ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα...

68

Transcript of ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα...

Page 1: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα
Page 2: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ερευνητική ΕργασίαΣχολικό έτος 2012-2013Τίτλος: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος1ο Γενικό Λύκειο ΖακύνθουΥπεύθυνη καθηγήτρια: Παραστατίδου Σοφία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το θέμα της εργάσιας που θα σας παρουσιάσουμε αφορά τοέργο και τη ζωή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Για το λόγοαυτό χρειάστηκε να εργασθούν και να συνεργαστούν οιμαθητές της Α΄ Τάξης του 1ου Ενιαίου Λυκειου Ζακύνθου(τμήμα

Page 3: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Α΄2). Προκειμένου να παρουσιαστεί ολοκληρωμένα το μεγαλείοκαι το μέγεθος του έργο του, χωριστήκαμε σε τέσσερις ομάδες,όπου η καθεμία ανέλαβε και μια ενότητα του Θέματος. Οιενότητες ήταν οι εξής: 1) Το Πολιτικό και Ιστορικό της εποχήςπου έζησε ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος 2) Η ζωή του 3) Τα έργατου.

Κάθε ομάδα δούλεψε ομαδικά, συλλέγοντας όσον το δυνατόπερισσότερα στοιχεία στηριζόμενοι σε έγκυρες και αξιόπιστεςπηγές ώστε να έχουμε το καλύτερο επιθυμητό αποτέλεσμα.Εργασία επίπονη και δύσκολη αφού απαιτούσε αρκετό χρόνο,πολλές συναντήσεις όχι μόνο στο χώρο του σχολείου αλλά καιυψηλό βαθμό υπευθυνότητας και σοβαρότητας συνάμα. Ημελέτη των πηγών καθώς και οι συνθέσεις των πληροφοριώνμας βοήθησαν στο να παρουσιάσουμε με σαφήνεια καιακρίβεια το μέγεθος του έργου του.

Κύριος λόγος επιλογής της συγκεκριμένης εργασίας είναι ησυνειδητοποίηση του μεγέθους της τέχνης του αφού είναικαρπός ιστορικών συνθηκών και της όλης προπαιδείας τηςμεγαλοφυΪας του.Τα καλλιτεχνικά των χωρών, οι πολιτικές καιοι θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του επέδρασαν στηνδιαμόρφωση του. Πολλοί ήταν αυτοί που έζησαν στην ίδιαεποχή αλλά μόνο το πνεύμα του <<El Greco>> ήταν κατάλληλονα αποδώσει την καλλιτεχνική έκφραση της περιόδου και νατην ερμηνεύσει και με το δικό του βαθύτατα προσωπικό καιαπαράμιλλο τρόπο.

Για την πραγματοποίηση της ερευνητικής μας εργασίαςβασιστήκαμε σε ορισμένα ερευνητικά ερωτήματα με βάση τιςομάδες στις οποίες χωριστήκαμε:

Page 4: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ζωή του1) Γενικές πληροφορίες για τη ζωή του2) Ποια η οικογενειακή του κατάσταση;3) Ποια τα σημαντικότερα γεγονότα που συνέβησαν σε: Κρήτη,

Ιταλία, Ισπανία;4) Ποιες οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις;

Πολιτικό πλαίσιο1) Ποια ήταν η πολιτική ζωή στην Κρήτη την εποχή του Δ.

Θεοτοκόπουλου;2) Ποια ήταν η πολιτική ζωή στην Ιταλία την εποχή του Δ.

Θεοτοκόπουλου;3) Ποια ήταν η πολιτική ζωή στην Ισπανία την εποχή του Δ.

Θεοτοκόπουλου;4) Τι ήταν η Ιερά Εξέταση;5) Ποια η σχέση του Θεοτοκόπουλου με αυτήν;

Πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο1) Ποιες ήταν οι θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής στην

οποία έζησε ο Θεοτοκόπουλος;2) Ποια ήταν η πολιτιστική πραγματικότητα στα μέρη από τα

οποία πέρασε ο Θεοτοκόπουλος;3) Ποια η ιστορική πραγματικότητα στα μέρη από τα οποία

πέρασε ο Θεοτοκόπουλος;Έργα του1) Ποια τα σπουδαιότερα έργα του καλλιτέχνη σε: Κρήτη,

Ιταλία, Ισπανία;2) Ποια τα υλικά κατασκευής που χρησιμοποίησε για καθένα

από αυτά;3) Πού βρίσκονται τα έργα του σήμερα;

Page 5: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

4) Τι εκφράζει η τέχνη του;5) Από πού εμπνεύστηκε;6) Ποια η αξία του;

Για την κατανόηση και την εμβάθυνση στο θέμα μαςπραγματοποιήθηκαν οι εξής δραστηριότητες:Α) Η προβολή της ταινίας « El Greco » του Γ. Σμαραγδή εντός τουσχολικού συγκροτήματος.Β) Η παρουσίαση της ανάλυσης των έργων του ζωγράφου απότην κ. Κατερίνα Δεμέτη, διευθύντρια του Μουσείου Σολωμούκαι Επιφανών Ζακυνθίων, η οποία έχει μελετήσει ΙστορίαΤέχνης. Ειδικότερα, συνέβαλε στην εμπέδωση της ερμήνευσηςτων έργων καθώς και στον τρόπο παρουσίασης τους.Γ) Η δημιουργία του δικού μας ερωτηματολογίου καθώς και ησυμπλήρωση του από τη μαθητική και όχι μόνο κοινότητα.

Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας:Στις ηλικίες 13- 18 το 55, 17 % γνωρίζει τον καλλιτέχνη, το 51,72% έχει παρακολουθήσει την ταινία αφιερωμένη στο ΔομήνικοΘεοτοκόπουλο. Το 25, 5 % γνωρίζει τις δράσεις τις Ιεράςεξέτασης και επίσης, τη σχέση του με αυτή. Ενώ, το 51, 72 %πιστεύει ότι ο ζωγράφος ενέπνεε και συνεχίζει να εμπνέεικόσμο έως τις μέρες μας.Στις ηλικίες 19- 30 έχουμε αντίστοιχα τα ποσοστά 100 % , 100 % ,100%, 66, 66 %.\Τέλος στις ηλικίες 31 και άνω παρατηρούμε ταποσοστά 100 %, 50 %, 100 %, 57, 14 % και 85, 71 %.Επομένως διαπιστώσαμε ότι από 13- 18 ετών έχουν κάποιαγνώση όσον αφορά τον καλλιτέχνη αλλά όχι πλήρη, σε σχέση μετις επόμενες ηλικίες 19 και άνω, όπου περισσότεροι από το 50% των ερωτηθέντων έχουν επαρκή γνώση του θέματος.

Page 6: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Στηριζόμενοι στα ερευνητικά ερωτήματα και στιςδραστηριότητες για την οργάνωση της έκθεσης που μαςζητήθηκε να συνθέσουμε, έχουμε συλλέξει τις παρακάτωπληροφορίες καταλήγοντας σε ορισμένες διαπιστώσεις.

ΚΡΗΤΗ

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541-7 Απριλίου 1614) ,γνωστόςεπίσης με το προσωνύμιο El Greco, δηλαδή ο έλληνας ήτανΚρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας. Γεννήθηκε στοΗράκλειο της Κρήτης το 1541 από γονείς που, όπως φαίνεται,κατάγονταν από κάποιο χωριό τουδιαμερίσματος των Χανίων. Ο πατέρας του, ΓεώργιοςΘεοτοκόπουλος, ήταν φοροσυλλέκτης και έμπορος. Για τημητέρα του δεν διαθέτουμε πληροφορίες, ενώ άγνωστηπαραμένει και η ταυτότητα μίας ενδεχόμενης πρώτης,Ελληνίδας συζύγου του. Είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό, τονΜανούσο Θεοτοκόπουλο (1531-1604), ο οποίος ακολούθησε τοεπάγγελμα τού πατέρα τους. Ο πατέρας του πιθανολογείται ότι

Page 7: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

ήρθε και εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο της δεκαετίας του 16ουαιώνα και εδώ μάλλον γεννήθηκε ο Δομήνικος και ο αδελφόςτου.Στα λίγα στοιχεία για τη ζωγραφική του Δομήνικου στην Κρήτησυγκαταλέγονται οι υπόνοιες ότι ήταν μαθητής του Θεοφάνουςτου Κρητός ή του Γεωργίου Κλόντζα. Το πρώτο σημάδι από τηνάσκηση του επαγγέλματος του ζωγράφου στην ίδια την Κρήτηείναι μια δήλωση που βάζει τέλος στις παλαιότερες θεωρίες ότιο Greco διδάχθηκε την τέχνη του στη Βενετία. Βρέθηκεκαταχωρημένη στα κατάστιχα ενός συμβολαιογράφου , στονΧάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο, όταν ο Δομήνικος παρέστημάρτυρας στην αγορά και την πώληση ενός σπιτιού και ηυπογραφή δηλώνει « Μένεγος Θεοτοκόπουλος – σγουράφος »,δηλαδή ζωγράφος. Ο Δομήνικος εργάστηκε στην Κρήτη ωςμαθητευόμενος σε πολλά εργαστήρια αγιογράφων . ΣτοΧάνδακα έμαθε τη βυζαντινή τεχνοτροπία και τις νέες τάσειςτης κρητικής αγιογραφικής σχολής του 16ου αιώνα. Εκεί λοιπόνέζησε , σπούδασε τη ζωγραφική και εργάστηκε ως ζωγράφος.Σύμφωνα με το βιβλίο του Νικόλαου Παναγιωτάκη « Τα νεανικάχρόνια του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου » ο Δομήνικος μάλλονείχε παντρευτεί στη Κρήτη.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣΜε δεδομένο πως στην εποχή του συνυπήρχαν στην Κρήτηορθόδοξοι και καθολικοί παραμένει αμφιλεγόμενο σε ποιό απότα δυο δόγματα ανήκε η οικογένειά του. Θεωρείται ότι ήτανορθόδοξη ,εκδοχή που στηρίζεται σε μελέτες αρχειακών καινομικών εγγράφων, ενώ το όνομα του Δομήνικου δεν

Page 8: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

καταγράφεται στα αρχεία των βαπτίσεων της Καθολικήςεκκλησίας στην Κρήτη. Διαφορετικές πηγές κάνουν επίσης λόγογια πιθανή καταγωγή του από καθολική οικογένεια. Ορισμένοιμελετητές εκτιμούν πως ο Θεοτοκόπουλος ασπάστηκε αργότερατο καθολικό δόγμα ,λαμβάνοντας υπόψη τη διαθήκη του στηνοποία ανέφερε πως υπήρξε ''πιστός καθολικός''. Η διαθήκηαυτή έχει αμφισβητηθεί συνυπολογίζοντας την υποχρέωσή τουνα τη συντάξει σύμφωνα με τις επιταγές της Ιεράς Εξέτασης.

Σε ποια κατάσταση βρισκόταν η Κρήτη όταν την εγκατέλειψε οΘεοτοκόπουλος, ύστερα από την κατάλυση της βυζαντινήςαυτοκρατορίας; Οι Φράγκοι μοίρασαν τις διάφορες επαρχίεςτης: Ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός πήρε την Κρήτη πουαργότερα (1204) την πούλησε στους Ενετούς για χίλια αργυράμάρκα. Τα παζαρέματα για την πώληση της Κρήτης αργούσανκαι οι Γενουάτες βρήκαν την ευκαιρία να την καταλάβουναιφνιδιαστικά. Οι Ενετοί όμως είχαν δώσει «προκαταβολή» καιαναγκάστηκαν να πολεμήσουν, για να πάρουν τη μεγαλόνησο(1210).Η Κρήτη γίνεται Ενετική επαρχία και η ζωή της πια αρχίζει ν’αλλάζει με τις μεταρρυθμίσεις που επιβάλλουν οι κατακτητές. Οάρχοντας του βασιλείου της Κρήτης εγκαταστάθηκε στονΧάνδακα και όλα τα αξιώματα τα πήραν οι ξένοι. Έτσι ,για ταπροσχήματα, άφησαν μερικά σκιώδη κατώτερα αξιώματαστους Κρητικούς.Ήρθε Λατίνος αρχιεπίσκοπος, χωρίστηκε η περιοχή σε δέκαεπισκοπές στις οποίες ορίστηκαν Λατίνοι επίσκοποι. Ωστόσοδεν έθιξαν ούτε τα μοναστήρια, ούτε τον ορθόδοξο κλήρο.Απεναντίας, αναγνώρισαν την Ορθόδοξη Θρησκεία των Κρητών.

Page 9: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Διαίρεσαν όμως κοινωνικά τους Κρητικούς. Κι επειδή οι Λατίνοιείχαν κάπως ανθηρά οικονομικά μέσα, οι κρητικοί αγρότεςθεωρούνταν ως κατώτεροι κοινωνική τάξη.Η επαφή, όμως, της Κρήτης με τη Βενετία κι ο ερχομός πολλώνμορφωμένων Βυζαντινών, ύστερα από την άλωση της Πόλης,δημιούργησαν ένα καλλιτεχνικό κλίμα. Έτσι, το θέατρο, ηζωγραφική, η μουσική και η τυπογραφία αναπτύχθηκαν αρκετάαπό τους Κρητικούς. Προπαντός η ζωγραφική, που ανθούσε πιοκαλά στα πολλά μοναστήρια και επεκτεινόταν με τιςαγιογραφίες και τις τοιχογραφίες των πάμπολλων Εκκλησιών.Η ζωγραφική είχε περάσει σ’ όλο τον κόσμο. Και έδινε εκτόςαπό τη δόξα και χρήματα. Το γεγονός άλλωστε πως δενυπήρχαν συγκροτημένα σχολεία συνετέλεσε στην άνθιση τηςζωγραφικής και στη δημιουργία της Κρητικής ζωγραφικήςσχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι,στα μοναστήρια. Ύστερα θα έπρεπε να βγάλουν το ψωμί τουςστα χωράφια ή μαθαίνοντας κάποια τέχνη. Πώς να βγάλουνόμως το ψωμί τους αφού οι κατακτητές Ενετοί απομυζούσαντους χωρικούς και τους επιβάρυναν με τεράστιους φόρους;Δούλευαν κι έμειναν γι’ αυτό κι έφευγαν ή δεν καλλιεργούσαντη γη τους.Η φυγή των τεχνιτών προς τη Δύση και κυρίως προς τη Βενετία,η πλημμελής καλλιέργεια των αγρών και -προπαντός- ηανακάλυψη της Αμερικής και του θαλάσσιου δρόμου προς τιςΙνδίες, συντέλεσαν στο να χάσει την οικονομική κυριαρχία καιυπεροχή η Βενετία και φυσικά η Κρήτη.Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι ζωγράφοι και οι αγιογράφοισυνδύαζαν το βυζαντινό ιδίωμα με τις Δυτικές επιρροές,φιλοτεχνώντας φορητές κυρίως εικόνες και διαμορφώνονταςτην «Κρητική Σχολή». Στον Χάνδακα τον 16ο αιώνα εργάζονταν

Page 10: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

περίπου 200 ζωγράφοι, οργανωμένοι σε συντεχνίες σύμφωναμε τα ιταλικά πρότυπα.

Ο Μυστικός Δείπνος

2. Τέμπερα σε ξύλο 109 Χ 85 εκ

Τέμπερα σε ξύλο 109 Χ 85 εκ. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στηνΕθνική Πινακοθήκη της Μπολόνια. Δημοσιεύθηκε από τονκριτικό Loghi, το 1946, ως ιδιόχειρο των νεανικών χρόνων και στησυνέχεια επιβεβαιώθηκε και από άλλους κριτικούς το 1967 (Morassi και συντάκτες των καταλόγων του μουσείου).Χρονολογείται λίγο πριν το τρίπτυχο της Μοντένας, το 1966,(Pallucchini). Θεωρείται από κάποιους ότι πρόκειται για έργο τηςβενετο-βυζαντινής σχολής των μέσων του 16ου αιώνα, ενώ απόάλλους έργο κρητοβενετσιάνου μιμητή των Δασκάλων τηςπεριόδου 1560-70.

Page 11: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Το έργο παριστάνει έναν συμμετρικό τύπο του μυστικού δείπνου,με το χριστό στο κέντρο, ενώ οι απόστολοι, που συζητούν ζωηρά,κατανέμονται στις τρεις πλευρές του τετράγωνου τραπεζιού, μεέναν μόνο μαθητή, ασφαλώς τον Ιούδα, απομακρυσμένο απ’τους άλλους. Το δωμάτιο έχει αβακοτό δάπεδο, με τετράγωνεςπλάκες, ρόδινες και γκριζοπράσινες εναλλάξ, που αποδίδονταιπροοπτικά. Απ’ την οροφή του δωματίου κρέμεται βαρύπτυχωμένο παραπέτασμα. Το φως πέφτει απ’ τα αριστερά και οισκιές των μορφών και των αντικειμένων διαγράφονται στοπάτωμα και το τραπέζι. Η σύνθεση είναι δομημένη με χρήση της γεωμετρικήςπροοπτικής, με το κοινό σημείο φυγής των πλαγίων αξόνων στηνμορφή του χριστού. Οι χρωματικοί συνδυασμοί είναι ευάρεστοικαι οργανώνονται γύρω από τρεις τόνους, το πράσινο, το ρόδινοκαι το πορτοκαλί, ένα πλούσιο και βαθύ χρώμα, που αποκτάμάλιστα αποχρώσεις και φωτισμούς είτε προς το κεραμιδί είτεπρος το χρυσοκίτρινο. Όλες αυτές οι χρωματικές κηλίδεςλάμπουν, σε αρμονικούς συνδυασμούς, γύρω από τοεκθαμβωτικό λευκό του τραπεζομάντιλου. Το ανυπόγραφο αυτό έργο, που βρισκόταν σε ιδιωτική συλλογήστο Μιλάνο μεταφέρθηκε το 1957 και βρίσκεται μέχρι σήμεραστην Εθνική Πινακοθήκη της Μπολόνιας. Η απόδοση στονΘεοτοκόπουλο και η χρονολόγηση στην πρώιμη βενετικήπαραγωγή έγινε αποδεκτή από αρκετούς αν και διατυπώθηκαναντίθετες γνώμες.

Το Τρίπτυχο Της Μοντένας

Page 12: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Τέμπερα σε ξύλο37 Χ 23,8 εκ (κλειστο)

Εκτίθεται στην Μαδρίτη και στην Ρώμη. Τέμπερα σε ξύλο 37 Χ 60 εκ (ανοιχτό). Αποτελείται από τρία φύλλα (το

κεντρικό σταθερό, τα άλλα δύο αρθρωτά) ζωγραφισμένα καιαπό τις δύο πλευρές. Ανήκε στην Galleria Estense της Μοντένας(απ’ όπου έχει κλαπεί) και αναγνωρίστηκε ως έργο του Γκρέκο

Page 13: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

από τον R. Pallucchini το 1937. Η συντριπτική πλειοψηφία τωνκριτικών δέχτηκε το έργο. Ο R. Pallucchini [1966] το θεωρεί έργο

του 1567 περίπου, ενώ ορισμένοι άλλοι ιστορικοί λίγοπαλαιότερο-σε κάθε περίπτωση όχι παλαιότερο από το 1555. Το

έργο καταγράφει τη στιγμή που ο ζωγράφος «μπολιάζει τουςζωντανούς χρωματισμούς του, ως τότε εγκλωβισμένους στουςκανόνες της κρητοβενετσιάνικης ζωγραφικής, μ’ ένα εικαστικό

ιδίωμα καθαρά δυτικό». Αντλώντας στοιχεία απόβενετσιάνικους πίνακες και από μανιεριστικά χαρακτικά, ο

Γκρέκο τα μεταφράζει με προσωπικούς όρους,διαμορφώνοντας υφολογικά και θεματικά μοτίβα που θαχαρακτηρίσουν το έργο του και μετά την εγκατάσταση στο

Τολέδο. Η υπογραφή είναι σε σπάνια μορφή και παρουσιάζειομοιότητες μόνο με τρία από τα έργα που με βεβαιότητα

αποδίδονται στο Γκρέκο καθώς και άλλα δύο έργα που κατά τονμελετητή απορρίπτονται (και τα δύο στο μουσείο Μπενάκη,στην Αθήνα). Επειδή τα δύο τελευταία έργα παρουσιάζουν

ομοιότητες με το Τρίπτυχο, ο Wethey υποστηρίζει πωςπροέρχονται από κάποιο ζωγράφο, γνωστόν με το όνομα«Δάσκαλος Δομήνικος», ίσως μεταγενέστερο μιμητή του

Θεοτοκόπουλου. Ωστόσο, όπως παρατηρεί σωστά ο Pallucchini,ο Ευαγγελιστής Λουκάς του μουσείου Μπενάκη διαφέρει τόσοαπό τα υπόλοιπα έργα που αναφέρθηκαν, ώστε ο ισχυρισμός

ότι ανήκει σ’ ένα σύνολο έργων που αποδίδονται στον«Δάσκαλο Δομήνικο» να μοιάζει αβάσιμος. Το σύνολο είναι

καλά συντηρημένο. Η τέμπερα, κρυσταλλοσκοπημένη από τοχρόνο, σχηματίζει μια συμπαγή και στιλπνή επιφάνεια,

ουσιαστικά αναλλοίωτη. Σε νεότερη δημοσίευση του [1984], οWethey αναγνωρίζει ότι το Τρίπτυχο της Μοντένας είναι έργο

του Θεοτοκόπουλου. (Ξυλόγλυπτο τρίπτυχο, διατηρείταιακέραιο ). Μια από τις πιο γνωστές και πολυσήμαντες

Page 14: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

δημιουργίες της πρώιμης παραγωγής του Θεοτοκόπουλου καιέργο που έχει προκαλέσει προβληματισμούς στους μελετητές.

Το έργο έκλεινε για να μπορεί να μεταφερθεί εύκολα καιεξυπηρετούσε τις ανάγκες ιδιωτικής λατρείας σε στιγμές

προσωπικής ευλάβειας στην κατοικία η στο ταξίδι. Αποδίδεταιελευθερία και έμφαση στις χρωματικές αξίες και διακρίνεται οκαθαρά «ζωγραφικός» χειρισμός του φωτός και του χρώματος.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς Ζωγραφίζει Την Παναγία Βρεφοκρατούσα

Αθήνα, μουσείο Μπενάκη. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 26,4 Χ 18,3εκ.

Ο πίνακας αυτός, που φέρει την υπογραφή «χειρΔομηνίκου» ,έχοντας αρκετές ομοιότητες με την εικόνα τηςΚοίμησης παρουσιάζει την ίδια έντεχνη συγχώνευσηδυτικών και ανατολικών στοιχείων ,με μια κάπως εμφατική

Page 15: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

προσπάθεια απόδοσης του τρισδιάστατου χώρου. Αρκετοίτο θεωρούν έργο βυζαντινού ζωγράφου του 16ου αιώνα,ίσως ενός «Δομήνικου» άλλου από τον ΔομήνικοΘεοτοκόπουλο, ενώ άλλοι δεν το περιλαμβάνουν στηνιταλική έκδοση του παρόντος καταλόγου ( Wethey ,TizianaFrati, Pita Andrade). O Alvarez Lopera (1993) θεωρεί το έργοαυθεντικό.

Η εικόνα παριστάνει τον Ευαγγελιστή Λουκά με τηνιδιότητα που του προσέδωσε η παράδοση μετά τηνεικονομαχία. Η επιβλητική μορφή του καθιστού αγίουδεσπόζει, μολονότι είναι αρκετά φθαρμένη με τον όγκο καιτον δυναμισμό της στο αριστερό μέρος της σύνδεσης.Εικονίζεται κατά πλευρών προς τα δεξιά. Φορεί πορτοκαλίώχρα χιτώνα με φαρδιές χειρίδες και βυσσινί λάκα ιμάτιοπου τυλίγεται στο στέρνο κάτω από τον δεξιό βραχίονα. Τοκεφάλι, που έχει σχεδόν τελείως καταστραφεί εικονιζότανπιθανότατα σε κατατομή προς τα δεξιά, όπωςαποδεικνύουν μεταγενέστερα αντίγραφα της σύνθεσηςστην Αθήνα, τη Βενετία και τη Μόσχα και φέρειφωτοστέφανο. Ο άγιος κρατεί στο αριστερό χέρι κοχύλι καιστο δεξί λεπτό πινέλο με το οποίο τελειοποιεί την εικόνατοποθετημένη σε οκρίβαντα. Κάτω από οκρίβανταβρίσκεται σκίμποδας με το κυβοτίδιο και άλλα σύνεργαζωγραφικής. Η Παναγία φορεί κεφαλόδεσμο σε πορτοκαλίχρώμα. Βαστάζει το χριστό, ο οποίος φορεί ιμάτιαχρονογραφημένα, ευλογεί με το δεξί και κρατεί κλειστόειλητάριο στο αριστερό χέρι. Την εικονογραφία του έργουσυμπληρώνει η μορφή ιπτάμενου ημίγυμνου αγγέλου πουκατευθύνεται προς τον άγιο κρατώντας δάφνινο στεφάνι.Ενώ η στάση του Λουκά θυμίζει μεσοβυζαντινές και

Page 16: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

υστεροβυζαντινές απεικονίσεις ευαγγελιστών, ο τρόπος τηςαπόδοσης του έχει επηρεαστεί από δυτικές παραστάσεις.

Η Κοίμηση Της Θεοτόκου

Αυγοτέμπερα σε ξύλο 85 Χ 54,5 εκ.

Το έργο βρίσκεται στην Ερμούπολη, στον ναό της Κοίμησης τηςΘεοτόκου. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 85 Χ 54,5 εκ. Ανακαλύφθηκετο 1983 από τον Γ. Μαστορόπουλο και συντηρήθηκε στοΒυζαντινό Μουσείο Αθηνών από τον Στ. Μπαλτογιάννη .Όλοιόσοι έχουν γράψει γι’ αυτό αναγνωρίζουν τη γνησιότητά του.Από τα έργα που ο Γκρέκο ζωγράφισε πριν φύγει για την Ιταλίαείναι το μόνο που φέρει ολόκληρη την υπογραφή του (όνομακαι επώνυμο ).Τα δύο άλλα έργα που αποδίδονται σ’ αυτόν(σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη) φέρουν την υπογραφή «χειρΔομηνίκου» .Το μίγμα δυτικών και ανατολικών στοιχείων πουπαρατηρεί κανείς στην εικόνα αποτελεί τον καλύτερο μάρτυρατόσο για τον εκλεκτικισμό που επικρατούσε στην Κρητική τέχνη

Page 17: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

του 16ου αιώνα ,όσο και για την εξοικείωση των ντόπιωνζωγράφων και με τις δύο παραδόσεις.

Το πρώτο βυζαντινότροπο έργο του. Θέμα εξαιρετικάδιαδεδομένο στην ορθόδοξη εικονογραφία. Κυριαρχεί το ιερόσκήνωμα και εκατέρωθεν απόστολοι και ιεράρχες που ψάλλουντην εξόδιο ακολουθία ενώ γυναίκες θρηνούν. Πάνω από τολείψανο είναι ο χριστός που παραλαμβάνει την ψυχή τηςμητέρας του σε μορφή βρέφους. Περιτριγυρίζεται απόαγγέλους. Πηγή του θείου φωτός, κεντρικά, είναι το άγιοπνεύμα. Μπροστά από την νεκρική κλίνη είναι 3 κηροπήγια στηβάση των οποίων ο ζωγράφος έβαλε την υπογραφή του μεβυζαντινά γράμματα που δείχνει το επίπεδο παιδείας τουζωγράφου και την τάση να ξεχωρίζει από τους ομότεχνους του.

Το έργο εντυπωσιάζει με τη σοφή οργάνωση και ενότητα τηςσύνθεσης, την αίσθηση του χώρου, την πειθαρχημένηκινητικότητα, το ρυθμό, την ευγένεια στις επιμέρουςλεπτομέρειες, την αβρότητα πολλών μορφών, το έμπειροπλάσιμο και την ευαίσθητη χρωματική αρμονία. Σταθερή καιαβίαστη πινελιά και πλατιά φωτίσματα.

Page 18: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Η Φυγή Στην Αίγυπτο

Βενετία, Ιδιωτική συλλογή. Το δημοσίευσε ο Pallucchini ωςιδιόχειρο, επισημαίνοντας πως πρόκειται για «έργο“ασύντακτο”» σύμφωνα με τη δυτική εικαστική γλώσσα» ,αλλάπου χαρακτηρίζεται από «μία τολμηρή χρήση των χρωμάτων,καθαρά βυζαντινή» ,ενώ παράλληλα διαφαίνεται η επιρροή τουΤοντορέτο και του Σκιαβόνε στην προσπάθεια για ρήξη με τους«αυστηρούς και χωρίς ζωή βυζαντινούς κανόνες». Ο ίδιος οPallucchini θεωρεί «ασυνήθιστη ποιητική αναφορά» το θέμα τωνδύο αγγέλων που λυγίζουν τους φοίνικες στο πέρασμα τηςΠαναγίας ,και «ευτυχή εκφραστική άνεση» το τοπίο δεξιά ,πουθυμίζει τα «πομπηινά» έργα του Πολίνταρο ντα ΚαραβάτζιοΑγνοήθηκε και απορρίφθηκε από αρκετούς κριτικούς (τονWethey και από τον Puppi,τον Arslan).

Page 19: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ο Μυστικός Γάμος Αγίας Αικατερίνης Της Αλεξάνδρειας

Βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε ιδιωτική συλλογή. Το δημοσίευσε οPallucchini ως σπάνια χρωματική «μεταγλώττιση» ενόςχαρακτικού του Παρμιτζιανίνο με το ίδιο θέμα. Ο ίδιος τοδέχεται ως ιδιόχειρο [1966]. Κατά τον Puppi, πιθανότατα του«πιο εκλεπτυσμένου συνεργάτη» του Θεοτοκόπουλου.Απορρίπτεται από τον Arslan [1964] , λόγω μεγάλων αδυναμιώνστην εκτέλεση. Δεν περιλαμβάνεται από μερικούς στονκατάλογο έργων του Γκρέκο( Pita Andrade [1981], AlvarezLopera [1993] ).

Page 20: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Πήγες από βιβλία

Το 1975 με διεύρυνση αρχειακών πηγών βρέθηκε μια πολύσημαντική μαρτυρία η οποία χρονολογείται το 1566 καιπαρουσιάζει τα εξής :Με απόφαση και ύστερα από αίτηση του Θεοτοκόπουλουδίνεται άδεια για να πουληθεί πίνακας του που παριστάνεικάποιο Πάθος Του Χριστού (πιθανότατα της Σταύρωσης του )χρησιμοποιώντας το σύστημα της κλήρωσης λαχνών.Αφού εκτιμήθηκε, ο Θεοτοκόπουλος αποδέχθηκε τελικά ναεισπράξει το χρηματικό ποσό των εβδομήντα δουκάτων.Ωστόσο ,συνάγεται από τα παραπάνω πως για να επιλεχθούναυτοί οι 2 συγκεκριμένοι εκτιμητές για το έργο του -οι οποίοιείχαν διαφορετικές τεχνοτροπίες και ήταν τυπικοί εκπρόσωποιτης Βυζαντινής και Κρητικής ζωγραφικής τεχνοτροπίας ,συμπεραίνουμε πως ήταν ικανότατος ζωγράφος με ταλέντο ναχειρίζεται 2 διαφορετικές τεχνοτροπίες εξίσου καλά καιταυτόχρονα στον ίδιο πίνακα .Επίσης, τα 70 δουκάτα που εισέπραξε για τον πίνακα του ήτανιδιαίτερα υψηλό ποσό παρόλη την πραγματική αξία πουυπολογίστηκε από τους εκτιμητές και σε αντίθεση με το σχετικάμικρό μέγεθος του πίνακα . Τέτοια ποσά ήταν ίσα με αυτά πουεισέπρατταν οι διασημότεροι ζωγράφοι της εποχής στη Βενετίακαι ίσα περίπου με τις ετήσιες αποδοχές ενός ειδικευμένουτεχνίτη στην ίδια πόλη . Αξίζει να σημειωθεί ότι έργα ίδιουπεριεχομένου από ζωγράφους του νησιού της ίδιας εποχήςέφθαναν σε αξία από 1 έως 8 δουκάτα !Άρα, ο Θεοτοκόπουλος λίγους μήνες πριν από την αναχώρησητου από την Κρήτη ήταν ήδη από τους πιο φημισμένους και

Page 21: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

περιζήτητους στον Χάνδακα ,αν όχι ο πιο φημισμένος σε όλο τονησί .Έτσι ,αλλάζει ριζικά η θεωρία περί του Θεοτοκόπουλου να είναιάγνωστος και άπειρος που θέλει να μάθει στην Ιταλία .Αντίθετα είχε την φιλοδοξία να κατακτήσει την Ιταλία ,αν όχιολόκληρη την Ευρώπη !ΠΗΓΗ: Βιβλίο του Νικόλαου Μ. Παναγιωτάκη«Η κρητική περίοδος της ζωής του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου»

Page 22: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Τι εκφράζει η τέχνη του.Μέσα στην ευρωπαϊκή ζωγραφική του τέλους του 16ου αιώνακαι των αρχών του 17ου, η τέχνη του Θεοτοκόπουλου ξεχωρίζειόχι μόνο με τη δύναμη της υποβολής της, με την πνευματική τηςποιότητα και με το ψυχικό κλίμα που εκφράζει, αλλάπροπάντων με την ιδιοτυπία των εκφραστικών μέσων με ταοποία κατορθώνει ο Κρητικός ζωγράφος να πραγματοποιήσειτα ζωγραφικά του οράματα. Κανένας Ευρωπαίος ζωγράφος δενέδωσε τόσο κυριαρχική σημασία στην ανθρώπινη μορφή, καισυνάμα δεν πήρε τόση ελευθερία στην πλαστική τηςπαρουσίαση, στη διάρθρωσή της, στις αναλογίες της, στηνπερίεργη στάση της, στο απίθανο τέντωμά της. Σπάνια η πλατιάπτύχωση είχε τόσο μεγάλη εκφραστική αξία. Ποτέ το φως δενπήρε στην ευρωπαϊκή ζωγραφική τόση αυτονομία και τόσομεγάλη αξία στην εκφραστικότητα του έργου. Το χρώμα τουφθάνει σε τέτοια ένταση μέσα στον πίνακα, που ξεπερνά τηνσημασία του αντικειμένου που χρωματίζει. Έτσι, οι ανθρώπινεςμορφές έχασαν τη γήινη υπόστασή τους για να μετουσιωθούνσε οπτασίες, που παίρνουν το ανθρώπινο σχήμα για μια στιγμή-όσο κρατά η λάμψη μιάς αστραπής. Εξάλλου, δύσκολα θαταυτίσει κανείς τις συνθετικές του αρχές, την ισοδύναμηκυριαρχία κατακόρυφων και διαγώνιων, την εκφραστική τάσηπρος τη σύνθεση μέσα σε περιορισμένο αλλά τρισδιάστατοχώρο, με τις αρχές άλλης συγκεκριμένης σχολής της εποχής του.Τα μορφολογικά αυτά χαρακτηριστικά θα αρκούσαν για νααπομονώσουν το έργο του ζωγράφου μας. 'Αν προσθέσουμετον απροσδιόριστο παλμό της πινελιάς του, την προσωπικήγραφή της γραμμής του, τις κινητικές δηλαδή αυτές εκδηλώσειςτης εκρηκτικής και μυστικής ιδιοσυγκρασίας του, θα έχουμεκαθορίσει πληρέστερα τα κύρια συστατικά του προσωπικού τουύφους (στυλ). Η σημασία, εξάλλου, που παίρνει στην τέχνη του

Page 23: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

το ύφος είναι τόσο απόλυτη, ώστε αυτή θα αρκούσε για ναδικαιώσει την κοινή αντίληψη για τη μοναδικότητα της τέχνηςτου.

Page 24: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Από πού επηρεάστηκε για την ζωγραφική των έργων του.

Η ζωγραφική τέχνη του Θεοτοκόπουλου έχει τα βενετικάχαρακτηριστικά της βενετικής Εικονογραφίας ,τέχνη η οποία δενδιδασκόταν στην Κρήτη ,αλλά ούτε ήταν τόσο προσιτή ώστε ναεπηρεάζει άμεσα στην αίσθηση του χρώματος ,του φωτός καιτης φόρμας τους ελληνικούς αγιογράφους . Από εκεί δέχεταιστη Ρώμη και τα μανιεριστικά κατάλοιπα της τέχνης τουΜιχαηλάγγελου και ταυτίζεται με αυτόν μυστικιστικό καθολικόκόσμο που στερείται από δική του καλλιτεχνική παράδοση .Απόαυτά ίσως είναι αρκετά να πεισθούμε ότι ο Δομήνικος είχεπραγματικά περάσει από τη βυζαντινή τεχνική ,αλλά συνάμα ηέλλειψη οποιασδήποτε εικονογραφικής ή τεχνοτροπικήςεπαφής με την κρητική ζωγραφική μας βεβαιώνει ότι με τηναισθητική της δεν θέλει να κρατεί κανένα δεσμό. Ωστόσο,διακρίνουμε σε κάποια έργα του πως χρησιμοποιεί καθολικό –αντιμεταρρυθμιστικό περιεχόμενο ,περιεχόμενο που είναιεντελώς άσχετο με τη βυζαντινή τέχνη και συναντάται άφθονοστη Βενετία . Στη συνέχεια διαφαίνεται πως εντάσσει καιπροσωπικό χαρακτήρα στα έργα του αφομοιώνοντας τις ξένεςμορφές και συνθέτοντας καινούργιες ,καθώς επίσης μέσω τωνδανείων και των αντιγραφών δημιουργεί μια προσωπικήεικονογραφία που είναι εντελώς άσχετη με κάθε είδουςβυζαντινή ανάμνηση (προσωπική μορφολογία) . Μετά ταπαραπάνω και μεταπολεμικά δημιούργησε μια περίεργη μόδαστον κόσμο της τέχνης!Ο Θεοτοκόπουλος είχε εκπαιδευτεί στη ζωγραφική στηνελληνική τεχνοτροπία αλλά από παλιά ενδιαφερόταν για την

Page 25: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

ιταλική μανιέρα, έτσι αποφάσισε να μετακομίσει στην Βενετίατην άνοιξη του 1567. Από την αρχή είχε σημαντικές επαφές μετο εργαστήριο του Τιτσιάνο – ο οποίος υπήρξε οσημαντικότερος δάσκαλος του - το οποίο του πρόσθεσε νέεςγνώσεις. Επιπλέον, ο Δομήνικος είχε την ευκαιρία ναενημερωθεί δουλεύοντας με σημαντικούς καλλιτέχνες. Η εποχήόμως απαιτούσε από έναν καλλιτέχνη όχι μόνο ταλέντο, άσκησηκαι έργο αλλά και πνευματική καλλιέργεια, θεωρητικήκατάρτιση πάνω στα ζητούμενα της τέχνης. Είναι σημαντικό νατονιστεί ότι ο Γκρέκο εμπλούτισε και διεύρυνε τις γνώσεις του.Ήταν κάτι που τον ενδιέφερε και το κατέκτησε στην Ιταλία. ΟΔομήνικος λοιπόν έμεινε στην Βενετία τρία χρόνια. Η αίγλη τηςΡώμης του γέννησε την επιθυμία να την επισκεφτεί. Καθ’ οδώνο ζωγράφος, όπως μαρτυρεί ο ίδιος στα περιθώρια των Βίωντου Βασάρι, επισκέφθηκε και άλλες περιοχές της Ιταλίας. ΣτηΡώμη ο Γκρέκο φτάνει το 1570 σε ηλικία 30 ετών. Εκείολοκληρώνει τη γνωριμία του με τον ανθρωπισμό της Δύσης καιτις νέες καλλιτεχνικές ιδέες εφαρμόζοντας ό,τι αποκόμισε απότη μαθητεία του κοντά στον Τιτσιάνο. Διαπρέπει στιςπροσωπογραφίες ιδιωτών, ιπποτών και κυβερνητών. Επιπλέονέρχεται σε επαφή με καλλιτέχνες που εκπροσωπούν την"τελευταία λέξη" του ρωμαϊκού μανιερισμού. Ο Έλληναςκαλλιτέχνης θα εγκαταλείψει την Ιταλία κατά πάσα πιθανότητατον χειμώνα του 1576-77. Κάποιοι μελετητές του υποστηρίζουνότι έφυγε από την Βενετία όπου είχε επιστρέψει μετά τηνπαραμονή του στη Ρώμη, όμως δεν υπάρχουν αποδείξεις γιατην δεύτερη παραμονή του στην Γαληνότατη. Οι λόγοι τηςφυγής του δεν είναι απόλυτα διαπιστωμένοι. Έφυγε για ναγλυτώσει από τη μεγάλη επιδημία πανούκλας ή γιατί η Ιταλίαδεν είχε πλέον να του προσφέρει το οτιδήποτε για την εξέλιξητης τέχνης του;

Page 26: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

ΙΤΑΛΙΑ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ

Με τον όρο Αναγεννησιακή τέχνη αναφερόμαστε στηνκαλλιτεχνική παραγωγή κατά την ιστορική περίοδο τηςΑναγέννησης. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν ηανανέωση των θεμάτων και της αισθητικής στην Ευρώπη. Ηκαλλιτεχνική παραγωγή την περίοδο αυτή είναι δύσκολο ναοριοθετηθεί χρονικά, ωστόσο θεωρούμε πως ξεκίνησε στηνΙταλία τον 15ο αιώνα και διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη , μεδιαφορετικούς όμως ρυθμούς και σε διαφορετικό βαθμόανάλογα με την γεωγραφική περιοχή. Τον 16ο αιώνα έφθασε σεπολλές χώρες στο απόγειο της.

Η Αναγεννησιακή τέχνη δεν χαρακτηρίστηκε από μιαεπιστροφή στο παρελθόν, αντίθετα, οι νέες τεχνικές σεσυνδυασμό με το νέο πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικόπλαίσιο που διαμορφώθηκε εκείνη την εποχή, επέτρεψαν στουςκαλλιτέχνες να καινοτομήσουν. Επιπλέον, για πρώτη φορά, η τέχνη έγινε ιδιωτική , με τηνέννοια πως δεν διαμορφωνόταν από τη θρησκευτική ή πολιτικήεξουσία, αλλά αποτελούσε προϊόν αποκλειστικά των ίδιων τωνκαλλιτεχνών.

Page 27: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

Η αρχιτεκτονική της αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μιααναβίωση των Ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τιςμαθηματικές αναλογίες και την ‘καθαρότητα’ στις γεωμετρικέςμορφές. Οι σημαντικές αλλαγές στο αρχιτεκτονικό σχέδιοσημειώθηκαν αρχικά στη Φλωρεντία και γενικότερα στηνκεντρική Ιταλία, στα μέσα του 15ου αιώνα. Σημαντικές μορφέςστην αρχιτεκτονική της εποχής αποτελούν οι Λεόν ΜπατίσταΑλμπέρτι, Ντονάτο Άντζελο Μπραμάντε , ΦίλλιποΜπρουνελέσκι , Λεονάρντο ντα Βίντσι και Αντρέα Παλλάντιο.Αξιοσημείωτο είναι γεγονός πως οι αρχιτέκτονες τηςαναγέννησης συνδέονται με τις δημιουργίες τους, σε αντίθεσημε την μεσαιωνική περίοδο όπου οι αρχιτέκτονες είναι τιςπερισσότερες φορές άγνωστη.

Παιδί Που Ανάβει Ένα Κερί

Page 28: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ιδιόχειρο έργο του Θεοτοκόπουλου, βρίσκεται στην ιδιωτικήσυλλογή της οικογένειας Payson στην Αμερική. Πρόκειται γιατην ανάδειξη σε αυτόνομο πίνακα μιας μελέτης φωτισμού ένανέο αγόρι φυσάει ένα αναμμένο δαυλί για να ανάψει με αυτόένα κερί. Νατουραλιστικά ζωγραφισμένος πίνακας, με επίδειξηδεξιοτεχνίας για την απόδοση μιας αποκλειστικής πηγής φωτόςεντός του πίνακα. Λεπτομερειακά δουλεμένος, το δεξί χέρι τουαγοριού με την παλάμη ανοιχτή, που δέχεται έντονο φως, τοκεφάλι του παιδιού και η ανάγλυφα δουλεμένη μπλούζα τουαγοριού εντυπωσιάζουν με την επιδίωξη αληθοφάνειας πουτον χαρακτηρίζουν. Εκπληκτικό είναι το μέγεθος της μορφής σεσχέση με την συνολική επιφάνεια και η μικρή απόστασής τηςαπό τον θεατή του επιτρέπει να την παρατηρήσει κάθε τηςλεπτομέρεια. Αν και πάντοτε προσανατολισμένοι στον Γκρέκο,οι μελετητές διατηρούν μία επιφύλαξη μήπως πρόκειται γιαέργο του Τζ.Μπασάνο ,γνωστού για την αγάπη του στουςτεχνητούς φωτισμούς .Οι δύο καλύτερες εκδοχές έχουν υποστείσοβαρές ζημιές και επεμβάσεις ,που εν μέρει εμποδίζουν την

Page 29: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

εκτίμηση τους για τη γνησιότητα της υπογραφής ,δεν πρέπειπάντως να υπάρχουν αμφιβολίες (59x51 ) Νάπολη ΜουσείοΚαποντιμόντε.

Η Εκδίωξη Των Εμπόρων Από Το Ναό

Page 30: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έχει δημιουργήσει τηνεικονογράφηση ενός ευαγγελικού χωρίου και συγχρόνως μίασυμβολική απεικόνιση με χαρακτήρα σύνθετο στην οποίαγίνεται υπαινιγμός στην αμαρτία και την λύτρωση, με τουςαμαρτωλούς στα αριστερά και τους λυτρωμένους στα δεξιά.Πρόκειται για έναν πίνακα με μοναδική λεπτότητα και ποιότηταμε εκτέλεση συγκεντρωμένη στο σχήμα της και πιο πλούσια καισαφή από δογματική άποψη. Η σκηνή διαδραματίζεται στονκύριο ναό, οι μορφές έχουν χάσει μέγεθος σε σχέση με τοπεριβάλλον και η εντύπωση βάθους και ευρύτητας του χώρουέχουν τονιστεί.Κατά τον Whethey από τις πρώτες εκδοχές ενός θέματος που οΓκρέκο ζωγράφισε επανειλημμένα .Οι χρονολογήσεις πουπροτείνονται είναι 1595-1600.

Η Θεραπεία Του Τυφλού

Page 31: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

τέμπερα σε ξύλο(66 Χ 84 εκ. )

Η πρώτη εκδοχή της Θεραπείας του Τυφλού που φιλοτέχνησε οΓκρέκο βρίσκεται σήμερα στην Δρέσδη. Σε εκείνο το μικρώνδιαστάσεων έργο (66 Χ 84 εκ. ) που εκτελέστηκε με τέμπερα σεξύλο και τοποθετείται χρονικά στους τελευταίους μήνες τουΓκρέκο στη Βενετία ή στην αρχή της παραμονής του στην Ρώμη, οκαλλιτέχνης έθεσε ως βασικό μοτίβο για όλες τις μετέπειτααπεικονίσεις του θέματος. Η σύνθεση είναι δομημένη γύρω απότο παιχνίδι των διαγώνιων γραμμών και βασίζεται σε μιαασύμμετρη που χαρακτηρίζει και άλλα πρώιμα έργα τουκαλλιτέχνη. Ο Γκρέκο χρησιμοποιεί ένα ευρύ αρχιτεκτονικό φόντομε διαγώνιες γραμμές, τοποθετεί τη δράση στο πρώτο επίπεδο

Page 32: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

και παρατάσσει τα πρόσωπα παράλληλα με την προοπτική τουπίνακα. Η κεντρική σκηνή του πίνακα της Δρέσδης εικονίζεται στααριστερά, πλαισιωμένη από τα πρώτα αρχιτεκτονικά πλάνα τηςπροοπτικής. Ο Χριστός, ντυμένος με κόκκινο χιτώνα με φωτεινέςλευκές αντανακλάσεις και γαλάζιο χρώμα, και σε μια στάση πουχαρακτηρίζεται από έντονη πλαστικότητα, κλίνει ελαφρά καιακουμπά με τα δάχτυλά του τα μάτια του τυφλού που στέκειγονατιστός μπροστά του και τον θεραπεύει. Ένα νεαρό πρόσωπο(ίσως μαθητής) που στέκεται πλάι του κλίνει προς το μέρος του,για να παρακολουθήσει το θαύμα, ενώ πιο πίσω διακρίνονταιτέσσερις άνδρες που δεν εμπλέκονται στην σκηνή. Στα δεξιά, μεφόντο τον ανοιχτό ουρανό, μια ομάδα ηλικιωμένων στηνπλειοψηφία τους πρόσωπα βλέπει το θαύμα και αντιδρά μεέντονες χειρονομίες. Μολονότι η ευαγγελική διήγηση παραμένειασαφής ως προς την ταυτότητα των ανδρών , η ομάδα τωνγενειοφόρων ηλικιωμένων ίσως παριστάνει τουςσκανδαλισμένους Φαρισαίους, που κατά την ευαγγελική διήγησητου Λουκά, αρνήθηκαν να πιστέψουν το θαύμα. Η μορφή τουνέου στην αριστερή άκρη ,που παραδοσιακά θεωρούνταναυτοπροσωπογραφία ,απεικονίζει αντίθετα έναν ευγενή τηςοικογένειας Φαρνέζε, πιθανόν του Αλεσάντρο ,μετέπειτα τρίτοδούκα της Πάρμας .Ο Whethey απορρίπτει αυτή την άποψη(αδιανόητο είναι υποστηρίζει τόσο σημαντικό πρόσωπο να μηνκατέχει κεντρική θέση ) και δέχεται την παλαιότερη .Σε ότι αφοράτο θέμα συμβόλιζε στο γενικότερο πλαίσιο τηςΑντιμεταρρύθμισης ,την αποκάλυψη της αληθινής πίστης απόμέρους του Σωτήρα .Στην απογραφή (1680) αναφέρεται ως έργοτου Βερονέζε ,παρόλο ότι είναι φανερή η επίδραση του Τιντορέτο.Με το ίδιο θέμα θα ασχοληθεί ο Γκρέκο και στην Ισπανία . μικτήτεχνική σε ξύλο 66 x 84 εκ. Πινακοθήκη Δρέσδη ) χρονολογείταιστο 1565.

Page 33: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Από πού επηρεάστηκε ο ζωγράφος στην Ιταλία και πώςτροποποιήθηκε η ζωγραφική του.

Όταν φτάνει στην Ιταλία γνωρίζεται και δουλεύει μεσημαντικούς ζωγράφους μέσω της επαφής του με τοεργαστήριο του Τιτσιάνο. Τα έργα που ζωγράφιζεεξακολουθούν να απεικονίζουν θρησκευτικά θέματα αλλά σιγάσιγά απομακρύνονται από τις βυζαντινές επιρροές τουζωγράφου και οδηγούνταν προς την βενετική ιδιοτροπία. Τηνίδια περίοδο, ο Θεοτοκόπουλος άρχισε να χρησιμοποιεί λάδιστους πινάκες του εγκαταλείποντας την τέμπερα πουχρησιμοποιούσε στην Κρήτη. Γνώρισε τον καρδινάλιο Φαρνέτζεστην ρώμη. Εκεί έμεινε για 6 χρόνια ζωγραφίζοντας καιμελετώντας έργα συναδέλφων του μεταξύ των οποίων και αυτάτου Μιχαήλ Άγγελου. Έζησε στη Βενετία περίπου μέχρι το 1570επιχειρώντας να ακολουθήσει τα πρότυπα των καλλιτεχνώνπου κυριαρχούσαν στη καλλιτεχνική ζωή της πόλης, μεταξύαυτών ο Τιτσιάνο και ο Τιντορέττο. Την ίδια περίοδο υιοθέτησετην τεχνική της. Από την άλλη πλευρά, η επίδραση που τούάσκησε ο Μιχαήλ Άγγελος θεωρείται δεδομένη. Οιπροσωπογραφίες των Τιτσιάνο, Μιχαήλ Άγγελου, Κλόβιο καιΡαφαήλ που φιλοτέχνησε στο έργο Η εκδίωξη των εμπόρων,

Page 34: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

έχουν ερμηνευτεί ως επιθυμία του να αποδώσει ένα φόρο τιμήςσε αυτούς, αναγνωρίζοντας με τον τρόπο αυτό την αξία τους.Φαίνεται ωστόσο πως ο Γκρέκο έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρονστο δυναμισμό του Κορέτζιο και την κομψότητα των έργων τουΠαρμιτζανίνο. Συνολικά, οι πίνακες που φιλοτέχνησε στηνΙταλία ακολούθησαν τα αναγεννησιακά πρότυπα του 16ουαιώνα στη Βενετία, ειδικότερα σε ότι αφορά την απόδοση τουφωτός ή την έμφαση στο χρώμα, παραμερίζοντας το βυζαντινόιδίωμα και υιοθετώντας μία διαφορετική τεχνική και στοιχείατου μανιερισμού.

Η αξία του ζωγράφου στην Ιταλία.

Το 1570 βρέθηκε στη Ρώμη, γεγονός που μας αποκαλύπτεταιαπό σχετική επιστολή του ζωγράφου Τζούλιο Κλόβιο, μέσα απότην οποία συστήνει τον Θεοτοκόπουλο στον προστάτη του,καρδινάλιο Αλεσάντρο Φαρνέζε, περιγράφοντάς τον ως έναν«νεαρό από τον Χάνδακα, μαθητή του Τιτσιάνο» και «σπάνιοταλέντο στη ζωγραφική». Στη Ρώμη, ο Θεοτοκόπουλος, όπωςκαι άλλοι διακεκριμένοι ζωγράφοι, ήρθε αντιμέτωπος με τονσκληρό ανταγωνισμό που επικρατούσε την εποχή εκείνη, τηνίδια στιγμή που δέσποζε η παρουσία του Τιτσιάνο καιεξακολουθούσε να ασκεί επίδραση το έργο του ΜιχαήλΆγγελου, έξι χρόνια μετά το θάνατό του. Η σχέση τού Γκρέκο μετο έργο του τελευταίου παραμένει αμφιλεγόμενη. Σύμφωνα μεμία ανεκδοτολογική αναφορά που δεν επιβεβαιώνεται,πρότεινε στον πάπα Πίο Ε' να φιλοτεχνήσει πάνω στην ΔευτέραΠαρουσία του Μιχαήλ Άγγελου, έργο με το οποίο είχεδιακοσμήσει την Καπέλα Σιξτίνα.[9] Όταν αργότερα τούζητήθηκε να εκφέρει την άποψή του για τον Μιχαήλ Άγγελο, ο

Page 35: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Θεοτοκόπουλος απάντησε πως τον θεωρούσε έναν καλόάνθρωπο, ο οποίος όμως δεν γνώριζε να ζωγραφίζει. Από τηνάλλη πλευρά, η επίδραση που τού άσκησε θεωρείται δεδομένη.Στο Παλάτσο Φαρνέζε γνώρισε τον ουμανιστή βιβλιοθηκάριοτου Φαρνέζε, Φούλβιο Ορσίνι, ο οποίος υπήρξε υποστηρικτήςτου Γκρέκο και στη συλλογή του βρέθηκαν αργότερα επτά έργατου. Δουλεύοντας στην υπηρεσία του Αλεσάντρο Φαρνέζε, δενείχε σημαντικές ευκαιρίες να αναδείξει το ταλέντο του καιανέλαβε τελικά λίγες παραγγελίες.

ΙΣΠΑΝΙΑ

Το 1575-1576 έφτασε στην Ισπανία. Αρχικά εγκαταστάθηκεστην Μαδρίτη όπου γνώρισε την όμορφη ισπανίδα Χερώνυμαντα λας Κουέβας με την οποία το 1578 απέκτησε τον αγαπημένοτου γιο Γιωργή Μανουήλ. Είχε καλές σχέσεις με τουςεκκλησιαστικούς κύκλους και δεν τον ενοχλούσε ουσιαστικά ηΙερά Εξέταση ,που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στηνΙσπανική ζωή. Έπειτα ο Θεοτοκόπουλος εγκαταστάθηκε στοΤολέδο όπου δούλεψε και έζησε πάνω από τριάντα χρόνιαμέχρι το θάνατό του .Πριν πεθάνει έκανε τη διαθήκη του με τηνοποία όρισε αποκλειστικό κληρονόμο του τον γιο του ΓιωργήΜανουήλ .Ο El Greco μετά τη ζωή του στην Κρήτη, πέρασε από πολλέςχώρες και πόλεις οι οποίες είχαν η καθεμία διαφορετικέςπολιτικές εξελίξεις. Συγκεκριμένα, συνέχισε την πορεία του σεπεριοχές όπως η Ιταλία, στη Ρώμη. Ειδικότερα, για την πολιτικήζωή γνωρίζουμε ότι: το τέλος του 15ου αιώνα συμπίπτει με τηνκρίση των ιταλικών κρατών και την ξένη κυριαρχία στηχερσόνησο. Η ανακάλυψη της Αμερικής το 1492 και ημετατόπιση του εμπορικών δρόμων από τη Μεσόγειο στο ΝέοΚόσμο οδήγησε στην περιθωριοποίηση των Ιταλικών

Page 36: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

δημοκρατιών. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Η΄ κατέβηκεστην Ιταλία και κυρίευσε το Βασίλειο της Νάπολης. Το 1559 ησυνθήκη του Σατό- Σαμβρέσις επικύρωνε την ισπανικήκυριαρχία στην Ιταλία. Η ισπανική ηγεμονία (1559-1713)συνέπεσε με μια περίοδο έντονης παρακμής των τεχνών και τωνγραμμάτων και μιας σοβαρής οικονομικής κρίσης. Στο πρώτομισό του 18ου αιώνα εκδηλώθηκε στην Ιταλία ένας μεγάλοςενθουσιασμός για πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικέςμεταρρυθμίσεις και άρχισαν να ξεχωρίζουν οι έννοιες τουέθνους και της ανεξαρτησίας και οι ελπίδες ενότητας. Με τηναποκατάσταση του “αρχαίου καθεστώτος” και την επιστροφήτων παλιών απολυταρχικών ηγεμόνων γεννήθηκαν οι μυστικέςεταιρείες και τα πρώτα κίνητρα για ανεξαρτησία.Έπειτα, ακολούθησε η Ισπανία, το Τολέδο όπου η φήμη τουεξαπλώθηκε ακόμα περισσότερο. Θετικό στάθηκε το γεγονόςότι τότε βασίλευε ο Φίλιππος Β΄ , άνθρωπος που προστάτευετους καλλιτέχνες και τους βοηθούσε.

Τα έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου στην Ισπανία.

Page 37: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Η Προσκύνηση των ποιμένων

1596-1600Λάδι σε μουσαμά, 346Χ137 εκ.

Page 38: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Υπογεγραμμένο με πεζά ελληνικά: Δομήνικος ΘεοτοκόπουλοςεποίειΒουκουρέστι. Ο πίνακας ανήκε στο κεντρικό ρετάμπλ του ναού του Κολεγίουτης Dona Maria de Aragon στην Μαδρίτη. Στο κάτω τμήμαεμφανίζεται η Παναγία γονατισμένη, με ρόδινο χιτώνα, νακοιτάζει το γυμνό Βρέφος, πάνω σε λευκό ύφασμα, που τοσυγκρατεί με τις άκρες των δακτύλων της. Από τον Ιησούφαίνεται να ακτινοβολεί ένα ζωηρό φως, που αντανακλάταιστο σώμα της μητέρας και των άλλων προσώπων. Στα πόδια τηςΠαναγίας βρίσκονται ένα αμνός και το ραβδί του ποιμένα,απέναντί της, ένας βοσκός γονατισμένος και ο Ιωσήφ, όρθιος,που προσκυνά το νεογέννητο με τα χέρια απλωμένα. Στο βάθοςένας άγγελος, με τα σταυρωμένα σε στάση προσευχής. Στο άνωτμήμα, βρίσκεται μια χορωδία αγγέλων. Το επίμηκες σχήμα τηςεπιβάλλει στη σύνθεση, τόσο στην κάτω ζώνη όσο και στοάνοιγμα της δόξας. Εδώ οι άγγελοι που κρατούν τις ταινίεςχαρακτηρίζονται από την αβαρή κίνησή τους. Φαίνεται τημεγαλύτερη ελευθερία με την οποία προχωρεί ο Γκρέκο,αναδεικνύοντας τα χρώματα και το φως με πινελιές πολύάνετες.Οι διαφορές που παρατηρούνται σε αυτό τον πίνακα είναιαπειροελάχιστης σημασίας και θα ήταν κουραστικό νααναφερθούμε σε αυτές λεπτομερώς. Ας σημειώσουμε, γιαπαράδειγμα, κάποιες μικρές παραλλαγές στην πτύχωσημερικών υφασμάτων, στο χέρι του Ιωσήφ, στις δέσμες τουφωτός και στην υπογραφή.

Page 39: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ο Άγιος Ιδελφόνσος.

Page 40: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

1600-1603 περίπου Λάδι σε μουσαμά, 187Χ102 εκ.

Τοποθετημένο σήμερα στην αριστερή Αγία Τράπεζα. Θεωρείταιομόφωνα ιδιόχειρο, λόγω της υψηλής του ποιότητας. Έργο τηςπεριόδου 1607-10· κατά τον Wethey του 1600 περίπου (θεωρείπως η επιτυχία του πίνακα εξασφάλισε στον Γκρέκο τηνπαραγγελία του 1603)· κατά τον Pita, της περιόδου 1603-05.Υπογεγραμμένο με πεζά ελληνικά : Δομήνικος ΘεοτοκόπουλοςεποίειΕκτός από τους πίνακες που ζωγράφισε για το μεγάλοπαρεκκλήσι στο Νοσκομείο της Παναγίας του Ελέους στοΙγέσκας, ο Γκρέκο φιλοτέχνησε ημερομηνία, άλλα δύο έργα γιατον ίδιο ναό. Ο Άγιος Ιδελφόνσος., επίσκοπος Τολέδου ανάμεσαστο 657 και το 667, είναι ένας από τους πιο σεβαστούς αγίουςαυτής της πόλης, της οποίας άλλωστε είναι και πολιούχος. Σεαυτό τον πίνακα ο Γκρέκο δημιούργησε ένα νέο εικονογραφικότύπο και συγχρόνως, ένα πρόδρομο για τη μακρά σειρά αγίωντης ισπανικής του 17ου αιώνα που απεικονίζονται στο γραφείοτους. Ο Γκρέκο δίνει προσοχή στο χώρο για τον οποίοπροοριζόταν ο πίνακας αλλά και στη σημασία που έχουν ταγραπτά του αγίου για την υπεράσπιση της παρθενίας τηςΜαρίας. Τον απεικονίζει λοιπόν στο γραφείο του, με την πένατου μετέωρη πάνω από το βιβλίο που έγραφε και με το βλέμμαυψωμένο να αναζητά έμπνευση προς την εικόνα της Παναγίαςτου Ελέους, που ήταν δική του και για την οποία θαανεγειρόταν ο ναός της Ιγέσκας. Το αδύνατο πρόσωποαποκαλύπτει τον ασκητή. Η ατημελησία του γενιού τηνεγκατάλειψη που βιώνει αφοσιωμένος στην αποστολή του. Όχιμόνο τον απεικονίζει με όλα τα χαρακτηριστικά ενός

Page 41: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

πορτραίτου, αλλά τον τοποθετεί και σε εσωτερικό του 16ου. Τοπαιχνίδι των χρυσαφιών και των κόκκινων, οι αντιθέσειςμαύρων και λευκών, σταχτείς τόνοι του δέρματος του αγίου,δημιουργούν έναν χρωματισμό αυστηρό και βαθύ, όπωςταιριάζει στον χαρακτήρα της σκηνής.Εκτός από τους πίνακες που ζωγράφισε για το μεγάλοπαρεκκλήσιο της εκκλησίας στο νοσοκομείο της Παναγίας τηςΕλεούς στο Ιγέσκας ,ο Γκρέκο φιλοτέχνησε ,σε αδιευκρίνιστηημερομηνία ,άλλα δύο έργα για το ναό : τον ¨άγιο Ιδελφόνσο,του οποίου η παρουσία το 1709 στον χώρο που ακόμη καισήμερα καταλαμβάνει .Ο άγιος Ιδελφόνσος ,επίσκοπος Τολέδουανάμεσα στο 657 και 667 (έτος θανάτου του) είναι ένας απότους πιο σεβαστούς αγίους αυτής της πόλης .της οποίαςάλλωστε είναι ο πολιούχος .Σε αυτό το πίνακα ο Γκρέκοδημιούργησε έναν νέο εικονογραφικό τύπο και ,συγχρόνως,έναν πρόδρομο για την μακρά σειρά αγίων της ισπανικήςζωγραφικής του 17ου αιώνα που απεικονίζονται στο γραφείοτους . Ο Γκρέκο δίνει προσοχή στον χώρο για τον οποίοπροοριζόταν ο πίνακας αλλά και στη σημασία που έχουνυπεράσπιση της παρθενίας της Μαρίας ,τον απεικονίζει ,λοιπόνστο γραφείο του ,με την πένα μετέωρη πάνω από το βιβλίο πουέγραφε και με το βλέμμα υψωμένο να αναζητά έμπνευση προςτην εικόνα της παναγίας της ελέους ,που ήταν δική του και γιατην οποία θα αναγειρόταν ο ναός της Ιγέσκας .Το αδύνατοπρόσωπο αποκαλύπτει τον ασκητή ,η ατημελησία του γενιούτην εγκατάλειψη που βιώνει αφοσιωμένος στη αποστολή του.Το παιχνίδι των χρυσαφιών και των κόκκινων ,οι αντιθέσειςμαύρων και λευκών ,οι σταχτείς τόνοι του δέρματος του αγίου,δημιουργούν έναν χρωματισμό αυστηρό και βαθύ όπωςταιριάζει στον χαρακτήρα της σκηνής .187x102 εκ. 1600-1605

Page 42: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ο Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού

Page 43: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Το πρώτο έγγραφο που επιβεβαιώνει την παραμονή του Γκρέκοστο Τολέδο φέρει την ημερομηνία της 2ας Ιουλίου του 1577 καιαφορά την ανάθεση του Διαμερισμού των ιματίων του Χριστούγια τον Καθεδρικό. Η επιλογή του θέματος, που προφανώςεπιβλήθηκε στον Γκρέκο από την σύνοδο του καθεδρικού.Σημείο τοποθέτησης του ο χώρος φύλαξης των ενδυμάτων τουσκευοφυλακίου, σημείο δηλαδή προετοιμασίας για την έναρξη

Page 44: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

της λειτουργίας, όπου η αναπαράσταση του διαμερισμού τωνιματίων του Χριστού, της πρώτης πράξης της προετοιμασίας γιατη θυσία στον Γολγοθά. Η απεικόνιση αυτής της σκηνήςαποτελούσε σε κάθε περίπτωση σπάνιο θέμα στην χριστιανικήεικονογραφία. Η μελέτη του Wethey έδειξε την ύπαρξη είκοσιδύο ακόμη ομόθεμων έργων. Όλα δείχνουν πως ο καλλιτέχνης,μη έχοντας προγενέστερα έργα να βασιστεί, χρησιμοποίησεστοιχεία από αναπαραστάσεις άλλων ιστοριών. Ο Χριστός μετον μονοκόμματο κόκκινο μανδύα του καταλαμβάνει το κέντροτης σύνθεσης, ξεχωρίζοντας σαφώς από το θορυβώδες πλήθος.Με τούτο τον τρόπο, ο Γκρέκο κατόρθωσε να επισημάνει τηδιαφορά ανάμεσα στο ηθικό βάρος που φέρουν η μία και οιάλλες μορφές, διαφορά , που στρέφει τα μάτια προς τονουρανό σε ένδειξη αποδοχής των εκτελεστών που τον πιέζουν .Στο κάτω μέρος του πίνακα διακρίνονται στις γωνίες, καθώςαφήνουν ανάμεσα τους έναν κενό τριγωνικό χώρο, που μαςεπιτρέπει να δούμε ολόκληρη τη μορφή και τα πόδια τουΧριστού, στα αριστερά η παρθένος Μαρία συνοδευόμενη απότη Μαρία Μαγδαληνή και τη Μαρία του Κλωπά , και στα δεξιάένας σκλάβος που τρυπάει το ξύλο του σταυρού. 285x173 εκ.1577 – 1579Υπογραφή: «Δομήνικος Θεοτό… κρης επ…» (σε κομμάτι χαρτί,κάτω δεξιά, εν μέρει καλυμμένη από κάποιο αντικείμενο, ίσωςτρυπάνι). Ο Γκρέκο άρχισε το έργο, που σήμερα βρίσκεται στοσκευοφυλάκιο της εκκλησίας, το 1577, λίγο μετά την άφιξή τουστην Ισπανία. Δύο χρόνια αργότερα, ο πίνακας τελειώνει καιστις 15 Ιουνίου 1579 εκτιμάται 227 δουκάτα. Ο Γκρέκο αρνείταιτο ποσό, θεωρώντας το χαμηλό, και αντιπροτείνει 800 δουκάτα.Ένα από τα επιχειρήματα των εκτιμητών για να μειώσουν τοποσό ήταν ότι στον πίνακα εικονίζοντας οι ε Μαρίες, που δεναναφέρονται ως παρούσες από τη Βίβλο. Η διαμάχη έληξε με

Page 45: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

την πρώτη δημόσια αναγνώριση της υψηλής τέχνης τουζωγράφου. Το έργο παραδόθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1579, καιεξοφλήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1581. Ταυτόχρονα, ο Γκρέκοανέλαβε την εκτέλεση της Αγίας Τράπεζας, στην οποία θατοποθετούνταν το Espolio –ολοκληρώθηκε το 1587 και η αμοιβήτου Γκρέκο ήταν 535 δουκάτα (είναι ενδιαφέρον ότι στην αρχήτης σταδιοδρομίας του αμείβεται καλύτερα η γλυπτική του απόό,τι η ζωγραφική του). Η Αγία Τράπεζα, σήμερα χαμένη, και οπίνακας τοποθετήθηκαν στο σκευοφυλάκιο το 1587 και στησημερινή τους θέση το 1616. Πηγή (ασυνήθιστη) για τηνεικονογραφία ήταν πιθανόν [Azcarate, la iconografia de ElEspolio de Greco “AE”, 1955] οι meditations de passion JesuChristi, που αποδίδονται στον Αγιο Μποναβεντούρα καιπεριλαμβάνουν το επεισόδιο τις 3 Μαρίες (αλλά και την Ιωάννητον Ευαγγελιστή, που παραλείπεται εδώ). Παρά την κακήσυντήρηση, αποτελεί υψηλό δείγμα της τέχνης του Γκρέκο.Υπάρχουν αρκετά αντίγραφα, τόσο του ίδιου όσο και τουεργαστηρίου του.

Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου και της Θηβαϊκής λεγεώνας.

Page 46: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

448X301 εκ. 1580 – 1582

Page 47: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Η Χρονολογία και οι συνθήκες της ανάθεσης για τηνφιλοτέχνηση του Μαρτυρίου του Αγίου Μαυρίκιου και τηςθηβαϊκής λεγεώνας μάς είναι άγνωστες. Το έργοπρωτοαναφέρετε σε διάταγμα υπογεγραμμένο από τον βασιλιάστη Θορίτα στις 25 Απριλίου 1580, σύμφωνα με το οποίο, αφούανατίθεται στον Γκρέκο η φιλοτέχνηση του έργου δηλώνεταιπως <<εάν λόγω ελλείψεως καλών χρωμάτων και οικονομικώνπόρων για την πραγματοποίηση αυτού του έργου, οκαλλιτέχνης δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στην παραγγελία>>ο ίδιος δεσμευόταν να του παράσχει τα απαιτούμενα χρώματακαι χρήματα. Ο ζωγράφος παρέδωσε το έργο στις 16 Νοεμβρίου1582, που εκτιμήθηκε στα 800 δουκάτα. Το Μαρτύριο του ΑγίουΜαυρικίου επρόκειτο αρχικά να τοποθετηθεί σε ένα από ταπλευρικά ρετάλμπ στον ναό της μονής, και συγκεκριμένα στοπρώτο παρεκκλήσιο μπαίνοντας στον ναό από την πλευρά τουΕυαγγελίου. Την παρουσία του σε εκείνο το σημείοδικαιολογούσε κυρίως το γεγονός πως ο Άγιος Μαυρίκιοςυπήρξε τόσο πρωτοπόρος στον αγώνα κατά των αιρετικών όσοκαι προστάτης του τάγματος του Χρυσόμαλλου Δέρατος. ΟΓκρέκο Υποβιβάζει το κορυφαίο σημείο της ιστορίας τη σκηνήτου μαρτυρίου στο μεσαίο επίπεδο του πίνακα και αποδίδειπρωταγωνιστικό ρόλο στη στιγμή που ο Άγιος Μαυρίκιος πείθειτους συντρόφους του να μείνουν σταθεροί στην πίστη τους στονΧριστό λέγοντας << Έχουμε όπλα στα χέρια μας όμως δεν θααντισταθούμε προτιμούμε να πεθάνουμε παρά να σκοτώσουμε.Οι σκηνές που ακολούθησαν εικονίζονται στο μεσαίο επίπεδοκαι σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Στο βάθος, οι λεγεωνάριοι,γυμνοί ή έτοιμοι να βγάλουν τα ρούχα τους , η πρώτηταπείνωση που υφίστανται όσοι πρόκειται να μαρτυρήσουν καιείναι στραμμένοι προς το μέρος όπου επιλέγονται όσοι θαθανατωθούν.

Page 48: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Υπογραφή: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος κρης εποιεί». Οπίνακας, παραγγελία του Φιλίππου Β, είχε ήδη αρχίσει το 1580στις 15 Απριλίου, ο βασιλιάς της Ισπανίας έδωσε την εντολήστον Ηγούμενό του Εσκοριάλ να πληρώσει τον Γκρέκο για τηναγορά των χρωμάτων έτσι ώστε η εκτέλεση του έργου ναπροχωρήσει με γοργούς ρυθμούς. Ο ζωγράφος πήρε τοσυνολικό ποσό των 800 δουκάτων σε τακτικές δόσεις, ως το1583. Στις 16 Νοεμβρίου 1582, το έργο είχε ολοκληρωθεί. Οισχυρισμός του Cossio, με τον οποίο συμφωνούν ο Camon Aznarκαι η Trapier, ότι η παράδοση του πίνακα έγινε στις 17Αυγούστου 1584 δεν είναι αποδεκτός. Το Μαρτύριο του ΑγίουΜαυρικίου δεν άρεσε στο Φίλιππο Β και το 1584 τοαντικατέστησε με έναν πίνακα που σκόπιμα είχε παραγγείλειστον Romolo Cincinnato. Η επιλογή αυτού του μάλλονασυνήθιστου θέματος δικαιολογείται από το ότι το λείψανο τουΑγίου βρισκόταν στο Εσκοριάλ, και δείχνει το ανανεωμένοενδιαφέρον για τους πρώτους Χριστιανούς μάρτυρες, πουενθάρρυνε η αντιμεταρρύθμιση. Η εικονογραφία προέρχεταιπιθανόν από το Legenta Aurea, σύμφωνα με το οποίο ο ΆγιοςΜαυρίκιος και οι Λεγεωνάριοί του σκοτώθηκαν στο Agaune, μεεντολή που έδωσε ο Αυτοκράτορας Διοκλητιανός, γιατί δενδεχόταν να θυσιάσει στους θεούς των ειδωλολατρών. Ο CamonAznar απομονώνει τρεις «στιγμές» του επεισοδίου στη σύνθεσητου Γκρέκο: την απόφαση των Αγίων να υποστούν το μαρτύριο(εικονίζονται συσπειρωμένοι σε ένα είδος «ιερής συνομιλίας»στη δεξιά πλευρά του πίνακα)· την εκτέλεση του φρικτούμαρτυρίου και το όνομά τους να δοξάζεται στους ουρανούς.Το πρόβλημα της ταύτισης των προσώπων που εικονίζονται καιτης ανεύρεσης των εικονογραφικών προτύπων του Γκρέκοπροωθήθηκε ουσιαστικά, αν δεν λύθηκε οριστικά, με το άρθροτου John Bury 1987.

Page 49: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Είναι γνωστά μόνο δύο αντίγραφα, το ένα καλής ποιότητας,οφείλεται στον Χόρχε Μανουέλ και ανήκει στη συλλογήRistelhueber του Παρισιού· το άλλο, μέτριας ποιότηταςβρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Βουκουρεστίου.

Η ταφή του κόμη Οργκάθ

460x360 εκ. 1586-1588

Page 50: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Ο πιο διάσημος πίνακας του Γκρέκο, που φιλοτεχνήθηκεανάμεσα στο 1586 και το 1588, αναπαριστά μια παλαιάπαράδοση του Τολέδου, ένα θαύμα που έλαβε χώρα κατά τημεσαιωνική εποχή και η φήμη του δεν είχε καταφέρει ναξεπεράσει τα όρια της περιοχής: την ταφή του αφέντη τουΌργκαθ από τα χέρια των Αγίων Στεφάνου και Αυγουστίνου ωςδείγμα αναγνώρισης της ταπεινότητας του, της αφοσίωσης τουστους αγίους και των φιλανθρωπικών του έργων σε διάφορεςεκκλησιαστικές οργανώσεις. Στις 18 Μαρτίου του 1586 ο Nunezκαι ο Θεοτοκόπουλος κατέληξαν στη συμφωνία πουπροσδιόριζε επακριβώς τη δουλειά του ζωγράφου καιπεριέγραφε το περιεχόμενο του πίνακα ακολουθούνταςαρκετά πιστά το κείμενο μιας παλαιάς επιγραφής που υπήρχεστο παρεκκλήσιο και στην οποία αναφερόταν η διάταξη τουΣυμβουλίου της Αρχιεπισκοπής που ενέκρινε την ανάθεση τουπίνακα: <<Πρώτα, ο πίνακας πρέπει να φιλοτεχνηθεί από τοπάνω μέρος της αψίδας μέχρι κάτω και όλο αυτό να γίνει πάνωσε μουσαμά μέχρι την επιτάφια πλάκα του τοίχου, και τουπόλοιπο κάτω μέρος να είναι νωπογραφία και σε αυτό ναεικονίζετε ένας τάφος, ενώ στον μουσαμά θα πρέπει ναεικονίζετε ο τρόπος με τον οποίο η πομπή του ιερέα και τωνλοιπών κληρικών οργάνωσαν την ταφή του don gonzalo rruiz detoledo, κύριο της κώμης του Οργκάθ. 121x109 1595-1610Υπογραφή: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εποίει.» Ισως ναπρόκειται για τον ίδιο πίνακα που ανέφεραν οι Ponz και CeanBermudez και που ανήκε στο Τάγμα των Αυγουστινιανών«Recoletos» της Μαδρίτης. Ο San Roman, αντίθετα, υποστηρίζειότι μπορεί να είναι το τοπίο που αναφέρει η μεταθανάτιααπογραφή της περιουσίας του Pedro Salazar de Mentoza.Πίνακες με απόψεις του Τολέδου αναφέρονται και στιςαπογραφές Α και Β. Ο ισχυρισμός ότι είναι τμήμα μιας

Page 51: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

σταύρωσης έχει απορριφθεί από τοη Wethey. Οι μελετητέςθεωρούν το έργο ιδιόχειρο της τελευταίας περιόδου. «Δενπρόκειται για μια άποψη ρεαλιστική, αλλά συμβολική,διαχρονική» [1956].Υπογραφή: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλις εποιεί 1578».Ζωγραφίστηκε την περίοδο 1586-88, μετά από παραγγελία τουAndres Nuñez, εφημέριου του Santo Tome. Η χρονολογία 1578,που, όπως και η υπογραφή, διακρίνεται στο μαντήλι που εξέχειαπό την τσέπη του Χόρχε Μανουέλ (το γονατισμένο παιδί,μεταξύ του μοναχού και του Αγίου Στεφάνου), αναφέρεται,κατά τον Cossio στην ημερομηνία γέννησης του γιού του Γκρέκο.Ο πίνακας αναπαριστά την ταφή του Gonzalo Ruiz (γνωστού ωςΚόμη de Orgaz, αν και η οικογένειά του δεν κατείχε ακόμη τοντίτλο), ευεργέτη της εκκλησίας που πέθανε το 1323. Κατά τοθρύλο, η σωρός του τοποθετήθηκε στον τάφο, στην εκκλησίατου Santo Tome από τους Αγίους Αυγουστίνο και Στέφανο, σεένδειξη ευγνωμοσύνης για το φιλανθρωπικό έργο του νεκού.Πολλές προσπάθειες έχουν γίνει να αναγνωριστούν ταπρόσωπα που απεικονίζονται: Diego de Covarrubias,αυτοπροσωπογραφία, Antonio de Covarrubias, Francesco dePisa, Pedro Ruiz Duron, Andres Nunez. Υπάρχει γενικήσυμφωνία για τους: Diego & Antonio de Covarrubias, πουαναγνωρίζονται και σε άλλες προσωπογραφίες, και για τονAndres Nunez (με διαφορετικά επιχειρήματα). Ο Cossioαναγνώρισε ως Αγιο Ανδρέα τον πρώτο Αγιο που εικονίζεταιστα άμφια, ενώ ο Wethey, αναγνωρίζει στον ίδιο Αγιο τονΘωμά (κρατάει το αλφάδι), προστάτη της εκκλησίας. Το όνοματου Pedro Ruiz Duron αναφέρεται και πάλι από τον Cossio,εξαιτίας της επιγραφής στο πίσω μέρος του πίνακα. Πολύσωστά ο Pita επισημαίνει πως σε αυτό το αριστούργημα«συνυπάρχουν οι δύο κόσμοι που σμίγουν στο Τολέδο· η

Page 52: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

θρησκευτική ανάταση συμβαδίζει με την εικόνα τηςκαθημερινής ζωής της πόλης, όπως αντιπροσωπεύεται από τουςευγενείς, που προσδίδουν μια ανθρώπινη, σχεδόν‘αναγεννησιακή’ διάσταση σε αυτό το μεσαιωνικό θαύμα».Εα αντίγραφο του κάτω μέρους του πίνακα βρίσκεται στοΠράδο της Μαδρίτης και αποδίδεται στον Χόρχε Μανουέλ.

Άποψη του Τολέδου

Η αφοσίωση του Γκρέκο στην τοπιογραφία, που αποτελεί μιαακόμη απόδειξη της μοναδικότητας του στο πανόραμα τηςισπανικής ζωγραφικής της εποχής, μπορεί να εξηγηθεί με τονσυνδυασμό τριών παραγόντων: την προσωπική του ροπή προς

Page 53: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

την απεικόνιση τοπίων τη γνώση του για την βενετσιάνικηχαρτογραφική και τοπιογραφική παράδοση καθώς και τηπροτίμηση στις απόψης πόλεων που χαρακτήριζε ορισμένουςφίλους ή πάτρωνές του. Όταν πέθανε ο καλλιτέχνης , στοεργαστήριο του υπήρχαν τρεις απόψεις του Τολέδου.Αναφέρονται στην απογραφή του 1614 ως << ένα Τολέδο>> και<<δυο τοπία του Τολέδου>>. Το 1621, τα τρία έργαεξακολουθούν να βρίσκονται στην κατοχή του γιου του, οοποίος τα κατέγραψε ανάμεσα στα προσωπικά του αγαθά.

Προσωπογραφία του Νino De Guevara.

Page 54: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Δείχνει τον Γκεβάρα να καταλαβαίνει τη γνώμητου Θεοτοκόπουλου γι αυτόν, από το πορτραίτο του, που είχεπαραγγείλει στον Έλληνα ζωγράφο. Ο ιεροεξεταστήςπαρουσιάζεται να βλέπει το πορτραίτο με τα δικά μας μάτιακαι, φυσικά, να μην του αρέσει. Θα μπορούσε να είναι κιαλλιώς. Οι Δομινικανοί, εκτός των άλλων, ήταν άτομα μευψηλή παιδεία και καλλιέργεια. Ίσως, λοιπόν, είχε το κριτήριο,αλλά έτσι ακριβώς ήθελε να τον απεικονίσουν, σαν ένααρπακτικό που κυνηγάει αιρετικούς και προξενεί το φόβο.Δύο κινήσεις για την Καταπολέμηση της Μεταρρύθμισης, η ΙεράΕξέταση και την Κοινωνία του Ιησού ήταν ισπανικά. ΤοΣυμβούλιο του Trent συγκλήθηκε το 1554 μέσω της πίεσης από

Page 55: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

τον Charles. Σε σύγκριση με άλλα έργα του ΔομήνικουΘεοτοκόπουλου το έργο αυτό μπορεί να περιγραφεί ως αρκετάρεαλιστικό όσον αφορά την απουσία της παραμόρφωσης καιεπιμήκεις αναλογίες και παράξενη χρήση του χώρουανησυχούν.ΣύνθεσηΗ σύνθεση του πορτραίτου που περιγράφεται παραπάνω, με τηανακριτή βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χώρους από μια πόρτα καιένα τοίχο αντί να πλαισιώνεται είτε από ένα, όμως δεν θυμίζειαπροσδόκητες θέσεις αντίθετες και συνυπάρχουν σκηνές σεπολλά από τα έργα του Ελ Γκρέκο.ΣτυλΥπάρχει, επίσης, μια τυπική αίσθηση El Greco με τον τρόπο πουκάθεται σαν να είναι έτοιμος να πετάξει. Το αριστερό χέρι είναιεπίσης παραμορφώνονται κατά τέτοιο τρόπο που είναιαπολύτως χαρακτηριστική της El Greco, και ότι εκφράζει μιαθυελλώδη εσωτερική συναισθηματική ζωή, σε αντίθεση μεηρεμία εξωτερική εμφάνιση του με έναν τρόπο που θυμίζει τοέργο του εικοστού αιώνα εξπρεσιονιστές.ΚαλοσύνηΤο συμπαθητικό τρόπο με τον οποίο αυτή η ανθρωπιάαποκαλύπτεται σε μία παραμόρφωση έρχεται σε αντίθεση μετην παραπάνω άποψη του ανακριτή, όπως είναι εντελώςάκαρδος. Ένας ορισμένος βαθμός συμπάθεια και ανθρωπιά,επίσης, κρύβονται πίσω από τα γυαλιά του, ζωγραφισμένακάπως αδέξια.

"Μια κυρία σε ένα περικάλυμμα γουνών," από τον El Greco,λάδι σε καμβά, 62,5 από το 58,9, Γλασκώβη Μουσεία, ΓκαλερίΤέχνης & Μουσεία, Kelvingrove, Το Stirling-Maxwell Collection,Pollock House, τέλη 1570

Page 56: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Στυλ του Ελ Γκρέκο είναι τόσο ξεχωριστή ότι είμαστε έκπληκτοινα ανακαλύψουν ένα όμορφο έργο που παρουσιάζει πολλέςομοιότητες με αυτό το στυλ, όπως "A Lady σε ένα WrapΓούνας,« φαίνεται από τα παραπάνω.

Η κυρία με την ερμίνα.

62x50εκ. 1577-1578

"Αυτή η εντυπωσιακή εικόνα του ένα σκοτεινό-eyed, με πλήρηχείλη, γούνα-επένδυση γυναίκα με σφιχτά τα κατσαρά μαύραμαλλιά έχει συναρπάσει πολλούς ιστορικούς για περισσότεροαπό έναν αιώνα και μισό. Όταν παρουσιάστηκε στην GalerieEspagnole στο Λούβρο το 1838 ήταν που ονομάζεται «πορτρέτο

Page 57: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

της κόρης του Ελ Γκρέκο»? από τότε έχει αποτελέσειαντικείμενο πολλών συζητήσεων, τόσο όσον αφορά τηνταυτότητα του εικονιζόμενου και μάλιστα την ταυτότητα τουζωγράφου .... Έχει προταθεί ως έργο του Τιντορέτο ..., ενόςκαλλιτέχνη στον κύκλο του δικαστηρίου προσωπογράφοςAlonso Sanchez Coello (Lafuente Ferrari) και, πιο πρόσφατα, τηςCremonese πορτρέτο ζωγράφος Sofonisba Anguissola .... Κανένααπό αυτά δεν είναι πλέον πειστική, όμως, από τηνπαραδοσιακή απόδοση. "Πράγματι, το πρόσωπο της γυναίκας υπενθυμίζει έντονα ότι"μια νεαρή κοπέλα" από Petrus Christus στο Βερολίνο και τοχέρι της και τη γούνα της υπενθυμίζει αυτές "Μια νεαρήγυναίκα Ρωμαϊκή," από Sebastiano Del Piombo, επίσης στοΒερολίνο.Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο να συνδυαστεί η τέλειαβαμμένα, χωρίς στρεβλώσεις και το κεφάλι της γυναίκας μεστυλ Ελ Γκρέκο, τα οποία δεν πρόκειται να πει ότι δεν είναι μιαόμορφη εικόνα.

Η προκείμενη προσωπογραφία γνωστή σήμερα παγκοσμίως ωςκυρία με την ερμίνα (μολονότι στην πραγματικότητα πρόκειταιγια γούνα λίγκα) παρέμεινε άγνωστη μέχρι την εμφάνιση τηςστο Παρίσι το 1838 ως κομμάτι της ισπανικής πινακοθήκης τουΛουδοβίκου Φιλίππου. Την εποχή εκείνη έφερε τον τίτλο«προσωπογραφία της κόρης του Γκρέκο» . Η ταύτιση τηςεικονιζόμενης ως κόρης του Γκρέκο (γεγονός που μπορεί ναεξηγηθεί από το ενδιαφέρον που προκαλούσε η ιδιωτική ζωήτων καλλιτεχνών και οι πιο ιδιαίτερες στιγμές τους κατά τηρομαντική εποχή ) δεν αμφισβητήθηκε σε όλη τη διάρκεια του19ου αιώνα .Το 1900 ,ωστόσο, προτάθηκε η εκδοχή της συζύγουτου καλλιτέχνη και ,παρόλο που o Cossio την είχε ήδηχαρακτηρίσει ως «υπερβολικά μεγαλόπρεπη… για να είναι η

Page 58: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

σύζυγος του Γκρέκο» ,η άποψη πως η προσωπογραφούμενη θαμπορούσε να είναι η Jeronima de las Cueves έχει φτάσει ως τιςμέρες μας υποστηριζόμενη από μυθιστορηματικά επιχειρήματακαι κίνητρα συναισθηματικού τύπου .Στην πραγματικότητα ,δενυφίσταται κανένα στοιχείο που να στηρίζει αυτή την υπόθεση.Μάλλον το αντίθετο ! Σε αυτή την περίπτωση το έργο θαπαρέμενε σίγουρα στην κατοχή του γιου του Θεοτοκόπουλου .Βασιζόμενοι στην εξέλιξη της μόδας (ιδιαίτερα έτσι όπως αυτήδιαφαίνεται στην κόμμωση και στα μανικέτια) ,εξέφρασε τηβεβαιότητα πως το έργο φιλοτεχνήθηκε μέσα στη δεκαετία του1590 και μάλιστα όχι κατά την περίοδο στη οποία το ύφος τουΓκρέκο απείχε αισθητά από αυτό του προκειμένου έργου .Στηνπραγματικότητα ,η απόδοση αυτής της υπέροχηςπροσωπογραφίας στον Γκρέκο ετέθη υπό αμφισβήτηση απόκάποιους μελετητές στις αρχές του αιώνα .Όπως φαίνεται οπρώτος που ανακίνησε το ζήτημα ο Aureliano de Beruete οπρεσβύτερος ,ο οποίος έγραφε το 1901 ,όταν είδε το έργο σεμια έκθεση στο Λονδίνο ,πως ευρισκόμενος μπροστά στο έργοπίστευε πως βρισκόταν περισσότερο μπροστά «σε έναTintoretto παρά σε έναν Γκρέκο» (μολονότι ο τελευταίος καιιδιαίτερα στην αρχή της καριέρας του επηρεάστηκε εντονότερααπό τον Tintoretto ,παρά από τον δάσκαλό του Tισιάνο ). Άλλασημεία του πίνακα που μαρτυρούν την πατρότητα του Γκρέκοκαι έχουν συχνά αναφερθεί σχετίζονται με στοιχεία εκφραστικά,όπως η κομψή κίνηση του χεριού ή ο αέρας μιας αρχοντικήςσυστολής και την ίδα στιγμή μιας ψυχολογικής εγγύτητας τηςπροσωποκρατούμενης .

Μοντέλο θεωρείται η Jeronima de las Cuevas, σύντροφος τουΓκρέκο και μητέρα του Χορχέ Μανουέλ. Ως επιβεβαίωση αυτήςτης υπόθεσης, ο Waterhouse [1951] διαβάζει στο δαχτυλίδι τηςγυναίκας το αρχικό ελληνικό γράμμα του ονόματός της.. Επειδή,

Page 59: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

όμως, τέτοιος τρόπος αναγνώρισης δεν συναντάται σε άλλοέργο του Γκρέκο, οι περισσότεροι μελετητές ερμηνεύουν αυτότο σημάδι ως ανταύγεια. Κατά άλλη άποψη, λιγότερο πιθανή, ηπροσωπογραφία θα μπορούσε να απεικονίζει την πριγκίπισσαCatalina Michaela, θυγατέρα του Φιλίππου Β’, ή άλλη κυρία τηςβασιλικής οικογένειας –πάντως, το μοντέλο δεν μοιάζει τόσουψηλής καταγωγής. Παρόλο ότι ο Beruete [«GBA», 1901] τηνείχε αποδώσει στον Τιντορέτο και πολλοί κριτικοί εκφράζουντην επιφυλακτικότητά τους, το έργο θεωρείται γενικά ότιπροέρχεται από την πρώτη ισπανική περίοδο το Γκρέκο. ΟLafuente Ferrari εξέφρασε πρόσφατα αμφιβολίες σχετικά με τοιδιόχειρο. Ο Willumsen το τοποθετεί στην ιταλική περίοδο,παρατηρώντας πως το μαντήλι της γυναίκας είναι κρητικό·ωστόσο, παρόμοια μαντήλια φορούν και οι Κυρίες της Αυλήςτου Ερρίκου του 8ου, στις προσωπογραφίες του Χόλμπαϊν. Δενείναι γνωστό αν υπάρχουν αντίγραφα, με εξαίρεση κάποιεςπρόσφατες απόπειρες.Το θέμα της ταυτότητας της Κυρίας με την ερμίνα, αλλά και τοπρόβλημα του δημιουργού της, επανήλθε με οξπύτητα κατά τηντελευταία δεκαετία, με τις εργασίες της Jeannine Baticle (στο ElGreco: Italy and Spain, 1984), της Carmen Bernis (1986), τηςStephanie Breuer- Hermann, και πάλι της Carmen Bernis (στονκατάλογο της Έκθεσης Alonso Sanchez Coello y el retrato en lacorte de Felippe 2, Πράδο, 1990. Οι δύο τελευταίες αποδίδουντον πίνακα στην Ιταλίδα ζωγράφο Sofonisba Anguissola [N.X.].

Η αξία του ζωγράφου στην Ισπανία.

Το 1577, El Greco μετανάστευσε στη Μαδρίτη, πιοσυγκεκριμένα στο Τολέδο

Page 60: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Στις πρώτες παραγγελίες που ανέλαβε ανήκαν τρία ρετάμπλ γιατην εκκλησία του Αγίου Δομήνικου και ο πίνακας Ο Διαμερισμόςτων Ιματίων του Χριστού.Συμμετείχε επίσης στο εικονογραφικό πρόγραμμα για τοΑνάκτορο του Εσκοριάλ, το οποίο υπήρξε ενδεχομένως και οκύριος λόγος για τον οποίο εγκαταστάθηκε στην Ισπανία,[13]επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια του βασιλιάΟ Φίλιππος Β' της Ισπανίας επέλεξε αρχικά το ζωγράφο ΧουάνΦερνάντες δε Ναβαρέτε να διακοσμήσει την εκκλησία τουΑγίου Λαυρεντίου, ωστόσο μετά το θάνατό του, ανέθεσε τοέργο στον Θεοτοκόπουλο. Εκείνος ολοκλήρωσε το έργο ΤοΜαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), το οποίο όμως δενικανοποίησε το βασιλιά, με αποτέλεσμα να μην τοποθετηθείστην εκκλησία του Εσκοριάλ, πιθανώς γιατί δεν ήταν συμβατόςμε το πνεύμα που επιζητούσε ο ίδιος να κυριαρχείTo 1586, ο ιερέας της ενορίας του Αγίου Θωμά, τού ανέθεσε τηνπαραγγελία για τον πίνακα Η Ταφή του Κόμη Οργκάθ, πουσυνιστά μέχρι σήμερα ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του.Στις σημαντικότερες παραγγελίες που ανέλαβε στο Τολέδοανήκει επίσης ένα ρετάμπλ που φιλοτέχνησε για το Ίδρυμα τηςDoña María de Aragon στη Μαδρίτη, καθώς και η διακόσμησητου παρεκκλησίου του Αγίου Ιωσήφ.Την περίοδο 1603-07, ο Χόρχε Μανουέλ ανέλαβε ναφιλοτεχνήσει ορισμένα έργα που προορίζονταν για τονοσοκομείο Καριδάδ στο Ιγιέσκας, παραγγελία που οδήγησετελικά σε μία οικονομική διαμάχη, καθώς οι παραγγελιοδότεςδεν έμειναν ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Η τελευταίαπαραγγελία που ανέλαβε ο Θεοτοκόπουλος ήταν για τονοσοκομείο Ταβέρα του Τολέδου, για την οποία συνεργάστηκεμε το γιο του. Το 1908 ολοκληρώθηκε ο πρώτος αναλυτικόςκατάλογος έργων του, από τον Ισπανό ιστορικό τέχνης Manuel

Page 61: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

Bartolomé Cossío. Με την άνθιση του εξπρεσιονισμού κατά τιςαρχές του 20ού αιώνα, το έργο του Γκρέκο θεωρήθηκεπροδρομικό τού ρεύματος αυτού και σταδιακά επανεξετάστηκεαποκτώντας τελικά την εξέχουσα θέση που διατηρεί ως σήμεραστην ιστορία της τέχνης. Ο ιστορικός και κριτικός τέχνης ΙούλιοςΜάγιερ-Γκρέφε, κατέγραψε τις εντυπώσεις του από το έργο τούΓκρέκο, κατά την επίσκεψή του στην Ισπανία το 1909,αναγνωρίζοντας σε αυτό μοντέρνα στοιχεία.[25] Την ίδιααντίληψη εξέφρασε και ο κριτικός Roger Fry, θεωρώντας τονΓκρέκο «όχι μόνο μοντέρνο, αλλά αρκετά βήματα μπροστά».

Από πού επηρεάστηκε ο ζωγράφος στην Ισπανία

Η τέχνη του Θεοτοκόπουλου είναι καρπός των ιστορικώνσυνθηκών και της όλης προπαιδείας της μεγαλοφυΐας του. Τακαλλιτεχνικά των χωρών ,οι πολιτικές και θρησκευτικέςσυνθήκες της εποχής του, επέδρασαν στη διαμόρφωσή του. Καιάλλοι ασφαλώς έζησαν την ίδια εποχή υπό τις ίδιες συνθήκες,αλλά μόνο το πνεύμα του Γκρέκο βρέθηκε κατάλληλο για ναδώσει την καλλιτεχνική έκφραση της περιόδου και να τηνερμηνεύσει με τον δικό του ,τον βαθύτατα προσωπικό ,αλλάαπαράμιλλο τρόπο. Στην Ισπανία η τέχνη του Θεοτοκόπουλουβρίσκει την τέλειά της έκφραση. Στο αυστηρό καθολικό τηςπεριβάλλον με τον φανατικό Φίλιππο τον Β΄ η μεταρρύθμισητότε θριάμβευε . Οι Ιησουίτες με αρχηγό τον Ιγνάτιο Λογιόλα τοθάνατο για την καθολική πίστη ,εξαιρούν το μαρτύριο και τηνεκ τούτο θέωση των ηρώων της πίστης. Τοιουτοτρόπως,μυστική φύση του ανατολίτη τα καλλιτεχνικά του βιώματαβρήκαν το κατάλληλο κλίμα στην Ισπανία, εξάλλου έμεινε

Page 62: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

κατ’ουσία μακριά από την Αναγέννηση. Στο Τολέδο οΘεοτοκόπουλος θα συνδεθεί με πολλούς αριστοκράτες ,σοφούς,στρατιωτικούς ,πολιτικούς και θα φιλοτεχνήσει τα πορτρέτατους. Ταυτόχρονα ,αποκτά και θερμούς θαυμαστές από τονπολιτικό καλλιτεχνικό και πνευματικό χώρο ,όπως και τονΚαρδινάλιο Γκεβάρα ,το γλύπτη Πομπέιο Λεόνι ,το στρατιωτικόΧουλιάν Ρομέρο ,τον ποιητή και ρήτορα Πραβιθίνιο. Οτελευταίος μάλιστα ,του έχει αφιερώσει τέσσερα συνολικάσονέτα ,ιδιαίτερα εγκωμιαστικά για το πρόσωπο του «Έλληνατου Τολέδο». Επίσης συνδέθηκε φιλικά με πολλούς Έλληνες,κυρίως Κρητικούς ,αλλά και από άλλα πρώηνΒενετοκρατούμενα μέρη της Ελλάδας ,οι οποίοι είχαν φτάσειστην Ισπανία, μετά την ήττα των Βενετών στη ναυμαχία τουΝαβαρίνου και την επικράτηση των Τούρκων .

ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ

Ιερά Εξέταση είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται στηνεκδίκαση από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υποθέσεων πουαφορούσαν από ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχουςμέχρι και ομάδες ή μεμονωμένα άτομα τα οποία βαρύνονταν μετην κατηγορία της αίρεσης. Ο όρος μπορεί να αναφέρεται σεΡωμαιοκαθολικό εκκλησιαστικό δικαστήριο ή άλλο θεσμό μεσκοπό την καταπολέμηση και καταστολή των αιρέσεων, σε έναναριθμό ιστορικών κινημάτων κάθαρσης κατά των αιρέσεων ήστη δίκη συγκεκριμένων ατόμων με την κατηγορία της αίρεσης.Ο θεσμός αυτός είναι πολύ γνωστός λόγω του τρόπουδιενέργειας των ανακρίσεων βάσει των οποίων

Page 63: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

συγκεντρώνονταν στοιχεία για τις δίκες ή ομολογίες, μεαπάνθρωπα βασανιστήρια.Εκφάνσεις της Ιεράς ΕξέτασηςΟι ιστορικοί αναγνωρίζουν τέσσερις διαφορετικές εκφάνσειςτης Ιεράς Εξέτασης: τη μεσαιωνική, την ισπανική, τηνπορτογαλική και τη ρωμαϊκή. Λόγω του αντικειμενικού τηςστόχου, που ήταν η καταπολέμηση των αιρέσεων, η ΙεράΕξέταση είχε δικαιοδοσία τυπικά μόνο επί των βαπτισμένωνμελών της Εκκλησίας (τα οποία συνήθως αποτελούσαν τηνσυντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού). Οι μη χριστιανοίκατηγορούμενοι μπορούσαν εντούτοις να περάσουν από δίκηγια βλασφημία σε λαϊκά δικαστήρια. Επίσης οι περισσότερεςδίκες μαγισσών γίνονταν από λαϊκά δικαστήρια.ΜεσαιωνικήΜεσαιωνική Ιερά Εξέταση είναι όρος που χρησιμοποιείται απότους ιστορικούς για να περιγράψει διάφορες δικαστικές«Εξετάσεις» ή ανακρίσεις που ξεκίνησαν γύρω στο 1184,περιλαμβανομένης της Επισκοπικής Εξέτασης (1184-1230) καιαργότερα της Παπικής Εξέτασης (1230). Ήταν η απάντηση τηςΕκκλησίας σε διάφορα σημαντικά λαϊκά κινήματα στηνΕυρώπη, τα οποία θεωρήθηκαν αποστατικά ή αιρετικά για τηνΧριστιανοσύνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οιαιρέσεις των Καθαρών και των Βαλδένσιων στη νότια Γαλλίακαι τη βόρεια Ιταλία.ΙσπανικήΗ Ισπανική Ιερά Εξέταση συγκροτήθηκε από τον ΒασιλιάΦερδινάνδο Β' της Αραγωνίας και τη Βασίλισσα Ισαβέλλα τηςΚαστίλης το 1478, με την έγκριση του Πάπα Σίξτου τουΤέταρτου. Στόχευε κυρίως τους εκχριστιανισμένους Εβραίουςκαι Μουσουλμάνους και αργότερα τους Προτεστάντες. ΣτηνΣικελία και στη νότια Ιταλία, οι οποίες βρίσκονταν υπό ισπανική

Page 64: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

κατοχή, στόχευε Έλληνες Χριστιανούς Ορθόδοξους. Μετά τηνεκτόνωση των θρησκευτικών διαμαχών κατά τον 17ο αιώνα, ηΙσπανική Ιερά Εξέταση μετεξελίχθηκε σταδιακά σε μυστικήαστυνομία ενάντια σε εσωτερικές απειλές κατά του κράτους.ΠορτογαλικήΗ Πορτογαλική Ιερά Εξέταση ιδρύθηκε στην Πορτογαλία το 1536από τον Βασιλιά της Πορτογαλίας, Ζοάο ΙΙΙ, ως πορτογαλικόανάλογο της πιο γνωστής Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης.ΡωμαϊκήΤο 1542 ο Πάπας Παύλος Γ' ίδρυσε μια μόνιμη σύνοδο,στελεχωμένη με καρδινάλιους και άλλους αξιωματούχους,καθήκον της οποίας ήταν η διατήρηση και υποστήριξη τηςακεραιότητας της πίστης, αλλά και η εξέταση ψευδώνδογμάτων. Αυτό το σώμα, η Σύνοδος της Ιερής Έδρας ή Σύνοδοςγια το Δόγμα της Πίστης, μέρος της Ρωμαϊκής Κούριας, έγινε τοεπιβλέπον σώμα για τις τοπικές Εξετάσεις. Πιθανότατα η πιοδιάσημη υπόθεση που δικάστηκε από τη Ρωμαϊκή Ιερά Εξέτασηήταν αυτή του Γαλιλαίου Γαλιλέι, το 1633.

Η σχέση του θεοτοκόπουλου με την Ιερά Εξέταση.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που ο el Greco βρέθηκε ενώπιων τουδικαστηρίου και της Ιεράς Εξέτασης. Στα δικαστήρια κατέφευγεόταν έπρεπε να διεκδικήσει την πληρωμή του, καθώς «τηνεποχή εκείνη καθορίζονταν δύο εκτιμητικές επιτροπές για τονκαθορισμό των τιμών των έργων τέχνης», όπως εξηγεί οκαθηγητής ιστορίας της τέχνης στο πανεπιστήμιο κρήτης Ν.Χατζηνικολάου. « μία οριζόταν εκ μέρους του παραγγελιοδότηκαι μία εκ μέρους του καλλιτέχνη». Συχνά οι απόψειςδιήσθαντο για την αξία του έργου, με αποτέλεσμα οι ζωγράφοι

Page 65: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

και ο el Greco βεβαίως να καταφεύγουν στα δικαστήρια για ναβρουν το δίκιο τους. Μια μαρτυρία θέλει τον θεοτοκόπουλο ναβρίσκεται ενώπιων των ιεροεξεταστών επειδή είχε ζωγραφίσειέναν άγγελο χωρίς φτερά, οπότε εκείνος απάντησε: « έχετε δειποτέ άγγελο; Πώς ξέρετε ότι έχει φτερά;». η μεγαλύτερη κόντραέχει να κάνει με τις καλλιτεχνικές ρίζες του. Η αρχαία ελληνικήφιλοσοφία και η βυζαντινή παιδεία, σύμφωνα με ομάδαερευνητών, είναι αυτή που ανέπτυξε το ύφος του. Στηναντίπερα όχθη, οι ιστορικοί τέχνης βλέπουν δυτικοευρωπαϊκήκαταγωγή στα έργα του, ενώ μια τρίτη άποψη υποστηρίζει πωςο νεοπλατωνισμός της αναγέννησης είναι εκείνος που θακαθορίσει τον αντιφυσιοκρατικό χαρακτήρα της ζωγραφικήςτου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βιβλία

1 Alvarez Lopera J. (18 Οκτωβρίου 1999 – 17 Ιανουαρίου2000) Ελ Γκρέκο. Ταυτότητα και Μεταμόρφωση, ΑΘΗΝΑ,Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου, SKIRA

2 Frati T. (Α’ έκδοση στην Ελληνική Γλώσσα : 1994), Σειρά: ΟιΚλασικοί της Τέχνης, Όλο το ζωγραφικό έργο του Γκρέκο,ΑΘΗΝΑ, Εκδόσεις Βότσης Νίκος

3 Garolla F. (26 Ιουνίου 1978), Σειρά : Grandi Pittori, El Greco,ΜΙΛΑΝΟ, Edizioni Scala

4 Γαλάνης Λ. (2006), El Greco Artbook, ΜΙΛΑΝΟ, ΗμερησίαΑ.Ε.E.

Page 66: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

5 Παναγιωτάκης Ν. (Δεκέμβριος 1987) Η κρητική περίοδος τηςζωής του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ΑΘΗΝΑ, Τροχαλία

6 Χατζή Γ. (1999) El Greco Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ΑΘΗΝΑ,Άμμος

7 Χατζηδάκης Μ. (1995) Δομήνικος Θεοτοκόπουλος Κρης,ΑΘΗΝΑ, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

8 Χατζηδάκης Μ. με τη συμβολή των Λαμπράκη – Πλάκα Μ.και Χατζηνικολάου Ν. Εl Greco Δομήνικος Θεοτοκόπουλος,IRIS A.E.B.E.

Διαδίκτυο (Internet)

1 Horsley, C. (7 Οκτωβρίου 2003), El Greco,www.thecityreview.com/elgreco.html, New York ,28Φεβρουαρίου 2013 (Μεταφρασμένο)

2 Phillips, Fr.(3 Μαΐου 2010), Portrait of the Great InquisitorDon Fernando De Guevara ,http://suite101.com/article/portrait-of-the-great-inquisitor-don-fernando-de-guevara-a232916#stash.isMkaytQ.dpuf,Λονδίνο ,28 Φεβρουαρίου 2013 (Μεταφρασμένο)

Page 67: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

3 redred16 (25 Δεκεμβρίου 2011), Ισπανία – εποχήαντιμεταρρύθμισης, www.scribd.com, 30 Ιανουαρίου 2013

4 Theo Yorgos, (31 Ιανουαρίου 2013), Ιταλία – αναγέννηση,www.scribd.com, 11 Δεκεμβρίου 2012

5 Γουέιλς Τζ. (15 Ιανουαρίου 2001), el.wikipedia.gr/el-greco,www.el.wikipedia.org, Διαδίκτυο, 28 Φεβρουαρίου 2013

6 Ηλιάδη Κ.Α. (27 Μαρτίου 2006), Η ζωή και το έργο τουΔομήνικου Θεοτοκόπουλου , www.e-telescope.gr, Διαδίκτυο,28 Φεβρουαρίου 2013

7 Ηλιάδη Κ.Α. (27 Μαρτίου 2006), Κρήτη-Αναχώρηση απόπατρίδα - ο χαρακτήρας της τέχνης του, www.e-telescope.gr,Ελλάδα, 8 Οκτωβρίου 2012

8 ΚαπετάνΈνας (8 Ιουλίου 2011), Πορτραίτο Αρ. II : «ELGRECO» , ΤΟ ΘΡΥΛΙΚΟ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΟ ,www.profitoulas.wordpress.com/2011/07/08/πορτραιτο-αρ-//«el-greco»-το-θρυλικό-ελληνοπ./, Ελλάδα ,28Φεβρουαρίου 2013

9 Ε.Ε.Α, Αναγεννησιακή τέχνη, www.el.wikipedia.org, 28Νοεμβρίου 2012

10Ε.Ε.Α, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, www.wikipedia.org, 30Νοεμβρίου 2012

11Ε.Ε.Α, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος – Ιταλία,www.wikipedia.org, 15 Φεβρουαρίου 2013

Page 68: ΠΡΟΛΟΓΟΣblogs.sch.gr/1lykzaky/files/2013/06/El-Greco.pdf · σχολής. Τα Κρητικόπουλα μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα

12 Ε.Ε.Α, Ισπανία των Αμβούργων ,www.el.wikipedia.org/wiki/Ισπανια-των-Αμβουργων, 17Φεβρουαρίου 2013

13 Ε.Ε.Α, Κρήτη – Τολέδο,www.el.wikipedia.org/wiki/Δομηνικος_Θεοτοκοπουλος, 17Φεβρουαρίου 2013

14Ε.Ε.Α, Λογοτεχνική άνθιση στην Κρήτη, www.wikipedia.org,15 Φεβρουαρίου 2013

15Ε.Ε.Α, Ο Ελ Γκρέκο στην Ιταλία, www.wikipedia.org, 9Νοεμβρίου 2012

16Ε.Ε.Α, Στρατιωτικά – Πνευματική ζωή – Δημογραφικά,www.e-sfakia.gr, 20 Νοεμβρίου 2012