ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων Και Περιβάλλοντος

Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Στα Πλαίσια Του ‘’Επιχειρησιακού Προγράμματος (ΕΠ) Αλιείας Και Υδατοκαλλιέργειας 2014-2020, Για Τη Διεξαγωγή Της Στρατηγικής Μελέτης Εκτίμησης Επιπτώσεων Στο Περιβάλλον (ΣΜΕΕΠ) Του Προγράμματος

Και Για Την Ετοιμασία Της Εκ Των Προτέρων Αξιολόγησης (Ex Ante) Του Προγράμματος“

Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ) 2014 -2020

AP MARINE ENVIRONMENTAL CONSULTANCY LTD

ΚΑΙ

ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΥ

27 Νοεμβρίου 2013

Μεθοδολογία και διαδικασία

εκπόνησης της μελέτης

Χαράλαμπος Παναγιώτου

Διαδικασία εκπόνησης της ΣΜΕΕΠ

• Περιγραφή της περιοχής• Προσδιορισμός στόχων και κριτηρίων προστασίας του

περιβάλλοντος• Αξιολόγηση του Σχεδίου έναντι των κριτηρίων• Εντοπισμός κενών στη συμμόρφωση με τους στόχους και

εντοπισμός περιβαλλοντικών θεμάτων που προκύπτουν από το Σχέδιο• Δημόσια Διαβούλευση

Τα κριτήρια:

•Διασφαλίζουν συμμόρφωση με τη νομοθεσία, Ευρωπαϊκές Οδηγίες και Διεθνείς Συμβάσεις•Διασφαλίζουν την ικανοποιητική προστασία του περιβάλλοντος •Προωθούν τις περιβαλλοντικές πολιτικές του Κράτους

Περιβαλλοντικά κριτήρια και στόχοι

Περιβαλλοντικοί Παράμετροι

• Βιοποικιλότητα• Ποιότητα επιφανειακών υδάτων• Γλυκά υδάτινα σώματα• Αλιευτικό απόθεμα• Ενέργεια και κλιματικές αλλαγές• Παράκτιες περιοχές / τοπίο• Κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες

• Βιοποικιλότητα και θαλάσσιες περιοχές προστασίας• Ευτροφισμός• Ξενικά είδη• Επιπτώσεις στο οικοσύστημα και αλίευμα από τις κλιματικές αλλαγές• Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες • Αλιευτικό απόθεμα

Κύρια Περιβαλλοντικά Θέματα

Πρόγραμμα Παρακολούθησης

Πρόγραμμα Παρακολούθησης / Διαχείρισης:

Αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των πολιτικών και μέτρων του ΕΠ:•Αξιολογεί τις επιπτώσεις στην κατάσταση του περιβάλλοντος από την εφαρμογή των προτάσεων του ΕΠ•Παρέχει αξιόπιστη και έγκαιρη πληροφόρηση ως προς την κατάσταση του περιβάλλοντος ούτως ώστε να μειωθεί ο βαθμός αβεβαιότητας και να αυξηθεί η ακρίβεια και αντικειμενικότητα των επαγγελματικών αποφάσεων σε μελλοντικές αξιολογήσεις και σχεδιασμούς.

Εκτίμηση επιπτώσεων Προτεινόμενο Πρόγραμμα ΠαρακολούθησηςΕισηγήσεις Μετριασμού των επιπτώσεων

Αντώνης Πέτρου

Παράμετροι Περιβαλλοντικών Πιέσεων

1. Βιοποικιλότητα2. Ποιότητα επιφανειακών υδάτων3. Γλυκά υδάτινα σώματα4. Αλιευτικό απόθεμα5. Ενέργεια και κλιματικές αλλαγές6. Παράκτιες περιοχές/ τοπίο7. Κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες

Περιβαλλοντικές πιέσεις -Υφιστάμενη Κατάσταση

1. Βιοποικιλότητα• Υπεραλίευση εμπορικών ειδών, απειλή ειδών που δεν αποτελούν

αλιευτικό στόχο • Υποβάθμιση σημαντικών και ευαίσθητων βιοκοινοτήτων εξαιτίας

των θαλάσσιων και παράκτιων έργων και δραστηριοτήτων• Αλλαγή στην δομή της μακροβενθικής κοινότητας εξαιτίας της

εντατικής αλιείας βενθικών ειδών αλλά και της υδατοκαλλιέργειας• Αύξηση βιοποικιλότητας και ιχθυοπανίδας μέσω της κατασκευής

τεχνητών υφάλων• Αντικατάσταση αυτόχθονων από αλλόχθονα είδη

2. Ποιότητα επιφανειακών υδάτων και γλυκά υδάτινα σώματα• Αύξηση συγκέντρωσης θρεπτικών και χλωροφύλλης• Έντονα φαινόμενα ευτροφισμού• Ιζηματοποίηση• Τοπική αύξηση αλατότητας και θερμοκρασίας• Όχληση και κακή αισθητική για τους λουόμενους• Υποβάθμιση οικοσυστήματος

3. Αλιευτικό απόθεμα• Υπεραλίευση/μείωση αλιευτικών αποθεμάτων• Απειλή προστατευόμενων ειδών

4. Παράκτιες περιοχές/τοπίο• Αλλοίωση αισθητικής του τοπίου• Απειλή, υποβάθμιση ή και απάλειψη φυσικών οικοτόπων και

προστατευόμενων περιοχών• Επεμβάσεις στην ακτογραμμή (αλλοίωση των ακτομηχανικών

και υδροδυναμικών συνθηκών)• Διάβρωση της ακτής • Ηχητικές οχλήσεις (βιομηχανικές εγκαταστάσεις και

κατασκευές, ερευνητικές δραστηριότητες, ναυσιπλοΐα, δραστηριότητες αναψυχής)

• Εποικισμός μη αυτόχθονων ειδών• Αύξηση/Εμπλουτισμός βιοποικιλότητας (κατασκευή Τεχνητών

Υφάλων)

5. Κλιματική αλλαγή/ενέργεια• Φαινόμενο θερμοκήπιου και κλιματικές αλλαγές: αλλαγή φυσικών

παραμέτρων, μείωση διαθέσιμων ενδιαιτημάτων, αύξηση ξενικών ειδών (;)

6. Κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες• Μείωση αλιευτικού αποθέματος, ελάττωση εισοδήματος αλιέων• Μείωση ανθρώπινου δυναμικού• Βελτίωση προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας (έμφαση στην

ασφάλεια και υγιεινή)• Ενίσχυση τουρισμού και οικονομίας• Ενίσχυση χρηματοδότησης στην εκπαίδευση και την

έρευνα/αναβάθμιση τεχνογνωσίας

Μέτρο 1.1 Οριστική παύση αλιευτικών δραστηριοτήτων• Μείωση των πιέσεων στα λιβάδια του P. oceanica • Μείωση των παράπλευρων παγιδεύσεων → Προστασία των πληθυσμών

των προστατευόμενων χελωνών (π.χ. Caretta caretta)• Μείωση της υπεραλίευσης → Αύξηση των ιχθυοαποθεμάτων• Μείωση αλιευτικών σκαφών → Βιώσιμη διαχείριση αλιευτικών

αποθεμάτων

Προτεινόμενο Σενάριο (Εφαρμογή ΕΠ Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας 2014-2020)

Μέτρο 1.2 Προστασία και αποκατάσταση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων στο πλαίσιο των βιώσιμων αλιευτικών δραστηριοτήτων

• Θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τους οικοτόπους

• Σημαντικές δράσεις: Ενίσχυση ΘΠΠ, Μέτρα για την προστασία της βιοποικιλότητας εκτός περιοχών ΦΥΣΗ 2000, Κατασκευή Τεχνητών Υφάλων

• Αύξηση της παραγωγής στην υδατοκαλλιέργεια με νέο χωροταξικό σχεδιασμό → Δημιουργία πιέσεων στη βιοποικιλότητα

• Όμως, ο μειωμένος προϋπολογισμός μειώνει το μέγεθος των θετικών επιδράσεων του Μέτρου

Μέτρο 1.3 Υγεία και ασφάλεια

• Προώθηση της βελτίωσης των συνθηκών ασφάλειας και υγείας στα σκάφη

• Βελτίωση ποιότητας υδάτων με εγκαταστάσεις συλλογής αποβλήτων και θαλάσσιων απορριμμάτων

Μέτρο 1.4 Αλιευτικοί λιμένες, τόποι εκφόρτωσης και καταφύγια • Αύξηση αλιευτικής πίεσης σε περιοχές όπου θα βελτιωθεί η

προσβασιμότητα από την κατασκευή υποδομών• Μείωση της θνησιμότητας των ειδών από την παράπλευρη αλιεία λόγο

έλεγχου της αλιείας• Βελτίωση συνθηκών αγοράς και υγιεινής των προϊόντων• Αρνητικές επιπτώσεις από τα προβλεπόμενα έργα υποδομής στο παράκτιο

περιβάλλον και το τοπίο

Μέτρο 1.5 Συμπράξεις μεταξύ επιστημόνων και αλιέων• Βελτίωση της γνώσης και της οργάνωσης δεδομένων που αφορούν την

αλιεία και το αλιευτικό απόθεμα

Μέτρο 1.6 Νέες μορφές εισοδήματος• Ανάπτυξη συμπληρωματικών δραστηριοτήτων εκτός αλιείας

(περιβαλλοντικές υπηρεσίες, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τουρισμός) → Αύξηση εισοδήματος αλιέων

• Διαφοροποίηση τοπικών οικονομιών → Ευκαιρίες ανάπτυξης στις παράκτιες περιοχές → Ενίσχυση της οικονομίας

• Αύξηση ανταγωνιστικότητας αλιευτικού τομέα → Δημιουργία σταθερών θέσεων απασχόλησης, Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας

Μέτρο 1.7 Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής• Αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των αλιευτικών σκαφών → Μείωση

εκπομπής ρύπων/αερίων του θερμοκηπίου → Συμβολή στον κυρίαρχο στόχο της Ευρώπης 2020 για την κλιματική αλλαγή

Μέτρο 2.2 Παραγωγικές επενδύσεις στην υδατοκαλλιέργεια• Προώθηση της καινοτομίας μέσα από νέα προϊόντα και διαδικασίες, από

την ανάπτυξη των γνώσεων της διαχείρισης και οργάνωσης του κλάδου• Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ιχθυοκαλλιέργειας → Ενίσχυση της

οικονομίας • Αρνητικές επιπτώσεις από τα προβλεπόμενα έργα υποδομής στο παράκτιο

περιβάλλον και το τοπίο

Μέτρο2.4 Αύξηση του δυναμικού των ζωνών υδατοκαλλιέργειας• Ανάπτυξη του τομέα της υδατοκαλλιέργειας και βελτίωση των υποδομών• Επιπτώσεις στην ποιότητας των υδάτων με την αύξηση της παραγωγής των

ιχθυοτροφείων. Η ορθή χωροθέτηση, ο σχεδιασμός και η λειτουργική διαχείριση των μονάδων μειώνουν τους κίνδυνους

Μέτρο 3.1 Μέτρα εμπορίας και Μέτρο 3.2 Μεταποίηση προϊόντων

αλιείας και υδατοκαλλιέργειας• Δεν προωθούνται μέτρα για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης

του τομέα πέραν της εξοικονόμησης ενέργειας

Μέτρο 4.2 Υλοποίηση έργων στο πλαίσιο της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης

• Αναμένεται να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας• Η μείωση του ανταγωνισμού και η ενδεχόμενη αύξηση των αποθεμάτων

οδηγεί σε αυξημένη παραγωγικότητα → Αυξημένα εισοδήματα για τους εναπομείναντες αλιείς

Μέτρο 6 Έλεγχος και επιβολή• Μείωση των παράνομων επεμβάσεων στις ΘΠΠ → Προστασία της

βιοποικιλότητας• Αποδοτικότερος έλεγχος → Μείωση των παράνομων αλιεύσεων

Εναλλακτικό Σενάριο(Μηδενικό Σενάριο)

Απορρίπτει την προώθηση του ΕΠ 2014-2020 και προωθεί τη διατήρηση της τρέχουσας κατάστασης του αλιευτικού τομέα η οποία είναι αποτέλεσμα

ενισχύσεων του ΕΠΑΛ 2007-2013.

Εισηγήσεις- Μέτρα πρόληψης, περιορισμού και αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του ΕΠ 2014-2020

Βιοποικιλότητα• Κήρυξη ΘΠΠ και περιοχών απαγόρευσης αλιείας → Άμεση προστασία της

βιοποικιλότητας και ανάκαμψη των ειδών που απειλούνται• Πρόσθεση νέων ΘΠΠ (Κάβο Πύλα και Κάβο Γάτα) → Ενίσχυση

βιοποικιλότητας και αποθεμάτων αλιείας στα ρηχά• Εντοπισμός και χαρτογράφηση των περιοχών που λειτουργούν ως

νηπιοτροφεία και εφαρμογή κατάλληλων σχεδίων διαχείρισης• Εφαρμογή πιλοτικών δράσεων για τη χρήση επιλεκτικότερων αλιευτικών

εργαλείων → Αλίευση ειδών που δεν είναι υπεραλιευμένα ή που θα ανακάμψουν γρήγορα (π.χ. μαριδα)

• Διεξαγωγή μελετών για τα αποθέματα, τον προσδιορισμό των επιπέδων Mέγιστης Bιώσιμης Aπόδοσης και σχέδια διαχείρισης για την ανάκαμψη των υπεραλιευμένων ειδών → Επίτευξη στόχου ΜΒΑ μέχρι το 2020

• Διεξαγωγή μελέτης των πηγών των ευτροφικών θρεπτικών και των μηχανισμών ανάπτυξης ευτροφικών ειδών

Υδατοκαλλιέργεια• Προώθηση Ολοκληρωμένων Συστημάτων Ανακύκλωσης (RAS) σε

χερσαίους ιχθυθογεννητικούς σταθμούς → Δραστική μείωση της εισροής θρεπτικών στην θάλασσα από τους ιχθυογεννητικούς σταθμούς

Προτεινόμενο Πρόγραμμα παρακολούθησης / διαχείρισης

Σκοπός

• Να αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των πολιτικών του ΕΠ• Να αξιολογεί τις επιπτώσεις στην κατάσταση του περιβάλλοντος από την εφαρμογή των προτάσεων του ΕΠ• Να παρέχει αξιόπιστη και έγκαιρη πληροφόρηση ως προς την κατάσταση του περιβάλλοντος

ΠαράμετροιΒιοποικιλότητα• Αρμόδια Τμήματα: Τμήμα Περιβάλλοντος, Τμήμα Δασών, ΤΑΘΕ, Υπηρεσία

Θήρας• Παρακολούθηση περιοχών Natura 2000 σύμφωνα με τις πρόνοιες των

διαχειριστικών σχεδίων Θόρυβος και ποιότητα της ατμόσφαιρας• Χάρτες θορύβου σε κεντρικές οδικές αρτηρίες (Τμήμα Περιβάλλοντος) • Μετρήσεις για τον κυκλοφοριακό θόρυβο (Τμήμα Δημοσίων Έργων)• Η ποιότητα της ατμόσφαιρας παρακολουθείται σε δύο θέσεις στην Πάφο

σε συνεχή βάσηΥδάτινοι πόροι• Εφαρμογή Προγράμματος Παρακολούθησης για το ισοζύγιο των υδάτινων

πόρων(Τμήμα Υδάτων)

Ενέργεια• Καταγραφή κατανάλωσης ενέργειας, χρήσης καυσίμων και παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές σε ετήσια βάση (Στατιστική Υπηρεσία και Αρχή Ηλεκτρισμού) Επιπρόσθετα στοιχεία• Καταγραφή Πολεοδομικών Αδειών (ΤΠΟ)• Η πυκνότητα πληθυσμού δεν αξιολογείται συστηματικά στο παρόν στάδιο• Καταγραφή οδικών ατυχημάτων (αστυνομία)• Εκτίμηση βαθμού κορεσμού ζωνών ανά πέντε χρόνια (ΤΠΟ)• Χωρητικότητα ζωνών ανά πέντε χρόνια (ΤΠΟ)• Καταγραφή στοιχείων οδικής κυκλοφορίας (Τμήμα Δημοσίων Έργων)• Συλλογή στοιχείων για τη διαχείριση αποβλήτων (Τμήμα Δημοσίων Έργων, Τμήμα Περιβάλλοντος, GreenDot)

Συμπεράσματα

Βιοποικιλότητα•Δεν συγκεκριμενοποιούνται οι προτεραιότητες ή τα χρονοδιαγράμματα εφαρμογής π.χ. δημιουργία ΘΠΠ•Τα μέτρα που αφορούν την κατασκευή/βελτίωση τεχνιτών υφάλων δεν είναι τέτοιας κλίμακας που να μπορούν να έχουν σημαντική συμβολή στη βιοποικιλότητα•Η δημιουργία ΘΠΠ είναι το μόνο ουσιαστικό μέτρο που εάν εφαρμοστεί θα έχει σημαντική θετική επίπτωση στην προστασία και ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και των ιχθυοαποθεμάτων

Αλιευτικό απόθεμα• Στο ΕΠ προτείνονται μέτρα που θα υποβοηθήσουν την αύξηση του

αλιευτικού αποθέματος με τη μείωση της υπεραλίευσης• Τα συγκεκριμένα μέτρα δεν είναι αρκετά ούτως ώστε να ανακάμψει

αισθητά το αλιευτικό απόθεμα• Προτείνεται η δημιουργία σημαντικών ΘΠΠ → Προστασία σημαντικών

αναπαραγωγικών περιοχών και νηπιοτροφίων → Ανάκαμψη του ιχθυοπληθυσμού

• Τα μέτρα που αφορούν την κατασκευή/βελτίωση τεχνιτών υφάλων δεν είναι τέτοιας κλίμακας που να μπορούν να έχουν σημαντική συμβολή στο αλιευτικό απόθεμα

Ποιότητα επιφανειακών υδάτων• Τα θαλάσσια ύδατα δεν παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα ποιότητας • Σημαντική αναδεικνύουσα απειλή αποτελεί το φαινόμενο του ευτροφισμού

Σημεία στα οποία προτείνονται μέτρα προς βελτίωση είναι τα εξής: Μ1. Κήρυξη θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών Μ2. Προσπάθεια συνεργασίας με τις Αγγλικές Βάσεις για τη διαχείριση των περιοχών Κάβο Πύλα και Κάβο Γάτα Μ3. Χωροθέτηση νέων μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας Μ4. Χαρτογράφηση νηπιοτροφείων σημαντικών ειδών για την αλιεία Μ5. Διερεύνηση νέων αλιευτικών εργαλείων Μ6. Μελέτες αποθεμάτων Μ7. Ολοκληρωμένα Συστήματα Ανακύκλωσης (RAS)

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας

Κατάλογος Προτεινόμενων ΔεικτώνΒιοποικιλότητα –βαθμός επέμβασης σε προστατευόμενες περιοχές

•Αριθμός και έκταση προστατευόμενων περιοχών•Ποσοστό προστατευόμενων περιοχών με απόλυτη προστασία•Εκτίμηση της αποδοτικότητας μέτρων προστασίας. •PREI (Posidonia)• Αναπαραγωγική δυνατότητα των χελώνων Caretta caretta και Chelonia mydas• Πληθυσμός της φώκιας Monachus monachus• Αφθονία των σκιόφιλων βραδείας αύξησης ασβεστοποιημένων ειδών(% καλυψης)• Αφθονία ψαριών (βιομάζα/περιοχή)•Αφθονία ξενικών ψαριών (βιομάζα/km2).

Αλιευτικό απόθεμα •ΜΒΑ•Ρυθμός αλιευτικής θνησιμότητας•Αναπαραγωγική ικανότητα αλιεύματος (τόννοι/έτος)•Δομή ηλικίας και μεγέθους (μήκος, βάρος)•Βιομάζα μεγάλων ψαριών (πρωτογενής/δευτερογενής βιομάζα)•Παραγωγικότητα κύριων θηρευτών (τόννοι/έτος)•% θνησιμότητας ειδών που δεν αποτελούν στόχο/ έτος•Αριθμός τυχαίων συλλήψεων/έτος

Ποιότητα των νερών και του εδάφους

•Δείκτης Οικολογικής Εκτίμησης (EEI)•Έκταση περιοχών με φαινόμενα ευτροφισμού•Συγκεντρώσεις θρεπτικών, χλωροφύλλης α, βαρέων μετάλλων

Υδατοκαλλιέργεια •Αριθμός εταιρειών που εφάρμοσαν νέες τεχνολογίες/έτος•Αριθμός απασχολούμενων στον τομέα υδατοκαλλιέργειας/έτος•Μετρήσεις δεικτών που εφαρμόζονται στην ποιότητα επιφανειακών υδάτων και δείκτες επηρεασμού μακροπανίδας•Δεικτες ασφαλειας τροφιμών (πχ HACCP)

Ενέργεια και κλιματικές αλλαγές

•Συνολικός αριθμός σκαφών που έχουν αντικαταστήσει τις μηχανές τους με μηχανές αυξημένης ενεργειακής απόδοσης και κατηγοριοποίησή τους με βάση την ενεργειακή τους απόδοση

Απόβλητα •Εκτίμηση του βαθμού ορθής διαχείρισης αποβλήτων και του τύπου και ποσοτήτων απόρριψης αποβλήτων στη θάλασσα

Αλιευτικές περιοχές •Αλιευτικές περιοχέςΑριθμός τοπικών προγραμμάτων/βελτιωτικών έργων που τέθηκαν σε εφαρμογήΑριθμός ΤΟΔΑ που υλοποιούν στρατηγική τοπικής ανάπτυξης

Παράκτιες περιοχές /τοπίο •Αριθμός προγραμμάτων/βελτιωτικών έργων που τέθηκαν σε εφαρμογή

Κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες

•Αριθμός αλιέων που έχουν διαφοροποιήσει το επάγγελμα τους με δραστηριότητες εκτός αλιευτικού τομέα (πχ αλιευτικός τουρισμός)•Αριθμός απασχολούμενων στον αλιευτικό τομέα•Αριθμός και αξία έργων που υλοποιούνται από τις ΤΟΔΑ

Εμπορία και μεταποίηση •Αριθμός μονάδων εμπορίας και μεταποίησης που θα εφαρμόσουν μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον (αριθμός μονάδων ανά έτος)•Αριθμός απασχολούμενων στον τομέα εμπορίας και μεταποίησης