Bauhaus Gropius Book

229
fj roping lia 11 a 11 s 11 a nfc 11 es sa u

description

Bauhaus Gropius Book

Transcript of Bauhaus Gropius Book

  • fj roping lia 11 a 11 s 11 a nfc 11 es sa u

  • band ^ der bauhausbcher gropius:

    Internationale a r c h i t e k t u r

    sechste auflege broschiert rm S In leinen

    gebunden r m 7

  • ^ l

    (v !ht

  • bauhausbcher s c h r i f t l e i t u n g : w a i t e r g rop ius I. moho ly -nagy

    12 waiter gropius bauhausbauten dessau

  • waiter gropius bauhausbauten dessau

    a l b e r t l a n g e n v e r l a g / m i i n c h e n

  • copyright 1930 by albert langen verlag miinchen alle rechte, auch das der reproduktion, vorbe-halten druck: hesse & becke r / leipzig klischees: c. diinnhaupt g. m. b. h. / dessau typografie, einband, Umschlag: I. moholy-nagy / berlin

  • I n h a l t seite

    Vorwort 7 bauhausgebude dessau 13 Wohnungen der b a u h a u s m e i s t e r , dessau 8 4 Siedlung dessau- tr ten und gebude des konsumvere ins dessau 1 5 2 arbei tsamt , dessau 2 0 1

  • Vorwort d i e s e s buch ist e i n b e r i c h t b e r e i n e a b g e s c h l o s s e n v o r mir l i e g e n d e r e i c h e z e i t d e s a u f b a u e s , d e r e n t w i c k l u n g , d e r g e m e i n s c h a f t l i c h e n a r b e i t .

    d i e g e s c h i e h t e d e s b a u h a u s e s b e g i n n t in w e i m a r im f rh jhr 1 9 1 9 . v o n d e r p r o -v i s o r i s c h e n r e g i e r u n g in s a c h s e n - w e i m a r - e i s e n a c h b e r u f e n , b e r n a h m ich d i e l e i t u n g d e r e h e m a l i g e n g r o h e r z o g l i c h e n h o c h s c h u l e f r b i l d e n d e k u n s t " u n d d e r e h e m a l i g e n v o n v a n d e v e l d e g e g r n d e t e n g r o h e r z o g l i c h e n kuns t -g e w e r b e s c h u l e " u n d n a n n t e mit Zustimmung d e r r e g i e r u n g d a s n e u e g e s a m t -inst itut s t a a t l i c h e s b a u h a u s in w e i m a r " . d a s g r u n d z i e l f r d e n a u f b a u d e s b a u -h a u s e s w a r d i e s y n t e s e a l l e s k n s t l e r i s c h e n s c h a f f e n s z u r e i n h e i t , d i e v e r -e i n i g u n g a l l e r w e r k k n s t l e r i s c h e n u n d t e c h n i s c h e n d i s z i p l i n e n z u e i n e r n e u e n b a u k u n s t a l s d e r e n u n a b l s l i c h e b e s t a n d t e i l e , z u e i n e r b a u k u n s t a l s o , d i e d e m l e b e n d i g e n l e b e n d i e n t .

    n a c h d e r b r u t a l e n U n t e r b r e c h u n g d e r a r b e i t , d i e d e r k r i e g e r z w a n g , e r g a b sich fr j e d e n d e n k e n d e n d i e n o t w e n d i g k e i t d e r U m s t e l l u n g , j e d e r s e h n t e sich v o n seinem g e b i e t a u s , d e n u n h e i l v o l l e n Z w i e s p a l t z w i s c h e n Wirklichkeit u n d g e i s t z u b e r b r c k e n . S a m m e l p u n k t d i e s e s w i l l e n s w u r d e d a s b a u h a u s .

    a u f d a s m a n i f e s t fr d e n a u f b a u d e s b a u h a u s e s k a m e n v i e l e b e g a b t e , j u n g e m e n s c h e n , um in Z e i t e n g r t e r w i r t s c h a f t l i c h e r e n t b e h r u n g e n u n d har t b e f e h d e t durch e i n e v e r s t n d n i s l o s e u m w e i t , s ich d e r w e i t g e s t e c k t e n , s o z i a l e n a u f g a b e d e s b a u h a u s e s z u k u n f t s s i c h e r h i n z u g e b e n , b e r e i g e n e i r r t m e r h i n w e g , i m m e r vol l h c h s t e r l e b e n d i g k e i t f a n d d a s b a u h a u s a l l m h l i c h s e i n e n w e g . l a n g s a m v o l l z o g e s im k m p f w i d e r d i e g e l t e n d e f o r m a l i s t i s c h e a u f f a s s u n g d i e e i g e n e k l r u n g . g e r a d e e i n d e u t i g e , s e l b s t v e r s t n d l i c h e r s c h e i n e n d e g e d a n k e n b r a u c h e n ja d i e l n g s t e z e i t z u ihrer V e r w i r k l i c h u n g i n f o l g e ihrer r a d i k a l e n , d . h. w u r z e l -h a f t e n h e r k u n f t , d i e s i e nicht fr e i n e n e n g e n , s c h n e l l b e r s e h b a r e n b e z i r k , s o n d e r n fr d a s u m f a s s e n d e l e b e n g l t i g s e i n l t , mit a l l e n m e t o d e n b e g r i f f -l icher d e u t u n g u n d s y n t e t i s c h e r e r f a s s u n g w a r f sich d a s b a u h a u s d a r a u f , d e m p r o b l e m d e r g e s t a l t u n g a u f d e n u r s p r u n g z u k o m m e n u n d d i e e r g e b n i s s e s e i n e r e r k e n n t n i s mit z h e r e n e r g i e a l l e n b e w u t z u m a c h e n , n m l i c h : d a d i e kns t -l e r i s c h e g e s t a l t u n g nicht e i n e g e i s t i g e o d e r m a t e r i e l l e l u x u s a n g e l e g e n h e i t , s o n -d e m s a c h e d e s l e b e n s s e l b s t s e i n m s s e ! d a f e r n e r d i e r e v o l u t i o n d e s k n s t l e r i s c h e n g e i s t e s e l e m e n t a r e e r k e n n t n i s s e fr d i e n e u e g e s t a l t u n g b r a c h t e , w i e d i e t e c h n i s c h e u m w l z u n g d a s W e r k z e u g fr ihre e r f l l u n g ! a l l e a n s r e n g u n g g a l t d e r d u rc h d ri g u n g b e i d e r g e i s t e s g ru p e , d e r b e f r e i u n g d e s s c h p f e r i s c h e n m e n s c h e n a u s s e i n e r w e l t a b g e s c h i e d e n h e i t

  • durch s e i n e Verbindung mit den h e i l s a m e n r e a l i t t e n der w e r k w e i t u n d gleich-z e i t i g d e r a u f l o c k e r u n g u n d e r w e i t e r u n g d e s s t a r r e n , e n g e n , f a s t n u r m a t e r i e l l g e r i c h t e t e n g e i s t e s in d e r Wirtschaft, d i e s e r s o z i a l e g e d a n k e d e r e i n h e i t a l l e r g e s t a l t e r i s c h e n a r b e i t in ihrer b e z i e h u n g z u m l e b e n s e l b s t im g e g e n s a t z zur

    l'art p o u r l'art", e b e n s o w i e z u d e r e n g e f h r l i c h e r e r U r s a c h e , d e r Wirtschaft a l s s e l b s t z w e c k " b e h e r r s c h t e a l s o d ie a r b e i t des b a u h a u s e s . d ie w e g r i c h t u n g w a r z u n c h s t e n t s c h e i d e n d e r a l s d i e p r o d u k t i v e n e r g e b n i s s e d e s a n f a n g s .

    v o n s e i n e r l e i d e n s c h a f t l i c h e n t e i l n h m e a n d i e s e r g e i s t i g e n a u s e i n a n d e r s e t z u n g rhrt d a s l e b h a f t e i n t e r e s s e d e s b a u h a u s e s a n d e r g e s t a l t w e r d u n g t e c h n i s c h e r e r z e u g n i s s e u n d a n d e r o r g a n i s c h e n e n t w i c k l u n g ihrer h e r s t e l l u n g s m e t o d e n her , d a s zu d e r i rr tml ichen auf fassung f h r t e , a l s e r r i c h t e e s e i n e a p o t e o s e d e s r a t i o n a l i s m u s . e s suchte v ie lmehr d i e g e m e i n s a m e n Voraussetzungen und d i e g r e n z e n d e r schaf fensgebiete fr d e n g e s t a l t e r i s c h e n u n d t e c h n i s c h e n be-re ich: j e d e s d i n g ist b e s t i m m t durch s e i n w e s e n . um e s s o zu g e s t a l t e n , d a e s richtig f u n k t i o n i e r t , mu s e i n w e s e n e r f o r s c h t w e r d e n ; d e n n e s sol l s e i n e m z w e c k v o l l e n d e t d i e n e n , d . h. s e i n e f u n k t i o n e n p r a k t i s c h e r f l l e n , d a u e r h a f t , b i l l ig u n d , s c h n ' s e i n . " ) a b e r r e i b u n g s l o s e s , sinnvolles f u n k t i o n i e r e n d e s t a g -l i ehen l e b e n s ist k e i n endz ie l , sondern b i l d e t nur d ie Voraussetzung, um zu e i n e m m a x i m u m a n p e r s n l i c h e r f r e i h e i t u n d U n a b h n g i g k e i t zu g e l a n g e n , d i e star-d a r d i s i e r u n g d e r p r a k t i s c h e n l e b e n s v o r g n g e , w i e s i e d a s b a u h a u s a n s t r e b t , b e d e u t e t d a h e r k e i n e n e u e v e r s k l a v u n g u n d m e c h a n i s i e r u n g d e s Individuums, s o n d e r n b e f r e i t d a s l e b e n v o n u n n t i g e m b a l l a s t , um e s d e s t o u n g e h e m m t e r u n d r e i c h e r sich e n t f a l t e n zu l a s s e n .

    um d i e s e f o r d e r u n g e n zu e r f l l e n , m u mit g e r i n g s t e n mi t te in g r t e Wirkung" e r r e i c h t w e r d e n , u n s e r e r z e i t d e r t e c h n i k ist d i e s e s a l t e g e s e t z b e i d e r l s u n g m a t e r i e l l e r f r a g e n s c h n e l l b e w u t g e w o r d e n ; e s b e h e r r s c h t d a s w e r k d e r t ech -niker . d i e k o n o m i e d e s g e i s t i g e n s e t z t sich l a n g s a m e r d u r c h , d a s i e m e h r er -k e n n t n i s u n d d e n k z u c h t v o r a u s s e t z t , a l s k o n o m i e im m a t e r i e l l e n s i n n e , h ier ist d e r b r e n n p u n k t z w i s c h e n Ziv i l i sa t ion u n d kultur! e r b e l e u c h t e t d e n w e s e n s -u n t e r s c h i e d z w i s c h e n d e m p r o d u k t d e r t e c h n i k u n d Wirtschaft, d e r n c h t e r n e n a r b e i t d e s r e c h n e n d e n V e r s t a n d e s g e g e n b e r d e m k u n s t w e r k " , d e m p r o d u k t d e r l e i d e n s c h a f t . j e n e s d i e o b j e k t i v e s u m m e a u s d e r a r b e i t z a h l l o s e r I n d i v i d u e n ; d i e s e s d a r b e r h i n a u s a u c h e i n e i n m a l i g e s r s u l t a t , e i n in sich a b g e -s c h l o s s e n e r s u b j e k t i v e r m i k r o k o s m o s , d e s s e n a l l g e m e i n g l t i g k e i t mit d e r r e i f e s e i n e s s c h p f e r s w c h s t .

    w a s z ieh t d e n k n s t l e r i s c h e n g e s t a l t e r zu d e m v o l l e n d e t e n V e r n u n f t e r z e u g n i s d e r t e c h n i k h i n ? d i e m i t t e l s e i n e r g e s t a l t u n g ! d e n n s e i n e i n n e r e w a h r -h a f t i g k e i t , d i e k n a p p e , f r a s e n l o s e , d e r f u n k t i o n e n t s p r e c h e n d e d u r c h f h r u n g a l l e r s e i n e r t e i l e zu e i n e m o r g a n i s m u s , d i e k h n e a u s n u t z u n g d e r n e u e n s t o f f e u n d m e t o d e n ist auch fr d i e k n s t l e r i s c h e Schp fung log i sche Vo rausse t zung .

    ) siehe bauhausbcher bd. 7: waiter gropius, grundstze der bauhausproduk t ion .

  • das kunstwerk" hat im geistigen wie im materiellen sinne genau so zu funk-tionieren" wie das erzeugnis des ingenieurs, wie z. b. ein flugzeug, dessen selbstverstndliche bestimmung es ist, zu fliegen, in diesem sinne kann der knstlerisch schaffende im technischen produkt sein vorbild sehen und aus der Vertiefung in seinen entstehungsvorgang anregung fr sein eigenes werk emp-fangen, ohne dabei seinen eigenen bezirk zu verlassen, dessen wesen sich von dem technischen schaffensvorgang unterscheidet, denn das kunstwerk ist zwar immer auch ein produkt der technik, aber es hat gleichzeitig noch geistige zwecke zu erfllen, deren sinnflligmachung nur mit mittein der fantasie und leidenschaft gelingt.

    und hier schiebt sich das andere groe problem in den gesichtskreis des bau-hauses: was ist rum? mit welchen mittein wird er gestaltet?) von den pro-blematikern unter den modernen malern war die Wiedereroberung des ab-strakten raumes ausgegangen; dies war der grund fr ihre unentbehrlichkeit beim aufbau der neuen bauhauslehre, im bild, im haus, im gert und auf der bhne wurden die rumlichen beziehungen erforscht und entwickelt und ob-jektiv erfabares in die lehre eingegliedert. die ersten produk t iven ergebnisse dieser gedank l i chen Vorarbe i t des bauhauses in seiner ausstel lung in we ima r 1 9 2 3 unter dem Stichwort ,,kunst und technik eine neue e inhe i t " beg rnde ten den ruf des v i e l umkmp f ten instituts in der ffentl ichkeit, seine ideen wu rden zum Sauerte ig, der bera l l en tw ick lung und k lrung der p rob leme an t r ieb .

    t ro tzdem standen ihm schwere krisen bevor , bed roh t durch e ine verstndnis lose und fe indse l ige reg ie rung, entschlo sich le i tung und meis ter ra t Weihnachten 1 9 2 4 um einer Zerstrung des instituts zuvo rzukommen von sich aus f fent-lieh d ie auf lsung des bauhauses zu e rk l ren , in dem bewutse in ihrer Sol idar i tt und der strke ihres moral ischen Urheberrechts, t ro tz a l le r gegen te i l i gen pro-g n o s e n ) sol l te sich d ieser schritt als r icht ig erweisen, d ie ge is t ige f ront , d ie sich zwischen den fhrenden meistern, d ie nach und nach ans bauhaus beru fen wor-den waren lyonel fe in inger , wassi ly kand insky , pau l k lee, ge rha rd marcks, ladislaus moho ly -nagy , geo rg muche, oskar schlemmer ) und den studie-renden geb i l de t hatte, bestand ihre menschliche p robe , auch d ie s tud ie renden

    ) siehe das g r u n d l e g e n d e kap i te l der r u m " in m o h o l y - r i a g y ' s : v o n mater ial zu arch i tek tur " (bau-hausbcher bd. 14.) ) zur er luterung. we lcher gegnerschaf t das bauhaus damals ausgesetzt war, d iene nachstehende kri t ik eines fachmannes in der b a u g i l d e " : n i emand hat in Wahrheit das bauhaus e r m o r d e t ! es hat sich selbst u m g e b r a c h t ! . . . mssen wir in deutsch land heute noch schulen err ichten, in we lchen d ie fh igke i t kul t iv ier t w i rd , fr bemi t te l te schichten interessante nebensch l ichke i ten zu e rzeugen? ms-sen junge menschen dafr abger ich te t w e r d e n , d ie l ebensde u n d d ie inhal ts leere unserer sge-nannten kul turkreise mit immer neuem kuns tkond i to rk ram auszufl len, der d e n herste l lern selbst den magen ve rd i rb t? " h. de fries. ) j. i t ten und I. schreyer waren berei ts in f rheren jh ren ausgeschieden.

    9 2 w a i t e r g r o p i u s

  • te i l ten von sich a u s d e r r e g i e r u n g ihre Solidaritt mit d e r l e i tung und d e n meistern mit und erklrten ihren austritt, d i e s e g e s c h l o s s e n e h a l t u n g d e s b a u h a u s e s f a n d ihren Widerhall in der gesamten p r e s s e und entschied sein schicksal. verschiedene s t d t e d e s s a u , f r a n k f u r t a . m., h a g e n i. w. , m a n n h e i m , d a r m s t a d t b e g a n n e n Verhandlungen wegen b e r n a h m e des bauhauses. dessau im Zentrum des mittel-d e u t s c h e n b r a u n k o h l e n r e v i e r s , mit a u f s t e i g e n d e r wirtschaft l icher entwick lung , f a t e g e l e i t e t durch d e n Weitblick s e i n e s O b e r b r g e r m e i s t e r s h e s s e d e n b e -s c h l u , d a s b a u h a u s im g a n z e n zu b e r n e h m e n , mit a b l a u f d e r v e r t r a g e in w e i m a r s i e d e l t e n d i e me i s t er und s t u d i e r e n d e n im frhjahr 1 9 2 5 nach d e s s a u b e r und b e g a n n e n d e n n e u a u f b a u d e s b a u h a u s e s . thr ingen sah sich g e -z w u n g e n s e i n e juristischen a n s p r c h e auf d e n n a m e n b a u h a u s " a u f z u g e b e n und die regierung von a n h a l t besttigte das neue institut a l s b a u h a u s dessau, hochschule fr g e s t a l t u n g " . die Stadtverwaltung ging mit der b e r n a h m e des b a u h a u s e s k o n s e q u e n t zu w e r k e ; s i e b e w i l l i g t e nach m e i n e n v o r s c h l a g e n d e n n e u b a u d e s instituts mit e i n e m b e s o n d e r e n w o h n b a u fr d i e s t u d i e r e n d e n , so-w i e s i e b e n e i n f a m i l i e n w o h n u n g e n fr d i e m e i s t e r und bertrug mir d i e durch-fhrung d i e s e r b a u t e n , d i e g l e i c h z e i t i g zu e i n e r w i l l k o m m e n e n prakt ischen bettigung d e r Werksttten fhrte .

    d i e g r u n d l a g e d e r bauhausarbeit , i n s b e s o n d e r e d i e l ehre , w u r d e g l e i c h z e i t i g nach den erfahrungen der Weimarer jhre sorgsam revidiert, nachdem s echs bau-h a u s s t u d i e r e n d e , josef a l b e r s , h e r b e r t b a y e r , marce l i b r e u e r , hinnerk Scheper, joost schmidt und g u n t a Stlzl in l ehrs te i l en und in d e n meis terrat b e r u f e n w u r d e n , die Vertretung der s t u d i e r e n d e n nahm aktiv a n der gesamtorganisation teil, die in w e i m a r e n t w i c k e l t e n i d e e n und p l a n e f a n d e n ihre b e f e s t i g u n g und a l lmhl i che Verwirklichung, ihre s o z i a l e t ragweite wurde erkennbar, die f d e n zur industrie w u r d e n e n g e r g e k n p f t und d i e w e r k s t t t e n g e w a n n e n b e s t i m m t e r d e n g e w o l l t e n charakter v o r b e r e i t e n d e r v e r s u c h s l a b o r a t o r i e n fr Serienprodukte der industrie, d i e b a u l e h r e w u r d e durch h i n z u z i e h u n g v o n s p e z i a l f a c h l e h r e r n erwei ter t und d i e grund- und g e s t a l t u n g s l e h r e , d i e Schlagader d e r g e m e i n s a m e n b a u h a u s -arbe i t , e m p f i n g neue l e b e n d i g e impulse.

    inzwischen w u r d e d e r n e u b a u d e s b a u h a u s e s n a c h e i n j h r i g e r b a u z e i t b e z o g e n und im d e z e m b e r 1 9 2 6 mit e i n e r n e u e n a u s s t e l l u n g vor z a h l r e i c h e n g a s t e n d e s in- und a u s l n d e s e i n g e w e i h t .

    d i e e inhe i t l i che e r s c h e i n u n g s f o r m s e i n e r a r b e i t s e r g e b n i s s e w i e s ie sich auch in d i e s e m buch mani f e s t i er t trotz d e r V e r s c h i e d e n h e i t d e r z u s a m m e n ar-b e i t e n d e n Indiv idual i t ten , w a r d i e frucht d e r g e m e i n s a m e n t w i c k e l t e n g e i s t e s -richtung d e s b a u h a u s e s , d i e e in s c h a f f e n nach d e m d e k r e t e i n e r stetisch-sti l ist i-sehen formvors te l lung im a l t e n k u n s t g e w e r b l i c h e n " s i n n e endl ich b e r w u n d e n hatte , d i e b a u h a u s b c h e r " , d i e Ze i t schr i f t b a u h a u s " und d i e v o r t r a g e d e r

    b a u h a u s a b e n d e " d i e schon in w e i m a r g e p f l e g t w u r d e n , hie l ten d e n f r a g e n -k o m p l e x d e s b a u h a u s e s zur a b w e h r e i n e r f r h z e i t i g e n a k a d e m i s c h e n v e r s a n -d u n g in l e b h a f t e r b e w e g u n g . a b e r g l e i c h z e i t i g m u t e d e r kmpf g e g e n nach-

  • a h m e r u n d miverstehende einsetzen, d ie nun in a l ien bauten und gera ten der modernen zeit, die der dekorat ion entbehrten, die Zugehr igkei t zu einem bau-hausstil" erblicken woll ten und den wohl fundier ten sinn der bauhausarbe i t zu verf lachen drohten, das ziel des bauhauses ist e b e n kein stil", kein system, dogma oder kanon, kein rezept und keine mode! es wird lebendig sein, solange es nicht an der form hngt, sondern hinter der w a n d e l b a r e n form das fluidum des lebens selbst sucht!

    als erstes institut in d e r w e l t hat das bauhaus es g e w a g t diese ant iakademische geisteshaltung schulisch zu verankern, um seine idee zum siege zu fhren, ber-nahm es die fhrerpflicht, die wache lebendigke i t seiner kampfgemeinschaf t zu erhalten, in der al lein sich fantasie und Wirklichkeit durchdringen knnen, ein

    bauhaussti l" a b e r w r e ein rckschlag in die akademische stagnat ion, in den lebensfeindlichen trgheitszustand, zu dessen b e k m p f u n g das bauhaus einst ins leben gerufen wurde, vor diesem tod mge das bauhaus bewahr t b le iben!

    als ich im frhjahrl928dasbauhausnach neun von kmpfen und Verantwortung erfllten jhren verlie, um mich wieder eigener bauttigkeit zuzuwenden, hatten die gedanken des bauhauses in der allgemeinheit fu gefat, der erste und schwerste teil seiner aufgabe war erfllt.

    mit den abb i ldungen und bemerkungen in diesem buche will ich einen bericht ber meine e igene arbei t als architekt und bauorganisa tor w h r e n d meiner dessauer bauhausjahre geben , diese arbe i t w a r produkt der atmosfre, die in den aufbau jahren des bauhauses entstand und w a r ein vorsto mit al len not-wendigen folgen des kampfes um ihre neuen technischen und formalen er-gebnisse.

    die mittel der darstel lung von bauten in e inem buch sind sehr beschrnkt, die fotograf ie vermag das erlebnis des raumes nicht w i e d e r z u g e b e n , die wahren maverhltnisse eines raumes oder eines baukrpers im Verhltnis zu unserer feststehenden, absoluten krpergre e r z e u g e n vor dem bauwerk selbst im beschauer e r regende Spannungen, die das verk le iner te f lchenabbi ld ber-haupt nicht zu vermitteln vermag, schlielich sind masse und rum auch gehuse und hintergrund fr das leben selbst, dem sie d ienen sollen, d i e bewegungs-Vorgnge, die sich in ihnen abspie len, sind nur in ber t ragenem sinne darstell-bar. ich glaubte, das wesentliche dieser bauten, die Ordnung der sich in ihnen abspie lenden lebensfunktionen und den daraus result ierenden rumlichen aus-druck, aus al len diesen grnden nur dadurch w i e d e r g e b e n zu knnen, d a ich den leser nacheinander an zahlreichen bildausschnitten vorberfhre, um ihm durch diesen Wechsel der sichten die illusion des gedachten rumlichen ablaufs zu vermitteln.

    11 2 *

  • d i e s t a d t d e s s a u h a t t e mir fr s m t l i c h e b a u t e n d i e g e s a m t r e g i e p l a n u n g , ver -g b e und b a u l e i t u n g b e r t r a g e n , s o d a a u c h a l l e e i n z e l a r b e i t be i mir im b a u h a u s z u s a m m e n l i e f und e inhe i t l i ch e i n g e g l i e d e r t w e r d e n k o n n t e , s m t l i c h e e n t w r f e und b a u p l n e e n t s t a n d e n in m e i n e m p r i v a t a t e l i e r ) ; t r o t z d e m ver- f f e n t l i c h e ich d i e b a u t e n unter d e m n a m e n b a u h a u s b a u t e n " , d e n n d i e f f en t -l ichkeit s a h in i h n e n mit recht d i e frucht d e s s t n d i g e n g e i s t i g e n a u s t a u s c h e s , d e r im b a u h a u s herrschte und m e i s t e r u n d W e r k s t t t e n h a t t e n b e r d i e s w e s e n t -l iehe g e b i e t e d e r e inr ichtung s e l b s t n d i g g e p l a n t und d u r c h g e f h r t ) .

    ) an der p lanung und durchfhrung der bauten w i rk ten in me inem bauburo mit d ie archi tekten: karl f ieger, fr iedrich h rz, max kra jewski , fritz levedag, otto meyer-o t tens, ernst neufert, heinz nsselt, r ichard paulick, Herbert schipke, bernhard sturt jkopf, franz throl l , waiter tralau, hans vo lger . ) d ie bauhaustischlerei l ieferte mbe l und e inbauten, d ie metal lwerkstat t be leuchtungskrper , d ie webere i mbe l - und vorhangstof fe, d ie Wandmalere i bernahm d ie uere und innere farb ige ge-staltung der bauten und die druckerei d ie beschri f tung.

  • bauhausgebude dessau erbaut 1 9 2 6 arch i tek t ; wa i te r gropius

  • das bauhausgebude w u r d e im h e r b s t 1 9 2 5 im a u f t r a g e d e r s t a d t d e s s a u b e g o n n e n , n a c h e i n j h -r i g e r b a u z e i t f e r t i g g e s t e l l t u n d im d e z e m b e r 1 9 2 6 e i n g e w e i h t .

    d e r g e s a m t e b a u b e d e c k t rund 2630 q m g r u n d f l c h e u n d e n t h l t c a . 32450 c b m u m b a u t e n r u m , e r k o s t e t e 902500 mk o d e r 27,8 mk p r o c b m u m b a u t e n r u m e i n s c h l i e l i c h s m t l i c h e r n e b e n k o s t e n . d i e b e s c h a f f u n g d e s i n v e n t a r s k o s t e t e 126200 mk.

    der gesamte baukomplex besteht aus drei te i len:

    1 der f lgelbau der technischen lehransta l ten" (spter b e r u f s s c h u l e ) enthl t l ehr- u n d Ve rwa l tungsrume, l e h r e r z i m m e r , b i b l i o -t e k , f y s i k s a a l , m o d e l l r u m e ; vol l a u s g e b a u t e s s o c k e l g e s c h o , h o c h p a r t e r r e u n d z w e i o b e r g e s c h o s s e . im e r s t e n u n d z w e i t e n o b e r g e s c h o fhrt e i n e a u f v i e r p f e i l e r n b e r d i e f a h r s t r a e g e s p a n n t e b r c k e , in d e r u n t e n d i e b a u h a u s v e r -w a l t u n g , o b e n d i e a r c h i t e k t u r a b t e i l u n g u n t e r g e b r a c h t ist, z u d e m b a u d e r

    2 laborator iumswerkst t ten und lehr rume des bauhauses. im s o c k e l g e s c h o d i e b h n e n w e r k s t a t t , d r u c k e r e i , f r b e r e i , b i l d h a u e r e i , p a c k -u n d l a g e r r u m e , h a u s m a n n s w o h n u n g u n d h e i z k e l l e r mit v o r g e l a g e r t e m k o h l e n -b u n k e r .

    im h o c h p a r t e r r e d i e t i s c h l e r e i u n d d i e a u s s t e l l u n g s r u m e , g r o e s v e s t i b l und d a r a n a n s c h l i e e n d d i e a u l a mit d e r v o r g e l a g e r t e n b e r h h t e n b h n e .

    im e r s t e n o b e r g e s c h o d i e w e b e r e i , d i e r u m e f r d i e g r u n d l e h r e , e i n g r o e r v o r t r a g s r a u m u n d d i e V e r b i n d u n g v o n b a u 1 zu b a u 2 d u r c h d i e b r c k e .

    im z w e i t e n o b e r g e s c h o d i e w a n d m a l e r e i w e r k s t a t t , m e t a l l w e r k s t a t t u n d z w e i v o r t r a g s s l e , d i e z u e i n e m g r o e n a u s s t e l l u n g s s a a l z u s a m m e n g e z o g e n w e r d e n k n n e n , d a r a n a n s c h l i e e n d d i e z w e i t e b r c k e n e t a g e mit d e n r u m e n fr d i e a r c h i t e k t u r a b t e i l u n g u n d d a s b a u b r o g r o p i u s .

    d i e a u l a im e r d g e s c h o d i e s e s b a u e s fhrt in e i n e m e i n g e s c h o s s i g e n z w i s c h e n -b a u z u m

  • uMiMBUMWMnMi!

    3 atel ierhaus, das die wohlfahrtseinrichtungen fr die studierenden enthlt , die bhne zwischen aula und Speisesaal kann bei Vorfhrung nach be iden Seiten geffnet werden, soda die Zuschauer beiderseits sitzen knnen, bei festlichen gelegenhei ten lassen sich smtliche b h n e n w n d e ffnen, soda die raumfolge Speisesaal, bhne, aula , vestibl zu einer g roen fes tebene vereint werden kann.

    an den Speisesaal schliet sich die kche mit nebenrumen an. vordem speise-saal liegt eine gerumige terrasse, an die ein groer sports piel platz anschliet.

    in den fnf oberen geschossen des atelierhauses sind 28 wohnateliers fr studierende des bauhauses untergebracht, auf jeder etage auerdem eine tee-kche. alle vier geschosse des atelierhauses und das begehbare dach sind durch speiseaufzug mit der kche verbunden.

    im sockelgescho des atelierhauses liegen bder, gymnastikraum mit garde-roben fr sporttreibende und eine elektrische Waschanstalt.

    mater ia l und konstrukt ion der g e s a m t a n l a g e :

    eisenbetonger ippe mi t z i ege lmauerwerk . steineisendecken auf unterzgen, im sockelgescho pi lzdecke", smtliche fenster aus doppe l t ber f lz ten proflleisen mit kristallspiegelglas verglast, die b e g e h b a r e n flachen dcher mit verlteten asfaltplatten auf torfoleumisol ier lage, die nicht b e g e h b a r e n f lachdcher mi t kalt-lack auf ju tegewebe ber torfoleumisol ier lage und abgle ichbeton belegt , ent-Wsserung durch gueiserne rhre im innern der g e b u d e unter verzieht auf Zinkblech, auenhaut zementputz mit keimscher minera l fa rbe .

    die fa rb ige raumgestaltung des gesamten baues wurde von der Wandmalere i -abtei lung des bauhauses durchgefhrt, smtliche beleuchtungskrper stammen in konstruktion und ausfhrung aus der metal lwerkstatt des bauhauses. die stahlrohrmbel der aula , des Speisesaales und der a te l i e rs wurden nach ent-wrfen von m. breuer hergestellt , die beschrif tungen fhrte die druckereiab-teilung des bauhauses aus.

  • l u f t b i l d r . p e t s c h o w I b e r l i n abb.1 bauhausgebude aus der Voge l schau

    d ie V e r k e h r s w e g e in de r l u f t e r h e b e n e i n e n e u e f o r d e r u n g an d ie e r b a u e r v o n h u s e r n u n d S td ten : a u c h das b i l d de r b a u t e n aus d e r V o g e l s c h a u , das d ie m e n s c h e n i f r h e r e n z e i t e n n i c h t zu g e s i c h t b e k a m e n , b e w u t zu g e s t a l t e n .

    -rnrnm^m

  • bb. 2 bauhausgebude aus de r V o g e l s c h a u

  • j u n k e r s - l u f t b i t d dessau

    abb. 3 bauhausgebude aus der Voge lschau

  • der t y p i s c h e bau der r ena i ssance , des b a r o c k ze i g t d ie s y m -m e t r i s c h e fassade, a u f de ren m i t t e l a c h s e der z u w e g f h r t . das b i ld , das s ich d e m n a h e n d e n beschaue r b ie te t , ist f l c h i g , z w e i -d i m e n s i o n a l . e in aus d e m h e u t i g e n ge is t e n t s t a n d e n e r bau w e n d e t s i ch v o n der r e p r s e n t a t i v e n e r s c h e i n u n g s f o r m der s y m m e t r i e f a s s a d e a b . m a n m u r u n d u m diesen bau h e r u m g e h e n , u m se ine k r p e r -l i c h k e i t u n d d ie f u n k t i o n se ine r g l i e d e r z u e r fassen .

    19 3*

  • material [[Vil

    poller rum

    abb. 5 bauhausgebude g r u n d r i des e rdgeschosses

    ziel f r d ie o r g a n i s a t i o n e ines g u t e n g r u n d r i s s e s : r i c h t i g e a u s n u t z u n g der s o n n e n l a g e , k u r z e ze i t spa rende V e r k e h r s w e g e , k l a r e t r e n n u n g der e i n z e l n e n a b t e i l u n g e n des o r g a n i s m u s , V a r i a t i o n s m g l i c h k e i t der r a u m f o l g e n f r e t w a n o t w e n d i g w e r -dende O r g a n i s a t i o n s v e r n d e r u n g e n m i t h i l f e s i n n r e i c h e r a c h s e n -t e i l u n g .

  • abb. 6 bauhausgebude g r u n d r i des 1. s t o c k e s

  • abb. 7 bauhausgebude im rohbau 1926 os tans i ch t

    f o t o w e d e k i n d / dessau

  • f o t o l u c i a m o h o l y b e r l i n abb. 8 bauhausgebude im rohbau 1926

    sdos tans ich t

    mater ia l und konstrukt ion: g e s t a m p f t e b e t o n f u n d a m e n t e . t r a g g e r i p p e a u s e i s e n b e t o r i p f e i l e r n mit d a z w i s c h e n g e s p a n n t e n s t e i n e i s e n -d e c k e n und t e i l w e i s e r z i e g e l w a n d a u s f l l u n g . d e r w e r k s t a t t b a u e n t b e h r t a n s e i n e n l n g s s e i t e n j e d e s m a u e r w e r k s , a i e f u n k t i o n e i n e r t r a g e n d e n a u e n w a n d wird h ier v o n d e n i n n e n p f e i l e r n a u f g e n o m m e n , d a s d i e r u m e a b s c h l i e e n d e e i s e r n e f e n s t e r n e t z w e r k wird v o n d e n a u s g e -k r a g t e n d e c k e n g e t r a g e n , im k e l l e r g e s c h o e i n e p i l z d e c k e " o h n e u n t e r z g e zur e r s p a r n i s an b a u h h e . d i e b e g e h b a r e n d a c h f l c h e n a u f d e m a t e l i e r h a u s s ind mit v e r l t e t e n a s f a l t -p l a t t e n auf w r m e i s o l i e r e n d e r t o r f o l e u m u n t e r l a g e , d i e b r i g e n nicht b e g e h -b a r e n f l a c h d c h e r mit kal t lack ( a w e g i t ) a u f j u t e g e w e b e b e r t o r f o l e u m a u f l a g e und a b g l e i c h b e t o n b e l e g t . d i e e n t w s s e r u n g e r f o l g t d u r c h w e g durch g u e i s e r n e rhre , d i e im i n n e m d e r g e b u d e h e r u n t e r g e f h r t s ind und d i e u e r e z i n k a b f a l l r o h r e b e r h a u p t e n t -behrl ich m a c h e n . d i e a u e n h a u t d e s m a u e r w e r k s b e s t e h t a u s w a s s e r a b w e i s e n d e m g l a t t e m z e -m e n t p u t z mit anstrich a u s w e i e r k e i m s c h e r m i n e r a l f a r b e .

  • abb. 9 bauhausgebude wes tans i ch t

  • d i e a u e n w a n d d e s w e r k s t a t t b a u e s ist g a n z in f e n s t e r s p r o s s e n mit s p i e g e l g l a s -v e r g l a s u n g a u f g e l s t , d i e t r a g p f e i l e r s t e h e n im innern h inter d e r g l a s w a n d . ( s i e h e a b b . 3 2 und 4 3 ) d i e b r c k e n a r t i g e b e r b a u u n g d e r s t r a e e r g i b t sich a u s d e r g e s t e l l t e n a u f -g b e , z w e i g e t r e n n t e s c h u l o r g a n i s m e n mit g e s o n d e r t e n e i n g n g e n (links

    t e c h n i s c h e l e h r a n s t a l t e n , rechts d a s e i g e n t l i c h e b a u h a u s " ) zu b a u e n , d i e g e m e i n s a m e n V e r w a l t u n g s r u m e s ind b e i d e r s e i t s v o n i n n e n z u g n g l i c h a u f d e r b r c k e a n g e o r d n e t .

    f o t o l u c i a m o h o l y b e r l i n abb. t o bauhausgebude n o r d w e s t a n s i c h t

    25 4 w a i t e r g r o p i u s

  • abb.11 bauhausgebude o s t a n s i c h t m i t s c h n i t t d u r c h d ie a u l a

  • abb.12 bauhausgebude nordos tans ich t

    d i e t r a g e n d e n p f e i l e r ( s i e h e a b b . 7) l i e g e n h inter d e n v e r b i n d u n g s e i s e n d e r f e n s t e r b n d e r a u s s t a h l p r o f i l e n mit s p i e g e l g l a s v e r g l a s u n g .

    f o t o l u c i a m o h o l y / b e r l i n

    links im bild, v o m s c h u l b a u a b g e r c k t , d e r w o h n b a u mit 2 8 a t e l i e r s fr s t u d i e -r e n d e ; im n i e d r i g e n z w i s c h e n b a u S p e i s e s a a l , k c h e , b a d u n d t u r n r a u m , b h n e und v o r t r a g s s a a l .

    27 4*

  • abb.14 bauhausgebude b r c k e n b a u z w i s c h e n d e m h a u p t g e b u d e u n d d e m g e b u d e der , , t e c h n i s c h e n l e h r -a n s t a l t e n " a m tage der e i n w e i h u n g ; r e c h t s w e i e , ge lbe , r o t e u n d b l a u e f l a g g e n ers te r s t o c k : V e r w a l t u n g s r u m e z w e i t e r s t o c k : a r c h i t e k t u r a b t e i l u n g

    abb. 1 3 bauhausgebude v e r b i n d u n g s g a n g des e rs ten s t o c k s in der b r c k e

    die t ragenden brckenpfei ler (s. abb . 14) stehen unter der inneren w a n d (rechts im bild), das f lurpodest ist ausgekragt , stahlfenster mit spiegelglasverglasung.

    I

  • abb. 15 bauhausgebude o s t w e s t s c h n i t t ( s i e h e abb . 16 )

    I f y t e j i t -ar

    a m i: 1 ! 1

    ! t

    H L ; I 1

    . :* I i [ 1 ' 1 t

    m

    a ifc M m # '

    ^^

  • f o t o p h o t o t h e k b e r l i n

    abb. 16 bauhausgebude n o r d a n s i c h t gegen a t e l i e r h a u s , Speisesaal m i t b h n e

    31

    flf

  • a b b . 1 7 b a u h a u s g e b u d e a u s d e m e i n w e i h u n g s f i l m d e r I ; u f a " ( d e z e m b e r ) 9 2 6 )

    n o r d w e s t a n s i c h t gegen die b r c k e

  • a b b . 1 8 b a u h a u s g e b u d e a u s d e m e i n w e i h u n g s f i l m d e r , , u f a " ( d e z e m b e r 1 9 2 6 ) s d o s t a n s i c h t

  • 0 10 2 3 1 1 I I LJ I met

    abb,19 bauhausgebude n o r d a n s i c h t der , , t e c h n i s c h e n l e h r a n s t a l t e n " ( s i ehe abb . 2 0 )

    d i e t r a g e n d e n b e t o n p f e i l e r d e s b a u s k e l e t t s s t e h e n hinter d e n V e r b i n d u n g s s t e n d e s v o r g e s e t z t e n f e n s t e r b a n d e s , a l s o b e r d e n s i chtbaren z w i s c h e n p f e i l e r n der ke l l er fens ter ( s iehe auch a b b . 20) .

    d i e e i s e r n e n f e n s t e r mit o b e r e n und unteren l f t u n g s k l a p p e n g e w h r e n g n s t i g e b e - und ent l f tung d e r l ehrs l e , e in f e n s t e r t y p , d e r s e i t d e m in d e u t s c h e n d w i e d e r h o l t a n w e n d u n g f a n d , v e r g l a s u n g in p o l i e r t e m s p i e g e l g l a s .

  • abb. 21 bauhausgebude s u d a n s i c h t ( s i ehe abb . 2 2 )

    i n f o l ge der p l a n m i g e n r a t i o n a l i s i e r u n g s m e t o d e n s teh t d ie t e c h n i s c h e e n t w i c k l u n g i m bauwesen heu te m e h r denn j e u n t e r dem e in f l u des a l t en gesetzes: g r t e W i r k u n g m i t g e r i n g -s t e n m i t t e i n z u e r r e i c h e n , d ie schne l l e e n t w i c k l u n g d e r t e c h -n ischen m i t t e l f r d e r t d ie abs ieh t der t e c h n i k e r , d ie b a u m a s s e n a u f z u l o c k e r n , d. h. an masse, r u m , g e w i c h t u n d v e r k e h r s l a s t zu sparen .

  • f o t o h e r t i g I b a u h a u s abb. 2 2 bauhausgebude s d a n s i c h t

    in der ges ta l t enden w e r k w e i t s i nd neue, i n d u s t r i e l l v e r a r b e i t e t e baus to f f e in k o n k u r r e n z m i t den a l t e n a t u r b a u Stof fe g e t r e -ten u n d b e g i n n e n sie zu b e r h o l e n , d iese n e u e n b a u m a t e -r i a l i e n e isen, be ton , g las - haben es i n f o l g e i h r e r f e s t i g -ke i t u n d m o l e k u l a r e n d i c h t i g k e i t e rs t e r m g l i c h t u n t e r g r t e r e r spa rn i s an k o n s t r u k t i o n s m a s s e , w e i t g e s p a n n t e , l i c h t d u r c h -f l u t e t e r u m e u n d g e b u d e zu e r b a u e n , f r de ren k o n s t r u k -t i o n e n b a u s t o f f e u n d t e c h n i k der v e r g a n g e n e n Ze i ten n i c h t aus -r e i c h t e n , diese i m m e r k h n e r w e r d e n d e n , r a u m s p a r e n d e n k o n -s t r u k t i o n e n in eisen u n d be ton , m i t d e m b e w u t e n z i e l , den t r a g k r p e r des baues d u r c h r a f f i n i e r t e r e c h n u n g u n d q u a l i t a -t i v e h c h s t s t e i g e r u n g der m a t e r i a l f e s t i g k e i t r u m l i c h i m m e r m e h r zu b e s c h r n k e n , f h r e n k o n s e q u e n t z u r s ich i m m e r f o r t s t e i ge rnden V e r g r e r u n g der w a n d - u n d d a c h f f n u n g e n , u m das t a g e s l i c h t u n g e h e m m t in d ie gegen W i t t e r u n g a b g e s c h l o s -senen r u m e d e n n o c h e i n s t r m e n zu lassen, d ie a l t e n h a u s w a n -d n g e n m i t k le i nen f f n u n g e n i n n e r h a l b g r o e r , u n d u r c h b r o c h e -n e r f l c h e n u n d gesch lossener d c h e r w e i c h e n d e m u m g e k e h r t e n p r i n z i p a u s g e d e h n t e r f e n s t e r f l c h e n u n d d a c h f f n u n g e n i n n e r -h a l b s c h m a l e r r a h m e n v o n k o n s t r u k t i o n s p f e i l e r n u n d - s t t z e n v o n m g l i c h s t g e r i n g e r a u s d e h n u n g .

  • H ;

    f o t o w e d e k i n d dessau abb. 2 4 bauhausgebude

    os tans ich t

    die uberleg ung, d a menschen, die an einer gemeinschaftl ichen a u f g a b e ar-beiten, wie im bauhaus, die mglichkeit haben mssen, sich zei tweise ungestrt auerha lb der gemeinschaft g a n z auf sich selbst zurckziehen zu knnen, fhrte dazu , das a te l i e rgebude der studierenden vom brigen betr ieb abzu-rucken und jedem einzelnen atel ier mglichste wohnruhe, ja auch jedem seinen eigenen kleinen balkon zu geben.

  • abb. 2 5 bauhausgebude t o t o l y o n e l f e i n i n g e r 1 d e s s a u sdsei te des a t e l i e r h a u s e s /' n a c h t a u f n a h m e

  • abb. 2 6 bauhausgebude s d o s t a n s i c h t des a t e l i e r h a u s e s

    jedes studierenden-ate l ier besteht aus einem 5 , 1 7 4 , 3 5 m (achsenma) groen rum, mit schlafnische, Waschtisch mit f l i eendem wasser und zwei wandschrn-ken. gemeinsame teekche in jedem stock, speiseaufzug. (siehe abb . 5 9 . 6 0 )

    f o t o c o n s e m l l e r / b a u h a u s

  • f o t o l y o n e l f e i n i n g e r , dessau

    abb. 2 7 bauhausgebude b a l k o n s des a t e l i e r h a u s e s / n a c h t a u f n a h m e

    42

  • f o t o w u t k e m o s k a u

    43

    abb. 2 8 bauhausgebude e i n z e l b a l k o n s des a t e l i e r h a u s e s

  • abb. 2 9 bauhausgebude e i n g a n g z u m h a u p t b a u u n d q u e r g l a s f r o n t des w e r k s t a t t b a u e s

    f o t o l u c i a m o h o l y /' b e r l i n

  • f o t o l u c i a m o h o l y b e r l i n

    abb. 3 0 bauhausgebude b l i c k v o m b r c k e n b a u gegen a t e l i e r h a u s , Speisesaal u n d b h n e

    45

    mmmm

  • abb. 31 bauhausgebude no rd w e s t a n s i c h t

  • a b b . 3 2 b a u h a u s g e b u d e f o t o l uc ia m o h o i y / be r l i n nordwestecke des werks ta t tbaues , l i nks e ingang zu den techn ischen l e h r a n s t a l t e n "

    die ecke des werkstattbaues lfjt das konstrukf ionsgersf der betonpfe i le r und massivdecken klar erkennen, zum erstenmal wurde hier das p rob lem der auf lsung der wand durch ausspannen einer durchgehenden glashaut vor das t ragende bauskelett bis zur letzten konsequenz durch-gefuhrt, d ie auskragung der decken ber das kel lergeschof j e rg ib t doppe l t e vor te i le : d ie statisch gunst ige und daher konomische Verkrzung der abstnde von auf jenpfe i le rn zu mit te lpfei lern im innern und die ausnutzbarkeit der gesamten glasfront auch v o r den pfe i lern fr arbeits-platze der Werksttten. n iedr ige heizkrper vor der ganzen brei te der g laswand. fens lervorhnge unter den decken ent lang der gesamten g laswand gegen Sonnenstrahlen.

  • a b b . 3 3 bauhausgebude haup te ingang

  • a b b . 3 4 b a u h a u s g e b u d e f o t o l u x f e i n i n g e r / bauhaus t e i l ans ich t des w e r k s t a t t b a u s

    in der e n t w i c k l u n g der modernen bauweise w i r d das glas ais moderner baus to f f gerade in fo lge der z u n e h m e n d e n vergre-r u n g der f fnungen eine wesent l i che ro l le spielen, seine an-w e n d u n g w i r d unbegrenzt sein und n i ch t a u f das fens ter beschrnk t b le iben; denn seine edlen e i g e n s c h a f t e n , s e i n e d u r c h -s icht ige k l a rhe i t , seine le ichte, schwebende, wesenlose s t o f f l i c h -kei t ve rbrgen i h m die liebe der modernen baume is te r .

  • a b b . 3 5 bauhausgebude nebeeingang des haupt t reppenhauses v o m ho f aus. l i nks w e r k s t a t t b a u , rechts aula

  • f o t o luc ia m o h o l y I be r l i n a b b . 3 6 bauhausgebude

    b l ick v o m haup t t reppenhaus fens te r m i t unge te i l t e r spiegelg lasscheibe au f den w e r k -s ta t tbau

  • m

    3bb. 3 7 bauhausgebude ecke des haupt t reppenhauses m i t dem w e r k s t a t t b a u

    f o t o i t t i n g I bauhaus

  • f o t o a t l a n t i k I be r l i n

    a b b . 3 8 bauhausgebude b l ick v o m podest des haup t t reppenhauses im bau der techn ischen lehrans ta l ten ' die l f tungs f lge l s ind gekuppe l te d reh fens te r , die in j ede r Ste l lung stehen bleiben

  • f o to luc ia m o h o l y ber l in

    a b b . 3 9 bauhausgebude dachgar ten au f dem ate l ie rhaus ( g y m n a s t i k p l a t z der s tud ierenden ). die b r i i s tung r ings herum ist als bank ausgebi ldet , bodenabdeckung aus ver l te ten as fa l tp la t ten

  • die e r fo lg re ichen e r f a h r u n g e n , die in den letzten 20 j h r e n m i t der k o n s t r u k t i o n begehbarer und n i ch t begehbarer ho r i zon ta l -dcher gemach t w u r d e n , geben m i r die berzeugung, da der techn isch fo r tgesch r i t t ene mensch sich in der z u k u n f t aus-schl iel ich des ho r i zon ta len daches bedienen w i r d , denn seine vor te i le gegenber dem a l ten , sch rg geneigten dach sind so zah l re iche, da der endg l t i ge sieg des f lachen daches n u r eine f rage der zeit ist. die a n w e n d u n g begehbarer , m i t pf lanzen be-standener dachgr ten ist ein w i r k s a m e s m i t t e l , die na tu r in die s te inwste der grostadt e inzubez iehen. die Stdte der z u k u n f t werden m i t ih ren gr ten a u f ter rassen und dchern v o m lu f t -weg aus gesehen den e i n d r u c k eines groen gar tens geben, der du rch den bau der huser ve r lo rene begrnbare boden w i r d au f den flachen dchern w iede rgewonnen .

    die we i te ren Vorzge der flachen dcher s ind : k la re rechteck ige d a c h r u m e anstel le der schwer ausnu tzba ren to ten w i n k e l un te r dem schrgdach ; Ve rme idung h lze rner dachst hie, die so hau-f igen anla zu dachbrnden b ie ten ; benu tzba rke i t der dach-f lchen zu zwecken der b e w o h n u n g (k indersp ie lp l tze , wasche-t r o c k n e n ) ; bessere an- und a u f b a u m g l i c h k e i t e n au f a l len f re is tehenden Seiten des kub ischen bauk rpe rs ; ke ine w i n d a n -gr i f fs f lche, daher ger ingere r e p a r a t u r b e d r f t i g k e i t ( dach -ziegel, schiefer , s c h i n d e l n ) ; V e r m e i d u n g von anschlssen, r i n -nen und a b f a l l r o h r e n aus v e r g n g l i c h e m Z inkb lech .

    a b b . 4 0 bauhausgebude b l ick au f die terrasse v o r dem Speisesaal

    f o t o bayer

  • seit den Weimarer bauhauszeiten hatte sich eine tradition der bauhausfeste" entwickelt: willkommene aufgaben, um die einfalle von meistern und studieren-den improvisiert auszufhren, festrume, kostme, auffhrungen. diese feste waren eins der strksten mittel des freundschaftlichen Zusammenhalts im bau-haus und wurden allen teilnehmern zu einem unvergelichen erlebnis.

    a b b . 4 8 bauhausgebude nordostans ich t bei nacht , bauhausfest am tage der e i n w e i h u n g des gebudes im beisein von mehreren tausend gasten aus dem in- und aus land

  • a b b . 4 9 bauhausgebude nordwestans ich t bei nacht , die nach tbe ieuch tung lt das k o n s t r u k t i v e gerst des baues besonders gu t e rkennen

  • a b b . 5 0 bauhausgebude eisernes fenster eines w e r k s t a t t r a u m e s . pfe i ler h i n t e r der g lasauenhaut , daher ge-r ingere p fe i le rs t tzwe i ten und ausgekrag te decken, rad ia to ren lngs der g laswand. gekuppe l te fens te rdreh f lge l

    bau haus fo to

  • a b b . 5 1 bauhausgebude eisernes fens ter der au la und des Speisesaals, das rad rechts un ten bedient g le i chze i t i g drei bis v ie r fens ter m i t j e v ie r ge-kuppe l ten k ipp f l e ln

    f o tos consemMer bauhaus

    a b b . 5 2 bauhausgebude fenster der badeansta l t im sockelgeschoB

  • f o t o consem l l e r bauhaus

    a b b . 5 3 bauhausgebude f lu r und t reppenhaus der , , technischen l eh rans ta l t en " (s iehe g rund r i abb. 6)

    konomische lsung eines zweiseitig bebauten schulflurs. belichtung der lngs-flurwnde durch gegen schallwirkung doppelt verglaste Oberlichter ber den reibrettschrnken, querlftung durch die gegenberliegenden klassen und durch die fenster des treppenhauses.

  • a b b . 5 4 bauhausgebude haupt t reppenhaus stufen und b rs tungsau f lagen aus weien und schwarzen te r razzo-p la t ten

    f o t o consem l l e r / bauhaus

  • f o t o consem l le r bauhaus

    a b b . 5 5 bauhausgebude e ingangsvest ib l m i t den drei t ren zur au la be leuch tungskrper und fa rb ige ges ta l tung : m o h o l y - n a g y m i t den Werkstt ten des bauhauses

  • a b b . 5 6 b a u h a u s g e b u d e f o t o c o n s e m | l e r I bauhaus

    aula stah I rohrgest h I : marce l breuer be leuch tung : m e t a l l w e r k s t a t t des bauhauses ( m o h o l y - n a g y ) fa rb ige ges ta l tung : w a n d m a l e r e i - a b t e i l u n g des bauhauses (scheper )

    die aula mit anschlieender bhne, deren rckwand sich auch nach dem speise-saal ffnen lt, dient fr Versammlungen, vortrage und bhnenauffhrungen. diffuse, nicht blendende beleuchtung mit rhrenlampen. oben rechts im bild schlitz tur film- und Projektionsapparate.

  • a b b . 5 7 bauhausgebude l eh re r z immer der techn ischen l e h r a n s t a l t e n " m i t K le iderschrnken f r die lehrer und sch rnken f r a u f b e w a h r u n g von Ze ichnungen farb ige ges ta l tung : w a n d m a l e r e i - a b t e i l u n g des bauhauses (scheper )

    f o t o consem l le r bauhaus

  • a b b . 5 8 bauhausgebude a r b e i t s z i m m e r des d i r e k t o r s . h i e r f a n d e n d ie g e m e i n s a m e n S i t z u n g e n des m e i s t e r r a t s m i t der s t u d i e r e n d e n - v e r t r e t u n g s t a t t f a r b i g e g e s t a l t u n g : w a n d m a l e r e i - a b t e i l u n g des b a u h a u s e s ( S c h e p e r )

    9* 6 7

  • f o to consem l l e r / bauhaus

    g e s u n d e , g u t b e l i c h t e t e a r b e i t s p l t z e s t e i g e r n d i e l e i s t u n g !

    a b b . 5 9 bauhausgebude webe re i -we rks ta t t , Websthle und spu lmasch ine . dachentwsseru ng an den inneren pfe i le rn . unve rpu tz te geweite decken gesunde, gu t be l ichtete arbe i tsp l tze steigern die le is tung!

  • a b b . 6 0 bauhausgebude m e t a l l w e r k s t a t t , boh rmasch ine

  • a b b . 6 2 bauhausgebude meta l IWerks ta t t , a rbe i tsp l tze

    f o t o m . b r a n d t / bauhaus

  • die heut ige t r e n n u n g der n a c h w u c h s s c h u l u n g f r handwerk einerseits und i ndus t r i e andererse i ts ist un log isch und ber-a l te r t , die a l te manue l l e h a n d w e r k s l e h r e bedar f v i e l m e h r der e r g n z u n g du rch eine techn ische lehre, die j e d e m l e h r l i n g die g rund lagen und z u s a m m e n h n g e der mode rnen w e r k m e t o d e n der i ndus t r ie b e r m i t t e l t .

    a b b . 6 3 bauhausgebude m e t a l l w e r k s t a t t , im Vo rde rg rund d r c k b a n k - f u t t e r und te i le f r be l euch tungsk rpe r

  • bau haus fo to

    a b b . 6 5 bauhausgebude Wandmale re i -Werks ta t t , an der w a n d sys temat ische versuche verschiedener f a rb tech -n iken au f pu t zg rund

    1 0 w a i t e r g r o p i u s 7 3

  • der vo r l eh re bauhausgebude w e r k - und zeichensaal

    a b b . 6 6

  • f o to peterhans / bauhaus

    a b b . 6 7 bauhausgebude zeichensaal

    zeichensaal der architekturabteilung, links trennwand zum flur ous schrnken fr Zeichnungen und baumaterialmuster. gleichmige belichtung der arbeits-platze durch fortlaufendes fensterband.

    75 1 0 *

  • a b b . 6 8 bauhausgebude speiseausgabe im Speisesaal, im Hintergrund die k ippf lgel der eisernen fenster sichtbar

    bau hausfo to

  • f o t o consem l l e r bauhaus

    der bauende mensch mu ber technisches k n n e n h inaus die besonderen ges ta l tungs f ragen des r a u m s kennen , deren m i t t e l entspr ingen den na t r l i chen fys io log ischen ta tsachen des genus mensch; sie s ind den sekundren f o r d e r u n g e n der rasse, der nat ion , des I nd i v i duums bergeordnet .

    a h b . 6 9 bauhausgebude Speisesaal im h i n t e rg rund weie und schwarze h a r m o n i k a t r e n zu r bhne mbe l : t ischlere! des bauhauses ( m . b reuer ) be leuch tung : meta l IWerks ta t t des bauhauses ( m o h o l y - n a g y ) fa rb ige ges ta l tung : Wandmalere i des bauhauses ( h . Scheper)

  • a b b . 7 0 bauhausgebude teekche im a te l ie rhaus in j edem stock f r j e 7 atel iers, davor geme insamer ba l kon

    f o t o peterhans / bauhaus

  • #

    f o to pe terhans / bau haus

    a b b . 7 1 bauhausgebude s tud ierendenate l ie r im a te l ie rhaus m i t be t tn ische, 2 Wandsch rnken , Waschtisch m i t f l ieend ka l t em und w a r m e m wasser, arbe i ts t isch und s tuh l

  • a b b . 7 2 bauhausgebude Waschraum im w e r k s t a t t b a u

    f o t o consem l le r bauhaus

    g g g l

    :

  • a b b . 7 3 bauhausgebude te le fon, d rehbar , zw ischen zwei w e r k s t a t t r u m e n

    f o t o consem l le r / bauhaus

    der wulst der glasglocke fr halbindirekte beleuchtung ergibt sich aus der glas-technischen metode, das milchglas (unten) mit dem m a t t g l a s ( o b e n ) exakt zu ver-schweien, aus der naht eine tugend machen!" (schinkel).

    f o t o luc ia m o h o l y ber l in

    a b b . 7 4 bauhausgebude be leuch tungskrper der l e h r r u m e : m e t a l l w e r k s t a t t des bauhauses

  • l u f t b i l d r . pe tschow / ber l in

    a b b . 7 5 b a u h a u s g e b u d e a u s d e r V o g e l s c h a u

    \

  • das groe p u b l i k u m interess ier t sich aus nahel iegenden g rnden in erster l in ie f r die uere e r sche inungs fo rm der bauten, die na t r l i che t r ghe i t des menschen v e r h i n d e r t e eine schnel le u m -Stellung der f fen t l i chen a n s c h a u u n g g e g e n b e r d e n vernder ten neuen f o r m e n , die gesch ichte der t echn i k ze igt , da sich neue techn ische e r f i ndungen zunchs t h i n te r dem i m i t a t i v be rnom-menen k le id der Vergangenheit vers tecken, die ersten a u t o m o -bile sahen der pos tku tsche h n l i c h ! aber a l l m h l i c h hat sich der heut ige mensch in fo lge der rap iden e n t w i c k l u n g d e r t e c h n i k da ran g e w h n t , neue, logisch en tw i cke l t e e rsche inungs fo rmen schnel ler a n z u n e h m e n , die mode rne b a u k u n s t hat hand in hand m i t der t echn i k e in charak te r i s t i sches gesicht en tw i cke l t , das von dem d e r a l t e n h a n d w e r k l i c h e n b a u k u n s t e rheb l ich abwe ich t , seine typ ischen kennze ichen s ind k la re , a l le r unn t i gen zu ta ten bare , w o h l p r o p o r t i o n i e r t e zge , w ie sie auch den modernen ingen ieu rm igen p r o d u k t e n der masch ine eigen s ind, unbe-schwer t von e iner a l ten vo rs te l l ungswe l t , die andere techn ische Voraussetzungen hat te , den schpfer isch arbe i tenden a rch i t ek ten in teressier t es in erster l i n i e , neue f u n k t i o n e n au fzudecken und sie techn isch und gesta l ter isch zu bew l t i gen , entscheidend f r die beu r t e i l ung eines b a u w e r k s b le ibt d ie fes ts te l l ung , ob der a r -ch i t ek t und Ingen ieur m i t e i nem ger ings ten a u f w a n d an zei t und ma te r i a l ein i n s t r u m e n t geschaf fen hat , das f u n k t i o n i e r t , d. h. das dem ge fo rder ten lebenszweck vo l l ende t d ien t , wobei diesem lebenszweck sowoh l seelische wie ma te r ie l l e f o rde rungen zu-g rnde l iegen k n n e n .

  • Wohnungen der bauhausmeis ter erbaut in dessau 1925/1926 archi tekt : wai ter gropius

  • die Wohnungen der bauhausmeis ter wurden im sommer 1925 im auftrage der stadt dessau begonnen und nach einem jhre bauzeit bezogen, das einzelhaus enthlt 1908 cbm, die drei doppelhuser je 2507 cbm umbauten raumes. das einzelhaus kostete 61860 rm, oder 32,4 rm pro cbm,die doppelhuser kosteten je 81500 rm,oder 32,5 rm pro cbm einschlie-lieh smtlicher nebenkosten.

    die vier gebude ein einzelhaus und drei doppelhuser stehen in lockerem kiefernbestand bei je 20 m abstand voneinander in ostwest gerichteter reihe auf glatter rasenflche hinter zaunloses vorgelnde zurckgezogen, die hausreihe wird am einzelhaus durch garagenbau und gartenmauer an der Straengrenze flankiert.

    das baumater ia l : gestampfte betonfundamente. wnde: jurko-steine ausschlacke,sand undzement in platten mittlerer groe, die ein mann versetzen kann, armierte betonstrze, steineisendecken zum teil als terrassen ausgekragt, smtliche fenster in kristali-Spiegelglas verglast, einzelzentralheizungen in jeder hauseinheit. nicht begeh-bare flachdcher: kiespredach ; begehbare dachflchen : kunststeinplatten ber kiespredach.

    das e inzelhaus: kellergescho mit dreirumiger wohnung frden hauswart der Siedlung (garten-und heizungsdienst), heiz- und vorratskeller. das erdgescho ist wohnebene, kombiniertes wohn- und ezimmer, zwei Schlafzimmer, kche, bad. das ober-gescho enthlt nur gastzimmer, mdchenraum, elektrisch installierten wasch-und bgelraum und abstellkammer. schrnke und regale aller rume sind feste bauteile, sie liegen in der wand oder bilden die wand, festlegung klarer haus-wirtschaftlicher arbeitsvorgnge, Vermeidung von leerlauf und unruhe. dach-gartenterrassen und garten sind in den wohnorganismus einbezogen.

  • die doppelhuser : al le sechs Wohnungen in den dre i doppe lhusern sind gleich bis ins deta i l und dennoch verschieden in der Wirkung. Vereinfachung durch mul t ip l iz ierung be-deutet ve rb i l l i gung und beschleunigung. der g rundr i der einen der beiden Wohnungen ist der verschrnkte, um 9 0 g rad von ost nach sd gedrehte spie-ge lb i ld des grundrisses der anderen , genau d ie gle ichen baute i le sind verwen-det, d ie ansieht be ider h l f ten abe r durch d ie verschrnkung verschieden, die hhendi f ferenz zwischen ate l ier und Wohnrumen verstrkt diesen eindruck. ate l ier , t reppenhaus, kche, spe isekammer und w. c. l iegen nach norden, der d i rek ten Strahlung a b g e w a n d t ; wohn- , speise-, schlaf- und k inderz immer mit gar ten, terrassen, balkons und dachgr ten l iegen nach der sonne, die wirt-schafts-, wohn- und speiserume l iegen im erdgescho, d ie schlafrume und atel iers im obergescho.

    d ie von der wandma le re i ab te i l ung des bauhauses durchgefhr te f a rb i ge g estai-tung betont die rumliche organ isa t ion innerha lb der Wohnungen, br ingt aber g le ichzei t ig starke var ia t ion in d ie Wirkung an sich gleicher rume, mbe l : bauhaust ischlerei (m. breuer), be leuchtungskrper : meta l lwerkstat t des bauhauses (moholy-nagy).

  • abb . 7 6 Wohnungen der bauhausmeister lageplan der sieben e in fam i l i enwohnungen ein ei nzel haus, oh ne atel ier , drei dop pel hau-ser mi t je zwei atel iers

  • a b b . 7 7 wohnungen der bauhausmeister Straen- (nordwest - ) ansieht eines doppelhauses

    das einweben von bum- und p f lanzenwuchs zwischen die bau-krper , der den b l ick f fne t und schl iet, s icher t w o h l t u e n d e n k o n t r a s t , locker t und ver lebend ig t das schema, v e r m i t t e l t zwischen bauwerk und mensch und scha f f t Spannungen und mastab. denn a r c h i t e k t u r erschpf t sich n ich t in z w e c k e r f l l u n g , es sei denn, da w i r unsere psychischen bedrfn isse nach h a r m o n i -schem rum, nach Woh lk l ang und ma der g l ieder, d ieden r u m erst lebendig w a h r n e h m b a r machen, als zwecke hherer ord u n g bet rachten.

    t

  • f o t o luc ia m o h o l y / be r l i n

    abb . 7 8 wohnungen der bauhausmeister garten- (os t - ) ansieht des einzelhauses gropius

  • t e r r a s s e

    0 1 2 3 4 5 V n o r d e n

    a b b . 7 9 wohnungen der bauhausmeister erdgeschogrundri des einzelhauses gropius. im sockelgescho w o h n u n g f r den haus-war t der Siedlung (he izung, gar ten)

  • a b b . 8 0 wohnungen der bauhausmeis te r obergeschogrundr i des einzelhauses g rop ius

  • bauen bedeutet gestalten von lebensvorgngen. der o rgan ismus eines hauses ergibt sich aus dem ab lau f der Vorgnge, die sich in i hm abspielen, in e inem wohnhaus sind es die f u n k t i o n e n des wohnens, schlafens, badens, kochens, essens, die dem gesamten hausgebilde zwangs luf ig die getal t ver le ihen, in bahnhfen, fabr i ken , k i rchen sind die Vorgnge andere, aber aus ihnen a l le in resul t ier t die wah rha f t i ge f o r m , die baugestal t ist n ich t um ihrer selbst w i l len da, sie entspr ingt a l le in aus dem wesen des baus, aus seiner f u n k t i o n , die er e r f l len soll.

    b b . 8 1 wohnungen der bauhausmeis ter Straen- ( n o r d - ) ans ieht des einzelhauses g rop ius m i t haup te ingang f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

  • f o t o ise g rop ius

    a b b . 8 2 Wohnungen der bauhausmeis te r westans icht des einzelhauses g rop ius m i t nebene ingang

  • a b b . 8 3 wohnungen der bauhausmeis te r nordos tans ich t des einzelhauses g rop ius m i t garage ( rech ts )

  • a b b . 8 5 wohnungen der bauhausmeis te r sdans icht des einzelhauses g rop ius m i t un te re r und oberer terrasse

  • a b b . 8 6 wohnungen der bauhausmeis te r sdostans icht des einzelhauses g rop ius m i t b l i ck au f ein doppe lhaus im erdgescho gedeckter ter rassenplatz vo r dem e z i m m e r und t reppe z u m gar ten , im obergescho l u f t - und Sonnenbad m i t o range fa rbenen v o r h n g e n

    97 13 w a i t e r g r o p i u s

  • a b b . 8 7 wohnungen der bauhausmeister w ind fang des haupteingangs im einzelhaus gropius

    f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

  • h u m b o l d t - f i l m I be r l i n

    a b b . 8 8 wohnungen der bauhausmeister garderobeeinbauten im vest ibul des einzelhauses gropius

    13* 9 9

  • I l la

    f r die bes t immung der grenverhl tn isse und hhen der ver-schiedenen mbel sind die na t r l i chen mae des menschl ichen krpers, seine na t r l i chen bewegungen und f u n k t i o n e n ma-gebend, unser leben ist heute ein anderes als das unserer vo r -fahren, unsere gesellschafts- und fami l i enve rh l tn i sse haben sich gewandel t , die Stel lung der heut igen f r a u im erwerbsieben, die ve rm inde r te Sehaft igkei t und die knapperen w o h n v e r h l t nisse stel len bes t immte fo rderungen, die e r f l l u n g heischen, w i r haben keine zeit da f r , aus fa lscher Sent imenta l i t t vergangene gesel lschaf tsformen und lebensweisen nachzuahmen , die f r ganz andere Voraussetzungen geschaffen wu rden , unsere gro-ei tern brauchten andere mbel als w i r im Zei ta l ter der autos und eisenbahnen. n icht w i r sind um der mbel w i l l en da, w ie es v ie l fach heute den anschein hat , sondern umgekeh r t .

    a b b . 8 9 wohnungen der bauhausmeister doppel-wohn- und ezimmer im einzelhaus gropius beieuchtungskrper : meta l lwerks ta t t des bauhauses farbige gesta l tung: m. breuer und Wandmalerei des bauhauses mbel : marcel breuer

    f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

  • f o t o luc ia m o h o l y / be r l i n

    reibungsloses, s innvo l les f u n k t i o n i e r e n des tg l i chen lebens ist ke in endziel , sondern b i ldet n u r die Voraussetzung, u m zu e inem m a x i m u m an persn l icher f re ine i t und Unabhng igke i t zu ge-langen, die S tandard is ie rung der p rak t i schen lebensvorgngebe-deutet daher ke ine neue v e r s k l a v u n g und mechan i s i e rung des Ind iv iduums, sondern bef re i t das leben von u n n t i g e m bal last , um es desto u n g e h e m m t e r und re icher sich en t fa l ten zu lassen.

    abb . 9 0 Wohnungen der bauhausmeis te r ez immer im e inze lhaus g rop ius m i t gesch i r r sch rank und du rch re i che zu r sple sonnenschu tz : sp r i ng ro l l o fa rb ige ges ta l tung : m. breuer und w a n d m a l e r e i a b t e i l u n g des bauhauses Wandsch rank : w. grop ius und m . breuer

  • a b b . 9 1 Wohnungen der bauhausmeis te r ez immer im e inze lhaus g rop ius m i t gesch i r r sch rank fa rb ige ges ta l t ung : m. breuer und w a n d m a l e r e i a b t e i l u n g s tah lmbe l : marce l breuer die au f l sung der t ragenden wnde in pfe i ler e r m g l i c h t die a u s n u t z u n g der Wandstrke du rch e ingebaute Wandsch rnke

    fo to ag fa ber l in

  • a b b . 9 2 wohnungen der bauhausme is te r b o s w i k - g i t t e r vo r dem groen ez immer fens te r i m e inze lhaus grop ius

    h u m b o l d t - f l l m / be rn

  • f o to stone / ber l in

    a b b . 9 3 W o h n u n g e n d e r b a u h a u s m e i s t e r d o p p e l s c h r e i b t i s c h i m W o h n z i m m e r des e i n z e l h a u s e s g r o p i u s ( m a r c e l b r e u e r )

  • 1 *

    a b b . 9 4 wohnungen der bauhausmeis ter Ve r t i ka l r eg i s t ra tu r im doppelschre ibt isch des einzelhauses grop ius

    ein bersichtlich geordnetes hausarchiv ermglicht der hausfrau eine rasche Or ien t ie rung in a l l en f r a g e n des hausha l ts .

    h u m b o l d t - f i l m be r l i n

  • f o to luc ia m o h o l y / ber l in a b b . 9 5 wohnungen der bauhausmeis ter

    schre ib t i schk lapp lampe am doppelschre ibt isch des einzelhauses grop ius ( m e t a l l w e r k -stat t des bauhauses, m. b r a n d t )

  • f o t o luc ia m o h o l y / ber l in a b b . 9 6 wohnungen der bauhausmeister

    bildnische mit wechselrahmen fr bilder, grafiken oder fotos. darunter besteckschrank mit aufklappbarem serviertisch im ezimmer des einzel-hauses.

  • f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

    a b b . 9 7 wohnungen der bauhausmeis te r tee-ecke im W o h n z i m m e r des einzelhauses grop ius w a r m - und ka l twasse r - zu -und -ab f l u S teckkon tak te f r e lek t r ische gerate

  • f o to luc ia m o h o l y / be r l i n

    a b b . 9 8 wohnungen d e r bauhausme is te r nhschrank und b ib l io tek ( m a r c e l b reuer ) im W o h n z i m m e r des einzelhauses grop ius

  • f o to luc ia m o h o l y / ber l in

    a b b . 9 9 / 1 0 0 wohnungen der bauhausmeis te r zusammensch iebbares doppelsofa ( w . g rop ius und m. b reuer ) im Wohnz immer des einzelhauses grop ius

  • h u m b o l d t - f l l m / ber l in

    ( w . g rop ius und m. b reuer ) im W o h n z i m m e r des a b b . 1 0 1 wohnungen der bauhausmeis te r

    zusammensch iebbares doppelsofa einzelhauses grop ius

  • f o to luc ia m o h o l y / berl in

    h e u t e w i r k t n o c h v i e l e s a l s l u x u s ,

    w a s b e r m o r g e n z u r n o r m w i r d !

    a b b . 1 0 2 wohnungen der bauhausmeis te r ven t i l a t o r im W o h n z i m m e r des einzelhauses grop ius ( j u ke rs -werke ) h in ter dem v e n t i l a t o r ist in die wand ein an die Z e n t r a l h e i z u n g a n g e s c h l o s s e n e s heiz-aggregat e ingebaut , so da im w i n t e r a n g e w r m t e f r i s c h l u f t e ingesaugt w i r d

  • a b b . 1 0 3 wohnungen der bauhausmeis te r ven t i l a t o r im W o h n z i m m e r des einzelhauses g rop ius ( j u n k e r s - w e r k e )

    h u m b o l d t - f i l m / ber l in

    113 1 5 w a i t e r g r o p i u s

  • ' ^f fAi

    a b b . 1 0 4 wohnungen der bauhausme is te r ve randa vor dem ez immer des einzelhauses grop ius die w e s t f f n u n g ( rech ts im b i l d ) ist du r ch eine ungete i l te feststehende spiegelglas-Scheibe gegen w i n d geschtz t

    f o to Iuc ia m o h o l y berl in

  • a b b . 1 0 6 wohnungen der bauhausme is te r Schlafzimmer im e inze lhaus grop ius Wandschrnke : w . g rop ius und m. breuer fa rb ige ges ta l tung : m. breuer und w a n d m a l e r e i - a b t e i lu rig des bauhauses die gesamte w a n d z u m nebenz immer ist aus t ie fen sch rnken und nischen (ho lze in-bau ten) zusammgesetz t (siehe g r u n d r i , abb. 79)

    f o to luc ia m o h o l y / ber l in

  • h u m b o l d t - f i l m ber l in a b b . 1 0 7 Wohnungen der bauhausmeis ter

    schuhschrank im Sch la fz immer des einzelhauses grop ius

  • abb. 108 wohnungen der b a u h a u s m e i s t e r nach t t i sch im S c h l a f z i m m e r des e inze lhauses g r o p i u s

    f o to !uca m o h o l y / ber l in

  • a b b . 1 1 0 w o h n u n g e n d e r b a u h a u s m e i s t e r f o to luc ia m o h o i y / ber l in zwischen zwei Sch la f z immern e ingebauter begehbarer k le ide rsch rank im einzelhaus grop ius das l ich t schal tet sich beim f f nen und schl ieen der t r se lbs t t t ig ein und aus

  • h u m b o l d t - f i l m / ber l in a b b . 111 wohnungen der bauhausmeis te r

    begehbarer k le iderschrank im e inze lhaus grop ius (siehe abb. 110)

    121 1 6 w a i t e r g r o p i u s

  • a b b . 1 1 2 w o h n u n g e n d e r b a u h a u s m e i s t e r fo to luc ia m o h o i y | ber l in waschnische in e inem Sch la f z immer des einzelhauses grop ius

  • a b b . 1 1 3 w o h n u n g e n d e p b a u h a u s m e i s t e r f o to luc ia m o h o i y ; ber l in m i t spiegeln ausgekle idete to i l e t tenn ische im g a s t z i m m e r des einzelhauses grop ius

  • a b b . 1 1 4 wohnungen der bauhausmeis te r sple des einzelhauses grop ius und b l i ck in die kche

  • a b b . 1 1 5 w o h n u n g e n d e r b a u h a u s m e i s t e r humboidt- f i im berlin sple des einzelhauses grop ius heiwasser-soda-dusche; gesch i r r ko rb ; te l l e rab t rop f rega l

  • Wohnungen der bauhausmeis te r kche im e inze lhaus grop ius m i t gesch i r rdu rch re i che zur sple k c h e n s c h r a n k : m . breuer

    a b b . 1 1 6

    f o to luc ia m o h o l y / dessau

  • . . -.*- . , h u m b o l d t - f i l m / ber l in a b b . 1 1 7 wohnungen der bauhausmeis te r

    e ingebauter geschi r r - und besteckschrank zw ischen ez immer und sple, beiderseit ig zu f fnen ( w . g rop ius und m. breuer)

  • a b b . 1 1 8 wohnungen der bauhausmeis te r kche im e inze lhaus g rop ius sch rnke : m. breuer

    f o to luc ia m o h o i y / ber l in

  • h u m b o l d t - f i l m / ber l in

    a b b . 1 1 9 wohnungen der bauhausmeis te r t op fsch rank m i t v e r z i n k t e n rosten in der kche des einzeihauses grop ius ( m . breuer)

    17 w a i t e r g r o p i u s 1 2 9

  • a b b . 1 2 0 wohnungen der bauhausme is te r f o t o l u c i a m o h o l y ' b e r l i n schrank f r p l t tb re t t und p lt te isen im e inze lhaus grop ius die k o m b i n i e r t e a u f n h m e zeigt g le i chze i t i g das heraus- und here ingek lappte p l t tbre t t

  • a b b . 1 2 1 w o h n u n g e n d e r b a u h a u s m e i s t e r humboidt- f i im / berlin dre i te i l iger e ingebauter sch rank f r gebrauch te wasche im t reppenhaus des einzel-hauses grop ius der schrank ist nach auen du rch die w a n d en t l f t e t , ge t rennte ab te i lungen f r t i sch- , bett- und le ibwsche

    17. 131

  • a b b . 1 2 2 wohnungen der bauhausme is te r badez immer im e inze lhaus g rop ius die wnde sind m i t k r is ta l lg lassche iben belegt

  • f o t o luc ia m o h o l y / ber l in abb. 1 2 3 wohnungen der bauhausmeis te r

    Waschkche im 1. stock des einzeihauses g rop ius w a s c h t r o m m e l und t r o c k e n z e n t r i f u g e m i t r iemen losem m o t o r a n t r i e b w a s c h t r o m m e l m i t gas geheizt

  • ! 11 * !:

    f o to luc ia m o h o l y / ber l in

    a b b . 1 2 4 wohnungen der bauhausmeis te r ostansicht eines doppelhauses v o m dach des einzelhauses aus gesehen, terrassen und ba l konvo rbau ten in a l len etagen, a u s t r i t t s m g l i c h k e i t ins f re ie von fast al len rumen aus die ba lkone sind durch sttzenlose ausk ragungen der mass ivdecken gebi ldet

    l '

  • abb. 125 wohnungen der bauhausmeister ostansicht eines doppelhauses

    das r aumge fh l ve rnder t s ich; w h r e n d die a l ten zeiten abge-schlossener k u l t u r e n t w i c k l u n g e n die schwere erdgebundenhe i t in festen, m o n o l i t w i r k e n d e n bauk rpe rn und ind i v idua l i s ie r ten innenrumen ve rk rpe r ten , zeigen die w e r k e der heut igen, r ieh-tunggebenden baumeis ter ein vernder tes r a u m e m p f i n d e n , das die bewegung, den v e r k e h r unserer zei t in e iner a u f l o c k e r u n g der baukrper und r u m e widersp iege l t und den Z u s a m m e n h a n g des innenraums m i t dem a l l r a u m zu e rha l ten sucht , was die ab-schlieende w a n d ve rne in t .

    f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

    ~T

  • a b b . 1 2 6 wohnungen der bauhausmeis te r erdgeschogrundr i eines doppelhauses der g rund r i der einen der beiden w o h n u n g e n ist das ve rsch rnk te u m 90 von ost nach sd gedrehte Spiegelbi ld der anderen, d a d u r c h : Verwendung gle icher baute i le , aber wechselnde ans i ch ten ; opt ische Iso l ierung

  • die groe der r ume k a n n sich ohne schaden herabsetzen lassen zugunsten einer Steigerung des W o h n k o m f o r t s , die zunehmende Schwier igkei t der hausangeste l l tenf rage, die z. b. in a m e r i k a schon zu lebensverndernden m a n a h m e n z w i n g t , spr icht f r die disposi t ion des w o h n o r g a n i s m u s entscheidend m i t . o rgan i -sation und techn ik mssen die haus f rau davo r bewahren , da ihre k r f te a l le in im hausdienst v e r b r a u c h t werden , s ta t t da sie f r die eigene geist ige e n t w i c k l u n g und f r die e rz iehung der k inder f re i bleiben.

    meter

    a b b . 1 2 7 wohnungen der bauhausmeis te r obergeschogrundr i eines doppelhauses die l inke w o h n u n g en th l t auerdem i m zwe i ten stock noch zwei Sch la fz immer

    137 18 w a i t e r g r o p i u s

  • a b b . 1 2 8 wohnungen der bauhausmeis te r Sitzplatz vo r dem ez immer der doppelhuser

    oto luc ia m o h o i y / ber l in

  • a b b . 1 2 9 wohnungen der bauhausmeis te r gar ten- ( s d - ) ans ieht eines doppelhauses

    139

  • a b b . 1 3 0 wohnungen der bauhausmeis te r ate l ier in e inem doppelhaus (a te l ie r m o h o l y - n a g y ' s )

    die abweichende behand lung in der f a rb igen ges ta l t ung und in der m b l i e r u n g der e inzelnen w o h n u n g e n b r i n g t t r o t z g le ich-heit der g rundr isse eine so versch iedenar t ige W i r k u n g , da die g le ichhe i t der r u m e in den verschiedenen w o h n u n g e n dem be-schauer n i ch t bewut w i r d .

    f o to luc ia m o h o l y / ber l in

    U J

  • aus e te rn i tp la t ten a b b . 1 3 1 wohnungen der bauhausmeis te r

    a te l iers tah l fenster eines doppelhauses m i t k i p p f l g e l n . b r s t u n j

    f o to luc ia m o h o i y / ber l in

  • a b b . 1 3 2 wohnungen der bauhausmeis te r W o h n z i m m e r eines doppelhauses e i n r i c h t u n g : g. muche

    f o t o conseml le r / bauhaus

  • f o to luc ia m o h o l y / ber l in

    a b b . 1 3 3 wohnungen der bauhausmeis te r b l ick aus e inem fenster eines doppelhauses

  • die haus f rau ,an d i e i n dem erschpfenden t rube l des iebens heute soviel m e h r an fo rde rungen gestel l t werden als f r h e r , und die sich in den seltensten f l l en ausre ichende hausha l t sh i l f e be-schaffen kann , w i r d es d a n k b a r begren, w e n n sie sich in i h r e m heim n ich t m e h r einer be rw l t i genden f l l e von nutz losen gegenstnden und ve rschnrke l ten mbe ln gegen bers ieht , deren pflege ih r die zeit s t ieh l t und die doch n u r einen a l tmod ischen , berho l ten begr i f f von , , g e m t l i c h k e i t " geben, i h r werden die vo r te i l e der n e u e n w o h n u n g e n am schnel ls ten k l a r w e r d e n , eben-so w ie es uns n i ch t e in f l l t , im r o k o k o k o s t m ber die st rae zu gehen, stat t in unserer modernen k le i dung , ebenso wnschen w i r uns auch unser erwei ter tes k le id , die w o h n u n g , befre i t von s inn losem, raumsper rendem k r a m und ber f lss igen ve rz i e run -gen. der W i l l k r der st i le s ind w i r sat t geworden , von der laune zu r regel geschr i t ten und suchen nun in k l a ren , knappen und e in fachen f o r m e n , die der a r t unseres heut igen lebens entspre-chen,den wesent l i chen und s inn f l l i gen ausdruck unserer hus-l i e h e n u m g e b u n g . a b b . 1 3 4 1 3 5 wohnungen der bauhausmeister

    Wohnz immer eines doppelhauses w o h n u n g m o h o l y - n a g y ' s

    foto lucia moholy / berlin m b e l : m . b reue r

  • f o to luc ia m o h o i y / ber l in

    selbst heute noch f inden w i r neu e inger ich te te wohnungen im r o k o k o - oder renaissancest i l , und es ist fast unbegre i f l i ch , da menschen der heut igen zeit sich e inreden lassen, dies sei der er-s t rebenswerte und , , v o r n e h m s t e " r a h m e n f r das husl iche da-sein, die sonderbare k l u f t , die d u r c h diese anschau ung beim ein-zelnen ents tand zwischen seinen be ru f l i chen bedrfn issen nach Ordnung, Zweckm igke i t , Schnel l igke i t und bers icht l ichke i t und seinen seelischen bedr fn issen nach Schnheit und hus-l icher behag l i chke i t lie es u n m g l i c h erscheinen, d i e a n n e h m -l i chke i ten des einen m i t den a n n e h m l i c h k e i t e n des anderen zu ve rb inden . die a r ch i t ek ten der heut igen genera t ion haben m i t dieser au f -fassung g r n d l i c h gebrochen und sehen ih re haup tau fgabeda r i n , die bedr fn isse ih re r eigenen zei t m i t den m i t t e i n der heut igen t echn i k zu e r f l l en und sich n i ch t m i t schwch l i cher nachah-m u n g der v o r f a h r e n zu begngen.

  • abb. 136 wohnungen der bauhausmeis te r ez immer in e inem doppe lhaus m i t gesch i r r sch rank zur spie fa rb ige ges ta l tung : I. m o h o l y - n a g y und Wandmalere i des bauhauses t isch und s i t zmbe l : m . breuer fo to luc ia m o h o i y / ber l in

  • f o to luc ia m o h o i y / ber l in

    abb. 1 3 7 wohnungen der bauhausmeis te r geffneter gesch i r rschrank zwischen ez immer und sple eines doppelhauses (siehe abb. 136)

  • a b b . 1 3 8 wohnungen de r ,bauhausme ls te r s ch l a f z immerecke in e inem doppelhaus ( m o h o l y - n a g y ) mbe l : marce l i breuer

    f o t o luc ia m o h o l y / ber l in

  • f o to lucia m o h o l y / ber l in

    a b b . 1 3 9 wohnungen der bauhausmeis ter sch la fz immer fens te r (os t ) eines doppelhauses

  • abb. 140 Wohnungen der. bauhausme is te r badez immer im 1. s tock eines doppelhauses

  • S i e d l u n g d e s s a u - t r t e n u n d g e b u d e d e s k o n s u m v e r e i n s d e s s a u a r c h i t e k t : w a i t e r g r o p i u s erbaut in den jhren 192628

  • die stadt dessau hat auf einem vom anhaltischen Staat erworbenen gelnde an der hauptstrae nach leipzig bei dem dorf trten eine re ichsheimstt tensiedlung nach meinen planen und unter meiner gesamtregie errichtet.

    in bisher 3 bauabschnitten 1926, 1927, 1928 sind dort 316 einfamilienreihen-huser als reichsheimsttten zu je 5 bzw. 4 Wohnrumen errichtet worden. die aufgabe hatte zum zie l , d ie mieten de r huser unter Zusammenfassung a l le r ra iona l i -sierungsmglichkeiten herabzudrcken, dieses ziel billiger mieten wurde durch konomische kompos i t ion der plane, rechtzeitige arbeitsvorbereitung, sorg-fltige vergbe und konomie des gewhlten konstruktionsprinzips erreicht. die gesamten plane wurden vor vergbe der arbeiten im mastab 1:20 durch-gearbeitet, so da auch smtliche Ins ta l la t ionen gas, wasser, licht, heizung von vornherein in maen und rohrfhrungen festlagen.

    bei der anzahl der gleichzeitig gebauten Wohneinheiten 1926 60 huser 1927 100 huser 1928 156 huser

    2 0 w a i t e r g r o p i u s 1 5 3

  • war die anwendung von grogert rationell, fr den vorliegenden fall wurden krane fr ca. 1,5 t gewicht zum versetzen der baueinheiten verwendet.

    e ine Untersuchung des b a u g e l n d e s e r g a b reiches V o r h a n d e n s e i n an gu tem b a u s a n d und kies, i n f o l g e d e s s e n en tsch lo ich mich f r d i e b a u t e n e ine be ton-b a u w e i s e nach e i g e n e m system a n z u w e n d e n , um d a d u r c h zu e r re i chen , d a d i e an d i e b a u s t e l l e zu t r a n s p o r t i e r e n d e n massen n i e d r i g b l i e b e n , d e n n das Vo rhandense in von kies und s a n d e r f o r d e r t e nur mehr d e n a n t r a n s p o r t von z e m e n t und a u s g e g l h t e r kokssch lacke zu r he rs te l l ung d e r Sch lackenbeton-w a n d e i n h e i t e n .

    das konst rukt ionspr inz ip der re ihenhuser : t r a g e n d e b r a n d w n d e aus S c h l a c k e n b e t o n h o h l k r p e r n v o n 2 2 , 5 2 5 5 0 cm, also von e ine r g r o e , d i e e in m a n n ve rse t zen kann , d e c k e n f r e i g e s p a n n t von b rand -w a n d zu b r a n d w a n d aus b e t o n r a p i d b a l k e n , d i e o h n e Zw ischen f l l ung , ba l ken n e b e n b a l k e n , t r ocken v e r l e g t w e r d e n , d i e f r o n t w n d e w e r d e n durch iso l ieren-de , n i c h t t r a g e n d e f l l w n d e aus s c h l a c k e n b e t o n h o h l s t e i n e n g e b i l d e t , d i e auf a r m i e r t e n f r e i t r a g e n d e n b e t o n b a l k e n , mit d i r e k t e r l a s t b e r m i t t l u n g au f d ie b r a n d w n d e , ruhen .

    die durchfi ihrung d e r r o h b a u t e n geschah au f g r u n d eines v o r h e r a u f g e s t e l l t e n e i n g e h e n d e n werk -p l a t z p l a n e s , d e r a r t i g , d a d i e b a u e i n h e i t e n , w a n d k r p e r und be tondecken -b a l k e n au f d e r b a u s t e l l e se lbst mit masch inen in f l i e a r b e i t s a r t i g e n V o r g n g e n so he rges te l l t w u r d e n , d a l e e r l a u f e u n d r e i b u n g s v e r l u s t e p l a n m i g e inge-schrnkt w u r d e n .

    hinterderzu erbauenden hausreihe wurden in acht steinmaschinen die schlacken-hohlkrper im akkordlohn hergestellt, die arbeitsleistungen von zwei mann steigerten sich allmhlich bis zu 250 stck pro tag. nachdem der vorrat fr eine gruppe von 8 husern fertig eingelagert auf stapel stand, wurden die 8 maschi-nen an die nchste gruppe weitergerckt und so fort.

    d ie r a p i d b a l k e n w u r d e n am k p f des b a u p l a t z e s in d a f r e r r i ch te ten maschi-ne l len b e t r i e b e n un te r V e r w e n d u n g von h o c h w e r t i g e m z e m e n t in a k k o r d herge-stellt, d i e b e w e h r u n g s e i s e n d a n e b e n au f Werkt ischen in d e r V e r l n g e r u n g der f a b r i k a t i o n s a c h s e vo rge r i ch te t , d i e f euch ten b a l k e n k o m m e n aus d e r maschine au f e inen t rockent isch, an dessen e n d e d i e bere i ts g e t r o c k n e t e n b a l k e n auf l o r e n w a g e n zum k ran l a u f e n , d e r d i e b a l k e n zu je sechs stck g e b n d e l t ver-setzt.

    grundsatz: be i de r a r b e i t an d e r baus te l l e w a r es, e in und d e n s e l b e n mann immer w i e d e r f r d i e g le iche b a u f a s e in j e d e r h a u s g r u p p e e inzuse tzen und dadu rch d ie le is tung zu s te ige rn , um das i n e i n a n d e r g r e i f e n d e r e i n z e l n e n bau-

  • fasen im rohbau und ausbau von vornherein sicherzustellen, wurde ein genauer Zei tp lan nach art der e i s e n b a h n b e t r i e b s p l n e zunchst vor arbeitsbeginn teo-ret jsch nach fertigstellung der praxis entsprechend ergnztaufgestellt, der Zeitplan ermglicht es, auf einen blick das ineinandergreifen verschiedener arbe i t svo rgnge zu berschauen und rechtze i t ige m a n a h m e n zu ergre i fen .

    durch dieses arbeits- und konstruktionsprinzip war es mglich, folgende her-Stel lungszeiten zu e r re ichen: in der bauperiode 1928 in 88 arbeitstagen 130 huser einschl. herstellung smtlicher bauteile und bausteine auf der bausteile im rohbau innen und auen fertig verputzt fertigzustellen, d. h. 0,67 tag pro hauseinheit oder je 5 2 / arbeits-stunden pro hauseinheit.

    die anordnung der e inze lnen rume ist aus dem g rund r i ersichtl ich, da es sich um ha lb l nd l i che Siedlungen hande l t mit je 3 5 0 4 0 0 qm grundstck p ro hause inhe i t w u r d e n nur d ie kchen- und dachwsser kana l is ie r t , d ie k l ose t tan lage d a g e g e n als to r fk lose t t ange leg t , um die fka l i en fr d ie g runds tcke zu ve rwe r t en .

    die huser en tha l ten Zen t ra lhe izung , in de r ersten b a u p e r i o d e Warmlu f the izung , in der zwe i ten und d r i t ten b a u p e r i o d e w a r m w a s s e r z e n t r a l h e i z u n g . herd koh len-feuerung, d a n e b e n gasansch lu fr gashe rd . smt l iche huser sind mit b d e r n ausgestat tet , in der ersten b a u p e r i o d e mit gasansch lu f r junkers te rme, in der zwei ten und dr i t ten b a u p e r i o d e mit b o i l e r a n l a g e .

    die mae der schlafrume sind so, da durchweg 2 normale betten darin platz finden.

    smtliche tren sind glatte sperrholztren in gezogenen eisernen mannstaedt-zargen. die fenster doppelt berflzt, teilweise verzinkte eisenfenster mit ein-gebauten lftungsklappflgeln in den kchen und Schlafzimmern.

    die flachen dcher sind durch auflage einer korkestrichschicht bzw. trocken verlegte zellbetonpiatten gegen wrmeverlust geschtzt.

    auf grund neuer er fahrungen des ersten bauabschni t ts bew i l l i g t e d i e re ichsforschungsgesel lschaf t fr wi r t -schaft l ichkeit im bau- und Wohnungswesen f r V e r s u c h s z w e c k e einen be t rag von rm 3 5 0 8 0 0 . und z w a r f r 2 5 6 Wohne inhe i ten je rm 1000. als da r l ehn mit 2 % Verzinsung. ferner rm 44800. fr bautechnische versuche und rm 50000. als da r lehn fr beschaf fung neuer maschinen und g e r a t e zur Verbesserung des bausystems. da f r g i ng de r b a u h e r r d i e Verp f l i ch tung ein, d ie technischen und organisatorischen ergebnisse der beiden letzten bauabschnitte nach den forde-

  • rungen der reichsforschurigsgesellschaft auszuwerten, der erste teil dieser aus-wertung ist inzwischen erschienen.)

    durch die hergbe von mittein seitens der reichsforschungsgesellschaft fr wirt-Schdlichkeit im bau- und Wohnungswesen war es mglich, sowohl das bausystem als auch neue materialkombinationen mit leichtbetonarten auf ihre praktische brauchbarkeit hin systematisch zu erproben, herausgabe weiterer amtlicher aus-wertungsergebnisse durch die reichsforschungsgesellschaft steht bevor.

    infolge des grundstzlichen Vorstoes in der richtung der unaufhaltsamen Industrialisierung und rat ional is ierung des bauwesens wurde die Siedlung trten als exponent dieser bewegung in heftigster weise befehdet, trotzdem haben die grundgedanken, die hier in die praxis bergeleitet wurden, inzwischen in

    ) reichsforschungsgesel lschaft: ,,bericht ber d i e Versuchssiedlung in dessau" Sonderheft 7 / b e u t h ver lag g. m. b. h. be r l i n 1929

    yp Wohnf lche q m

    umbauter rum

    c b m

    re ine baukosfen einschlielich reg iekos ten

    rm

    kosten fr strafen, anschlsse und grundsfck

    rm

    926 74,23 (5 rume) 337,62 8734.90 1 342.10

    927 70,56 (5 rume) 315,34 9043.30 1456.70

    1928 57,05 (4 rume) 286,13 8 043.30 1 456.70

  • wei ten kreisen aufnhme gefunden, da sie eben in der zeit liegen, die zahle ergebnisse der Siedlung sind in untenstehenden tabellen zusammengestellt.

    das im Zentrum der Siedlung t r ten l i e g e n d e v iergeschoss ige konsumgebude wurde nach meinen planen von dem konsumverein frdessau und umgegend im jhre 1928 erbaut, es enthlt 4480cbm umbauten rum und kostete rm 111 676. oder rm 24.9 pro cbm einschlielich smtlicher nebenkosten. es enthlt auer laden im erdgescho drei stockwerkswohnungen von je 3 zimmern mit kche.

    gesamtkosten bzw. Verkaufspreis

    rm

    kosten fr 1 qm Wohnflche

    rm

    kosten fr 1 cbm (reine baukosfen)

    rm

    auf 1 qm Wohnflche

    cbm

    monatl . au fwand an Zinsen und t i l gung

    rm

    10100 136.10 25,87 4,53 27.13

    10500 148.80 28,68 4,47 37.42

    9500 . - 166.52 28,11 5,00 32.91

  • der bisherige handwerk l i che cha rak te r des baugewerbes wande l t sich a l lmh l i ch nach der indus t r ie l len seite h in. der fliegenden Werkstat t an der baustei le w i r d meh r und mehr arbe i t du rch die s ta t ionre indust r ie l le Werksta t t die f ab r i k - abgenommen, der bisherige sa isoncharak te r des bauens m i t seinen nachte i len f r arbei tgeber und a rbe i tnehmer sowie f r die gesamte vo lks-Wir tschaf t we ich t a l l m h l i c h dem dauerbetr iebe. die tatsache, da die neueren bauweisen m i t neuen mate r ia l ien , neuen kons t ruk t i ons - und neuen bet r iebsmethoden sich w i r t -schaf t l i ch bisher erst langsam gegenber der a l ten handwerk -l iehen z iegelbaumetode durchzusetzen beginnen, zeugt n i c h t gegen diese e n t w i c k l u n g . wegen des ungeheuren umfangs der baul ichen arbei tsgebiete w i r d erst m h s a m der boden f r eine ra t ione l le erzeugung a u f der neuen basis vorbere i te t , der Vorgang der a l lmh l i chen Verd rngung zah l re icher hand-werk l i che r erzeugungsmetoden der d inge des tg l i chen ge-brauchs durch indust r ie l le metoden g re i f t n u r a l l m h l i c h in das komp l i z ie r te schlsselgewerbe der bauw i r t scha f t ber ; denn die Umste l lung ist so e inschneidend f r dasgesamtwi r tscha f ts leben, da ihr tempo vo rs i ch t i g gewh l t werden mu, u m bestehende w i r tscha f tsgruppen, insbesondere das handwerk , n ich t durch berei lung zu gefhrden.

  • a b b . 1 4 2 Siedlung dessau - t r ten ers te r b a u a b s c h n i t t 1926 aus der V o g e l s c h a u

    159

  • abb . 1 4 3 Siedlung dessau- t r ten gesamt lagep lan f r die b a u j a h r e 1926 (60 e i nhe i t en ) , 1927 (100 e inhe i ten ) , 1928 (156 e inhe i ten )

  • k i ischee bauhaus a b b . 1 4 4 Siedlung dessau- tr ten k o n s t r u k t i o n s s c h e m a b a u j a h r 1926

    t r a g e n d e b r a n d w n d e aus S c h l a c k e n b e t o n h o h l k r p e r n , d e c k e n f re i g e s p a n n t von b r a n d g i e b e l zu b r a n d g i e b e l aus b e t o n r a p i d b a l k e n , d i e b a l k e n n e b e n b a l k e n trocken ve r l eg t w e r d e n , d i e f r o n t w n d e w e r d e n durch i so l i e rende , nicht t r a g e n d e f l l w n d e aus sch lacken be ton hoh ls te inen g e b i l d e t , d i e au f a r m i e r t e n , f r e i t r a g e n -den b e t o n b a l k e n mit d i r e k t e r l a s t b e r m i t t l u n g au f d i e b r a n d g i e b e l ruhen.

    161 2 1 w a i t e r g r o p i u s

  • abb. 1 4 5 Siedlung dessau - trten ans ieh t der Siedlung v o