Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

14
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ 8ήμερο εκπαιδευτικό/περιηγητικό σεμινάριο Σε αυτό το θεωρητικό και πρακτικό σεμινάριο θα περιηγηθούμε σε 2.000 χρόνια ελληνικής ζωγραφικής ιστορίας, που καθόρισαν εν πολλοίς την πορεία της κατοπινής Ευρωπαϊκής ζωγραφικής! Θα εντρυφήσουμε στις θεωρητικές αρχές της αρχαίας ελληνικής και της βυζαντινής εικονογραφίας, διερευνώντας τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τον προσανατολισμό και τη λειτουργικότητά τους. Θα μυηθούμε επίσης στις πρακτικές τεχνικές που τις χαρακτηρίζουν, συμμετέχοντας ενεργά σε εργαστήρια με εκπαιδευτές κορυφαίους ζωγράφους και αγιογράφους. Ακόμη, θα επισκεφθούμε σχετικά μουσεία και μνημεία για να θαυμάσουμε ξακουστά έργα της ιερής τέχνης, και θα συμμετάσχουμε σε ειδικές πρωτότυπες εκδηλώσεις που θα μας εισάγουν στο κλίμα εκείνων των εποχών. Βασικές πληροφορίες Ο αριθμός των επιθυμητών μελών της ομάδας κυμαίνεται από 15-30 άτομα, χωρίς να είναι απαραίτητη η ομοιογένεια στη σύνθεση (π.χ. ηλικία, επίπεδο μόρφωσης ή ενδιαφέροντος). Αν βέβαια η ομάδα είναι ομοιογενής (π.χ. φοιτητές σχετικών σπουδών και σχολών) θα καθορίζεται ακριβέστερα η ιδιαίτερη κατεύθυνση του προγράμματος, η οποία θα προσαρμόζεται αναλογικά στο υπάρχον γνωστικό επίπεδο. Εκπαιδευτές και εισηγητές θα είναι κορυφαίοι θεωρητικοί και πρακτικοί με ειδική εμπειρία και κατάρτιση, ιστορικοί τέχνης, ζωγράφοι και αγιογράφοι. Το πρόγραμμα χωρίζεται γενικά σε τρία μέρη: Α) θεωρητική εκπαίδευση, Β) πρακτική εκπαίδευση, Γ) αντίστοιχες εκπαιδευτικές δράσεις. Όλα τα απαραίτητα υλικά του σεμιναρίου (γραφική ύλη, χαρτόνια, καβαλέτα, μολύβια, πινέλα, χρώματα) παρέχονται από τους διοργανωτές και περιλαμβάνονται στην τιμή. Οι διδακτικές μέθοδοι που ακολουθούνται ποικίλλουν και συμπεριλαμβάνουν: Α) Κλασικές μορφές διδασκαλίας στα βασικά θεωρητικά μέρη, με χρήση νέων τεχνολογιών. Β) Διαδραστικά μοντέλα με «παρουσίαση» θεματικών ζωγραφικών ενοτήτων και αναζήτηση σύγχρονων μορφών εικονογράφησης με βάση τη ζωντανή παράδοση. Γ) Συμμετοχικές, πρακτικές εφαρμογές: δοκιμές προσωπογραφίας και

description

Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Transcript of Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Page 1: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

8ήμερο εκπαιδευτικό/περιηγητικό σεμινάριο

Σε αυτό το θεωρητικό και πρακτικό σεμινάριο θα περιηγηθούμε σε 2.000 χρόνια ελληνικής ζωγραφικής ιστορίας, που καθόρισαν εν πολλοίς την πορεία της κατοπινής Ευρωπαϊκής ζωγραφικής! Θα εντρυφήσουμε στις θεωρητικές αρχές της αρχαίας ελληνικής και της βυζαντινής εικονογραφίας, διερευνώντας τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τον προσανατολισμό και τη λειτουργικότητά τους. Θα μυηθούμε επίσης στις πρακτικές τεχνικές που τις χαρακτηρίζουν, συμμετέχοντας ενεργά σε εργαστήρια με εκπαιδευτές κορυφαίους ζωγράφους και αγιογράφους. Ακόμη, θα επισκεφθούμε σχετικά μουσεία και μνημεία για να θαυμάσουμε ξακουστά έργα της ιερής τέχνης, και θα συμμετάσχουμε σε ειδικές πρωτότυπες εκδηλώσεις που θα μας εισάγουν στο κλίμα εκείνων των εποχών.

Βασικές πληροφορίες

Ο αριθμός των επιθυμητών μελών της ομάδας κυμαίνεται από 15-30 άτομα, χωρίς να είναι απαραίτητη η ομοιογένεια στη σύνθεση (π.χ. ηλικία, επίπεδο μόρφωσης ή ενδιαφέροντος). Αν βέβαια η ομάδα είναι ομοιογενής (π.χ. φοιτητές σχετικών σπουδών και σχολών) θα καθορίζεται ακριβέστερα η ιδιαίτερη κατεύθυνση του προγράμματος, η οποία θα προσαρμόζεται αναλογικά στο υπάρχον γνωστικό επίπεδο.

Εκπαιδευτές και εισηγητές θα είναι κορυφαίοι θεωρητικοί και πρακτικοί με ειδική εμπειρία και κατάρτιση, ιστορικοί τέχνης, ζωγράφοι και αγιογράφοι. Το πρόγραμμα χωρίζεται γενικά σε τρία μέρη: Α) θεωρητική εκπαίδευση, Β) πρακτική εκπαίδευση, Γ) αντίστοιχες εκπαιδευτικές δράσεις. Όλα τα απαραίτητα υλικά του σεμιναρίου (γραφική ύλη, χαρτόνια, καβαλέτα, μολύβια, πινέλα, χρώματα) παρέχονται από τους διοργανωτές και περιλαμβάνονται στην τιμή.

Οι διδακτικές μέθοδοι που ακολουθούνται ποικίλλουν και συμπεριλαμβάνουν: Α) Κλασικές μορφές διδασκαλίας στα βασικά θεωρητικά μέρη, με χρήση νέων τεχνολογιών. Β) Διαδραστικά μοντέλα με «παρουσίαση» θεματικών ζωγραφικών ενοτήτων και αναζήτηση σύγχρονων μορφών εικονογράφησης με βάση τη ζωντανή παράδοση. Γ) Συμμετοχικές, πρακτικές εφαρμογές: δοκιμές προσωπογραφίας και

Page 2: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

σύνθεσης με φυτικά και άλλα μοτίβα. Δ) Ξενάγηση στους ανάλογους χώρους (ναοί, μοναστήρια, μουσεία) για τη μελέτη των εικονογραφικών μορφών στην εξέλιξή τους. Ε) Παρακολούθηση σχετικών παράλληλων εκδηλώσεων, ώστε να υπάρχει μια ολιστική επαφή με το καλλιτεχνικό και καθημερινό κλίμα της αρχαίας ελληνικής και της βυζαντινής περιόδου. ΣΤ) Τεχνικές αξιολόγησης.

Ανάλυση κατά ενότητες και ημερήσιο πρόγραμμα

Ημέρα 1η: Αθήνα

Άφιξη και μεταφορά στο ξενοδοχείο, όπου θα υπάρξει αρχικά μια παραδοσιακή τελετή υποδοχής με λουλούδια, ποτό και γλυκό καλωσορίσματος, και αργότερα μια πρώτη συνάντηση γνωριμίας των μελών της ομάδας.

Το απόγευμα η εκπαίδευση θα περιλαμβάνει δύο θεωρητικά μέρη. Α. Θεωρητικό μέρος. Ιστορική ανασκόπηση της αρχαίας ελληνικής Ζωγραφικής. Οι ζωγράφοι και τα έργα τους. Η Σχολή της Σικυώνας, η Σχολή της Κορίνθου και η Αττικο-Θηβαϊκή Σχολή. Β. Θεωρητικό μέρος. Είδη της αρχαίας ελληνικής Ζωγραφικής: Μυητική, Αναπαραστατική, Συμβολική και Μιμητική ζωγραφική. Η επίδρασή τους στην κατοπινή τέχνη της Δύσης και της Ανατολής.

Special event: το δείπνο μας σήμερα θα είναι αρχαιοελληνικό, με αυθεντικές συνταγές και τρόπους σερβιρίσματος (θα φάμε χωρίς πιρούνια και από κοινές πιατέλες στο κέντρο του τραπεζιού). Μετά το φαγητό θα ακολουθήσει τελετουργικό Συμπόσιο με κρασί, φρούτα και ξηρούς καρπούς, όπου η προκαθορισμένη θεματολογία της συζήτησης, με τη συνοδεία αυλητρίδων, θα είναι: «Το νόημα, η λειτουργικότητα και ο κοινωνικός ρόλος του έργου τέχνης».

Page 3: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Ημέρα 2η: Αθήνα

Θα αρχίσουμε τη μέρα μας με επίσκεψη και ξενάγηση στην Ακρόπολη και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που θα μας βοηθήσει να μπούμε στο κλίμα εκείνης της εποχής. Στο βραχώδη λόφο της Ακρόπολης βρισκόταν το μεγαλοπρεπέστερο και σπουδαιότερο ιερό της Αθήνας, αφιερωμένο, κατά κύριο λόγο, στην προστάτιδα θεότητα, την Αθηνά. Τα μνημεία της Ακρόπολης, αρμονικά συνδυασμένα με το φυσικό περιβάλλον, αποτελούν αριστουργήματα της ιερής αρχιτεκτονικής, που εκφράζουν πρωτοποριακούς συσχετισμούς ρυθμών και τάσεων της κλασικής τέχνης και επηρέασαν την πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία για πολλούς αιώνες αργότερα. Η Ακρόπολη αποδίδει με τον τελειότερο τρόπο το μεγαλείο, τη γνώση, τη δύναμη και τον πλούτο της Αθήνας στην κορωνίδα της ακμής της, το «χρυσό αιώνα» του Περικλή. Τον 6ο αιώνα π.Χ. καθιερώθηκαν τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή των Αθηναίων προς τιμήν της Αθηνάς, και ιδρύθηκαν τα πρώτα μνημειακά κτίρια και οι λατρευτικοί ναοί, όπου οι πιστοί αφιέρωναν πολυάριθμα και πλούσια αναθήματα. Στα μέσα του 5ου αιώνα τέθηκε σε εφαρμογή, με πρωτοβουλία του Περικλή, ένα μεγαλεπήβολο οικοδομικό πρόγραμμα. Τότε ανεγέρθηκαν, με την επίβλεψη των ικανότερων καλλιτεχνών, τα σημαντικότερα μνημεία που θαυμάζουμε σήμερα: ο Παρθενώνας, ένα από τα γνωστότερα και πιο μυστηριώδη μνημεία του κόσμου, έργο των Ικτίνου και Καλλικράτη, τα μνημειώδη Προπύλαια, έργο του Μνησικλή, το Ερέχθειο με την πλούσια διακόσμηση, χτισμένο στο ιερότερο σημείο της Ακρόπολης (εκεί όπου φιλονίκησαν η Αθηνά με τον Ποσειδώνα για την κυριαρχία της πόλης), και ο κομψός Ναός της Αθηνάς Νίκης, από πεντελικό μάρμαρο με υπέροχες ανάγλυφες παραστάσεις. Με την επικράτηση του χριστιανισμού τα μνημεία μετατράπηκαν σταδιακά σε εκκλησίες, ενώ σοβαρή καταστροφή σημειώθηκε το 1801-1802, με τη διαρπαγή του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα από τον λόρδο Elgin και την αφαίρεση γλυπτών από το ναό της Αθηνάς Νίκης και το Ερέχθειο. Θα ολοκληρώσουμε την ξενάγησή μας με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου. Οι πλούσιες συλλογές του, που απαριθμούν περισσότερα από 11.000 εκθέματα, θα μας προσφέρουν ένα πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο, που οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα σε σχέδια του L. Lange και τελικά διαμορφώθηκε από τον Ernst Ziller. Οι εκθεσιακοί χώροι του, δεκάδες αίθουσες σε κάθε όροφο, στεγάζουν τις πέντε μεγάλες μόνιμες συλλογές: Α)

Page 4: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

τη Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, που περιλαμβάνει έργα των μεγάλων πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στο Αιγαίο από την 6η χιλιετία έως το 1050 π.Χ. (νεολιθικού, κυκλαδικού και μυκηναϊκού), μεταξύ αυτών και τις θαυμάσια διατηρημένες τοιχογραφίες του προϊστορικού οικισμού της Θήρας, που αποτελούν μεγάλες εικονιστικές συνθέσεις. Β) τη Συλλογή Έργων Γλυπτικής, που παρουσιάζει την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ., μέσα από μοναδικά έργα τέχνης. Γ) τη Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας, που περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα της αρχαίας ελληνικής κεραμικής από τον 11ο αιώνα π.Χ. έως και τη ρωμαϊκή εποχή. Στη συγκεκριμένη συλλογή εκτίθενται περί τα 6.000 αντικείμενα, που αντιπροσωπεύουν τα κυριότερα εργαστήρια (αττικό, βοιωτικό, κορινθιακό, λακωνικό, νησιωτικό-ιωνικό). Παρουσιάζονται επίσης εκθέματα από σημαντικά ιερά, όπως το Σούνιο στην Αττική, το ιερό της Αρτέμιδος Ορθίας στην Λακωνία, το Ηραίο της Περαχώρας στην Κορινθία και το Ηραίο του Άργους στην Αργολίδα. Δ) τη Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας με πολλά μοναδικά πρωτότυπα έργα, αγάλματα, ειδώλια και έργα μικροτεχνίας. Ε) τη μοναδική για την Ελλάδα Συλλογή Αιγυπτιακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων, με έργα τέχνης που χρονολογούνται από την προδυναστική περίοδο (5000 π.Χ.) έως και τους χρόνους της ρωμαϊκής κατάκτησης.

Το απόγευμα η εκπαίδευση θα διεξαχθεί σε δύο μέρη, ένα θεωρητικό και ένα πρακτικό. Α. Θεωρητικό μέρος. Οι έννοιες της συμμετρίας και του κάλλους. Η θεωρία της χρυσής τομής και των αναλογιών. Νεωτερισμοί της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής. Β. Πρακτικό μέρος. Υποστηρίγματα: ξύλο, πέτρα, κονίαμα, πηλός, πανί και περγαμηνή. Συνδετικά υλικά: αιθέρια λάδια, βάλσαμα, ρετσίνια, κεριά, λίπη, αυγοτέμπερες. Τεχνικές επεξεργασίας. Η τεχνική της εγκαυστικής.

Special event: το βράδυ στο δείπνο μας θα παρακολουθήσουμε μια συναυλία με 20 αυθεντικά ανακατασκευασμένα αρχαία ελληνικά όργανα, σε μουσικό ύφος που να προσιδιάζει όσο γίνεται περισσότερο στο αρχαίο ελληνικό. Θα έχουμε επίσης την ευκαιρία να δοκιμάσουμε τα όργανα και να συζητήσουμε με τους μουσικούς.

Page 5: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Ημέρα 3η: Αθήνα – Κόρινθος – Μυκήνες – Σικυώνα – Πάτρα

Μετά το πρωινό μας θα αναχωρήσουμε για μια εκδρομή-προσκύνημα στην Κόρινθο, στις Μυκήνες και στη Σικυώνα, για να καταλήξουμε στην Πάτρα, όπου θα διανυκτερεύσουμε. «Ου παντός πλειν εις Κόρινθον», σύμφωνα με αρχαίο ρητό. Πράγματι, στην αρχαιότητα δεν ήταν εύκολο για το βαλάντιο του καθενός να αγκυροβολήσει στην Κόρινθο, η φήμη της οποίας είχε φτάσει στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου για τον πλούτο και την ευημερία της, για τα εξαιρετικά προϊόντα των κεραμικών εργαστηρίων της, για τους ναούς και τα ιερά της, καθώς και για τις ιέρειες της Αφροδίτης που υπηρετούσαν στους πολυάριθμους ναούς της και κυρίως στην Ακρόπολή της, τον επιβλητικό Ακροκόρινθο, που υψώνεται 1800 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το φρούριο εδραιώθηκε την εποχή του μυθικού βασιλιά Σίσυφου και ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι ο βράχος αποτελούσε σπουδαίο λατρευτικό κέντρο της αρχαιότητας, με χτισμένα πάνω του τεμένη αφιερωμένα στην Ίσιδα και το Σέραπι, Βωμό του Ήλιου, Ιερό της Ανάγκης και της Βίας, Ναό των Μοιρών, Ναό της Δήμητρας και της Κόρης, και τον φημισμένο και πλούσιο Ναό της Αφροδίτης. Κοντά στους πρόποδες του βράχου βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία στην ελληνική επαρχία. Εδώ θα θαυμάσουμε αναρίθμητα κορινθιακά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά αριστουργήματα τέχνης (μεταξύ αυτών υπέροχα μωσαϊκά και ζωγραφισμένους αμφορείς), που φιλοξενούνται στις τρεις ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες και σε υπόστεγα γύρω από την κεντρική αυλή. Μέσα από τα εκθέματα μπορεί να φανταστεί κανείς τη μακραίωνη ιστορία αυτής της λαμπρής πόλης.

Επόμενη στάση μας θα είναι οι πολυθρύλητες Μυκήνες. Από τα ερείπια της Ακρόπολης των Μυκηνών, που θυμίζουν τις μακρινές ένδοξες εποχές, τα σπουδαιότερα σωζόμενα ευρήματα είναι οι δύο ταφικοί βασιλικοί περίβολοι Α και Β, από την ανασκαφή των οποίων προέρχεται ο μεγαλύτερος όγκος των εκπληκτικών ευρημάτων –τα περισσότερα είναι χρυσά και χαρακτηρίζονται για τη θαυμάσια τέχνη τους. Θα δούμε το θησαυρό του Ατρέα, την Πύλη των Λεόντων, το θολωτό τάφο της Κλυταιμνήστρας, το Βασιλικό ανάκτορο, τη Βόρεια Πύλη καθώς και την Υπόγεια δεξαμενή. Πολλά από τα ευρήματα εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας καθώς και στο νέο, σύγχρονο Μουσείο Μυκηνών, στις τέσσερις αίθουσες του οποίου θα ξεναγηθούμε για να θαυμάσουμε πληθώρα έργων τέχνης, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι τοιχογραφίες και τα ειδώλια από το Θρησκευτικό Κέντρο. Από την Ακρόπολη η θέα προς τον Αργολικό κόλπο και τη γύρω περιοχή είναι πραγματικά εντυπωσιακή.

Page 6: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Στη συνέχεια θα πάρουμε το δρόμο για τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Σικυώνας. Η πόλη υπάρχει από τα μυκηναϊκά χρόνια και γνώρισε μεγάλη ακμή κυρίως από τον 5ο έως το 2ο π.Χ. αιώνα, όταν τύραννος της πόλης ήταν ο Κλεισθένης. Ανέδειξε μεγάλους καλλιτέχνες, με κυριότερο το γλύπτη Λύσιππο, ενώ ήταν έδρα μιας από τις σπουδαιότερες σχολές αρχαίας ζωγραφικής. Σώζεται μέχρι σήμερα το αρχαίο θέατρο της πόλης, στο οποίο φιλοξενούνται παραστάσεις κατά τους θερινούς μήνες και κάθε χρόνο γίνεται παγκόσμια συνάντηση αρχαίου δράματος. Το Μουσείο Σικυώνας, παρά το μικρό του μέγεθος, φιλοξενεί ένα μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Στα εκθέματα βρίσκουμε κινητά ευρήματα των ανασκαφών και αντιπροσωπευτικά γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη από τη μεγάλη καλλιτεχνική Σχολή της Σικυώνας.

Το απόγευμα η εκπαίδευση περιλαμβάνει ένα θεωρητικό μέρος, ένα πρακτικό και μία δράση. Α. Θεωρητικό μέρος. Προϊστορικές βραχογραφίες, Μινωικές και Μυκηναϊκές τοιχογραφίες. Ανάλυση. Β. Πρακτικό μέρος. Τεχνογνωσία χρωμάτων. Ορυκτά, φυτικά, ζωικά και τεχνητά χρώματα. Ατραμέντουμ, Ψιμύθιον, Μηλία, Παραιτόνιον, Ερέτρια Γη, Ώχρα, Ινδικό, Μίλτος, Μίνιο, Κιννάβαρι, Σανδαράκη, Σάνδυξ, Ύσγινο, Πορφύρα. Τρόποι παρασκευής, χρωματικές μίξεις, ιδιότητες και νευρο-οπτικές επιδράσεις. Γ. Δράση. Κατασκευή σύνθεσης με φυτικά και ζωικά μοτίβα. Σχέδια από τους συμμετέχοντες.

Special event: το βράδυ στο ξενοδοχείο μας θα παρακολουθήσουμε, μετά το δείπνο, μια πρακτική επίδειξη κομμωτικής τέχνης, με κομμώσεις από την αρχαία Ελλάδα. Όσοι το θελήσουν μπορούν, έναντι ελάχιστου κόστους, να φτιάξουν την κόμμωσή τους με όποιο αρχαίο στυλ προτιμούν!

Page 7: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Ημέρα 4η: Πάτρα – Δελφοί

Σήμερα θα αναχωρήσουμε για τους Δελφούς, όπου θα διανυκτερεύσουμε. Το πανελλήνιο ιερό των Δελφών, το πιο ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας, βρίσκεται στους πρόποδες του Παρνασσού, στο υποβλητικό φυσικό τοπίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο θεόρατους βράχους, τις Φαιδριάδες. Οι Δελφοί ήταν ο «ομφαλός της γης», εκεί όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου. Για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ αρχικά υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη Γαία, και φύλακάς του ήταν ο φοβερός δράκοντας Πύθων. Ο Απόλλωνας σκότωσε τον Πύθωνα και το δικό του ιερό ιδρύθηκε από Κρήτες που έφτασαν στο επίνειο των Δελφών με τη συνοδεία του θεού μεταμορφωμένου σε δελφίνι (δέλφις σημαίνει στα αρχαία ελληνικά δελφίνι, γι’ αυτό και οι Δελφοί ονομάστηκαν έτσι). Ο μύθος αυτός σχετικά με την κυριαρχία του Απόλλωνα επιβίωσε σε εορταστικές αναπαραστάσεις που διεξάγονταν στους Δελφούς, όπως τα Σεπτήρια, τα Δελφίνια, τα Θαργήλεια, τα Θεοφάνεια και βέβαια τα περίφημα Πύθια, που τελούνταν για να θυμίζουν τη νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα και περιλάμβαναν μουσικούς και ποιητικούς διαγωνισμούς, και γυμνικούς αγώνες. Η περίοδος από τον 6ο έως τον 4ο π.Χ. αιώνα, συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή του δελφικού μαντείου. Οι δυσνόητοι χρησμοί του, που θεωρούνταν οι πιο αξιόπιστοι, εκφράζονταν από την Πυθία, ιέρεια του μαντείου, και ερμηνεύονταν από τους ιερείς του Απόλλωνα. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι έσπευδαν να συμβουλευτούν το θεό και εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους με λαμπρά αναθήματα, που σταδιακά κατέκλυσαν το ιερό. Η φήμη του μαντείου (όπου εκτός από τον Απόλλωνα κυριαρχούσε, κατά τους τρεις χειμερινούς μήνες, και ο «νυκτιφαής αδελφός του», ο «σκοτεινός» Χρησμοδότης Διόνυσος) έφτασε στα πέρατα του κόσμου και η έναρξη της λειτουργίας του χανόταν στα βάθη της αρχαιότητας και του μύθου. Πιστεύεται ότι το δελφικό μαντείο διατύπωσε καθοριστικές προβλέψεις σχετικά με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, την Αργοναυτική εκστρατεία και τον Τρωικό πόλεμο, ενώ βεβαιωμένος είναι ο καθοριστικός ρόλος της γνωμοδότησής του στην ίδρυση των ελληνικών αποικιών. Το τυπικό στη λειτουργία του έμεινε αναλλοίωτο έως το 2ο μ.Χ. αιώνα, την εποχή του Αδριανού. Τότε το επισκέφθηκε ο περιηγητής Παυσανίας, ο οποίος κατέγραψε λεπτομερώς πλήθος κτιρίων, επιγραφών και γλυπτών. Η διεξοδική περιγραφή του συνέβαλε σημαντικά στην ανασύνθεση του χώρου. Το 394 μ.Χ. δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα

Page 8: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄, και σταδιακά το αρχαίο ιερό επιχωματώθηκε και εγκαταλείφθηκε. Κατά την περίοδο των Πυθίων αγώνων, εκτελούνταν παραστάσεις στο Θέατρο, που είχε χωρητικότητα 5.000 θεατών και μαζί με εκείνο της Επιδαύρου θεωρούνταν από τα ωραιότερα θέατρα στην Ελλάδα. Στο Στάδιο, οι 7.000 θεατές παρακολουθούσαν τους αθλητές να αγωνίζονται στα αθλήματα, καθώς και σε αρματοδρομίες. Ο Δωρικού ρυθμού μεγαλόπρεπος Ναός του Απόλλωνα, που ανεγέρθηκε κατά την αρχαϊκή περίοδο, είχε χαραγμένα πάνω από την είσοδό του γνωμικά όπως το περίφημο: «Γνώθι σαυτόν». Στο Ναό οδηγούσε η Ιερά Οδός, σπαρμένη κατά μήκος της με περίπου 3.000 αναθηματικά αγάλματα και θησαυρούς. Θα δούμε ακόμη την ιερή Κασταλία Πηγή, όπου οι προσκυνητές και οι αθλητές, πριν εισέλθουν στον περίβολο του ιερού, έπρεπε να καθαρθούν στα κρυστάλλινα νερά της. Στη συνέχεια θα ξεναγηθούμε στο Μουσείο Δελφών. Πιθανώς μόνο τα έργα της Ακρόπολης των Αθηνών μπορούν να θεωρηθούν σπουδαιότερα από τα γλυπτά και τα αρχιτεκτονικά μέλη που εκτίθενται εδώ. Μεταξύ άλλων θα δούμε τον Ομφαλό και το σύμπλεγμα του Δαόχου, αρχιτεκτονικά μέλη του Ιερού του Απόλλωνα περιβεβλημένα από υπέροχες ζωφόρους και εναέτια αγάλματα, το Θησαυρό των Σιφνίων και των Αθηναίων, μια φτερωτή Σφίγγα, ενώ το γνωστότερο έκθεμα του Μουσείου είναι ο Ηνίοχος, ένα υπέροχο ορειχάλκινο άγαλμα σε φυσικό μέγεθος. Ο Ηράκλειτος υποστήριξε ότι το Μαντείο ούτε αποκρύπτει, ούτε αποκαλύπτει την αλήθεια, μόνο την υπαινίσσεται. Ένα σχετικό παράδειγμα: όταν ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος ρώτησε το Μαντείο αν ήταν σοφό να επιτεθεί στην Περσία, η διφορούμενη απάντηση που του δόθηκε ήταν η εξής: «Αν διαβείς τον ποταμό θα καταστρέψεις ένα μεγάλο Βασίλειο». Ο Κροίσος άκουσε το χρησμό περιχαρής, διάβηκε τον ποταμό Άλυ και επιτέθηκε στους Πέρσες. Το αποτέλεσμα όμως δεν ήταν το αναμενόμενο. Η στρατιά του Κροίσου ηττήθηκε και το μεγάλο Βασίλειο που καταστράφηκε ήταν το δικό του. Ο Κροίσος μετά από αυτό δεν έπαψε να εξυμνεί τη σοφία και τη διορατικότητα του Μαντείου των Δελφών. Ο τελευταίος χρησμός που δόθηκε ήταν κατά το 362 π.Χ. και ήταν ένα μήνυμα στον αρχαιολάτρη αυτοκράτορα Ιουλιανό, που έλεγε: «Είπατε τώ βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ουδέ παγάν λαλέουσαν. Απέσβετο και το λάλον ύδωρ» (δηλαδή «πείτε στο βασιλιά, ότι στο χώμα κείτεται ο έντεχνος αυλός, ο Φοίβος δεν έχει πια κατοικία, ούτε δάφνη μαντική, ούτε ρέουσα πηγή. Στέρεψε και το νερό που μιλούσε»). Έτσι το Μαντείο και το ιερό των Δελφών πέρασε σιωπηλά στο σκοτάδι της λησμονιάς και της αφάνειας.

Page 9: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Η απογευματινή εκπαίδευση περιέχει ένα πρακτικό μέρος και μία δράση. Α. Πρακτικό μέρος. Ζωγραφική σε αγγεία. Β. Δράση. Κατασκευή πορτραίτου. Σχέδια από τους συμμετέχοντες και αξιολόγησή τους από τον εκπαιδευτή.

Ημέρα 5η: Δελφοί – Μονή Οσίου Λουκά – Μετέωρα

Καθ’ οδόν για τα Μετέωρα και ξεκινώντας το «βυζαντινό» μέρος του προγράμματος, θα σταματήσουμε στη Μονή του Οσίου Λουκά, του 10ου αιώνα, έναν από τους «απόλυτους» θησαυρούς της Βυζαντινής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Η προσωνυμία «βασιλομονάστηρο» αποδίδει την αυτοκρατορική καταγωγή της Μονής, καθώς και την αίσθηση του πλούτου και της τελειότητάς της από τους μεταγενέστερους. Στο κέντρο του συγκροτήματος δεσπόζουν οι μεγαλοπρεπείς και εντυπωσιακοί ναοί που συνδέονται μεταξύ τους: αριστερά της Παναγίας, δεξιά του Οσίου Λουκά. Η εκκλησία της Παναγίας είναι η παλαιότερη από τις δύο εκκλησίες. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα. Χτισμένη σύμφωνα με τα πρότυπα της Κωνσταντινούπολης, η εκκλησία κατέχει μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της βυζαντινής ναοδομίας στην Ελλάδα. Η αρχιτεκτονική μορφή και ο τρόπος δομής, η εκλέπτυνση στη διάρθρωση των εξωτερικών επιφανειών και ο εξαιρετικός πλούτος στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο την κατατάσσουν στα καλύτερα δείγματα αρχιτεκτονικής και διακοσμητικής της βυζαντινής περιόδου. Η μοναδική τοιχογραφία που σώθηκε από την αρχική διακόσμηση του ναού της Παναγίας ιστορεί την εμφάνιση του αρχάγγελου Μιχαήλ στον Ιησού του Ναυή πριν από την άλωση της Ιεριχούς. Μισό αιώνα περίπου μετά το ναό της Παναγίας χρειάστηκε να ανεγερθεί και ο δεύτερος, ο μεγαλύτερος ναός, ο ναός του ιδρυτή Οσίου Λουκά, που προκαλεί κατάπληξη και αισθήματα θαυμασμού με τη μεγαλοπρέπεια και τον πλουσιότατο και

Page 10: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

τέλειο εσωτερικό του διάκοσμο (ψηφιδωτά, τοιχογραφίες). Συνθέσεις από χρωματιστά μάρμαρα καλύπτουν το δάπεδο του ναού, όπως και τις κατακόρυφες επιφάνειες των τοίχων. Τα λαμπρά ψηφιδωτά που κοσμούν τις ανώτερες επιφάνειες του καθολικού, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά σύνολα της μεσοβυζαντινής περιόδου. Χρονολογούνται γύρω στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 11ου αιώνα, είναι δηλαδή προγενέστερα από τα άλλα δύο μεγάλα ψηφιδωτά σύνολα του ελλαδικού χώρου, αυτά της Νέας Μονής Χίου και της Μονής Δαφνίου. Στην κόγχη του ιερού απεικονίζεται η Παναγία ένθρονη Βρεφοκρατούσα, ενώ στο χαμηλό θόλο πάνω από το ιερό παριστάνεται η Πεντηκοστή. Στο μεγάλο τόξο επάνω από την είσοδο του ιερού εικονίζονται οι δύο αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Πλήθος άλλων μωσαϊκών απεικονίσεων υποδηλώνουν με περίτρανο τρόπο τη βαθιά γνώση και την ομορφιά της ιερής τέχνης, καθώς και το μεγαλείο της έκφρασής της κατά την περίοδο που χτίστηκε η μονή.

Η απογευματινή εκπαίδευση περιλαμβάνει δύο θεωρητικά μέρη. Α. Θεωρητικό μέρος. Καταγωγή, εξέλιξη και καινοτομίες της βυζαντινής εικονογραφίας. Μεγάλοι ζωγράφοι, σχολές, σπουδαία δείγματα μνημειακής ζωγραφικής και φορητής εικόνας. Β. Θεωρητικό μέρος. «Θρησκευτική» και ιερή ζωγραφική. Η θεματική, η τεχνοτροπία και η σημασία του ρυθμού στη βυζαντινή εικονογραφία. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού.

Special event: το δείπνο μας σήμερα θα είναι Βυζαντινό, με αυθεντικές συνταγές από την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας! Κατά τη διάρκειά του θα υπάρξει συζήτηση με θέμα: «Παράδοση και ανανέωση, μίμηση και δημιουργικότητα».

Page 11: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Ημέρα 6η: Μετέωρα

Το πρωινό μας σήμερα θα είναι αφιερωμένο στον επιβλητικό μοναστικό όγκο των Μετεώρων. Τα μοναστήρια που κρέμονται επάνω στα γυμνά βράχια καθιστούν την περιοχή σημαντικό μοναστικό κέντρο, δεύτερο σε σημασία μετά από εκείνο του Αγίου Όρους. Οι σπηλιές στους βράχους χρησίμευαν ως καταφύγιο για τους ερημίτες από τους αρχαίους χρόνους, αλλά η μοναστική ζωή άρχισε πραγματικά να ανθίζει εδώ το 14ο αιώνα, όταν όλο και περισσότεροι μοναχοί αναζήτησαν καταφύγιο από τις τουρκικές επιδρομές. Υπήρχαν πάνω από τριάντα μοναστήρια που λειτουργούσαν στην περιοχή, αλλά σήμερα μόνο έξι από αυτά επιβιώνουν. Θα επισκεφθούμε δύο σημαντικά μοναστήρια με έξοχη αντιπροσωπευτική αγιογράφηση. Η Μονή Βαρλαάμ ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από το μοναχό Βαρλαάμ. Δύο αιώνες αργότερα, το καταφύγιο του ταπεινού ερημίτη επεκτάθηκε πολύ και στη συνέχεια διακοσμήθηκε από Θηβαίους αγιογράφους. Εκτός από τις υπέροχες τοιχογραφίες, η μονή διαθέτει επίσης ένα μικρό αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο όπου μπορεί να δει κανείς χειρόγραφα του Μεσαίωνα και πολύτιμες βυζαντινές εικόνες. Στη συνέχεια θα ξεναγηθούμε στη Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, όπου θα θαυμάσουμε και θα αναλύσουμε την υψιπετή αγιογράφηση του Κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτσα-Μπαθά, ο οποίος είχε εργαστεί και στο Άγιο Όρος και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους εικονογράφους της βυζαντινής περιόδου. Οι αριστουργηματικές τοιχογραφίες του στη Μονή Αναπαυσά θεωρούνται οι καλύτερες των Μετεώρων και καθιστούν το μοναστήρι πραγματικό κόσμημα, με την ευγένεια, τη ζωντάνια, την πλαστικότητα, τη δροσερότητα και τους φωτεινούς τόνους στο σχεδιασμό και στη χρωματική απόδοση των μορφών. Εδώ είναι εμφανείς οι υψηλοί κανόνες και οι ποιοτικές αισθητικές αρχές της κρητικής σχολής στην τοιχογραφία.

Page 12: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Μετά το γεύμα η εκπαίδευση θα συνεχιστεί με ένα πρακτικό μέρος και μία δράση. Α. Πρακτικό μέρος. Σχέδιο και χρώμα (αυγοτέμπερα) στη βυζαντινή εικονογραφία. Επίδειξη από τον εκπαιδευτή. Β. Δράση. Εργαστήρι κατασκευής μιας βυζαντινής προσωπογραφίας. Σχέδια από τους συμμετέχοντες.

Ημέρα 7η: Μετέωρα – Αθήνα

Σήμερα θα φύγουμε νωρίς το πρωί για την Αθήνα, όπου το μεσημέρι θα ξεναγηθούμε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία στην Ελλάδα. Περιέχει σημαντικό αριθμό αντικειμένων (περίπου 30.000) όπως φορητές εικόνες, γλυπτά, κεραμικά, εκκλησιαστικά υφάσματα, ζωγραφικά έργα, μικροτεχνίες και αρχιτεκτονικά μέλη (τοιχογραφίες και ψηφιδωτά). Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες του συγκροτούν μία από τις πλουσιότερες συλλογές του, η οποία διακρίνεται επίσης για την ποικιλία των εικονογραφικών θεμάτων, που καλύπτουν χρονικά το σύνολο της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης και προέρχονται από τον ευρύτερο ελλαδικό, μικρασιατικό και βαλκανικό χώρο καθώς και από τη Ρωσία. Η συλλογή τοιχογραφιών του Μουσείου, αν και περιορισμένη, είναι πολύτιμη, καθώς σκιαγραφεί την πορεία της μνημειακής θρησκευτικής ζωγραφικής στον ελλαδικό χώρο κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους. Τα σημαντικότερα τοιχογραφικά σύνολα προέρχονται από το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην όχθη του ποταμού Μέγδοβα στην Ευρυτανία. Ο ναός αυτός βρίσκεται σήμερα στο βυθό της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος του ποταμού Αχελώου. Πολλές από τις τοιχογραφίες της συλλογής προέρχονται από μικρές εκκλησίες του 13ου αιώνα, διάσπαρτες στον ελλαδικό χώρο. Η συλλογή γλυπτών είναι ιδιαιτέρως πλούσια. Τον κορμό της αποτελούν τα γλυπτά που χρονολογούνται στη βυζαντινή εποχή (324-1453) και στην πλειονότητά τους πρόκειται για αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία συγκεντρώθηκαν κατά καιρούς από

Page 13: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

διάφορα μνημεία και σημεία της Αθήνας. Όσον αφορά στα χρόνια μετά την Άλωση, στο Μουσείο βρίσκονται γλυπτά από μουσουλμανικά και χριστιανικά μνημεία της Αθήνας, έργα του νησιωτικού χώρου στη σφαίρα επιρροής της Βενετίας και της Γένοβας (Κρήτη, Επτάνησα, Χίος), αλλά και των Κυκλάδων. Από τη συλλογή ψηφιδωτών του Μουσείου εκπληκτικά είναι τα δεκαεννέα τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου που προέρχονται από την τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική κοντά στην κοίτη του ποταμού Ιλισού στην Αθήνα. Τα ψηφιδωτά φέρουν πλούσιο διάκοσμο, που αποδίδεται με λεπτότητα, καλαισθησία και χάρη. Ψηφίδες από μάρμαρο σε πλούσια χρωματική κλίμακα –λευκό, μελανό, ερυθρό, βαθύ ερυθρό, φαιό, πράσινο και ώχρα– καθώς και λιγοστές από υαλόμαζα, κυρίως πράσινου και κυανού χρώματος, έχουν χρησιμοποιηθεί για την απόδοση των διακοσμητικών συνθέσεων.

Το απόγευμα θα συνεχίσουμε με μία εκπαιδευτική δράση. Α. Δράση. Συνέχεια του εργαστηρίου κατασκευής μιας βυζαντινής προσωπογραφίας. Ανάλυση και αξιολόγηση των σχεδίων των συμμετεχόντων από τον εκπαιδευτή.

Special event: Το βράδυ έχουμε προγραμματίσει μια συναυλία λαϊκής Βυζαντινής μουσικής, με τη συνεργασία του μόνου παραδοσιακού Ωδείου στην Ελλάδα με ανατολική φιλοσοφία και πρακτική! Οι μουσικοί του Ωδείου θα μας παρουσιάσουν επίσης τα μουσικά όργανα του Βυζαντίου.

Ημέρα 8η: Αθήνα

Μετά το πρωινό μας θα επισκεφθούμε τη Μονή Δαφνίου, ίσως το πιο γνωστό βυζαντινό μνημείο σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η Μονή του 11ου αιώνα βρίσκεται στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, και η φήμη της οφείλεται στα μοναδικά ψηφιδωτά της, εκπληκτικά σε ομορφιά και αριστοτεχνία. Βρίσκεται περίπου στο μέσο της διαδρομής της αρχαίας Ιεράς Οδού που οδηγούσε στην

Page 14: Arxaia Elliniki Kai Vuzantini Zografiki

Ελευσίνα, και έχει χτιστεί στη θέση αρχαίου ιερού, αφιερωμένου στον Απόλλωνα Δαφναίο ή Δαφνείο. Από τον αρχαίο ναό διατηρείται σήμερα μόνο ένας ιωνικός κίονας, ενταγμένος στην κιονοστοιχία του νάρθηκα, ενώ οι υπόλοιποι κλάπηκαν από τον λόρδο Elgin το 19ο αιώνα. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάκοσμο με εξαίσια δείγματα ψηφοθεσίας που εμφορούνται από τον κλασικό ιδεαλισμό της μεσοβυζαντινής περιόδου. Το κατώτερο τμήμα των τοίχων ήταν επενδυμένο με μαρμάρινους ορθοστάτες, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν με μέτριας ποιότητας τοιχογραφίες περίπου το 1650 μ.Χ. Πολλές από τις εικόνες στο εσωτερικό της εκκλησίας φιλοτεχνήθηκαν από τον σύγχρονο έλληνα αγιογράφο και συγγραφέα Φώτη Κόντογλου.

Με την επιστροφή στο ξενοδοχείο μας θα υπάρξει αξιολόγηση του περιηγητικού σεμιναρίου από τους συμμετέχοντες. Και στο τέλος, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία αλλά και τη βυζαντινή Ελλάδα προκειμένου να σφραγιστεί η φιλοξενία και να μετατραπεί η ξενία σε φιλία, πριν την αναχώρηση του καθενός για τον τόπο του, έχουμε σχεδιάσει μια τελετή αποχαιρετισμού με ευχές και δώρα, για να μείνουν στο νου και στις καρδιές γλυκές και ευχάριστες αναμνήσεις...