Benh San Khoa
-
Upload
lechiquyet89vn -
Category
Documents
-
view
201 -
download
1
Transcript of Benh San Khoa
trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp i hµ néi
Khoa ch¨n nu«i thó y
Bé m«n ngo¹i s¶n
Bµi gi¶ng
PhÇn bÖnh s¶n khoa(Dïng cho sinh viªn chuyªn ngµnh Thó y c¸c trêng §¹i
häc N«ng nghiÖp)
Ts. NguyÔn V¨n Thanh
Trëng Bé m«n Ngo¹i -S¶n
Khoa CNTY- §HNNI
Hµ néi, th¸ng 10 - 2003
0
A. mét sè bÖnh thêng gÆp trong thêi gian gia sóc mang thai
bÖnh b¹i liÖt tríc khi ®Î ( Praplegia Gravidarum)1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh: B¹i liÖt tríc khi ®Î lµ mét qu¸ tr×nh bÖnh
lý thêng x¶y ra ë gia sóc c¸i sinh s¶n trong thêi gian mang thai.
§Æc ®iÓm cña bÖnh lµ g©y ra hiÖn tîng con vËt mÊt kh¶ n¨ng
vËn ®éng chØ n»m bÑp mét chç
2. Nguyªn nh©n g©y bÖnh: Nguyªn nh©n chÝnh g©y ra bÖnh
®ã lµ sù thiÕu hôt kho¸ng ®Æc biÖt lµ canxi vµ ph«t pho, hiÖn
tîng nµy x¶y ra khi:
+ Do khÈu phÇn thøc ¨n thiÕu kho¸ng can xi vµ phèt pho
+ Do gia sóc mÑ bÞ nu«i nhèt l©u ngµy trong chuång Ýt ®îc tiÕp
xóc víi ¸nh s¸ng mÆt trêi ¶nh hëng tíi qu¸ tr×nh
¸nh s¸ng m¾t trêi
7Dehydrocolesterol
Vitamin D3
(tiÒn vi ta min D3 cã s½n ë trªn da cña ®éng vËt)
ChÝnh vitamin D3 lµ chÊt xóc t¸c cho qu¸ tr×nh hÊp thu Can xi vµ
Ph«t pho, thiÕu Vitamin D3 th× qu¸ tr×nh hÊp thu Ca vµ P bÞ c¶n
trë
+ Do tû lÖ Ca vµ P kh«ng hîp lý hµm lîng P qu¸ cao
+ Do gi¸ sóc mÑ bÞ viªm ruét do ®ã kh«ng hÊp thu ®uîc Ca vµ P
bëi v× Ca vµ P chñ yÕu ®îc hÊp thu qua niªm m¹c ruét non
TÊt c¶ c¸c nguªn nh©n trªn lµm cho hµm lîng Ca vµ P trong m¸u
cña con mÑ bÞ gi¶m thÊp kh«ng ®ñ cung cÊp cho viÖc h×nh
thµnh vµ hoµn thiÖn bé x¬ng cña bµo thai. §Ó ®¸p øng cho viÖc
h×nh thµnh, hoµn thiÖn bé x¬ng cña c¸c bµo thai con mÑ buéc
ph¶i rót Ca vµ P tõ x¬ng m×nh tõ ®ã lµm thay ®æi cÊu t¹o tæ
chøc cña x¬ng gia mÑ đÆc biÖt lµ khung x¬ng chËu vµ chi sau tõ
®ã g©y ra b¹i liÖt
3. TriÖu chøng: Con vËt ¨n rë (thÝch ¨n nh÷ng thøc ¨n mµ ngµy
b×nh thêng nã kh«ng ¨n) nh ®¸ sái ®Êt c¸t, vËt gÆm ®Êt c¸t v«i
1
v÷a trªn nÒn chuång, xung quanh têng. Thêng lóc ®Çu vËt ®i l¹i
khã kh¨n ®i cµ nh¾c ®i thËm thät sau ®ã n»m xuèng vµ kh«ng
®øng dËy ®îc, còng cã truêng hîp vËt ®ang ®i l¹i b×nh thêng ®ét
nhiªn hÐt lªn råi n»m xuèng mÊt hoµn toµn kh¶ n¨ng vËn ®éng.
Khi vËt n»m xuèng trong thêi gian ®Çu vËt cßn tù trë m×nh ®uîc
c¸c ho¹t ®éng vÒ h« hÊp, tuÇn hoµn, tiªu ho¸ cßn diÔn ra b×nh th-
êng mét thêi gia sau sÏ kÕ ph¸t mét sè bÖnh nh viªm phæi, viªm d¹
dµy vµ ruét nÕu n¨m l©u sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thèi loÐt da thÞt.
HËu qu¶ cña bÖnh nµy thêng dÉn ®Õn hiÖn tîng ®Î khã do khung
xoang chËu bÞ biÕn d¹ng
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
+ Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n giÇu chÊt dinh dìng, dÔ tiªu, bæ
xung kho¸ng nhÊt lµ Ca, P nh bét c¸, bét x¬ng, bét sß, bét cua, bét
èc, cua ®ång vv
+ Dïng c¸c lo¹i thuèc: Carbiron, Ravit Fort, Polycal tiªm b¾p hoÆc
tÜnh m¹ch, cã thÓ dïng Canxichlorua tiªm vµo tÜnh m¹ch, ngoµi ra
cã thÓ dïng c¸c lo¹i dÇu nãng nh cån long n·o, Salysinatmetyl, rîug
gõng... xoa bãp. Nªn dïng vâng cè ®Þnh gÝa sóc ®øng trong giãng
®Ó ®iÒu trÞ sÏ cã kÕt qu¶ tèt h¬n, rót ng¾n ®îc thêi gian ®iÒu
trÞ vµ chi phÝ cho viÖc ®iÒu trÞ thÊp h¬n
Chó ý:
+ §èi víi bÖnh b¹i liÖt tríc khi ®Î kh«ng dïng Strrchline ®Ó ®iÒu trÞ
v× rÊt dÔ g©y hiÖn tîng s¶y thai ®ång thêi trong qu¸ tr×nh ®iÒu
trÞ nÕu ph¶i dïng kh¸ng sinh trong c¸c trêng hîp nhiÔm trïng kÕ
ph¸t th× kh«ng nªn dïng Gentamycin v× ®©y lµ lo¹i kh¸ng sinh t¸c
®éng rÊt m¹nh tíi ®êng niÖu rÊt dÔ g©y s¶y thai
+ BÖnh b¹i liÖt sau khi ®Î cã triÖu chøng gÇn gièng nh bÖnh b¹i
liÖt tríc khi ®Î, vÒ ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ gièng nhau nhng riªng
®èi víi bÖnh b¹i liÖt sau khi ®Î cã thÓ dïng Strchline ®Ó ®iÒu trÞ BÖnh xuÊt huyÕt tö cung (Heamatometra)
1. KhaÝ niÖm vÒ bÖnh
2
BÖnh xuÊt huyÕt tö cung lµ bÖnh s¶y ra trong thêi gian gia sóc c¸i
mang thai víi ®Æc ®iÓm cã hiÖn tîng m¸u ch¶y tõ c¬ quan sinh
dôc ra ngoµi.
2. Nguyªn nh©n
+ Do gia sóc bÞ ng· ®ét ngét, bÞ trît ng·, sôt hÇm, sôt hè, do phèi
gièng nhÇm khi gia sóc d· cã thai
+ Do c¸c nguyªn nh©n lµm cho c¬ thµnh bông, c¬ tö cung c¨ng
lªn qu¸ møc
TÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n trªn lµm tæn thu¬ng hÖ thèng m¹ch m¸u
gi÷a nhau mÑ vµ nhau con dÉn ®Õn xuÊt huyÕt tö cung
3. TriÖu chøng
TriÖu chøng chñ yÕu cña bÖnh lµ cã m¸u ch¶y tõ c¬ quan sinh dôc
ra ngoµi, m¸u ®· mÊt mÇu ®á vµ thêng cã mÇu n©u vµ ®· cã
nh÷ng côc m¸u ®«ng, c¸c niªm m¹c m¾t miÖng, mòi... nhît nh¹t
tr¾ng bÖch, con vËt run rÈy co ro ®øng kh«ng v÷ng søc lùc gi¶m
sót nhanh
4. §iÒu trÞ
+ Hé lý: ®Ó con vËt vµo n¬i yªn tÜnh ë t thÕ ®Çu thÊp ®u«i cao
nh»m gi¶m ¸p lùc xoang chËu, ®¾p níc l¹nh vµo vïng h«ng khum
+ Sö dông c¸c laäi thuèc sau:
-Tiªm vitamin K 3-5 ml cho gia sóc nhá 5-8ml cho gia sóc lín
- Adrenaline 0,1% 0,5 ml cho gia sóc nhá 3-5ml cho gia sóc lín
- TruyÒn tÜnh m¹ch níc muèi sinh lý 0,9% hay ®êng Glucoza 5%
tuú theo träng lîng c¬ thÓ cã thÓ truyÒn tõ 50 – 500ml
- CÇn chó ý tiªm thuèc trî tim nh Cafe in hay Spartein cho vËt
bÖnh
BÖnh rÆn ®Î qu¸ sím (®éng thai)
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh
RÆn ®Î qu¸ sím lµ bÖnh s¶y ra trong thêi gian gia sóc c¸i
mang thai víi ®Æc ®iÓm com mÑ xuÊt hiÖn nh÷ng c¬n rÆn
3
nh÷ng c¬n co bãp cña tö cung tríc thêi gian sinh ®Î mét sè
tuÇn hay mét sè ngµy
2. Nguyªn nh©n
+ Do t¸c ®éng c¬ giíi nh khi gia sóc bÞ ®¸nh, bÞ hóc vµo
bông, bÞ ng· ®ét ngét, sôt hÇm, sa hè, lîn tranh nhau æ
n»m, tranh nhau m¸ng ¨n, m¸ng uèng, bÞ rån chuång, cöa
ra vµo chuång qu¸ hÑp vv
+ Do c¸c nguyªn nh©n lµm cho c¬ thµnh bông, c¬ tö cung
c¨ng lªn qu¸ møc nh ®Çy h¬i d¹ dµy vµ ruét, do t¸o bãn, Øa
ch¶y lµm gia sóc rÆn nhiÒu
+ Do rèi lo¹n mèi quan hÖ c©n b»ng gi÷a c¸c c¸c Hormone
®iÒu kiÓn qu¸ tr×nh sinh s¶n
+ Do sö dông nh÷ng lo¹i thuèc cã t¸c dông co bãp c¬ tr¬n
trong thêi gian cã thai
TÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n trªn kÝch thÝch lµm tö cung xuÊt
hiÖn nh÷ng c¬n co bãp g©y ra nh÷ng c¬n rÆn cña on mÑ
tríc thêi gian sinh ®Î b×nh thêng
3. TriÖu chøng
Con mÑ xuÊt hiÖn nh÷ng c¬n rÆn, nh÷ng c¬n co bãp cña tö cung
tríc thêi gian sinh ®Î b×nh thêng. Khi mµ c¬ thÓ mÑ cha xuÊt hiÖn
nh÷ng triÖu chøng ®iÓn h×nh cña qu¸ tr×nh sinh ®Î b×nh thêng
nh: c¬ quan sinh dôc bªn nh ©m hé cha sng to cha phï thòng vµ
nh·o ra, cha cã hiÖn tîng sôt m«ng, bÇu vó ch a c¨ng vµ cha cã s÷a
®Çu. VËt ®øng, n»m kh«ng yªn hai ch©n cµo ®Êt, kªu rèng, cong
lng cong ®u«i mµ rÆn, nÕu kh«ng can thiÖp kÞp thêi th× sÏ dÉn
®Õn hiÖn tîng s¶y thai, ®Î non....
4. §iÒu trÞ
+ Hé lý: ®Ó vËt ë n¬i yªn tÜnh víi t thÕ ®Çu thÊp ®u«i cao
øc chÕ hiÖn tîng rÆn b»ng c¸c ph¬ng ph¸p sau:
- Tiªm Atropin 3-5 ml
- Bß cã thÓ dïng rîu tr¾ng cho uèng tõ 300- 500ml; ngùa cã thÓ
tiªm Morphin 0.4 gr hay cho uèng Chloralhydrat 20-30g
4
- G©y tª lâm khum ®u«i b»ng Novocain
- Ngoµi ra cã thÓ dïng dÔ c©y gai s¾c lªn cho vËt uèng
BÖnh ©m ®¹o lén ra ngoµi (Prolapsus Vaginae)
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh
¢m ®¹o lén ra ngoµi lµ bÖnh thêng s¶y ra trong thêi gian gia sóc
c¸i mang thai víi ®Æc ®iÓm lµ thµnh cña ©m ®¹o bÞ lén tr¸i trë
l¹ivµ ®Èy ra khái mÐp ©m m«n tïy vµo møc ®é ©m ®¹o lén ra
ngoµi mµ ngêi ta chia ra 2 thÓ
+ ¢m ®¹o lén ra ngoµi thÓ kh«ng hoµn toµn (Prolapsus Vaginae
partialis) cã nghÜa lµ chØ mét phÇn ©m ®¹o bÞ lén tr¸i trë l¹i vµ
®Èy ra khái mÐp ©m m«n
+ ¢m ®¹o lén ra ngoµi thÓ kh«ng hoµn toµn (Prolapsus Vaginae
Totallis) cã nghÜa lµ toµn bé ©m ®¹o bÞ lén tr¸i trë l¹i vµ ®Èy ra
khái mÐp ©m m«n
2. Nguyªn nh©n
+ Nu«i con vËt l©u trong chuång mµ nÒn chuång qu¸ thÊp vÒ
phÝa ®u«i nªn tö cung vµ thai ®Ì m¹nh lªn ©m ®¹o
+ Do chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng gia sóc cã thai kh«ng hîp lý ®Æc
biÖt khÈu phÇn thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ thiÕu vitamin ®Æc biÖt lµ
vitamin nhãm B, do con vËt ®· giµ yÕu vµ nh÷ng yÕu tè kh¸c lµm
cho søc khoÎ con vËt bÞ gi¶m sót
+ Bµo thai qu¸ to víi gia sóc ®¬n thai vµ qu¸ nhiÒu thai víi gia sóc
®a thai, ¸p lùc xoang bông xoang chËu qu¸ cao nhÊt lµ khi vËt
n»m l©u trªn nÒn chuång qu¸ thÊp vÒ phÝa ®u«i
+ Do vËt ®· ®Î qu¸ nhiÒu løa nªn chøc n¨ng gi÷ ©m ®¹o ë vÞ chÝ
b×nh thêng cña c¬ ©m ®¹o vµ hÖ thèng d©y ch»ng bÞ gi¶m sót
+ Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c nh t¸o bãn, Øa ch¶y, chãng h¬i,
béi thùc da cá, viªm d¹ dµy vµ ruét cÊp tÝnh.... lµm gia sóc rÆn
m¹nh c¬ quan sinh dôc co bãp t¹o ®iÒu kiÖn cho ©m ®¹o lén ra
ngoµi5
3. TriÖu chøng
+ ThÓ ©m ®¹o lén ra ngoµi thÓ kh«ng hoµn toµn (Prolapsus
Vaginae Partialis) PhÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi mÇu hång h×nh qu¶
nª to b»ng n¾m tay, bé phËn nµy chØ nh×n thÊy khi con vËt n»m
xuèng, cßn khi con vËt ®øng lªn vµ vËn ®éng th× phÇn ©m ®¹o
®ã l¹i thôt vµo rong xoang chËu
+ ¢m ®¹o lén ra ngoµi thÓ hoµn toµn (Prolapsus VaginaeTotallis)
phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi mÇu hång h×nh qu¶ nª to b»ng qu¶
bãng, b»ng c¸i s«, nh×n râ cæ tö cung vµ hiÖn tîng ®ãng nót dÞch
cña cæ tö cung, con mÑ rÆn liªn tôc bé phËn ©m ®¹o lén ra ngoµi
ngµy mét to lªn. Do sù cä s¸t cña ®u«i vµ sù tiÕp xóc víi m«i trêng
ngo¹i c¶nh bªn ngoµi bé phËn ©m ®¹o bÞ dÝnh c¸c chÊt bÈn nh
ph©n r¸c, níc, tiÓu, ®Êt c¸t, niªm m¹c ©m ®¹o bÞ x©y x¸t, bÞ
nhiÔm khuÈn vµ bÞ viªm thÓ tÝch phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi t¨ng
cao vµ tõ bé phËn ©m d¹o lén ra ngoµi lu«n th¶i ra ngoµi mét hçn
dÞch bao gåm niªm dÞch dÞch rØ viªm vµ c¸c tæ chøc ho¹i tö, nÕu
®Ó l©u kh«ng can thiÖp kÞp thêi sÏ dÉn ®Õn hiÖn tîng nhiÕm
trïng huyÕt, con vËt l©m vµo t×nh tr¹ng tróng ®éc dÔ bÞ s¶y thai,
®Î non
4. §iÒu trÞ
+ Nguyªn lý cña viÖc ®iÒu trÞ bÖnh ©m ®¹o lén ra ngoµi lµ
nhanh chãng ®a phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi trë vÒ vÞ trÝ cò sau
khi ®· v« trïng cÈn thËn vµ ®Ò phßng t¸i ph¸t
+ Hé lý ®Ó vËy ë n¬i yªn tÜnh víi t thÕ ®Çu thÊp ®u«i cao, buéc
®u«i con vËt sang mét bªn
- Dïng c¸c dung dÞch s¸t trïng ë nång ®é thÝch hîp nh thuèc tÝm
0,1%, AxÝt BorÝc 3%, H2O2, NaCl 5%, Rivanol 0,1%, Tanin 1% röa
s¹ch bé phËn ©m ®¹o lén ngoµi, sau ®ã tiÕn hµnh th¾t nh÷ng
m¹ch m¸u bÞ ®øt, kh©u nh÷ng chè bÞ r¸ch bÞ thñng råi dïng c¸c
lo¹i kh¸ng sinh d¹ng mì b«i lªn phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi råi tiÕn
hµnh dïng dÇu thùc vËt s¸t lªn phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi
6
- Dïng thñ thuËt ®a phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi trë vÒ vÞ trÝ cò
cÇn chó ý khi lµm thñ thuËt ph¶i hÕt søc thËn träng tr¸nh lµm x©y
s¸t lµm r¸ch lµm thñng niªm m¹c ©m ®¹o
- Cè ®Þnh ®Ò phßng t¸i ph¸t: øc chÕ hiÖn tîng rÆn b»ng c¸c
ph¬ng ph¸p sau: víi bß cho uèng riÖu tr¾ng, ngùa cho uèng
Chloralhydrat, phong bÕ nâm khum ®uu«i b»ng Novocain 8-10ml.
Kh©u 2/3 phÝa trªn ©m m«n b»ng chØ b¶n to mÒm ®Ó nguyªn 5-
7 ngµy khi gi¸ sóc kh«ng cßn ph¶n x¹ rÆn th× tiÕn hµnh c¾t chØ
Sảy thai (Abortus)
1. Khái niệm Quá trình gia súc có thai bị gián đoạn bị ngắt quãng được gọi
là hiện tượng sảy thai. Bào thai bị đẩy ra khỏi cơ thể khi còn sống hay đã
chết. Thỉnh thoảng gặp trường hợp bào thai bị tiêu biến đi hoặc bào thai bị
chết và lưu lại ngay trong tử cung tử cung cơ thể mẹ
2. Phân loại hiện tượng sảy thai
a. Căn cứ vào thời gian sảy ra bệnh
1. Sảy thai: hiện tượng này sảy ra vào thời kỳ có thai kỳ 1 hay kỳ 2
2. Đẻ non: hiện tượng này sảy ra vào thời kỳ có thai kỳ 3
b. Căn cứ vào nguyên nhân sảy ra bệnh
1. Loại sảy thai có tính chất truyền nhiễm: là lọại sảy thai có tính chất
lây lan,nguyên nhân là do vi trùng hay siêu vi trùng hoặc ký sinh trùng
gây ra thí dụ Brucelosis, Vibriois, Tricomonas
2. Loại sảy thai không có tính chất truyền nhiễm: là loại sảy thai không
lây lan mà chỉ sảy ra có tính chất cá thể
+ Sảy thai do dinh dưỡng: chủ yếu do chế độ chăm sóc nuôi dưỡng,
quản lý, khai thác và sử dụng gia súc có thai không hợp lý, khẩu phần
thức ăn thiếu dinh dưỡng đặc biệt là thiếu vitamin A, B. D hay do chế độ
sử dụng gia súc quá sức làm giảm sức đề kháng của gia súc mẹ, làm rối
loạn mối liên hệ giữa nhau mẹ và nhau con gây hiện tưộng sảy thai
7
+ Sảy thai do tổn thương: do các tác động cơ giới, gia súc bị húc vào
bụng, bị đá vào bụng, bị trượt ngã ...ở lợn do tranh nhau máng ăn, máng
uống, bị dồn chuồng...Tất cả các nguyên nhân gây hiện tượng vỡ mạch
máu ở thành tử cung, màng thai gây những phản xạ co bóp đột ngột của
tử cung dẫn tới hiện tượng sảy thai
+ Sảy thai do gia súc mẹ bị bệnh: tất cả các quá trình bệnh lý sảy ra ở cơ
thể nói chung hay ở cục bộ cơ quan sinh dục nói riêng đều có thể là nguyên
nhân gây sảy thai ví dụ
- Bệnh ở hệ tim mạch gây rối loạn tuần hoàn giữa nhau thai và bào thai làm
bào thai bị thiếu dinh dưỡng
- Bệnh ở hệ hô hấp làm bào thai bị thiếu oxy
- Bệnh ở gan thận làm bào thai bị trúng độc
- Bệnh ở hệ tiêu hóa như chướng hơi, bôi thực dạ cỏ, táo bón ỉa chảy... làm
tử cung co bóp
- Do gia súc mẹ bị ngộ độc thức ăn nước uống
- Do sử dụng thuốc gây mê, thuốc tẩy hoặc thuốc kích thích cơ trơn co bóp
khi gia súc mẹ mang thai
+ Sảy thai do bệnh cua bao thai:
Trong thực tiễn sản xuất thường gặp các trường hợp sau
- Bào thai phát triển không bình thường, thai bị dị hình quái thai
- Phù thũng màng thai hay viêm màng thai
- Dây rốn dị dạng phát triển quá dài hay quá ngắn
- Nhau thai dị dạng phát triển quá dài hay quá ngắn
- Dịch thai quá nhieu hay quá it
c. Căn cứ vào triệu chứng và mức độ biểu hiện của bệnh
1. Sảy thai hoàn toàn: thường thấy ở gia súc đơn thai
2. Sảy thai không hoàn toàn thường thấy ở gia súc đa thai
3. Tiêu thai (sảy thai ẩn tính sảy thai ngấm ngầm)
8
4. Thai bị chết chưa biến đổi: thai bị chết trở thành một dị vật nằm lại
trong tử cung cơ thể mẹ, luôn luôn kích thích cơ thể mẹ xuất hiện những
cơn co bóp đẩy bào thai và nhau thai ra ngoài
5. Sảy thai do thói quen (Abortus Habitualis) đó là hiện tượng sảy thai sảy
ra có tính quy luật cứ vào một htời gian nhất định của các lần có thai thì
hiện tượng sảy thai lại xuất hiện. Nguyên nhân chủ yếu là do những chỗ
cong hay từng đám của thành tử cung dính vào những tổ chức xung
quanh
6. Thai khô (thai gỗ, thai can xi hóa) bào thi bị chết cổ tử cung đóng chặt
vi khuẩn không xâm nhập vào được các phần mềm của thai được cơ thể
mẹ hấp thu hoàn toàn qua niêm mạc tử cung còn các phần khác thì khô
đét lại mầu đen cứng như gỗ
7. Nhuyễn thai (thai nhũn nát) bào thi bị chết cổ tử cung mở vi khuẩn xâm
nhập phân hủy các phần mềm của thai làm cho thai bị nhũn nát và tạo ra
hỗn dịch mầu nâu lẫn mủ luôn được thải ra từ cơ quan sinh dục. Khám
qua trực tràng có thể phát hiện được những tiếng lủng củng do sự va đập
của các cục xương
8. Thai bị chướng to và thối rữa: bào thi bị chết cổ tử cung mở vi khuẩn
xâm nhập phân hủy các phần mềm của thai tạo ra một tập đoàn khí H2,
NH3. H2S, CO2 ... chúng tập trung lại ở dưới da của bào thai làm cho
bào thai chướng to lên thành tử cung dãn căng ra và mất đàn tính. Kiểm
tra qua trực tràng phát hiện thấy thành tử cung căng ra ôm chặt lấy bào
thai đã chướng to và thối rữa, các sản phẩm phân giải thông qua hệ
thống mạch quản vào hệ thống tuần hoàn gây ra hiện tượng huyết nhiễm
độc hay huyết nhiễm trùng ở gia súc mẹ
9
B. mét sè bÖnh thêng gÆp trong thêi gian gia sóc sinh ®Î
BÖnh rÆn ®Î qu¸ yÕu (Hypodynamia Utery)1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnhBÖnh rÆn ®Î qu¸ yÕu lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý thêng s¶y ra trong thêi
gian gia sóc sinh ®Î víi ®Æc ®iÓm lµ nh÷ng c¬n co bãp cña tö
cung, c¬n rÆn cña con mÑ qu¸ yÕu kh«ng ®ñ cêng ®é ®Ó ®Èy
bµo thai ra ngoµi
2. Nguyªn nh©n
+ Bµo thai qu¸ to, dÞch thai qu¸ nhiÒu hay qu¸ nhiÒu thai lµm tö
cung bÞ r·n qu¸ ®é dÉn ®Õn mÊt ®µn tÝnh kh«ng co bãp ®îc
+ Do chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng gia sóc trong thêi gian cã thai
kÐm lµm cho con mÑ bÞ suy dinh dìng, søc lùc yÕu kh«ng ®ñ søc
rÆn
+ Do lîng hormone kÝch ®Î Oxytocine cña c¬ thÓ tiÕt ra qu¸ Ýt
kh«ng ®ñ lµm cho tö cung co bãp ®ñ cêng ®é ®Èy bµo thai ra
ngoµi
+ Do chiÒu híng t thÕ cña thai kh«ng b×nh thêng
3. TriÖu chøng
+ Cã thÓ ngay tõ ®Çu vµ suèt trong qu¸ tr×nh sinh ®Î con mÑ
®Òu rÆn yÕu, c¸c c¬n rÆn tha thít, kho¶ng c¸ch gi÷a 2 lÇn rÆn
dµi, thêi gian sæ thai kÐo dµi bµo thai kh«ng ®îc ®Èy ra khái c¬
thÓ mÑ( rÆn ®Î qu¸ yÕu thÓ nguyªn ph¸t)
+ Víi trêng hîp rÆn ®Î qu¸ yÕu do t thÕ chiÒu híng cña bµo thai
kh«ng b×nh thêng th× lóc ®Çu c¸c c¬n rÆn cña con mÑ diÔn ra
mét c¸ch b×nh thêng ®óng quy luËt nhng sau ®ã søc rÆn cña con
mÑ yÕu dÇn( rÆn ®Î qu¸ yÕu thÓ thø ph¸t)
CÇn lu ý r»ng sù kh¸c biÖt gi÷a bÖnh rÆn ®Î qua sím vµ
bÖnh rÆn ®Î qu¸ yÕu lµ ë chè c¸c triÖuc chøng ®iÓn h×nh
cña c¬ thÓ mÑ lóc gÇn ®Î ch a xuÊt hiÖn ë bªnh rÆn ®Î qu¸
sím vµ ®· xuÊt hiÖn ®Çy ®ñ ë bÖnh rÆn ®Î qu¸ yÕu
4. §iÒu trÞ
10
+ Xoa bãp tõ thµnh bông xuèng xoang chËu, buéc níc Êm vµo
thµnh bông hoÆc thôt níc Êm 60oC vµo ©m ®¹o
+ Dïng thuèc kÝch thÝch tö cung co bãp b»ng c¸ch tiªm Oxytocin
4-6 ml
Chó ý: ChØ dïng thuèc khi cæ tö cung ®· më hoµn toµn, chiÒu h-
íng vµ t thÕ cña bµo thai b×nh thuêng
BÖnh rÆn ®Î qu¸ m¹nh (Hypedynamia Utery)1. KhaÝ niÖm vÒ bÖnh§©y lµ bÖnh thêng s¶y ra trong thêi gian gia sóc sinh ®Î víi ®Æc ®iÓm lµ nh÷ng c¬n co bãp cña tö cung, c¬n rÆn cña con mÑ qu¸ m¹nh2. Nguyªn nh©n+ Do chiÒu híng t thÕ cña thai kh«ng b×nh thêng + Do lîng hormone kÝch ®Î Oxytocine cña c¬ thÓ tiÕt ra qu¸ nhiÒu+ Do sö dông thuèc kÝch ®Î kh«ng ®óng thêi ®iÓm hoÆc qu¸ liÒu3. TriÖu chøng+ Con vËt rÆn rÊt m¹nh d¹ng ch©n, cong ®uu«i, cong lng, nghiÕn r¨ng, mÝm m«i mµ rÆn, kho¶ng c¸ch gi÷a hai lÇn rÆn rÊt ng¾n thËm chÝ tö cung co bãp liªn tôc, nÕu chiÒu híng t thÕ cña bµo thai b×nh thêng th× bµo thai ®îc ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ rÊt nhanh, ngîc l¹i cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn tîng xuÊt huyÕt, r¸ch, thñng, vì tö cung. Trêng hîp bµo thai ®· ®îc ®Èy ra ngoµi mµ c¬ thÓ vÉn rÆn m¹nh th× cã thÓ dÉn tíi hiÖn tîng ©m ®¹o lén ra ngoµi tö cung lén bÝt tÊt 4. §iÒu trÞ+ Cè ®inh gia sóc ë n¬i yªn tÜnh ë t thÕ ®Çu thÊp ®u«i cao nh»m gi¶m ¸p lùc xoang chËu
11
+ Gi¶m vµ øc chÕ hiÖn tîng co bãp cña tö cung:- Víi ngùa cho uèng Chloralhydrat 25-30gr, tr©u bß cho uèng rîu tr¾ng 300 - 500ml- G©y tª lâm khum ®u«i b»ng Novocain 3 %
BÖnh s¸t nhau (Retensio Placentae)1. KhaÝ niÖm vÒ bÖnhTrong qu¸ tr×nh sinh ®Î b×nh thêng sau khi sæ thai mét thêi gian nhÊt ®Þnh phô thuéc vµo tõng loµi gia sóc ngùa 20-60 phót, bß 2-4 giê thêng kh«ng qu¸ 12 giê, lîn 10-60 phót, dª cõu 30 phót ®Õn 2 giê nhau thai sÏ ®îc ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ, qua thêi gian kÓ trªn mµ nhau thai kh«ng ®îc ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ th× gäi lµ bÖnh s¸t nhauTïy vµo møc ®é cña bÖnh ngêi ta ph©n ra c¸c thÓ sau:+ ThÓ s¸t nhau hoµn toµn: toµn bé hÖ thèng nhau thai con cßn dÝnh víi niªm m¹c tö cung c¬ thÓ mÑ+ ThÓ s¸t nhau kh«ng hoµn toµn: phÝa sõng tö cung kh«ng chøa bµo thai ë gia sóc ®¬n thai vµ phÝa õng tö cung chøa Ýt bµo thai æ gia sóc ®a thai nhau thai con ®· t¸ch khái niªm m¹c tö cung, phÝa cßn l¹i nhau thai con cßn dÝnh chÆt víi niªm m¹c tö cung c¬ thÓ mÑ+ ThÓ s¸t nhau tõng phÇn: Mét phÇn cña mµng nhung vµ mét sè Ýt nóm nhau con cßn dÝnh víi niªm m¹c tö cung, cßn ®a phÇn mang thai ®· t¸ch khái niªm m¹c tö cung cë thÓ mÑ 2. Nguyªn nh©n+ Sau khi sæ thai søc rÆn cña con mÑ qu¸ yÕu c¬ tö cung co bãp qu¸ yÕu kh«ng ®ñ søc ®Èy nhau thai ra ngoµi tr-êng hîp nµy s¶y ra khi trong thêi gian cã thai gia sóc mÑ Ýt ®îc vËn ®éng, thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ, thai qu¸ to víi ®éng vËt ®¬n thai hoÆc qu¸ nhiÒu thai víi ®éng vËt ®a
12
thai, dÞch thai qu¸ nhiÒu tö cung d·n qu¸ ®é lµm gi¶m ®µn tÝnh vµ co bãp+ Do nhau mÑ vµ nhau con dÝnh chÆt vµo nhau trêng hîp nµy s¶y ra khi viªm mµng thai, viªm néi m¹c tö cung lµm cho nhau mÑ vµ nhau con dÝnh chÆt vµo nhau mÆc dï con vËt rÆn m¹nh tö cung co bãp tèt nhng nhau con vÉn kh«ng thÓ t¸ch khái nóm nhau mÑ. ®Æc biÖt ®èi víi loµi nhai l¹i do mèi liªn hÖ gi÷a nhau mÑ vµ nhau con theo h×nh thøc cµi r¨ng lîc rÊt chÆt chÏ do ®ã sau khi sæ thai chØ cÇn bÊt kú mét nghuyªn nh©n nµo ®ã lµm gi¶m søc rÆn cña con mÑ ®Òu dÉn tíi s¸t nhau3. TriÖu chøng
# ë bß: Sau thêi gian sæ thai qu¸ 12 giê mµ nhau thai vÉn kh«ng
®îc ®¶y ra ngoµi, chØ cã cuèng nhau (d©y rèn) hoÆc mét Ýt nóm
nhau con ®îc ®Èy ra ngoµi treo lßng thßng ë mÐp ©m m«n, con
vËt tá ra khã chÞu lu«n cong lng cong ®u«i ®Ó rÆn, nÕu ®Ó l©u
kh«ng can thiÖp nhau thai sÏ bÞ thèi gi÷a, ph©n huû trong tö
cung. Tõ c¬ quan sinh dôc lu«n ®îc th¶i ra ngoµi mét hçn dÞch
bao gåm dÞch thai, niªm dÞch, vµ c¸c tÕ bµo nóm nhau bÞ ph©n
huû vµ cã mïi h«i thèi khã chÞu, c¬ thÓ dÔ l©m vµo t×nh tr¹ng
huyÕt nhiÔm trïng hoÆc huyÕt nhiÔm ®éc con vËt sèt cao, bá ¨n,
chíng bông ®Çy h¬i
# ë lîn
+ Lîn mÑ kh«ng yªn tÜnh, h¬i ®au ®ín, lîn kh¸t níc, lîn mÑ
rÆn,nhiÖt ®é t¨ng, tõ c¬ quan sinh dôc cña lîn lu«n th¶i ra ngoµi
mét hçn dÞch mÇu n©u
4. §iÒu trÞ
+ Dïng ph¬ng ph¸p b¶o tån: Dïng dung dÞch s¸t trïng ë nång
®é thÝch hîp röa s¹ch bé phËn sinh dôc bªn ngoµi. Tiªm Oxytocine
tiªm díi da 5-8 ml vµo díi da ®Ó kÝch thÝch tö cung co bãp ®Èy
nhau thai ra ngoµi, hµng ngµy thôt röa tö cung b»ng dung dÞch s¸t
trïng ngµy mét lÇn. Sau khi thôt röa cÇn kÝch thÝch cho dung dÞch
13
s¸t trïng ra ngoµi hÕt vµ ®a kh¸ng sinh Streptomycine, Penicilline,
Neomycin, Tetramycine... vµo tö cung
Chó ý: Ph¬ng ph¸p b¶o tån dïng cho lîn vµ cho tr©u bß tríc 24 giê
+ Ph¬ng ph¸p dïng thñ thuËt bãc nhau:
- Hé lý: cè ®Þnh gia sóc ë n¬i s¹ch sÏ tho¸ng m¸t, röa s¹ch bé phËn
sinh dôc bªn ngoµi b»ng dung dÞch s¸t trïng nhe, thôt níc muèi Êm
3% 2-3 lÝt vµo tö cung nh»m kÝch thÝch sù t¸ch rêi gi÷a nóm nhau
con vµ nóm nhau mÑ
- Mét tay n¾m cuèng nhau kÐo nhÑ, tay cßn l¹i ®a trùc tiÕp vµo tö
cung t×m nóm nhau mÑ, ngãn tay trá vµ ngãn gi÷a cè ®Þnh nóm
nhau mÑ, ngãn c¸i xoa nhÑ trªn bÒ mÆt nóm nhau mÑ lËt nóm
nhau con ra, tiÕn hµnh bãc tõ ngoµi vµo trong, tõ rªn xuèng díi,
bãc xong tiÕn hµnh thôt röa tö cung b»ng dung dÞch s¸t trïng, sau
khi thôt röa cÇn kÝch thÝch cho dung dÞch s¸t trïng ra ngoµi hÕt
vµ ®a kh¸ng sinh Streptomycine, Penicilline, Neomycin,
Tetramycine... vµo tö cung
# Chó ý : Khi tiÕn hµnh bãc nhau ph¶i hÕt søc cÈn thËn tr¸nh bãc
nhÇm nóm nhau mÑ
+ Ph©n biÖt nóm nhau mÑ vµ nóm nhau con
- Nóm nhau mÑ: Mäc tõ niªm m¹c tö cung dµy cã ch©n ®Õ (cã thÓ
kÑp tay ®îc)
-Nóm nhau con: Mäc tõ mµng thai, máng kh«ng kÑp tay ®îc
+ Ph©n biÖt chç bãc råi vµ chç cha bãc
- Chç bãc råi së thÊy bÒ mÆt nóm nhau mÑ c¶m gi¸c nh¸p nh sê
vµo r©u
- Chç cha bãc së thÊy mµng èi cã c¶m gi¸c nh½n bãng
C. bÖNH TRONG THêI GIAN SAU KHI §ÎbÖnh viªm tö cung (metritis)
14
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh: §©y lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý thêng s¶y ra ë
gia sóc c¸i sinh s¶n. BÖnh thêng s¶y ra trong thêi gian sau khi ®Î.
§Æc ®iÓm cña bÖnh lµ qu¸ tr×nh viªm ph¸ huû c¸c tÕ bµo tæ chøc
cña c¸c líp ( c¸c tÇng) cña tö cung g©y ra hiÖn tuîng rèi lo¹n sinh
s¶n ë c¬ thÓ c¸i lµm ¶nh hëng lín thËm chÝ lµm mÊt kh¶ n¨ng sinh
s¶n cña gia sóc c¸i
2. Nguyªn nh©n : + Do trong qóa tr×nh sinh ®Î ®Æc biÖt c¸c tr-
êng hîp ®Î khã ph¶i can thiÖp b»ng tay hay dông cô lµm x©y x¸t
niªm m¹c ®êng sinh dôc c¸i
+ Do kÕ phat tõ mét sè bÖnh nh s¸t nhau kh«ng can thiÖp kÞp thêi
lµm cho nhau thai bÞ ph©n huû thèi r÷a trong tö cung g©y hiÖn t-
îng nhiÔm trïng tö cung
+ Do c«ng t¸c vÖ sinh tríc, trong vµ sau khi ®Î kh«ng ®¶m b¶o
nh n¬i sinh, nÒn chuång, dông cô ®â ®Î kh«ng v« trïng
TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tËp ®oµn vi
khuÈn x©m nhËp tõ bªn ngoµi vµo tö cung råi x©m nhËp qua
nh÷ng vÕt trÇy síc cña niªm m¹c tö cung, chóng sinh s«i nÈy në
t¨ng cêng vÒ sè lîng vµ ®éc lùc g©y viªm. C¸c vi khuÈn thêng gÆp
rong bÖnh viªm tö cung lµ Streptococcus, Staphylococcus, E.coli.
3. Ph©n lo¹i c¸c thÓ viªm tö cung
Tuú vµo vÞ chÝ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh viªm ®èi víi tö cung ngêi
ta chia ra 3 thÓ viªm kh¸c nhau
+ Viªm néi m¹c tö cung (Endometritis) ®ã lµ qu¸ tr×nh viªm
s¶y ra ë trong líp niªm m¹c cña tö cung ®©y lµ thÓ viªm nhÑ nhÊt
trong c¸c thÓ viªm tö cung
+ Viªm c¬ tö cung (Myometritis Puerperalis) ®ã lµ qu¸ tr×nh
viªm s¶y ra ë líp c¬ tö cung , cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh viªm ®· xuyªn
qua líp niªm m¹c cña tö cung ®i vµo ph¸ huû tÇng giòa (líp c¬
vßng vµ c¬ däc cña tö cung) ®©y lµ thÓ viªm t¬ng ®èi nÆng
trong c¸c thÓ viªm tö cung
+ Viªm t¬ng m¹c tö cung (Perymetritis Puerperalis) ®ã lµ
qu¸ tr×nh viªm s¶y ra ë líp líp ngoµi cïng (líp t¬ng m¹c cña tö
15
cung) ®©y lµ thÓ viªm nÆng nhÊt vµ khã ®iÒu trÞ nhÊt trong c¸c
thÓ viªm tö cung
§Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung ngêi ta dùa vµo
nh÷ng triÖu chøng ®iÓn h×nh ë côc bé vµ toµn th©n. ViÖc chÈn
®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung cã mét ý nghÜa quan träng
trong viÖc ¸p dông nh÷ng ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp víi tõng
thÓ viªm nh»m ®¹t kÕt qu¶ ®iÒu rÞ cao: thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n,
chi phÝ cho ®iÒu trÞ thÊp ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng sinh
s¶n cho gia sóc c¸i
chÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung
c¸c triÖu chøng viªm néi m¹c viªm c¬ viªm t¬ng m¹c
Sèt (0 C) Sèt nhÑ Sèt cao Sèt rÊt cao
DÞch viªm
- MÇu
- Mïi
Tr¾ng, x¸m
Tanh
Hång, n©u
®á
Tanh thèi
N©u rØ s¾t
Thèi kh¾m
Ph¶n øng ®au §au nhÑ §au râ RÊt ®au kÌm
Theo TriÖu
chøng viªm phóc
m¹c
Ph¶n øng co nhá
cña tö cung
\Gi¶m nhÑ YÕu ít MÊt h¼n
Ph¬ng ph¸p ®iÒu
trÞ
1 hoÆc 2 3 hoÆc 4 3 hoÆc 4
4. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh viªm tö cung
+ Ph¬ng ph¸p 1: Thôt röa tö cung b»ng dung dÞch Rivanol 0,1%
hay thuèc tÝm 0,1% ngµy 1 lÇn sau khi thôt röa ®îi hay kÝch thÝch
cho dung dÞch thôt röa ®Èy ra hÕt ra ngoµi hÕt, dïng Neomycin
12mg/kg thÓ träng thôt vµo tö cung ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu
trÞ tõ 3-5 ngµy
16
+ Ph¬ng ph¸p 2: Dïng PGF2 hay c¸c dÉn xuÊt cña nã nh
Etrumat, Oestrophan, Prosolvin, tiªm díi da 2ml (25mg) tiªm 1 lÇn
sau ®ã thôt vµo tö cung 200ml dung dÞch Lugol thôt ngµy 1 lÇn
liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy
+ Ph¬ng ph¸p 3 : Oxyticin 6ml tiªm díi da, Lugol 200ml,
Neomycin 12mg/kg thÓ träng thôt tö cung, Ampenicilline 3-5gr
tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch tai ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5
ngµy
+ Ph¬ng ph¸p 4: Dïng PGF2 hay c¸c dÉn xuÊt cña nã tiªm díi da
2ml (25mg) tiªm 1 lÇn, Lugol 200ml, Neomycin 12mg/kg thÓ träng
thôt vµo tö cung, Ampenicilline 3-5gr tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch tai
ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy
Lu ý: Ph¬ng ph¸p 1 chØ dïng ®iÒu trÞ bÖnh viªm néi m¹c tö
cung tö cung cßn c¸c thÓ viªm kh¸c nh viªm c¬ hay viªm t¬ng m¹c
tö cung lóc nµy sù co bãp cña tö cung lµ rÊt yÕu hoÆc bÞ mÊt
hoµn toµn do ®ã tuyÖt ®èi kh«ng thôt röa v× nÕu thôt röa th×
dung dÞch thôt röa vµ c¸c chÊt bÈn kh«ng ®îc ®Èy hÕt ra ngoµi
mµ nã sÏ tÝch l¹i t¹i c¸c vÕt loÐt s©u trªn thµnh tö cung lµm cho
bÖnh cµng nÆng thªm ®Æc biÖt lµ dÔ dÉn tíi t×nh tr¹ng rèi lo¹n
sinh s¶n. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng minh ®îc r»ng ph-
¬ng ph¸p dïng PGF2 ®iÒu trÞ bÖnh viªm tö cung cho kÕt qu¶
®iÒu trÞ cao thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n, gia sóc c¸i chãng håi phôc
kh¶ n¨ng sinh s¶n bëi v× PGF2 t¹o ra nh÷ng c¬n co bãp nhÑ
nhµng ®Èy hÕt c¸c dÞch viªm vµ chÊt bÈn ra ngoµi ®«ng thêi
PGF2 cã t¸c dông lµm nhanh chãng håi phôc c¬ tö cung. Ngoµi ra
PGF2 cßn cã t¸c dông ph¸ vì thÓ vµng kÝch thÝch nang trøng ph¸t
triÓn lµm gia sóc c¸i ®éng dôc trë l¹i, Lugol cã chøa nguyªn tè Iod
cã t¸c dông s¸t trïng ®ång thêi th«ng qua niªm m¹c tö cung c¬ thÓ
hÊp thu ®îc nguyªn tè Iod cã t¸c dông kÝch thÝch c¬ tö cung håi
phôc nhanh chãng vµ gióp cho buång trøng ho¹t ®éng, no·n bao
ph¸t triÓn lµm xuÊt hiÖn l¹i chu kú ®éng dôc
17
BÖnh liÖt nhÑ sau ®Î (peresis puerpepralis)Sèt s÷a (Coma puerpepralÝs)
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh: §©y lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý thêng s¶y ra ë
gia sóc c¸i sinh s¶n ®Æc biÖt lµ bß sòa cao s¶n trong thêi gian cho
s÷a víi s¶n lîng cao nhÊt. §Æc ®iÓm cña bÖnh lµ bÖnh s¶y ra mét
c¸ch ®ét ngét vµ nhanh chãng g©y lªn t×nh tr¹ng tª liÖt lìi, hÇu,
tø chi g©y rèi lo¹n tÊt c¶ c¸c ph¶n x¹ cã vµ kh«ng ®iÒu kiÖn
2. Nguyªn nh©n bÖnh: Cho ®Õn nay nh÷ng nguyªn nh©n g©y
ra bÖnh nãi chung cha ®îc x¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng ngêi ta thÊy
r»ng ®iÒu kiÖn ®Ó s¶y ra bÖnh lµ:
+ Do gia sóc ®îc sö dông nh÷ng thøc ¨n cã thµnh phÇn dinh dìng
cao trong thêi gian cã thai kú cuèi
+ Gia sóc bÞ nu«i nhèt l©u trong chuång
NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu chØ ra r»ng: Nguyªn nh©n chÝnh
g©y ra bÖnh lµ do sù gi¶m can xi huyÕt mét c¸ch ®ét ngét, xuÊt
hiÖn khi cã mét lîng m¸u lín tËp trung ë bÇu vó khi mµ hµm lîng
can xi trong s÷a cao
+ Cã ý kiÕn cho r»ng hiÖn tîng gi¶m can xi huyÕt lµ do kÕt qu¶
cña sù rèi lo¹n chøc n¨ng ho¹t ®éng cña tuyÕn phã gi¸p tr¹ng do
tuyÕn nµy bÞ xung huyÕt trong thêi gian sinh ®Î
+ Còng cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ do vá tuyÕn thîng thËn
ho¹t ®éng kÐm hay do tuyÕn tôy ho¹t ®éng qu¸ m¹nh
3. TriÖu chøng
BÖnh ph¸t sinh mét c¸ch ®ét ngét vµ tiÕn triÓn mét c¸ch nhanh
chãng tõ khi xuÊt hiÖn triÖu chøng ®Çu tiªn ®Õn khi xuÊt hiÖn
triÖu chøng ®iÓn h×nh kh«ng qu¸ 12 giê. Con vËt ®ang ho¹t
®éng b×nh thêng ®ét nhiªn bá ¨n, ngõng nhai l¹i, sau ®ã con vËt
ë trong t×nh tr¹ng kh«ng yªn tÜnh, ch©n ®i lo¹ng cho¹ng ®i thôt
lïi cã hiÖn tîng rung toµn bé hÖ thèng c¬ v©n sau ®ã mÊt hoµn
toµn nhu ®éng d¹ cá còng nh c¸c ph¶n x¹ ®¹i tiÓu tiÖn. Kh¸m qua
trùc trµng thÊy bµng quang sng to chøa ®Çy níc tiÓu, nhiÖt ®é h¹
dÇn xuèng tíi 35 - 36o C. ®Çu gèc sõng, gèc tai, da, tø chi l¹nh gi¸,
18
lìi vµ hÇu bÞ liÖt, níc bät tÝch ®Çy trong miÖng nªn thë khß khÌ,
con vËt lu«n thÌ lìi ra ngoµi vµ ®Ó níc r·i ch¶y tù do
Cuèi cïng con vËt bÞ liÖt 2 ch©n sau kh«ng ®øng lªn ®îc, con vËt
n¨m víi t thÕ ®Æc biÖt, n»m phñ phôc ®Çu gôc xuèng ®Êt 4
ch©n thu vµo bông khi cÇm mâm nhÊc lªn vµ bá ra th× ®Çu quÑo
vÒ mét bªn ngùc ho¹c n»m víi t thÕ ®Çu cæ vai vµ lng t¹o thµnh
®êng cong ch÷ S. Con vËt ë trong t×nh tr¹ng h«n mª mÊt hÕt c¶m
gi¸c ®ång tö m¾t më réng räi ¸nh ¸nh s¸ng vµo m¾t con vËt
kh«ng cã ph¶n x¹ chíp m¾t, dïng kim chÝch vµo da con vËt kh«ng
cã ph¶n x¹ ®au. NÕu kh«ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu rÞ kÞp thêi con vËt
sÏ chÕt trong vßng thêi gian rÊt ng¾n
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu bÖnh nµy lµ b¬m kh«ng khÝ vµo
trong tuyÕn vó b»ng b×nh song liªn cÇu th«ng qua lç ®Çu vó b»ng
kim th«ng vó theo tr×nh tù nh sau
Tríc hÕt nhanh chãng v¾t kiÖt s÷a råi chän kim th«ng vó thÝch
hîp sau ®ã b¬m kh«ng khÝ vµo tuyÕn vó b»ng b×nh song liªn
cÇu, b¬m ®Õn khi nµo da l¸ vó c¨ng lªn khi bóng vµo cã ©m kim
khÝ lµ ®îc cÇn chó ý lµ kh«ng b¬m c¨ng qu¸ sÏ dÉn ®Õn vì l¸ vó,
nhng nÕu b¬m non qu¸ sÏ kh«ng cã t¸c dông ®iÒu trÞ, sau khi
b¬m ®ñ kh«ng khÝ th× rót kim ra vµ dïng b¨ng x« quÊn chÆt
®Çu vó l¹i ®Ó kh«ng khÝ lät ra ngoµi. Sau kho¶ng 1 giê th× më
d©y buéc ra. Thêng sau khi b¬m kh«ng khÝ vµo kho¶ng 30 phót
con vËt sÏ dÇn khái bÖnh, c¸c ph¶n x¹ vµ c¶m gi¸c b¾t ®Çu dÇn
håi phôc, th©n nhiÖt t¨ng dÇn, con vËt cã thÓ tù ®øng lªn ®îc
* NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng c¬ chÕ cña viÖc b¬m kh«ng khÝ vµo
tuyÕn vó ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh sèt s÷a lµ: khi bÞ gi¶m can xi huyÕt
mét c¸ch ®ét ngét lµm tª liÖt tÊt c¶ c¸c ®Çu mót gi©y thÇn kinh
c¶m gi¸c ®Æc biÖt ë tuyÕn vó khi b¬m kh«ng khÝ vµo kh«ng khÝ
sÏ nhanh chãng lan to¶ ra toµn bé l¸ vó lµm thøc tØnh toµn bé c¸c
gi©y thÇn kinh c¶m gi¸c trë l¹i ho¹t ®éng vµ ngay lËp tøc c¸c kÝch
thÝch ®îc truyÒn vÒ vá ®¹i n·o lµm cho con vËt hng phÊn trë l¹i
19
h¬n n÷a khi b¬m kh«ng khÝ vµo cßn cã t¸c dông lµm t¨ng huyÕt
¸p h¹n chÕ sù gi¶m can xi huyÕt
Chó ý: Trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ nÕu cã cho vËt uèng thuèc ®iÒu
trÞ nh÷ng triÖu chøng kÕ ph¸t nh chíng h¬i d¹ cá th× cÇn chó ý
r»ng do lìi vµ hÇu bÞ liÖt thuèc rÊt dÔ r¬i vµo phæi lµm cho con
vËt bÞ sÆc vµ ng¹t thë vµ khi con vËt ®øng dËy cÇn ®ì cho vËt ®i
vµi bíc ®Ó tr¸nh hiÖn tîng ng· ®ét ngét
bÖnh tö cung lén bÝt tÊt (Inversio et Prolapsus Utery)
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh: §©y lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý thêng s¶y ra ë gia sóc c¸i sinh s¶n trong thêi gian sau khi sæ thai. §Æc ®iÓm cña bÖnh lµ thµnh cña tö cung bÞ lén tr¸I trë l¹i vµ ®Èy ra khái mÐp ©m m«n2. Nguyªn nh©n bÖnh:
+ Con vËt bÞ nu«I nhèt l©u trong chuång mµ nÒn chuång qu¸ thÊp
vÒ phÝa ®u«i
+ Do chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng gia sóc cã thai kh«ng hîp lý ®Æc
biÖt khÈu phÇn thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ thiÕu vitamin ®Æc biÖt lµ
vitamin nhãm B. Do con vËt ®· giµ yÕu vµ nh÷ng yÕu tè kh¸c lµm
cho con vËt bÞ suy dinh dìng
+ Bµo thai qu¸ to víi gia sóc ®¬n thai vµ qu¸ nhiÒu thai víi gia sóc
®a thai, ¸p lùc xoang bông xoang chËu qu¸ cao nhÊt lµ khi vËt
n»m l©u trªn nÒn chuång qu¸ thÊp vÒ phÝa ®u«i
+ Do ®êng sinh dôc bÞ kh« mµ con vËt l¹i rÆn ®Î qu¸ m¹nh hay
kÐo thai qu¸ nhanh
+ Do hËu qu¶ cña viÖc dïng thuèc kÝch ®Î kh«ng ®óng chØ ®Þnh
qu¸ liÒu
+ Do kÕ ph¸t tõ bÖnh b¹i liÖt sau khi ®Î3. TriÖu chøng:
20
PhÇn tö cung lén ra ngoµi mÇu hång to b»ng qu¶ bãng, c¸i x«,
mÇu hång ë loµI nhai l¹i nh×n râ hÖ thèng nhau mÑ trªn niªm m¹c
tö cung ®«i chç cßn dÝnh c¶ nóm nhau con,ë ngùa xuÊt hiÖn
nhiÒu mao qu¶n, ë lîn phÇn tö cung lén ra ngoµI ch«ng gièng nh
mét khóc ruét giµ. Con mÑ tá vÎ ®©u ®ín rÆn liªn tôc bé phËn tö
cung lén ra ngoµi ngµy mét to lªn. Do sù cä s¸t cña ®u«i vµ sù tiÕp
xóc víi m«i trêng ngo¹i c¶nh bªn ngoµi bé phËn tö cung bÞ dÝnh
c¸c chÊt bÈn nh ph©n r¸c, níc, tiÓu, ®Êt c¸t, niªm m¹c tö cung bÞ
s©y s¸t, bÞ nhiÔm khuÈn vµ bÞ viªm thÓ tÝch phÇn tö cung lén ra
ngoµi t¨ng cao vµ tõ bé phËn tö cung lén ra ngoµi lu«n th¶i ra
ngoµi mét hçn dÞch bao gåm niªm dÞch dÞch rØ viªm vµ c¸c tæ
chøc ho¹i tö, nÕu ®Ó l©u kh«ng can thiÖp kÞp thêi sÏ dÉn ®Õn
hiÖn tîng nhiÔm trïng huyÕt, con vËt l©m vµo t×nh tr¹ng huyÕt
nhiÔm ®éc hay huyÕt nhiÔm trïng vµ cã thÓ tö vong trong vßng 4-
5 ngµy
4. §iÒu trÞ
+ Nguyªn lý cña viÖc ®iÒu trÞ bÖnh tö cung ra ngoµi lµ nhanh
chãng ®a phÇn tö cung lén ra ngoµi trë vÒ vÞ trÝ cò sau khi ®· v«
trïng cÈn thËn vµ ®Ò phßng t¸i ph¸t
+ Hé lý ®Ó vËy ë n¬i yªn tÜnh víi t thÕ ®Çu thÊp ®u«i cao, buéc
®u«i con vËt sang mét bªn, riªng ë lîn cÇn thiÕt ph¶I treo ngîc llîn
®Ó khi tiÕn hµnh thñ thuËt dîc dÔ dµng
+ Dïng c¸c dung dÞch s¸t trïng ë nång ®é thÝch hîp nh thuèc tÝm
0,1%, AxÝt BorÝc 3%, H2O2, NaCl 5%, Rivanol 0,1%, Tanin 1% röa
s¹ch bé phËn tö cung lén ra ngoµi, ë loµI nhai l¹i ph¶I bãc hÕt
nh÷ng nóm nhau con, sau ®ã tiÕn hµnh th¾t nh÷ng m¹ch m¸u bÞ
®øt, kh©u nh÷ng chè bÞ r¸ch bÞ thñng råi dïng c¸c lo¹i kh¸ng sinh
d¹ng mì b«i lªn phÇn ©m ®¹o lén ra ngoµi råi tiÕn hµnh dïng dÇu
thùc vËt s¸t lªn phÇn tö cung lén ra ngoµi sau ®ã dïng thñ thuËt
®a phÇn tö cung lén ra ngoµi trë vÒ vÞ trÝ cò cÇn chó ý khi lµm
21
thñ thuËt ph¶i hÕt søc thËn träng tr¸nh lµm x©y s¸t lµm r¸ch lµm
thñng niªm m¹c tö cung
+ Cè ®Þnh ®Ò phßng t¸i ph¸t: øc chÕ hiÖn tîng rÆn b»ng c¸c ph-
¬ng ph¸p sau: víi bß cho uèng riÖu tr¾ng, ngùa cho uèng
Chloralhydrat, phong bÕ lâm khum ®uu«i b»ng Novocain 8-10ml.
Kh©u 2/3 phÝa trªn ©m m«n b»ng chØ b¶n to mÒm ®Ó nguyªn 5-
7 ngµy khi gi¸ sóc kh«ng cßn ph¶n x¹ r¨n th× tiªn hµnh c¾t chØ
BÖnh ë tuyÕn vóI. Ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh ë tuyÕn vó
1. Ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n l©m sµng: Dùa vµo nh÷ng biÕn
®æi trªn l©m sµng ë côc bé tuyÕn vó còng nh nh÷ng biÕn ®æi
trªn toµn th©n con vËt ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh cña tuyÕn vó th«ng
qua viÖc quan s¸t t×nh tr¹ng chung cña c¬ thÓ còng nh côc bé
tuyÕn vó (h×nh d¸ng, ®é c©n ®èi, ®é cøng, mÒm, sù nguyªn
vÑn cña da l¸ vó...) tiÕn hµnh sê n¾n cÈn thËn tuyÕn vó th«ng qua
c¶m gi¸c cña da tay ngêi kh¸m còng nh ph¶n øng cña con vËt ®Ó
x¸c ®Þnh bÖnh, ngoµi ra cÇn kÕt hîp víi viÖc ®iÒu tra, pháng vÊn
ngêi trùc tiÕp ch¨n nu«i vÒ ®iÒu kiÖn thøc ¨n chÕ ®é ch¨m sãc
nu«i dìng, ph¬ng ph¸p khai th¸c s÷a, løa ®Î, thêi gian xuÊt hiÖn
bÖnh.TÊt c¶ c¸c th«ng tin trªn ®îc tæng hîp ph©n tÝch gióp cho
viÖc chÈn ®o¸n bÖnh ë tuyÕn vó. Ph¬ng ph¸p l©m sµng ®¬n
gi¶n dÔ lµm, nhng nã chØ cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc bÖnh khi ®· cã
triÖu chøng l©m sµng nã rÊt khã chÈn ®o¸n ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng
thÓ bÖnh võa míi xuÊt hiÖn
2. Ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n thÝ nghiÖm: Dùa trªn nh÷ng thay
®æi vÒ tÝnh chÊt lý häc, hãa häc, sinh vËt häc cña s÷a ®Ó chÈn
®o¸n bÖnh cña tuyÕn vó. B»ng ph¬ong ph¸p chÈn ®o¸n rhÝ
nghiÖm cho phÐp ph¸t hiÖn sím hiÖn tîng viªm vó
a. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt lý häc cña s÷a
22
+ Quan s¸t b»ng m¾t thêng: V¾t s÷a vµo lßng bµn tay hay vµo
èng nghiÖm råi quan s¸t nÕu trong s÷a cã nh÷ng côc lîn cîn hay
m¶nh tæ chøc chÕt th× l¸ vó ®ã bi viªm
+ V¾t s÷a qua miÕng v¶i mÇu ®en hay mµu xanh råi quan s¸t
nÕu trªn bÒ mÆt v¶i cã nh÷ng côc lîn cîn hay m¶nh tæ chøc chÕt
th× l¸ vó ®ã bi viªm
+ §un s«i s÷a trong èng nghiÖm: sau khi ®un s«i nÕu s÷a biÕn
mÇu hoÆc ®«ng vãn thµnh côc l¾ng xuèng díi th× l¸ vó ®ã bÞ
viªm
b. X¸c ®Þnh ®é t¨ng cña men Catalaza vµ Peroxydaza
Tuú vµo møc ®é viªm cña tuyÕn vó mµ hµm lîng 2 men trªn trong
s÷a t¨ng nhiÌu hay Ýt. 2 men trªn lµ do qu¸ tr×nh ph©n huû tÕ
bµo tæ chøc gi¶i phãng ra. Trªn c¬ së ph¶n øng
Catalaza
2H2O2 peroydaza 2H2O + 2O
Do ph¶n øng gi¶i phãng ra nguyªn tö oxy nªn trong s÷a cã bät khÝ
næi lªn tuú theo møc ®é t¨ng cña 2 mªn trªn nhiÒu Ýt mµ lîng bät
khÝ næi lªn nhiÒu Ýt kh¸c nhau. Ngêi ta cã thÓ sö dông c¸ chÊt
chØ thÞ mÇu ®Ó x¸c ®Þnh sù cã mÆt cña 2 men trªn c¸c chÊt chØ
thÞ mÇu thoõng lµ
+ Pyramidon tõ mÇu tr¾ng chuyÓn thµnh mÇu tÝm
+ Ben Zidin tõ mÇu ®en thµnh mÇu xanh
+ Phenohftalein tõ mÇu tr¾ng chuyÓn thµnh mÇu hång
c. X¸c ®Þnh ®é t¨ng cña PH s÷a: Khi l¸ vó bÞ viªm sÏ cã qu¸
r×nh ph©n huû tÕ bµo tæ chøc lµm thay ®æi PH cña s÷a
Ph©n huû
Protein Axit Amin lµm cho m«i trêng toan tÝnh
PH gi¶m
Vi khuÈn
23
Ta cã thÓ dïng giÊy quú hoÆc dïng m¸y ®o PH ®Ó x¸c ®Þnh PH
cña s÷a hay dïng c¸c chÊt chØ thÞ mÇu
+ Bromothymol Bleu khi kÕt hîp víi s÷a nÕu cã
- MÇu vµng th× PH s÷a lµ toan tÝnh
- MÇu xanh l¸ m¹ PH s÷a lµ trung tÝnh
- MÇu xanh l¸ c©y PH s÷a lµ kiÒm tÝnh
+ Phenol Red khi kÕt hîp víi s÷a nÕu cã
- MÇu vµng g¹ch PH s÷a lµ toan tÝnh
- MÇu h¬i vµng PH s÷a lµ trung tÝnh
- MÇu ®á thÉm PH s÷a lµ kiÒm tÝnh
c. X¸c ®Þnh sè lîng b¹ch cÇu, tÕ bµo nhu m« trong s÷a
- Dïng ph¬ng phap ly t©m s÷a lÊy cÆn xem kÝnh ph¸t hiÖn sè l-
îng b¹ch cÇu vµ tÕ bµo nhu m« trong s÷a nhiÒu hay Ýt
- Ph¬ng ph¸p CMT (Califormia Mastitis Test) cho s÷a t¸c dông víi
dung dÞch CMT lµ mét dung dich cã tÝnh kiÒm cã t¸c dông dÝnh
kÕt c¸c tÕ bµo nhu m« trong s÷a l¹i víi nhau tuú thuéc vµo møc
®é g¾n kÕt cña c¸c tÕ bµo nhu m« ë møc +, ++, +++, ++++,
mµ ngêi ta ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é viªm vó
d. Ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n vi sinh vËt häc: Dïng s÷a ®Ó nu«i
cÊy trong c¸c m«i trêng thÝch hîp vµ phÕt kÝnh lµm tiªu b¶n, xem
kÝnh ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc thµnh phÇn sè lîng c¸c lo¹i vi khuÈn
trong s÷a
II. BÖnh viªm vó bß
BÖnh viªm vó thÓ thanh dÞch (Mastitis Serosa)
1. Kh¸i niÖm: viªm vó thÓ thanh dÞch lµ thÓ viªm mµ dÞch rØ
viªm níc vµng th¶i ra nhiÒu ë díi da vµ nh÷ng tÕ bµo rung gian.
BÖnh thuêng xuÊt hiÖn vµo thêi gian sau khi ®Î 1-2 tuÇn
24
2. Nguyªn nh©n: - Do qu¸ tr×nh ch¨m sãc nu«i dìng, khai th¸c
s÷a kh«ng ®óng kü thuËt lµm cho tËp ®oµn vi khuÈn tõ bªn ngoµi
x©m nhËp vµo tuyÕn s÷a th«ng qua lç ®Çu vó hoÆc th«ng qua
chç x©y s¸t cña da l¸ vó c¸c vi khuÈn thêng lµ Tô cÇu trïng, liªn
cÇu trïng, E.coli
Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh viªm néi m¹c tö cung, viªm tö cung ho¸
mñ, b¹i liÖt sau khi ®Î, sèt s÷a, tróng ®éc thøc ¨n hay níc uèng
3.TriÖu chøng: L¸ vó bÞ viªm lín lªn vÒ thÓ tÝch vµ cã hiÖn tîng
xung huyÕt, sê vµo cã c¶m gi¸c nãng, Ên m¹nh gia sóc biÓu hiÖn
®au ®ín, s÷a lo·ng, trong s÷a lÉn nhiÒu nh÷ng lîn cîn nh÷ng tÕ
bµo biÓu m« vµ c¸c côc s÷a ®«ng vãn, lîng s÷a gi¶m râ rÖt, bÒ
ngoµi gia sóc biÓu hiÖn tr¹ng th¸i mÖt mái, th©n nhiÖt h¬i t¨ng.
BÖnh viªm vó thÓ thanh dÞch cã thÓ ®îc ch÷a khái trong vßng 5-
7 ngµy nÕu nu«i dìng vµ ch¨m sãc tèt, ®iÒu trÞ kÞp thêi nÕu
kh«ng th× sÏ chuyÓn sang thÓ viªm kh¸c nÆng h¬n
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Hé lý: C¸ch ly gia sóc èm, gi¶m thøc ¨n nhiÒu nhùa nhiÒu níc vµ
thøc ¨n cã chøa hµm lîng dinh dìng cao nh»m gi¶m qu¸ tr×nh t¹o
vµ tiÕt s÷a
- T¨ng cêng sè lÇn v¾t s÷a vµ xoa bãp bÇu vó trong ngµy
- Dïng Norsulfasol 6-8 g cho uèng 2 lÇn trong ngµy uèng 3-4 ngµy
liÒn
- §Ó ®Ò phßng viªm lan sang vó kh¸c cã thÓ dïng Norsulfasol
Natri 10% 150 -200ml tiªm vµo tÜnh m¹ch, xoa kh¾p lªn da l¸ vó
bÞ viªm c¸c lo¹i dÇu nãng hoÆc cao tiªu viªm hoÆc dïng ph¬ng
ph¸p chêm nãng
- Cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ¸p paraphin
- Khi s÷a ®· cã biÕn ®æi râ th× dïng kh¸ng sinh b¬m trùc tiÕp
vµo l¸ vó th«ng qua lç ®Çu vó b»ng kim th«ng vó thÝch hîp sau
khi ®· v¾t kiÖt s÷a
25
Viªm vó thÓ ca ta (Mastitis Catarhalis)
1. Kh¸i niÖm: viªm vó thÓ cata lµ thÓ viªm chñ yÕu lµm tæn th-
¬ng nh÷ng tÕ bµo biÓu m« niªm m¹c bÓ s÷a, èng dÉn s÷a vµ tÕ
bµo tuyÕn ë nang s÷a, nh÷ng tÕ bµo thîng b× bi biÕn d¹ng vµ
trãc ra tuú vµo vÞ chÝ viªm mµ ngêi ta chia ra 2 thÓ viªm
+ Viªm ca ta bÓ s÷a vµ èng dÉn s÷a
+ Viªm ca ta nang s÷a
2. Nguyªn nh©n:
+ Lo¹i viªm vó thÓ cata bÓ s÷a vµ èng dÉn s÷a chñ yÕu do tô cÇu
trïng liªn cÇu trïng. E.coli tõ bªn ngoµi x©m nhËp vµo tuyÕn vó khi
niªm m¹c lç ®Çu vó kh«ng ®îc khÐp kÝn hay do s÷a bÞ tÝch nhiÒu
trong bÓ s÷a råi liªn tñc rØ ra ngoµi tõ ®ã vi khuÈn x©m nhËp vµo
th«ng qua lç ®Çu vó hay th«ng qua nh÷ng chç x©y x¸t cña da l¸
vó
+ Do c«ng t¸c vÖ sinh trong qu¸ tr×nh khai th¸c s÷a kh«ng thùc
hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt nh nÒn chuång, chÊt ®én chuång
qu¸ bÈn, lu c÷u l©u ngµy, dông cô v¾t s÷a , kh¨n lau bÇu vó, tay
ngêi v¾t s÷a mÊt vÖ sinh, hoÆc cã thÓ do thao t¸c v¾t s÷a
kkh«ng ®óng kü thuËt lµm trÇy síc lµm x©y x¸t da l¸ vó... còng cã
thÓ do sù béi sinh vµ ph¸t triÓn nhanh chãng cña tËp ®oµn vi
khuÈn cã s½n trong bÓ s÷a vµ èng dÉn s÷a khi gÆp ®iÒu kiÖn
thuËn lîi vµ søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ bÞ gi¶m sót
+ Lo¹i viªm cata nang s÷a chñ yÕu kÕ ph¸t tõ viªm bÓ s÷a vµ èng
dÉn s÷a hay nh÷ng tÕ bµo tæ chøc xung quanh dÉn ®Õn
3.TriÖu chøng:
+ Lo¹i viªm vó thÓ cata bÓ s÷a vµ èng dÉn s÷a thêng xuÊt hiÖn
vµo thêi gian 2-3 tuÇn sau khi ®Î hay 1-2 tuÇn tríc khi c¹n s÷a. §Çu
tiªn l¸ vó bÞ viªm cã hiÖn tîng xung huyÕt, phï nÒ, thÓ tÝch tuyÕn
vó t¨ng lªn, sê vµo cã c¶m gi¸c nãng ®«i khi sê ®îc nh÷ng côc
26
s÷a ®«ng. Khi v¾t s÷a th× nh÷ng tia s÷a ®Çu chøa rÊt nhiÒu
nh÷ng côc s÷a ®«ng vãn cµng vÒ sau sè léng nh÷ng côc lîn cîn
®«ng vãn cµng Ýt ®i vµ nh÷ng tia s÷a cuèi cïng s÷a gÇn nh b×nh
thêng
+ Lo¹i viªm cata nang s÷a: ®Æc ®iÓm cña thÓ viªm nµy trong
nang s÷a chøa rÊt nhiÒu dÞch rØ viªm, do dÞch rØ viªm t¸c ®éng
lµm cho c¸c nang s÷a ngµy cµng vì ra víi sè lîng nhiÒu lªn. Bªn
ngoµi nh×n thÊy thÓ tÝch toµn tuyÕn vó t¨ng cao sê vµo cã c¶m
gi¸c nãng vµ cøng h¬n b×nh thêng. Trong s÷a chøa rÊt nhiÒu côc
s÷a ®«ng kÓ c¶ ë nh÷ng tia s÷a cuèi cïng
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Hé lý: C¸ch ly gia sóc èm, gi¶m thøc ¨n nhiÒu nhùa nhiÒu níc vµ
thøc ¨n cã chøa hµm lîng dinh dìng cao nh»m gi¶m qu¸ tr×nh t¹o
vµ tiÕt s÷a
- T¨ng cêng sè lÇn v¾t s÷a vµ xoa bãp bÇu vó trong ngµycø 2-3
giê thùc hiªn 1 lÇn kh«ng ®Ó s÷a ø ®äng trong tuyÕn vó. Trêng
hîp s÷a qu¸ ®Æc ta dïng Bicarbonat Natri 1-2 % 40 -50 ml b¬m
vµo tuyÕn vó th«ng qua lç ®Çu vó b»ng kim th«ng vó sau ®ã
xoa nhÑ ®Ó s÷a lo·ng ra råi v¾t kiÖt s÷a ra. B¬m dung dich s¸t
trïng nh Rivanol 0.1% hay Norsulfasol Natri 2% tõ 150 -200ml
vµo l¸ vó bÞ viªm råi xoa nhÑ ®Ó dung dÞch thÊm ®Òu sau ®ã
v¾t kiÖt hÕt dung dÞch ra ngoµi råi b¬m trùc tiÕp kh¸ng sinh
vµo, ngoµi ra cã thÓ dïng c¸c lo¹i dÇu nãng, cao tiªu viªm xoa
kh¾p lªn bÒ mÆt da l¸ vó bÞ viªm hay dïng ph¬ng ph¸p ¸p
paraphin ®Ó ®iÒu trÞ thÓ viªm nµy cã kÕt qu¶ cÇn kÕt hîp
®iÒu trÞ côc bé víi ®iÒu trÞ toµn th©n ®ång thêi t¨ng cêng trî
søc, trî lùc vµ gi¶i ®éc cho con vËt
Viªm vó thÓ Fibrrin (Mastitis Fibrinosa)27
1. Kh¸i niÖm: viªm vó thÓ fibrin lµ lo¹i viªm mµ tÕ bµo tæ chøc
liªnn kÕt ë nang s÷a vµ èng dÉn s÷a chøa rÊt nhiÒu fibrin
2. Nguyªn nh©n: - do kÕ ph¸t tõ nh÷ng thÓ viªm thanh dÞch
hay viªm cata hoÆc do kÕ ph¸t tõ nh÷ng trêng hîp viªm phóc
m¹c do chÊn th¬ng m¹nh, viªm tö cung tÝch mñ sau khi ®Î
3. TriÖu chøng: ThÓ viªm nµy thêng xuÊt hiÖn ë 1 l¸ vó. Thêi gian
®Çu cña bÖnh trong l¸ vó chøa nhiÒu níc vµng vµ sîi Fibrinogen
vµ nh÷ng TB chÕt,
vÒ sau díi t¸c dông cña c¸c men do tÕ bµo bÞ tæn th¬ng gi¶i
phãng ra lµm Fibrinogen biÕn thanh Fibrin chóng bao phñ kÝn
niªm m¹c èng dÉn s÷a vµ nang s÷a tõ ®ã lµm thay ®æi cÊu tróc
cña nang s÷a, nh÷ng tÕ bµo tuyÕn cña nang s÷a bÞ ph¸ huû mét
phÇn hay toµn bé. L¸ vó bÞ viªm sng to sê vµo cã c¶m gi¸c nãng
vµ cøng h¬n b×nh thêng, khi xoa bãp l¸ vó cã thÓ nghe thÊy
nh÷ng tiÕng l¹o s¹o do sù va ®Ëp cña nh÷ng sî Fibrin. Tõ l¸ vó bÞ
viªm cã thÓ v¾t ®îc 1 Ýt dÞch mÇu vµng chøa ®Çy nh÷ng m¶nh
vôn Fibrin vµ côc Casein ®«ng vãn. BiÓu hiÖn triÖu chøng trªn
l©m sµng con vËt sèt cao 40 -41oC, con vËt mÖt nhäc lu«n tá ra
®au ®ín, ¨n uèng kÐm cã khi ngõng nhai l¹i ®«i khi kÕ ph¸t
chøng bông ®Çy h¬i, s¶n lîng s÷a gi¶m nhiÒu cã khi l¸ vó ngõng
tiÕt s÷a
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Hé lý: C¸ch ly gia sóc èm, gi¶m thøc ¨n nhiÒu nhùa nhiÒu níc vµ
thøc ¨n cã chøa hµm lîng dinh dìng cao nh»m gi¶m qu¸ tr×nh t¹o
vµ tiÕt s÷a
- T¨ng cêng sè lÇn v¾t s÷a vµ xoa bãp bÇu vó trong ngµy
- B¬m trùc tiÕp c¸c lo¹i kh¸ng sinh vµo trong l¸ vó bÞ viªm th«ng
qua lç ®µu vó sau khi ®· v¾t kiÕt÷a. Víi thÓ viªm nµy ph¶i kÕt
hîp ®iÒu trÞ côc bé vµ toµn th©n dång thêi t¨ng cêng trî søc trî
lùc vµ gi¶i ®éc cho con vËt
28
Viªm vó thÓ cã mñ (Mastitis Purulenta)1. Kh¸i niÖm: viªm vó thÓ cã mñ lµ lo¹i viªm b¾t ®Çu xuÊt hiÖn
mñ lÉn víi dÞch rØ viªm ë trong nang s÷a vµ èng dÉn s÷a
2. Nguyªn nh©n: - do sù x©m nhËp cña vi khuÈn tõ ngoµi vµo
hay di sù béi sinh vµ ®éc lùc qu¸ m¹nh cña tËp ®oµn vi khuÈn
cã s½n trong tuyÕn s÷a trong bÓ s÷a vµ èng dÉn s÷a
- Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng thÓ viªm thanh dÞch hay viªm cata hay thÓ
viªm Fibrin
3. TriÖu chøng: lo¹i viªm nµy thêng xuÊt hiÖn díi 2 tr¹ng th¸i cÊp
tÝnh vµ m·n tÝnh
a. Viªm vó Cata mñ cÊp tÝnh (Mastitis Prulenta Acuta). §Æc
®iÓm cña thÓ viªm nµy lµ niªm m¹c bÓ s÷a vµg èng dÉn s÷a bÞ
sung huyÕt, phï thòng, c¸c tÕ bµo bÞ ph©n gi¶i tho¸i ho¸, ®«i khi
xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i xuÊt huyÕt, trong nang s÷a vµ èng dÉn s÷a
chøa ®Çy hçn hîp c¸c thµnh phÇn h÷u h×nh cña m¸u, mñ vµ tæ
chøc tÕ bµo chÕt, tõng ®¸m nang s÷a bi ph©n hñy. ThÓ tÝch
tuyÕn vó t¨ng cao, da l¸ vó cã mÇu hång biÓu hiÖn tr¹ng th¸i xung
huyÕt, sê vµo l¸ vó bÞ viªm cã c¶m gi¸c nãng côc bé râ rÖt, con
vËt cã ph¶n x¹ ®©u ®ín, s÷a lo·ng vÞ ®¾ng trong s÷a chøa
nhiÒu côc s÷ ®«ng vãn vµ mét Ýt m¸u
b. Viªm vó Cata mñ m·n tÝnh (Mastitis Prulenta Chromica) ThÓ
viªm nµy biÓu hiÖn triÖu chøng kh«ng ®iÓn h×nh c¶ ë côc bé vµ
toµn th©n. BiÓu hiÖn dÔ nhËn thÊy lµ s÷a mÇu vµng lÉn mñ vµ
nh÷ng m¶nh tæ chøc bÞ ph©n gi¶i ®«i khi gÆp trêng hîp c¸c tÕ
bµo tuyÕn s÷a bÞ ph©n gi¶i dÇn dÇn g©y lªn t×nh tr¹ng teo l¸ vó
vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Hé lý: C¸ch ly gia sóc èm, gi¶m thøc ¨n nhiÒu nhùa, nhiÒu níc vµ
thøc ¨n cã chøa hµm lîng dinh dìng cao nh»m gi¶m qu¸ tr×nh t¹o
vµ tiÕt s÷a
29
- T¨ng cêng sè lÇn v¾t s÷a vµ xoa bãp bÇu vó trong ngµy cø 2-3
giê v¾t s÷a mét lÇn
- Dïng c¸c dung dÞch s¸t trïng ë nång ®é thÝch hîp b¬m vµo trong
l¸ vó th«ng qua lç ®Çu vó b»ng kim th«ng vó, xoa nhÑ ®Ó 10 -15
phót sau ®ã v¾t kiÖt thuèc vµ dich rØ viªm ra sau ®ã tr¸ng l¹i
b»ng níc sinh lý, v¾t kiÖt ra råi b¬m kh¸ng sinh vµo víi thÓ viªm
nµy tr¸nh kh«ng chêm nãng v× nã sÏ tang cêng lu th«ng huyÕt
qu¶n ®a vi khuÈn ®Õn c¸c n¬i kh¸c trong c¬ thÓ
- B»ng c¸c biÖn ph¸p trªn mµ ®iÒu trÞ kh«ng cã kÕt qu¶ th× ta
dïng Nitrat b¹c 1% 150 -200ml hay cån Iod 5% kho¶ng 50ml b¬m
th¼ng vµo l¸ vó bÞ viªm. CÇn chó ý r»ng ®Ó ®iÒu trÞ cã kÕt qu¶
thÓ viªm nµy cÇn kÕt hîp ®iÒu trÞ côc bé vµ toµn th©n, t¨ng cêng
trî søc, trî lùc vµ gi¶i ®éc cho con vËt
Viªm vó thÓ ¸p xe (Mastitis Uberis)1. Kh¸i niÖm: viªm vó thÓ ¸p xe lµ lo¹i viªm mµ bªn trong tuyÕn
s÷a cã nhiÒu bäc mñ to nhá kh¸c nhau ë nh÷ng vÞ chÝ kh¸c nhau
cã khi nhiÒu bäc mñ nhá tËp trung thµnh bäc mñ lín
2. Nguyªn nh©n: - ThÓ viªm nµy chñ yÕu do l¸ vó bÞ nhiÔm
khuÈn c¸c vi khuÈn thêng gÆp lµ Tô cÇu trïng, liªn cÇu trïng, E.coli,
bäc ¸p xe thêng ®îc h×nh thµnh khi tuyÕn vó bÞ tæn th¬ng m¹nh
hoÆc bÞ nhiÔm khuÈn tõ ®êng m¸u
- Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng thÓ viªm cata mñ hay thÓ viªm Fibrin ë
møc ®é nÆng, thêi gian l©u c¸c èng dÉn s÷a bÞ t¾c ngÏn
3. TriÖu chøng: trong l¸ vó xuÊt hiÖn nhiÒu bäc ¸p xe to nhá
kh¸c nhau ë nh÷ng vÞ chÝ kh¸c nhau cã thÓ n»m ngay ë díi da l¸
vó hoÆc n»m s©u trong tuyÕn s÷a. Trêng hîp mét bäc ¸p xe n»m
ngay ë díi da, lóc ®Çu c¸c bäc ¸p xe cßn nhá lµm cho nhiÖt ®é cña
l¸ vó t¨ng cao, dÇn dÇn bäc mñ ph¸t triÓn to lªn vµ næi râ ë díi da
sau ®ã t¹o thµnh lç dß vµ tù vì ra. §Ó mñ tù tho¸t ra ngoµi. Trêng
hîp mét bäc ¸p xe n»m s©u trong l¸ vó, lµm cho th©n nhiÖt t¨ng
30
cao, gia sóc ®i l¹i khã kh¨n. Khi sê vµo l¸ vó cã c¶m gi¸c rÊt c¨ng,
thÓ tÝch l¸ vó t¨ng cao. NÕu lç dß cña c¸c bäc mñ ë s©u trong
tuyÕn vó th«ng víi èng dÉn s÷a th× khi v¾t s÷a tuyÕn vó th¶i ra
mét hçn hîp bao gåm s÷a, mñ, m¸u vµ c¸c côc casein ®«ng vãn,
nÕu trong tuyÕn vó cã nhiÒu bäc ¸p xe lín thêng dÉn ®Õn tr¹ng
th¸i huyÕt nhiÔm trïng, huyÕt nhiÔm mñ.
4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
+. C¸ch ly gia sóc èm, gi¶m thøc ¨n nhiÒu nhùa, nhiÒu níc vµ thøc
¨n cã chøa hµm lîng chÊt dinh dìng cao, nh»m gi¶m qu¸ tr×nh t¹o
vµ tiÕt s÷a.
-+. Viªm vó thÓ ¸p xe trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ kh«ng nªn xoa bãp
tuyÕn vó. Thêi gian ®Çu cã thÓ chêm nãng hoÆc ¸p parafin, xoa
c¸c lo¹i cao tiªu viªm lªn l¸ vó bÞ viªm, ®èi víi c¸c æ ¸p xe ë ngay
díi l¸ vó th× dïng ph¬ng ph¸p ngo¹i khoa ®iÒu trÞ tr¸nh hiÖn tîng
h×nh thµnh lç dß. §èi víi trêng hîp æ mñ n»m s©u trong tuyÕn vó
dïng kim dµi chäc th¼ng vµo æ mñ, hót hÕt mñ ra ngoµi. NÕu mñ
qu¸ ®Æc th× dïng dung dÞch Bicacbonat Natri5% 20-50ml b¬m
vµo æ mñ, xoa nhÑ ®Ó cho m¸u mñ ch¶y hÕt ra ngoµi. Dïng c¸c
dung dÞch s¸t trïng nh Rivanol 0.1%, thuèc tÝm 0.1% röa s¹ch æ
mñ, råi b¬m kh¸ng sinh vµo.
Trêng hîp trong tuyÕn s÷a cã nhiÒu bäc mñ, ®iÒu trÞ l©u kh«ng
cã kÕt qu¶ th× ¸p dông ph¬ng ph¸p ngo¹i khoa c¾t bá tuyÕn vó.
- CÇn chó ý r»ng ®Ó ®iÒu trÞ cã kÕt qu¶ thÓ viªm nµy cÇn kÕt
hîp ®iÒu trÞ côc bé vµ toµn th©n, t¨ng cêng trî søc, trî lùc vµ gi¶i
®éc cho con vËt.
hiÖn tîng ®Î khãI. Kh¸i niÖm: Trong qu¸ tr×nh sinh ®Î cña gia sóc, thêi gian sæ
thai bÞ kÐo dµi nhng bµo thai kh«ng ®îc ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ
®îc gäi lµ hiÖn tîng ®Î khã. HiÖn tîng ®Î khã do rÊt nhiÒu
nguyªn nh©n g©y ra vµ còng ®îc biÓu hiÖn díi nhiÒu h×nh
thøc kh¸c nhau
31
II. Mét sè lo¹i ®Î khã vµ biÖn ph¸p can thiÖp
2.1. §Î khã do nguyªn nh©n c¬ thÓ mÑ
+ Do tö cung co bãp vµ søc rÆn cña con mÑ qu¸ yÕu
+ C¸c phÇn mÒm cña ®êng sinh dôc c¸i nh cæ tö cung, ©m
®¹o, ©m m«n d·n në kh«ng b×nh thêng
+ HÖ thèng khung xoang chËu bÞ biÕn d¹ng, khíp b¸n ®éng
h¸ng ph¸t triÓn kh«ng b×nh thêng hay bÞ cèt ho¸
+ Tö cung bÞ xo¾n vÆn trong thêi gian cã chöa kú cuèi
2.2. §Î khã do nguyªn nh©n bµo thai
2.2.1. KÝch thíc cña thai kh«ng phï hîp víi xoang chËu
a. Thai qu¸ to
- Trêng hîp kÝch thíc xoang chËu vµ ®êng sinh dôc c¸i b×nh th-
êng nhng kÝch thíc cña thai qu¸ to dÉn ®Õn ®Î khã th× gäi lµ
thai to tuyÖt ®èi
- Trêng hîp kÝch thíc cña cña bµo thai b×nh thêng nhng kÝch thíc
®êng sinh dôc c¸i qu¸ hÑp dÉn ®Õn ®Î khã th× gäi lµ thai to t¬ng
®èi ®èi
- B»ng ph¬ng ph¸p kh¸m qua trùc trµng cã thÓ ph¸t hiÖn thÊy
chiÒu híng t thÕ cña bµo thai b×nh thêng nhng kÝch thíc thai qu¸
to thµnh tö cung c¨ng ra kÑp chÆt lÊy bµo thai
- BiÖn ph¸p can thiÖp: Thôt dÇu thùc vËt vµo trong tö cung råi
dïng tay kÕt hîp víi dông cô ®Ó kÐo thai ra ngoµi
b. §Î sinh ®«i: ®Î sinh ®«i cã 2 trêng hîp s¶y ra
- Mét thai cã chiÒu híng t thÕ b×nh thêng cßn thai kia cã chiÒu h-
íng t thÕ kh«ng b×nh thêng
- Hai thai cïng lät vµo xoang chËu nªn thai bÞ kÑp chÆt ë cæ tö
cung g©y ®Î khã. Th«ng thêng khi ®Î sinh ®«i th× mét thai ®Çu
ra tríc cßn thai kia th× ®u«i ra truíc
V× vËy khi kiÓm tra cã thÓ ph¸t hiÖn thÊy 1 c¸i ®Çu vµ 4 mãn
ch©n 2 mãng sÊp vµ 2 mãng ngöa, trêng hîp hai thai ®Òu quay
®Çu ra truíc th× cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc 4 mãng sÊp
32
- BiÖn ph¸p can thiÖp: Thôt dÇu thùc vËt vµo tö cung dïng n¹ng
s¶n khoa ®Èy lïi mét thai ra khái cöa vµo xoang chËu, sau ®ã kÕt
hîp tay vµ dông cô kÐo tõng thai ra ngoµi chó ý khi kÐo thai tr¸nh
trêng hîp kÐo ®Çu con nµy vµ ch©n con kia hoÆc 1 ch©n con nµy
vµ mét ch©n con kia, nÕu trêng hîp 2 thai ë ®é s©u chªnh lÖch
nhau th× võa kÐo thai nµy ra võa ®Èy thai kia vµo. Khi gia sóc
®øng th× kÐo thai nµo còng ®îc cßn khi gia sóc n»m th× ph¶i kÐo
thai ë phÝa trªn ra tríc
2.2.2. §Î khã do t thÕ cña bµo thai kh«ng b×nh thêng
a. §Çu vµ cæ quay sang mét bªn: ®ã lµ t thÕ ®Çu cña bµo thai
kh«ng g¸c lªn 2 ch©n truíc mµ quay sang mét bªn (bªn ph¶i hoÆc
bªn tr¸i) do ®ã gia sóc mÑ kh«ng ®Èy ®îoc bµo thai ra ngoµi mÆc
dï c¸c c¬n rÆn vÉn b×nh thêng. BiÓu hiÖn cña trêng hîp nµy lµ
phÇn ®Çu cña 2 ch©n tríc ®· béc lé ra khái mÐp ©m m«n nhng
kh«ng thÊy ®Çu thai, ch©n nµo béc lé ra ngoµi ng¾n h¬n th×
®Çu quay sang phÝa ®ã, tïy møc ®é quay cña ®Çu vµ cæ thai mµ
khi kh¸m trùc tiÕp qua ®êng sinh dôc ta cã thÓ sê thÊy m¸ thai
hay cæ thai.
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng n¹ng s¶n khoa ®Æt vµo phÝa vai ®èi
diÖn víi phÝa ®Çu quay ®Èy m¹nh vµo phÝa trong råi kÕt hîp tay
vµ dông cô kÐo mám thai th¼ng ra phÝa tríc råi kÐo thai ra ngoµi
b. §Çu thai gËp xuèng díi: ®ã lµ t thÕ ®Çu cña bµo thai kh«ng
g¸c lªn 2 ch©n truíc mµ ®Çu thai gËp xuèng díi n»m ë gi÷a 2
ch©n tríc. Tïy møc ®é gËp cña ®Çu thai mµ ta cã thÓ sê thÊy tr¸n
thai, ®Çu thai hay bêm thai. BiÓu hiÖn bªn ngoµi ta chØ nh×n
thÊy 2 ch©n tríc cña thai mµ kh«ng nh×n thÊy ®Çu thai
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng tay hay n¹ng s¶n khoa ®Èy thai vµo
phÝa trong råi kÕt hîp tay vµ dông cô kÐo mám thai th¼ng ra phÝa
tríc råi kÐo thai ra ngoµi
c. §Çu gèi cña thai ra ngoµi tríc: ®©y lµ t thÕ 1 hoÆc 2 ch©n
truíc cña thai kh«ng ruçi th¼ng mµ gËp l¹i ë phÝa ®Çu gèi. BiÓu
hiÖn ra ngoµi cã thÓ nh×n thÊy 1 ch©n tríc cña thai vµ mám thai
33
béc lé ra ngoµi mÐp ©m m«n hoÆc chØ nh×n thÊy mám thai.
Kh¸m trùc tiÕp qua ©m ®¹o sê thÊy 1 hoÆc 2 ®Çu gèi cña thai.
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng hay n¹ng s¶n khoa cè ®Þnh vµo vai
phÝa ®èi diÖn víi ch©n bÞ gËp, ®Èy thai vµo phÝa trong råi kÕt
hîp tay vµ dông cô kÐo ch©n thai th¼ng ra phÝa tríc råi kÐo thai
ra ngoµi
c. Vai cña thai ra ngoµi tríc: ®©y lµ t thÕ 1 hoÆc 2 ch©n truíc
cña thai kh«ng ruçi th¼ng mµ gËp l¹i ë khíp vai. BiÓu hiÖn ra ngoµi
cã thÓ nh×n thÊy 1 ch©n tríc cña thai vµ mám thai béc lé ra ngoµi
mÐp ©m m«m hoÆc chØ nh×n thÊy mám thai. Kh¸m trùc tiÕp qua
©m ®¹o sê thÊy 1 hoÆc 2 khíp vai cña thai.
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng hay n¹ng s¶n khoa cè ®Þnh vµo vai
phÝa ®èi diÖn víi ch©n bÞ gËp, ®Èy thai vµo phÝa trong råi kÕt
hîp tay vµ dông cô kÐo ch©n thai th¼ng ra phÝa tríc råi kÐo thai
ra ngoµi
e. Ch©n tríc cña thai ®Ì lªn ®Ønh ®Çu: ®ã lµ t thÕ ch©n tríc
cña bµo thai ®Ì lªn ®Ønh ®Çu cña thai cã thÓ cã c¸c trêng hîp sau
- Hai ch©n tríc n»m song song vµ ®Ì lªn ®Ønh ®Çu cña thai
- Mét ch©n tríc n»m trªn ®Ønh ®Çu cña thai, ch©n kia n»m ë díi
hµm cña bµo thai
- Hai ch©n tríc b¾t chÐo nhau n»m trªn ®Ønh ®Çu cña bµo thai
# BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng d©y s¶n khoa buéc vµo èng ch©n
cña thai, dïng n¹ng s¶n khoa cè ®Þnh vµo tríc ngùc cña thai ®Èy
thai vÒ phÝa tríc vµ lªn trªn råi kÕt hîp tay vµ d©y s¶n khoa kÐo
tõng ch©n sang bªn c¹nh vµ ®Èy hµm díi cña thai lªn trªn sau ®ã
kÕt hîp tay vµ dông cô kÐo dÇu vµ ch©n thai th¼ng ra phÝa tríc
råi kÐo thai ra ngoµi
f. Khoeo thai ra ngoµi tríc: ®©y lµ t thÕ 1 hoÆc 2 ch©n sau cña
thai kh«ng ruçi th¼ng mµ gËp l¹i ë khíp khoeo. Bªn ngoµi nh×n thÊy
1 ch©n sau ruçi th¼ng mãng ngöa, kh¸m qua ®êng sinh dôc sÏ sê
thÊy 1 hoÆc 2 khíp khoeo
34
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng hay n¹ng s¶n khoa cè ®Þnh vµo phÝa
díi ®u«i ®Èy thai vµo phÝa trong råi kÕt hîp tay vµ dông cô kÐo
ch©n thai th¼ng ra phÝa tríc råi kÐo thai ra ngoµi
g. M«ng thai ra ngoµi tríc: ®©y lµ t thÕ 1 hoÆc 2 ch©n sau
cña thai kh«ng ruçi th¼ng mµ gËp l¹i ë khíp h¸ng lµm m«ng thai cã
híng ra ngoµi tríc. Bªn ngoµi nh×n thÊy 1 ch©n sau ruçi th¼ng
mãng ngöa, kh¸m qua ®êng sinh dôc sÏ sê thÊy 1 hoÆc 2 m«ng
cña thai
- BiÖn ph¸p can thiÖp: dïng hay n¹ng s¶n khoa cè ®Þnh vµo phÝa
díi ®u«i ®Èy thai vµo phÝa trong råi kÕt hîp tay vµ dông cô söa
thai thµnh t thÕ khoeo thai ra ngoµi tríc råi tiÕp tôc can thiÖp
2.2.3. §Î khã do híng cña bµo thai kh«ng b×nh thêng
a. Thai nghiªng, ngöa vµ ®Çu thai cã híng ra ngoµi truíc:
®©y lµ t thÕ thai n»m nghiªng hay ngöa vµ ®Çu cña thai ra ngoµi
tríc
- Thai nghiªng hay gÆp ë tr©u bß thai ngöa hay gÆp ë ngùa. Thai
nghiªng th× ®Çu n»m c¹nh hai ch©n, thia ngöa th× ®Çu vµ cæ
n»m díi hai ch©n, trêng hîp nµy khi kh¸m qua ©m ®¹o cã thÓ thÊy
2 mãng ch©n tríc ngöa (thai ngöa), 2 mãng ch©n trø«c chång lªn
nhau(thai nghiªng)
# BiÖn ph¸p can thiÖp: tríc tiªn ta thôt dÇu thùc vËt vµo tö cung råi
dïng tay kÕt hîp víi dông cô ®Ó xoay söa thai thµnh t thÕ däc ®Çu
sÊp råi kÐo thai ra ngoµi. NÕu thai n»m ngöa, tríc tiªn xoay thai
thµnh t thÕ n»m nghiªng ®Çu ra ngoµi tríc sau ®ã tiÕp tôc xoay
thai thµnh t thÕ däc ®Çu sÊp
b. Thai nghiªng, ngöa vµ ®u«i thai cã híng ra ngoµi truíc:
®©y lµ t thÕ thai n»m nghiªng hay ngöa vµ ®u«i cña thai ra ngoµi
tríc: trêng hîp nµy nh×n thÊy ë mÐp ©m m«n 1 hay 2 mãng ch©n
óp sÊp sê vµo phÝa trong ©m ®¹o sÏ gÆp ph¶i khíp khoeo
# BiÖn ph¸p can thiÖp: tríc tiªn ta thôt dÇu thùc vËt vµo tö cung,
nÕu thai n»m nghiªng mµ t thÕ ®Çu thai b×nh thêng, kÝch thíc ®-
êng sinh dôc kh«ng hÑp, thai kh«ng qu¸ to th× cã thÓ kÐo thai ra
35
ngoµi mµ kh«ng cÇn xoay söa. NÕu thai n»m ngöa th× ph¶i xoay
söa thai thµnh t thÕ n»m nghiªng ®u«i ra ngoµi tríc sau ®ã tiÕp tôc
xoay thai thµnh t thÕ däc ®u«i sÊp
2.2.4. §Î khã do chiÒu cña bµo thai kh«ng b×nh thêng
a. Thai ngang: thai n»m ngang trong tö cung 4 ch©n ®©m
th¼ng vµo cæ tö cung. KiÓm tra qua ®êng sinh dôc ph¸t hiÖn ®îc
4 ch©n vµ bông thai
# BiÖn ph¸p can thiÖp: tríc tiªn ta thôt dÇu thùc vËt vµo tö cung råi
dïng tay kÕt hîp víi dông cô xoay thai thµnh t thÕ thai n»m nghiªng
m«ng ra ngoµi tríc hay t thÕ thai n»m nghiªng ®Çu ra ngoµi tríc råi
tiÕp tôc can thiÖp
a. Thai vu«ng gãc thíc thî: thai n»m dùng ®øng trong tö cung,
x¬ng sèng cña thai vu«ng gãc víi x¬ng sèng cña mÑ kh¸m qua
©m ®¹o cã thÓ sê thÊy bêm, cæ hay lng cña thai th¼ng ®øng
# BiÖn ph¸p can thiÖp: trø«c tiªn ta thôt dÇu thùc vËt vµo tö cung
råi dïng tay kÕt hîp víi dông cô xoay thai thµnh t thÕ thai ®Çu ra
ngoµi tríc nÕu ®Çu thai n»m gÇn cöa vµo xoang chËu, truêng hîp
m«ng thai n»m gÇn cöa vµo xoang chËu th× xoay thai thµnh t thÕ
®u«i thai ra ngoµi tríc. B»ng mäi biÖn ph¸p trªn mµ kh«ng cã kÕt
qu¶ th× ph¶i ¸p dông biÖn ph¸p ca c¾t thai thµnh tõng m¶nh nhá
råi l«i ra ngoµi hoÆc dïng biÖn ph¸p mæ bông lÊy thai
hiÖn tîng kh«ng sinh s¶n ë gia sóc c¸i
a. Kh¸i niÖm: Gia sóc c¸i ®Õn tuæi sinh s¶n hoÆc sau khi ®Î
xong ®Õn thêi kú hng phÊn vµ ®éng dôc trë l¹i nhng kh«ng xuÊt
hiÖn chu kú sinh dôc sinh lý hoÆc gia sóc biÓu hiÖn c¸c tr¹ng th¸i
bÖnh lý trong qu¸ tr×nh sinh lý sinh dôc ®îc gäi lµ hiÖn tîng kh«ng
sinh s¶n. HiÖn tîng nµy do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra vµ còng
®îc biÓu hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau g©y tæn thÊt lín vÒ
kinh tÕ trong ch¨n nu«i gia sóc sinh s¶n
b. Ph©n lo¹i hiÖn tîng kh«ng sinh s¶n:
1. kh«ng sinh s¶n do nu«i dìng vµ chÕ ®é sö dông
36
a. Kh«ng sinh s¶n do nu«i dìng: kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc
c¸i cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi chÕ ®é dinh dìng. ChÕ ®é dinh
dìng tèt vµ thÝch hîp sÏ lµm t¨ng cõ¬ng kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia
sóc c¸i vµ ngîc l¹i
+ Protein: kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i phô thuéc vµo sè lîng
vµ chÊt lîng c¸c lo¹i Protein ®Æc biÖt lµ c¸c axÝt amin kh«ng thay
thÕ ®îc nh Lyzin, Argilin nÕu thiÕu sÏ g©y suy gi¶m kh¶ n¨ng sinh
s¶n
+ ChÊt kho¸ng: hµm lîng chÊt kho¸ng cã ¶nh hëng tíi kh¶ n¨ng sinh
s¶n cña gia sóc c¸i ®Æc biÖt lµ Canxi vµ Photpho nÕu thiÕu sÏ
g©y rèi lo¹n kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i
+ Nguyªn tè vi lîng: NTVL nh Mn. I, Co... rÊt cÇn thiÕt ®èi víi viÖc
duy tr× kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc nÕu thiÕu sÏ lµm rèi lo¹n
kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc
+ C¸c läai Vitamin: A, D. B, E rÊt cÇn thiÕt ®èi víi gia sóc
sinh s¶n thiÕu bÊt cø läai nµo ®Òu g©y ¶nh hëng trùc tiÕp
thËm trÝ lµm mÊt kh¶ n¨ng kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc
b. Kh«ng sinh s¶n do chÕ ®é sö dông: ViÖc sö dông vµ khai
th¸c qu¸ ®é gia sóc sinh s¶n sÏ lµm suy nhîc c¬ thÓ g©y ¶nh hëng
tíi ho¹t ®éng sinh s¶n cña gia sóc
2. Kh«ng sinh s¶n do giµ yÕu
Nh÷ng gia sóc c¸i ®· sinh s¶n nhÒu løa ®Õn tuæi giµ, chøc n¨ng
sinh lý cña toµn bé c¬ thÓ nãi chung vµ CQSD nãi riªng bÞ gi¶m
sót, c¬ n¨ng ho¹t ®éng sinh s¶n bÞ ngõng chÖ hoÆc ngõng h¼n
®©y lµ quy luËt b×nh thêng
3. Kh«ng sinh s¶n do bÈm sinh
HiÖn tîng kh«ng sinh s¶n do bÈm sinh xuÊt hiÖn khi mét sè bé
ph¹n cña CQSD kh«ng ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn kh«ng b×nh thêng
3.1.BÖnh Êu trÜ: ®ã lµ hiÖn tîng khi gia sóc ®· ®Õn tuæi thµnh
thôc nhng kh«ng xuÊt hiÖn chu kú sinh dôc sinh lý. KiÓm tra toµn
bé c¬ quan sinh dôc sÏ ph¸t hiÖn ®îc c¸c bé phËn ph¸t triÓn kh«ng
b×nh thêng, hai sõng tö cung nhá, hai buång trøng còng rÊt nhá 37
vµ cøng, ©m ®¹o vµ ©m m«n còng rÊt nhá cho nªn kh«ng thÓ
phèi gièng dîc. Nguyªn nh©n dÉn tíi bÖnh nµy lµ do tuyÕn yªn ph¸t
triÓn kh«ng hoµn chØnh hay chøc n¨ng sinh lý cña tuyÕn gi¸p
tr¹ng hay c¸c tuyÕn kh¸c bÞ rèi lo¹n
3.2. Lìng tÝnh dÞ d¹ng: ®©y lµ trêng hîp trªn mét c¬ thÓ cã c¶
2 tuyÕn sinh dôc dùc vµ c¸i. VÒ ngo¹i h×nh ©m hé nhá mÐp ©m
m«n kh«ng ph¸t triÓn nhng ©m vËt l¹i rÊt to, kiÓm tra qua trùc
trµng cã thÓ ph¸t hiÖn thÊy trong xoang chËu mét bªn lµ dÞch
hoµn bªn kia lµ buång trøng, tö cung hÇu nh kh«ng ph¸t triÓn
hoÆc ph¸t triÓn kh«ng hoµn toµn, lo¹i gia sóc nµy hoµn toµn mÊt
kh¶ n¨ng sinh s¶n
3.3. HiÖn tîng Free – Martin: ®ã lµ hiÖn tîng gia sóc c¸i ®· ®Õn
tuæi trëng thµnh nhng kh«ng xuÊt hiÖn chu kú sinh dôc, khi kiÓm
tra thÊy mÐp ©m m«n rÊt nhá, ©m ®¹o bÐ kh«ng cã cæ tö cung
hay chØ lµ mét lç nhá, bÇu vó kh«ng ph¸t triÓn cã khi kh«ng cã
tuyÕn s÷a mµ chØ lµ mét khèi mì, kh«ng cã lç ®Çu vó. KiÓm tra
qua trùc trµng kh«ng t×m thÊy cæ tö cung, hai sõng tö cung nhá
nh hai sîi d©y, hai buång trøng nhá nh hai h¹t ®Ëu cove rÊt khã
ph¸t hiÖn cã khi kiÓm tra trong th©n tö cung cã hai thái dµi gièng
nh 2 dÞch hoµn ®· bÞ s¬ cøng. HiÖn tîng Free – Martin thêng xuÊt
hiÖn trong c¸c truêng hîp ®Î sinh ®«i 1 c¸i, 1 ®ùc
4. Kh«ng sinh s¶n do c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý: tÊt c¶ c¸c qu¸
tr×nh bÖnh lý cña c¬ thÓ nãi chung hay côc bé c¬ quan sinh dôc
nãi riªng ®Òu cã thÓ lµ nguyªn nh©n dÉn g©y ra hiÖn tîng rèi lo¹n
simh s¶n thËm chÝ lµm mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i
4.1. Mét sè qu¸ tr×nh bÖnh lý ë buång trøng
BÖnh thiÓu n¨ng vµ teo buång trøng (Hypofunctio et Atrophya Ovaiorum):
a. Kh¸i niÖm: BÖnh thiÓu n¨ng vµ teo buång trøng lµ qu¸ tr×nh
bÖnh lý s¶y ra ë gia sóc c¸i sinh s¶n. §Æc ®iÓm cña bÖnh lµ lµm 38
gi¶m hay rèi lo¹n chøc n¨ng ho¹t ®éng sinh lý cña buång trøng
g©y ra hiÖn tîng rèi lo¹n sinh s¶n ë gia sóc c¸i
b. Nguyªn nh©n:
- Do chÕ ®é CSNDQLKTSD gia sóc c¸i kh«ng hîp lý g©y
hiÖn tîng suy nhîc toµn th©n
- Do kÕ ph¸t tõ mét sè qu¸ tr×nh bÖnh lý ë tö cung, èng dÉn trøng
c. TriÖu chøng: TriÖu chøng ®Æc thï cña bÖnh lµ g©y ra hiÖn t-
îng rèi lo¹n chu kú sinh dôc, thêi gian cña mét chu kú sinh dôc kÐo
dµi, c¸c giai ®o¹n cña chu kú tÝnh biÓu hiÖn kh«ng râ nhÊt lµ giai
®o¹n ®éng ®ùc. KiÓm tra qua trùc trµng thÊy vi trÝ vµ h×nh
gi¸ng cña buång trøng kh«ng thay ®æi nhng bÒ mÆt cña buång
trøng nh½n bãng kh«ng t×m thÊy no·n bao vµ thÓ vµng, nÕu
buång trøng bÞ teo th× thÓ tÝch cña buång trøng nhá l¹i nh hai h¹t
®Ëu vµ rÊt cøng
c. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
- C¶i tiÕn chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng nh»m n©ng cao søc khoÎ
cho gia sóc c¸i ®Æc biÖt chó ý bæ sung c¸c lo¹i chÊt khãang,
vitamin A,B, D, E
- B»ng c¸c ph¬ng ph¸p vµ thuèc ®Æc hiÖu dÓ ®iÒu trÞ cã kÕt
qu¶ c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý lµ nguyªn nh©n kÕ ph¸t
- Thêng xuyªn th¶ chung víi gia sóc ®ùc ®Ó kÝch thÝch gia sóc
c¸i xuÊt hiÖn chu kú sinh dôc nÕu gia sóc ®éng dôc th× nªn
cho phèi b»ng ph¬ng ph¸p nh¶y trùc tiÕp
- Th«ng qua trùc trµng tiÕn hµnh masage cÈn thËn buång trøng 2
ngµy mét lÇn mçi lÇn 5-10 phót vµ lµm 4-5 lÇn
- Sö dông huyÕt thanh ngùa chöa 40 -90 ngµy (PMSG) gia sóc lín
lÇn 1 tiªm 20 -30ml, lÇn 2 tiªm tõ 30 -40ml; gia sóc nhá lÇn 1
tiªm 5 -10ml, lÇn 2 tiªm tõ 10 -15ml mçi lÇn c¸ch nhau 2-3 ngµy
- Cã thÓ dïng c¸c hormon nh©n t¹o nh Sinestrolum 1% tiªm díi da
2 ngµy 1 lÇn tiªm 2-3 lÇn mçi lÇn 1-2ml; Stilbestrolum c¸ch dïng
gièng nh Sinestrolum víi liÒu gi¶m ®i mét nöa; folliculinum nÕu
39
lµ lo¹i tan trong dÇu tiªm díi da 1,5 -2ml (1ml chøa 2000UI), nÕu
lµ lo¹i tan trong nèc tiªm díi da 8-10ml (1ml chøa 200UI)
BÖnh thÓ vµng tån t¹i (Corpus Luteum Persistens)a. Kh¸i niÖm: trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sinh lý b×nh thêng gia
sóc sau khi ®Î xong hoÆc sau hiÖn tîng ®éng dôc cha phèi
gièng hoÆc phèi gièng kh«ng cã kÕt qu¶ mµ thÓ vµng vÉn tån
t¹i trªn buång trøng hµng th¸ng hay hµng n¨m th× ®îc gäi lµ
bÖnh thÓ vµng tån t¹i
b. Nguyªn nh©n:
- Do hËu qu¶ cña chÕ ®é CSNDQLKTSD gia sóc c¸i kh«ng
hîp lý g©y hiÖn tîng suy nhîc toµn th©n
- Do kÕ ph¸t tõ mét sè qu¸ tr×nh bÖnh lý ë tö cung, èng dÉn trøng
nh viªm tö cung viªm èng dÉn trøng, s¸t nhau, thai thèi r÷a
c. TriÖu chøng: TriÖu chøng ®Æc thï cña bÖnh lµ gia sóc hoµn
toµn kh«ng xuÊt hiÖn chu kú sinh dôc sinh lý, kiÓm tra qua trùc
trµng cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc 1 hay c¶ 2 bªn buång trøng sng to lªn,
thÓ vµng bÖnh lý næi râ trªn bÒ mÆt cña buång trøng. §Ó kÕt
luËn chóng ta ph¶i kiÓm tra nhiÒu lÇn vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c
nhau kÕt hîp víi viÖc theo dâi triÖu chøng biÓu hiÖn ra bªn ngoµi
c. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
- C¶i tiÕn chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng khai th¸c vµ sö dông nh»m
n©ng cao søc khoÎ cho gia sóc c¸i ®Æc biÖt chó ý bæ sung c¸c
lo¹i chÊt kho¸ng, vitamin A,B, D, E
- B»ng c¸c ph¬ng ph¸p vµ thuèc ®Æc hiÖu dÓ ®iÒu trÞ cã kÕt
qu¶ c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý lµ nguyªn nh©n kÕ ph¸t
- Sö dông c¸c hormon nh©n t¹o hay huyÕt thanh ngùa chöa
gièng nh bÖnh thiÓu n¨ng vµ teo buång trøng
- Dïng PGF2 hay c¸c dÉn xuÊt cña nã nh Ertrumat. Oestrophan,
Prosolvin tiªm díi da 2ml (25mg) tiªm 1 lÇn
- Dïng thñ thuËt ph¸ vì thÓ vµng: th«ng qua trùc trµng ngãn tay
trá vµ ngãn tay gi÷a kÑp lÊy buång trøng, cè ®Þnh buång trøng 40
ngãn tay c¸i xoa nhÑ trªn bÒ mÆt buång trøng t×m vÞ trÝ cña
thÓ vµng dïng ngãn tay c¸i tiÕn hµnh Masage xung quanh chu
vi buång trøng nhiÒu lÇn, lÇn cuèi cïng cong ngãn tay c¸i l¹i
®Æt vµo vÞ trÝ thÊp nhÊt cña thÓ vµng hÊt m¹nh vÒ phÝa tríc
®Ó ph¸ vì thÓ vµng råi nhanh chãng Ên ngãn tay c¸i vµo chç
thÓ vµng võa bÞ ph¸ vì ®Ó cÇm m¸u tr¸nh xuÊt huyÕt bu«ng
trøng
BÖnh u nang buång trøng (Cystes Ovariorum)
a. Kh¸i niÖm: trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
no·n bao, c¸c tÕ bµo thîng b× cña no·n bao dÇn dÇn bÞ tho¸i
ho¸ vµ biÕn ®æi, c¸c tæ chøc liªn kÕt cña nang no·n bµo t¨ng
sinh lµm cho mµng no·n bao dµy lªn no·n bao kh«ng vì ra ®îc,
tÕ bµo trøng bÞ chÕt dÞch no·n bao ®îc chøa ®Çy trong bao
no·n. HiÖn tuîng nµy ®îc gäi lµ U nang buång trøng
b. Nguyªn nh©n:
- Do hËu qu¶ cña chÕ ®é CSNDQLKTSD gia sóc c¸i kh«ng hîp
lý nh thøc ¨n ®¬n ®iÖu, gia sóc bÞ khai th¸c qu¸ ®é g©y hiÖn t-
îng suy nhîc toµn th©n
- Do kÕ ph¸t tõ mét sè qu¸ tr×nh bÖnh lý ë tö cung, èng dÉn
trøng nh viªm tö cung viªm èng dÉn trøng, s¸t nhau, thai thèi
r÷a
- Do rèi lo¹n c¬ n¨ng cña hÖ thèng thÇn kinh vµ hormon trong c¬
thÓ dÆc biÖt khi chøc n¨ng sinh lý cña tuyÕn yªn bÞ trë ng¹i
- Do trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña no·n bao gia sóc gÆp ph¶i
®iÒu kiÖn khÝ hËu, nhiÖt ®é cña m«i truêng thay ®æi qu¸ ®ét
ngét
- Do gia sóc c¸i ®éng dôc nhiÒu lÇn mµ kh«ng ®îc phèi gièng
c. TriÖu chøng: TriÖu chøng ®Æc thï cña bÖnh lµ gia sóc m¾c
ph¶i chøng cuång d©m, ®éng dôc liªn tôc, ®éng dôc kh«ng theo
quy luËt, bá ¨n, ch¹y lung tung trªn b·i ch¨n lu«n nh¶y lªn lng con
kh¸c hoÆc ®Ó cho con kh¸c nh¶y lªn lng m×nh, thÝch gÇn ®ùc, 41
khi gÇn ®ùc th× lu«n ®øng ë t thÕ s½n sµng chôi ®ùc, ®u«i cong
lªn lÖch sang 1 bªn, 2 ch©n sau h¬i d¹ng ra vµ khôy xuèng, gia
sóc c¸i s½n sµng cho gia sóc ®ùc phèi gièng bÊt kú lóc nµo. KiÓm
tra qua trùc trµng cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc trªn 1 hay 2 buång trøng
cã nh÷ng u nang næi râ trªn bÒ mÆt, khi xoa nhÑ lªn bÒ mÆt u
nang cã c¶m gi¸c mÒm vµ bªn trong tÝch níc trêng hîp cã nhiÒu u
nang th× lµm cho bÒ mÆt buång trøng sÇn sïi. §Ó kÕt luËn chóng
ta ph¶i kiÓm tra nhiÒu lÇn vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau kÕt
hîp víi viÖc theo dâi triÖu chøng biÓu hiÖn ra bªn ngoµi
c. Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
- Tríc tiªn ph¶i c¶i tiÕn chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng khai th¸c vµ
sö dông nh»m n©ng cao søc khoÎ cho gia sóc c¸i ®Æc biÖt chó
ý bæ sung c¸c lo¹i chÊt khãang, vitamin A,B, D, E
- Dïng c¸c ph¬ng ph¸p vµ thuèc ®Æc hiÖu dÓ ®iÒu trÞ cã kÕt
qu¶ c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý lµ nguyªn nh©n kÕ ph¸t
- Sö dông Chorionic Gonadtrompin 5000 -10000UI tiªm b¾p hay
Progesteron 50 -100mg tiªm b¾p 1 lÇn 2 ngµy tiªm mét lÇn
tiªm 5-7 lÇn
- Dïng thñ thuËt ph¸ vì u nang (gièng nh thñ thuËt ph¸ vì thÓ
vµng)
4.2. Mét sè bÖnh sinh s¶n thêng gÆp ë lîn n¸I sinh s¶n
Héi chøng rèi lo¹n sinh s¶n ë lîn n¸i1. Kh¸i niÖm: Rèi lo¹n sinh s¶n lµ mét hiÖn tîng thêng gÆp ë lîn
n¸i sinh s¶n ®Æc biÖt lµ c¸c gièng lîn cao s¶n. §Æc ®iÓm cña
bÖnh lµ lµm rèi lo¹n ho¹t ®éng sinh s¶n thËm chÝ lµm mÊt kh¶
n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i
2. Nguyªn nh©n vµ biÓu hiÖn:
+ Do khÈu phÇn thøc ¨n mÊt c©n ®èi, cho lîn ¨n qu¸ nhiÒu chÊt
bét ®êng lµm cho lîn bÞ bÐo mËp, nhiÒu mì
42
+ Do thiÕu vitamin A,B,D vµ E lµm cho buång trøng kÐm ph¸t
triÓn, kÐm ho¹t ®éng tõ ®ã c¸c no·n bao ch¹m hoÆc kh«ng ph¸t
triÓn tõ ®ã g©y ra hiÖn tîng l©n, sæi
+ Do chuång tr¹i qu¸ chËt hÑp mËt ®é nhèt qu¸ ®«ng, thiÕu vËn
®éng nªn bÐo mËp lµm cho c¬ quan sinh dôc kÐm ph¸t triÓn
+ Do hiÖn tîng giao phèi ®ång huyÕt, cËn huyÕt
+ Do rèi lo¹n néi tiÕt: c¸c kÝch dôc tè tiÕt ra kh«ng b×nh thêng
®Æc biÖt lµ c¬ n¨ng ho¹t ®éng néi tiÕt cña tuyÕn yªn bÞ rèi lo¹n
+ Do lîn n¸i ¨n ph¶i thøc ¨n chøa ®éc tè(aflatocxin) g©y ngé ®éc,
sÈy thai
+ Do c¸c yÕu tè strees thêi tiÕt (qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh, hay thêi
tiÕt thay ®æi bÊt thêng) hay do yÕu tè Strees bÇy ®µn (nhèt qu¸
®«ng, chËt chéi, thiÕu vËn ®éng)
3. TriÖu chøng
Trong thùc tiÔn thêng gÆp c¸c trßng hîp sau:
+ Lîn n¸i chËm thµnh thôc vÒ tÝnh (lîn n¸i néi ®· qua 6 th¸ng, lîn
n¸i ngo¹i d· qua 8 th¸ng nhng kh«ng thÊy xuÊt hiÖn ®éng dôc)
+ Chu kú sinh dôc kÐo dµi vµ kh«ng ®Òu
+ Phèi gièng nhiÒu lÇn kh«ng cã thai hoÆc cã rÊt Ýt con mét løa
+ Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi cai s÷a con kÐo dµi
+ Ph¸t sinh c¸c trêng hîp bÖnh lý trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sinh
s¶n nh: khi cã chöa nhng bÞ s¶y, thai gç hoÆc khi ®Î ra toµn bé
bµo thai bÞ chÕt
4. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ:
+ §iÒu chØnh l¹i khÈu phÇn thøc ¨n (thêng lµ gi¶m chÊt bét ®êng
t¨ng khÈu phÇn chÊt ®¹m) bæ sung vµo khÈu phÇn thøc ¨n chøa
nhiÒu vitamin A, D, E nh dÇu c¸, bÝ ®á, gi¸ ®ç, thãc nÈy mÇm
+ T¨ng cêng th¶ lîn n¸i ra s©n vËn ®éng hµng ngµy
+ T¨ng cêng cho lîn c¸i tiÕp xóc víi lîn ®ùc gièng, cã thÓ sö dông
lîn ®ùc thÝ t×nh ®Ó g©y kÝch thÝch cho lîn c¸i
+ Sö dông huýet thanh ngùa chöa víi liÒu 10 ®¬n vÞ cho 1 kg
träng lîng, Oestadion, Hanprost, hay Prostaglandin2 (pgf2)
43
+ Khi lîn n¸i xuÊt hiÖn ®éng dôc th× lÇn ®Çu tiªn lªn cho phèi
theo ph¬ng ph¸p phèi trùc tiÕp
Héi chøng sèt s÷a vµ mÊt s÷a ë lîn n¸i1. Kh¸i niÖm: Sèt s÷a vµ mÊt s÷a lµ hiÖn tîng thêng gÆp ë lîn n¸i
sau khi ®Î víi nh÷ng biÓu hiÖn ®Æc trng lµ c¸c nóm vó bÞ teo dÇn
vµ cøng l¹i, lîn con bÞ ®ãi s÷a kªu liªn tôc, thÓ tr¹ng gÇy sót, lîn
mÑ kh«ng cã s÷a, tª liÖt n»m mét chç
2. Nguyªn nh©n
+ Lîn mÑ bÞ sãt nhau, nhau cßn tån l¹i trong tö cung tõ ®ã lu«n
tiÕt ra Folliculin ng¨n trë sù ph©n tiÕt Prolactin lµm cho tuyÕn vó
kh«ng sinh s÷a
+ Do lîn mÑ bÞ viªm tö cung hay viªm vó lµm lîn sèt cao dÉn tíi
mÊt s÷a
+ Do lîn mÑ bÞ sôt can xi huyÕt
+ Do ®Î khã lµm qu¸ tr×nh sinh ®Î kÐo dµi tiªu hao mÊt nhiÒu
n¨ng lîng mµ n¨ng lîng Êy l¹i ®îc lÊy tõ chÊt bét ®êng, chÊt bét ®-
«ng ®îc chuyÓn ho¸ thµnh chÊt ®¹m, tõ ®¹m chuyÓn thµnh s÷a,
do khÈu phÇn ¨n bÞ thiÕu chÊt bét ®êng nªn khi ch¸t bét ®êng bÞ
c¹n th× tuyÕn vó tuy c¨ng nhng kh«ng cã s÷a
+ ThiÕu vitamin C ®Ó ®ång ho¸ chÊt bét ®êng, ®ång gióp ®¹m
biÕn thµnh s÷a do ®ã khi thiÕu vitamin C sÏ g©y viªm vó vµ mÊt
s÷a
3. TriÖu chøng :
BÖnh thêng ph¸t sinh sau khi lîn ®Î 4-5 ngµy. Lîn n¸i ®ét nhiªn bá
¨n, ®i l¹i liªu xiªu, l¬n n¸i thÝch n»m, kÐm vËn ®éng, m¾t lim dim
hÖ thèng c¬ b¾p thÞt giËt liªn tôc, 2 ch©n sau cøng ®ê, lîn mª
man lìi thÌ ra ngoµi miÖng, bµng quang vµ ruét ngõng ho¹t ®éng,
mòi kh« da t¸i, tø chi l¹nh, th©n nhiÖt h¹ díi møc b×nh thêng. BÇu
vó c¨ng to nhng kh«ng cã s÷a, lîn con bó lu«n miÖng mµ kh«ng
no, kªu liªn tôc , cµng ngµy cµng gÇy sót. NÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp
thêi lîn n¸i sÏ bÞ chÕt trong vßng 3-4 ngµy
44
4. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Ph¶i t×m ®óng nguyªn nh©n ®Ó ®iÒu trÞ
- NÕu lµ sãt nhau th× dïng biÖn ph¸p sau: Gluconatcanxi 10%
50ml/con tiªm tÜnh m¹ch tai, Oxytocin 20UI/1kg thÓ träng hay
Ergotin 0.5mg/con tiªm b¾p
- NÕu lµ viªm tö cung cã dich nhên mïi tanh ch¶y ra th× tuú thuéc
vµo møc ®é viªm mµ cã thÓ dïng 1 trong c¸c ph¬ng ph¸p sau
®©y
+ Ph¬ng ph¸p 1: Thôt röa tö cung b»ng dung dÞch Rivanol 0,1%
hay thuèc tÝm 0,1% ngµy 1 lÇn sau khi thôt röa ®îi hay kÝch thÝch
cho dung dÞch thôt röa ®Èyr hÕt ra ngoµi, dïng Neomycin
12mg/kg thÓ träng thôt vµo tö cung ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu
trÞ tõ 3-5 ngµy
+ Ph¬ng ph¸p 2: Dïng PGF2 hay c¸c dÉn xuÊt cña nã nh
Etrumat, Oestrophan, Prosolvin, Hanprost tiªm díi da víi liÒu 25mg
tiªm 1 lÇn sau ®ã thôt vµo tö cung 200ml dung dÞch Lugol thôt
ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy
+ Ph¬ng ph¸p 3 : Oxytoxin 6ml tiªm díi da, Lugol 200ml,
Neomycin 12mg/kg thÓ träng thôt tö cung, Ampecilline 3-5gr tiªm
b¾p hay tÜnh m¹ch tai ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy
+ Ph¬ng ph¸p 4: Dïng PGF2 hay c¸c dÉn xuÊt cña nã tiªm díi da
2ml (25mg) tiªm 1 lÇn, Lugol 200ml, Neomycin 12mg/kg thÓ träng
thôt vµo tö cung, Ampecilline 3-5gr tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch tai
ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy
- Cã thÓ dïng níc sinh lý mÆn ngät 300ml kÕt hîp víi Vitammin C
truyÒn tÜnh m¹ch tai
- NÕu vó ®· trë l¹i b×nh thêng mµ vÉn Ýt s÷a th× tiªm Thyroxin víi
liÒu 1ml/con/ngµy ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®¹m biÕn thµnh s÷a
bÖnh viªm vó cña lîn n¸i1. Nguyªn nh©n:
45
+ Do c«ng t¸c vÖ sinh kh«ng ®¶n b¶o, chuång tr¹i qu¸ nãng,
qu¸ l¹nh
+ Do lîn mÑ bÞ s¸t nhau, bÞ nhiÔm trïng huyÕt do vi khuÈn
Staphylococus, hay Streptococcus
+ Lîn con khi ®Î ra kh«ng ®îc bÊm r¨ng nanh, khi bó lµm trÇy
xíc da nóm vó mÑ t¹o ®iÒu kiÖn cho vi trïng x©m nhËp g©y
viªm+ Lîn mÑ ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n cã hµm léng dinh dçng cao lµm lîng s÷a s¶n ra qu¸ nhiÒu ø ®äng l¹i trong tuyÕn vó t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp sinh s«i nÈy në, ph¸t triÓn m¹nh vÒ sè lîng vµ ®éc lùc+ Lîn mÑ chØ cho con bó mét hµng vó hang vó cßn l¹i s÷a ®äng l¹i nhiÒu lµm c¨ng tuyÕn s÷a vi khuÈn x©m nhËp ph¸t triÓn g©y viªm2. TriÖu chøng :Sau khi lîn ®Î tõ 2-3 ngµy quan s¸t thÊy nóm vó sng to, lîn mÑ gi¶m hay bá ¨n, ®Çu vó sng to, sê vµo cã c¶m gi¸c nãng vµ lîn cã c¶m gi¸c ®au, lîn mÑ sî kh«ng cho con bó, lîn mÑ sèt 40 -410C. Tõ l¸ vó bÞ viªm v¾t ®îc mét hçn dich bao gåm mñ xanh vµ nh÷ng lîn cîn, l¾c thÊy vÈn ®ôc vµ cã mïi h«i. NÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi l¸ vó dÔ dµng chuyÓn sang tr¹ng th¸i viªm ho¸ cøng vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a3. Phßng bÖnh :- Gi¶m bít chÊt lîng ®¹m vµ sè lîng khÈu phÇn thøc ¨n tríc khi lîn ®Î 1- 2 ngµy vµ sau khi ®Î 2-3 ngµy- Trø¬c khi lîn ®Î 2 ngµy ph¶i t¾m röa vµ lau s¹ch cho lîn mÑ. Sau khi ®Î xong dïng kh¨n nhóng níc Êm lau s¹ch 2 hµng vó, bé phËn sinh dôc bªn ngoµi vµ 2 chi sau- Ph¶i bÊm r¨ng nanh cho lîn con ngay sau khi ®Î- Ph¶i theo dâi vµ nhÆt hÕt nhau thai tr¸nh kh«ng cho lîn mÑ ¨n ph¶i nhau thai- Ph¶i cho lîn con bó s÷a ®Çu kh«ng muén qu¸ 2 giê sau khi ®Î, cÇn cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con
46
4. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ:+ Röa s¹ch ®Çu vó bÞ viªm b»ng níc muèi, chêm l¹nh vµo ®Çu vó ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh viªm sng+ Xoa bãp cÈn thËn nhÑ nhµng l¸ vó bÞ viªm, v¾t kiÖt s÷a ë l¸ vó bÞ viªm ngµy v¾t 2-3 lÇn kh«ng ®Ó s÷a tÝch l¹i trong l¸ vó viªm+ Dïng MGSo4 20 -30g hay Norsulfssol 6-8 cho lîn mÑ uèng+ B«i lªn da l¸ vó bÞ viªm c¸c läai cao tiªu viªm nh cao Mastitis. Ichtyol, Nazatox+ Trêng hîp bÖnh nÆng ®iÒu trÞ b»ng c¸c biÖn ph¸p trªn kh«ng cã hiÖu qu¶ th× ph¶i dïng kh¸ng sinh nh Penicillin kÕt hîp víi Streptomycin hoÆc dïng c¸c lo¹i kh¸ng sinh cã h¹ot phæ réng nh Teramycin LA, Mastijec fort b¬m vµo l¸ vó bÞ viªm th«ng qua lç ®µu vó b»ng kim th«ng vó sau khi ®· v¾t kiÖt s÷a dång thêi dïng Penicillin pha víi Novocain phong bÕ xung quanh l¸ vó bÞ viªm
héi chøng lîn mÑ c¾n con, ¨n con1. Kh¸i niÖm: Lîn mÑ c¾n con, ¨n con lµ héi chøng do nhiÒu
nguyªn nh©n g©y ra. §Æc ®iÓm cña bÖnh lµ g©y ra t×nh tr¹ng
thÇn kinh c¨ng th¼ng cña lîn mÑ sau khi ®Î dÉn ®Õn hiÖn tîng lîn
mÑ c¾n chÕt thËm chÝ ¨n thÞt c¶ ®µn con cña m×nh
2. Nguyªn nh©n
+ Do c¸c yÕu tè Stress ngo¹i c¶nh t¸c ®éng trong qu¸ tr×nh sinh
®Î nh t¸c ®éng cña ©m thanh qu¸ ngìng, do nhiÒu ngêi l¹ mÆt
xuÊt hiÖn khi lîn ®ang ®Î... lµm thÇn kinh cña lîn mÑ bÞ c¨ng
th¼ng dÉn ®Õn rèi lo¹n
+ S÷a tÝch l¹i trong bÇu vó qu¸ c¨ng g©y c¶m gi¸c khã chôi khi lîn
con bó
+ Do r¨ng nanh cña lîn con qu¸ nhän hay bÊm cha hÕt nªn khi lîn
con bó c¾n vµo vó mÑ lµm con mÑ ®au ®ín, khã chôi g©y tr¹ng
th¸i thÇn kinh c¨ng th¼ng
+ Do lîn mÑ bÞ tiªu hao n¨ng lîng trong khi ®Î mÊt níc dÉn ®Õn
t×nh tr¹ng lîn mÑ kh¸t nø¬c, liÕm lîn con thÊy mÆn mÆn vµ c¾n
47
chÕt lîn con ¨n lu«n hoÆc do lîn mÑ ®· quen ¨n thÞt lîn con lo¹i
th¶i cña ®µn kh¸c t¹o ra thãi quen
3. TriÖu chøng :
Sau khi ®Î xong hoÆc khi ®· ®ang ®Î lîn mÑ liÕm l«ng cho lîn con
råi c¾n chÕt con lu«n, khi ®· c¾n chÕt mét con th× tiÕp tôc c¾n
chÕt nh÷ng con tiÕp theo. §Æc biÖt khi lîn mÑ ®· ¨n thÞt mét lîn
con th× chÝnh mÇu m¸u vµ mïi vÞ thÞt lîn con g©y ra kÝch thÝch
m¹nh lµm cho lîn mÑ trë lªn hung gi÷ tiÕp tôc c¾n chÕt vµ nhai
nuèt lu«n nh÷ng lîn con tiÕp theo
4. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ:
+ Khi thÊy lîn mÑ cã biÓu hiÖn c¨ng th¼ng, bÇu s÷a c¨ng th× ng-
êi chñ cÇn nhÑ nhµng dïng tay hoÆc kh¨n nhóng níc Êm xoa däc
theo hai hµng vó nhiÒu lÇn
+ Cho lîn con bó khi bÇu s÷a cha c¨ng to
+ Khi thÊy lîn mÑ ®· cã hiÖn tîng c¾n con th× ph¶i t¸ch riªng lîn
con ra ngay ®ång thêi tr¸nh mäi kÝch thÝch lµm cho lîn mÑ c¨ng
th¼ng
+ Dïng mäi biÖn ph¸p lµm an thÇn cho lîn mÑ nh tiªm Analgin,
Seduxen hay Aminazin cho lîn mÑ hoÆc cã thÓ trén vµo thøc ¨n
cho lîn mÑ ¨n c¸c lo¹i thuèc an thÇn nh Bromua, Na2SO4. Khi cho
lîn con vµo bó cÇn t¹o ra mét mïi ®ång nhÊt gi÷a mÑ vµ con nh
phun riÖu nhÑ cho c¶ mÑ vµ ®µn con, thao t¸c cho lîn con vµo bó
mÑ ph¶i nhÑ nhµng, thËn träng tr¸nh lµm lîn con kªu nhiÒu g©y
c¨ng th¼ng cho lîn mÑ
Héi chøng viªm ®êng tiÕt niÖu vµ sinh dôc ë lîn ®ùc gièng
1. Kh¸i niÖm: viªm ®ång tiÕt niÖu vµ sinh dôc lµ héi chøng thêng
x¶y ra ë lîn ®ùc gièng sö dông lÊy tinh hay nh¶y trùc tiÕp nã ®ùîc
48
biÓu hiÖn díi nhiÒu t×nh tr¹ng bÖnh lý kh¸c nhau nh viªm èng
niÖu qu¶n, viªm d¬ng vËt, viªm bao quy ®Çu
2. Nguyªn nh©n:
- Do khi lÊy tinh b»ng ©m ®¹o gi¶, d¬ng vËt lîn ®ùc gièng cä s¸t
vµo thµnh ©m ®¹o lµm b»ng cao su g©y hiÖn t¬ng trÇy síc, x©y
x¸t d¬ng vËt tõ ®ã vi khuÈn x©m nhËp g©y viªm
- Do lîn ®ùc giao phèi trùc tiÕp víi lîn c¸i bÞ viªm ©m ®¹o, tö cung
- Do dông cô lÊy tinh, tay ngêi lÊy tinh kh«ng v« trïng
- Do m«i trêng t¹i ®Þa ®iÓm lÊy tinh bÞ « nhiÔm
3. TriÖu chøng :
+ Viªm niÖu qu¶n vµ bµng quang: Lîn ®i ®¸i r¾t (sè lÇn ®i tiÓu
nhiÒu nhng sè lîng níc tiÓu mét lÇn Ýt). Mçi lÇn ®i tiÓu tiÖn lîn tá
vÎ ®©u ®ín thênglîn ®øng khom lng, níc tiÓu lÉn m¸u mÇu
hång hay mÇu tr¾ng ®ôc do mñ vµ m¶nh tæ chøc chÕt n¬i viªm
trãc ra
+ Viªm d¬ng vËt: D¬ng vËt sng to, ®«i khi lßi ra khái bao d¬ng
vËt mµ kh«ng tôt ®îc vµo, xung quanh d¬ng vËt cã mñ mÇu ®ôc
tr¾ng, mçi lÇn ®i tiÓu tiÖn lîn rªn rØ ®au ®ín
+ viªm dÞch hoµn: DÞch hoµn sng tÊy da mÇu ®á, lîn rÊt sî ®i l¹i,
ho¹t ®éng ®Ó tr¸nh sù va tr¹m vµo tinh hoµn
4. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ:
Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ : dïng c¸c lo¹i kh¸ng sinh cã ho¹t phæ réng
diÖt ®ù¬c c¶ vi khuÈn Gr + vµ Gr- tiªm b¾p hoÆc tÜnh m¹ch tai
cho lîn ngµy 2 lÇn vµ tiªm liÒn tõ 3-5 ngµy liÒn ®ång thêi sö dông
c¸c lo¹i thuèc nh t¨ng cêng trî søc trî lùc, lîi tiÓu cho vËt
49