Α΄ ΤΟΜΟΣΠΟΙΗΣΗ: Έπος, Λυρική, Ανώνυμη, Δραματική ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ: Λαϊκή Λογοτεχνία, Ιστοριογραφία, Πολιτικές Πραγματείες, Ρητορική

ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1►Ποιες είναι οι δραστηριότητες της φιλολογικής επιστήμης;●Εντοπισμός: Σε επιγραφές (Επιγραφική), παπύρους (Παπυρολογία) και κυρίως χειρόγραφα, συνήθως προϊόντα αλεπάλληλων αντιγραφών. Τα χειρόγραφα μελετούν η Παλαιογραφία (ανάγνωση χειρογράφων, μελέτη γραφής τους) και η Κωδικολογία (μελέτη τους από τεχνική άποψη, δηλ. χρονολόγηση, βιβλιοδέτηση, ...)● Αποκατάσταση: Κριτική έκδοση κειμένων (Ιστορική Γλωσσολογία)● Ένταξη κειμένων στο ιστορικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον: Κατάταξή τους σε είδη. (Ιστορία της Λογοτεχνίας), μελέτη σχέσεων μεταξύ λογοτεχνιών διαφορετικών γλωσσικών ή πολιτισμικών περιοχών (Συγκριτική Λογοτεχνιών).● Ερμηνεία: Ανάλυση κειμένων σύμφωνα με ορισμένες θεωρητικές αρχές για παραγωγή, οργάνωση και πρόσληψη λογοτεχνικού κειμένου (Θεωρία της Λογοτεχνίας). Επίσης συμβάλλουν και η Θεωρητική Γλωσσολογία και η Φιλοσοφία της Γλώσσας.● Διευκόλυση της προσπέλασης ενός μη ειδικού κοινού στα κείμενα: μετάφραση κειμένων σε σύγχρονες γλώσσες, διδασκαλία κειμένων ►Ποιο είναι το αντικείμενο της κλασικής φιλολογίας;Το σύνολο της συγγραφικής παραγωγής ενός πολιτισμού στην περίοδο που κάθε φορά μας απασχολεί (και λογοτεχνικά και ιστορικά και ρητορικά, κ.ά.)Λόγοι που η αρχαία ελληνική λογοτεχνία δεν μελετά αποκλειστικά λογοτεχνικά κείμενα: Και επιστημονικά κείμενα γιατί● Στην αρχή δεν ήταν σαφής η διάκριση των ειδών● Υπάρχουν και λιγότερο σημαντικά έργα σε όλες τις κατηγορίες● Έτσι και αλλιώς το σωζόμενο υλικό είναι περιορισμένο, άρα όλο είναι πολύτιμο για μελέτες εξέλιξης γλώσσας και ύφους.● Είναι τεκμήρια ενός αξιοσημείωτου πολιτισμού με πολλές πτυχές, όλες σημαντικές.● Και κείμενα δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα (νόμοι, συνθήκες, επιστολές, συνήθως σε επιγραφές και παπύρους) γιατί - Είναι πολύτιμες πηγές για μελέτη ιστορίας, ιδεολογίας, πολιτισμού- Είναι μνημεία για μελέτη ποικιλίας ελληνικής γλώσσας►Ποια η διαφορά παλαιογραφίας κωδικολογίας;Παλαιογραφία (ανάγνωση χειρογράφων, μελέτη γραφής τους) Κωδικολογία (μελέτη τους από τεχνική άποψη, δηλ. χρονολόγηση, βιβλιοδέτηση, ...)►Τι είναι η κριτική έκδοση;Η αποκατάσταση στην όσο το δυνατόν πλησιέστερη μορφή προς το πρωτότυπο του συγγραφέα. Συμβάλλει και η Ιστορική Γλωσσολογία (γνώση ιστορίας ελληνικής γλώσσας).►Ποια η διαφορά λογοτεχνίας γραμματείας;Λογοτεχνία: κείμενα έντεχνου λόγου με στόχο τη δημιουργία αισθητικής εμπειρίαςΓραμματεία: σύνολο συγγραφικής παραγωγής ενός πολιτισμού στην περίοδο που κάθε φορά μας απασχολεί (και λογοτεχνικά και ιστορικά και ρητορικά, κ.ά.)► Περίοδοι ●ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (2ο μισό 8ου αι. π.Χ. με 490-479 π.Χ/ Περσικοί πόλεμοι). Δυτικά παράλια Μ. Ασίας, αποικίες Μεγάλης Ελλάδας (Κάτω Ιταλία, Σικελία)●ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (470-323 Π.Χ.) Ενίσχυση εθνικής συνείδησης Ελλήνων / Ανάπτυξη δημοκρατικού πολιτεύματος / Ενεργός συμμετοχή πολίτη στα κοινά / Στροφή ενδιαφέροντος στον άνθρωπο και την κοινωνία (σοφιστές, Σωκράτης)●ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (323/θάνατος Μ. Αλεξάνδρου- 31π.Χ./ ναυμαχία στο ΆκτιοΑθήνα (με φιλοσοφική σχολή) / Αλεξάνδρεια με Μουσείον και Βιβλιοθήκη του ●ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (31 π.Χ- 330/ ίδρυση Κωνσταντινούπολης). Υπαγωγή ελληνικού κόσμου σε ρωμαϊκό κράτος / Παράλληλη χρήση ελληνικής και λατινικής γλώσσας / Επικράτηση πρακτικού ρωμαϊκού πνεύματος και στην εκπαίδευση (ανάπτυξη ρητορικής παιδείας και πρακτικής φιλοσοφίας)

1

●ΟΨΙΜΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (Από τα μέσα 4ου έως τα μέσα 6ου αι.). Εκκλησιαστική ρητορεία, ιστορία / υπομνηματισμός κειμένων κλασικών φιλοσόφων / Ένταξη ελληνικής πνευματικής παράδοσης σε χριστιανική θεολογία► Άμεση – έμμεση παράδοση των κειμένωνΆμεση: έχουμε το ίδιο το κείμενο.Έμμεση: έχουμε ένα τμήμα του, όπως σώζεται συμπεριλαμβανόμενο σε κάποιο άλλο έργο. Επίσης εδώ εντάσσονται και η λατινική και η αραβική μετάφραση του κειμένου.► Βιβλιοθήκες και αλεξανδρινοί φιλόλογοιΣτις αυλές ελληνιστικών ηγεμόνων και Ρωμαίων αυτοκρατόρων, στις βιβλιοθήκες της ελληνιστικής εποχής διαμόρφωση λογοτεχνικών τάσεων, κέντρα μελέτης, καλλιέργειας λογοτεχνίας, επιστημών, δημιουργία κλειστών κύκλων διανοουμένων. Διάδοση πρακτικής κλειστής απαγγελίας λογοτεχνικών έργων και ιδιωτικής ανάγνωσης ως βασικής μεθόδου προσέγγισης λογοτεχνικών έργων► Μορφές επικοινωνίας του λογοτέχνη με το κοινόΑρχαϊκή ποίηση: δημόσια εκτέλεση ποίησης, ανταποκρίνεται σε προσδοκίες, ιδεολογία ομάδαςΚλασική περίοδος: κατ’ ιδίαν ανάγνωση, εμφάνιση πρώτων βιβλιοθηκώνΕλληνιστική περίοδος: οι λόγιοι εργάζονται μόνοι τους, αδιαφορώντας για το ευρύ κοινό.Εορτές: πόλεις-κράτη/ πανελλήνια ακτινοβολία./ απαγγελίες / επιδείξεις.Αγώνες: ραψωδική απαγγελία, κιθαριστική, αυλητική, κιθαρωδία, εκτέλεση χορικών ασμάτων, δραματικές παραστάσεις.Συμπόσιο- Αγορά- Γυμνάσιο- Εκκκλησία: 6ο &5ο αι. μουσική, ποίηση,τραγούδι. Ενεργός καλλιτεχνική συμβολή παρισταμένων με ποιητικούς αυτοσχεδιασμούςΕκπαίδευση-Σχολές: Διδασκαλία Ομήρου και άλλων ποιητών στην εκπαίδευση παιδιών στις ρητορικές και φιλοσοφικές σχολές. Συζητήσεις σε βιβλιοθήκες σχολές και κύκλους σπουδαίων μουσικών και ποιητών.Βιβλιοθήκες: κλειστή απαγγελία λογοτεχνικών έργων και ιδιωτικής ανάγνωσης ως βασικής μεθόδου προσέγγισης λογοτεχνικών έργωνΑυτοκρατορικό περιβάλλον-Κύκλοι μορφωμένων στο ρωμαϊκό κόσμο: χειραγώγηση ποιητών και συγγραφέων, παραγγελία έργων προστασία. Δημιουργία ευρύτερου εγγράμματου λαϊκού κοινού.► Μεταχαρακτηρισμός(9ος-10ος αι) από την κεφαλαιογράμματη γραφή κειμένων αντιγραφή σε μικρογράμματη.► Σχόλια σε κείμενα3ος αι. π.Χ.: δημιουργία πρώτων δημόσιων βιβλιοθηκών Περγάμου (συγγραφή μονογραφιών για αρχαίους συγγραφείς), Αλεξάνδρειας (έκδοση, σχολιασμός κειμένου, καταλογογράφηση, ταξινόμηση). Αριστοφάνης ο Βυζάντιος, Αρίσταρχος, Ζηνόδοτος► Σημαντικότερες γραμματολογίεςLesky, Easterling, Knox- λεξικά Libell-Scott-Jones

ΚΕΦΆΛΑΙΟ 2► Ομηρικό ζήτημαΤρία στην ουσία προβλήματα●Τρόπος δημιουργίας, σύνθεσης, δομής επών (ο ποιητής στην αρχή ή στο τέλος της συνθετικής διαδικασίας)●Πατρότητα των επών/ την προσωπικότητα του ποιητή●Χρονολόγηση των επών► Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να υποθέσουμε την ύπαρξη προομηρικής ποίησης; (Δρ.1)Συγκεκριμένες αναφορές σε γεγονότα παρελθόντος (π.χ. τραγούδια αοιδών που στα έπη τραγουδούν παλαιά κλέη ανδρών- Antehomerica Kullmann), π.χ. τραγούδια με υλικό από άλλους επικούς κύκλους που θεωρούνται γνωστοί.Θεωρεί γνωστή στους ακροατές την Τρωική εκστρατεία (περιγράφει μόνο 52 ημέρες).Θεωρούνται γνωστοί και οι βασικοί ήρωες (π.χ. δεν αναφέρει γενεαλογία τους). Χρονικό τόξο προηγηθέντων μυθικών κύκλων: Αργοναυτική εκστρατεία, Αιτωλικός κύκλος, Θηβαϊκός κύκλος, Τρωικός. Αλλά και άλλα προομηρικά έπη: ο Δημόδοκος τραγουδά τους έρωτες του Άρη και της Αφροδίτης, υπάρχει τραγούδι για το Δούρειο Ίππο, το οποίο ζητά ο Οδυσσέας από το Δημόδοκο. Γίνονται επίσης αναφορές σε παλαιά θέματα, π.χ. γάμοι Πηλέα-Θέτιδας.

2

ΑΡΑ υπήρχε υλικό που οι αοιδοί μετασχημάτιζαν αυτοσχεδιάζοντας με τη βοήθεια στερεότυπων εκφράσεων, ενώ σίγουρα από ένα σημείο και πέρα βοήθησε και η γραφή.Η ομηρική ποίηση διατήρησε αναμνήσεις< μυκηναϊκή εποχή (χάλκινα όπλα, λέξεις που δε χρησιμοποιούνταν πλέον τον 8ο αιώνα, π.χ. φάσγανον), ενώ είχε και στοιχεία του 8ου αιώνα (έθιμα ταφής, σιδερένια όπλα,…).► Milman Parry Βασίζεται στην προφορική σύνθεση και μετάδοση επών λόγω κυρίως του ύφους και της τεχνικής της γλώσσας του Ομήρου ►Λογότυποι στερεότυπες εκφράσεις, στίχοι ολόκληροι που επαναλαμβάνονται =λογότυποι=formulae►Σχέση Ομήρου με παράδοσηΗ απόκλιση από το παραδοσιακό και η παρουσία των νεωτερισμών διακρίνονται σε 4 κατηγορίες: σε α)κατά λέξη επαναλήψεις σκηνών, σε β)τυπικές σκηνές που προσαρμόζονται κάθε φορά στην υπόθεση και διήγηση του ποιητή, σε γ)διαμορφωμένες τυπικές σκηνές με έκδηλα τα στοιχεία νεωτερισμών που παραλλάσσουν τις παλαιές σκηνές και σε δ)σκηνές που είναι εντελώς διαφορετικές από υπόδειγμα παράδοσης (όταν το πρόσωπο είναι σε αδιέξοδο και προσπαθεί να ξεφύγει από αυτό). ►Χρόνος δράσης Ιλιάδας /αφηγηματική Περιγράφει περιστατικά 52 ημερών, από τις οποίες οι 39 είναι αργές (χωρίς ουσιαστικά γεγονότα), οι 13 έχουν δράση και οι 4 είναι πολύ συμπυκνωμένες δραματικά με ζωντανές μάχες. Το θέμα του έπους είναι η μήνις =οργή Αχιλλέα εναντίον του Αγαμέμνονα γιατί του άρπαξε τη Βρησηίδα (το θέμα το πήρε ο Όμηρος από προϊλιαδική παράδοση, αλλά το έκανε κύριο θέμα του). Όμως το έπος ονομάζεται Ιλιάς γιατί ο ποιητής επιδιώκει να αφηγηθεί τα περιστατικά από τον πόλεμο της Τροίας. Ο Όμηρος δημιουργεί μεταπτώσεις, δίνει έξοχα δείγματα ψυχολογίας προσώπων. ►Τεχνική της αναδρομής Δίνει τα διάφορα περιστατικά πολέμου όχι σε αυστηρή χρονικά σειρά και ακολουθία, χρησιμοποιεί συχνά την αναδρομή στο παρελθόν. Προϋποθέτει πολλά στοιχεία από το παρελθόν γνωστά στους ακροατές από την παράδοση (π.χ. γνωστά τα πρόσωπα των βασικών ηρώων Αχιλλέα, Οδυσσέα, Έκτορα,...). Με την αναδρομή ο ποιητής διηγείται γεγονότα της αρχής του πολέμου, ενώ βρίσκεται ήδη κοντά στο τέλος του. Μια επινόηση του ποιητή είναι ότι παρουσιάζει να νικιούνται συνέχεια οι Τρώες παρά την υπόσχεση του Δία στη Θέτιδα ότι θα νικήσουν οι Αχαιοί. Με την αναδρομή μνημονεύει και γεγονότα σε χρόνο πριν από τον Τρωικό κύκλο. ►Προαναγγελία – συμπύκνωση - διεύρυνσηΤεχνική της προαναγγελίας: χρησιμοποιείται καθώς η Ιλιάδα κλείνει με το θάνατο του Έκτορα, υποδηλώνονται προεξαγγελτικά τόσο ο θάνατος του Αχιλλέα και άλλων προσώπων. Συμπύκνωση: 4 μέρες συμπυκνωμένες με δραματικά ζωντανές μάχες Διεύρυνση: σχετικά με την μήνι υπάρχει μια θεματική διεύρυνση που δεν επιτρέπει να γίνει δεκτή η άποψη ότι η Ιλιάδα αποτελεί ανάπτυξη μιας προηγούμενης Αχιλληίδας.Χαρακτηριστική του καινοτομία: δεν συνθέτει αποκλειστικά αρνητικούς ή θετικούς χαρακτήρες, αλλά αναγνωρίζει αρετές και στους αντιπάλους. Περιγράφει έξοχες σκηνές ειρηνικής ζωής. Ίσως πρόκειται για κριτική του ποιητή στην ηρωική εποχή.►Χωρίζοντες και A. Wolf Προβληματισμός για την πατρότητα ποιημάτων. Άποψη χωριζόντων: διαφορετικά πρόσωπα οι ποιητές Ιλιάδας και Οδύσσειας. Πρώτοι εισηγητές της θεωρίας: Ελλάνικος, Ξένωνας (2ο αι. π.Χ.). Ο πρώτος που έκρινε τον Όμηρο ως ποιητή ήταν ο Δημόκριτος, αλλά γενικά κυρίαρχη η πίστη αρχαίων στην ενότητα και υψηλή ποιότητα των επών και στην ιστορική ύπαρξη Ομήρου. Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι ερεύνησαν το θέμα αλλά κατέληξαν στην αποδοχή του Ομήρου ως ποιητή και των δύο επών.Νεότεροι χρόνοι Στη Δυτική Ευρώπη, περίοδος όψιμης Αναγέννησης λόγω της άνθησης των εθνικών λογοτεχνιών και τη συνακόλουθη αποστροφή + αμφισβήτηση των κλασικών υπερεθνικών προτύπων (άρα και του Ομήρου) έχουμε αρνητική κριτική προς τον Όμηρο και τα έπη. Πρώτος ο d ’ Aubignac κατηγορεί τον ποιητή των ομηρικών επών (βασικά θεωρεί τον Όμηρο ανύπαρκτο πρόσωπο) για ανηθικότητα, κακό γούστο και ασυνέπειες στην αφήγηση. Ο αρχηγός των χωριζόντων (και δημιουργός της αναλυτικής σχολής) ήταν ο Wolf (Prolegomena ad Homerum, 1795)που υποστήριξε τα εξής: Η πρώτη σύνθεση των επών έγινε περίπου το 950 π.Χ, αλλά τότε δεν υπήρχε γραφή και έτσι τα έπη ανά τμήματα μεταδόθηκαν προφορικά και με απομνημόνευση

3

από πολλούς ποιητές και αοιδούς μέχρι τον 6ο αιώνα, οπότε και καταγράφηκαν από τον Πεισίστρατο. ΟΜΩΣ την εποχή του Πεισίστρατου δεν καταγράφηκαν, αλλά από μαρτυρίες ξέρουμε ότι ήταν ήδη γνωστά και τότε έγινε η κατάταξή τους. Επίσης, ξέρουμε πλέον ότι υπήρχε γραφή ήδη από το 1400 π.Χ. Τέλος, έχει αποδειχθεί ότι είναι δυνατόν να απομνημονεύσει ένας άνθρωπος τόσο εκτενή ποιήματα και να τα διασώσει.►Γενετικές θεωρίεςΜετά τον Wolf εκφράστηκαν δύο απόψεις:● Το έπος είναι ενιαίο στην αρχή με έναν ποιητή και στην πορεία συμπληρώνεται και τροποποιείται● Το έπος αποτελείται από πολλά συνενωμένα μικρά έπη, άρα ο ποιητής βρίσκεται στο τέλος της διαδικασίας.Γιατί η ενότητα των επών αμφισβητήθηκε τη συγκεκριμένη εποχή (γερμανικού ιδεαλισμού-Γκαίτε Σίλλερ) κι όχι νωρίτερα; Τότε επικρατούσαν στη λογοτεχνία οι γενετικές θεωρίες που ασχολούνταν με τον τρόπο γέννησης των έργων τέχνης, με την αρμονία των μερών του, την ύπαρξη καθορισμένου σχήματος με εσωτερική λογική.►Θεωρία των μικρών επών και άλλες θεωρίεςΘεωρία των μικρών επών: Υποστηρίχτηκε αρχές του 19ου αιώνα από Lachmann και Jachmann. Κατ’ αυτούς το έπος δημιουργήθηκε από τη συγκόλληση πολλών μικρών τραγουδιών (στο ομηρικό συγκεκριμένα 18 τραγουδιών) και ο ποιητής βρίσκεται στο τέλος της διαδικασίας.Θεωρία της συμπίλησης: Kirchhoff: έχουμε ενδιάμεσες μορφές (ποιητών και τραγουδιών) μεταξύ των αρχικών τραγουδιών και του τελικού έπους. Ο ποιητής έρχεται στο τέλος για να δώσει την τελική μορφή στις ενδιάμεσες μορφές. Αρχικά οπαδός της ιδέας αυτής και ο Willamowitz, που αναθεώρησε όμως μετά και κατέληξε ενωτικός (πλήρης αποδοχή Ομήρου και ενότητας επών).Θεωρία της διεύρυνσης: Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο από τους Theiler και von der Muehll. Στην αρχή υπήρξε ένας μικρός πυρήνας (στην περίπτωση της Ιλιάδας, η μήνις του Αχιλλέα, που, κατά τους Howald και Ι.Θ.Κακριδή, ως θέμα προέρχεται από το μύθο του Μελέαγρου), ποιοτικά υψηλός, ο οποίος στην πορεία επεκτάθηκε με επεμβάσεις ραψωδών και έπεσε το επίπεδό του. Ο ποιητής βρίσκεται στη αρχή της διαδικασίας. Στη θεωρία αυτή αναζητούνται νεότερα και παλαιότερα στρώματα και επιτελείται η ακόλουθη μεταλλαγή της αναλυτικής σχολής: μιλάμε πλέον για μέρη του τελικού έπους σχετικά ολοκληρωμένα, αυτόνομα, δηλ. για επύλλια.Γενικά χαρακτηριστικά αναλυτικής θεωρίας Ανακάλυψη αντιφάσεων< συνένωση άσχετων μεταξύ τους επυλλίων Επαναλήψεις στίχων σε διάφορες θέσεις Απομόνωση γλωσσικών, στιχουργικών, πολιτισμικών στρωμάτων που μοιάζουν ή είναι νεότερα Διαφορές ύφους< διαφορετικοί ποιητές►Έλληνες φιλόλογοι - Θεωρία της Νεοανάλυσης – Oral Poetry Θεωρία της Νεοανάλυσης (Muelder, Kullmann, Ι.Θ.Κακριδής) Το έπος πήρε πολλά στοιχεία από την παράδοση, τα οποία χάρη στη μεγαλοφυϊα του ποιητή, στο τέλος, συναιρέθηκαν στη μορφή που τα έχουμε. Τα πρότυπα μύθων του έπους βασίστηκαν σε άλλους μύθους. π.χ. η μήνις του Αχιλλέα, το κεντρικό θέμα της Ιλιάδας, προέρχεται από το μύθο του Μελεάγρου (Κακριδής). Κακριδής: τα ομηρικά έπη είναι ενότητες στη μορφή που τα έχουμε και κορυφαία κατάληξη μιας πορείας, άσχετα αν ο συγγραφέας ένας ή πολλοί. Ο ral poetry (Θεωρία της προφορικής δημιουργίας και παράδοσης) Εισηγητής Milmann Parry. Η ποίηση του Ομήρου είναι παραδοσιακή (όχι προσωπική), προφορική (όχι λογοτεχνική) ποίηση. Ο Parry μελέτησε το σερβοκροατικό έπος που μεταδόθηκε προφορικά και έβγαλε συμπεράσματα και τα ομηρικά. Με βάση δύο χαρακτηριστικά επαναλαμβανόμενα στοιχεία των ομηρικών επών, το παραδοσιακό επίθετο (αυτό που συνοδεύει ένα ουσιαστικό σε μία ορισμένη σύνδεση, σε ορισμένη θέση στο μέτρο) και τις στερεότυπες εκφράσεις (formulae=έκφραση ή σειρά συνδεόμενων λέξεων που χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένη θέση στο μέτρο για να αποδώσουν συγκεκριμένο νόημα), υποστηρίζει Ο ποιητής συνθέτει προφορικά. Τον βοηθούν οι formulae και η μνημοτεχνική. Δεν υπήρχε γραφή. Ο ποιητής μπορεί εύκολα να αναπαραγάγει μετρικά σχήματα. Με τη χρήση formulae, ο ποιητής μπορεί εύκολα να παραλλάσσει παραδεδομένα σχήματα. Εννοείται ότι υπήρχε μακρά μαθητεία στην απομνημόνευση του συγκεκριμένου υλικού. Υπάρχει πρωταρχική σύνδεση της formula και της δομής του στίχουΤο θέμα είναι: τι είναι του Ομήρου και τι της παράδοσης.

4

ΚΡΙΤΙΚΗ:Ο Parry έβλεπε παντού formulas , όμως υπάρχουν πολλές συνδέσεις λέξεων που είναι απλώς συντακτικά σχήματα, άρα οι formulae δεν είναι τόσο εκτεταμένες.Ο Kirk, οπαδός μεν, άσκησε όμως και κριτική: πέρα από την παραδοσιακή, προφορική ποίηση, στα έπη υπάρχει και η ενσυνείδητη, ατομική σύνθεση του ποιητή.Ο Pope: σε όλα τα σημαντικά σημεία των ομηρικών επών υπάρχει αυτόνομη, προσωπική δημιουργία.Οι Σερβοκροάτες τραγουδιστές απλώς διασώζουν με τη μνήμη, δεν αναδημιουργούν με βάση το παραδοσιακό υλικό.Ο Adam Parry: το κείμενο που έχουμε είναι του Ομήρου, ριζωμένο μεν στην παράδοση αλλά την υπερβαίνει γιατί υπήρχε και έγινε χρήση της γραφής.Τσοπανάκης: πότε, από ποιους, πώς έγινε η πρώτη καταγραφή επών;Σήμερα : τα ομηρικά έπη= αποτέλεσμα μακράς δημιουργίας και εξέλιξης επικού υλικού. Στην πορεία πολλά στοιχεία αφαιρέθηκαν, νέα προστέθηκαν. Ο ποιητής πάντως δε δημιούργησε εκ του μηδενός.► Σύγκριση Ιλιάδας-Οδύσσειας Η Ιλιάδα είναι το έπος των πολεμικών συγκρούσεων. Η Οδύσσεια είναι το μεταπολεμικό έπος, που περιγράφει την επιστροφή από τον πόλεμο. Η Οδύσσεια είναι η περιπέτεια ανάμεσα στον εξωτικό μύθο και την πολιτική πραγματικότητα. Και τα δύο έπη μαζί απηχούν τους μεγάλους αποικισμούς που σημειώθηκαν από την ηπειρωτική Ελλάδα προς τη Μ. Ασία και τις ακτές του Εύξεινου Πόντου και γενικά στο χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου. Διατηρούνται μνήμες προγενέστερες της πτώσης των Μυκηνών. Η Ιλιάδα έχει μια αρχαϊκή μορφή και παρουσιάζει πιο απλή σύνθεση ενώ η Οδύσσεια έχει μεγαλύτερη πλοκή στην σύνθεση. Η Οδύσσεια καθρεφτίζει μια νεότερη εποχή και τον πολιτισμό της πόλης-κράτους, που αρχίζει να δημιουργείται, είναι η προσπάθεια να απεικονιστούν τα χαρακτηριστικά ενός μεταβαλλόμενου κόσμου. Το άτομο έρχεται στο προσκήνιο της ποίησης από την ανωνυμία της προηγούμενης εποχής, που διερμήνευσε το αρχαϊκό έπος. Δεύτερη νέκυια (Οδύσσεια)ο Ερμής οδηγεί τις ψυχές των σκοτωμένων μνηστήρων στον Άδη, όπου συναντούν τους ήρωες της Ιλιάδας Αχιλλέα και Αγαμέμνονα και διηγούνται το τέλος τους από το χέρι του Οδυσσέα. Τα συστατικά στοιχεία έπους, τα πρωταρχικά είναι η σύγκρουση με άλλους λαούς και η οργάνωση της κοινωνίας με βάση αυτή την κατάσταση. (Γαλλία-Chanson de Roland, Ισπανία - El Cid, Γερμανία-κύκλος των Niebelungen) τότε που διαμορφώνεται εθνικός χώρος και εθνική συνείδηση που συμπεριλαμβάνει θρησκεία, γλώσσα, ενοποίηση του μυθολογικού και κοινωνικού γεγονότος, συναίρεση κάθε στοιχείου παράδοσης τοπικής κλίμακας σε γενικό σχήμα.Χαρακτήρας 2 επών: και τα δύο ανήκουν σε μεγάλη επική παράδοση με ιστορία αιώνων. Καθένα από τα δύο δημιουργήθηκε με άλλο σκοπό, φωτίζοντας διαφορετικά στοιχεία της ιστορίας του λαού, σε διαφορετικές χρονικά στιγμές. Και τα δύο αποτέλεσαν τομή για την εποχή τους.►Αναλυτική μέθοδος στην Οδύσσεια Αναφέρονται κυρίως απόψεις και προβληματισμοί που αποτελούν και το ομηρικο ζήτημα. Η «αναλυτική μέθοδος» επεκτάθηκε με δραστικό τρόπο και στην Οδύσσεια . Δηλαδή εκτός από την έρευνα της θεματικής και πολιτιστικών και κοινωνικών στρωμάτων πρέπει να τονιστούν και οι απόψεις που διακρίνουν στην Οδύσσεια την: ●συνένωση όχι μόνο θεμάτων, αλλά κύκλων και επών που θα μπορούσαν να είναι αυτόνομα●Ίσως άλλος ο ποιητής Ιλιάδας και άλλος της Οδύσσειας< διαφορετικό ύφος, θέμα, πολιτιστικά , κοινωνικά. στοιχεία, γλωσσικές διαφορές.Και τα 2 έπη απηχούν εποχή αποικισμού από ηπειρωτική Ελλάδα προς τη Μ.Ασία και τον Εύξεινο Πόντο. Για να τα χρονολογήσουμε πρέπει να δούμε τα πολιτιστικά, κοινωνικά. στοιχεία (στην Ιλιάδα είναι παλαιότερα): στην Οδύσσεια έχουμε διαφορές στη μορφή και στην εμφάνιση της εξουσίας (παράλληλα με βασιλεία, έχουμε και συμβούλιο γερόντων και ισχυρούς άρχοντες, αστικοποιημένο το πλαίσιο). Επίσης ο χαρακτήρας των περιγραφών είναι πιο νηφάλιος στην Οδύσσεια (βοηθά και το θέμα). ►Συγκριτική χρονολόγηση Ιλιάδας και ΟδύσσειαςΌσοι φιλόλογοι δέχονται τον Όμηρο ποιητή μόνο της Ιλιάδας τον τοποθετούν στον 9 ο αι . Όσοι θεωρούν ότι έγραψε και τα δύο έπη, τον μετακινούν στον 7 ο στον οποίο ανήκει η Οδύσσεια .Ανάλογα με τα, διακριτά για πολλούς, τμήματά της η Οδύσσεια τοποθετείται από το 700-500 π.Χ. Η τελική της μορφή τοποθετείται 2 αιώνες μετά την Ιλιάδα και προέκυψε ως συνένωση περισσότερων θεματικών ενοτήτων, που αναφέρονται και στο ίδιο το κείμενο.►Θεματικοί κύκλοι Οδύσσειας

5

Ο νόστος=επιστροφή ξενιτεμένου Ναυτικά παραμύθια για ταξίδια και μάχες με υπερφυσικές δυνάμεις-προφανώς εξωελληνικής

προέλευσηςΚαι 2 ακόμη στοιχεία που την συναπαρτίζουν θεματικά Σύνδεση Οδύσσειας με Τρωικό κύκλο Το ιωνικό πνεύμα και η παραπομπή σε ιωνικές πόλεις και θεσμούς τους►Πόσα πολιτιστικά στρώματα διαπιστώνουμε στα ομηρικά έπη; (Δρ.6)Δύο τα επίπεδα στην αφήγηση, στα θέματα, στα γεγονότα που παρουσιάζει ο ποιητής.Ο κύκλος του παρελθόντος (μυκηναϊκός κόσμος: κόσμος του χαλκού, μεγάλοι γαιοκτήμονες με εξουσία, ταφή νεκρών) και ο σύγχρονος κόσμος του ποιητή (Νεωτερισμοί: άνοδος και αστών, δημιουργών-επαγγελματιών, ιπποτικός κόσμος ευγενών με ηρωικούς σώμα με σώμα αγώνες, συμβούλιο γερόντων με δύναμη, συνάθροιση λαού, νεωτερισμοί στον τρόπο μάχης, στον οπλισμό χάλκινα όπλα, καύση νεκρών, Φοίνικες). Μεταξύ των δύο μεγάλη χρονική απόσταση, όμως τα στοιχεία και από τα δύο επίπεδα παρόντα και διακριτά στα έπη. Τα στοιχεία του πρώτου επιπέδου, του μυκηναϊκού, είτε ανάγονται απευθείας στην εποχή εκείνη, είτε πέρασαν στον Όμηρο μέσα από τους ενδιάμεσους σκοτεινούς αιώνες και άρα είναι αναμνήσεις της μυκηναϊκής εποχής.►Ποιους αφηγηματικούς τρόπους - τεχνικές μπορούμε να αντιμετωπίσουμε στα αποσπάσματα; (Δρ.7)Η σύνθεση της Οδύσσειας ήταν ενιαία στη σύνθεσή της ή το κείμενο που έχουμε είναι αποτέλεσμα διευρύνσεων;Στο προοίμιο της Οδύσσειας περιέχονται πολύ λιγότερα απ’ όσα τελικά αναπτύσσονται στο έπος: π.χ. η Τηλεμάχεια δεν αναφέρεται και δε χρειάζεται για την εξέλιξη της πλοκής, είναι σαν αυτόνομο κομμάτι που παρεμβλήθηκε κάποια στιγμή και έμεινε. Το ίδιο και η Πηνελόπεια. Ενώ στην Ιλιάδα , όσα μοιάζουν παραπάνω, είναι μέσα στη θεματική.Τεχνική: Αναδρομή για την περιγραφή των περιπετειών Οδυσσέα, καθώς το έπος αρχίζει κοντά στο τέλος, την Ιθάκη. Επίσης, συμπίεση χρόνου και παράλληλη χρονική εξιστόρηση. Η πλοκή διαρκεί συνολικά 40 μέρες.► Σημαντικές λέξεις –κλειδιά (Γλώσσας- Ύφους- Τεχνικής)Γλώσσα: Η ομηρική γλώσσα δε μιλήθηκε πουθενά, είναι τεχνητή γλώσσα, μεικτή από ιωνικά, αιολικά, ελάχιστα αττικά και αρκαδοκυπριακά στοιχεία. Επειδή ο στίχος, το μέτρο καθορίζουν τη μορφή τους, ο ποιητής έκανε τις συγκεκριμένες επιλογές στο λεξιλόγιο και στην τυπολογία λέξεων, που του υποδείκνυε το μέτρο. Εκεί που φαίνεται να υπάρχει χασμωδία (γειτνίαση 2 φωνηέντων- θεωρούνταν ελάττωμα), λανθάνει το αρχαίο ελληνικό γράμμα δίγαμμα F.Σχέση με μυκηναϊκά Υπάρχουν λέξεις στα έπη που βρέθηκαν σε πινακίδες μυκηναϊκές, αλλά δεν ξέρουμε αν προέρχονται κατευθείαν από τα μυκηναϊκά ή από τους ενδιάμεσους αιώνες.Ύφος Χρήση των formulae εκτεταμένη γιατί βοηθούσαν στη διαμόρφωση του μέτρου, στην απομνημόνευση και στον αυτοσχεδιασμό.Τεχνική (αφηγηματικοί τρόποι και τεχνικές) κυριότεροι: Παρομοιώσεις, επιβράδυνση, προαναγγελία, αναδρομή, ενσωμάτωση στην κύρια διήγηση δευτερευουσών διηγήσεων, παράλληλη εξιστόρηση γεγονότων που γίνονται σε διαφορετικούς χώρους (νεκρός χρόνος).►Κύκλια έπη. Σε τι κύκλους ανήκουν (θηβαϊκός, τρωικός, ιστορία θεών...)Κύκλος ή κύκλια έπη=όλα τα άλλα έπη εκτός των Ομηρικών και των Ησιόδειων. Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι και περί τους 120 στίχους. Οι διάφοροι μύθοι ακολουθούσαν χρονολογική σειρά και σχημάτιζαν κύκλο (θεματογραφικά ορίζεται από τη δημιουργία του κόσμου=ένωση Ουρανού και Γης μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα). Υπάρχουν και έπη του Κύκλου που εξαρτώνται από τα ομηρικά. Τα έπη του Κύκλου ομαδοποιήθηκαν με βάση το θέμα τους. Το κέντρο αναφοράς: ο Τρωικός πόλεμος και η επιστροφή των πολεμιστών. Αυτά που χάθηκαν δεν ήταν του επιπέδου των Ομηρικών ή των Ησιόδειων. Πολλα αποδίδονταν στον Όμηρο.Χρονολόγησή τους: δύσκολη γιατί δεν σώζονται ή μόνο σπαράγματα. Οι ποιητές τους μάλλον από 800-500 π.Χ. Μάλλον μετά τη συγγραφή των ομηρικών επών. Κάποιοι θεωρούν ότι υπάρχουν και προγενέστερα της Ιλιάδας και άλλα που χρησίμευσαν ως πρότυπα για την Οδύσσεια. Επικρατεί ασάφεια για τη χρονολόγηση, ασάφεια για τα ονόματα των συγγραφέων τους, για τα θέματά τους. Ακριβείς μάλλον μόνο οι πληροφορίες των Αλεξανδρινών Γραμματικών για αριθμό βιβλίων και στίχων σε κάποια απ’αυτά. Μυθολογικοί κύκλοι

6

Κύκλος θεών: Θεογονία, Τιτανομαχία Θήβαϊκός κύκλος: Οιδιπόδεια, Θηβαίδα, Επίγονοι, Οιχαλίας Άλωσις(Υλικό εκτός από την ποίηση χρησιμοποιήθηκε και σε Καταλόγους και Γενεαλογίες)Τρωικός κύκλος: Κύπρια (τα πριν από την Ιλιάδα), Αιθιοπίς (συνέχεια Ιλιάδας), Μικρά Ιλιάς (γεγονότα από το θάνατο του Έκτορα μέχρι την άλωση της Τροίας), Ιλίου Πέρσις (Άλωση Τροίας), ενδεχομένως κάποια τμήματα της Οδύσσειας ήταν αυτόνομα ποιήματα (Τηλεμάχεια, Πηνελόπεια, Νέκυια), Νόστοι (επιστροφή ηρώων Τρωικού πολέμου), Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία (συνέχεια της Οδύσσειας).Στα Κύκλια έπη υπήρχαν άφθονα στοιχεία αφηγηματικού ενδιαφέροντος, δεν υπήρχε το αυστηρό ύφος της Ιλιάδας, δεν ήταν του επιπέδου ομηρικών επών ή αττικών δραμάτων, γι’αυτό και δε σώθηκαν παρά ελάχιστοι στίχοι.►Ομηρικοί Ύμνοι χαρακτηριστικά και σύνδεση με ΚαλλίμαχοΠοιητικά δημιουργήματα σε εξάμετρα που έχουν διασωθεί σε μία συλλογή, όλα αφορούν τους θεούς, έχουν διαφορετική έκταση (4 εκτενείς, 29 πιο σύντομοι). Κυκλοφορούσαν με το όνομα του Ομήρου, γιατί οι αρχαίοι ήθελαν να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας. Αργότερα ενσωματώθηκαν σε μια συλλογή, η οποία περιείχε διάφορους ύμνους, από τον Ορφέα και τον Καλλίμαχο. Δεν είναι δυνατόν όμως να είναι του Ομήρου, γιατί δημιουργήθηκαν σε διαφορετικά μέρη, διαφορετικές εποχές.Οι εκτενέστεροι χρονολογούνται από 650-400 π.Χ., οι σύντομοι είναι μεταγενέστεροι. Οι περισσότεροι μιμούνται κανόνες, μέτρο, τύπο επών, λίγοι έχουν λυρικά μέτρα.►Τυπικό σχήμα δομής ύμνων Επίκληση θεού, ιδιότητές του, καταγωγή του, διεξοδική αφήγηση πράξεων ζωής του, παραπομπή σε άλλους ύμνους για τον ίδιο θεό. Χρησίμευαν κυρίως ως προοίμια στους ραψωδούς για απαγγελία επών.Ύμνος εις Δήμητρα: (495 στ., τέλη 7ου αι.), συνδεδεμένος με μυστηριακή λατρεία Ελευσίνας. Αποτελεί θρησκευτικό μνημείο για ίδρυση μυστηρίων Ελευσίνας και καταστατικό χάρτη για ιερατική διοίκηση Μυστηρίων. Ύμνος εις Απόλλωνα: (546 στ., 7ος αι.): θεωρήθηκε ως η συνένωση 2 Ύμνων αρχικά αυτοτελών, ενός με δηλιακό περιεχόμενο (γεγονότα Δήλου) και ενός με Πυθικό (γεγονότα Δελφών).Ύμνος εις Ερμή: (580 στ., 6ος αι.): ανάλαφρος, κωμικός. Αφήγηση κατορθωμάτων παιδιού-θαύματος. Δύσκολη η γλώσσα του, λιγότερα τα καθαρά ομηρικά στοιχεία.Ύμνος εις Αφροδίτην: (293 στ., αρχές 6ου-τέλος 5ου αι.): ο πιο σύντομος από τους μεγάλους, ο πιο απλός στη δομή. Ιωνικός χρωματισμός, ο πιο ομηρικός γλωσσικά από τους μεγάλους Ύμνους με επίδραση ησιόδειας παράδοσης. Ο Δίας ταπεινώνει τη θεά επειδή δημιουργεί ακόμη προβλήματα στους θεούςΕις Διόνυσον, Εις Πάνα: αποπνέουν έντονα ιωνική τέχνη της αρχαϊκής εποχής. ►Χαρακτηριστικό ποίησης Ησιόδου και καινοτομία τουΤο έργο του Ησιόδου κινείται μεταξύ 2 πόλων: μυθολογίας σχετικά με γέννηση δυνάμεων της φύσης, των όντων που τη γέννησαν και θεών+ της κοινώς νοούμενης ζωής της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο α πόλος: προσπάθεια αποκατάστασης κοσμογονίας και θεολογίας με κυριότερους σταθμούς διαδοχής θεών μέχρι το Δία . Στο β πόλο: παρουσίαση καθημερινής ζωής αγρότη (γι’αυτό ο Ησίοδος γνωστός ως λαϊκός φιλόσοφος).Μετά τον Όμηρο ο πιο σημαντικός επικός ποιητής. Εκπρόσωπος διδακτικού έπους . Κοινά σημεία με τον Όμηρο (μέτρο, επική γλώσσα, ραψωδική παράδοση). ΚΑΙ διαφορές όμως (προσωπικό ύφος και πάθος Ησιόδου φαίνεται στα έργα του ενώ στον Όμηρο απρόσωπη αφήγηση, επίσης διαφορά στη θεματολογία). Καινοτομία Ησιόδου: απομάκρυνση από κώδικα αξιών επών, χαλάρωση αριστοκρατικής αντίληψης αξιών, αγροτικό πλαίσιο. Η ποίηση Ησιόδου (β μισό 8ου αι., 750-700 π.Χ.). Τάση αρχαιότητα να τον συνδέει με ραψωδική παράδοση (Βλ. Αγών Ομήρου και Ησιόδου). Άφησε την ταυτότητά του μέσα στο έργο του σε 2 περιπτώσεις: συμμετοχή του σε αγώνες ταφής Αμφιδάμαντα και προσωπική αναφορά στον αδελφό του Πέρση.►Έργα και Ημέραι του ΗσιόδουΔιδασκαλίες και συμβουλές με θέματα το δίκαιον και την εργασία. Στο περιεχόμενο μια εξελικτική πορεία από μια λογικότητα προς τη λογική, τη γνώση, τον πολιτισμό. Ο Ησίοδος δέχτηκε υλικό από την παράδοση (ελληνική+μεσοανατολική), αλλά η γενεαλογική συστηματοποίηση σε ένα πολύπλοκο σχήμα συνδυασμών και εξαρτήσεων είναι δική του επινόηση και προσφορά. Μύθος 5 γενεών, μετά πρακτικές συμβουλές πώς να εργάζεται κανείς για να ζήσει δίκαια και αποδοτικά (πρακτική ηθική).

7

►Άλλα έργα του ΗσιόδουΈργα του: Θεογονία, Έργα και Ημέραι, Κατάλογος ή Κατάλογος γυναικών ή Ηοίαι, Ασπίς Ηρακλέους (μάλλον νόθο και μεταγενέστερο). Επίσης, με το όνομά του κι άλλα, από τα οποία σήμερα μόνο τίτλοι σώζονται (Χείρωνος Υποθήκαι, Μελαμπόδεια,…)ΘεογονίαΑφήγηση δημιουργίας κόσμου σε μία χαλαρή μορφή και απλή παράθεση διάφορων μορφών των όντων και θεοτήτων. Ο μύθος δημιουργίας Θεών είναι εν μέρει γνωστός και στον Όμηρο.Ασπίς ΗρακλέουςΝόθο και μεταγενέστερο. Μίμηση ασπίδας Αχιλλέα στο Σ Ιλιάδας. Τα υπόλοιπα έργα σώζονται σε αποσπάσματα.►Σχέσεις με τη παράδοση- επιδράσεις- πηγέςΟι επιδράσεις και οι πηγές του=ομηρικά έπη. Αμφίβολο αν γνώρισε βέβαια την Οδύσσεια. Εγκαινιάζει τη διδακτική ποίηση. Χρησιμοποιεί όμως ίδια γλώσσα, διάλεκτο, μεγάλο μέρος λεξιλογίου, στερεότυπες εκφράσεις, ύφος, περιγραφές μαχών Ομήρου. Άρα κινείται μεν μέσα στην επική παράδοση αλλά έχει και ρίζες σε εξωελληνικό χώρο. Πιο ευρύ θεολογικό σχήμα και μυθολογικό υλικό (πρωτογονικές δυνάμεις όπως Τιτάνες, Γίγαντες-το υλικό αυτό προήλθε από μυθολογία Μ. Ανατολής) από το ομηρικό. Βέβαια πολύ έντονη και εμφανής η δική του συμβολή και οι επινοήσεις του, καθώς ενσωματώνει το υλικό σε δική του λογική. Το ότι πήρε υλικό από άλλους φαίνεται και από αποσπασματικό χαρακτήρα και μέθοδο συσσώρευσης υλικού του στη διήγηση. Προσπάθησε στο αταξινόμητο υλικό να βάλει τάξη, να βάλει σε ένα σύστημα τους κοσμογονικούς μύθους που έφτασαν σ’ αυτόν αποσπασματικά.

ΠΡΟΣΔΟΚΏΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ.►1.Πώς μπορούμε να εντοπίσουμε την ύπαρξη μιας προομηρικής ποίησης;

Υπάρχουν ενδείξεις μέσα στα ίδια τα έπη που αναφέρονται και υπονοούν, ότι είχαν προηγηθεί ποιητικές συνθέσεις.

Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την τάση για δημιουργία και μάλιστα έργων τέχνης. Τόσο υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες, όπως τα Ομηρικά έπη, πρέπει να είχαν ανάλογα

ποιήματα ως προδρόμους τους και να προήλθαν από μια εξέλιξη πρωταρχικών και απλούστερων μορφών.

►2. Πως συνετέθησαν τα Ομηρικά έπη; A ρχική άποψη : τα έπη συνετέθησαν και μεταδόθηκαν προφορικά. Αποδείχθηκε όμως ότι τότε ήταν γνωστή η γραφή (Γραμμική Β). Εξάλλου είναι αδύνατον να σωθεί τόσο σύνθετη εργασία χωρίς την παρέμβαση γραφής. θεωρία Parry : στη νεότερη εποχή ο Parry υποστήριξε την προφορική σύνθεση και μετάδοση των επών, λόγω κυρίως του ύφους και της τεχνικής της γλώσσας του Ομήρου (στερεότυπες εκφράσεις, λογότυποι=formulae). Η σύνθετη τεχνική και ο τρόπος δομής των επών δικαιολογούνται μόνο με τη χρήση γραφής. Υπάρχουν αναμφίβολα και στοιχεία προφορικής ποίησης στα έπη, αλλά δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τα έπη στο σύνολό τους. Ενδιάμεση λύση: ο ποιητής παρέλαβε υλικό παράδοσης προφορικά ή γραπτά αλλά η σύνθεση και η μετάδοση από εκεί και πέρα έγινε γραπτά. Συμπέρασμα: η διάσωση των επών μέχρι σήμερα προϋποθέτει γραπτή σύνθεση, βάσει μιας προφορικής παράδοσης που ενσωματώθηκε στο έργο του ποιητή με τη βοήθεια της γραφής.►3. Σε ποια σημεία αποκλίνουν τα έπη του Ομήρου από την παράδοση;Τα έπη αποκλίνουν σε 4 κατηγορίες :

σε κατά λέξη επαναλήψεις σκηνών σε τυπικές σκηνές που προσαρμόζονται κάθε φορά στην υπόθεση και διήγηση του ποιητή σε διαμορφωμένες τυπικές σκηνές με έκδηλα τα στοιχεία νεωτερισμών που παραλλάσσουν τις

παλαιές σκηνές σε σκηνές που είναι εντελώς διαφορετικές από το υπόδειγμα της παράδοσης

►4. Σε τι συνίσταται το ομηρικό ζήτημα;Το ομηρικό ζήτημα συνίσταται σε 3 κυρίως προβλήματα:

τον τρόπο δημιουργίας, σύνθεσης, δομής επών (ο ποιητής στην αρχή ή στο τέλος της συνθετικής διαδικασίας)

την πατρότητα των επών τη χρονολόγηση των επών

8

►5. Ποια είναι η δομή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας;Η κυρίως δομή της Ιλιάδας είναι: αποχώρηση – καταστροφή – επιστροφή.Βλέπε περιλήψεις.►6. Πως παρουσιάζεται ο ομηρικός κόσμος στα έπη;Τα ομηρικά έπη, ξεχωρίζουν 2 επίπεδα στην αφήγηση, στα θέματα και στα γεγονότα. α) τον κύκλο του παρελθόντος β) τον σύγχρονο κόσμο του ποιητήΥπάρχει χρονική απόσταση, μεταξύ της εποχής που ζεί ο ποιητής και της εποχής των ηρώων του, την οποία περιγράφει στα έπη. Δημιουργείται αντιπαράθεση ανάμεσα στον μυκηναϊκό και το σύγχρονο πολιτισμό του ποιητή. Η Ομηρική ποίηση αποσιωπά τη δωρική μετανάστευση. Το ιστορικό υπόβαθρο των διηγήσεων και των ηρώων του είναι ο μυκηναϊκός κόσμος. Ο κόσμος του χαλκού. Εργαλεία και όπλα είναι όλα χάλκινα. Το σίδερο είναι σπάνιο και χρησιμοποιείται κυρίως σε παρομοιώσεις και παροιμιώδεις εκφράσεις. Σελ. 92►7.Τι ορίζουμε ως Κύκλια έπη;Κύκλος ή κύκλια έπη ονομάζονται όλα τα άλλα έπη εκτός των Ομηρικών και των Ησιόδειων. Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι και περί τους 120 στίχους. Οι διάφοροι μύθοι ακολουθούσαν χρονολογική σειρά και σχημάτιζαν κύκλο (θεματογραφικά ορίζεται από τη δημιουργία του κόσμου, δηλαδή την ένωση Ουρανού και Γης, μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα). Υπάρχουν και έπη του Κύκλου που εξαρτώνται από τα ομηρικά. Τα έπη του Κύκλου ομαδοποιήθηκαν με βάση το θέμα τους. Το κέντρο αναφοράς είναι ο Τρωικός πόλεμος και η επιστροφή των πολεμιστών. Αυτά που χάθηκαν δεν ήταν του επιπέδου των Ομηρικών ή των Ησιόδειων. Πολλά απ’ αυτά αποδίδονταν στον Όμηρο.►8. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ομηρικών ύμνων;Οι ύμνοι ήταν εγκωμιαστικά τραγούδια, προς τιμήν ενός θεού ή ήρωα, σε δακτυλικό εξάμετρο ή ελεγειακό μέτρο. Παρουσιάζουν ποικιλία στο περιεχόμενο, καθώς δημιουργήθηκαν σε διάφορα μέρη και σε διάφορες περιοχές.Επίκληση θεού, ιδιότητές του, καταγωγή του, διεξοδική αφήγηση πράξεων ζωής του, παραπομπή σε άλλους ύμνους για τον ίδιο θεό.►9. Ποιος είναι ο χαρακτήρας των ποιημάτων του Ησιόδου;Το έργο του Ησιόδου κινείται μεταξύ 2 πόλων: της μυθολογίας σχετικά με τη γέννηση των δυνάμεων της φύσης και των όντων που την αποτέλεσαν μαζί με τους θεούς και της κοινώς νοούμενης ζωής της ανθρώπινης κοινωνίας. 1ος πόλος : προσπάθεια αποκατάστασης κοσμογονίας και θεολογίας με κυριότερους σταθμούς διαδοχής θεών μέχρι το Δία . 2ος πόλος : παρουσίαση καθημερινής ζωής αγρότη (γι’ αυτό ο Ησίοδος είναι γνωστός ως λαϊκός φιλόσοφος).►10. Ποιο είναι το περιεχόμενο των έργων του Ησιόδου;Θεογονία :Αφήγηση δημιουργίας κόσμου σε μία χαλαρή μορφή και απλή παράθεση διαφόρων μορφών των όντων και θεοτήτων. Ο μύθος δημιουργίας Θεών είναι εν μέρει γνωστός και στον Όμηρο.Έργα και Ημέραι : Διδασκαλίες και συμβουλές με θέματα το δίκαιον και την εργασία. Στο περιεχόμενο μια εξελικτική πορεία από μια λογικότητα προς τη λογική, τη γνώση, τον πολιτισμό. Ασπίδα του Ηρακλέους : Περιγράφεται η νίκη του Ηρακλή στον αγώνα του με τον Κύκνο και τον Άρη, καθώς επίσης και η ασπίδα του Ηρακλή.Κατάλογος γυναικών ή Ηοίαι : Καλύπτει μια πλούσια μυθολογική παράδοση. Ο πυρήνας του έργου θα μπορούσε να είναι συνέχεια της Θεογονίας.

ΚΕΦΆΛΑΙΟ 3►Είδη λυρικής ποίησης, βασικά χαρακτηριστικά τους.Ελεγειακή ποίηση: Η λέξη ελεγεία δήλωνε στην αρχή ποίηση με θρηνητικό περιεχόμενο. Ποίηση του Κριτία (5ος αι. π.Χ.): πρώτη χρήση λέξης ελεγείον για να δηλώσει το στίχο δακτυλικό εξάμετρο (που μαζί με το δακτυλικό πεντάμετρο απαρτίζουν το ελεγειακό δίστιχο, δηλ. το μέτρο της ελεγείας).

9

Σημαντικότεροι ποιητές που έγραψαν στο είδος αυτό (Καλλίνος, Τυρταίος, Μίμνερμος, Αρχίλοχος, Σόλωνας, Θεόγνης, Φωκυλίδης)Ιαμβική ποίηση: σκωπτικό, περιπαικτικό, δηκτικό περιεχόμενο σε ιαμβικό τρίμετρο (σκλάβα Ιάμβη που κατάφερε με τα αστεία και τα χωρατά της κατάφερε να κάνει την Δήμητρα να γελάσει). Εκπόσωποι: (Αρχίλοχος, Σημωνίδης, Ιππώνακτας)Μελική ποίηση (Μονωδία):Τραγούδια που τραγουδιούνταν από 1 άτομο με συνοδεία λύρας. Καλλιεργήθηκε κυρίως στη Λέσβο. (Αλκαίος, Σαπφώ)Χορική ποίηση: Η πιο αξιόλογη και περίτεχνη ποιητική δημιουργία Ελλήνων 6 ου και αρχών 5 ου αι . Οι χορικοί ποιητές έγραφαν ποιήματα-τραγούδια για να εκτελεσθούν αυτά από χορό, συνέθεταν τη μελωδία που τα συνόδευε, όριζαν τις χορευτικές κινήσεις που τα συνόδευαν, συνήθως δίδασκαν και τη χορογραφία στο χορό και συνόδευαν το χορό με το μουσικό του όργανο. Τα τραγούδια αυτά αποτελούσαν πάντα μέρος μιας εορταστικής εκδήλωσης, μιας θρησκευτικής –λατρευτικής τελετής. Τόπος ακμής: Σπάρτη 7ου π.Χ. αι. (Ακμάνας, Στησίχορος, Ίβυκος, Σιμωνίδης- Πίνδαρο ς )►Κοινωνικές συνθήκες δημιουργίας λυρικής ποίησηςΗ λυρική ποίηση χρονικά ήκμασε από τις αρχές 7 ου αι. έως τα μέσα του 5 ου αιώνα .(δημιούργημα της αρχαϊκής κοινωνίας της οποίας τις αξίες αντικαθρεφτίζει). Μέσα 7ου αι.: έγινε μία τεράστια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία (αποικισμός, οπότε είχαμε διεύρυνση πνευματικών οριζόντων Ελλήνων, ταξίδια, πλούτος, αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής, συμμετοχής στη διαχείριση κοινών και άσκηση εξουσίας, συνειδητοποίηση προσωπικής αξίας και αξίας ελευθερίας).►Ποιήματα και χαρακτηριστικά (σύνδεση με ζωή συγγραφέων)

Ελεγειακή ποίηση:Πότε θα δείξετε θάρρος; Ως πότε θα κείτεστε χάμω

Καλλίνος από Έφεσο Ιωνίας: ο πρώτος ελεγειακός ποιητής (α μισό 7ου αιώνα). Ένα ποίημά του σώθηκε (προτροπή σε νέους να υπερασπίσουν πατρίδα από τους Κιμμέριους ). Θυμίζει αρκετά έπος.

Για τη πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσειΤυρταίος ο Σπαρτιάτης: β μισό 7ου αιώνα. Πολιτική=πολεμική ποίηση. Ενθαρρύνει και προτρέπει Σπαρτιάτες να καταλάβουν τη Μεσσήνη. Μόνο αποσπάσματα από την ποίησή του.

Γλύκα η ζωή μας χωρίς την χρυσήν Αφοδίτην δεν έχει.Μίμνερμος από Κολοφώνα Ιωνίας (ή Σμύρνη): β μισό 7ου αιώνα. Θέμα του : οι χαρές της νιότης και του έρωτα, η φρίκη των γηρατειών. Ερωτική και μελαγχολική η ποίησή του (Ναννώ και Σμυρνηίς οι τίτλοι των 2 τόμων ποιημάτων του στην Αλεξανδρινή εποχή).

Την αψεγάδιαστη ασπίδα μου, που άθελα πλάι σ’ ένα θάμνοΑρχίλοχος ο Πάριος (680-640 π.Χ. περίπου). Περιπαικτικός, δηκτικός, αντιηρωικός. Αλλά και παραδοσιακά θέματα, για παράδειγμα παντοδυναμία θεών, χτυπήματα μοίρας.

α) Τούτα η ψυχή μου να τα πω μου λέει στους Αθηναίουςβ) Από ένα σύννεφο πέφτει με ορμή και χαλάζι και χιόνι

Σόλων ο Αθηναίος (680-560 π.Χ περίπου). Νομοθέτης, πολιτικός και ποιητής. Μέσα από τα ποιήματά του υπερασπίστηκε πολιτικές του ιδέες και πράξεις.α) Μιλάει στους συμπατριώτες του για τα δεινά που προξενεί η κακονομία σε αντίθεση με τα καλά που φέρνει στην πόλη και στους πολίτες η Ευνομία, η «δίκαιη τάξη».

Κύρνε, απ’ την αγάπη για σε συμβουλές θα σου δώσω τις ίδιεςΘέογνης από Μέγαρα (6ος-5ος αι. π.Χ.). Σήμερα σώζεται μια συλλογή περίπου 1400 στίχων, τυπική ποίηση συμποσίων. Ο ποιητής διακατέχεται από αριστοκρατικές αντλήψεις, παραπονιέται για νεόπλουτους εποχής του. Αφήνεται σε ηθικολογίες και σε ανάλογου τύπου παροτρύνσεις Φωκυλίδης ο Μιλήσιος (6ος π.Χ αι.), Δημόδοκος ο Λέριος (6ος π.Χ αι.), Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (6ος-5ος): γνωμολογικού περιεχομένου ελεγειακή ποίηση.

Ιαμβική ποίησηΓια τ’αγαθά του Γύγη δε σκοτίζομαι

Δεν θέλω εγώ το στρατηγό ψηλό, κορδάτο,Ένα ξέρω εγώ καλό

Μπάρμπα-Λυκάμβη, πως το σκέφτηκες αυτό;

10

Αρχίλοχος ο Πάριος . Περιπετειώδης ζωή με συμμετοχή σε μάχη, ερωτικές απογοητεύσεις. Σπουδαίος ποιητής αλλά ...πικρόχολος! Ασχολήθηκε με τα προσωπικά του βιώματα.Ενδιαφέρεται για το εδώ και το τώρα, και μιλεί επώνυμα για τη δική του ζωή και μόνο, για τις περιπέτειές του, για τις προτιμήσεις του, για τα πάθη του, για τα μίση του. Ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής που έθεσε ως θέμα της ποίησής του τον εαυτό του! Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ασυνάρτητα (μακροί στίχοι διαφορετικού ρυθμού που ενώθηκαν) και επωδούς (μικρές στροφές με άνισου μεγέθους στίχους).

Άλλη απ’ την ορθρότριχη γουρούναΣημωνίδης ο Αμοργίνος (αλλά από τη Σάμο!). Γνωστό ποίημα του το σατιρικό Ίαμβος των Γυναικών. Σκοπός του είναι να περιγράψει και να κακίσει κοινωνικούς τύπους και χαρακτήρες: το μάτι του είναι στραμμένο στην «ομαδική κακοδαιμονία» ώστε να τη διορθώσουν (# Αρχίλοχο που ασχολούνταν μόνο με τον εαυτό του). Πολύ απαισιόδοξος (# Αρχίλοχο).

Σπίτι μου ο Πλούτος –είν’ ολόστραβος, βλέπεις-Ιππώνακτας από την Έφεσο . Έζησε στο περιθώριο κοινωνίας, σα ζητιάνος, το λεξιλόγιό του ήταν λαϊκό, ήταν αθυρόστομος. Η ποίησή του =ποίηση απόλυτα απομονωμένου ατόμου, με ιδιότυπα μέτρα.

Σαν ποιο άφησα στη μέση απ’ οσα μ’ έκανανΣόλων ο Αθηναίος: Ιαμβικό είναι ένα έξοχο ποίημά του , όπου κάνει απολογισμό του έργου του (απελευθέρωση γης, διαγραφή χρεών, απαγόρεψη δανεισμού σεισάχθεια, ...). («σεμνύεται=καμαρώνει Σόλων εν τούτοις» έγραψε ο βιογράφος του Πλούταρχος)

Μελική ποίηση (Μονωδία)Τώρα ταιριάζει να μεθύσουμε όλοι

Τον Πιττακό, που από ταπεινή κρατούσε φύτραΛαμποκοπάει το μέγα αρχονταρίκι

Οδίας ρίχνει βροχή, βαρύς χειμώναςΤι ανέμων ταραχή ειν’ αυτή δε νιώθω

Αλκαίος από Μυτιλήνη (τέλος 7ου-αρχές 6ου αι.) Έζησε σε εποχή μεγάλων πολιτικών αναστατώσεων. Αριστοκράτης, εξορίστηκε. Έγραψε στασιωτικά ποιήματα, εμπνευσμένα από καθημερινή πολιτική πραγματικότητα της εποχής έχθρα μίσος, διάθεση για αγώνα, άφατη χαρά για τη νίκη, απογοήτευση και απελπισία για την ήττα, λόγος προειδοποιητικός μπροστά στους κινδύνους από τος τυράννους. Δεν έλειψαν επίσης ερωτικά τραγούδια και Ύμνους σε θεούς και ήρωες. Ελάχιστα αποσπάσματα της ποίησής του σήμερα. Η γλώσσα του (αιολ. διάλεκτος) απλή, αλλά το μέτρο ποιημάτων του περίτεχνο (αλκαϊκή στροφή).(αλληγορικός χαρακτήρας του κράτους πλοίου)

Κύπρη μου εσύ, κι εσείς Νηρηίδες, κάντε(Αφροδίτη), από ουράνια πλάτη

Σε στολισμένο θρόνο εσύ που κάθεσαιΣαπφώ (τέλη 7 ου –αρχές 6 ου π.Χ. αι.). Αριστοκράτισσα, μέσα σε πολιτικές αναταραχές. Γεννήθηκε στην Ερεσσό, έζησε στη Μυτιλήνη. Τα ποιήματά της =προσωπικά βιώματα (περιγραφή ερωτικού πάθους, κοινής ζωής με συντρόφισσες). Περίφημη η Ωδή στην Αφροδίτη (αγαπημένη θεά της Σαπφώς.) Έγραψε και επιθαλάμια: τραγούδια γάμου. Αιολική διάλεκτος, απλή, λιτή γλώσσα, ποιλίκα μέτρα (ιδιαίτερη η σαπφική στροφή της). «Η τέχνη της Σαπφώς, όπως και του Αλκαίου ξεχωρίζει χάρη στην αμεσότητά της. Εδώ το παν είναι το συναίσθημα» Lesky.

Δε μου είναι αγαπητός αυτός, που δίπλα στο μεγάλοΟ έρωτας πάλι με τρανό με χτύπησε

Φραδίτσα Θρακοπούλα,... Ανακρέων από την Τέω . Ερωτικά, συμποτικά ποιήματα, αλλά στα πλαίσια του μέτρου η ποίησή του. Παρεξηγημένη προσωπικότητα. Πλούσια παραστατική ιωνική διάλεκτος στα ποιήματά του. Ανακρεόντεια αποκαλούνταν αφενός τα ποιήματα (κακότεχνα εν γένει) που μιμούνταν τα συμποτικά και ερωτικά του ποιήματα, αφετέρου μια συλλογή 60 ποιημάτων στο τέλος της Παλατινής Ανθολογίας. Ο Ανακρεοντισμός (παραμορφωτική εικόνα Ανακρέοντα) άσκησε μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.*** Επίσης υπήρχαν και γυναίκες ποιήτριες: Κόριννα, Τελέσιλλα, Πράξιλλα.

Χορική ποίησηΚοιμούνται κορφοβούνια και φαράγγια

Δε με σηκώνουν τα πόδια μου πια, κοπελιές, τραγουδίστριεςΘεωρώ την σαν τον ήλιο

11

Αλκμάνας από Σάρδεις (β μισό 7ου αι. π.Χ.). Ο πρώτος χορικός ποιητής. Χαρακτηριστικό: Λακωνικό ιδίωμα (και ομηρισμοί και ξενικά στοιχεία), απλά μέτρα. Ποίηση της ειρήνης, για τις διάφορες (επίσημες θρησκευτικές) τελετές. Επίσης και ερωτικά ποιήματα και παρθένεια (ποιήματα που τραγουδιούνταν από ομάδα κοριτσιών σε θρησκευτικές γιορτές).

Δεν ειν’ αληθινός αυτός ο λόγοςΣτησίχορος από Ιμέρα Σικελίας (τέλος 7ου-μέσα 6ου). Διάλεγε τα θέματά του από μύθους του επικού κύκλου ή Ηρακλή. 2 ποιήματα για ωραία Ελένη, στο πρώτο την κατέκρινε, μετά τυφλώθηκε και πήρε πίσω τις κατηγορίες καθώς θεώρησε ότι τιμωρήθηκε. Έγραψε νέο ποίημα αποκατάστασης της τιμής της Ελένης, την Παλινωδία και βρήκε το φως του. Η γλώσσα του είχε ως πρότυπο τη γλώσσα του Ομήρου, αλλά και δωρικό χρωματισμό.

Την άνοιξη ανθομανούν οι κυδωνιέςΟ έρως πάλι τακερά και δόλια με κοιτάζει

Ίβυκος από Ρήγιο Καλαβρίας (α μισό 6ου αι.). Αγάπη του για μύθο, έγραψε και ερωτικές μονωδίες. Η γλώσσα του=συνταίριασμα επικών και δωρικών στοιχείων.

Εκείνων που σκοτώθηκαν στις θερμοπύλεςΚι ως ο άνεμος δυνάμωνε κι η θάλασσα

Σιμωνίδης από Κέα (τέλος 6ου-μέσα 5ου),. Έκανε πολλά ταξίδια. Περίφημα τα επιγράμματά του, ιδίως για Μαραθώνα και Θερμοπύλες. Έγραψε και σκόλια (τραγούδια συμποσίων) και επινίκια και θρήνους και εγκώμια και Διθυράμβους.Ονόμαζε την ποίηση « ζωγραφική που μιλάει» και τη ζωγραφική «σιωπηλή ποίηση».

Πρώτα το νερόΦόρμιγγα χρυσή!Ο Απόλλωνας σε ορίζει

Πίνδαρος. Ο πιο σημαντικός χορικός ποιητής. Από τις Κυνός Κεφάλες (τέλος 6ου- μέσα 5ου αι.). Καλλιέργησε όλα τα είδη χορικής ποίησης (Ύμνοι σε θεούς, Παιάνες=λατρευτικά τραγούδια προς τιμή των θεών, Διθυράμβους=θρησκευτικά τραγούδια προς τιμή Διονύσου, προσόδια-πομπικά, Παρθένεια=τραγούδια τραγουδισμένα από χορούς κοριτσιών, Θρήνοι, Επινίκια=θριαμβικές ωδές προς τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες, Υπορχήματα= λατρευτικού περιεχομένου χορευτικά τραγούδια).Τα επινίκια ποιήματά του, περίπου 45, σώθηκαν γιατί διδάσκονταν στα σχολεία. Συνθέτονταν κατά παραγγελία και εκτελούνταν από χορό ομήλικων φίλων του νικητή. Έχουν μια τυπολογία: στην αρχή δίνονται πληροφορίες για το νικήτή και για το γεγονός της νίκης, μετά έρχεται η αφήγηση ενός μύθου, τέλος παρατίθεται κάποια γνώμη (γνωμικό) με βαθυστόχαστο θρησκευτικό-ηθικό περιεχόμενο. Στα ποιήματα αυτά αντικαθρεφτίζεται η κοινωνική υπεροχή της ελληνικής αριστοκρατίας που συνδεόταν με τη μυθική-ηρωική παράδοση και απαιτούσε από τα μέλη της συνεχώς καλύτερες επιδόσεις. Ο Πίνδαρος ήταν ο κήρυκας της αριστοκρατικής κοινωνίας. Η γλώσσα του Πινδάρου είναι πλούσια σε δωρικά και αιολικά στοιχεία, με γλωσσικό υλικό από το έπος, εντυπωσιακά επίθετα και μεταφορές,αριτοτεχνικά μέτρα και ρυθμούς.

-Ω, της ιερής Αθήνας βασιλιάΒακχυλίδης από την Κέα. Στα χνάρια του Πινδάρου (α μισό 5ου αιώνα). Έγραψε ύμνους, παιάνες, παρθένεια, υπομνήματα, διθυράμβους, εγκώμια, επινίκια. Η δομή των επινίκων του είναι όμοια με του Ομήρου. Είχε ιδιαίτερη αφηγηματική ικανότητα που φαινόταν στο τμήμα του μύθου. Η γλώσσα του=χορικολυρική γλώσσα, πιο απλή από την αντίστοιχη του Πινδάρου, τα μέτρα του επίσης πιο απλά.►«Ανακρεόντεια»/ ΑνακρέονταςΑνακρεόντεια αποκαλούνταν αφενός τα ποιήματα (κακότεχνα εν γένει) που μιμούνταν τα συμποτικά και ερωτικά του ποιήματα, αφετέρου μια συλλογή 60 ποιημάτων στο τέλος της Παλατινής Ανθολογίας. Ο Ανακρεοντισμός (παραμορφωτική εικόνα Ανακρέοντα) άσκησε μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.«Ο κλασικός εκπρόσωπος του ερωτισμού» ο τύπος του «αστόχαστου γλεντζέ» ο « πάντοτε μεθυσμένος ποιητής». Εγραψε πανέμορφα συμποτικά τραγούδια, στα οποία όμως έβρισκε την εκτίμηση της συντροφιάς των καλλιεργημένων ανθρώπων και η αποστροφή προς κάθε υπέρβαση του μέτρου. Η θέση του δίπλα στον Κανόνα των εννέα μεγάλων λυρικών ποιητών ήταν δίπλα στον Αλκαίο και τη Σαπφώ.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ►1. Πότε έχουμε για πρώτη φορά μαρτυρημένη στην ελληνική γλώσσα τη λέξη λύρα;Στο απόσπασμα 51,47 Diehl του Αρχιλόχου.

12

►2. Ποιο το νόημα της αρχαίας έκφρασης «κανών των εννέα λυρικών ποιητών»;Κατάλογος με τους εννέα ποιητές (Αλκαίο, Σαπφώ, Ανακρέοντα, Αλκμάνα, Στησίχορο, Ίβυκο, Σιμωνίδη, Βακχυλίδη, Πίνδαρο), οι οποίοι έγραφαν λυρική ποίηση. Οι ποιητές αυτοί διέφεραν από εκείνους που έγραφαν έπη, τραγωδίες, ιάμβους, ελεγείες.►3. Ποια η σημασία του επιθέτου λυρικός στην παραπάνω αρχαία έκφραση;Το επίθετο λυρικός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ελληνιστικά χρόνια, όταν οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι συνέταξαν τον κανόνα των εννέα λυρικών. Λέγοντας λυρική ποίηση, εννοούσαν την ποίηση, που συνοδευόταν από λύρα.►4. Πότε και πως γεννήθηκε η λυρική ποίηση; Ως πότε παρακολουθούμε την ακμή της στην πρώτη αυτή, την παλαιότερη φάση της;Η λυρική ποίηση υπήρξε δημιούργημα της αρχαϊκής κοινωνίας, τις οποίας τις αξίες αντικαθρεφτίζει. Ήκμασε από το πρώτο μισό του 7ου αιώνα, έως τα μέσα του 5ου αιώνα. Από τα μέσα του 7ου αιώνα, άρχισε μία τεράστια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία (αποικισμός, οπότε είχαμε διεύρυνση πνευματικών οριζόντων Ελλήνων, ταξίδια, πλούτος, αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής, συμμετοχή στη διαχείριση των κοινών και άσκηση εξουσίας, συνειδητοποίηση της προσωπικής αξίας και του αγαθού της ελευθερίας). Η ποίηση έπρεπε να εκφράσει τον καινούργιο τύπο ανθρώπου.Οι Έλληνες τραγουδούσαν σε κάθε ευκαιρία της καθημερινής τους ζωής (γάμοι, κηδείες, εργασία, πολεμικές επιχειρήσεις, λατρεία θεών).Οι επώνυμοι λυρικοί ποιητές, μετέτρεψαν αυτά τα άτεχνα τραγούδια , σε υψηλά καλλιτεχνικά δημιουργήματα. ►5.Ποια η σημασία των λέξεων- εκφράσεων ελεγεία-ελεγειακή ποίηση- ελεγείον;Η λέξη ελεγεία = ελεγειακή ποίηση, δήλωνε στην αρχή την ποίηση με θρηνητικό περιεχόμενο. Η λέξη ελεγείον χρησιμοποιείται, για να δηλώσει το στίχο, δηλαδή το μέτρο της ελεγείας. Το δακτυλικό εξάμετρο, μαζί με το δακτυλικό πεντάμετρο απαρτίζουν το ελεγειακό δίστιχο = ελεγείον.►6.Ποια η σημασία των λέξεων- εκφράσεων ίαμβος-ιαμβική ποίηση;Ίαμβος ονομάζεται το μέτρο. Η ποίηση, που είναι γραμμένη σε ιαμβικό τρίμετρο στίχο, ονομάζεται ιαμβική ποίηση. Η ποίηση αυτή είχε αστείο, περιπαικτικό και σκωπτικό περιεχόμενο. ►7. Μπορείτε να συγκρίνετε την ιαμβική ποίηση του Σόλωνα με την ιαμβική ποίηση των Αρχίλοχου και Ιππώνακτα;Ο Σόλων έγραψε ιαμβικά τρίμετρα πολιτικού περιεχομένου, όπου υπερασπιζόταν τα νομοθετικά του μέτρα. Ο Αρχίλοχος ασχολήθηκε με τα προσωπικά του βιώματα. Είναι ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής, που έθεσε ως θέμα της ποίησης του τον εαυτό του.Η ποίηση του Ιππώνακτα, έχει ένα προσωπικό, ιδιότυπο χαρακτήρα. Είχε την τάση να διαπραγματεύεται συνηθισμένες ταπεινές υποθέσεις από την καθημερινή ζωή, ώστε μπορούμε να πούμε ότι η ποίηση του είχε ρεαλιστικό χαρακτήρα. Τα θέματα του είναι πολύ τολμηρά και η περιγραφή του εξαιρετικά σκληρή και μερικές φορές χυδαία.►8.Ποια η σημασία των λέξεων- εκφράσεων μελική ποίηση-μονωδία;Το κύριο είδος της λυρικής ποιήσεως είναι το μέλος, αφού αυτό έχει το βασικό χαρακτηριστικό της, που είναι το τραγούδι. Η μελική ποίηση διακρίθηκε σε 2 είδη.α) Μονωδία – ποίημα που τραγουδιόταν μόνο με τη συνοδεία μουσικού οργάνου.β) Χορική ποίηση – ποίημα που τραγουδιόταν με μουσικό όργανο, αλλά συνοδευόταν και από χορό.►9.Ποια τα βασικά θέματα της ποίησης του Αλκαίου;Ο Αλκαίος έγραψε ποίηση με θέματα από την καθημερινή ζωή, την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του (έχθρα και μίσος, διάθεση για αγώνα, άφατη χαρά για τη νίκη, απογοήτευση και απελπισία για την ήττα, λόγος προειδοποιητικός μπροστά στους κινδύνους από τους τυράννους), τραγούδια με ερωτικό περιεχόμενο και Ύμνους σε θεούς και ήρωες.

►10.Πως θα δοκιμάζατε τον όρο «στασιωτικά» ποιήματα του Αλκαίου;Ο Οράτιος αναζητώντας ένα μόνο επίθετο για τα ποιήματα του Αλκαίου, τα’ αποκάλεσε minaces «απειλητικά». Ο Λεκατσάς υποστήριξε ότι τα στασιωτικά του ποιήματα «είναι ποιήματα της ψυχής του», αφού εκφράζουν όλο το προσωπικό του πάθος κατά των αντιπάλων του.

13

►11.Ποιος ο αληθινός Ανακρέοντας και ποια εικόνα για τον ποιητή αυτόν δημιούργησαν τα «Ανακρεόντεια»; «Ανακρεόντεια» ονομάστηκαν αφενός τα κακότεχνα ποιήματα, που μιμούνταν τα συμποτικά και ερωτικά ποιήματα του Ανακρέοντα και αφετέρου μια συλλογή 60 ποιημάτων στο τέλος της Παλατινής Ανθολογίας. Στα ποιήματα αυτά οφείλεται η παραμορφωτική εικόνα, που είχε επικρατήσει για τον ποιητή, σύμφωνα με την οποία ήταν «ο πάντοτε μεθυσμένος ποιητής», ο τύπος του «άστοχου γλεντζέ» και ο «κλασικός εκπρόσωπος του ερωτισμού». Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική. Ο Ανακρέων έγραψε πανέμορφα συμποτικά τραγούδια, στα οποία έβρισκε την έκφραση της η εκτίμηση της συντροφιάς των καλλιεργημένων ανθρώπων και η αποστροφή προς κάθε υπέρβαση του μέτρου.►12.Ποια η σημασία των λέξεων-εκφράσεων χορός-χορική ποίηση;Χορική ποίηση: που τραγουδιόταν με συνοδεία μουσικού οργάνου και χορούποιήματα-τραγούδια για να εκτελεσθούν αυτά από χορό, συνέθεταν τη μελωδία που τα συνόδευε, όριζαν τις χορευτικές κινήσεις που τα συνόδευαν, συνήθως δίδασκαν και τη χορογραφία στο χορό και συνόδευαν το χορό με το μουσικό του όργανο. Τα τραγούδια αυτά αποτελούσαν πάντα μέρος μιας εορταστικής εκδήλωσης, μιας θρησκευτικής –λατρευτικής τελετής. Τόπος ακμής: Σπάρτη 7 ου π.Χ. αι. (Ακμάνας, Στησίχορος, Ίβυκος, Σιμωνίδης- Πίνδαρο ς ) Χορό ονομάζουμε την ομάδα των αγοριών ή κοριτσιών, που εκτελούσαν τα χορικά ποιήματα.►13. Ποιά τα είδη χορικής ποίησης; Πως διακρίνονται μεταξύ τους; Ανάλογα με το περιεχόμενο τους τα χορικά ποιήματα διακρίνονταν σε:Παιάνες - ύμνοι προς τιμή του Απόλλωνα ή της Άρτεμης, που τους εκτελούσε χορός ανδρών στους ναούς και στις θυσίες.Υπορχήματα – καθαρά θρησκευτικοί ύμνοι προς τιμή κάποιου θεού.Προσόδια – τραγούδια με συνοδεία αυλού κατά τη μετάβαση στους ναούς ή στους βωμούς.Εμβατήρια – ρυθμικά άσματα των Δωριέων προς τιμή του Άρη.Παρθένια – τραγούδια που τα έψαλλε χορός παρθένων.Υμέναιοι και Επιθαλάμια – τραγούδια του γάμου, που εκτελούνταν από χορούς αγοριών ή κοριτσιών και συνοδεύονταν από χορευτικές κινήσεις.Διθύραμβοι – ύμνοι προς τιμή του Διονύσου από τους οποίους προήλθε το δράμα.Θρήνοι – μοιρολόγια με τη συνοδεία αυλού στις κηδείες και στα επικήδεια δείπνα.Σκόλια ή Παροίνια – τραγούδια που άδονταν σε συμπόσια.Εγκώμια – ύμνοι προς τιμή ανθρώπων.Επίνικοι - θριαμβευτικές ωδές προς τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες.►14. Με ποιο νόημα είναι για μας ο Αλκμάνας ο «παλαιότερος» χορικός ποιητής;Είναι ο πρώτος χορικός ποιητής από τον οποίο έχουμε δείγματα του ποιητικού του έργου. Η ποίησή του, γραμμένη σε λακωνικό ιδίωμα είχε συγκεντωθεί σε έξι βιβλία. Τα χορικά τραγούδια αποτελούσαν πάντοτε μέρος μιας γιορταστικής εκδήλωσης, μιας τελετής, συχνότατα θρησκευτικής –λατρευτικής. Ένας χώρος που παρήγαγε τη χορική ποίηση ήταν η Σπάρτη του 7ου αι. π.Χ. με ιδιαίτερες επιδόσεις στη μουσική και με πλήθος από θρησκευτικές κοινωνικές και άλλες εκδηλώσεις. ►15. Ποια τα κεντρικά θέματα της ποίησης του Αλκμάνα; Ο Αλκμάν ήταν ιδιαίτερα ονομαστός για την ερωτική του ποίηση. Τα ερωτικά θέματα ήταν σημαντικά στα γαμήλια του άσματα. Σημαντικά ήταν τα Παρθένεια του, ποιήματα προορισμένα να τραγουδηθούν σε κάποια θρησκευτική γιορτή από ομάδες κοριτσιών. Έγραψε επίσης ύμνους, παιάνες και προσόδια►16. Τι σημαίνει η λέξη παλινωδία; Η λέξη παλινωδία σήμερα χρησιμοποιείται με την έννοια της αναίρεσης όσων ειπώθηκαν προηγουμένως. Ο Στησίχορος έγραψε ένα ποίημα αποκατάστασης της τιμής της Ελένης, την Παλινωδία, στο οποίο έχει την αρχή της η λέξη.►17. Η ποίηση του Ίβυκου είναι ερωτική και συνήθως εμπλουτίζεται με μύθους θαυμαστούς και παράξενους.►18. Οι Επίνικοι ήταν θριαμβευτικές ωδές προς τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες.►19. Η δομή ενός Πινδαρικού επίνικου είναι η εξής: στην αρχή δίνονται πληροφορίες για το νικητή, για την οικογένεια του και για το γεγονός της νίκης, μετά έρχεται η αφήγηση ενός μύθου, τέλος παρατίθεται κάποια γνώμη-γνωμικό με βαθυστόχαστο θρησκευτικό-ηθικό περιεχόμενο. Στα

14

ποιήματα αυτά αντικαθρεφτίζεται η κοινωνική υπεροχή της ελληνικής αριστοκρατίας που συνδεόταν με τη μυθική-ηρωική παράδοση και απαιτούσε από τα μέλη της συνεχώς καλύτερες επιδόσεις. Ο Πίνδαρος ήταν ο κήρυκας της αριστοκρατικής κοινωνίας.►20. Η «επωδική τριάδα» είναι ένα δομικό σχήμα στροφής – αντιστροφής – επωδούς. ►21. Σκόλια = συμποτικά τραγούδια.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ►1.Ποια θέματα απασχόλησαν την ποίηση των παλαιών ελεγειακών ποιητών;Προτροπή για υπεράσπιση πατρίδας, για πόλεμο, θρήνος, χαρές της νιότης, έρωτας, φρίκη γηρατειών, αντιηρωική συμπεριφορά, σάτιρα αξιών εποχής, παντοδυναμία θεών, ρόλος μοίρας, αγάπη για την πατρίδα, δικαιοσύνη, κοινωνικές συγκρούσεις εποχής, συμπόσια, κοινωνική δομή, ηθικές παραινέσειςΚατηγορίες: πολιτική-πολεμική: Καλλίνος, Τυρταίος, Σόλων /ερωτική-καθημερινή: Μίμνερμος /περιπαικτική-δηκτική: Αρχίλοχος/ συμποτική: Θέογνης/ ηθικοδιδακτική-γνωμολογική: Φωκυλίδης, Δημόδοκος, Ξενοφάνης►2. Θέματα που απασχόλησαν στην ποίησή τους τον Αρχίλοχο και τον Ιππώνακτα. Αρχίλοχου: πάθη του, μίση του, προτιμήσεις του, ζωή του, αντιηρωικά θέματα, ερωτικάΙππώνακτα: περιθωριακός τρόπος ζωής του, φτώχεια του, παράπονά του από θεούς Οι δύο ποιητές είχαν το εξής κοινά: την ειρωνεία, την προκλητική περιπαικτική αντιμετώπιση της πραγματικότηταςΗ ποίησή τους διαφέρει από την ποίηση του Σημωνίδη στο εξής: Όλοι κατακρίνουν, αλλά η κριτική του Σημωνίδη δεν είναι κακόβουλη ή στείρα. Σκοπό έχει να επισημάνει για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα. ►3.Τα στασιωτικά ποιήματα του Αλκαίου αποδόθηκαν από κάποιον μελετητή του ως «αντάρτικα». Συφωνείται με το χαρακτηρισμό; Ναι, με την έννοια του ότι ήταν πολιτικά, ανατρεπτικά, επαναστατικά κατά της τότε εξουσίας των τυρράνων, γραμμένα από έναν εξόριστο και συμμετέχοντα στα πολιτικά δρώμενα του καιρού του.►4. Κατάλογος θεμάτων της ποίησης της Σαπφώς. Προσωπικά της βιώματα, έρωτας-πάθος, ευσέβεια-προσευχή, φύση, κοινή ζωή με τις συντρόφισσές της, τραγούδια του γάμου (επιθαλάμια), μητρική αγάπη.►5. Σύγκριση θεματολογίας της Σαπφώς με του Ανακρέοντα. Θέματα Ανακρέοντα: συμποτικά θέματα, έρωτας. Και ο Ανακρέων, όπως και η Σαπφώ ασχολήθηκε με θέματα ερωτικά, με το πάθος και τις απολαύσεις της ζωής. Ο Ανακρέων έγραψε την ποίησή του για κάποιο διάστημα προστατευμένος σε αυλή τυράννου, του Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου, όπως συνέβαινε συχνά στην αρχαιότητα. Έγραψε έργα για συμπόσια /συμποτικά τραγούδια (σελ. 36 Βιβλίο ΕΑΠ). Οι κοινωνικές συναναστροφές αποτέλεσαν και για τη Σαπφώ πηγή έμπνευσης, καθώς σε πολλά ποιήματά της περιγράφει τη ζωή με τις συντρόφισσές της.►6. Ποιά είναι τα είδη ης χορικής ποίησης; Ποιά η θεματολογία κάθε είδους; Δώστε το όνομα και ενός ποιητή που ασχολήθηκε με καθένα από τα είδη αυτά. Είδη και θέματα χορικής ποίησης: Θρησκευτική για εορτές και τελετές (Αλκμάν), παρθένεια-τραγούδια για χορούς κοριτσιών (Αλκμάν), μυθολογική θέματα με από τη μυθολογία (Στησίχορος), ερωτική (Ίβυκος), επιγράμματα (Σιμωνίδης), σκόλια – τραγούδια συμποτικά (Σιμωνίδης), θρήνοι (Σιμωνίδης), υπορχήματα, εγκώμια, παιάνες λατρευτικοί προς τους θεούς (Πίνδαρος), προσόδια-πομπικά τραγούδια (Πίνδαρος), επινίκια (Πίνδαρος), ύμνοι στους θεούς (Βακχυλίδης), υπορχήματα-λατρευτικά χορευτικά τραγούδια (Βακχυλίδης), εγκώμια-ύμνοι ανθρώπων (Βακχυλίδης), διθύραμβοι (Βακχυλίδης).

ΠΡΟΣΔΟΚΏΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ. ►Καταγωγή της λυρικής ποίησης.Η λυρική ποίηση υπήρξε δημιούργημα της αρχαϊκής κοινωνίας, τις οποίας τις αξίες αντικαθρεφτίζει. Ήκμασε από το πρώτο μισό του 7ου αιώνα, έως τα μέσα του 5ου αιώνα. Από τα μέσα του 7ου αιώνα, άρχισε μία τεράστια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία (αποικισμός, οπότε είχαμε διεύρυνση πνευματικών οριζόντων Ελλήνων, ταξίδια, πλούτος, αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής, συμμετοχή στη διαχείριση των κοινών και άσκηση εξουσίας, συνειδητοποίηση της προσωπικής αξίας και του αγαθού της ελευθερίας). Η ποίηση έπρεπε να εκφράσει τον καινούργιο τύπο ανθρώπου.

15

Οι Έλληνες τραγουδούσαν σε κάθε ευκαιρία της καθημερινής τους ζωής (γάμοι, κηδείες, εργασία, πολεμικές επιχειρήσεις, λατρεία θεών).Οι επώνυμοι λυρικοί ποιητές, μετέτρεψαν αυτά τα άτεχνα τραγούδια , σε υψηλά καλλιτεχνικά δημιουργήματα. ► Χαρακτηριστικά της ελεγείας, της ιαμβικής, μελικής και χορικής ποίησης.Η λέξη ελεγεία δήλωνε αρχικά την ποίηση με θρηνητικό περιεχόμενο. Η ελεγειακή ποίηση γραφόταν σε ελεγειακό δίστιχο.Η ιαμβική ποίηση είχε σκωπτικό, περιπαικτικό, δηκτικό περιεχόμενο και γραφόταν σε ιαμβικό τρίμετρο στίχο.Η μελική ποίηση, αποτελείται από τραγούδια, τα οποία τραγουδά 1 μόνο άτομο, με συνοδεία λύρας.Η χορική ποίηση είναι η πιο αξιόλογη και περίτεχνη ποιητική δημιουργία των Ελλήνων στον 6ο και στις αρχές του 5ου αι. Οι χορικοί ποιητές έγραφαν ποιήματα-τραγούδια, που προορίζονταν να εκτελεσθούν από χορό, συνέθεταν τη μελωδία και όριζαν τις χορευτικές κινήσεις, συνήθως δίδασκαν και τη χορογραφία στο χορό και τον συνόδευαν με το μουσικό τους όργανο. Τα τραγούδια αυτά αποτελούσαν πάντα μέρος μιας εορταστικής εκδήλωσης, μιας θρησκευτικής –λατρευτικής τελετής. ►Σημαντικότεροι ποιητές κάθε είδους.Ελεγειακή ποίηση : Καλλίνος, Τυρταίος, Μίμνερμος, Αρχίλοχος, Σόλων, Θεόγνης, Φωκυλίδης, Δημόδοκος, Ξενοφάνης.Ιαμβική ποίηση : Αρχίλοχος, Σημωνίδης, Ιππώνακτας, Σόλων.Μελική ποίηση : Αλκαίος, Σαπφώ, Ανακρέων.Χορική ποίηση : Αλκμάνας, Στησίχορος, Ίβυκος, Σιμωνίδης, Πίνδαρος, Βακχυλίδης.►Βασικά θέματα ποίησης τους.Ελεγειακή ποίηση :Καλλίνος προτρέπει τους νέους και του συμπολίτες του να υπερασπιστούν την πατρίδαΤυρταίος ενθαρρύνει με τους στίχους του τους Σπαρτιάτες και τους προτρέπει να καταλάβουν τη Μεσσήνη Μίμνερμος οι χαρές της νιότης και του έρωτα από τη μια, η φρίκη των γηρατειών από την άλλη Αρχίλοχος για την παντοδυναμία των θεών ή για τα χτυπήματα που καταφέρνει στον άνθρωπο η μοίρα.Σόλων διατυπώνει είτε υπερασπίζει πολιτικές του ιδέες και πράξεις Θεόγνης ηθικολογίες και ανάλογου τύπου παροτρύνσειςΦωκυλίδης, Δημόδοκος γνωμολογικό και ηθικολογικό περιεχόμενοΞενοφάνης φιλοσοφικόΙαμβική ποίηση : Αρχίλοχος μιλεί επώνυμα για τη δική του ζωή και μόνο, για τις περιπέτειές του, για τις προτιμήσεις του, για τα πάθη του, για τα μίση τουΣημωνίδης η επίκριση των ελαττωμάτων των ανθρώπων, με απώτερη προοπτική τη διόρθωσή τους Ιππώνακτας ρεαλιστικότατη απόδοση της στιγμήςΣόλων απολογισμός του έργου τουΜελική ποίηση : Αλκαίος εμπνευσμένα από την καθημερινή πολιτική πραγματικότητα Σαπφώ καρπός διαλογισμών πάνω στις σχέσεις των αθρώπων και στα προβλήματα του κύκλου της και του κοινωνικού της περιβάλλοντοςΑνακρέων συμποτικά τραγούδιαΧορική ποίηση : Αλκμάνας ποίηση ειρήνης και ποίηση που προοριζόταν για τις διάφορες (επίσημες θρησκευτικές) τελετές.Στησίχορος από τους μύθους του επικού κύκλου ή από τους μύθους του ΗρακλήΊβυκος επινίκεια τραγούδια, διθυράμβους, θρηνητικάΣιμωνίδης Ύμνους, Παιάνες , διθυράμβους, Πίνδαρος Ύμνους, Παιάνες , Προσόδια, Παρθένεια, Υπορχήματα, Εγκώμια, Επινίκια, ΘρήνουςΒακχυλίδης Επινίκια, διθυράμβους

16