( σε πολλά άλλα πεδίο δροΟ1Π­

ριοιήlων ΚΟΙ πρoπαvιός οε εκείνες πρωιορχικού xaPOKlnpo. Έιοι πολλά ά­

τομσ διασκεδάΖουν να ιιογειρεύουν όιον μπορούν να 10 κάνουν αληθινό

για ιο γοOOtο ιους, αλλά d)C! όιαν πρέπει. λόγω δουλειάς. να θρέψουν αν­

θρώπους. Τρίιον -με παρόμοιους όρους- μερικό πράγμαια ποι> είναι δUΣάρε01α ον

yίνovιαι με IΡόπο μοναχικό ή μέσο αε ένα δUΣάρεσιO περιβάλλον n υπά ιις

διαιαγές ενός αφενιικού, γίνOVΙαl ευχάΡIΟ1α, ιουλάχισιον για κάποιο δι6-

Ο1πμα, ον αυιές οι αυνθήκες IΡοποποιπΟούν. Πιθανώς αυ1ό αληθεύει, οε

κάποιο βαθμό, για όλες ης εργααίες. Ο κόσμος μπορεί να ξεδιπλώσει ιπν ευφυία lαυ, που διαφορεIlκά σπαιαλιέlαι, μειαφέπαVΙας σε άμιλλα, καιό

ων καλύτερο δυναιό φόπο, 10 λιγότερο δελεασnκό από lις κοπιασιικές ερ­

γασίες. ΔΡΟΟ1πρl6Ιl11ες που ενδιαφέρουν μερικό ά10μα δεν ενδιοφέρουν

πάνια όλους· αλλά όλοι, ιουλόχισιον εν δυνάμει, δισθέlουν μιο ορισμένπ

ποικιλία ενδιαφερόνιων και ένα ορισμένο ενδιαφέρσν για ποικιλ{α. Σύμ­

φωνα με 10 γνωστό απόφθεγμα; .Κάθε πράγμα 10υλάχισιον για ιιια φορά,..

Ο Φουριέ ήιαν δόσκαλος στο να επινοεί ιρόπους ώσtε ΟΙ πιο παρεκκλί­

νouσες κοι κοκοήθεις τάοεις να μπορούν νο μειoσχημOtιστOύν σε χρι'iσιμες

δραΟ1ιφιόιηιες οε ιιια μεια-πολιιισμένπ κοινωνία, που ιης έδωσε 1α όνομα

ΑριlονίΟ. Σκεφιόιαν όιι ο αυιοκρόιορας Νέρωνας θο είχε εργασιεί πολύ

καλά αν α[16 παιδι είχε μιιορέσει να ικανοποιήοει ιη ροπή 10υ προς τις αι­

ιlαιοΧυσίες ιιέσα σ' ένα οφαγείο! Τα 1110 μικρά παιδιά. που εμφανώς αγο-

29

Page 31: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

πάνε να αναKατεUoVΙOI με τη βρωμιά, θο μπορούσαν να είνοl ορνανωμένα

σε _μικρές ορδές. που να κοθορίΖουν το Onoxwpntnplo κσl νσ σδεlάΖουν

lους KάδOUς των σκουηιδιών, με OnOVO�II'i εηόθλων σtoUς Koλύn:ρouς. Δεν

θέλω νο προτείνω σUΓΚεKρψένO αυτό 10 ειδικά ηoρaδεΙν�loτo, σλλά η σρ­

χΩ που 10 θεμελιώνει vομfΖω πως ορίΖει οκριβώς 10 νόημα μιος από ης δια­

σιόοεις ενός ρΙΖικού επονΟmΟtιΚΟύ μειασχηιιαιιομού. ΧρειόΖειοι νο έχου-

11ε υπόψπ όll δεν πρέlιεl νο ποιρνουμε ιην ερνασίο όπως οκριβώς εμφανί­

ΖεΤQI σnμερσ και vo ιην τοιρlάΖουιlε ιιε το κοτάλληλο πρόσωπο, μερικό εκ

ιων οποίων θα μπορούσον vo είνσl σκόμσ κοl κοκοl1θπ. Αν 11 ιεxνoλoνiα

μπορεΙ νσ παίξει ένα ρόλο σε όλο αυτό θα είvol περισσότερο το να ανοίξει

νέOUς oρίzovιες σιl1ν ονΟΖωονονΠΙΙΚΙ1 δ'1lIιουρν1Ό, πορό 10 νο αυιομαιο­

ποιήσει lην ερνοσ(α διανράφovιός την εvιελώς. Ως ένα 60θμ6 θέλουμε να

επιοφέψουμε οων βlοιεχνlκΩ napavwvl'i, δραorιιριόιηta ποl.} ο Ουίλιαιι

Μ6ρρις θεωρούσε ως lην lιιθανή κοι αίσια έκβαση ι.ης KollμoυνlaιΙKής επα­νάστοσης. Η τέxνn θα rιαρOεί ξανά οπό τσ χέρια lων avομπ και θα απελευ­

θερωθεί από ιο Tlερl66λλaν lων ουλλεκιών, KαlαΡVΠμένη οαν ειδική καιη­

νορίο που οπευθύνεlοl σιην ελίι, και 10 OIOOn[lKd και δημιουρνικό ιης πε­

ριεχόμενο θα επονέλθεl σιην πληρόιηια lπς Ζωής από όπου 10 είχε αφαιρέ­

σει π δουλεια. Ας ουλλονιmούμε 10 νενονός 611 ιο οπικά αγνεία lων οποί­

ων ηλiKOυμε ιο ενκώμιο και που τα εκΟΙιουμε στο μουοείο, σιην εποχή

ιους χρηoιμoπoloύvιαν νια να διοιηρούν ιις ελιές. Αμφιβάλλω νια 10 αν τα

δlκ6 μας κοινά χειροποίηια είδη θα έχουν 010 μέλλον μια ι6αο ένδοξη lύ­

χη, ον ποlέ θα έχουν και καμιά. ΤΟ νενονός είναι πως δεν υπάρχει ένα

ανάλονο προόδου 010 σύγχρονο κόσμο Il1ς δουλειάς. Αν μπ 11 άλλο ισχύει

οκριβώς 10 αvιίθεlo. Δεν πρέπει να διοιάσουιιε νο πάρουμε οηό 10 πορελ­

θόν εκείνο που μπορε{να μος προσφέρει; οι άνθρωποι του πoρελθ6vιoς σί­

νουρο δεν χάνουν τίποτο, ενώ εμείς πλουτίΖουμε.

Η επονανακάλυψη (ης καθημερινής Ζωής σημοίνεl 10 νο ηάμε πέρα α­

πό lα περιθώρια των χοριονΡσφημένων περιοχών lης κοθημεριvόmτάς

μος. Και είναι αλήθεια όll υπάρχει, σχετικά, ένο πολύ πιο υΠ06λnΙΙKό ρεύ­

ΙΙΟ σκέψης οπ' 6,11 φαVΙόzεlol ο κόομος. Πέρα απ6 lον Φοuρlέ και lον

Μόρρις -κι οηό μερικές οκόμο νόξεις, εδώ κι εκεί, 010ν Μορξ- uncipxouv (ο

νραπτό του Κροπόικιν, των ανoρχoσυνδlKoλιaιών Pataud και Pouget, (ων

πολιών ονορχοκομιιουνισιών (Μπέρκμαν) κοι ιων νέων (Μποόκτοιν). Η

Con\munitas (Κοιν61ηια) ιων οδελφών Goodman είνοl υηοδεινμοllκή σιο

να επεξηνεί ποιο μορφή εποκολουθεί μιος οριομένης λειιουργίος (σκοπού)

κοι unάρχει κό\! γιο να ξονοποκιηθεί οπό [ους ίδιους lοuς συγχοομένοuς

απολονηιές ms εναλλοκιικής τεχνολογίος όπως είναι α Σουμ6χερ κοl ειδl­

κ6 ο Ίλλιτς, από tI1 σιιγμιι που θα αχρηΟ1ευιοι3ν οι κοπνον6νες μηχανές τους. Οι ΚΟΤΟ010σlοκοΙ -σον (ον 86νενκεμ Ο1nν "ΠΡΟΥμαιεία ιου ΣαBoUΆρ

30

Page 32: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Βί6ρ προς χριίσιι rων νέων Υειιεώιι" (Η Enovdmoon στηιι ΚαΟημερινή Ζω­

ή), όπως κοι μέοα από ιnν ανθολογ{α ιης Καιαστασιaκi\ς Διεθνούς- ε{νω

1όσο αμείλlκια διουγείς όσο και χαρμόσυνοι, οκόμη κι αν δεν ξεπερνούν

ποτέ ενιελώς 1nv ανιίθεση που έγκειται στο 611 υηοστηρίΖουν απ' 111 μιο ,ην

εξουσία [ων εργαnκών συμ60υΜων και οπό την άλλη ων καιάΡΥηση ιπς

δουλειάς. Ωστόσο, η ovιIφo1lKdInI6 ιους είναι πραnμόιερη απ' όλες ης εκ­

δοχές του αριστερισμού που κυκλοφορούν ακόμο, οι θιασώιες των οποίων

μοιάΖουν σον ιους έσχατους υπερασηιστές ιης δουλειάς, προφανώς επειδιι

αν δεν υπήρχε η δουλειά δεν θα υπι'ίρχαν και εργαΖόμενοι και σπόνιων ιων

εργαΖομένων "οιον θα μπορούσε ποιέ να οργανώσει π σριστερό;

Συνεπώς οι αμτιολισιονισιές [υτιοσωρικιές ιης καιόργησης ιης δου­

λειάς] βρίσKovιαι σε αυτή ιην προοιnική ολοκάθαρα μόνοι. Κανε{ς δε δύ­

ναιαι να προβΛέψει 11 θα μπορούσε νο προκύψει από ιπν αl1ελευθέρωση

ιης δημιουργικής ενέργειας, που ιώρα καιαβάλλειαl οπό τη δουλειά. Μπο­

ρούν να ουμβούν ιο ηόvια. Η εξαVΙΛηΙΙKή ouzιllrJon πάνω στο πρόβλπμα

ιης αvιιrιαpόθεσιις μετοξύ αναγκαιόιηιας και ελευθερΙας, μαΖί με τις θεο­

λογικές της εl1ιΡροές, λήγει πρακιικό από μόνπ τπς, τη στιγμή που η παρα­

γωγή [ων αξιών χρήσης αυξάνεται σε συνάφεια με την άσκιιση μιας ευχά­ΡΙOlnς δραOlnριότnιας ηαιΚ\!ιδιού.

Η Ζωή Οα γ{νει ένα παιχνίδι !\ πάνω απ' όλα μια συνθεσπ πολλών παι­χνιδιών, μα όχι -όπως συμβαίνει ιώρα- ένσ παιχνίδι με μηδενικό σποτέλε­σμα. Μια εξαΙΡεtll συμφωνfα σε σεξοuoλικό επίπεδο cfval 10 urιόδειγμα ε­νός ποραγωγικού πσιχνιδιού. Οι συιψειέχovιες πoθιάzovιoι ιιε ιιιν πδον!l

που ovtkf ο ένας ατι' ιον άλλον. δε σηιιειώνετοι καμιά 6οθμολογ{α κι ο κα­θένας V1KdCI. Δίνεις περισσόιερα, λοιιβόνεις περισσότερα. Σιπ φιλοπο{γμο­va Ζωή, το ωραιόιερα moIKcfo οπό το ερωιικό παιχνίδι θο ενσωμοιωΟούν σιο καλύτερο μέρος της καθπμεΡ1\ιής Ζωής. Το γενικευμένο ηαιxviδι οδηγεί

στην ερωτική νοπμοιοδότησπ ιης ΖωτΙς. ΤΟ σεξ, με τπ σειρά του, pnopcf να γ{νει λιγόιερο εl1είγον και απεγνωσμένο, l1ερισσόιερο παιγνιώδες. Αν παί­ξουμε καλά τα χαριιά μος, pnopouIIf: νο πάρουμε οπό τπ Ζωή πολύ περισ­

σόιερα οτι' 6σα διαθέτουμε· αλλό μόνο αν l1αίξουμε σι' ολι'ίθειο.

Κανείς δε θα έπρεπε να δουλεύει ποιέ. ΕργαΖόμενοι όλου lΟυ κόσμου . . . σριfξΓε!

31

Page 33: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

Το δοκίμιο ιου Bob Black, με τίτλο The abolition

of work, εκδόθηκε στο Albany της Νέας Υόρκης ΙΟ

1985 και δημοσιεύτηκε στα ελληνικά ΙΟ 1996 από ΙΟ

ΎπουΛο Χτι5πlιμα. Η παρούσα έκδοση κυκλοφόρησε

σε Χίλια διακόσια αντίτυπα σmν Αθήνα το 2002, από

ιον πολιτιστικό Χώρο ΗΛιοτρόπιο και τις EυaMaκrΙKές

Εκδόσεις - Νότιος Άυεμος. Η μ ετάφραση έγινε από

ιους Α.Χ. και Θ.Δ. από την ιταλική έκδοση με τίτλο L'

aboliziolle del lavoro, εκδ. Nautilus, 1 993 και η

διόρθωση- επιμέλεια από ιους Δ.Σ. και ΚΣ.

Για επικοινωνία :

ΒΟΒ BlACK ρ.ο. ΒΟΧ 3 142 Albamy ΝΥ

12203-0142 U.S.A

NAUTl LUS, CaseIIa Postale 1 3 1 1 TORINO

ΙΤΑΙΙΑ

Εναλλακτικές Εκδόσεις - ΝΟTlΟΣ ΑΝΕΜΟΣ

Τ.Θ. 3 1 421 ΑΘΗΝΑ 47

Πολιτιστικός Χώρος ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ

Μεσολογγίου 1 7 , Εξάρχεια

Page 34: Bob Black - Η Κατάργηση Της Δουλειάς

τον Απρίλη του 1988 . .. στον Απρίλη του 2002

ΙΑ ΚlιTA.Π.HΨHΣ

ΣΤΗ ΚlιPAΓΙANNH 3 7

• . . Jlla αvάσα ζωιίς ΚΙ ελ.ευ'θc.ρiC'lς, σε Jlla πόλη ΠV7yηpιί και

ρολυσΡέvn και JllΚρώv

... Jlla χεJ(Αqν;QJflJ'd

:;��Σ�;������;����r:ω�VAQ�t�δ���" vi'1rn.rc7αJJ. ,ων, •. σrα κ"πά�1f5 • ε,ξα., ,,"J€m�οδ.rOJJrέvωv

\ " ,,�α; ..•. . ά . . ry U. Jlbl.# .. · /

.

. �1 ..

. }ιJ .• q��V. � #

\\, �Γ ' }'Γ''' '����'' ..• • ,� ... ΕVα vεrj'pa'Ά σ:p:rιiΡοφiκόrnrας φ αλλnλεyyύnς

σroυς KOλασpΈVOυς, τονς αvυπότιqσoυς και rους εξεΥεΡΡέvους ... ! f όλης"inς Υης·

ΚΙ ωι; την επόμεvn άνοιξη ... καμιά νoστ�ι.ν.

κόσμο που, από καιρό mά, αΎήRει στο » Υιιν.

συμβιβασμόι; με το αβίωτο παρόν που υπ4όσ)cετ,αιnιιc

Κανέναι; δισταΥμόι; και φόβοι; για το μc.nn..u. κοινωνική επανάσταση, την αναρχία

σύvrpoφOI και συvrPόφlσσες από ro καrεIλnΡΡέvο έδαφος Γ(αΡlαΥιάv-ιιπ 31