Il-rajja TaT-TeaTrucC

Trevor ahra

jiena jisimni antonia u x-xahar l-ieor galaqt tnax-il sena. Noqgod il-Belt, in-naa tal-Bierija, o dar kejkna tares fuq Marsamxett. Gandi ew uti ora igar minni: Domenica u Tarcisio.

Il-pap jadem ma wieed nutar. Ma nafx xjagmel sewwa sew. Hu jgid li jommlu l-kotba; xaktarx jeodlu sieb xi kuntrattiu jikkopja xi dokumenti li jkollu. Ta spiss jiu n-nies gandna biex il-pap jiktbilhom xi ittra jewjaqralhom xi aa li jkunu revew.

2 3

Imma l-pap gandu xogol ieor minbarra dan li semmejt. Fl-gaxijiet huwa jdoqq fit-Teatru rjal.

u naseb li dan ix-xogol huwa aktar gal qalbu minn dak ta man-nutar, gax il-pap mou biss fil-muika.

Hu jdoqq il-kurunetta u huwa tassew bravu, gax ifittxuh diversi surmastrijiet biex idoqq ma afna baned u orkestri.

5

jien rit nixbu gax il-muika hijal-aktar aa li nobb. Darba kontgidtlu li nixtiequ jgallimni ndoqqil-kurunetta. Imma l-pap kien infexxjidaq. Inti qatt rajt xi mara ddoqqstrument tar-ram? kien qalli. Dak galih trid afna nifs!

6 7

Imma meta induna kemmjiena tabilaqq minunawara l-muika, il-pap kienmar ikellem lis-SinjuraDemanuele u darbtejnfil-imga qed immur gandha gal-lezzjonijiettal-pjanu.

Issa ili mmur aktar minn senau, ngid is-sewwa, ieli nabatse niddejjaq. Gax is-SinjuraDemanuele siebha biss biexiegilni ndoqq l-iskali u l-arpei: do-re-mi-fa-solla- si-do-si-la-sol-fa-mi-re-do!

Nippreferi l-kurunettamill-pjanu. Ma nistaxnifhem l-galiex mara ma tistax iddoqq strument tar-ram.

8 9

Il-mam ma tantx hija dilettanta tal-muika. Dik, miskina, dejjem sejra bix-xogol tad-dar u fl-gaxijiet tinxteet tirrakkma biex taqla xi aa ejda gall-familja.

Domenica u Tarcisio wkoll ftit li xejn jagtu kas tal-muika.

Meta nkunnipprattika l-pjanu jibdew igergru li qednodilhom rashom.

10 11

Galhekk, kulmeta l-pap jmur idoqq ximkien, dejjem lili jieu miegu. jeodnifafna knejjes differenti meta jkollu jdoqqfxi quddiesa tal-festa. Ida l-aktar li nieugost meta jeodni t-Teatru rjal.

Il-pap qalli li dan it-Teatru ieddisinjat minn perit Inglijismu edward Middleton Barry.Ix-xogol tlesta fl-1866 (metajiena kelli erba snin). Bilkemmridt nemmnu meta qalli li t-Teatru qam aktar minn erbgin elf lira. Meta l-mam kienet semgetujgid hekk, qaltlu li ajar l-Inglii nefqu dawk il-flus biex jirranaw is-sistema tad-drana... l-aktardik tal-Kottonera.

...u barra minn hekk, it-Teatru jsebba il-Belt u l-barranin kollha saru jistagbu bi mielu.

Imma l-pap kien xengel rasu u qalilha li bis-saa tat-Teatru huwa kien qed jaqla sold mielu...

12 13

Il-pap gandu raun, gax kull meta nidol hemm ew, jiena nossni qisni qiegda fil-enna tal-art. Il-pap jeodni miegu anki meta jkunu gadhom qed jagmlu l-provi. U jien mhux biss noqgod nitpaxxa bil-muika li nisma, imma noqgod nara wkoll l-artisti jpinu x-xenarju, il-mastrudaxxi jarmaw il-palk...

...il-uvnotti jixeglu mijiet ta lampi tal-pitrolju u jixxabbtu mas-slielem, il-ajjatin jadmu fuq il-vestwarju...u kuladd gaddej iaffef biex ilaaq mal-afna xogol li jkun gad fadal.

14 15

Imbagad jasal il-jum tal-opra... gax afna minn dan ix-xogol li semmejt, ikun kollu marbut ma xi opra li tkun se tittella.Bis-saa tal-pap jiena rajt afna opri sbie. Qatt ma nkun bilqiegda man-nies, imma l-pap dejjem jirnexxilu jsibli post imwarrab wara l-kwinti, minn fejn inkun nista nara kollox.

Mid-dehra l-pap ganduafna bieb fit-Teatru ubis-saa taghom dejjemjirnexxilu jdaalni baxx baxx.

Qabel l-opra, il-pap joqgod

jirrakkuntalil-istorja kollha

biex inkun nista nifhimha ajar.

16 17

Tridu taraw kemm ikunu libsin sabi is-sinjuri li jiu jaraw l-opri. In-nisa kollha bi lbiesi jleqqu tas-satin jew tal-bellus, bil-kapep tal-fer fuq spallejhom, bir-rixo xagarhom, u l-perli u d-dehbijiet mgonqhom. l-iriel jidlu dritti u weqfin, kollha libsin l-iswed, bi-fuf u t-tomna u s-surtun.

Ikun hemm ukoll afna fizzjaliu uffijali golja tal-armataInglia. Sewwa qal il-pap lit-Teatru jsebba il-Belt.

18 19

Ida mbagad waslet il-urnata tat-traedja...u dan kollu spia fix-xejn...

Kien il-add 25 ta Mejju tas-sena l-ora, l-1873. Il-pap adni miegu t-Teatru gax kienu se jagmlu l-provi enerali tal-opra La Vergine del Castello opra miktuba mis-Surmast Privitera, kompoitur li mid-dehra huwa wieed mill-afna bieb tal-pap. Il-kantantikollha abuhom minn Sirakua u l-Prima Donna kienet tassew brava.

20 21

Tgidx kemm bdejna nappulha kull meta ttemm xi arja tagha. Kuladd kien jidher sodisfatt bil-provi ta dik il-lejla u s-Surmast Privitera resaqjgannaq lill-primadonna u l-pap mar ukoll jeodlu bidejh.

Fdaqqa wada nstemget vui tgajjat Incendio! Incendio! u flea ta berqa dehru ilsna tan-nardaqsiex tilgin max-xenarju.Qamet tawida sia. Galkemm dakinhar kien hemm biss il-provi,fit-Teatru xorta wada kienhemm xi mitejn ru li ew gall-okkajoni. Dawn kienu kollha bali... bieb jew qraba ta dawk li kienu qed jiedu sehem.22 23

Dak il-in kienu xi l-gaxra ta bil-lejl u galhekk il-bibien tat-Teatru kienu kwai kollha magluqin. Fdaqqa wada assejt lill-pap jatafni minn qaddi u jiri bija lejn il-platea.

Imnalla tbegidna minn tat ix-xenarju gax ftebqa tgajn il-palk sar uiea wada. Bir-rassa li kien hemm add ma seta joro mill-uniku bieb li kien hemm miftu.

24 25

Imbagad il-pap era bija lejn wieed mill-kurituri tal-enb, fejn ew iriel kienu qed jigassaw wieed mill-bibien, bew adidiet kbar.

Bxorti tajba l-injam aqaq u minnufih sibna runa barra. Qatt ma kont nobsor li n-nar kapai jiri u jivvampja beffa kbira daqshekk.

26 27

Mit-triq fejn konna smajna sejjes tal-wax u xi wud qalu li s-saqaf tat-Teatru kien sfronda.

jien u l-pap rejna lejn id-dar, imma malli wasalna u l-pap serra rasu li jienakont il bogod mill-periklu, huwa rea telaq ilebbet lejn it-Teatru.

29

Il-pap gadda l-lejlkollu barra, jgin lis-suldati fit-tifi tan-nar. Domenica u Tarcisio kienu bdew jibku gax asbu li n-nar kien qrib tagna u kienet se tinarqilnad-dar. jien u l-mamqattajna kwai l-lejlkollu mqajmin, delinu erin fuq l-gatba,nisimgu x-xnigattan-nies u nistennewlill-pap jii lura.

30 31

Il-mam ppruvat toqgod tirrakkma ftit biex ma tkunx liet dak il-in fix-xejn, imma ma kellhiex mo. siebna kien biss fil-pap.

Galkemm ana noqogdu bia sewwa l bogod mit-Teatru, il-mura tan-nirien fis-sema kienet tidher anki min-naa tagna. Filomena ta dejna abret in-niesmadwarha u bdiet ir-ruarju.

32 33

Meta wasal lura d-dar kien kwai beda jisba. Qalilna li kien hemm il-bia li n-nar jinfirex lejn il-Kavallier ta San akbu fejn hemm mauna gadd kbir ta esploivi. afna minn dawk li joqogdu fil-qrib kellhom iallu darhom. allaares in-nar resaq lil hemm gax kieku t-traedja kienet tkun bil-wisq akbar.

Il-papa qalilna wkoll li meta ew biex jitfu n-nar sabu li ma kienx hemm ilma fil-bjar tal-qrib u minabba fhekk in-nar ma iex ikkontrollat fil-waqt.

34 35

Bxorta tajba t-Teatru ma arrab l-ebda saraminn barra, ida minn ewwa nqered galkollox. Inqered l-armar, ix-xenarju, il-purtieri, il-kostumi, il-palketti, is-siijiet, afna manuskritti u dokumenti importantiu d-dekorazzjonijiet u l-iskultura indurata li kienu jejnu dak il-post famu.

Il-pap tilef ukoll il-kurunetta gaiatiegu, gax fdik it-tawida kollha kien allieha warajh. Hekk ukoll ralhomafna mill-muiisti li kien hemm. l-agarli marret kienet dik li narqitilha l-arpasabia li kellha... strument li, skont il-pap, jiswa mat-tmenin lira.

36 37

Issa gaddiet senasia minn fuq dinit-traedja. Ix-xogoltar-restawr gadugaddej u qed jgiduli ej jiswa mat-tletinelf lira.

38 39

Gall-ewwel kienu qalu li n-narbeda minabba t-traskurani ta xiaddiema li allew il-lampi tal-pitroljujmissu max-xenarju sabi tal-magrufpittur Giuseppe Cal. Tnejn minnhomtressqu l-Qorti ... wieed weel gaxarliri u l-ieor goxrin.

Ida lill-pap smajtu jgid li xi wud qed isefsfu storja differenti...

40 41

Qed jgidu li kien hemm pika kbira bejn il-kompoitur Privitera u wieed tenur Sqalli, peress li t-tnejn huma ammiraturi kbar tal-Prima Donna. Tant hu hekk li s-Surmast Privitera, lil dan it-tenur kien allieh barra minn dik l-opra. It-tenur tant a galih li ie Malta baxx baxx u bvendikazzjoni qabad u ta n-nar lix-xenarju. Imma mid-dehra mhemm l-ebda provi dwar dan, u welu bkollox dawk i-ew addiema.

42 43

u bilaqq, naseb minix se nibqa mmur nitgallem il-pjanu. Qed nieu ras il-pap biex nibda nitgallem il-vjolin... gax bejnietna... bil-vjolin aktar jista jkolli l-opportunit li ndoqq mal-orkestra... qalb dak il-miel kollu tat-Teatru rjal.

Il-pap issa xtara kurunetta dida u xorta gadu jmur idoqq fil-knejjes. Imma jiena gandi enn sa ma jera jifta it-Teatru rjal u mill-did nibda mmur mal-pap nara l-opri u nosserva l-ilbies sabi tas-sinjuri.

44 45

C Kliem imfisser cOpra - Kompoizzjoni ta muika, forma

ta reta, gall-orkestra u l-kant.Prima Donna - Il-kantanta li fl-opra

jkollha l-parti prinipali.arja - Silta mill-opra li titkanta minn

persuna wada.Provi enerali - l-aar provi (general rehearsal) qabel ir-rappreentazzjoni proprja.Vestwarju - l-ilbies uat mill-atturi

waqt dramm jew opra.Platea - Il-wesga tat-teatru fejn ikun

hemm il-postijiet gall-pubbliku.arpa - Strument tad-daqq kemxejn kbir

u bafna kordi. l-arpa ganda forma ta trijanglu u tindaqq bgafsa afifa tas-swaba.

Giuseppe Cal - artist Malti, magruf, li twieled il-Belt fl-1846 u adem afna xoglijiet gall-knejjes, fosthom is-saqaf tal-knisja ta San Franisk fi Triq ir-repubblika

Palketti - Gabini gar mad-dawra tat-teatru (li ieli jibqgu tilgin

kwai sas-saqaf) li o fihom joqogdu gatt ta persuna sabiex jaraw ir-rapprerentazzjoni

Manuskritti - Kotba li jkollhom il-muika u l-kliem tad-diski li

jitkantaw fl-opra.Tomna - Kappell li kien jintlibes mill-iriel. Dan kellu forma tonda,

att minn fuq u kemxejn tawwali.Surtun - lekk twil, iswedsa l-irkoppa

milbus mill-iriel fokkazjonijiet spejali.

46 47

Ippubblikat gall-ewwel darba fDiembru 2009

Pubblikazzjoni tal-awtorit Maltija gat-TurimuIl-Bera tal-Italja, Triq il-Merkanti, il-Belt Valletta

Tel: 2291 5000Fax: 2291 5394

email: info@visitmalta.comwww.visitmalta.com

Trevor ahra Yanov Cutajar

l-awtorit Maltija gat-Turimu

Dan il-ktieb qed jitqassam bxejn bil-kundizzjoni li ma jistax jinbieg jew jsir fih xi tibdil fil-forma jew fil-produzzjoni teknika tiegu mingajr il-permess bil-miktub tal-pubblikaturi.

awtur: Trevor ahraTpinija: Yanov Cutajar - screwdogs.com

Produzzjoni: Outlook Coop

ISBN 978-99932-0-829-7