ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Βλ. M. Horkheimer - Th. Adorno La dialectique de la raison, Gallimard, Β.

Φιοραβάντες, Κριτική θεωρία και άνθρωπος, Παπαζήσης, β' εκδ.

Το νόηµα µιάς σύγχρονης και διαλεκτικής ανθρωπολογίας.

Καθολικό και ολικό σχέδιο: κριτική κράτους, πολιτικής, θεσµών τέχνης,

κουλτούρας.

Παρέµβαση σ΄ όλα τα επίπεδα από ένα στρατευµένο διανοούµενο. Αναζήτηση

µε κάθε τρόπο της ολότητας. Βλ. Το άρθρο του J. Habermas στο περιοδικό,

Magazine Littιraire.

Βλ. M. Horkheimer, Crepuscule (Payot), σ. 129

ΜΟΝΤΕΛΟ

Τεχνολογία

Άνθρωπος Τέχνη

Οικονοµία και κουλτούρα

Τεχνολογία

Ιδεολογία

Αισθητική

Πολιτική Πολιτισµός

Βιοµηχανία της κουλτούρας

Κοινωνιολογία της κουλτούρας

Τέχνη:

Οικονοµία της τέχνης και της κουλτούρας

Κοινωνιολογία της κουλτούρας

Πολιτική Αισθητική

της κουλτούρας

(ή για την κουλτούρα)

Ιδεολογία

Το πρόβληµα της συγκρότησης µιάς σύγχρονης και διαλεκτικής

ανθρωπολογίας.

- Ο ορισµός του ανθρώπου σήµερα.

- Η κριτική θεωρία.

- Τι περιλαµβάνει η ανθρωπολογία

- Μεθοδολογική παρατήρηση

Η Σχολή της Φρανκφούρτης:

- Η ανάλυση της κοινωνίας

- Το περιεχόµενο της τεχνολογίας

- Το περιεχόµενο της κουλτούρας

- Το περιεχόµενο της παιδείας

- Το πρόβληµα του κράτους

- Ιδεολογία

- Τα µεγάλα φιλοσοφικά προβλήµατα:

α) αλλοτρίωση

β) πραγµοποίηση

γ) ιδεολογία

δ) λόγος - ορθολογισµός

ε) Αντίληψη για το σοσιαλισµό, το περιεχόµενό του

στ) Επικοινωνία

- Το κράτος (πολιτική ανθρωπολογία)

- Η κουλτούρα

- Ο µοντερνισµός

- Η µετα-αισθητική

Βιβλιογραφία

Βλ. Κριτική θεωρία και άνθρωπος,

Universalis: L΄ homme en question

Από την κοινωνική φιλοσοφία στην ανθρωπολογία.

Η κοινωνική φιλοσοφία σύµφωνα µε τον M. H. (Crιpuscule).

Κριτική θεωρία και άνθρωπος.

Πρόλογος

- Αντιστροφή µεθοδολογίας

- Συγκεκριµένη ανάλυση, ή η ανάλυση του συγκεκριµένου καθολικού της

τέχνης, της κουλτούρας και της κοινωνίας:

µονογραφίες και δοκίµια συγκεκριµένες αναλύσεις

- Εσωτερική αποικιοποίηση (Colonisation interne)

- Η ύστατη θεµελίωση της µοντερνιτέ

- M. Horkheimer: φιλοσοφική ανθρωπολογία (Crιpuscule, σ. 127).

- Αναπροσανατολισµός της έρευνας στην αισθητική, την κοινωνική θεωρία και

τέχνη.

Κοινωνικό µοντέλο M. Horkheimer: Crιpuscule

ιδεολογικό

Κοινωνική ανθρωπολογία Κοινωνική φιλοσοφία

ή διαλεκτική » Αισθητική (+ φιλοσοφία της κουλτούρας)

διαλεκτική επιστηµολογία

των κοινωνικών επιστηµών Βλ. M. H. Crépuscule

Το υποχρεωτικό πέρασµα από τον Μαρξ

συγκεκριµένο πραγµατικό - διαλεκτική του συγκεκριµένου (K. Kosik)

Κοινωνικό µοντέλο

Κοινωνικό ιδεολογικό

- Οι προκλήσεις για τη δηµιουργία µιας σύγχρονης και διαλεκτικής

ανθρωπολογίας.

- Η ανάλυση του συγκεκριµένου (concret) (:κοινωνίας, τέχνης, τεχνικής,

τεχνολογίας, κουλτούρας κ.τ.λ.) ως προϋπόθεση για την ανθρωπολογική σύνθεση,

για τη σύλληψη της συνθήκης του ανθρώπου.

- Κοινωνικό είναι

- Κοινωνιολογία της γνώσης

- Ολότητα

- Κρίση της κοινωνιολογίας - τεχνική

- τεχνοκριτική

- αποϊδεολογικοποίηση

- απολίτικη στάση

- περιγραφική

- εµπειρική - εµπειριστική.

- Ενάντια στη διοικούµενη τέχνη (Αντόρνο)

- Ενάντια στη διοικούµενη σκέψη.

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

Ι

Μοντερνισµός Ρεύµα στις αρχές του αιώνα µε κοινωνικές προεκτάσεις

(1905 - 7/1975 - 78). Σ΄ αυτό στηρίζεται η µοντέρνα τέχνη.

Αφηρηµένοι ζωγράφοι: Καντίνσκυ, Κλέ, Μάλεβιτς, Μοντριάν. Κυβισµός,

ντανταϊσµός, σουρεαλισµός, ορφισµός: Ρεύµατα στο µοντερνισµό.

Σχολή του Παρισιού: εκεί γεννιέται η avant garde (πρωτοπορία)

Επίσης: Ιταλία, Ρωσία: φουτουρισµός

Γερµανία: εξπρεσιονισµός.

Μοντέρνοι γλύπτες: Σκλάβος, αδελφοί Γκάµπο, Πέβσνερ.

Σχολή του Μπαουχάουζ.

Μοντέρνα µουσική: η ατονική µουσική.

Βασικός εκπρόσωπος: Σένµπεργκ.

Θέατρο: Μπέκετ, Πιραντέλο.

Ο µοντερνισµός χαρακτηρίζεται από ριζοσπαστισµό.

Τέχνη - Κοινωνία: η κοινωνία απορροφάται µέσα από την τέχνη.

Pollock: αµερικάνικος αφηρηµένος εξπρεσιονισµός, και ζωγραφική δράσης.

Η τέχνη έχει στραφεί πρός στη µεταφυσική για να σωθεί από την αλλοτρίωση,

την πραγµοποίηση και την ορθολογικοποίηση.

∆εκαετία 70.

Μινιµαλισµός (Minimal Art): η εννοιακή ζωγραφική.

Λίγο πριν από το τέλος της η µοντέρνα τέχνη φθάνει στη µετα-εννοιακή

ζωγραφική, µε κυριότερο εκπρόσωπο τον Ράινχαρντ. Το κίνηµα αυτό µπορούµε

να το ερµηνεύσουµε µόνο µέσα από την κοινωνιολογική σχολή της

Φρανκφούρτης. Σχολή της Φρανκφούρτης: Φιλοσοφική κοινωνιολογία-κοινωνική

φιλοσοφία. Κριτική διεπιστηµονικότητα: µπορεί να µελετηθεί η φιλοσοφία-

κοινωνιολογία, φιλοσοφία-αισθητική, αισθητική-κοινωνιολογία.

Hegel: Θέση - αντίθεση - σύνθεση.

Habermas: ο µοναδικός εκπρόσωπος της Σχολής της Φρανκφούρτης που ζει

σήµερα.

Μοντερνισµός: η τέχνη της ρήξης µε την παράδοση. ∆εν µπορεί να δεχθεί ούτε

την αλλοτρίωση, ούτε την πραγµοποίηση, ούτε την κοινωνική διαίρεση της

εργασίας.

Ο Habermas ήταν µαθητής του Αντόρνο, ενός από τους µεγαλύτερους

φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Σηµαντικότερα έργα του Αντόρνο: 1) Αισθητική

θεωρία, 2) Αρνητική διαλεκτική.

Η αισθητική του Adorno έχει φιλοσοφική διάσταση.

Φαινοµενολογία: βασικός εκπρόσωπος ο Husserl, φιλόσοφος της συνείδησης.

Hegel - έργα: 1) Η φαιµενολογία του πνεύµατος

2) Φιλοσοφία του δικαίου

Εισάγει την έννοια της νεωτερικότητας (modernitι).

Κοινωνική νεωτερικότητα: Marx.

Αισθητική νεωτερικότητα: Adorno.

Μεταµοντερνισµός Κοινωνικοαισθητικό ρεύµα που δεν έχει καµµία σχέση

µε το µοντερνισµό. Στρέφεται σε αναπαλαιωµένες, συντηρητικές φόρµες (µπαρόκ,

δωρικό στυλ κ.τ.λ.).

Μεταµοντέρνοι φιλόσοφοι: Lyotard, Derrida.

Εµφανίζεται γύρω στο 1975 - 78.

Derrida: Θεωρητικός της αποδόµησης (deconstraction). Μπαίνουµε στη

µεταβιοµηχανική κοινωνία. Ο καπιταλισµός αλλάζει φάση.

Άλλοι φιλόσοφοι: Φουκώ, Μπατάϊγ.

Φουκώ: Υποστηρικτής µειονοτήτων και υπέρ της κατάργησης των

καταπιεστικών θεσµών (κίνηµα της αντιψυχιατρικής).

Οι µεταµοντέρνοι φιλόσοφοι πιστεύουν στο στρουκτουραλισµό και την

οντολογία. Έχουν κοινό τους στοιχείο τον ορθολογισµό (ο οποίος έχει τις βάσεις

του στο διαφωτισµό και τη γαλλική επανάσταση).

Heidegger - Jaspers, Καστοριάδης - Νίτσε.

Μοντέρνα τέχνη: αντικειµενική τέχνη.

Μεταµοντερνισµός: Φόρµα (δόµηση).

Μορφή - υλικό (µατεριό) - περιεχόµενο.

Λογοτεχνία 20ου αιώνα: κυριαρχεί ο εσωτερικός µονόλογος.

Γλωσσικά στοιχεία

Μοντερνισµός σχέδιο.

Μεταµοντερνισµός ευκαιρία (κέρδος). Μέσα από τις show business

ενδιαφέρεται για το κέρδος. ∆ε θέλει να προκαλέσει αναστάτωση.

Οι µεταµοντέρνοι θεωρητικοποιούν το εφήµερο (να µην έχει διάρκεια το έργο).

Στα τελευταία χρόνια κυριάρχησε το happening και η performance.

Οι µεταµοντέρνοι χαρακτηρίζονται ως αντιδηµιουργικοί.

Στο µοντερνισµό ο καλλιτέχνης είναι παρών, διανοούµενος.

Στο µεταµοντερνισµό ο καλλιτέχνης είναι απών, διασκορπισµένος, διαλυµένος.

Μοντέρνος διανοούµενος: δοκίµιο.

Μεταµοντερνισµός: επιστροφή στην αφήγηση - διακειµενικότητα.

Benjamin: βασικός εκπρόσωπος στης Σχολής της Φρανκφούρτης.

Μοντερνισµός σηµαινόµενο.

Μεταµοντερνισµός σηµαίνον (ο µεταµοντερνισµός αρνιέται να εξηγήσει, να

δει τη µεταβιοµηχανική εποχή).

Κώδικας ελέγχου (έλεγχος κοινωνικός, αισθητικός. Βασικό στοιχείο

µοντερνισµού).

Ντετερµινισµός (αρχή της ανάγκης): µοντερνισµός.

Ιντετερµινισµός (αρχή της ελευθερίας):µεταµοντερνισµός.

ΙΙ

Οι Γάλλοι δε θεωρούν ότι υπάρχει αντίθεση αλλά διαδοχή µεταξύ

µοντερνισµού και µεταµοντερνισµού.

Μοντέρνο παράδειγµα.

Μεταµοντέρνο αντιπαράδειγµα, άρνηση για την άρνηση. ∆εν υπάρχει

µοντελοποίηση.

Παράδειγµα: Θετικός ορισµός.

Ορισµένοι µεταµοντέρνοι είναι πρώην µοντέρνοι.

Τόσο ο µοντερνισµός, όσο και ο µεταµοντερνισµός αφορούν όλες, ή σχεδόν

όλες, τις µορφές τέχνης.

Σε µορφολογικό επίπεδο άρχισε µία έρευνα κι έτσι προχωρούσαν σε µία

νεωτερική αντίληψη του κόσµου.

Μοντέρνα µορφοποίηση µοντέρνα θεώρηση

αλληλόδραση

Στη λογοτεχνία, πέρα από το πρόβληµα της µορφής, έχουµε το πρόβληµα της

γλώσσας.

Ρεµπώ, Προυστ: µία νέα γλώσσα.

Από τον Κάφκα και µετά έχουµε µια νεωτερική αντίληψη της γλώσσας.

Θέατρο: Ίψεν, Στρίνµπεργκ: από αυτούς αρχίζει το πρόβληµα της γλώσσας και

συνεχίζεται µε τον Πιραντέλο.

Πιραντέλο Κάφκα Μπέκετ.

Τόµας Μαν: πιστός στην αφήγηση του 19ου αιώνα.

Μοντέρνα τέχνη: από το 1910 και µετά.

1907: «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν».

1920: Κάφκα.

Σένµπεργκ: Μεγάλος αυστριακός συνθέτης.

Πατέρας της ατονικής µουσικής.

Σουρεαλισµός στη µουσική: επηρέασε τον Kαντίνσκυ (σειραϊκή µουσική).

Βάζει τις βάσεις µιας αφηρηµένης µουσικής. Μία µουσική που έχει ξεπεράσει

τον επιφανειακό αισθηµατισµό.

Οι ιδιαιτερότητες της µοντέρνας τέχνης αφορούν τη µορφή, το υλικό, το

περιεχόµενο και τη δοµή Η µοντέρνα τέχνη δεν είναι φορµαλιστική, έχει

περιεχόµενο.

Μορφή = Περιεχόµενο Η αντίληψη αυτή ξεκινά από το γεγονός ότι στην

τέχνη ερχόµαστε σε επαφή πρώτα µε τη µορφή και µετά µε το περιεχόµενο.

Από το 17ο αιώνα η µουσική έχει αλµατώδη εξέλιξη. Ξεκινά από τον Μπαχ και

τον Χάϋδν και φθάνει στον Μπετόβεν. Ενδιάµεσα έχουµε το Μότσαρτ. Η εξέλιξη

γίνεται προς το συνθετότερο.

Beethoven: ορθολογική σύνθεση. Οι προγενέστεροι του Beethoven πρόσθεταν

πετραδάκια σε αυτή τη σύνθεση. Οι µεταγενέστεροι του Beethoven όχι.

Εµφανίζεται πολιτισµική κρίση. Στη, συνέχεια, και ως µορφή αντίστασης σ΄ αυτή

εµφανίζεται ο ορθολογισµός κάποιων στοιχείων του Beethoven και φθάνουµε στο

Σένµπεργκ και στο Μοντερνισµό.

Ο Σένµπεργκ και η οµάδα του ονοµάζεται Β΄ Σχολή της Βιέννης.

Ματεριό το σύνολο των τεχνικών και δοµήσεων για το αισθητικό

αποτέλεσµα.

Μπετόβεν

Μότσαρτ Μάλερ

Χάιϋντν Σένµπεργκ

Χαίντελ Βέµπερν

Αποσύνθεση στη Μουσική.

Στη µουσική υπάρχει το πρόβληµα της ερµηνείας της κλασικής µουσικής.

Κυριότεροι ερµηνευτές είναι ο Καραγιάν και ο Bernstein.

Bernstein: Ποτέ δεν ακολουθούσε κατά γράµµα τον Beethoven. ∆ηµιουργούσε

ένα Beethoven πιο ζωντανό.

Στη λογοτεχνία δεν υπάρχει αποσύνθεση, υπάρχει διαδοχή.

Μπαλζάκ, Φλωµπέρ Αφηγηµατικότητα 19ου αιώνα.

Μπαλζάκ: Κοινωνιολογικός. ∆ηµιουργεί ήρωες, αλλά όχι πρότυπα.

Μπωντλέρ: Πρώτος εκπρόσωπος της µοντέρνας λογοτεχνίας. Παράλληλα είναι

κοινωνιολόγος και ο πρώτος θεωρητικός του µοντερνισµού.

Rimbauld: ο πρώτος µοντέρνος ποιητής.

1978: Εξέγερση στην Πολωνία και απεργία στη Fiat. Η απεργία σπάει. Τέλος

του εργατικού κινήµατος.

Ο ρεαλισµός στο µορφολογικό επίπεδο δεν είναι επαναστατικό κίνηµα.

Το πρώτο επαναστατικό κίνηµα είναι ο ιµπρεσιονισµός.

Ο κοινωνικός µοντερνισµός συγκρούεται µε τον αισθητικό ρεαλισµό

Συµβαδίζουν στο ότι υποχωρούν και οι δύο τη δεκαετία του 80΄.

Proust ο µεγάλος αφηγητής και µη αφηγητής. Ο Proust αρνείται τους

πάντες.

Είναι µηδενιστής, αλλά όχι µεταφυσικός.

Κάφκα: δεν έχει πλοκή, ο Κάφκα αντιλήφθηκε τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα

της αλλοτρίωσης. ∆ες, ∆οκίµια για την αλλοτρίωση, ∆ιογένης.

III

Εννοιολογική Τέχνη: Αφαιρούµε την ύλη και µένει µία λιτή σκέψη. Υπάρχει

από το 1940 µέχρι σήµερα.

Ντε Κούνινγκ σύγχρονος Αµερικανός (1960). Αµερικανικός εξπρεσιονισµός.

Τα έργα του είναι εντελώς αφαιρετικά µε µία φιγούρα µέσα σε σχήµατα, αλλά

κυριαρχεί το σχήµα. Ρόθκο: παρόµοια περίπτωση µε τον Ντε Κούνινγκ.

Μπέκµαν γερµανικός εξπρεσιονισµός.

Ματίς κύριος εκπρόσωπος του φωβισµού.

Ντυµπυφέ Art brut, χοντροκοµµένη τέχνη.

Γκόρκι Αµερικάνικος αφηρηµένος εξπρεσιονισµός. Ανήκει στην οµάδα του

Πόλοκ. Ρώσικης καταγωγής.

Τζιακοµέττι µοντερνισµός µε παραµορφωµένες φιγούρες.

Κολάζ αναλυτικό

Φροτάζ αναλυτικό και συγκεντρωτικό.

Κολάζ κυβιστικό (χωρίς περιγράµµατα για να ξεφύγουν από τον

ιµπρεσιονισµό).

Ντανταϊστές στη δεκαετία του ΄20 παίρνουν στοιχεία µηχανικά, κυρίως

τυπογραφικά.

Σουρεαλισµός τονίζει το ανορθόδοξο στοιχείο της ύπαρξης.

Μασόν ο πρώτος που εισάγει το dripping.

Πόλοκ δεν ενσωµατώνει αλλά παίρνει στοιχεία και το χρώµα (οικοδοµής

συνήθως) το εισάγει αυτούσιο µε πινελιές. Με αυτόν φθάνουµε στον ορισµό του

αντισυστήµατος.

Η Ιµπρεσιονιστική ζωγραφική παύει να είναι αναπαραστατική και

νατουραλιστική. Παρόλα αυτά παραµένει ρεαλιστική και αναπαραστατική, µόνο

ο Σεζάν ξεφεύγει.

Αντιρεαλισµός Ιµπρεσιονισµός

Αντινατουραλισµός

Αντιfiguration (αντιαναπαραστατικότητα).

Η παραδοσιακή τέχνη περιθωριοποιείται ενώ η µοντέρνα τέχνη αναδεικνύεται

σε κυρίαρχη, ηγεµονική.

Η µοντέρνα τέχνη εισάγει: α) την αποσπασµατοποίηση και β) παράταξη (π.χ.

στις «∆εσποινίδες της Αβινιόν» δεν υπάρχει σύνθεση αλλά παράταξη).

Αναδεικνύονται: 1) Ιστορικότητα (ιστορικότητα στην ολότητα της ιστορίας του

πολιτισµού).

2) Πειραµατισµός - Καινοτοµία, και οδηγούν στη δηµιουργία νέων µορφών.

Κυβιστικό, Ντανταϊστικό κολάζ, σουρεαλιστικό κολάζ, φροτάζ (Max Ernst),

dripping (τέχνη της χειρονοµίας).

Οι τεχνικές διαδέχονται η µία την άλλη (κυβισµός ντανταϊσµός κ.τ.λ.).

Κέϋνς: ένας από τους µεγαλύτερους οικονοµολόγους του αιώνα. Είναι ο

εµπνευστής του προγράµµατος Marchall της οικονοµικής ανόρθωσης µετά το Β΄

παγκόσµιο πόλεµο µε κύριο στοιχείο την κρατική παρέµβαση (µικτή οικονοµία).

∆ιήρκεσε: 1945 -75.

Οµογενοποίηση: παράγονται πολλά έργα µε βάση κάποια standards.

Χρειάζεται χειρωνακτική εργασία. Η οικονοµική αυτή πολιτική στηρίζεται στον

καταναλωτισµό.

Με το µεταµοντερνισµό και το νεοφιλελευθερισµό έχουµε νέες µορφές

εργασιακών σχέσεων ανάµεσα σε αυτούς που εργάζονται και σε αυτούς που δεν

εργάζονται. ∆εν το ενδιαφέρει το κράτος η µόνιµη απασχόληση.

IV

Β΄ εξάµηνο 1996 - 97

Ο Γκόρζ δηµοσίευσε το βιβλίο, Κριτική του οικονοµικού λόγου. Ήταν µαθητής

του Σαρτρ. ∆εν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα πνεύµατα ήταν ξένα. Η Γαλλία, σα

χώρος ασύλου και υποδοχής ήταν πρόσφορος χώρος. Edgar Morin: Ένας Γάλλος

ανοικτός στον έξω κόσµο (εκτός µηχανισµών), αλλά το µοντέλο του είναι πολύ

επιστηµονίστικο, µηχανικιστικό και παραδέχεται την αντίληψη ότι το µοντέλο των

φυσικών επιστηµών πρέπει να περάσει και στις θεωρητικές επιστήµες και να γίνει

ένα. Υποκαθιστά την ανάλυση της κοινωνίας και της κοινωνικής εξέλιξης από το

µοντέλο των θετικών επιστηµών.

O Prigogin, από την άλλη, δέχεται ότι είναι πια δυνατή η ένωση της

επιστηµονικοτεχνικής κουλτούρας µε την ανθρωπιστική. Η θέση του είναι πιο

διαλεκτική, πιο δυναµική, πιο φιλοσοφική (έχει επηρεαστεί από τη

θεωρητικοποίηση του Bergson. Μέχρι τον Bergson ο χρόνος ήταν δευτερεύον

θέµα στη φιλοσοφία). Ο Bergson επηρέασε και τον Adorno ως προς το ότι η

χρονικότητα (temporalitι) είναι αξεπέραστη.

Ο Γκράµσι εισήγαγε µιά ανάγνωση του παρελθόντος µέσα από το παρόν, µε

σκοπό να προσδιοριστεί το µέλλον, και προσανατολίστηκε προς µία ιστορικιστική

αντίληψη της ιστορίας ξεπερνώντας τον Bergson.

Ο Χάιντεγκερ προσπαθεί να ανασυγκροτήσει την ιστορία, έχοντας στραµένο το

βλέµµα του στο παρελθόν.

Ύπαρξη κάποιας εποχής αυθεντικής σκέψης και φιλοσοφίας που ξεκινά µε το

Θαλή και τον Ηράκλειτο και σταµατά στον Παρµενίδη.

Μαρξ: καταλαβαίνουµε το τέλος του συστήµατος.

Αντόρνο «η ιδιόλεκτος της φιλοσοφίας». Όρος που χρησιµοποίησε για τους

συστηµατικούς.

Πώς µια διαλεκτική και χρονική προσέγγιση της χρονικότητας µπορεί να µας

στρέψει προς το µέλλον, στο πώς θα φθάσουµε σε µία συνθετότητα που να µην

είναι συµπήληµα θέσεων, επιστηµών κ.τ.λ.

Συνθετότητα χωρίς επιστηµονιστικές αλλά ούτε ισοπεδωτικές αντιλήψεις ότι

ο χρόνος δεν υπάρχει.

Κάτω από το πρίσµα της σωστής χρονικότητας επηρεάζονται οι θεωρητικές και

θετικές επιστήµες.

Αξελός είµαστε σε θέση πια να πηγαίνουµε από το τυπικό, στο γενικό,

παγκόσµιο, πλανητικό µέσα από την κίνηση της σκέψης: ένα ανοιχτό σύστηµα.

Ο Αξελός µέσα από αυτό βλέπει και το γεγονός της αµφισηµίας στην τέχνη

(αινιγµατικός χαρακτήρας). Αυτό που προέχει στη φιλοσοφία είναι το άνοιγµά της

στον κόσµο και όχι το κλείσιµό της σ΄ ένα µοντέλο.

Ο Αξελός θέτει δύο προβλήµατα:

1. Επαναφέρει διαρκώς το θέµα της τεχνικής µε την έννοια του «ποιείν», του

«πράττειν» (οι καλλιτέχνες στην αρχαιότητα ήταν και τεχνίτες).

2. Αρνητική κριτική της τεχνικής και της κοινωνίας, της µοντέρνας

τεχνολογίας (τεχνολογία εξ΄ ορισµού βαθύτατα αλλοτριωτική).

Αξελός (λογοπαίγνιο Ιωσήφ Κ. Μαρξ Κ.).

Για τον Αξελό φιλοσοφία και τέχνη είναι ένα, οδηγεί όµως σ΄ ένα κλειστό

σύστηµα. Οδηγεί στο πρόβληµα της γλώσσας (φιλοσοφία είναι γλώσσα πια ως

µέσο πραγµάτωσης της φιλοσοφίας). ΄Ετσι οδηγούµαστε σ΄ έναν ολοκληρωτισµό

της ποίησης, της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία του Αξελού εξαρτάται από την

ορθότητα όλων των λέξεων.

Ο ολοκληρωτισµός της γλώσσας υπάρχει και στον Αντόρνο. Είναι

επηρεασµένος από τον Χέγγελ. Θεωρητικοποιεί τις έννοιες της παράταξης και της

αποσπασµατικότητας. Έχουµε έναν κόσµο αποσπασµατικό (τέχνη, τεχνολογία).

Η φιλοσοφία του Αντόρνο είναι ανοιχτό σύστηµα. Κάθε πρόταση είναι σε

αυστηρή παράταξη µε την επόµενη (το κείµενο διαβάζεται από οποιαδήποτε

τυχαία πρόταση είτε προς τα αριστερά είτε προς τα δεξιά. Το σύστηµα του

Αντόρνο έχει την άρνηση στο εσωτερικό του. Όλες οι άλλες φιλοσοφίες είναι

θετικές. Αυτό ισχύει για τον Bergson, αλλά και για τον Gramsci.

Ο Αντόρνο σε βάζει σε κατάσταση άρνησης ενάντια στην αλλοτρίωση. Το

ζητούµενο είναι σε ό,τι κάνουµε στη φιλοσοφία, στο ίδιο το σύστηµα που

φτιάχνουµε, να υπάρχει η διάσταση της κριτικής, της αυτοκριτικής, δηλαδή της

άρνησης. Όλη η φιλοσοφία πρέπει να λειτουργεί αρνητικά, να παράγει αρνήσεις.

Άρνηση του συστήµατος, του κυρίαρχου συστηµισµού και συστηµατισµού,

αρνητική µεθοδολογία στο εσωτερικό του ίδιου του κειµένου. Ο Αντόρνο ανοίγει

την ίδια τη θετικότητα (τι να την κάνουµε την επανάσταση; Θα ακολουθήσει

αντεπανάσταση).

Σήµερα ζούµε στη Θεολογία και το δογµατισµό της ενιαίας σκέψης. Ίσως σε

αυτό συνέβαλε και ο Μάης του 68΄ (δηµιούργησε ψευδοαισθήσεις).

Υπάρχει η θεωρία του πολιτικά ορθού. Υπάρχει ένας διάχυτος συντηρητισµός

και νεοσυντηρητισµός.

∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Ι∆ΕΑΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ

I. Εισαγωγή

1. Πώς φθάνουµε στον ιδεατό τύπο

2. Εξήγηση (πάλι) του τι σηµαίνει ιδεατός τύπος

3. Η δηµιουργία ενός ιδεατού τύπου προϋποθέτει έναν πολύ σηµαντικό αριθµό

µονογραφικών ή άλλων εργασιών. Στην προκειµένη περίπτωση ο ιδεατός τύπος

του µοντερνισµού στηρίζεται στην ήδη πολύ εκτεταµένη ιστοριογραφία της

µοντέρνας τέχνης.

4. Λεπτοµερής µελέτη της ιστορίας της µοντέρνας τέχνης.

5. Κριτική αποτίµηση των τάσεών της.

6. Μελέτη των πολεµικών που υπήρχαν στο εσωτερικό της µοντέρνας τέχνης:

Figuratif - non Figuratif, αφαίρεση - ρεαλισµός - informel, κ.ά.

ΙΙ. Τα βασικά στοιχεία του ιδεατού τύπου του µοντερνισµού

1. ∆ιαρκής πειραµατισµός ως προς τα υλικά, τις µορφές κ.λ.π.

2. ∆ιαρκής ανανέωση των µορφών, των µέσων, των τεχνικών κ.λ.π.

3. Αποσπασµατοποίηση µορφών.

4. Νέες µοντέρνες συλλήψεις και επεξεργασίες.

5. Αυτονοµία των µορφών και των διαδικασιών, της δηµιουργίας και της

αισθητικής.

6. Ηδονισµός.

7. Ριζοσπαστικός ιστορικισµός.

8. Αυτονοµιµοποίηση.

9. ∆ηµιουργική ενσωµάτωση τάσεων και µορφών του παρελθόντος και

διαφορετικών πολιτισµών.

10. Μη επαναληπτικότητα.

11. Εργασία artisanalle.

12. Καταγγελία, χτύπηµα της παράδοσης - ρήξη.

13. ∆ηµιουργική και αυτόνοµη επεξεργασία του υλικού (matιriau).

14. Η καταγγελία της προόδου και πίστη στην πρόοδο της κοινωνίας.

15. Ιστορική διαδοχή των στυλ και των τάσεων - µέχρι την minimal art.

16. Σύλληψη και δηµιουργία µιας νέας και κριτικής ορθολογικότητας (ή νέων

ορθολογικοτήτων).

17. Σύνδεση της αισθητικής ορθολογικότητας µε την κοινωνική και την ιστορική.

18. Συνειδητή προσπάθεια ξεπεράσµατος της κρίσης του Λόγου.

19. Σύνδεση της µοντερνιστικής θεώρησης του κόσµου µε την κοινωνική

επανάσταση και τις ανατρεπτικές ουτοπίες.

20. Ανάδειξη της δηµιουργικότητας σε µια κύρια ή και αυτόνοµη κατάσταση.

21. Αναζήτηση της αυθεντικότητας, της γνησιότητας, της µοναδικότητας.

II. Επαγωγικά, και κατ΄ αναλογία µέσα από µια αρνητική προσέγγιση είναι

πολύ εύκολο να προσδιοριστούν τα βασικότερα χαρακτηριστικά του µετα-

µοντερνισµού1.

IV. Συµπερασµατικά, µέσα από αυτή τη διπλή διαδικασία γίνεται δυνατή η

φιλοσοφική (θεωρητική) επεξεργασία της έννοιας της µοντερνιτέ, λαµβάνοντας

επιπλέον υπόψη την τεχνολογία σ΄ όλες της τις διαστάσεις. Πιο συγκεκριµένα θα

πρέπει να ληφθούν υπόψη:

1. Η ιστορία της τεχνικής και της τεχνολογίας.

2. Η επίδραση των διαφοροποιήσεων της τεχνολογίας στη σκέψη (συστήµατα

σκέψης), στην τέχνη και στην κουλτούρα

3. Τεχνολογική αλλοτρίωση.

4. Η τεχνική και η επιστήµη ως ιδεολογία, θεωρώντας ότι η τεχνική δεν είναι

ουδέτερη. Οπότε καταλήγουµε στο ακόλουθο µοντέλο:

Τέχνη - Τεχνολογία - Κουλτούρα

Ιδεολογία

5. Οι φιλοσοφικές και οι κοινωνιολογικές διαστάσεις του µοντερνισµού και της

µοντερνιτέ. (Βλ. Th. Adorno, Theorie esthétiques, Klincksieck).

6. Φιλοσοφία της εργασίας και αισθητική.

7. Τεχνοκρατία και τεχνοκρατισµός.

8. Κριτική της άποψης τέχνη = τεχνική (ή τεχνολογία)

9. Ανάδειξη µερικών αξόνων για παραπέρα έρευνα Αισθητικά µοντέλα -

αποσπάσµατα

10. Ανάλυση των προβληµάτων που ανέδειξε από την άποψη της τεχνικής η

µοντέρνα τέχνη και κυρίως η γλυπτική. Οι ιδιαιτερότητές της, καθώς και οι

ιδιαιτερότητες και οι ιδιοµορφίες της αρχιτεκτονικής. Οι σχέσεις γλυπτικής -

αρχιτεκτονικής.

Σηµείωση: Η παραπάνω προσπάθεια θα στοχεύει και στη συστηµατική µελέτη

του έργου µερικών µεγάλων µοντέλων γλυπτών: Rodin, Brancusi, Tatlin,

Pevsner, Gambo, Gonzales, Giacometti, Moor, Calder, κ.ά.

V. Περί αισθητικής

Αισθητικά µοντέλα (modιles esthιtiques)

1. Φιλοσοφική επεξεργασία της έννοιας µοντερνιτέ, κυρίως στο χώρο της

αισθητικής.

2. Κοινωνική µοντερνιτέ2.

3. Φιλοσοφική µοντερνιτέ (Βλ. Α. Lefebvre: η διαφορά µεταξύ µοντερνιτέ και

µοντερνισµού)3.

4. Αισθητική µοντερνιτέ: υλικό (matériau) κ.λ.π.

VI. Αισθητική µοντερνιτέ

1. Εισαγωγή στην αισθητική της µοντέρνας τέχνης.

Αυτή συνίσταται στην:

α. Μελέτη των εννοιών που εµφανίζονται στην αισθητική σκέψη του εικοστού

αιώνα, οι οποίες συνδέονται µε την εµφάνιση, και στη συνέχεια την ακµή, της

µοντέρνας τέχνης. Πιο συγκεκριµένα, είναι ανάγκη να αποδοθεί µια ιδιαίτερη

σηµασία στην έννοια του νέου υλικού, που οφείλεται στην αποδοµητική εργασία

στην αρχή, και στη συνέχεια (ανα)δοµική, των πρωτοποριών στις πλαστικές (και

όχι µόνο) τέχνες. Η νοηµατική και θεωρητική αποσαφήνιση του µοντερνισµού,

καθώς και των εισφορών διαφόρων αισθητικών τάσεων και ρευµάτων, όπως ο

κυβισµός, ο φουτουρισµός, ο σουπρεµατισµός, ο εξπρεσσιονισµός, ο

σουρρεαλισµός, ο αφηρηµένος εξπρεσσιονισµός, η minimal art (µινιµαλισµός)

κ.ά., θα είναι βασική συνιστώσα αυτής της εργασίας.

β. Μελέτη του θεωρητικού έργου µερικών µεγάλων καλλιτεχνών (Μάλεβιτς,

Καντίνσκυ, Κλε κ.ά.), όπως και των κειµένων που έχουν αφήσει µερικοί

σηµαντικοί ιστορικοί και κριτικοί τέχνης (H. Read, Χρ. Ζερβός, CI. Greenberg κ.

ά.)

γ. Γενικότερα µπορεί να θεωρηθεί ότι ισχύει το επόµενο µοντέλο:

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ:

ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΠΡΟΣ ΤΗ (ΜΟΝΤΕΡΝΑ)

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΜΑΡΞ ΧΕΓΚΕΛ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

1. i. H φιλοσοφική προσέγγιση της έννοιας της µοντερνιτέ, ξεκινώντας από τη

φιλοσοφία της ιστορίας του Hegel. Στη συνέχεια προχωρούµε στη µελέτη της

κοινωνικής µοντερνιτέ στον Marx και της αισθητικής µοντερνιτέ στους Lukαcs,

Adorno, Goldmann, Habermas κ.τ.λ.

ii. ∆ιερεύνηση των δυνατοτήτων επέκτασης της έννοιας του «µουσικού υλικού»

στο χώρο της ζωγραφικής και της γλυπτικής, από κοινωνιολογικής πάντα

άποψης, και ως εκ τούτου η διερεύνηση της δυνατότητας εισαγωγής των εννοιών

του ζωγραφικού υλικού και του γλυπτικού υλικού.

iii. Πέρασµα από πολλές εµπειρικές καταστάσεις στην έννοια. ∆ιαφορές µεταξύ

έννοιας και κατηγορίας. Η σηµασία του εµπειρικού υλικού για τη θεωρία και την

εννοιοποίηση γενικά, και στην αισθητική ειδικότερα.

2. Μια από τις βασικότερες έννοιες που έχει επεξεργαστεί η αισθητική είναι το

κοινωνικό περιεχόµενο ή το περιεχόµενο αλήθειας του έργου τέχνης.

3. Η σύνθεση αισθητικής, φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας είναι µια δύσκολη

υπόθεση. Παράλληλα πρέπει να αποπειραθεί η διερεύνηση των σύγχρονων

κοινωνικών, ιδεολογικών, τεχνικών κ.τ.λ. συνθηκών, εννοείται πάντα σ΄ ένα

κριτικό πλαίσιο.

α. Κοινωνική φιλοσοφία και φιλοσοφική κοινωνιολογία.

β. Κοινωνιολογική αισθητική και αισθητική µε κοινωνιολογική συνιστώσα.

γ. Ταύτιση της αισθητικής µε τη µοντέρνα τέχνη.

δ. Η ιδεολογική κριτική και η κριτική της κουλτούρας4.

ε. Η µέθοδος του αποσπάσµατος ή αποσπασµατική µέθοδος5.

στ. Παράταξη, δοκίµιο, αντισύστηµα.

ζ. Η µορφική κατάσταση της Αισθητικής θεωρίας του Adorno.

i. Υλικό και θεώρηση του κόσµου.

ii. Μελέτη των δοµών (Gurvitch).

iii. Μελέτη των σηµαντικών δοµών (Goldmann) και αισθητική θεωρία.

Κοινωνική φιλοσοφία και φιλοσοφική κοινωνιολογία

Αισθητική

Σύγχρονη φιλοσοφία της κουλτούρας (και της τέχνης)-

φιλοσοφική επεξεργασία της έννοιας της µοντερνιτέ

VII. Περί µοντερνισµού

1910 - 1950: εµφάνιση της µοντέρνας κοινωνίας: κοινωνική και οικονοµική

ορθολογικοποίηση. Ταυτόχρονα γεννιούνται και διαδίδονται οι αυταπάτες της

προόδου.

Προς µια διαλεκτική σύλληψη της προόδου7.

α. Η επιβίωση της κριτικής ορθολογικότητα µέσα στις σύγχρονες βιοµηχανικές

κοινωνίες.

β. Η µοντερνιτέ είναι ολοποιητική (totalisatrice).

γ. Ο ιστορικός ρόλος των πρωτοποριών.

δ. Η κοινωνική διαµεσολάβηση: το ωραίο είναι κοινωνικά διαµεσολαβηµένο ή η

ιδέα του ωραίου (και το ίδιο το ωραίο) προσδιορίζονται κοινωνικά. Η αλλοτρίωση -

πραγµοποίηση.

ε. Ο αισθητικός χαρακτήρας της παρατακτικής και αποσπασµατικής (µοντέρνας)

τέχνης.

στ. Εξέταση του κόσµου µέσα από την τέχνη και µ΄ αυτόν τον τρόπο µπορεί να

τεθεί σ΄ αµφισβήτηση η ίδια η τέχνη.

ζ. Το κοινωνικό περιεχόµενο της τέχνης και το περιεχόµενο της αλήθειας.

η. Φαινοµενολογία - φαινοµενολογική προσέγγιση της τέχνης και της κοινωνίας.

Σχετική αυτονοµία της τέχνης (Adorno, Goldmann, Hauser).

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ

I. 1. Ο µεταµοντερνισµός δεν πιστεύει στις δυνατότητες ύπαρξης της

αισθητικής ή τις θεωρεί ως ολοκληρωτική ιδεολογία.

2. Το τοπίο της τέχνης καθορίζεται πλέον από τις νέες κοινωνικές σχέσεις και

την αστικοποίηση (urbanisation), τον τεχνικισµό κ.τ.λ.

3. Υπάρχει σε πολύ διαδεδοµένη έκταση µια έντονη µη δηµιουργικότητα,

αναδειγµένη σε «τέχνη». Κυριαρχεί δηλαδή η µη δηµιουργικότητα.

4. Η ανάγκη ξαναγραψίµατος της µοντερνιτέ;

5. Κριτική προσέγγιση της µοντερνιτέ.

6. Αρνητική έννοια - αφηρηµένο καθολικό

Κριτική της πρακτικής Προς νέες έννοιες

Κριτική της ηθικής (concepts)

Κριτική της κρίσης

7. Αν και υπάρχει µια διαλεκτική, διασώζεται όµως και µια αµφισηµία.

II. Ορθολογισµός - ορθολογικοποίηση

1. Η πρόοδος είναι φαταλιστική; Ουτοπία; (Sorel)

2. Οι έννοιες (notions) του µεταµοντερνισµού.

3. Οι ιδεολογικές συνθήκες που ευνόησαν την εµφάνιση του

µεταµοντερνισµού.

4. Ο αναρχίζων νεοφιλελευθερισµός.

5. Η κοινωνιολογία του µεταµοντερνισµού - µεταβιοµηχανική κοινωνία.

6. Το τέλος της ιδεολογίας (ή των ιδεολογιών), του ανθρώπου, της ιστορίας.

7. Ο αντιδραστικός ιστορικισµός.

8. Κατάρρευση των µεγάλων ιδεολογιών. Η επιβίωση του νεοκαπιταλισµού (La

survie du néocapitalisme).

9. Η ανάλυση για τον καπιταλισµό του «Socialisme ou Barbarie».

10. Ο νόµος του φετιχισµού του εµπορεύµατος - reification. Η ισχύς του

νόµου αυτού είναι ολική.

11. Ο νέος συντηρητισµός συνδέεται στενά µε µια αντίστοιχη διαφοροποίηση

«του πνεύµατος του λαού» προς την αποδοχή νεοσυντηρητικών προτύπων.

12. Σύγχρονη κοινωνική δοµή, ο νεοφιλελευθερισµός και η απελευθέρωση

(στην ουσία ιδιωτικοποίηση) των ΜΜΕ, απόρροια της παραπάνω διαφοροποίησης

και απάντηση, από τη σκοπιά του κυρίαρχου µπλοκ συνολικά, στις νέες ανάγκες

ηγεµόνευσής του.

13. ∆ηµιουργία διαφόρων υποσυστηµάτων επικοινωνίας, αντίθετων µεταξύ τους

(έστω και σχετικά), αυτόνοµων και ανταγωνιστικών. Η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη

αντίληψη που διατείνεται πως είναι απελευθερωσιακή (liberale - libertaire).

∆ιάλυση ή αποσύνθεση, ως εκ τούτου, κάθε ενιαίου και ορθολογικού σχεδίου

επικοινωνίας για την κοινωνία. Προχώρηµα της διαδικασίας αποικιοποίησης του

βιωµένου κόσµου (βιόκοσµου - lebenswelt - monde vecu). Συστήµατα και

υποσυστήµατα. Σύµφωνα µε τον Habermas: το σύστηµα αντιτίθεται στο βιωµένο

κόσµο. Ο βιωµένος κόσµος είναι ο µηχανισµός της ρύθµισης, ενώ µε το

νεοφιλελευθερισµό ή το νεοσυντηρητισµό, κυριαρχεί η απορρύθµιση.

14. Υπάρχει µια πλήρης ασυνέπεια µεταξύ όλων των ορισµών του

µεταµοντερνισµού, γεγονός που αποδεικνύει τις σαθρές θεωρητικές βάσεις του.

Μοντέρνο

Φιλοσοφική άποψη

α. φωνήµατα - διαπάλη µεταξύ νοήµατος και

β. θέση αφηγητή: παύει να µη νοήµατος

είναι το πρώτο πρόσωπο - το µη νόηµα ως καθοριστικό

γ. αναδεικνύεται η υπόθεση- - αλλαγή της θεώρησης του

δεν υπάρχει µύθος κόσµου

Μεταµοντέρνο: Πλήρης αναθεώρηση όλων των παραπάνω κριτικών

καταστάσεων και επιστροφή στην παράδοση, σε σταθερές αξίες ή σε

συνονθύλευµα αντιλήψεων κ.τ.λ.

Μεταµοντερνισµός και εντεύθεν: Μια νέα ιδεολογία που στοχεύει στην

ασφάλεια. Πρόκειται για µια ιδεολογία securitaire και securisante. Ο

νεοσυντηρητικός βολονταρισµός - νεοπαραδοσιακός και ο ταυτισµός (tautisme).

IV. Τέχνη, τεχνολογία, κουλτούρα

1. Η τεχνικοεπιστηµονική επανάσταση - συνεργασία τεχνικής και επιστήµης.

2. Από τα µέσα του 19ου αι. άρχισε η διαδικασία του αποχωρισµού τους.

3. Η τέχνη σήµερα ενέχει, ως ένα κάποιο βαθµό, τεχνολογία. Η τεχνική

προϋποθέτει µάθηση - δυσκολία. Π.χ. ο κινηµατογράφος ενέχει τεχνολογία

(κάµερα, στούντιο προβολής, µοντάζ). Η φωτογραφία στηρίζεται στη χρήση µιας

µηχανής.

4. Μη ενιαία στάση απέναντι στη νέα τεχνολογία: Κριτική αντιµετώπιση της

τεχνολογίας (από διάφορους µοντέρνους καλλιτέχνες) - Ρώσοι φουτουριστές. Μη

κριτική αντιµετώπιση της τεχνολογίας (Ιταλοί φουτουριστές).

5. Η χειροκρότηση και η άκριτη αποδοχή της τεχνολογίας συνδέεται µε το

µεταµοντερνισµό.

V. ΠΕΡΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Φιλοσοφία Κοινωνιολογία

Τέχνη

συστηµατοποίηση περί τέχνης περί κουλτούρας.

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΟΡΝΟ

I. Έρευνες του Adorno: µουσική, αισθητική θεωρία κ.ά., του Lukαcs: µελέτη

λογοτεχνίας, του Goldmann: η σηµαντική δοµή κάθε έργου τέχνης είναι η ίδια.

Αλλαγή υποστρώµατος:

Λογοτεχνία - γλώσσα, γλυπτική - υλικό.

1. Σηµαντική δοµή, υλικό (matιriau).

2. Η µοντέρνα τέχνη είναι αποσπασµατική:

3. Πως φτάσαµε στη νοηµατική τέχνη (conceptual art) και στην minimal atr.

α. Η σύγχρονη (και κυρίως η µοντέρνα) τέχνη έχει ξεφύγει από το µύθο και τη

λογική, οπότε αναδεικνύει τα αυτοβιογραφικά στοιχεία.

β. Ο φαντασιακός χώρος, σε αντίθεση µε τον πραγµατικό, τείνει να

κυριαρχήσει µέσω της µοντέρνας αφηγηµατικής δοµής.

γ. η αφηγηµατική γλώσσα - αυτοβιογραφία (ο συγγραφέας είναι ο ίδιος παρών

στο µύθο).

δ. στη λογοτεχνία εµφανίζονται ακόµη και ακραίες µορφές έκφρασης, οι

οποίες ξεπερνούν ολοκληρωτικά τις φιλολογίες. Το περιεχόµενο επικυριαρχεί.

Γενικότερα όµως η µοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από τη διαλεκτική ταύτιση

περιεχοµένου - µορφής.

ε. Picasso: «∆εσποινίδες της Αβινιόν»

α. Goldmann: καθολική ιστορία για την κατανόηση της τέχνης.

β. Adorno:

i. µουσικό υλικό (σύνολο δυνατών µεσολαβήσεων)

ii. καθολική αποδοχή συµπεράσµατα (µεταξύ καλλιτέχνη και

δηµιουργήµατος).

iii. αφοριστικότητα

4. Πραγµοποίηση:

α. αρνητική στάση εκ µέρους των πρωτοποριών (σχεδόν πάντοτε)

β. η συνειδητοποίηση αυτή οδηγεί στη ερµητικότητα (η µοντέρνα τέχνη

στηρίζεται στον εαυτό της)

5. Αλλοτρίωση:

α. αρνείται την αλλαγή του ανθρώπου

β. παραµορφώνει τη διαδικασία γνώσης και προκαλεί σχετική αυτονόµηση του

ανθρώπου από τη φύση.

γ. συνιστά κυρίως κοινωνικό και όχι ιδεολογικό (ή αισθητικό) φαινόµενο (αν

και δύσκολο να ξεχωριστούν).

δ. σηµαδεύει το πέρασµα από τη φυσική φιλοσοφία σε µια κοινωνική

φιλοσοφία: γερµανικός ιδεαλισµός - Hegel - Marx

ε. προκαλεί ευχαρίστηση και αποδοχή

στ. ο κεντρικός πυρήνας της αποδίδεται από τη διαλεκτική κυρίου - δούλου

(Hegel), χωρίς όµως αυτή να περιορίζεται σ΄ αυτήν κυριαρχεί η αλλοτρίωση από

την εργασία

ζ. σήµερα η αλλοτρίωση είναι κυρίως κοινωνική

η. Συµπερασµατικά: η αλλοτρίωση ξεπερνιέται µέσα από την άρνηση αυτής

της κοινωνίας που την παράγει και την αναπαράγει.

6. Ο κινηµατογράφος είναι ιδιότυπη περίπτωση παρότι ανήκει στη

βιοµηχανική κουλτούρα υπάρχουν περιπτώσεις κριτικής στάσης, κυρίως στο

λεγόµενο cinema d΄ auteur.

7. Θέµα για διερεύνηση:

Σε ποιο βαθµό είναι τέχνη κάτι που παράγεται µε τη χρήση της τεχνολογίας

(computer); Υπάρχει πάντοτε δυσκολία συνεργασίας καλλιτέχνη - τεχνικού

πληροφορικής;

II. Iστορικότητα - Μύθος (Goethe)9

1. Ο µύθος ως ενεργητική παράµετρος της τέχνης και γενικότερα της

δηµιουργίας (και της κουλτούρας) - Μύθος και Λόγος10.

2. Μπορεί να συγκροτηθεί µια ορθολογικότητα στηριζόµενη στο µύθο, στη

µοίρα ή στο πεπρωµένο;

3. Παραπλανηµένη εποχή - Νεοπαγανισµός.

4. Τέχνη = προβλήµατα µορφής. Η αισθητική είναι επιστήµη των µορφών.

5. Κριτική των θεωριών της αποδοχής (rιception) του έργου τέχνης.

6. ∆ιάλυση του πραγµατικού µέσα στο µυθικό και αντίστροφα.

7. Το έργο χρειάζεται να είναι µοντέρνο, οπωσδήποτε µοντέρνο.

8. Η τεχνική και οι επιπτώσεις του εικοστού αιώνα.

9. Η σηµερινή εποχή, εποχή κρίσης, κυριαρχίας της αλλοτρίωση - χωρισµός,

αυτοκτονίες κ.τ.λ.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

I. a. Οι αλλαγές της κοινωνίας στα νεώτερα χρόνια:

i. Τεχνοκρατικοποίηση

ii. Αποϊδεολογικοποίηση

iii. Κρίση προοπτικών

iv. Αποσύνθεση του κοινωνικού

v. ∆ιαλεκτική των αντιθέσεων - αρνητικές τραγικές φιγούρες - δύστυχες

συνειδήσεις

vi. Κρεµάλα ή ναυάγιο (Goethe - Benjamin)

ΙΙ. Αρχές του αιώνα: ρευστότητα - κρίση αποστολής - µοίρα (destin) -

υπαρξισµός - µοντέρνα τέχνη.

ΙΙΙ. Το νόηµα των ιδεατών - «ιδεολογικών µορφών». Απόσπασµα από το έργο

του Gramsci Ιστορικός υλισµός και η φιλοσοφία του Β. Croce. Η κριτική του

µηχανηστικού υλισµού γενικότερα.

IV. Η σηµασία της «ετερότητας» µέσω της αντικειµενοποίησης (objectivation)

και της µεσολάβησης της οξείας συνείδησης του καλλιτέχνη. Η ανάγκη της

διαρκούς αναζήτησης του άλλου, του διαφορετικού, του κριτικού.

V. Θέσεις για τη µοντέρνα τέχνη

1. Kahneveiler: Μοντέρνα τέχνη, γιγαντιαία µάχη του καλλιτέχνη µε το

αντικείµενο.

2. Appolinaire: Ο κυβισµός είναι η τέχνη να ζωγραφίζει νέα σύνολα µε

στοιχεία δανεισµένα, όχι από την πραγµατικότητα της θεώρησης, αλλά από την

πραγµατικότητα της σύλληψης.

3. Συλλογική φαντασία και µοντέρνα τέχνη

4. Αισθητική κανονιστική (normative)

5. Το έργο τέχνης ως απόσπασµα µιας αποσυντιθέµενης (διαλυ-µένης)

ολότητας.

6. Η ιδεολογία ως το τσιµέντο που ενοποιεί όλα τα άλλα στοιχεία που

υπάρχουν στην µοντέρνα τέχνη (π.χ. το πνευµατικό υλικό κ.τ.λ.)

7. Το ξεπέρασµα της τέχνης είναι δυνατό; Το ιστορικό ξεπέρασµα των µορφών

και πως συγκεκριµενοποιείται.

8. Η συνειδητή άρνηση της πραγµοποίησης και των πραγµοποιητικών

γενικότερα διαδικασιών από τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες συνιστά το

βασικότερο ίσως στοιχείο της συγκρότησής τους σε υποκείµενο.

9. Οι ιστορικές καµπές της τέχνης οφείλονται στη συνειδητή δράση των

πρωτοποριών, όσον αφορά την εργασία τους στο επίπεδο του υλικού (materiau).

10. Αισθητική του περιεχοµένου σ΄ αντίθεση µε την αισθητική της µορφής -

της έκφρασης, που κι αυτή προέρχεται από τον Hegel.

VI. 1. [Κατά τον Lukács είναι λαθεµένη η υπόθεση ότι «κάθε αναγέννηση του

χεγκελιανισµού σηµαίνει ότι η αισθητική είναι περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά

υποστασιοποιηµένη σε καθαρή µεταφυσική»].

2. Η a priori θεµελίωση της φιλοσοφίας και της αισθητικής µέσα στο

γενικότερο καντιανό ρεύµα, σύµφωνα µε το οποίο η γνώση θεµελιώνεται στις

συνθετικές κρίσεις και όχι στην εµπειρία. (Αυτή η θέση δεν έγινε ποτέ αποδεκτή

από το θετικισµό και τον εµπειρισµό, ούτε έγινε ποτέ κατανοητή απ΄ αυτούς)

3. Οι κοινωνικές συνθήκες καθορίζουν τις δυνατότητες της γνώσης και της

αντικειµενικής φιλοσοφικής αλήθειας.

4. Επεξεργασία µιας θεωρίας περί κουλτούρας που να στηρίζεται στις

universitas

5. Το έργο τέχνης ως ανώτερη τάξη11 και ως µη ενότητα12

6. Η διαδικασία (κοινωνικής) ενσωµάτωσης και η αισθητική

α. Η θεώρηση του κόσµου και το υλικό (materiau)

β. Τα ειδικά αισθητικά προβλήµατα των πλαστικών τεχνών και ειδικότερα της

γλυπτικής13. (Βλ. εισαγωγή στην Thése14)

γ. Η σηµασία της κουλτούρας για κάθε αισθητική προσέγγιση και γενικότερα

για την αισθητική. Τέχνη και κουλτούρα15.

δ. Αισθητική πρόοδος και οπισθοδρόµηση (regrιssion)

i. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της τέχνης και ιστορία

iii. Η καθαρή και αυτόνοµη, πρωτοπόρα καλλιτεχνική υποκειµενικότητα.

Σύλληψη αρκετά υπαρξιστική του Adorno.

VII. 1. a. Σύµφωνα µε τον Kant, oρθολογισµός σηµαίνει:

i. Ελευθερία σε σχέση µε κάθε εξουσία και κοινωνικό καταναγκασµό

ii. Ελευθερία σε σχέση µε τα ίδια τα δικά µας πάθη που µας συνδέουν µε τον

εξωτερικό κόσµο.

iii. Ρήξη των συνδέσµων που υπάρχουν ανάµεσα στο άτοµο από το ένα µέρος,

τον κόσµο και την ανθρώπινη κοινότητα από το άλλο.

β. Μ΄ αυτά τα δεδοµένα θα πρέπει να διερευνηθεί η θεώρηση του κόσµου ενός

καλλιτέχνη.

γ. Σύµφωνα πάλι µε τον Kant, οι βασικές κατηγορίες της ανθρώπινης ύπαρξης

είναι η ελευθερία, η αυτονοµία του ατόµου, η ανθρώπινη κοινότητα, ο κόσµος, η

ολότητα, η οποία όµως έχει προβληµατικό χαρακτήρα. Ο άνθρωπος ως ένα

κοινωνικό - ακοινωνικό Είναι17.

i. Η ολότητα συνίσταται στον κόσµο και την ανθρώπινη κοινότητα. Στην

ολότητα όµως δε φαίνεται να υπάρχει κάτι που να είναι δεδοµένο. Αντίθετα αυτό

που προέχει είναι ένας στόχος που πρέπει να κατακτηθεί µε τη δράση (action),

µόνη ικανή να δηµιουργήσει την κοινότητα, το εµείς και το σύνολο του κόσµου,

τον κόσµο18.

ii. Η οµοιότητα, που συνίσταται στην κατά βάση ίδια γενική αφαιρετική δοµή

της αφηρηµένης τέχνης, της µοντέρνας µουσικής, της λογοτεχνίας κ.λ.π., είναι

απόρροια και συγκεκριµενοποίηση της ίδιας αισθητοκαλλιτεχνικής και

κοινωνικοϊδεολογικής επανάστασης19.

iiii. Η ιδεολογία ή η ιδεολογική συνιστώσα συνιστά µια οπτική εξωτερική από

την τέχνη.

2. α. Θεώρηση του κόσµου

β. Χρονικότητα (ή χρονικές δοµές)

γ. Τα αισθητικά κριτήρια αντιτίθενται στα κοινωνικά

δ. Η τέχνη ως έκφραση της κοινωνίας και ως µέσο της κοινωνικής

µετατροπής. Η ιδέα της οργανικότητας σύµφωνα µε τον Gramsci. Η µοντέρνα

τέχνη ξεφεύγει από τη διαδικασία ορθολογικοποίησης20.

VIII. Στοιχεία για µια κοινωνιολογία της µοντέρνας τέχνης: H Read, Francastel

Goldmann, Hauser, Adorno, Fisser, Gramsci (κείµενο για τον Πιραντέλλο) κ.λ.π.

1. Βασικές έννοιες:

α. stucture significative (σηµαντική δοµή)

β. σχετική αυτονοµία. Σχέση της τέχνης µε τις κοινωνικές οµάδες και

τάξεις.

γ. σχέση µε την κοινωνία:

i. κοινωνικό περιεχόµενο µέσα στην µορφή

ii. οι κοινωνικές εντάσεις µέσα στην µορφή

iii. ιστορικότητα, κοινωνικές εντάσεις και µορφές τέχνης

δ. Κοινωνική εργασία και εργασία γενικά

2. Πρέπει να αποφευχθεί ο ιδεολογισµός και ο αισθητισµός µέσα από την

ανάδειξη του πλούτου του έργου και της αυτονοµίας του21

3. Θεώρηση του κόσµου - ιδεολογία και τέχνη.

4. Τέχνη και κουλτούρα (κοινωνιολογία της κουλτούρας και κοινωνιολογία).

5. Πρέπει πάντοτε να διερευνάται ποιο είναι το περιεχόµενο αλήθειας, τίνος

είναι, για ποιον είναι, πως δηµιουργήθηκε και πότε (µέσα σε ποιες συνθήκες).

6. Σύµφωνα µε τον Kant κάθε νέο έργο δηµιουργεί µια καινούρια ιδέα22,

ενώ σύµφωνα µε τον Lukαcs δηµιουργεί µια καινούρια µορφή23.

7. Αισθητική της ασυνέχειας, της διαχρονίας και της συγχρονίας: το

κοινωνικό περιβάλλον (le milieu social) βρίσκεται στη βάση της δηµιουργίας

κάθε έργου. Το ιστορικό και συγχρόνως ατοµικό υποκείµενο συνδέεται µε το

καλλιτεχνικό αντικείµενο (διατοµικό υποκείµενο και αισθητικό ή επικοινωνιακό).

∆ιατοµικό ή διακοινωνικό σχέδιο24

8. Η διχοτοµία υποκείµενο - αντικείµενο οδηγεί σε:

α) µια υποκειµενιστική αισθητική

β) µια αντικειµενική αισθητική

η σύνθεση τους είναι δυνατό να

φτάσει σε µια (βαθειά) συµπλη-

ρωµατικότητα και σε µια ενιαιό-

τητα (unicitι).

9. Τα όρια της συνείδησης: µια εµµενής έννοια στο αντικείµενο

IX. 1. Από τη δογµατική ηλικία (θεωρητικοποίηση του απόλυτου ωραίου) η

αισθητική πέρασε στην κριτική της περίοδο

2. Σύµφωνα µε τον Hegel, η αισθητική βρίσκεται σε γίγνεσθαι, όπως ακριβώς η

φιλοσοφία ή η ιστορία (ιστορικό, λογικό και αισθητικό γίγνεσθαι).

3. Hegel: η οµορφιά εντοπίζεται µέσα στην αισθητική εµφάνιση της ιδέας. Ως

τέτοια περιβάλλει το έργο τέχνης. Φυσικό ωραίο και αισθητικό ωραίο: Hegel και

Adorno25.

4. Μορφή - έκφραση - περιεχόµενο: ξεπέρασµα του διαχωρισµού µεταξύ

µορφής και περιεχοµένου µέσα από την έννοια της έκφρασης26.

5. Ασυνέχεια και αποσπασµατοποίηση: Νέα µεθοδολογία προσέγγισης και

σύλληψης της ολότητας27.

6. ∆ιαχρονία και συγχρονία

7. Ενόραση (διαίσθηση) - σύλληψη (conception)

8. ∆ιερεύνηση των µορφών προβολής του κοινωνικού µέσα στην τέχνη

9. Αισθητική, φιλοσοφία του υποκειµένου - όρια, αδυναµίες και τα θετικά της

φιλοσοφίας.

10. Η αισθητική µερικές φορές πριµοδοτεί τη συνεκτικότητα του λόγου σε

βάρος της αληθινότητας (véracité) της τέχνης, παρακάµπτοντας το γεγονός ότι η

αξία συνδέεται µε την υποκειµενικότητα.

X. 1. Η αισθητική του Adorno συνιστά ένα ριζοσπαστικό σύστηµα σύγχρονης

φιλοσοφίας. Ο βασικός πυρήνας του είναι η ιδέα της αυτονοµίας. Υπ΄ αυτή την

οπτική, η φιλοσοφία ορίζεται µε βάση την τέχνη.

2. Βασικά στοιχεία αυτής της προβληµατικής είναι:

α. Το µεταφυσικό περιεχόµενο (Charge) της τέχνης, το οποίο έχει γενικά

υποτιµηθεί, αν και έχει µια ιδιαίτερη σηµασία, θέση, υπόσταση για αυτήν.

β. Ο επαναπροσδιορισµός (rédefinition) του Λόγου

γ. Η εσωτερική και κατ΄ επέκταση η εσωτερικευµένη γνώση

δ. Η άρνηση της ιστορίας στην απλή ιστοριογραφική ή στην υποτιθέµενη

«καθαρή» εκδοχή της κ.λ.π.

ε. Η τέχνη γενικά και η µοντέρνα τέχνη ειδικότερα είναι µια διαρκής, συνεχής

και εκπληκτική επανάσταση, ως µια ριζοσπαστική, εξ ορισµού πρακτική.

∆ιαφορετικά δεν νοείται τέχνη και ακόµη περισσότερο µοντέρνα τέχνη28.

στ. Η µουσική αναλύεται από τον Adorno από µια κοινωνική άποψη

(κοινωνική ανάλυση) και το µουσικό έργο πιο συγκεκριµένα διερευνάται από την

άποψη της αυτονοµίας29 (Βλ. Notes sur la litterature), λαµβάνοντας πάντοτε

υπόψη την αλληλοσύνδεση των µουσικών έργων και των κοινωνικών γεγονότων ή

φαινοµένων. Κατ΄ επέκταση το ίδιο συµβαίνει και µε το λογοτεχνικό έργο30.

ζ. Άρνηση της τέχνης να ενταχθεί στη διαδικασία της πραγµοποίησης, αν και

συµµετέχει σ΄ αυτήν31.

η. Η διαλεκτική της απαισιοδοξίας και της αισιοδοξίας είναι ένα βασικό και

συστηµατικό στοιχείο της αισθητικής του Adorno σε αντίθεση µε τον

µπενζαµινικό ολοκληρωτικό πεσσιµισµό32.

Θ. Το ιστορικό ξεπέρασµα των µορφών και πως συγκεκριµενοποιείται.

i. - Ένταξη της αισθητικής σ΄ ένα γενικότερο σχέδιο κριτικής της κουλτούρας.

3. Συστηµατική προσέγγιση του θέµατος µοντερνιτέ και αφαίρεση (modernité

et abstraction) µε βάση την Αισθητική θεωρία33.

α. Το στυλ του λόγου της αισθητικής θεωρίας είναι:

i. επιστηµονικό

ii. δικακτικό χάος

iii. πολεµικό

(Αντανάκλαση ή και αναπαραγωγή σε θεωρητικό επίπεδο του χάους της

δηµιουργίας, και ειδικότερα της µοντέρνας). Στον Αντόρνο όµως είµαστε µακρυά

από τη σύγχρονη θεωρία του χάους. Πρόκειται για ένα εγγενές δοµικό χάος).

β. Η ανάγκη της γενικευµένης αρνητικότητας

γ. Η έννοια του έργου ως απόσπασµα (-τα) µιας διαλυµένης ολότητας

XI. 1.Η εµφάνιση της µοντέρνας τέχνης, και στη συνέχεια της αφηρηµένης,

στις αρχές του εικοστού αιώνα, συνέπεσε µε την εµφάνιση της µοντέρνας

αισθητικής η οποία συνίσταται στη θεωρητικοποίηση της µορφής (βλ. το έργο του

νεαρού Lukαcs)34. Ξεκινώντας από αυτή την περίοδο τη µελέτη της µοντέρνας

τέχνης, και στη συνέχεια λαµβάνοντας υπόψη την εξέλιξή της είναι δυνατή µια

περιοδοποίηση:

Πρώτη Περίοδος: 1907 - 17

∆εύτερη Περίοδος: 1917 - 25

Τρίτη Περίοδος: 1925 - 45

Τέταρτη Περίοδος:1945 - 75

Πέµπτη Περίοδος: 1975 - 90

Έκτη Περίοδος: 1990 - .

2. Κύρια χαρακτηριστικά της τέχνης κατά ιστορικές περιόδους

α. Η περίοδος της συγκρότησης του (αστικού) υποκειµένου 18ος - 19ος

αιώνας.

β. Υποκειµενισµός - βιογραφία (ροµαντισµός) 19ος αιώνας

γ. Εργοκεντρισµός - Μοντέρνα τέχνη, 20ος αιώνας: Η περίοδος στην οποία

κυριαρχεί η διαδικασία της αποσύνθεσης κάθε υποκειµένου (αστικού ή άλλου)

δ. ∆ιάλυση πλέον του Υποκειµενισµού (µετά το 1950)

Κονστρουκτιβισµός

Σουπρεµατισµός

προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου

κοινωνικο - αισθητικού υποκειµένου

ΧΙΙ. 1. Μεγάλο έργο - έργο ολότητα - αισθητική

2. Ο υποκειµενισµός του Adorno «...µια τέτοια συλλογική ανάµνηση δεν είναι

χωρίς υποκείµενο αλλά γίνεται µέσω αυτού εδώ35» (το χωρίς είναι στα ελληνικά)

3. Αποσαφήνιση των σχέσεων µεταξύ αφαίρεσης και υπαρξισµού 36. Ιδεολογία

και θεώρηση του κόσµου: µε τον Lukács37, η αχρονική (atemporelle) σηµασία

µετατρέπεται σε χρονικές και δυναµικές δοµές

4. Η εσωτερική και κατ΄ επέκταση η εσωτερική γνώση.

5. Η άρνηση της ιστορίας στην απλή ιστοριογραφική ή στην υποτιθέµενη

«καθαρή» εκδοχή της κ.λ.π.

6. Η αισθητική είναι αντιδιαισθητική (anti - intuitioniste) και, ως εκ τούτου,

λογοκεντρική (discoursive)

7. - H διαστρωµάτωση της υποκειµενικότητας: το Είναι τοποθετείται πριν τη

συνείδηση. Μίµηση, ουσιαστικότητα (substantialitι). Η αµεσότητα των ερµηνειών

(καλύτερη διερεύνηση).

8. Το µοντέλο - πρότυπο του πρωτοπόρου καλλιτέχνη είναι για τον Adorno η

νοηµατιστική (conceptualiste) ατοµικότητα (π.χ. Kadinsky).

9. Η βαθύτατη ρήξη του εγώ µε τον ξεπεσµένο περιβάλλοντα κόσµο.

10. Η αισθητική έχει επηρεαστεί καθοριστικά από την κοινωνική ουτοπία και

τη φιλοσοφία του υποκειµένου σε τέτοιο βαθµό, ώστε η αισθητική να µην µπορεί

να συλληφθεί διαφορετικά.

11. Η θεωρία της διαϋποκειµενικότητας (Habermas)38 και αισθητική.

12. Adorno: «Η εξέγερση της υποκειµενικότητας ενάντια στο φορµαλισµό39»

(Βλ. γενικότερα για την υποκειµενικότητα, όχι απολυτοποίησή της - Ζωή σε µια

εποχή της από - υποκειµενικότητας40...).

13. Μορφή - ∆οκίµιο - Ολότητα κατάσταση (situation), βλ, Λούκατς,

Adorno, Goldmann.

Ποια ολότητα; Η ολότητα του έργου ∆οκίµιο

Η ολότητα του συνόλου του έργου ενός καλλιτέχνη η ενός ρεύµατος

περιοδοποίηση ανάλυση σύνθεση (Kosik41)

Θεώρηση του κόσµου

Ιδεολογία Περιοδοποίηση

Ιστορικότητα

14. - Οι σχέσεις αφηρηµένο - συγκεκριµένο, υποκείµενο - αντικείµενο, ως

βάση της αισθητικής, αλλά και της ίδιας της τέχνης και γενικότερα της

καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δηµιουργίας.

15. Η θεωρία της σχετικής αυτονοµίας

16. Οι ερµηνείες του µοντέρνου φαινοµένου και της εµφάνισης της µοντέρνας

τέχνης ειδικότερα. Read, Habermas, Ricoeur, Goldmann (La philosophie de

Lumieres) κ.λ.π. Η έννοια της αλλοτρίωσης και η έννοια της ιδεολογίας.

Αφηρηµένη τέχνη - ιδεολογία

Αλλοτρίωση

17. Ο αιώνας των Φώτων: καθολικό φαινόµενο σ΄ όλη την Ευρώπη

∆ιαφωτισµός Κοµουνισµός

Αισθητικός µοντερνισµός - P. Hulten

Ουτοπία Ουτοπισµός

Σύµφωνα µε τον Habermas, ο αισθητικός µοντερνισµός συνδέθηκε µε τον

κοινωνικό42.

18. Το παράδειγµα των έργων (και γενικότερα της δηµιουργίας) µερικών

µεγάλων µοντέλων καλλιτεχνών: Kadinsky, Giacometti, Λεκάκης, Brancusi

κ.λ.π.

19. Η λογική της µοντέρνας καλλιτεχνικής δηµιουργίας και παράταξη

20. Για να τελειώνουµε µε το µεταµοντερνισµό

21. Κρίση της υποκειµενικότητας και κρίση της τέχνης

22. ∆ούλεψε κατά τα χαµπερµασιανά πρότυπα (TAC):

α. Εντοπισµός των ορθολογικοτήτων:

i. στην ιστορία της τέχνης (ιµπρεσιονισµός, κυβισµός, αφαίρεση, κ.λ.π.)

ii. στην κοινωνιολογία

iii. στις αισθητικές θεωρίες και στις θεωρίες περί κουλτούρας

β. Μεταφορά του χαµπερµασιανού µοντέλου προσέγγισης της γλώσσας στην

κουλτούρα: γλώσσα = κουλτούρα

γ. Προς την επεξεργασία σφαιρικών µοντέλων για τη σύλληψη της ολότητας.

Αποσπασµατική αισθητική αρνητική αισθητική

µετα - αισθητική

» ολότητα - παράταξη

25. Η ανάγκη γενικευµένης αρνητικότητας.

23. Η κουλτούρα ως collage διαφόρων στοιχείων 44

Ως εκ τούτου, η φιλοσοφία της κουλτούρας θεωρητικοποιεί την έννοια του

collage, που προέρχεται από τη µοντέρνα τέχνη και κυρίως από τον κυβισµό και

στη συνέχεια από τον ντανταϊσµό. Ακόµη θα πρέπει να διερευνηθεί η φιλοσοφία

της κουλτούρας ως σύστηµα - αντισύστηµα, βασισµένο στην έννοια του collage, ή

ως συστηµατοποίηση των collages, που υπάρχουν σε αρκετά διαδεδοµένη

κλίµακα σ΄ όλο το φάσµα των εκδηλώσεών της. Προς την µετακριτική της

κουλτούρας45.

24. Προς την επεξεργασία σφαιρικών και διεπιστηµονικών µοντέλων για τη

σύλληψη της ολότητας.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

I

Μέχρι το 1945, ξεκινώντας από τον ιµπρεσιονισµό, δηµιουργούνται ρεύµατα:

συµπαγείς οµάδες µε κοινά χαρακτηριστικά.

Μετά το 1945 υπάρχουν Σχολές, και κυρίως: α) Σχολή της Νέας Υόρκης, β)

Σχολή του Παρισιού.

Μέσα στη σχολή υπάρχουν ρεύµατα. Και οι σχολές έχουν χαρακτηριστικά

αλλά όχι µε τον τρόπο που υπάρχουν στα ρεύµατα.

Η µοντέρνα τέχνη ξεκινά στη Γαλλία. Άλλοι λένε ότι αρχίζει µε τον

ιµπρεσιονισµό, και άλλοι µε τον κυβισµό.

Μεταϊµπρεσιονισµός

Ιµπρεσιονισµός

Νεοϊµπρεσιονισµός

Από το 1860 που εµφανίστηκε ο ιµπρεσιονισµός στη Γαλλία µέχρι το 1905

µιλάµε για ένα ρεύµα αυστηρά γαλλικό. Υπήρξε και στο Βέλγιο και στην Ελβετία,

αλλά όλα ξεκινούν από το Παρίσι.

Από το 1905 -7 εµφανίζονται τα νέα (µοντέρνα) ρεύµατα, από Ρωσία και

Σουηδία µέχρι την Ιταλία (δε συµπεριλαµβάνεται σ΄ αυτά η Ελλάδα).

Τα ρεύµατα κυριαρχούν µέχρι το 1945.

1945 - 75: Χρυσή εποχή της µοντέρνας τέχνης (ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων

για την µοντέρνα τέχνη).

Από το 1975 υποχώρηση µοντερνισµού, εµφάνιση µεταµοντερνισµού.

Μεταµοντερνισµός 1975 - 90 (οι ηµεροµηνίες είναι σχετικές). Ορισµός του

µεταµοντερνισµού: η άρνηση της µοντέρνας τέχνης. Είναι περισσότερο µόδα

παρά καλλιτεχνικό ρεύµα. Μετά το 1990 έχουµε µπει σε νέα περίοδο όπου δεν

υπάρχει κανένα κίνηµα - ρεύµα.

Το 1940 µετά την κήρυξη του πολέµου πήγαν στην Αµερική πολλοί ευρωπαίοι

καλλιτέχνες: Σαγκάλ, Καντίνσκυ, Ματίς.

1) Ο γιος του Ματίς ίδρυσε στη Νέα Υόρκη µία γκαλερί. Η ίδρυση της Σχολής

της Νέας Υόρκης οφείλεται σε µεγάλο βαθµό και στο γιο του Ματίς, όπως και

στον Ιόλα.

2) Ο Ντε Κούνιν, άλλη προσωπικότητα µεγάλη στην Αµερική. Ολλανδός. Για

να επιβιώσει έκανε τον µπογιατζή. Έτσι, έµαθε τεχνικές, όπως την εργασία µε το

ακρυλικό, που δεν τις ήξεραν οι ζωγράφοι µέχρι τότε.

3) Ο Νάγκυ και άλλοι ζωγράφοι από το Μπαουχάουζ, όπως ο Ζόζεφ Άλµπερς.

Αυτοί πήγαν στη Βοστώνη και άνοιξαν το νέο Μπαουχάουζ. Αυτοί µετέφεραν τις

αρχές της Ευρωπαϊκής Τέχνης.

4) Black Mountain School. Νέα γενιά Αµερικανών καλλιτεχνών.

5) Σαπίρο: καθηγητής Ιστορίας Τέχνης. Έχει γράψει τρία βιβλία. Έκανε ένα

πολύ σηµαντικό σεµινάριο για την µοντέρνα τέχνη. Ήταν θεωρητικός, όχι

ζωγράφος.

Πριν το 1945 - συµβατικά µιλώντας - δεν υπάρχει σοβαρή καλλιτεχνική

δραστηριότητα (δεν υπάρχει µοντέρνα τέχνη).

Ο Αµερικανός καλλιτέχνης Πόλοκ, έχοντας παιδεία γλύπτη, επηρεασµένος

από την Ευρώπη, εισήγαγε στη ζωγραφική ένα άγριο, (όχι λείο) επίπεδο.

Η αµερικανική µοντέρνα τέχνη βρίσκεται σε στενό διάλογο µε την Ευρώπη. Ο

Αµερικανός βλέπει όλη µαζί την κίνηση και την ανασυνθέτει.

Βασικοί εκπρόσωποι αυτών είναι ο Ντε Κούνινγκ και ο Jackson Pollock.

Η Γκυγκενχάιµ ήταν Εβραία, έξω από συµβατικές νόρµες. Είχε ερωτευτεί τον

Μαρξ Έρνστ, ο οποίος είχε εισάγει το φροτάζ (το αντίθετο του κολαζ, που είναι

σύνθεση). Μετά είχε σχέση µε τον Ρηντ. Αυτή πρώτη κατάλαβε την αξία του

Πόλοκ.

Το 1956, σε ηλικία 48 χρονών, ο Πόλοκ σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό

δυστύχηµα.

∆άφνης, Στάµος, Μπαζιώτης, Λεκάκης: σηµαντικοί έλληνες καλλιτέχνες στην

Αµερική αυτή την περίοδο (ο Λεκάκης έκανε δουλειά σε ξύλο).

1) Αφηρηµένος εξπρεσιονισµός: Πόλοκ, Ντε Κούνιν, Γκόρκι, Ρόθκο, Στάµος,

κ.τ.λ.

2) Η δεύτερη οµάδα της Σχολής της Νέας Υόρκης είναι οι Μινιµαλιστές. ∆ύο

εξέχοντες καλλιτέχνες: Νιούµαν, Ρέυναρ.

Ο µινιµαλισµός διαδόθηκε ως γλυπτική.

Στη Γερµανία και στην Αµερική, η µοντέρνα τέχνη είναι η τέχνη των Εβραίων

που αντιστέκονται στο χρήµα.

Οι Σέρρα, Στέλλα, Τζάντ ήταν µαθητές του Σαπίρο.

Στέλλα ήταν λίγο προβληµατική περίπτωση.

3) Λαντ Αρτ τέχνη του χώρου (έργα στο χώρο, όχι εργαστηρίου).

4) Νοηµατική τέχνη.

Ο Πόλοκ το 1948 εισάγει εξωζωγραφικά στοιχεία όπως η άµµος και η

ζωγραφική παύει να είναι λεία. Συνειδητοποιεί τι είναι πόλεµος, βίωση

υπαρξιακού δράµατος. Βρίσκει καταφύγιο στο ποτό, αλλά αυτό απελευθερώνει το

χέρι. Φτάνει σε άλλες µορφές και νέες διαδικασίες δηµιουργίας.

Έχει ανάγκη από µεγάλα επίπεδα - µεγάλους πίνακες. Τους φτιάχνει στο

πάτωµα, ή στο έδαφος (στο ράντζο του).

Καταργεί το λάδι. Μαθαίνει από τον Ντε Κούνιν το ακρυλικό και το ανακατεύει

σε κουβάδες.

Σύµφωνα µε τον Πόλοκ, η ζωγραφική είναι υπόδουλη της Αναγέννησης.

Τέρµα το σχέδιο.

Η µπογιά δεν είναι αραιωµένη µε πολύ νερό ή νέφτι. Μέθοδος του σταξίµατος

µε πινέλα (dripping). Γλιτώνει από το σχέδιο και τη γραµµή (ζωγραφική

ασυνέχεια). Το ένα στρώµα µπογιάς πάνω στο άλλο. Αργεί να στεγνώσει και

πολλές φορές σκάει.

Η «ζωγραφική στο γίγνεσθαι» (action painting), ως διαδικασία, ως δράση, όχι

ως τέχνη. Το σώµα του ενσωµατώνεται (impliqué) στη ζωγραφική, µέσω της

κίνησης.

Η συντήρηση των έργων του είναι δύσκολη.

Απελευθέρωση από τις συνθήκες της παραδοσιακής ζωγραφικής

συµπεριλαµβανοµένης και της ευρωπαϊκής µοντέρνας τέχνης.

Ο πίνακας βγαίνει προς τα έξω (γλυπτική πάνω στον πίνακα). Γι΄ αυτό, το έργο

του πρέπει να το δούµε από όλες τις γωνίες.

Κηλιδισµός: άλλη ονοµασία για τη ζωγραφική του Πόλοκ. Όχι απλή

αυτονόµηση των χρωµάτων. Αποθέωση του χρώµατος. ∆ηµιουργία αντιθέσεων και

φωτεινότητα.

Έργα κατά σειρές του Πόλοκ. Αυτό παραπέµπει στην ατοµική µουσική (νότες

κατά σειρά).Οι σειρές αυτές έχουν µεγάλες διαφορές µεταξύ τους.

Εισάγει το motif.

Είµαστε σ΄ ένα µεγάλο επίπεδο αφαίρεσης. Ο εξπρεσιονισµός αναφέρεται στην

αγριότητα, στην ακρότητα των χρωµάτων.

Μασόν ο πρώτος που εισήγαγε την άµµο πριν από τον Πόλοκ. Το καινοτόµο

στοιχείο που εισάγει ο Πόλοκ είναι ότι κάνει µορφοποιήσεις µε κηλίδες.

Όλη η ιστορία της µοντέρνας τέχνης κρύβεται στο έργο του Πόλοκ. (Μονέ,

γερµανικός εξπρεσιονισµός, σουρεαλισµός). Η έννοια της µοντερνιτέ στο απόγειο

της. Ανασυνθέτει όλα τα ρεύµατα της µοντέρνας τέχνης.

Ο Πόλοκ, ως ευαίσθητο άτοµο είχε βιώσει την καταστροφή του πολέµου.

Επίσης παρόλες τις σπουδές του, παραµένει ένας Αµερικάνος αγροίκος, πιστός

σε προβιοµηχανικές συνθήκες. Ενάντια στο νεοπλουτισµό, την απελευθέρωση του

χρήµατος, αδιάφορος στην κοσµική ζωή. Έτσι κατέληξε στο ποτό. Αδιαφορούσε

για εκθέσεις σε γκαλερί, για τα πάντα.

II

1945 ξεπέρασµα παραδοσιακής ζωγραφικής.

Γκρήνµπεργκ Θεωρητικοποίησε το µοντερνισµό. Έφθασε σε µεγάλο

φορµαλισµό (φορµαλισµός του Γκρήνµπεγκ).

Ο Th. de Duve a priori αναφέρεται σε ό,τι λέει ο Γκρήνµπεργκ.

Καταλήγουµε σε reductionisme (αναγωγισµό) που δε µας αφήνει να

αναλύσουµε, και πριν από όλα να συλλάβουµε, τη σύγχρονη τέχνη στην ολότητα

της.

Πόλοκ µέσα από τον καινοτόµο τρόπο εργασίας, µέσα από το dripping

καταλήγει σε άλλα στοιχεία: αίσθηση ενός χάους, ενός µη συστήµατος. Η τέχνη

και η αισθητική ως µη σύστηµα. Ξεπέρασµα κάθε έννοιας συστήµατος - πίνακας

µε άπειρα κοµµάτια. Στον κυβισµό υπάρχει κατά κάποιο τρόπο σύστηµα:

ξεχωριστά, µετρηµένα κοµµάτια.

Τέχνη του υποσυνείδητου και όχι του ασυνείδητου. Η απελευθέρωση του

χεριού του οδήγησε στη «χειρονοµιακή ζωγραφική». Έβγαινε µία εξαιρετικά

ακραία αγωνία. Η αυτονόµηση του Πόλοκ είναι και ο ορισµός της µοντέρνας

τέχνης αυτονόµηση ενάντια στην αλλοτρίωση.

(Wols) Βολς Είχε κάνει µουσική και έγραψε ποιήµατα που µεταφράστηκαν

από τον Γονατά. Τα έργα του θυµίζουν Πόλοκ.

Τσίγγος Επίσης τα έργα του θυµίζουν τον Πόλοκ.

Ασχολήθηκε συστηµατικά µε το θέατρο και τη ζωγραφική. Στο θέατρο ανέβαζε

αποκλειστικά Μπέκετ.

Χριστίνα Τσίγγου Το ανέβασµα των «Ω! τί ευτυχισµένες ηµέρες» είναι

µοναδικό. Μονόλογος χωρίς αρχή και τέλος (η αρχή είναι η συνέχεια από τα

προηγούµενα έργα του Μπέκετ).

Ο Τσίγγος έµπαινε ο ίδιος µε το σώµα του µέσα στον πίνακα και ζωγράφιζε.

Άπλωνε τον πίνακα στο πάτωµα, και στη συνέχεια άπλωνε την µπογιά µε τα

δάχτυλα του.

Μετά το ΄45, ενώ µέχρι τότε η τέχνη εµφανιζόταν µε ρεύµατα, εµφανίζονται

δύο µεγάλες σχολές: «Σχολή της Νέας Υόρκης», «Σχολή του Παρισιού».

Στο Παρίσι δεν υπάρχουν τόσο έντονα ριζοσπαστικές τάσεις, όπως στη Νέα

Υόρκη. Υπάρχει απλώς πρωτοποριακή τέχνη σε µεγάλη ποσότητα.

Μετά τη Νέα Υόρκη έρχεται το τέλος της µοντέρνας τέχνης. Σήµερα µιλάµε για

σύγχρονη τέχνη.

Μεσοπόλεµος Υποχώρηση της τέχνης. Απλά υπάρχει ο σουρεαλισµός που

συλλαµβάνει το όνειρο, µιά νέα πραγµατικότητα που συλλαµβάνεται µε τη

φαντασία. Η φαντασία έχει τα όρια της. Ο σουρεαλισµός δηµιούργησε chappelle

µε διαγραφές και µανιφέστα.

Creation - abstraction (δηµιουργία - αφαίρεση).

Στην τάση αυτή υπάρχει η Νεµούρ, που είναι σχεδόν µινιµαλίστρια.

Ζαν Φωτριέ Χρησιµοποιεί σωληνάρια µπογιάς. Τα έργα του έχουν πάχος

και αργούν να στεγνώσουν. ∆ε φθάνει σε καθαρή ολοκληρωµένη µορφοποίηση.

Άµορφη Τέχνη, (art informelle).

Καντίνσκυ: Έµεινε στο Νεϊγύ (Παρίσι). Το δωµάτιο του ήταν όλο ζωγραφισµένο

(η τέχνη ως ολότητα). Αποτέλεσε πόλο αναφοράς για όλη την τέχνη όχι µόνο

µέχρι το θάνατό του, αλλά και για αρκετό χρονικό διάστηµα ακόµη.

1η οµάδα: Τζακοµέττι (γλύπτης), φίλος του Μπέκετ. Υπάρχει οµάδα γύρω από

το Σαρτρ (Σαγκάλ, Μιρό). ∆εν υπάρχει όµως µία οµοιογένεια σε αυτό το κίνηµα.

Η αφαίρεση βρίσκεται στο απόγειο της στη Γαλλία. Υπήρχε µεγάλη συζήτηση

γύρω από το πόσο τη τέχνη µπορεί να είναι αναπαραστατική.

2η οµάδα: Informelle. Ορισµός του άµορφου (Riopelle). Το έργο του θυµίζει

αυτό του Πόλοκ. Είναι Καναδός. Σε αυτή την οµάδα είναι και ο Ισπανός Τάπιες.

3η οµάδα: αυτή των νέων ρεαλιστών (Nouveaux réalisme). οι βασικοί

εκπρόσωποι Πιερ Ρεστανί και Ζαν Τιγκελί. Ο Τιγκελί σπούδασε φιλοσοφία και

ασχολήθηκε αργότερα µε την τέχνη. Συναρµολογεί παλιές µηχανές και

εξαρτήµατα που µ΄ ένα ηλεκτρικό µοτεράκι έπαιζαν. Τα έργα του είχαν

επαναληπτικότητα (δούλευαν µε συγκεκριµένο ρυθµό). Στηρίζεται στη

συναρµολόγηση, στη συµπίεση παλιών αντικειµένων. Πρέπει να έχει

πρωτοκαθεδρία ο πειραµατισµός («ο πειραµατισµός για τον πειραµατισµό»).

Έχουµε τάση για διατήρηση του αντικειµένου σε αντίθεση µε την τάση που

υπήρχε από τον Μπρανκούζι και µετά.

4η οµάδα: Support - Surface (στήριγµα επιφάνεια). Προσπαθούν να εισάγουν

την µαοϊκή ιδεολογία στην τέχνη. Υπερφίαλο κίνηµα.

5η οµάδα: COBRA (Κοπενχάγη, Βρυξέλλες, Άµστερνταµ). Καινοτόµο, µοντέρνο

ριζοσπαστικό. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε όλη τη ριζοσπαστικοποίηση του Μάη

του 68΄.

Από την COBRA (Κορνέιγ, Άπελ, Γιορν, Αλεξίνσκυ) εµφανίστηκαν οι

θεωρητικοί του Μάη του 68΄ (Καταστασιακοί).

Η τάση προς την COBRA εµφανίζεται από τη δεκαετία του ’30 µ΄ ένα ∆ανό

καλλιτέχνη τον Petersen. Μετά, όµως, το ’45 υπάρχει συγκροτηµένη οµάδα µε

µανιφέστο. Ο ΄Απελ διατηρεί στοιχεία αναπαράστασης. Το ίδιο και ο Αλεξίνσκυ.

Η ζωγραφική της COBRA είναι άγρια. Σοκάρει µέσα από την οξύτητα των

χρωµάτων (σχέση µε το φωβισµό).

Βίωση των ορίων της µοντέρνας δηµιουργίας. Τέλος.

Πώς θα υπάρξει απελευθέρωση συνολική µέσα από την απελευθέρωση της

οµάδας; (Χωρίς όµως ψυχανάλυση, µόνο µε την κοινωνική θεωρία). Κάτω η

ιδεολογία ως µορφή ψευδούς συνείδησης. Κάνουν θεωρία.

Γκυ Ντε Μπορ: Καταστασιακός. Κάνει κριτική της τέχνης που γίνεται θέαµα.

Inαdaptation: η τέχνη δεν έχει «ταύτιση» µε την κοινωνία και αυτό σηµαίνει ότι

ίσως χαθεί, γιατί δεν προσαρµόζεται. Η µοίρα κάθε πρωτοπορίας. Χάνεται και

µετά γεννιέται άλλη. Ωστόσο, µετά την COBRA, δεν εµφανίζεται άλλο κίνηµα

πρωτοπορίας.

Arte povera.

Χένρυ Μουρ: Άγγλος σηµαντικός γλύπτης.

΄Αντονι Κάρο, Μπάρµπαρα Χεπγουορθ: µαθητές του Μουρ.

Στην πρωτοπορία σηµαντικό ρόλο παίζουν οι Έλληνες, µε πρώτο το Σκλάβο.

Άλλη µορφή είναι ο Ζερβός (διδακτορικό για τον Μιχαήλ Ψελλό) και o

Teriade.

Ζερβός «Τετράδια τέχνης»: Από αυτό το περιοδικό βγήκε ό,τι σηµαντικό για

την τέχνη. «Πάπας του µοντερνισµού».

III

Μοντέρνα Γλυπτική - προβλήµατα: α) αυτόνοµη ή όχι από τη ζωγραφική, β)

τέχνη εργαστηρίου ή χώρου Η προέλευση της µοντέρνας τέχνης και ως ένα

βαθµό ξεκίνησε από το τοπίο και κατέληξε πάλι στο τοπίο.

Ροντέν και Μπρανκούζι: Οι σηµαντικότεροι ανανεωτές της γλυπτικής των

αρχών του αιώνα αλλά και γενικότερα.

Μπρανκούζι: η µοντέρνα γλυπτική ξεκινά από αυτόν. Υπάρχει βέβαια το

υπόβαθρο του Ροντέν. Μετάβαση σύνθετη και αντιθετική.

Ιµπρεσιονισµός: προάγγελος του µοντερνισµού από το 1985 και µέχρι το 1905

σε διάφορες φάσεις.

Μέχρι το 1910 εξελίσσεται και η αφαίρεση.

Η γλυπτική δεν έχει ακολουθήσει την κίνηση της ζωγραφικής από τον

ιµπρεσιονισµό στο µεταϊµπρεσιονισµό, στο νεοϊµπρεσιονισµό κ.τ.λ.

Η έννοια του ιµπρεσιονισµού στη γλυπτική δεν έχει νόηµα. Ήταν µόνο

ζωγραφικό κίνηµα. Μία αισθητική αντίληψη διαµορφώνεται µόνο σε µια τέχνη.

(ζωγραφική).

Η ζωγραφική έχει ένα προβάδισµα σε σύγκριση µε τις άλλες τέχνες. Το

πρόβληµα αφήγησης και ή δουλειά πάνω στο υλικό τίθεται από τη ζωγραφική.

1905 φωβισµός

1907 κυβισµός

1910 αφαίρεση.

Επιδράσεις του ιµπρεσιονισµού και στη λογοτεχνία αργότερα µε τον Προυστ,

στη µουσική του Ντεµπυσύ, δεν υπάρχει όµως ιµπρεσιονιστική µουσική ή

λογοτεχνία. Το αντίστοιχο ρεύµα του ιµπρεσιονισµού στη γλυπτική είναι το έργο

του Ροντέν. Από την Αναγέννηση (Μικελάντζελο) µέχρι τον Ροντέν δεν υπάρχει

πολύ αξιόλογη γλυπτική.

Αντόνιο Κανόβα µεγάλος Ιταλός, νεοκλασικός γλύπτης.

Ο Ροντέν ξεκίνησε τη γλυπτική από εκεί που την άφησε ο Μικελάντζελο

(κλασικές διαστάσεις, αναπαραστάσεις, κλασικό πνεύµα, ελληνική µυθολογία).

Μικελάντζελο: µεταφέρει την προοπτική προς το κέντρο. Το γλυπτό έβγαινε

προς τα έξω από τον όγκο, δουλεύοντας προς το κέντρο, έβγαινε η µορφή.

(Επρόκειτο για επιστηµολογική επανάσταση).

Πρόβληµα χειρωνακτικής εργασίας. Το σχέδιο είναι επίπεδο. Πάνω στο υλικό

διαµορφώνεται µε προοπτικές και καµπύλες (φαντασία του καλλιτέχνη). Το

σχέδιο ενός γλύπτη είναι διαφορετικό από αυτό ενός ζωγράφου.

Τεχνικές διαδικασίες του Ροντέν.

1η Τεχνική του χυσίµατος: έλιωνε το γλυπτό, το έχυνε σε καλούπι πάγωνε το

κράµα κι έβγαινε η φιγούρα. Ήταν µία εποχή που η Γαλλία γέµισε χυτήρια, το

µέταλλο µπαίνει στη ζωή του ανθρώπου.

2η Ο γλύπτης µαθαίνει το γύψο αλλά αρνείται το καλέµι. Κάνει µόνο γύψο και

χυτά αγάλµατα.

∆έχεται δύο σηµαντικές παραγγελίες. Η πρώτη ήταν για τους αστούς του Καλέ

(Οι Άγγλοι για να µη σκοτώσουν όλους τους κατοίκους ζήτησαν να τους δώσουν

τους 5 καλύτερους). Ο Ροντέν αναπαράστησε αυτούς τους 5 που πήγαιναν για να

παραδοθούν.

Η άλλη ήταν παραγγελία ενός µνηµείου για τον Μπαλζάκ. Μελέτησε την

πλατεία στο 16ο καρτιέ που θα έµπαινε το άγαλµα, και άρχισε να φτιάχνει τα

προπλάσµατα. Έφτιαξε έναν Μπαλζάκ που να ταιριάζει στις διαστάσεις αυτής της

πλατείας. Επίσης αποτύπωσε όλη τη φιλοσοφία και την προσωπικότητα του

Μπαλζάκ, στο βαθµό που δεν ήταν κοινός, αλλά ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Έτσι

έφτιαξε ένα πολύ µεγάλο άγαλµα µε το κεφάλι να γέρνει προς τα πίσω. Επίσης το

µέτωπο ήταν πολύ καθαρό. Το άγαλµα δεν άρεσε. Κατέληξε στο Μονπαρνάς.

Άφηνε τα γλυπτά του ηµιτελή. Επεξεργαζόταν ως ένα βαθµό τη µορφή στο γύψο.

∆εν µπορούσε να ξεπεράσει την επίδραση του ιµπρεσιονισµού. Πόρτα της

κόλασης Επηρεασµένη από το ∆άντη. Βρίσκεται εκεί όλο το έργο του Ροντέν.

Χάρη στον Ροντέν η γλυπτική αποκτά αυτόνοµη οντότητα.

Μαθητής του Ροντέν ήταν ο Μπρανκούζι. Έβγαλε τη Σχολή Καλών Τεχνών της

Ρουµανίας (Κράγιεβα, Βουκουρέστι). Μετά πηγαίνει στο Παρίσι. Απογοητεύεται

όµως (πόλη πολύβουη και κοσµοπολίτικη). Γυρνά πάλι στην Κράγιεβα, όµως

επιστρέφει πάλι στο Παρίσι, και µένει για πάντα. Τότε γίνεται µαθητής του

Ροντέν. «Τα µεγάλα λουλούδια στον ίσκιο δεν αναπτύσσονται» είπε ο Μπρανκούζι

για τον Ροντέν, και αυτονοµήθηκε απ΄ αυτόν.

IV

Οι καλλιτέχνες στο Παρίσι αν και ακολούθησαν διαφορετικό δρόµο λόγω

διαφορετικής mentalitι και εθνικότητας είχαν κοινό παρανοµαστή: µοντέρνα

τέχνη.

1903 ο Μπρανκούζι κάνει µία γλυπτική όχι ακριβώς κυβιστική αλλά

επηρεασµένη από τον κυβισµό.

Η γλυπτική σύµφωνα µε άλλους ετεροκαθορίζεται από άλλες τέχνες

(ζωγραφική). Για άλλους, ενώ δέχεται επιρροές από τη ζωγραφική ψάχνει την

αυτονοµία.

Ο Μπρανκούζι εισήγαγε αφηρηµένα µοντέλα, αφηρηµένους τρόπους σκέψης

στη γλυπτική. Πρόκειται για αυτόνοµη στροφή προς την αφαίρεση από αυτή της

ζωγραφικής και αποτελεί ιστορική ιδιαιτερότητα του Μπρανκούζι.

Εισάγει σαφώς αφαιρετικές δοµές, κατασκευές, τάσεις που συµπίπτουν µε τις

κυβιστικές από τη στιγµή που ο κυβισµός αποτελεί µορφή αφαίρεσης. Η

αφαίρεση του Μπρανκούζι όµως έχει µία µοναδικότητα: εισάγει τις οργανικές

µορφές. Μορφές αυγοειδείς που δεν είναι σφαίρες αλλά ακανόνιστες µορφές.

Αποτελεί έκφραση βαθιάς κουλτούρας, στοιχείο µυστικιστικό, Είναι κοντά σε

µορφές βιωµατικές. Οι µορφές έχουν από µόνες τους µια ζωή. Εκφράζουν τη

χαµένη ιδιαιτερότητα και αυθεντικότητα στον ύστερο καπιταλισµό.

Η θεώρηση του Μπρανκούζι έχει να κάνει περισσότερο µε την κουλτούρα παρά

µε την µοντέρνα αισθητική. Έχει έντονη ψυχοπνευµατική συγκρότηση µε

αναφορές στην παράδοση. Το εργαστήριο του Μπρανκούζι ήταν εργαστήριο -

ολικό έργο τέχνης (γλυπτό).

Ήταν µικρό αλλά φτιαγµένο έτσι ώστε να µπαίνει φως από πάνω. Το είχε

φτιάξει όλο µόνος του. Με αυτό τον τρόπο δεν απέφυγε µια διακοσµητικότητα, κι

έτσι δεν µπορούµε να µιλούµε απόλυτα για αφαίρεση.

Ο Μπρανκούζι δούλεψε το ξύλο. Ήταν µεγάλος καλλιτέχνης του ξύλου.

Ο Μπρανκούζι επινοεί νέες καλλιτεχνικές experiences. Ζούσε µε την

ανάµνηση της Ρουµανίας. Έφτιαξε ένα πουλί κυβοειδές και ωειδές. Στη συνέχεια

πήγε το ξύλινο πουλί στο χυτήριο και έφτιαξε και άλλα από ασήµι.

Μέσα από αυτή την ιδέα ξεπερνά την ιδέα του µοναδικού έργου τέχνης.

Εισάγει επίσης την έννοια της εξωτερικής υφής. Η διαφορετική υφή αποτελεί

διαφορετική µορφή. Με άλλα λόγια εισάγει τελικά την έννοια της σειράς

(modulation), µε βάση τη µορφή των γλυπτών. Έτσι έχουµε:

1). Πουλιά, 2) Ωοειδή, 3) Κάθετα, 4) Εργαστήριο.

Ο Μπρανκούζι από τη δεκαετία του 30΄ αναγνωρίζεται. Η έννοια του ωοειδούς

συνδέεται µέσα από την ιδέα: το απλό, λιτό έργο να έχει µια ολικότητα, µια

αυτοδυναµία, µια αυθυπαρξία.

Ο Μπρανκούζι είναι καλλιτέχνης του χυτηρίου και του «πελεκήµατος» (taille

direct).

Έκανε γλυπτά από ευγενή µέταλλα (ασήµι, άργυρο) στα οποία πρόσθετε

χρώµιο και άλλαζαν χρώµα.

Είχε µερικά συγκεκριµένα υλικά για τη γλυπτική του. ∆εν χρησιµοποιούσε

ό,τι νάναι. Ήταν πριν απ΄ όλα σηµαντικός τεχνίτης (µάστορας artisan), και ο

καλός τεχνίτης είναι ως ένα βαθµό ένας µικρός καλλιτέχνης.

Ο Μπρανκούζι είναι καλλιτέχνης εργαστηρίου, όχι εξωτερικού χώρου. ∆εν

επηρεάστηκε από άλλον καλλιτέχνη. Η έννοια της αυτονοµίας βρίσκει το απόγειο

της στον Μπρανκούζι. Επίσης δεν επηρεάστηκε από όσους συνέρρεαν στο

εργαστήριο του.

Ο µυστικισµός, βιωµατικής αντίληψης, που θα τη λέγαµε και πρωτόγονη

αντίληψη µέχρι πού µπορεί να φθάσει;

Στον Μπρανκούζι έχουµε αντιπαράθεση και αντίσταση της κουλτούρας στον

πολιτισµό. Πρόκειται για πρόβληµα πολιτισµικό.

Το σχέδιο στον Μπρανκούζι είναι δευτερεύον, χωρίς αισθητική αξία. Είναι το

σχέδιο του τεχνίτη. Απλά, τον βοηθά να διαµορφώσει το γλυπτό του. Επίσης τα

µαρµάρινα γλυπτά τα λείαινε και γίνονταν σα γυαλί µε νερά.

Ο Μπρανκούζι δουλεύει σύµφωνα µ΄ ένα πολιτισµικό πρότυπο. Αυτό έχει

σηµασία σήµερα, που ο πολιτισµός µας περνά κρίση αναφορών στη γλυπτική. Οι

αναφορές αυτές πρέπει να είναι πολιτισµικές.

∆υναµικές µορφές στο χώρο. Επιρροή από το Ροντέν. Καθετοποιεί το έργο του

και εδώ υπάρχει επίδραση από τον Ροντέν. Ο χώρος στον Μπρανκούζι µπαίνει

µέσα στο γλυπτό. Αρµονική σύνθεση γλυπτού και χώρου µε υπαρξιακές

διαστάσεις. ∆εν υπάρχει το κενό γλυπτού - χώρου.

Παράταξη µε µυθολογική διάσταση.

Απόλυτη αυτονοµία των έργων του Μπρανκούζι. ∆εν έχουν ανάγκη ούτε από

βάθρα, ούτε από υποστυλώµατα. Αδιαφορούν για το εξωτερικό περιβάλλον.

Χαρακτηριστικά των έργων του Μπρανκούζι είναι τα εξής: Ωοειδείς µορφές,

παράταξη (σειρά), αφαίρεση (περνά στην αφαίρεση χωρίς κυβισµό. Υπάρχουν

µόνο επιρροές από τον κυβισµό).

ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

I

Μοντέρνα Τέχνη 1907 - 1910 (1907 «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν»)

Στα πρωτόγονα χρόνια ο άνθρωπος ζούσε πελεκώντας χωρίς να θέλει να φτιάξει

κάτι το ωραίο. Το θεωρούσε κάτι το φυσικό. Έφτιαχνε παραστάσεις του φυσικού

κόσµου.

(Τέχνη - ζωή = ήταν ένα. Οργανική οντότητα αν και περιορισµένη) (Χάουζερ).

Από τότε η κοινωνία πέρασε πολλά στάδια: κράτος - πόλη, αναπτύχθηκαν οι

επιστήµες, ο φυσικός κόσµος, επιστηµονικά µοντέλα.

Η τέχνη από απλή µίµηση αρχίζει να γίνεται πιό πολύπλοκη, να

διαµεσολαβείται, φθάνουµε στην αφήγηση.

Χάουζερ : Ανακαλύπτει: α) την απόκτηση µιας κοινωνικής διάστασης στην

τέχνη.

β) την αυτονόµηση της τέχνης.

Ο Χάουζερ σταµατά στο συµβολισµό και τον ροµαντισµό. Με το σχήµα του δεν

µπορεί να καλύψει το γεγονός της αυτονόµησης της τέχνης που αρχίζει µε τον

ιµπρεσιονισµό.

Τα πρώτα ιµπρεσιονιστικά σκιρτήµατα αρχίζουν µε τον Κουρµπέ το 1850. Λίγο

πριν από τον ιµπρεσιονισµό υπάρχει ο Τάρνερ (Turner) στην Αγγλία. Ο

ιµπρεσιονισµός µε τους Μανέ, Μονέ κ.ά. κορυφώθηκε σαν κίνηµα το 1863.

Οι ιµπρεσιονιστές αποτελούν οµάδα µε αρχές όπου τα µέλη γίνονται δεκτά

µετά από ακρόαση.

Μετά τον ιµπρεσιονισµό έρχεται ο µεταϊµπρεσιονισµός, ο νεοϊµπρεσιονισµός, ο

φωβισµός.

Ο ιµπρεσιονισµός πέρασε από διάφορα στάδια και επηρρέασε πολλές χώρες.

Το ένα ρεύµα µετασχηµατίζεται σε άλλο.

Αυτή η τάση κρατάει µέχρι το 1907. Μετά χάνεται η ενιαία πορεία της τέχνης.

Το κίνηµα διασπάται σε πολλά κινήµατα (µέχρι το 1895).

Η εξέλιξη αυτή δεν είναι ούτε γραµµική, ούτε ευθύγραµµη. Άρα ένα γραµµικό

σχήµα κατανόησης είναι πολύ φτωχό.

Subtitution = Υποκατάσταση του καλλιτέχνη από την κοινωνία. Ο καλλιτέχνης

όµως αυτονοµείται από την κοινωνία.

Τέχνη σηµαίνει απελευθέρωση από το χρώµα, από την κοινωνία,

απελευθέρωση γενικά.

ΙΙ

Ανάδειξη της υποκειµενικότητας

Η έµφαση (l΄ emphase) λοιπόν δεν δίνεται στο αιτιοκρατικό, ντεντερµινιστικό,

εξελικτικό αλλά στον πλούσιο των θεµατοποιήσεων που εισηγείται

(θεµατοποιήσεις διαφόρων καταστάσεων ζωής).

Τέχνη = Γενικευµένη κατάσταση ασκήσεων.

∆εν πρέπει να δεχθούµε ότι ισχύει αυτό το γραµµικό µοντέλο το οποίο

συγχρόνως είναι πολύ πτωχό.

∆εν πρέπει να κάνουµε αναγνώσεις της Μοντέρνας Τέχνης ΰ posteriori αλλά να

επικεντρώσουµε την προσοχή µας στη γένεση της τέχνης, στις συνθήκες, τις

διαδικασίες κ.τ.λ.

Ιµπρεσιονισµός = Μοντέρνα Τέχνη: πως πήγαµε από το ένα σχήµα στο άλλο;

Τυχαία ή η υποκειµενικότητα των καλλιτεχνών, η αµεσότητα των σχέσεων που

υπήρχαν τότε οδήγησαν σε αυτή την πορεία;

Κυβισµός

Κυβισµός = Φορέας µιας νέας τάσης ή, καλύτερα πολλών νέων τάσεων,

επικεντρωµένων στην ανάδειξη του επιπέδου ή των επιπέδων της δηµιουργίας

(ζωγραφικής) και ακόµα καλύτερα της επιπεδότητας της κατάστασης.

Η γραµµική µελέτη δεν είναι επαρκής γιατί η πορεία της µοντέρνας τέχνης

είναι πιό πλούσια, πιο αντιφατική, µε έντονο το στοιχείο της αβεβαιότητας.

Άρα: αισθητική της αβεβαιότητας, δηµιουργία της αβεβαιότητας.

Από το 1975 αλλάζουν τα πράγµατα.

1975 - 1980 - 81 περίοδος αβεβαιότητας. Από το 1980 - 81 έρχεται ο

µεταµοντερνισµός, ως µετεξέλιξη του ιµπρεσιονισµού. Ο µοντερνισµός όµως

συνεχίζει να συνυπάρχει µε τον µεταµοντερνισµό. Από το 1990 σταµατά ο

µεταµοντερνισµός. Άλλοι µιλούν για σύγχρονη τέχνη και άλλοι για συνέχιση του

µοντερνισµού.

Άρα έχουµε µεταµορφώσεις συνολικά του µοντέλου της µοντέρνας

δηµιουργίας, απρόβλεπτες, ριζικές αλλαγές κ.τ.λ.

Οπότε ισχύουν οι εξής αρχές:

1) Μοντέλο όχι γραµµικό, εξελικτικό.

2) Πρέπει να διαµορφώσουµε τον ιδεατό τύπο του µοντερνισµού (ορθολογική

συγκρότηση).

3) ∆ιαµόρφωση του ιδεατού τύπου του µεταµοντερνισµού (αν µπορούµε γιατί

για να διαµορφώσουµε µοντέλο χρειαζόµαστε κάτι θετικό ενώ ο µεταµοντερνισµός

αποτελεί άρνηση του µοντερνισµού).

4) Αντιπαράθεση του ιδεατού τύπου του µοντερνισµού στον µεταµοντερνισµό.

5) Η µοντέρνα τέχνη σε ποιές µορφές επιβιώνει; σε τι συνίσταται; Πρέπει να

βρούµε ποια ήταν η κινητήρια δύναµη από το 1850 µέχρι το 1975 (le nerf vital)

= ζωτικό νεύρο του µοντερνισµού σύµφωνα µε τον Adorno.

Ευρηµατικότητα = υπήρχε πάντοτε, όχι όµως µε τον τρόπο που υπήρξε στην

µοντέρνα τέχνη. Σε αυτή υπήρχε πάντοτε ο σκοπός (finalitι). ∆εν κυριαρχούσε η

χρησιµότητα (utilitι), ούτε υπήρχε κάποια τάση για διακόσµηση. Για να γίνει κάτι

τέτοιο χρειάζεται µεγάλη εσωτερικότητα. Επίσης σύνθεση για τη σύνθεση ή

λιτότητα για τη λιτότητα. ∆εν υπάρχει άλλη εξήγηση ορθολογική, εκτός από την

ευρηµατικότητα σε στενή συνάφεια µε την έννοια της καινοτοµίας. ∆ιαφορετικά

µένουµε στην απλή περιγραφική ανάλυση.

Μέσα από τη διαρκή παραγωγή του άλλου, η µοντέρνα τέχνη ακυρώνει την

έννοια της ταυτότητας.

Τα µεταφυσικά σχήµατα µέχρι και τον Hegel δεν αναφέρονται στην ιστορία της

µοντέρνας τέχνης.

Αισθητική δεν είναι η φιλοσοφία της τέχνης αλλά η καρδιά του προβλήµατος.

III

Η αβεβαιότητα ξεκινά όταν τελειώνει ένα ρεύµα και αρχίζει ένα άλλο. Κάθε

ρεύµα κρατάει περίπου 10 χρόνια.

Μετά το Μανέ καταργούµε το σχέδιο (πινελιές - πινελιές χωρίς να υπάρχει

αίσθηση του βάθους αλλά πλήρης επιπεδότητα).

Το έργο του Πόλοκ αναγνωρίστηκε από τους Ρηντ, Έρνστ κ.λ.τ.

Στη συνέχεια πρόσθετε χρώµατα, έκανε ολοένα και µεγαλύτερο φορµά έργων

που ουσιαστικά περικλείουν όλο το προηγούµενο έργο του.

Το στοιχείο της αβεβαιότητας πρέπει να το συστηµατοποιήσουµε. Έχει αξία η

εγγενής µορφή της σκέψης. Υπάρχει συνέχεια στη σκέψη.

Όταν εµφανίζονται σηµαντικοί καλλιτέχνες υπάρχει το σηµείο της τοµής και

της ρήξης αλλά και της συνέχειας που βγαίνει από τη λογική των πραγµάτων.

(Όχι γραµµική λογική αλλά πολύπλοκη. Χαοτική λογική: µέσα από πολλές

διαστάσεις ξεπηδά ένα ρεύµα).

1. ∆εν υπάρχουν οι σχέσεις µέρους - όλου.

2. ∆εν είναι ποιοτικά ίδιες (µπορεί να υπάρχουν στοιχεία σε άλλους τοµείς -

τεχνολογία κ.λ.π. που βρίσκουν εφαρµογή και στην τέχνη). Έτσι όµως δεν είναι

απαραίτητα ότι τα µέρη θα δηµιουργήσουν το όλο, αλλά ότι κάτι θα ξεπηδήσει.

Η ευρηµατικότητα δεν ισχύει µόνο σ΄ έναν τοµέα ή σε µία µορφή τέχνης

(διακαλλιτεχνικότητα). Ωστόσο αυτή τη λογική δεν είναι πάντα εύκολο να τη

συλλάβουµε.

Πως φτάνουµε από τον Beethoven στη µοντέρνα ατονική µουσική;

Η ατονική µουσική περνά από τον Καντίνσκυ στη ζωργαφική. (η µουσική αυτή

έχει εξπρεσιονιστικά στοιχεία).

Στη συνέχεια τα στοιχεία της αβεβαιότητας µετατρέπονται σε ορθολογικότητα

(οι καλλιτέχνες συγκροτούν νέες αισθητικές και µορφολογικές δοµές ελλείψει

άλλων).

Μάλεβιτς µετά την αβεβαιότητα περνά στη µεταφυσική.

Καντίνσκυ Βρίσκεται ανάµεσα στη µεταφυσική και στην ορθολογικότητα.

Ο Καντίνσκυ φθάνει στο ολικό έργο (αποθέωση του ορθολογισµού αυτόνοµη

ολότητα, το έργο αυτοθεσµοθετείται, δηµιουργεί από µόνο του νόρµες). (Καταλήγει

στο τέλος να ζωγραφίσει ένα ολόκληρο σπίτι). Αυτός είναι ο λόγος που ούτε ο

Καντίνσκυ, ούτε ο Πόλοκ έχουν διαδόχους.

1. Αβεβαιότητα 2. Συνθετότητα στη θεώρηση του κόσµου (µπορεί να υπάρχουν

και στοιχεία εξωκαλλιτεχνικά χωρίς να είναι γνωστό ποιό από αυτά θα

κυριαρχήσει). 3. Ορθολογικοποίηση. 4. Τέλος (ενός ρεύµατος ή καλλιτέχνη, όχι

όµως της τέχνης).

Κλέ λιγότερο έως καθόλου γεωµετρικές µορφές.

Duchamp λειτούργησε εντελώς αντιοθρολογικά.

Το «τέλος της τέχνης» είναι ιδεαλιστική κατασκευή του Χέγγελ (ουσιαστικά

εννοούσε το τέλος του ροµαντισµού). Και αυτό γιατί αµέσως µετά εµφανίστηκαν

και άλλα ρεύµατα. Το «τέλος της τέχνης» αποτελεί ψευδοπρόβληµα. Η αισθητική

δεν είναι κάτι που γίνεται à priori ή à posteriori, όπως κάνει ο Hegel. Άρα το

αισθητικό συστήµα του Hegel ξεπεράστηκε µετά το ροµαντισµό.

O Duchamp, o Villon και ο Duchamp - Villon, (τρία αδέλφια) ήταν αρχικά

επηρεασµένα από τον κυβισµό. Μετά όµως εµφανίστηκε ο ντανταϊσµός. Έθεσε το

πρόβληµα της κρίσης της τέχνης αλλά από εκεί και πέρα τίποτα το

ουσιαστικότερο. Συστηµατοποιεί το collage που θα σηµάνει το τέλος του έργου

τέχνης σαν ενότητα.

O Duchamp εισάγει το στοιχείο της «πράξης» της «ενέργειας». Ανέβασε σ΄ ένα

βάθρο ένα ουρητήριο και το ονόµασε έργο τέχνης.

Καταργεί την τέχνη στην αυτόνοµή της µορφή. Η αναγωγή ενός καθηµερινού

αντικειµένου σε έργο τέχνης ονοµάζεται «νοµιναλισµός»* του Duchamp. O

Duchamp µας βάζει σ΄ έναν κόσµο των αντικειµένων (η ρόδα πάνω στο βάθρο).

Από τη στιγµή που εισάγει το αντικείµενο, έστω και αντεστραµµένο (το

αποτρέπουµε από την καθηµερινή του χρήση, αν και αυτό δεν πάει µακριά)

έχουµε µια επιστηµολογική ανατροπή.

Εισάγει το αντικείµενο ως αντικείµενο χωρίς καµµία επεξεργασία, αυτόνοµο

(στους άλλους µοντέρνους αυτό δε συµβαίνει).

Duchamp: αντεπανάσταση το έργο τέχνης δεν είναι αυτόνοµη ολότητα.

Κατάλαβε ότι βρίσκεται σε µία περίοδο κρίσης της τέχνης. Αντιλαµβάνεται το

κρυµµένο τέλος της µοντερνιτέ. Γι΄ αυτό βρισκόταν σε µία ισορροπία ανάµεσα

στο να κάνει έργο τέχνη ή provocation.

Ο Duchamp έφτιαχνε µικρογραφίες έργων και τα έβαζε σε βαλιτσούλες. Είχε

εντρυφήσει στον Λεονάρδο Ντα Βίντσι.

Ο Duchamp θέτει προβλήµατα τα οποία δε λύνει. Έχουµε αποσύνθεση,

αποδόµηση του έργου (τρεις, τέσσερις οµάδες έργου του Duchamp) τα οποία

χαρακτηρίζονται από συνθετότητα, χωρίς να υπάρχει οργανική ενότητα των έργων

αυτών.

Ιστορία Τέχνης σύνθεση των αποδοµηµένων κοµµατιών. Κατά πόσο όµως

ο Duchamp δεν έγινε όργανο αυτού του συστήµατος;

Την αβεβαιότητα τη βιώνουν κάθε στιγµή οι καλλιτέχνες.

* «Νοµιναλισµός» => Ονοµατοποιεί ως έργο τέχνης κάτι που δεν είναι έργο τέχνης. («Έργο τέχνης είναι κάθε τι που µπαίνει στο µουσείο»).

«Παράνοια του φόβου» του καλλιτέχνη. Άλλο σηµαντικό στοιχείο αβεβαιότητας

είναι ότι δεν αξίζουν όλα τα έργα κάθε καλλιτέχνη. Επίσης σπάνια αξίζουν όλες οι

εκθέσεις ενός καλλιτέχνη.

Αυτό είναι στοιχείο κυρίως της δεκαετίας του ΄80. Αυτό συµβαίνει γιατί δεν

υπάρχει ορθολογικότητα στον καλλιτέχνη. Γι΄ αυτό αξίζει µόνο ένα έργο του κάθε

φορά.

Αυτό έχει θεωρητικοποιηθεί και λέει ότι δεν πρέπει πιά να εξετάζουµε ρεύµατα

ή καλλιτέχνες αλλά µόνο έργα. Τι γίνεται όµως όλο το υπόλοιπο υλικό; εδώ

τίθεται το ζήτηµα της ποιητικοποίησης της ύλης.

IV

Duchamp Παράδειγµα µοντέρνας στάσης, µοντέρνας πολιτικής και

συγχρόνως αντιπαράδειγµα Από τη στιγµή που συνειδητοποίησε το τέλος της

µοντέρνας τέχνης και προσπάθησε να κάνει ανάλογα έργα, δεν µπορούσε να

κάνει έργα εµπνευσµένα.

Επιστηµολογικά ο όρος αντιπαράδειγµα δεν είναι δόκιµος. Ο όρος παράδειγµα

είναι θετικός.

Παράδειγµα ενσωµατώνει τα θετικά στοιχεία ρεύµατος, κίνησης κ.τ.λ.

Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε την έννοια του µοντέλου.

Τα παραδείγµατα δουλεύουν µε συµπυκνώσεις διαφόρων περιπτώσεων. Ο

Duchamp είναι η µόνη περίπτωση που ξεφεύγει. ∆εν αρνείται το παράδειγµα της

µοντέρνας τέχνης. Προσδιορίζεται σε σχέση µε αυτό που έκανε η µοντέρνα τέχνη,

δεν έκανε κάτι αντιµοντέρνο. Ήθελε όµως να κάνει κάτι διαφορετικό γιατί

κατάλαβε ότι η µοντέρνα τέχνη είχε φθάσει στο «κρυφό τέλος της» (Αντόρνο).

Το πραγµατικό τέλος ήρθε από το 75΄ και µετά. Η λέξη «κρυφό» ανάγει την

προέλευση της, την προβληµατική της στον Pascal (Ο Θεός που είναι συγχρόνως

παρών και απών, το ίδιο και το «κρυφό τέλος»).

Το τέλος υπάρχει για παράδειγµα στις βαλίτσες του Duchamp. ∆εν υπάρχει,

αντίθετα στη ζωγραφική του.

Μετά το 75΄ έρχεται ο µεταµοντερνισµός, ο οποίος αµφισβητεί την µοντέρνα

τέχνη. Τελειώνει όµως και µετά έχουµε τη σύγχρονη τέχνη (νέος µοντερνισµός).

Βιµ Βέντερς: «Η αγωνία του τερµατοφύλακα πριν από το πέναλτυ» (αυτού του

είδους η αγωνία υπάρχει µόνο στους µεγάλους Αµερικανούς καλλιτέχνες).

Έχει σηµασία µια θεωρητικοποίηση σύµφωνα µε το τι γίνεται.

Μετά από µία καταστροφή της ανθρωπότητας δεν µπορεί να υπάρξει αµέσως η

µεγάλη καλλιτεχνική κίνηση. Εδώ κρύβεται το στοιχείο της αισιοδοξίας (ακόµα

και µέσα στην παράνοια του Πόλοκ υπάρχει αυτή η αισιοδοξία). Αυτή η

αβεβαιότητα υπήρξε µετά το 1945.

Μοντέρνες στρατηγικές αντιπαράδειγµα του Duchamp του και των

απογόνων του (nouveaux réalistes, νεοντανταϊστές). Η επανάσταση του νταντά δεν

έφθασε πλήρως στη θεωρητικοποίηση του αντιπαραδείγµατος, της αντιτέχνης.

Μετά το ΄45 υπάρχουν αντιγραφείς του Νταντά και του Duchamp. Βρίσκονται

σε συνεχή διάλογο. Το αντιπαράδειγµα γίνεται παράδειγµα µε στόχο να

δηµιουργηθούν άλλα ρεύµατα.

2 Υποκατηγορίες

µινιµαλιστές Βαιόλα, Κουνέλης........

(παιδιά του Μάλεβιτς, (παιδιά του Duchamp

του Μοντριάν, και του Νταντά)

του Σερά κ.τ.λ. Μπόυς.

Μέτα το ΄45΄: Χωρισµός σε τέχνη και αντιτέχνη. (τέχνη ως θετικότητα και

ορθολογικότητα, τέχνη ως αντιτέχνη, αντιπαράδειγµα. Αυτός ο χωρισµός

επιβιώνει µέχρι σήµερα. Θα µπορέσει να ξεπεραστεί);

Οι καλλιτέχνες τώρα έχουν απαλλαγεί από κατάλοιπα της δεκαετίας του ΄80

(ευρηµατικοί, καινοτόµοι, δουλεύουν διανοητιστικά), όµως υπάρχει η βίωση ενός

τροµακτικού κενού: από τον µεταµοντερνισµό στο insignifiant τέχνη χωρίς

σηµατοδότηση. Οπότε βλέπουµε τα πράγµατα µ΄ έναν κάποιο σκεπτικισµό. Η

ευρηµατικότητα, σα βασική προϋπόθεση για τη δηµιουργία ενός έργου τέχνης,

ως επιπολαιότητα, είναι σηµαντικό αλλά δεν είναι και το άπαν. Χρειάζονται και

άλλοι παράγοντες (Βλάβη φαντασίας).

Επίσης δεν είναι όλα τα έργα ενός καλλιτέχνη σηµαντικά.

Στη σύγχρονη τέχνη:

1. Το έργο ενός καλλιτέχνη δεν έχει συστηµατικό χαρακτήρα.

2. ∆εν υπάρχουν οµάδες και καταστάσεις.

3. Αξίζουν µερικά έργα ορισµένων, καλλιτεχνών αυτό εξηγείται από το

γεγονός ότι το αγκάλιασµα της αλλοτρίωσης δεν αφήνει τον καλλιτέχνη να

δουλέψει.

Έχει µόνο µερικές εκλάµψεις.

Λάππας Αιγυπτιότης. Φέρνει τα στοιχεία του κοσµοπολιτισµού. ∆εν έχει

εθνικιστικά στοιχεία. Είναι ανοιχτός στον κόσµο και έχει την κουλτούρα των

Ελλήνων της Αιγύπτου.

1983 κάνει την πρώτη σηµαντική έκθεση. Είχε φτιάξει µε λαµαρίνες έναν

κόσµο µέσα στην γκαλερί. Οι µορφές ήταν αφαιρετικές.

Μετά έκανε τον Άβακα (µε σκοινιά και πάσσαλο και κάτω λίγη άµµο). Είχε

φτιάξει φοβερές σκιές (τεχνική κατάσταση που αναφέρεται στον αρχαίο κόσµο και

τις µαθηµατικές έννοιες).

Μετά λανσάρει την πάπια µε τα συρµατάκια, η οποία είχε απαράδεκτη

µορφολογία. Υποτίθεται ότι κάνει art conceptuelle. Στο πίσω µέρος της πάπιας

είχε βάλει κάτι που να θυµίζει κλοτσιά που τρώει ο άνθρωπος.

Από το 83΄και µετά κυριαρχεί η µανία της αναπαράστασης, του

νεοεξπρεσιονισµού κ.τ.λ. ). Αξίζει ότι είναι πωλήσιµο (αγόραζαν οι γιάπις). Έτσι

υπάρχει και το φαινόµενο της spιculation.

Το ΄87 ήρθε το κραχ στην τέχνη.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Στόχος της έρευνας: Η επεξεργασία και η εφαρµογή ενός αισθητικού µοντέλου

από τους φοιτητές - Όχι ιστορία τέχνης κ.τ.λ.

- Ορισµός του Αντικειµένου

- Τα θέµατα έρευνας της σύγχρονης αισθητικής.

- Εισαγωγή στη αισθητική.

Συστηµατική αναφορά στα βιβλία µου.

Οι διαφορές µεταξύ αισθητικής και Φ. Τ. και Κ.

- Εισαγωγή στη µετα-αισθητική

Θέµατα: Η ευρηµατικότητα, η κοινωνική διαίρεση της εργασίας (Κ∆Ε) στη

γλυπτική Κ∆Ε και γλυπτική: κοινωνική εργασία

Ο µοντερνισµός στη γλυπτική

ή η µοντερνιτέ στη γλυπτική

- Αισθητική και εικαστική παιδεία και εκπαίδευση

- Αισθητική και θεωρία τέχνης

- Αισθητική και πολιτιστική πολιτική

Ι. Εισαγωγικά: Το ενδιαφέρον για την αισθητική.

Σε τι συνίσταται η αισθητική. Ιστορική ανασκόπηση των αισθητικών θεωριών.

Η εµφάνιση και η εξέλιξη της αισθητικής από τον Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Πλωτίνο

µέχρι σήµερα, µέσω Κάντ, Χέγκελ, κ.τ.λ. Η µοντέρνα αισθητική. Η αρνητική (ή η

κριτική αισθητική) και µη κριτικές αισθητικές. Η Αισθητική της µοντέρνας

τέχνης. Η αισθητική µετά από το µοντερνισµό: Προβλήµατα, καθήκοντα,

προκλήσεις, στόχοι.

ΙΙ. Αντόρνο και Χέγκελ: Η ιστορικότητα της αισθητικής.

ΙΙΙ. Η βασική φιλοσοφική και θεωρητική - µεθοδολογική θέση του Αντόρνο της

Αισθητικής θεωρίας και η εφαρµογή της (ή οι - ές) στην προσέγγιση της τέχνης.

ΙV. Ειδικότερα θέµατα της αντορνικής αισθητικής:

Αντόρνο και νεαρός Λούκατς

Αντόρνο και Μπένζαµιν

Προς µία σύνθεση ή προς

συνθετικότερες προσεγγίσεις

Αντόρνο και Γκολντµάν

Αντόρνο και Μαρκούζε

Αντόρνο και Μπρέχτ ∆ύσκολη η σύνθεση

Αντόρνο και ώριµος και γεροΛούκατς

Αντόρνο και Χάµπερµας

Προς τη µετα - αισθητική

V. Η διαδικασία διαµόρφωσης της Αισθητικής θεωρίας:

- Οι φιλοσοφικές και οι κοινωνιολογικές επεξεργασίες του Αντόρνο και

γενικότερα της Σχολής της Φρανκφούρτης.

- Αισθητικές επεξεργασίες.

- Κριτικές - Μουσικολογία κ.τ.λ.

- Κοινωνιολογία της τέχνης: Κοινωνιολογία

Κοινωνιολογία της µουσικής - Φιλοσοφία της Μουσικής - Κοινωνιολογία της

κουλτούρας - Σηµειώσεις για τη λογοτεχνία.

Εξέλιξη όλων αυτών των εργασιών και µετασχηµατισµός τους σε αισθητική.

VI. Λεπτοµερής ανάλυση της Αισθ. Θεωρίας.

Έννοιες, µεθοδολογία κ.τ.λ.

VII. Συµπεράσµατα

- Αισθητική και κριτική τέχνης

- Αισθητική και Ιστορία τέχνης:

Σκλάβος - Ξενάκης - Τζακοµέττι - Στέρης.

Μοντέλο (-α) αισθητικής:

Μοντέρνα τέχνη

Μεταµοντέρνα τέχνη

Σύγχρονη Τέχνη

- Οι σηµερινές τάσεις

- αποσπασµατοποίηση

- απόσπασµα - ολότητα

- εφήµερο (πεφορµάνς) περιβάλλοντα

Σε τι συνίσταται η µεγάλη Μοντέρνα Τέχνη:

- αυθεντικότητα

- γνησιότητα

- πρωτοτυπία, καινοτοµία

- ριζοσπαστισµός

- τη διαλεκτική µορφή - περιεχοµένου.

- Η έρευνα αναφορικά µε την Μ.Τ. είναι ανοιχτή. ∆ιαφοροποιείται συνέχεια.

Για τον θετικισµό: Βλ. Μ. Dufrenne, Esthétique σελ. 297.

και σηµ. αισθητικής ΙΙ.

- Απόσπασµα - ολότητα: Βλ. Th. Adorno, Thιorie esthιtique, Klincksleck, Β΄

έκδ. p. 78 (1).

- Αισθητική και ερµηνευτική - Th. Ad. Τh. Esthetique - P. Ricoeur, Le temps

et la recit, Seuil.

- Η προχωρηµένη τέχνη (L΄ art avancé), Th. esth., σ. 322 (Β΄ έκδ.)

Universalis,

Βλ. Symposium - P.S.

Βρες Epistemologie

Βρες Fragment - Totalitι - poλtique

Symp. P. 143

Βρες τις τάσεις της τέχνης σήµερα.

Σύµφωνα µε τον Habermas, ο αισθητικός µοντερνισµός συνδέθηκε µε τον

κοινωνικό. Βλ. J. H. Ecrit Politiques, Cerf

- Αισθητική και ερµηνευτική

Th. Adorno - P. Ricoeur

- Το σύγχρονο πολιτιστικό σχέδιο (Βλ. Τις Σηµειώσεις µας για την Πολιτιστική

Πολιτική)

- Η βιοµηχανία της κουλτούρας

ΤΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΣΧΕ∆ΙΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ADORNO

Α

I. Εισαγωγικά: Το ενδιαφέρον για την αισθητική

1. Σε τι συνίσταται η αισθητική

2. Ιστορική ανασκόπηση των αισθητικών θεωριών: η εξέλιξη της αισθητικής

από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη µέχρι σήµερα (µέσω Kant, Hegel κ.λ.π.)

3. Αρνητική αισθητική και µη κριτικές αισθητικές.

4. Αισθητική της µοντέρνας τέχνης.

II. Adorno και Hegel: η ιστορικότητα της αισθητικής.

ΙΙΙ. Η βασική φιλοσοφική και θεωρητική - µεθοδολογική θέση του Adorno

στην Αισθητική θεωρία και η εφαρµογή (- ές) της στην προσέγγιση της τέχνης.

Adorno και νέος Lukács

Adorno και Goldmann προς µια σύνθεση

Adorno και Marcuse

Adorno και γέρος Lukács

IV. Η διαδικασία διαµόρφωσης της αισθητικής θεωρίας.

1. Φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές επεξεργασίες του Adorno και γενικότερα

της Σχολής της Φρανκφούρτης.

2. Αισθητικές επεξεργασίες

3. Κριτικές: Μουσικολογία κ.λ.π.

4. Κοινωνιολογία της τέχνης: κοινωνιολογία της µουσικής

5. Φιλοσοφία της µουσικής - κοινωνιολογία της κουλτούρας

6. Σηµειώσεις για τη λογοτεχνία

7. Εξέλιξη όλων αυτών των εργασιών και µετασχηµατισµός τους σε αισθητική.

V. Λεπτοµερής ανάλυση της αισθητικής θεωρίας.

VI. Συµπεράσµατα.

VIΙ. Παρατηρήσεις για τη φιλοσοφία του Adorno

1. Η κριτική θεωρία συνίσταται στην αντιπαράθεση (confrotation) του

στοχασµού της κλασικής και ιστορικής φιλοσοφίας και της κλασικής

κοινωνιολογίας (κύρια γερµανικές και οι δύο) µε το µαρξισµό και την

ψυχανάλυση.

2. Η φιλοσοφία του Adorno είναι κληρονόµος:

α. του γερµανικού ιδεαλισµού

β. του µαρξισµού

γ. της ψυχανάλυσης

δ. της κοινωνιολογίας

3. Το έργο του Adorno αναλύεται σε:

α. φιλοσοφικό (µαθητής του Husserl)

β. µουσικολογικό (µαθητής του Berg)

γ. κριτική της λογοτεχνίας

δ. κοινωνιολογικό

ε. κοινωνιολογία της τέχνης και της κουλτούρας

στ. αισθητικό

4. Η κριτική θεωρία συνίσταται σε µια υποβίβαση, σ΄ έναν περιορισµό

(réduction) της παραδοσιακής φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας. Βλ. M.

Horkheimer, «Théorie traditionnelle et théorie critique», Théorie critique, Payot.

5. Οι άλλες βασικές θέσεις της µεθοδολογίας του Adorno:

α. ένας σκληρός µαρξισµός, που προέρχεται κατ΄ ευθείαν από τον Marx. Βλ.

την κριτική των θέσεων του W. Benjamin και του σταλινικού Lukács.

β. Η µέθοδος στην αισθητική;

i. ιδιαιτερότητες της αισθητικής

ii. η λεπτοµερής θεµελίωση της κριτικής.

Η ψευδής θεωρητικοποίηση του αποσπάσµατος από τους µεταµοντέρνους που

διαβάζουν ανάποδα τον Αντόρνο.

Η ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΣΤΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ

ΘΕΩΡΙΑ

I

- Γλυπτική: τέχνη εργαστηρίου ή τέχνη χώρου; Η γλυπτική στη

µεταµπρανκούζι εποχή

- Η µοντέρνα γλυπτική ανέδειξε την καθετότητα - Στροφή στα νεώτερα χρόνια

προς την οριζοντιότητα και πολλές φορές στην ενσωµάτωση στον περιβάλλοντα

χώρο. ∆ες κατάλογο της γκαλερί Sous Sol.

- Μοντέρνα γλυπτική: Αυτονόµηση από τον περιβάλλον... επιστροφή στο

περιβάλλον.

- Η διαλεκτική του clair obscur

- Αυτονόµηση της µοντ. γλυπτικής από τη µοντέρνα ζωγραφική; Προτεραιότητα

της µοντέρνας ζωγραφικής σε σχέση µε την µοντέρνα γλυπτική; Greenberg.

- Επιπεδότητα των απόπειρων, των εννοιών, των µορφοποιήσεων (Tranversalité

de demarches, de concepts, de formalisations).

Μικρή ιστορία της γένεσης και εξέλιξης των µορφών στη µ. γλ. από τον

Μπρανκούζι (και τον Πικάσο) µέχρι το µινιµαλισµό, την arte povera και την art

conceptuel.

Τα ρεύµατα της µοντέρνας γλυπτικής από τον κυβισµό και εδώ.

- Η ευρυµατικότητα στη µοντέρνα γλυπτική.

- Η έννοια της εργασίας.

- Η διαπολιτισµικότητα (interculturalité, intégration ou critique culturelle).

- Το πρόβληµα (και το concept) του υλικού. Medium - ιδέα - υλικό - µορφή.

Μορφολογικό κριτήριο. Μόνο το µορφικό (-λογικό) κριτήριο, καθαυτό πολύ

σηµαντικό, αρκεί για να ορίσει την µοντέρνα γλυπτική;

-1975 - περιβάλοντα, κατασκευές (environements, constructions,

happeningns: Conceps δηµιουργίας έργου γλυπτικής σύµφωνα µε µία έννοια.

- Κοινωνία - τέχνη - κουλτούρα

µ. γλυπτική

In situ - Land Art

- Χωρικότητα και χρονικότητα (Spatialitι et tempuralitι) στη µοντέρνα

γλυπτική. Rodin.

- Προς ένα πολλαπλό µοντέλο (multiple) προσέγγισης της µοντέρνας γλυπτικής

µετά την υποχώρηση του φορµαλισµού και της φορµαλιστικής

θεωρητικοποίησης.

Νέα προσέγγιση της ιδεολογίας. Προς την έννοια της συνθετότητας.

- Μοντερνισµός και µεταµοντερνισµός στη γλυπτική (µετά το 1975).

- Ποιοτικό στοιχείο - ποιότητα ως αισθητική κατάσταση.

- Συνενώσεις - Αστερισµοί (Constellations), καταστάσεις (situations), της

µοντέρνας γλυπτικής (ή γλυπτικοί αστερισµοί).

Απόσπασµα - (απόσπασµα - ολότητα) παράταξη - modulation

Έχει νόηµα ο αφορισµός και η µεταφορά στη µ. γλυπτική; (Aphorisme -

metaphore).

- Συστηµατική ή συστηµική ανάλυση της µ. γλ. δηλαδή της τέχνης του 20ου

αι. (κατάλογος της έκθεσης στο Champs Elysée).

- Η νέα σχέση µε το περιβάλλον - φυσικό και urbain - εξέλιξη των πόλεων, του

urbanisme - αρχιτεκτονικής.

- Σταθερότητα και κίνηση. Calder - κινητική τέχνη.

- Ο όχι τόποι (Les non lieus) - Tatlin

- Γλυπτό - βάθρο: Τζιακοµέττι

- Ο µοντερνισµός στη γλυπτική ήταν βασικά τραγικός, Σκλάβος, Τζιακοµέττι,

Τάτλιν κ.ά.

- Κλασικισµός, ροµαντισµός κ.τ.λ. στη µοντέρνα γλυπτική.

- Το πρόβληµα της τεχνικής στη µοντ. γλυπτική: Μ. Άγγελος, Canova, Rodin,

Νέα υλικά: νέες τεχνικές.

Τεχνικές: χύσιµο, πελέκηµα, συναρµολόγηση (ensemblage), συγκόληση.

Habib: Η γλυπτική ενσωµατώνει την αρχιτεκτονική, έτσι ώστε τα

αρχιτεκτόνηµα είναι πρώτα γλυπτό.

Forme - informe

Κριτική της τέχνης, κριτική της κουλτούρας, κριτική της κοινωνίας.

- Μ. Άγγελος: Η ζωγραφική του και η γλυπτική είναι το ίδιο πράγµα,

δεδοµένου ότι και οι δύο στηρίζονται στο σχέδιο, και σύµφωνα µε τον Μ.Α. ένας

καλός γλύπτης πρέπει να είναι και καλός ζωγράφος. Βέβαια η ζωγραφική του

είναι (παρόλα αυτά) ζωγραφική ενός γλύπτη.

- Προς µία φαινοµενολογική προσέγγιση της µ. γλ.: Essence

- Σύγχρονη γλυπτική: πολιτισµική θεώρηση.

Μοντέρνα γλυπτική: θεωρήσεις του κόσµου - πολιτισµική θεωρία - γενικότερες

δοµές - µικροδοµική ανάλυση προσέγγιση της µοντέρνας γλυπτικής.

- Ανασυγκρότηση της αισθητικής θεωρίας, µέσω της µετακριτικής προσέγγισης

της µοντέρνας γλυπτικής.

- Η ακµή (essor) της µ. γλ. στον ΧΧο αι. ήταν διεθνές φαινόµενο - ιστορικό

φαινόµενο.

- Συστηµατική προσέγγιση της ιστορίας της µοντ. ζωγρ. και της µοντέρνας

γλυπτικής. ∆ιασύνδεση (intéraction) και αλληλοεξαρτήσεις (interdependances).

Υπήρχαν µ. γλύπτες που ήταν και ζωγράφοι, µ. ζωγραφοί που ήταν και

γλύπτες, µ. ζωγράφοι που ήταν µόνο ζωγράφοι µ., γλύπτες που ήταν µόνο

γλύπτες, εκ των οποίων µερικοί τουλάχιστον επιρρεάζονταν άµεσα από τη µ.

ζωγραφική.

- Η µ. γλυπτική δεν είχε ποτέ καµία σχέση µε τη βιοµηχανία της κουλτούρας.

- Το πρόβληµα της πλαστικότητας (picturalité) στη µ. ζωγραφική. Η

πλαστικότητα από τον Πικάσσο και εδώ ήταν κεντρική, αυτή που προσδιόριζε

όλες τις άλλες τέχνες. A. Cauquelin.

- Υπάρχει αυτονόµηση της µοντέρνας γλυπτικής και πού, σε ποιό σηµείο και

σε ποιό επίπεδο;

- Μοντέρνα Γλυπτική και γραφισµός (σχέδιο). (Μπορούµε να µιλήσουµε για

γραφισµό των γλυπτών ή της γλυπτικής); Μπαουχάους, Τζιακοµέττι.

- Ο διάλογος µοντέρνας γλυπτικής - µοντέρνας αρχιτεκτονικής, σύγχρονη

γλυπτική - συγχρ. αρχιτεκτονική

Προς ένα σύγχρονο αισθητικό πλουραλισµό (Picabia) - όχι αναγκαστικά

φορµαλιστικό.

- Η συνθετότητα είναι πλουραλιστική; Αρχές της συνθετότητας. Ε. Morin, PUF.

Βλ. Σηµ. ιστ. τέχνης και ιστ. πολιτισµού.

- Ποιητικότητα γενικά και η ποιητικοποίηση της ύλης ειδικότερα (µ. γλ. και

κυρίως της σύγχρονης. Βλ. Μ. Dufrenne).

- To status του αντικειµένου στη µ. γλυπτική - ή από - αντικειµενοποίηση

(Malevitch) έχει νόηµα; Αν όχι πως τίθεται το πρόβληµα της αφαίρεσης; Η

αφαίρεση στη µ. γλυπτική.

- Αλλοτρίωση, πραγµοποίηση, ορθολογικοποίηση, διαλεκτική, ολότητα,

κοινωνική διαίρεση εργασίας: οι έννοιες της µοντέρνας αισθητικής και µοντέρνας

γλυπτικής.

- Το θέµα της µικροδοµής στη µ. γλυπτική: µδ - δ - γ.δ. Μ - δ.

Η γενικότερη δοµή στη µ. γλ. και η ακόµη γενικότερη δοµή της γλυπτικής από

την αρχαία ελλάδα, - Αναγέννηση, κ.τ.λ.

- Μ. γλ. και θεωρήσεις του κόσµου

- Μ γλ. και η γενικότερη πολιτισµική δοµή - Σύγχρονη πολιτισµική θεωρία.

- Η ευρηµατικότητα στη µ. γλ.

- Οι οπτικές γωνίες θεώρησης - περισσότερες οπτικές.

- «Ο χώρος δεν είναι το ισότοπο µέσο», G. Picon, 1863 Naissances de l΄ art

moderme, Gallimard, σ. 117.

- (p. 117).

- Κοινωνική κριτική.

- Ο ορισµός της µ. τ. ως αντιπεριγραφισµός, αντι - εµπειρισµός,

αντιρεαλισµός, αντι - figuration και αντινατουραλισµός παραµένει έγκυρος -

Concept (έννοια)

- Οργανικότητα

II

Νέος µοντερνισµός:

- Η σηµασία της ενσωµάτωσης - informe, µορφή και informe.

- Η σηµασία των δικτύων. ∆ες το βιβλίο της Α. Caupuclin (PUF).

L΄ informe: κατά τον Αριστοτέλη σηµαίνει διαδικασία δηµιουργίας µορφής.

- tranversalité - επιπεδότητα

ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ

I

1. «∆εν έχει αξία το έργο ενός καλλιτέχνη συνολικά, αλλά κάποια από τα έργα

του» C. Millet.

2. Η σηµασία του ποιοτικού

3. ∆εν υπάρχει πλέον το µοντέλο της πλαστικότητας. ∆ια-καλλιτεχνική

προσέγγιση, η διακαλλιτεχνικότητα ως κατάσταση.

4. Σε µία εποχή κρίσης και αµφισβήτησης ή και ανυπαρξίας τάσεων, κυρίως η

γλυπτική οδηγείται προς την ποιητικοποίηση της ύλης, του αντικειµένου κ.τ.λ.

Βλ. M. Dufrenne.

5. Προς τη σύνθεση του µινιµαλισµού και του αφ. εξπρεσιονισµού

6. Νεο - ανθρωπιστική τέχνη

7. Απόσπασµα - ολότητα, σύστηµα - αντισύστηµα, ανοικτό σύστηµα (Βλ. Β. Φ.

Εισ. στην αισθητική....).

8. Το έργο τέχνης ως εκφραστής και φορέας των ενδοσυστηµικών αντιθέσεων.

9. Όχι περιοριστική θεώρηση του έργου τέχνης (ή µόνο αυτού), αλλά σύνδεσή

του µε το γενικότερο πολιτισµικό γίγνεσθαι. Από την αισθητική προς µία

γενικότερη πολιτισµική θεώρηση.

- Το σχέδιο έχει περάσει σε β΄ θέση και σε κάθε περίπτωση καθορίζεται από το

πολιτισµικό (-σµό).

10. Τέχνη και διαπολιτισµικότητα: Η τέχνη φορέας της διαπολιτισµικότητας.

11. Το έργο τέχνης ως µετακριτική κατάσταση (µετα - αισθητική, µετα-

ιδεολογία, µετακριτική της κουλτούρας).

12. Ανθρωπολογία και τέχνη

Αλλοτρίωση - πραγµοποίηση

- Βλ. άρθρο του Γιακουµακάτου, στο Βήµα: Το πνεύµα της εποχής.

Βλ. Β. Φιοραβάντε, Σύγχρονη πολιτισµική θεωρία, Παπαζήσης, κεφ. Ι.

13. Η σύγχρονη τέχνη ως φορέας και µέσο γνώσης του κόσµου στην εποχή της

κατάρευσης των µοντέλων των κοιν. επιστηµών και των ιδεολογικών µοντέλων και

των µοντέλων γενικά. Επεξεργασία και διαµόρφωση νέων µοντέλων. Η αισθητική

µέσα σ΄ αυτές τις συνθήκες. Η αισθητική και πρώτιστα η καλλιτεχνική

µοντελοποίηση καταγράφει κριτικά και ενσωµατώνει λειτουργικά τις ταλαντώσεις,

διαφοροποιήσεις κ.τ.λ. του κοινωνικού. Σύµφωνα µε τον Αντόρνο (Αισθητική

θεωρία σ. 17) η µ. τ. είναι µίµηση της πραγµοποίησης. Κριτική της θέσης αυτής.

Να είναι σαφείς οι αναφορές στην όλη δουλειά µας µέχρι τώρα - βιβλία κ.τ.λ.

συγκεκριµένα.

- ∆ες το dossier για Λεκάκη

- Η ανάγκη σύνδεσης της τέχνης µε γενικότερες πολιτισµικές δοµές.

Η ανασυγκρότηση της αισθητικής, βάσει ποιων διαδικαδιών, ποιων

ορθολογικοτήτων, προς ποια κατεύθυνση;

ΙΙ

Η σύγχρονη µοντέρνα τέχνη (ή ο νέος µοντερνισµός) προσανατολίζεται προς τη

σύνθεση του µινιµαλισµού και της art conceptuel, µε διάφορες implications,

προεκτάσεις, αναφορές, σηµατοδοτήσεις, µορφοποιήσεις.

Προς ένα κινητό µεταξύ µινιµαλισµού και art conceptuel, προς διάφορες

κατευθύνσεις και µε διάφορες προελεύσεις και επιδράσεις. Προς τη µετακριτική

του έργου τέχνης - δηµιουργία νέων πιό σύνθετων αισθητικών καταστάσεων. Όχι

αναγκαστικά φορµαλιστική προσέγγιση του έργου τέχνης στη µετά Greenberg

εποχή.

Προς τη ποιητικοποίηση του υλικού. Dufrenne.

Μινιµαλισµός, µεταµινιµαλισµός µετακριτικό έργο τέχνης (B. Marden).

ΙΙΙ

Αισθητική µεθοδολογία ή η µεθοδολογία της αισθητικής

Από την κριτική αισθητική στη χαοτική αισθητική της µ.τ.

- Η έννοια της συνθετότητας στην Ιστ. µ. τ. και στην αισθητική.

- Η επιβολή (Superposition)

- Ανάµειξη (juxtapositon)

- Επανάληψη, συγχρονισµός (répetition) - (Sychronisation)

Ασυµφωνία (Dissonance)

Συµπύκνωση

Είναι - φαίνεσθαι

Αστερισµοί (Constelations) (ανάλυση - σύνθεση;)

Παραµόρφωση

- αποστείρωση (sterilisation) (du matériau)

- Σύνδεση - hiatus. Η ποιητική λειτουργία της παράταξης. (Joction - hiatus:

La fonction poétique de la parataxis).

Παράταξη. (Σειρά της παρατακτικής απόπειρας και διαδικασίας). (Pataxe

setialité de la demarche paratactique)

Aισθητική: αποσπασµατική

Μοντέρνα τέχνη και αισθητική: Επανάσταση ενάντια στον εργαλειακό λόγο.

IV

- Παράθεση

- Επανάληψη - Συγχρονισµός

ασυνέχεια (ή παραφωνία)

συµπύκνωση

Συνενώσεις - ανάλυση - σύνθεση;

∆ιάλυση των πολιτιστικών συµβόλων και ανασύνθεση σε νέο (µοντέρνο) σχέδιο.

- Αποσπασµατοποίηση

- όχι οργανική σύνθεση αισθητισµός (µη έννοια)

- όχι ιεραρχεία

Συνθετότητα των αντιθέσεων και των αντινοµιών στην εποχή του αισθητισµού

και του µη - νοήµατος.

- Σύνδεση (jonction) - hiatus:

Η ποιητική λειτουργία της παράταξης.

Παράταξη: Η δηµιουργική διαδικασία σε σειρά.

Αισθητική:

- αποσπασµατική

- αφοριστική

- παρατακτική

Η παράταξη σηµαίνει: όχι απόδειξη (και βέβαια όχι αποδειχτική διαδικασία ή

µεθοδολογία), όχι αποδεικτικός λόγος.

Η µοντέρνα τέχνη, όπως και η αισθητική της, συνιστούν εξέγερση ενάντια στον

εργαλειακό λόγο.

Μοντέρνα γλυπτική:

- Κοινωνική διαίρεση της εργασίας (Κ∆Ε) και αισθητική

- Εργασία, Κ∆Ε, συγκεκριµένη εργασία και αφηρηµένη εργασία

- Οι γνωστικές διαδικασίες που οφείλονται στην εργασία ή δηµιουργούνται απ΄

αυτήν.

- Η καλλιτεχνική εργασία που θεµελιώνεται στην εργασία.

- Η αισθητική θεωρία που διαµεσολαβείται από την εργασία (και την έννοια

της εργασίας γενικότερα).

- Η κοινωνία στηρίζεται στην εργασία

» » » τεχνική, η οποία αυτονοµείται όλο και

περισσότερο από την εργασία - Προς την τεχνο - επιστήµη

- Επεξεργασία µιας αισθητική θεώρησης που να στηρίζεται στην έννοια της

εργασίας.

Από την άλλη, σύµφωνα µε τον Hegel (Philosophie du droit), η γλώσσα

(Langage) και η εργασία είναι εκφράσεις χωρίς τις οποίες το άτοµο δεν υπάρχει,

και ακόµη χειρότερα αφήνει το εσωτερικό του να βγει εντελώς έξω απ΄ αυτό, και

το µετατρέπει σε κάτι το άλλο (Βλ. µετάφραση και σχόλια του J. Hippolite).

- Το τέλος της θεολογίας της εργασίας, ως απόρροια του δραστικού

περιορισµού ποικίλων (παραδοσιακών ή όχι) µορφών εργασίας. Ο περιορισµός

της εργασίας, αιτία της αισθητικής υποχώρησης της τέχνης (- artisanat) και

µορφών µοντέρνας τέχνης ειδικότερα.

- Εµβέλεια και όρια αυτής της προσέγγισης, που οφείλεται στον J. Habermas

(Connaisance et intérêt, Gallimard).

- Η γλυπτική ως ειδική µορφή κοινωνικής εργασίας (Βλ. J. Habermas,

Connnaisance et intérêt, Gallimard).

Αφηρηµένη γλυπτική: ξεπέρασµα του αντικειµένου µέσω του αντικειµένου. Το

αντικείµενο (γλυπτό) αποκτά µέσα απ΄ αυτή τη διαδικασία αφηµένες

µορφοποιήσεις.

αφηρηµένες µορφές.

- Αφηρηµένη γλυπτική:

α) ∆υναµική σχέσεων και µορφών

β) Moudulation

γ) ∆υναµική της moudulation

- Οι γλύπτες ως συλλογικός εργαζόµενος. A. Gramsci.

- Βίωση του κενού

- απώλεια χώρου της γλυπτικής

- Αλλαγή χώρων

» κλίµακας

πέρασµα στη µεγάλη πόλη.