การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. ·...

31

Transcript of การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. ·...

Page 1: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้
Page 2: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ค าน า

การสงเสรมความรเกยวกบขอก าหนดของมาตรฐาน จ เอ พ ใหกบเกษตรกรผเพาะเล ยงปลานล เปนกจกรรมหนงภายใตโครงการยกระดบมาตรฐานฟารมเพาะเลยงปลานล เพอการสงออกป พ .ศ. 2554 มวตถประสงคใหเกษตรกรผเพาะเลยงปลานล มความร ความเขาใจเกยวกบการเพาะเลยงปลานลทถกตองตามมาตรฐาน จ เอ พ ทงนเพอใหปลานลทผลต มคณภาพไดมาตรฐาน ซงจะชวยใหอาชพเพาะเลยงปลานลของเกษตรกรมความมนคงและยงยน ในขณะทผบรโภคมความปลอดภยจากการบรโภคปลานล หนงสอเลมน จดท าขนโดยบรรจขอมลมาตรฐานการปฏบตทางการเพาะเลยงสตวน าทดส าหรบฟารมเลยงสตวน า ซงเปนสวนหนงในระเบยบกรมประมง เรองการออกใบรบรองการปฏบตทางการเพาะเลยงสตวน าทดส าหรบการผลตสตวน า (จ เอ พ ) ประกาศ ณ วนท 29 มกราคม พ .ศ. 2553 พรอมค าอธบายถงสาระส าคญในแตละขอก าหนดตามทปรากฏอยในคมอการปฏบตงาน โครงการยกระดบมาตรฐานฟารมเพาะเลยงปลานลเพอการสงออก การจดท าหนงสอเลมน มวตถประสงคเพอใหเปนคมอส าหรบเกษตรกรผเพาะเลยงปลานล ในการท าความเขาใจกบสงทควรปฏบตตามค าแนะน า อนจะเปนการชวยยกระดบมาตรฐานฟารมเพาะเลยงปลานลเพอการสงออกไดอกทางหนง และเปนประโยชนกบเกษตรกรและผสนใจตอไป (นายสมหวง พมลบตร ) ผอ านวยการส านกวจยและพฒนาประมงน าจด

Page 3: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

การปฏบตทางการเพาะเลยงสตวน าทด ส าหรบการผลตสตวน า (จ เอ พ)

1. สถานท 1.1 บอเลยง

1.1.1 มการขนทะเบยนฟารมอยางถกตอง 1.1.2 ใกลแหลงน าสะอาด หางจากแหลงก าเนดมลพษ และมระบบการถายเทน าทด 1.1.3 มการคมนาคมทสะดวกและมสาธารณปโภคขนพนฐาน 1.2 กระชง 1.2.1 มการขนทะเบยนฟารมอยางถกตอง 1.2.2 ควรอยในแหลงน าทมคณภาพน าทเหมาะสมตอการเลยงสตวน า หางจากแหลงก าเนด

มลพษ 1.2.3 การคมนาคมสะดวกและมสาธารณปโภคขนพนฐาน 1.2.4 อยในบรเวณทไดรบอนญาต 1.2.5 ไมปดกนการไหลของน า

2. การจดการทวไป 2.1 บอเลยง

2.1.1 ปฏบตตามคมอการเลยงสตว น าของกรมประมงหรอวธการอนทถกตองตามหลกวชาการ 2.1.2 มแผนทแสดงแหลงทตงและแผนผงของฟารมเลยง

2.1.3 น าทงจากบอเลยงตองมคณภาพน าไมเกนคามาตรฐาน น าทงจากการเพาะเลยงสตวน าขอ กรมประมง 2.1.4 การเลยงตองด าเนนการอยางถกสขลกษณะ 2.2 กระชง

2.2.1 ปฏบตการตามคมอการเลยงสตวน าในกระชงของกรมประมง หรอวธการอนๆทถกตอง ตามหลกวชาการ

2.2.2 มแผนทแสดงแหงทตงและแผนผงการวางกระชง 2.2.3 การเลยงตองด าเนนการอยางถกส ขลกษณะ 2.2.4 จ านวนกระชงตองไมเกนศกยภาพการรองรบของแหลงน า

3. ปจจยการผลต 3.1 ตองใชปจจยการผลต เชน อาหาร อาหารเสรม วตามน ฯลฯ ทขนทะเบยนกบทางราชการ (ในกรณทก าหนดใหปจจยการผลตนนตองขนทะเบย น) และไมหมดอาย 3.2 ปจจยการผลตตองปลอดจากการปนเปอนของยาและสารตองหาม ในการเพาะเลยงสตวน าตามประกาศทางราชการ

Page 4: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

3.3 การผลตอาหารส าหรบสตวน าตองมกระบวนการทถกสขอนามยและปลอดภยตอ สตวน าและผบรโภค

3.4 มการจดเกบปจจยการผลตอยางถกสขลกษณะ 4. การจดการดแลสขภาพสตวน า

4.1 บอเลยง

4.1.1 มการเตรยมบอและอปการณอยางถกวธ เพอปองกนโรคทจะเกดกบสตวน า 4.1.2 เมอสตวน ามอาการผดปกต ไมควรใชยา และสารเคมทนท ควรพจารณาดานการจดการ เชน การเปลยนถายน าตามความเหมาะสม และหรอเพมอากาศ กอนการใชยาและสารเคม 4.1.3 ในกรณทสตวน าปวย จงจ าเปนตองใชยาสตวและสารเคม ใหใชยาและสารเคมทขนทะเบยนอยางถกตอง และปฏบตตามตามฉลากอยางเครงครด 4.1.4 ไมใชยาและสารเคมตองหามตามประกาศทางราชการ 4.1.5 เมอสตวน าปวยหรอมการระบาดของโรค ตองแจงเจาหนาททรบผดชอบ และมวธการจดการซากและน าทงทเหมาะสม

4.2 กระชง

4.2.1 มการเตรยมและวางกระชงอยางถกตองเหมาะสมเพอปองกนปญหาสงแวดลอม และโรคระบาด 4.2.2 มการเฝาระวงและดแลสขภาพสตวน าทเล ยงอยางสม าเสมอ เมอสตวน ามอาการผดปกตใหรบด าเนนการแกไขอยางเหมาะสม 4.2.3 ในกรณทสตวน าปวย จ าเปนตองใชยาและสารเคม ใหใชยาและสารเคมทขนทะเบยนถกตองและปฏบตตามฉลากอยางเครงครด

4.2.4 ท าความสะอาดกระชงอปกรณเปนระยะๆ ตลอดการเลยง 4.2.5 ไมใชยาและสารเคมตองหามตามประกาศทางราชการ

4.2.6 เมอสตวน าปวยหรอมการระบาดของโรค ตองแจงเจาหนาททรบผดชอบ และมวธการจดการซากและน าทงทเหมาะสม

5. สขลกษณะฟารม

5.1 บอเลยง 5.1.1 มการจดการระบบน าทงทเหมาะสม น าทงจากบานเรอนตองแยกจากระบบการเลยง 5.1.2 หองสขาแยกเปนสดสวน หางจากบอเลยง และมระบบการจดการของเสยอยางถกสขลกษณะ 5.1.3 จดอปกรณ เครองมอ รวมทงปจจ ยการผลตตางๆ ในบรเวณฟารมใหเปน ระเบยบ สะอาด ถกสขลกษณะเสมอ

Page 5: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

5.1.4 มระบบการจดเกบขยะทด เชน ถงขยะมฝาปดทมดชด เพอปองกนแมลงวน หน แมลงสาบและการคยเขยของสตวเลยง 5.2 กระชง

5.2.1 มหองสขาทถกสขลกษณะ 5.2.2 ไมทงขยะหรอสงปฏกลในบรเวณกระชงเลยงสตวน า ควรน าไปทงท าลายอยางถกตอง

5.2.3 ท าความสะอาดกระชง อปกรณ เครองมอ และเครองใชตางๆ ใหสะอาด จดใหเปนระเบยบอยเสมอ

6. การเกบเกยวและการขนสง

6.1 วางแผนเกบเกยวผลผลต ถกตองตามความตองการของตลาด และมหนงสอก ากบการจ าหนายพนธสตวและลกพนธสตวน า 6.2 มการจดการและดแลรกษาสตวน าอยางถกสขลกษณะ ระหวางการเกบเกยวและการขนสงเพอใหไดผลผลตทมคณภาพ และปลอดภยตอผบรโภค

6.3 ผลผลตสตวน าทเกบเกยวตองไมมยาหรอสารเคม ตกคางเกนมาตรฐานก าหนด 7. การเกบขอมล

มบนทกการจดการเลยง การใหอาหาร การตรวจสขภาพ การใชยาและสารเคมอยาง สม าเสมอ และบนทกขอมลใหเปนปจจบน

Page 6: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ค าอธบายสาระส าคญ

การปฏบตทางการเพาะเลยงสตวน า ทด ส าหรบการผลตสตวน า (จ เอ พ)

ขอก าหนดท 1: สถานทตงฟารม (กรณบอเลยง และกระชง )

แหลงทตงฟารม หรอกระชงเปนสงทตองค านงถงในเบองตนกอนทจะด าเนนการเลยงปลานล เนองจากสภาพแหลงทตงทตางกนกจะมวธการจดการในการเลยงทแตกตางกน รวมทงตนทนในการเลยงกแตกตางกนดวย ดงนน ควรเลอกแหลงทตงให เหมาะสมตอการเลยงปลานล เชน สภาพดนทจะสรางบอควรเปนดนทสามารถเกบกกน าไดด อยใกลแหลงน าสะอาด และสามารถน าน ามาใชไดอยางเพยงพอ เปนตน

อกทงยงตองค านงถงกฎหมาย หรอระเบยบขอก าหนดในการใชพนทนนๆ ดวย เชน ในบางพนทอาจเปนททไมอนญาตใหด าเนนการเพาะเลยงสตวน า หรอมขอจ ากดในการใชน าในแหลงน า เชน เปนเขตพนทปาสงวน หรอแหลงน าท ใชประโยชนเพอการบรโภค ใชเปนแหลงประปาหมบาน เปนตน จากประเดนความส าคญขางตน ในขอก าหนดนจงมเกณฑทใชในการพจารณา ดงน

เกณฑก าหนดท 1: มการขนทะเบยนฟารมอยางถกตองกบหนวยงานทรบผดชอบ (กรณบอเลยง

และกระชง) การขนทะเบยนฟารมอยางถกตองเปนสงหนงทสรางความเชอมนใหกบผซอและผบรโภค เนองจาก

เปนการยนยนวาปลานลทซอหรอบรโภคนนมาจากฟารมเลยงททราบแหลงทผลตทแนนอน สามารถตรวจสอบยอนกลบไดหากมปญหา อกทงการขนทะเบยนฟารมยงจะชวยใหเกดการเช อมตอขอมลระหวางผเลยงและผรบซอ ถอเปนการสรางเครอขายทางการตลาดไดอกทางหนง ประโยชนอกดานหนงกคอ จะท าใหทราบขอมลสถานการณการเพาะเลยงปลานล เชน จ านวนผเพาะเลยง ประมาณการผลผลตทจะได เปนตน ซงจะเปนฐานขอมลใหหนวยงานหรอภาคสวนตางๆ ทเกยวของน าไปใชในการวางแผนการพฒนาหรอสงเสรมทางดานการตลาดทงภายในประเทศและตางประเทศ โดยในปจจบนกรมประมงเปนหนวยงานหลกในการรบขนทะเบยนฟารมผเพาะเลยงสตวน า

เกณฑก าหนดน เปนเกณฑส าคญขอหนงทตองผานการประเมน หากผเพ าะเลยงสตวน าไมขนทะเบยนฟารมจะไมไดรบการรบรองตามมาตรฐานน

ขอแนะน า เกษตรกรผเพาะเลยงสตวน าตดตอขอขนทะเบยนฟารมทส านกงานประมงจงหวด ส านกงานประมงอ าเภอ จดรบขนทะเบยนทกรมประมงประกาศก าหนด ในเขตพนททฟารมตงอย

เกณฑก าหนดท 2: มทตงใกลแหลงน าทมคณภาพด เหมาะสมตอการเลยงปลานล และอยหางจาก

แหลงก าเนดมลพษ (กรณบอเลยง และกระชง ) น าทน ามาใชเลยงเปนปจจยทส าคญในการเพาะเลยงปลานล ถาคณภาพน าเหมาะสมกจะท าใหปลา

เจรญเตบโตไดด แตหากมคณภาพน าไมเหม าะสม อาจท าใหปลาปวย เปนโรคไดงาย แหลงน าทน าน ามาใชควรมปรมาณน าเพยงพอตลอดการเลยงซงในระหวางการเลยงอาจมการหมกหมมของเศษอาหารปลาทเหลอท

Page 7: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

บรเวณพนบอท าใหน าเนาเสย จ าเปนตองมการถายเทน าเกาออก และน าน าใหมทมคณภาพดกวาเขามาเพมห ากแหลงน าทใชเลยงมน าไมเพยงพอกจะไมสามารถเปลยนถายน าไดสงผลใหปลาตาย หรอเปนโรคได

ขอแนะน า ควรเลอกสถานทตงฟารมใหอยใกลแหลงน าทมคณภาพเหมาะสมตอการเลยงปลา และสะดวกในการน าน ามาใช หรอหากฟารมมพนทเพยงพอกอาจมการสรางบอพ กน าเพอเกบกกน าไวใชภายในฟารมกจะเปนการชวยลดปญหาการขาดแคลนน าทมคณภาพดใวใชในฟารม

แหลงน าทควรน ามาใชในการเพาะเลยงปลานล ตองค านงถงคณสมบตของน าใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของปลา ดงน

- ปรมาณพชน าหรอวชพชตองมไมหนาแนน เน องจากพชน าจะมการตายและเนาเสยหากมอยหนาแนนกจะท าใหคณภาพน าในแหลงน านนมคณภาพเสอมลง (กรมควบคมมลพษ , 2548)

- คาความเปนกรดเปนดาง (pH) มคาอยระหวาง 6.5-8.0 (มกอช., 2547) เนองจากหากน ามคา pH ต ากวา 4 หรอสงกวา 11 จะท าใหปลาตาย แตหากอยในชวง 4-6 หรอ 9-11 จะท าปลาเจรญเตบโตชา (มนสน และไพพรรณ, 2540)

- คาออกซเจนละลายน า (D.O.) ไมต ากวา 4 มลลกรมตอลตร (มกอช., 2547) หากมคาต ากวา 3 มลลกรมตอลตร ปลาจะเรมตาย (มนสน และไพพรรณ, 2540)

- ความขนของน าหรอปรมาณสารแขวนลอยควรไมมากเกน 25 มลลกรมตอลตร (กรมควบคมมลพษ, 2548) หากแหลงน ามปรมาณสารแขวนลอยอยมากจะท าใหการหายใจของสตวน าลดประสทธภาพลงจนอาจตายได อกทงน าทขนจะสามารถรบความรอนจากแสงแดดไดมากขนท าใหน ามอณหภมสงกวาระดบปกตโดยเฉพาะบรเวณผวบน ซงจะมผลท าใหออกซเจนละลายน าไดนอยลง (ไมตร, 2530)

แหลงทตงฟารม บอ /กระชง ควรตงอยหางจากแหลงมลพษทงจากโรงงานอตสาหกรรม แหลงเกษตรกรรมทมการใชยาฆาแมลง ยาฆาหญา หรอแหลงชมชนทมการปลอยน าทงจากบานเรอน ซงอาจจะมการปลอยน าเสย หรอมการชะลางสารเคมลงสแหลงน าทเราน ามาใชในฟารมเปนสาเหตท าใหปลาตายได รวมทงอาจมยาและสารเคมตองหามปนเปอนสะสมในเนอปลาทเลยงได

ควรมการสงเกตหรอตรวจเชคคณภาพน ากอนน าน าจากแหลงน าภายนอกเขามาใชในฟารม และมกาตดตาม ฟงขาวสารหรอสถานการณคณภาพน าในแหลงน านนๆ เพอจะไดหาแนวทางปองกนแกไขไดอยางทนเวลา

อยางไรกตามเนองจากในปจจบนแหลงน าหลายแหงมคณภาพน าไมเหมาะสมตอการเลยงปลาในบางชวงเวลา หรอมสถานทตงฟารมอยหางไกลแหลงน า เกษตรกรควรมระบบการจดการน าท น ามาใชเลยงใหมคณภาพเหมาะสมและเพยงพอตอการใช เชน มบอพกน าทส ามารถบ าบดน ากอนน าไปใชเลยง ระบบน าหมนเวยนแบบปดทมการบ าบดน ากอน เปนตน

Page 8: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เกณฑก าหนดท 3: มการคมนาคมทสะดวกและสาธารณปโภคขนพนฐานเพยงพอและเหมาะสม

(กรณบอเลยง และกระชง)

การเลยงปลานลทมงเนนการจ าหนายผลผลตนนปจจยหนงทส าคญคอ การคมนาคม เชน ฟารมทมการคมนาคมด สะดวก มถนนทรถยนตสามารถเขาถงฟารม หรอทตงกระชงได ผรบซอผลผลตกจะสะดวกในการจบและการขนสงล าเลยงไปจ าหนาย ปลาทไดกจะมความสดเ กดความเสยหายนอยกวา ซงจะเปนแรงจงใจใหผซอมาหาทฟารมนนๆ เปนตน ปจจยอกประการหนง คอ การมระบบสาธารณปโภคขนพนฐาน เชน ไฟฟา ประปา โทรศพท เปนตน ซงจะชวยใหการปฏบตงานในฟารมสะดวกมากยงขน

ขอแนะน า ในการเลอกแหลงทตงฟารมควรเลอกแหลงทมการคมนาคมเขาสฟารมไดอยางสะดวก อาจจะเปนทางรถ หรอทางเรอ แลวแตกรณ เพอสะดวกในการขนสงลกปลา อาหาร ปจจยการผลตตางๆ และล าเลยงผลผลตเพอจ าหนาย ซงจะชวยลดตนทนไดอกทางหนง

อกทงฟารมควรมไฟฟาเขาถง หรอ มเครองก า เนดไฟฟา ชวยในการจดการฟารมตามความจ าเปน ซงจะชวยใหการจดการการเลยงเปนไปอยางมประสทธภาพ เชน การมไฟสองสวางในฟารม ซงเปนการชวยใหการท างาน การใหอาหารปลา การสงเกตอาการปลาในชวงตอนเยนหรอเชามด ท าไดสะดวกและไมเกดอนตราย หรอในบางฟารมตองใชไฟฟาส าหรบเครองตน า เครองเพมออกซเจน ในชวงเวลาทมปญหาดานคณภาพน าหรอออกซเจนในน าไมเพยงพอ หรอบางครงตองใชเครองสบน าในการเปลยนถายน า

เกณฑก าหนดท 4: เปนบรเวณทไดรบอนญาตใหตงกระชงไดตามกฎหม าย (กรณกระชง)

การคมนาคมสะดวก เชน มถนนเขาถงฟารม

มสาธารณปโภคขนพนฐาน

เชน ไฟฟา

ในบางฟารมอาจมระบบไฟฟาส ารอง

Page 9: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

แหลงน าสาธารณะบางแหลงจะมขอก าหนด หรอระเบยบทเกยวของกบ สงปลกสรางในแหลงน านนๆ หรอในบางแหลงน าอาจไมอนญาตใหจดสรางกระชง หรอด าเนนกจกรรมการเพาะเลยงสตวน า หรออนญาตใหใชไดเปนบางชวงเวลา หรอมการก าหนดเขตทอนญาตใ หเลยงปลาได เชน ในแหลงน าทใชส าหรบท าประปาหมบาน หรอในคลองชลประทาน เปนตน หรอในบางแหลงอาจมการก าหนดการจดเกบคาอากรในการใชน า ดงนน กอนทจะจดสรางกระชงควรด าเนนการขออนญาตใหถกตอง

ขอแนะน า กอนการจดสรางกระชงเพอเลยงปลาเกษตรกรต องตดตอกบหนวยงานทรบผดชอบเพอขออนญาตจดสรางกระชงในแหลงน านนๆ เชน

1) หากจะเลยงในแมน า ล าคลอง ใหตดตอกบกรมการขนสงทางน าและพาณชยนาว (กรมเจาทาเดม)

2) หากจะเลยงในเขอนหรออางเกบน า ให ตดตอทการไฟฟาฝายผลต หรอหนวยงานชลประทานทรบผดชอบเขอนหรออางเกบน า นน

3) หากจะเลยงในล าคลองชลประทาน ใหตดตอหนวยงานชลประทานในพนท 4) หากจะเลยงในแหลงเพาะเลยงสตวน า ใหตดตอทหนวยงานของกรมประมงในแตละพนท 5) หากเปนแหลงน าทอยในความรบผดชอบขององคการบรหารส วนต าบล กให ตดตอขอ

อนญาตกบองคการบรหารสวนต าบลในพนทนน

เกณฑก าหนดท 5: ไมปดกนทางไหลของน าและการจราจรทางน า (กรณกระชง) เกณฑก าหนดน มงเนนในประเดนเกยวกบการเลยงปลานล ในกระชงตองไมกอใหเกดปญหาตอ

สงแวดลอม สภาพแหลงน าเดม และการด าเนนกจกรรมอนๆ ในแหลงน า

ขอแนะน า การจดสรางกระชงตองไมกดขวางการไหลของน า ไมวางตดกนเกนไป หรอหนาแนนเกนไป เพอไมใหเกดปญหา การไหลหมนเวยนของน าทงในและนอกกระชง ซงจะกอใหเกดการหมกหมมข องเสย เศษอาหารปลา สงผลใหเกดปญหาน าเสย และปญหาดานระบบนเวศน การด ารงชวตของสตวน าธรรมชาตในแหลงน านนๆ รวมทงสงผลกระทบตอปลาทเลยงในกระชง ดวย

การวางกระชงในแหลงน าทใชเพอการสญจร ตองไมกดขวางการจราจรทางน า ซงตองวางกระชงใหอยในเขตทอนญาต และไมลกล าเขาไปในล าน ามากน กโดยเฉพาะอยางยงในชวงเวลาทน าลงต าสดหรอฤดทมปรมาณน าเหลอนอย

Page 10: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ขอก าหนดท 2: การจดการการเลยง

เกณฑก าหนดท 1: ปฏบตตามคมอการเลยงสตวน าของกรมประมงหรอวธการอนๆทถกตองตาม

หลกวชาการ (บอดน) มการเตรยมบอกอนการเลยง โดยการท าความสะอาด ปรบพนกนบอ เชน พลกหนาดนกนบอ ใสปน

ขาว เปนตน เพอใหดนหรอตะกอนเลนหรอสงหมกหมมทบรเวณพนกนบอไดมการยอยสลาย และเปนการฆาเชอในบอ และควรมการตากบอในระยะเวลาทเหมาะสมโดยอ ยางนอย 7 วน

มการกรองน ากอนน าเขาบอ เพอปองกนศตรปลา หรอสตวทเปนพาหะน าโรค มการเตรยมอาหารธรรมชาตกอนการเลยง เชน ท าปยหมก หรอปยคอก เปนตน

ในกรณทตองใชมลสตวในการเตรยมบอ หรอสรางอาหารธรรมชาต ตองใชมลสตวทตากแหง หรอตองน าไปหมกกอน เพอใหไมมพาหะทจะท าใหเกดโรค และการเลอกใชมลสตวตองมนใจวาไมมการยาและสารเคมตองหาม

ปจจยทส าคญในการเลยงปลานล คอ น า ซงน าทใชเลยงปลาตองมคณภาพทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของปลาทเลยง และในระหวางการเลยงตองมการดแลจดก ารใหน าในบอไมเนาเสย มคณสมบต

ตวอยางการวางกระชง

Page 11: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เหมาะสมตลอดระยะเวลาการเลยง เพอไมใหสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของปลา ปลาไมออนแอ ไมเปนโรค โดยคณภาพน าทเหมาะสมในการเลยงปลาควรมคาดงน

- คาความเปนกรดเปนดาง (pH) มคาอยระหวาง 6.5-8.0 (มกอช., 2547) เนองจากหากน ามคา pH ต ากวา 4 หรอสงกวา 11 จะท าใหปลาตาย แตหากอยในชวง 4-6 หรอ 9-11 จะท าปลาเจรญเตบโตชา (มนสน และไพพรรณ, 2540)

น าทมคา pH ลดต าลงเพยง 1.5 กอาจท าใหพษของสารประกอบโลหะไซยาไนดเพมขนเปนพนเทา และหากน ามความเปนดางมากเกนไป จะท าใหเกดแอมโมเนยอสระมากขนซงเปนพษตอสตวน าได และในบอทมการหมกหมมของเศษอาหารหรอสารอนทรยทบรเวณพนกนบออยมาก และอยในสภาพทขาดออกซเจน แบคทเรยบางประเภทจะยอยสลายสารอนทรยในรปแบบทไมใชออกซเจนท าใหเกดซลไฟดขนใน บอ ซงจะมรปแบบตางกนไปเมอน ามคา pH ตางกน เชน ถาน ามคา pH ต า กจะเกดกาซไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) ซงมกลนเหมนและเปนพษตอสตวน า แตถาน าม pH เปนกลางกจะเกดเปนอออนซลไฟด ทไมมกลน และไมเปนพษ เปนตน pH ยงเปนตวควบคมการปลอยสารอาหาร เชน เหลก ฟอสฟอรส จากดนกนบอใหกบน า เชน ถาน ามสภาพดางสงหรอม pH สง น าจะขาดแคลนอออนของเหลกซงเปนธาตอาหารทส าคญในการเจรญเตบโตของพชน า ท าใหอาหารธรรมชาตในบอส าหรบเลยงปลานลมปรมาณนอยปลากจะเจรญเตบโตไดชา (มนสน แ ละไพพรรณ , 2540)

- คาปรมาณออกซเจนละลายน า (D.O.) ไมต ากวา 4 มลลกรมตอลตร (มกอช., 2547) หากมคาต ากวา 3 มลลกรมตอลตร ปลาจะเรมตาย ในกรณทในน ามปรมาณออกซเจนละลายอยสงเกนจดอมตว จะมผลท าใหปลาเปนโรคฟองกาซในเลอดซงจะท าใหปลาตายได โดยจะเกดกบปลาทอยในน าทมปรมาณออกซเจนสงไปอยในน าทมออกซเจนต า (มนสน และไพพรรณ , 2540)

- ปรมาณแอมโมเนย (NH3) ควรมคาไมมากกวา 0.2 สวนในลานสวน (มกอช ., 2547) โดยแอมโมเนยทเกดขนมาจากปย อาหารปลา สงขบถายของปลา และการเนาเป อยของสารอนทรย

ซงแอมโมเนยจะสามารถถกก าจดออกไปไดหลายทาง เชน พชน าน าไปใชประโยชน การระเหยขนไปบนอากาศ เปนตน ซงในการเลยงปลานลทมการใหอาหารปลาปรมาณมากอาจท าใหเกดแอมโมเนย ปรมาณสงมากเกนไป ซงแอมโมเนยทอยในน าจะม 2 รปแบบ คอ แอมโมเนยอสระ (NH3) จะเปนพษตอสตวน าอยางมาก และอออนของแอมโมเนย (NH4

+) ซงไมเปนพษตอสตวน า โดยปรมาณของทง 2 รปแบบจะถกควบคมดวย pH และอณหภม โดยปรมาณแอมโมเนยอสระ (NH3) จะเพมขนเมอ pH และอณหภมของน าสงขน

ความเปนพษของแอมโมเนยตอปลาจะเกดขนในทางออม คอ ถาแอมโมเนยในน ามปรมาณสงเกนไปปลาจะไมสามารถขบถายแอมโมเนยออกจากกระแสเลอดได ซงท าใหมระดบแอมโมเนยในเลอด และในเนอเยอมเพมขนสงผลให pH ในเลอดของปลามคาสงขน ท าใหความสามารถในการขนถายออกซเจนของเลอดลดลง และเกดความผดปกตในปฏกรยาตางๆ ของปลา ท าใหปลาออนแอ และตดโรคไดงาย

- คาความเปนดาง (alkalinity) ควรมคาไมต ากวา 50 สวนในลานสวน ปลาจะเจรญเตบโตด (มกอช., 2547)

ขอแนะน า เ กษตรกรควรมการดแลจดการคณสมบตของน าในระหวางการเลยงใหมคณภาพทเหมาะสมอยสม าเสมอ ควรมการตรวจเชคคณสมบตน าในบอเลยง ซงอาจใชชดทดสอบภาคสนามอยางงาย ชด

Page 12: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ทดสอบเหลานสวนใหญใชหลกการเทยบสตาม และควรบนทกขอมลการจดการ และคาคณสมบตน าไวอยางตอเนองเพอจะไดเปนขอมลในการสบหาสาเหตหากปลานลทเล ยงมอาการผดปกต ซงจะท าใหหาแนวทางแกไขไดทนทวงท

ปจจยหนงทมผลกระทบตอคณภาพน าในบอระหวางการเลยง คอ จ านวนปลาทปลอยลงเลยง ซงหากปลอยปลาหนาแนน กตองมการใหอาหารปลาปรมาณมาก สงผลใหเกดการหมกหมมของของเสยตางๆ ในบอ ดงนน เกษตรกรควรปลอยปลาในอตราทเหมาะสม โดยทวไปจะปลอยลกปลาขนาด 2-3 เซนตเมตร ในอตรา 3 ตวตอตารางเมตร หรอประมาณไมเกน 5,000 ตวตอไร หรอหากจะมการอนบาลลกปลา กอนแลวคอยคดขนาดแยกเลยงไปในบออนๆ อาจจะปลอยลกปลาขนาด 1-2 เซนตมตร จ านวน 10,000-20,000 ตวตอไร อนบาลจนไดขนาดตวละ 20-50 กรม จากนนคดแยกขนาดแลวยายไปเลยงในบออนๆ ในอตรา 2,000-3,000 ตวตอไรเพอเลยงตอไปจนไดขนาดทตลาดตองการ (มกอช., 2547)

ในระหวางการเลยงหากพบวาคณภาพน ามปญหา เกษตรกรอาจด าเนนการแกไขไดโดย - เปลยนถายน าหรอเตมน าทมคณภาพดเขาบอ ซงกอนทจะน าน าภายนอกมาเตมในบอตองมนใจวาน า

ภายนอกนนมคณสมบตทด ไมมการปนเปอนของสารพษ และในการเตมน าเขาบอควรมการกรองน าดวยผากรองมงเขยวขนาดชองตา 24-26 ชองตาตอนว เพอปองกนไมใหศตรปลาหรอลกปลา อนๆ เขามาในบอ

- ในกรณทน ามปรมาณออกซเจนละลายน าต า ซงเกษตรกรสามารถสงเกตไดจาก พฤตกรรมการลอยหวของปลาในชวงเชามด โดยหากตรวจวดคณสมบตของน าในชวงเชามด พบวาปรมาณออกซเจนละลายน านอยกวา 1 มลลกรมตอลตร เกษตรกรควรเปดเครองใหอากาศในบ อ หรอเปลยนถายน าใหมทนท

กรณกระชง

การเลยงปลานลในกระชงควรปองกนหรอหลกเลยงไมใหเกดปญหาเกยวกบคณภาพน าในระหวางการเลยงซงเปนหวใจส าคญอยางยง เนองจากหากเกดปญหาแลวจะท าการแกไขไดยากกวาการเลยงปลาในบอดนทจะสามารถเปลยนถายน าได ซงหากบรเวณกระชงทเลยงปลาเกดปญหาน าเนาเสยกจะสงผลใหปลาออนแอ เปนโรคได

ขอแนะน า การทจะปองกนไมใหเกดน าเนาเสยบรเวณทเลยงปลาในกระชงนน ตองเรมตงแต - การจดสรางกระชง ผเลยงควรสรางกระชงใหกระชงจมในน าไมเก น 2 เมตร ใหมสวนทโผลพนน า

ประมาณ 20-25 เซนตเมตร เนองจากบรเวณผวน าทระดบความลกประมาณ 2 เมตร ปรมาณออกซเจนทละลายในน ามเพยง 50-70% ของปรมาณออกซเจนทผวน าเทานน (คร, 2542) และการวางกระชงทดควรแขวนกระชงใหอยหางจากพนทองน าไม นอยกวา 50 เซนตเมตร เพอใหน าสามารถถายเทไดด และเปนการลดปญหาทเกดจากของเสยทหมกหมมบรเวณใตกระชง ควรแขวนกระชงใหหางกนพอประมาณ เพอปองกนไมใหเกดมมอบระหวางกระชงเปนการลดสภาวะการขาดออกซเจน และเปนการเพมออกซเจนในน าดวย ระหวางการ เลยง และในกรณทเปนแหลงน าปดพนทกางกระชงไมควรเกน 0.25 เปอรเซนตของพนทผวน า เพอปองกนการเกดการหมกหมมของสารอนทรยทเกดจากการเลยงปลาในกระชงในแหลงน าซงจะสงผลใหน าในแหลงน าเนาเสยได (มกอช., 2547)

Page 13: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

- จ านวนลกปลาทปลอยลงเลยง หากปลอยหนาแนนกจะท าเกดมของเสยหมกหมมบรเวณใตกระชงมาก สงผลใหน าบรเวณกระชงเนาเสยและ ท าใหปลาเปนโรคในทสด ดงนน ควรปลอยปลาลงเลยงในอตราทเหมาะสม โดยขนาดลกปลาทเหมาะสมส าหรบปลอยลงเลยงในกระชงมขนาดตงแต 20-50 กรม ขนอยกบขนา ดตาอวนของกระชง และอตราการปลอยปลานลในกระชงทเหมาะสมประมาณ 40-80 ตวตอตารางเมตร หากตองการผลตปลาทมขนาดใหญขนควรลดอตราการปลอยลง หรอหากเลยงในชวงฤดหนาว หรอในแหลงน าทน าไมไหลหมนเวยนหรอน านง กควรลดอตราการปลอยลกปลาลง เนองจากในชวงฤดหนาว หรอในแหลงน าปด จะประสบปญหาดานคณภาพน าไดงาย (มกอช., 2547)

- ในระหวางการเลยงผเลยง ตองหมนท าความสะอาดบรเวณรอบ ๆ ทตงกระชง เชน เกบเศษขยะ เศษถงอาหาร หรอเศษไมทไหลมาตดบรเวณกระชง และควรมการขดกระชงเพอไมใหกระชงอดตน ซงเปนสาเหตใหการไหลเวยนของน าภายในกระชงไมด และเปนแหลงน าเชอโรคจากภายนอกสสตวน าทเลยง ซงมผลใหปลาปวยได และหากกระชงใดทยงไมไดท าการเลยงควร เกบกระชงขนและท าความสะอาดแลวน าไป เกบในทเหมาะสม

- หากระหวางการเลยงพบวามปญหาปรมาณออกซเจนต า ควรแกไขดวยการ เพมอากาศลงในกระชง เชน อาจใชการสบน าแลวพนใหน าเปนฝอยเพอใหไดสมผสกบอากาศ หรอใชเครองปมลมใหน าเกดฟองอากาศ เปนตน

เกณฑก าหนดท 2: มแผนทแสดงแหลงทตงและแผนผงของฟารมเลยงตามระบบการจดการทางประมงทด (กรณบอเลยง และกระชง )

แผนทแสดงแหลงทตงฟารม/กระชงเปนสงหนงทจะชวยใหสะดวกในการเดนทางเขาตดตอกบฟารม ซงจะเปนประโยชนกบเกษตรกรในการจ าหนายผลผลต รวมทงในกรณทเกษตรกรประสบปญหา ในการเลยง เชน มปลาเปนโรค คณภาพน าไมเหมาะสม ห รอมน าเสย เปนตน เจาหนาทกสามารถเขาไปใหค าแนะน า แกไข ไดอยางรวดเรว

กอนการเลยงควรมการจดวางผงฟารม จดแบงพนทใชประโยชนของฟารม เชน การจดวางระบบทางน าเขา-น าออกของบอเลยงควรวางใหเหมาะสมสามารถเปลยนถายน าไดสะดวก เปนตน

การมแผนผงของฟารมชวยใหการวางแผนจดการการเลยงปลา และการจดการผลผลต ไดงายและสะดวก รวมทงการวางแผนและควบคมการเกดโรคเปนไปอยางมประสทธภาพ

ขอแนะน า เกษตรกรควรมการจดท าแผนทแสดงแหลงทตงฟารม /กระชง โดยอาจจะเขยน หรอจดพมพในรปแบบแผนพบ และ สออนๆ ซง ควรมรายละเอยดทสามารถใหผตดตอเดนทางเขาถงไดโดยงาย เชน สถานทส าคญทเหนเดนชดหรอเปนทรจก เสนทางจากตวอ าเภอหรอจงหวดไปยงฟารม ถนนทางเขาฟารม สถานททอยใกลเคยง เปนตน

บางเลน

รร.วดสระสมม

วด สระสมม

คลองชลประทาน

มปายบอก ม.3, 4 สระพฒนา

ฟารม.................................

คลองชลประทาน

แผนทฟารม

Page 14: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

แผนผงฟารม เกษตรกรตองจดท าแ ผนผงภายในฟารม เชน ถนนทางเดน พนทอยอาศย พนทโรงเกบอาหาร วสดอปกรณ ระบบน า ทางน าเขา รางระบายน าทง คลองทน าน าเขามาใช บอ/กระชง เปนตน นอกจากนในแผนผงควรระบหมายเลขของแตละบอ/กระชง และประเภทของบอ พนทบอเกบน า เชน บอเลยง1 บอเลยง2 บอบ าบดน ากอนทง เปนตน แผนผงฟารมอาจจดท าเปนกระดานด า บอรด หรอวสดอนๆ และ ควรตดตง หรอวางอยในททเหนไดชดเจน สามารถใชประโยชนได

สวนในพนทการเลยงควรมการตดหมายเลขบอ และอาจมการเขยนรายละเอยด (หากสามารถท าได) เชน ชนดปลา วนทปลอย หรออาการปลาทพบ เปนตน ซงจะท าใหงายในการวางแผนการเลยงและการดแลจดการระหวางการเลยง

ตวอยาง การจดท าแผนทฟารม

ตวอยางการจดท าแผนผงภายในฟารม

Page 15: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เกณฑก าหนดท 3: น าทงจากบอเลยงตองมคาคณภาพน าไมเกนคามาตรฐานตามกฎหมายก าหนด (กรณบอดน)

มาตรฐานการปฏบตทางประมงทด GAP ไดใหความส าคญกบผลกระทบจากการเลยงปลานลตอสงแวดลอมดวยอกประการหนง โดยมงเนนไปทของเสยทเกดขนจากการเลยงปลานลทปลอยออกสสงแวดลอมตองไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม หรอเกดผลกระทบตอกจกรรมอนๆ ในบรเวณขา งเคยง

ขอแนะน า กอนทเกษตรกรจะปลอยน าทงออกสภายนอกฟารม ตองมการตรวจเชคคณภาพน ากอนโดยตองมคณภาพน าไมเกนเกณฑมาตรฐาน เพอใหมนใจวาน าทปลอยออกไปจะไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม เกษตรกรอาจจดท าบอพกน าหรอบอบ าบดน ากอนทงสภายนอก หร ออาจมการน าน าจากบอเลยงไปใชในการเกษตรภายในฟารมของตนเอง เชน รดน าผก ผลไม เปนตน โดยไมปลอยสภายนอกโดยตรง หรอบางฟารมอาจท าเปนระบบน าหมนเวยนแบบปด ซงมการบ าบดน าทใชแลวใหมคณภาพดแลวน ากลบมาใชในการเลยงใหมโดยไมทงน าออกสภายนอก

คณสมบตน ากอนทจะทงตองมคาไมเกนคามาตรฐานทก าหนด รายละเอยดตามภาคผนวก

เกณฑก าหนดท 4: การเลยงตองด าเนนการอยางสขลกษณะ (กรณบอเลยง และกระชง )

การทบรเวณฟารมหรอ บอ หรอกระชงมความสะอาด เปนระเบยบ จะชวยใหการปฏบตงานในฟารม บอ/กระชง ท าไดงาย สะดวก ไมกดขวาง หรอเปนอนตรายในระหวางการปฏบตงาน และเปนการชวยลดแหลงหลบซอนของศตรปลาหรอสตวอนทจะเขามากดกนอาหารปลา เชน ง หน แมลงสาบ เปนตน อกทงตองมการท าความสะอาดอปกรณเครองมอทใชอยางสม าเสมอ เพอเปนกา รปองกนการแพรระบาดของโรคหรอการแพรกระจายของเชอโรค

ขอแนะน า ควรมการท าความสะอาดบรเวณฟารม เชน ถางหญา เกบเศษถงอาหารทใชแลว เศษขยะ เศษใบไม บรเวณทางเดน คนบอ รางระบายน าในฟารม บรเวณทางเดนไปทตงกระชง คนตลง หรอบรเวณรอบๆ กระชง เปน ตน ใหมความสะอาดอยางสม าเสมอ รวมทงจดเกบเครองมอ อปกรณตางๆใหเปนระเบยบไม กดขวาง หรอกอใหเกดอนตราย

ตวอยางการตดปายหมายเลขและรายละเอยดกระชง

Page 16: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เกษตรกรควรท าความสะอาดวสดอปกรณ และเครองมอทใชในการอนบาลและเลยงปลานลทงกอนและหลงการใชงาน และจดเกบอยางเปนระเบยบไวในสถานท เกบทสะอาด และถกสขลกษณะทกครง เชน ลางสวง ถงบรรจปลานล และน าเกบ ไวบนชนทจดอยางเปนระเบยบ , ลางและตากอวนรวบรวมปลาใหแหงกอนน าไปเกบไวในโรงเรอนหรอบรเวณเกบอวนทมอากาศถายเท เปนตน อกทงปจจยการผลต เชน ปนขาว, เกลอ, ยาปองกนและรกษาโรค , วตามนเกลอแร , อาหารเสรม, อาหารส าเรจรปเปนตน ตองมการจดเกบอยางเหมาะสม , สะอาด และเปนระเบยบอยเสมอ ตวอยางเชน วตามนผสมอาหารปลานล ควรเกบในตเยน , ยาปองกนรกษาโรคส าหรบสตวจดเกบในตเกบยาส าหรบรกษาสตว ทจดวางไวในทมอณหภมเหมาะสมตามท ระบในสลากขางถง ซงสามารถหยบใชงานไดสะดวกและหางจากมอเดก เปนตน

เกณฑก าหนดท 5: จ านวนกระชงตองไมเกนศกยภาพการรองรบของแหลงน า (กรณกระชง)

การเลยงปลานลในกระชงควรปองกนหรอหลกเลยงไมใหเกดปญหาเก ยวกบคณภาพน าในระหวางการเลยงซงเปนหวใจส าคญอยางยง เนองจากหากเกดปญหาแลวจะท าการแกไขไดยากกวาการเลยงปลาในบอดนทจะสามารถเปลยนถายน าได ซงหากบรเวณกระชงทเลยงปลาเกดปญหาน าเนาเสยกจะสงผลใหปลาออนแอ เปนโรคได ซงการวางหากมการเลยงในกระชงจ านวนมากอาจกอใหเกดการเนาเสยของน าในแหลงน าได

ขอแนะน า การทจะปองกนไมใหเกดน าเนาเสยบรเวณทเลยงปลาในกระชงนน ตองเรมตงแต - การจดสรางกระชง ผเลยงควรสรางกระชงใหกระชงจมในน าไมเกน 2 เมตร ใหมสวนทโผลพน น า

ประมาณ 20-25 เซนตเมตร เนองจากบรเวณผวน าทระดบความลกประมาณ 2 เมตร ปรมาณออกซเจนทละลายในน ามเพยง 50-70% ของปรมาณออกซเจนทผวน าเทานน (คร, 2542) และการวางกระชงทดควรแขวนกระชงใหอยหางจากพนทองน าไมนอยกวา 50 เซนตเมตร เพอให น าสามารถถายเทไดด และเปนการลดปญหาทเกดจากของเสยทหมกหมมบรเวณใตกระชง ควรแขวนกระชงใหหางกนพอประมาณเพอปองกนไมใหเกดมมอบระหวางกระชงเปนการลดสภาวะการขาดออกซเจน และเปนการเพมออกซ เจนในน าดวย ระหวางการเลยง และในกรณทเปนแหลงน าปดพนทกางกระชงไมควรเกน 0.25 เปอรเซนตของพนทผวน า เพอปองกนการเกดการ

ตวอยาง ลกษณะความสะอาดและเปนระเบยบ บรเวณภายในฟารมเลยงบอดน และบรเวณกระชงและแหลงทตงกระชง

Page 17: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

หมกหมมของสารอนทรยทเกดจากการเลยงปลาในกระชงในแหลงน าซงจะสงผลใหน าในแหลงน าเนาเสยได (มกอช., 2547)

- จ านวนลกปลาทปลอยลงเลยง หากปลอยหนาแนนกจะท าเกดม ของเสยหมกหมมบรเวณใตกระชงมาก สงผลใหน าบรเวณกระชงเนาเสย และท าใหปลาเปนโรคในทสด ดงนนควรปลอยปลาลงเลยงในอตราทเหมาะสม โดยขนาดลกปลาทเหมาะสมส าหรบปลอยลงเลยงในกระชงมขนาดตงแต 20-50 กรม ขนอยกบขนาดตาอวนของกระชง และอตราการปล อยปลานลในกระชงทเหมาะสมประมาณ 40-80 ตวตอตารางเมตร หากตองการผลตปลาทมขนาดใหญขนควรลดอตราการปลอยลง หรอหากเลยงในชวงฤดหนาว หรอในแหลงน าทน าไมไหลหมนเวยนหรอน านง กควรลดอตราการปลอยลกปลาลง เนองจากในชวงฤดหนาว หรอในแหลงน าปด จะประสบปญหาดานคณภาพน าไดงาย (มกอช., 2547)

- ในระหวางการเลยงผเลยง ตองหมนท าความสะอาดบรเวณรอบ ๆ ทตงกระชง เชน เกบเศษขยะ เศษถงอาหาร หรอเศษไมทไหลมาตดบรเวณกระชง และควรมการขดกระชงเพอไมใหกระชงอดตน ซงเปนสาเหตใหการไหลเวยนของน าภายในกระชงไมด และเปนแหลงน าเชอโรคจากภายนอกสสตวน าทเลยง ซงมผลใหปลาปวยได และหากกระชงใดทยงไมไดท าการเลยงควร เกบกระชงขนและท าความสะอาดแลวน าไป เกบในทเหมาะสม

- หากระหวางการเลยงพบวามปญหาปรมาณออกซเจนต า ควรแกไขดวยการ เพมอากาศลงในกระชง เชน อาจใชการสบน าแลวพนใหน าเปนฝอยเพอใหไดสมผสกบอากาศ หรอใชเครองปมลมใหน าเกดฟองอากาศ เปนตน

ขอก าหนดท 3: อาหารปลาและการใหอาหารปลา (กรณบอดน และกระชง )

อาหารปลาถอไดวามความส าคญทสดตอการเลยงปลานลในด านตนทนการผลต ขณะเดยวกนอาหารปลายงมความส าคญตอสขภาพของปลานล หากไดอาหารทไมมคณภาพกท าใหปลานลเตบโตชาและเนอปลาจะไมมคณภาพ มสารอาหารไมครบถวน เมอมนษยบรโภคปลานลกจะไดสารอาหารทไมมคณภาพและไมครบถวนตามไปดวย จงเหนไดวาอาหารปลานลมความส าคญอยางมากเพราะเปนจดเรมตนของหวงโซ ส าหรบอตสาหกรรมการผลตปลานล นอกจากนหากมการปลอมปนของยาปฏชวนะหรอสารเคมในอาหารปลานลโดยเฉพาะสารเคมทเปนอนตรายซงทางราชการไดประกาศไว กยงเปนอนตรายตอผบรโภค มากยงขน ปจจบนอาหารสตวน าทกชนด กรมประมงหามผสมหรอปลอมปนยาปฏชวนะและสารเคม และมการ สมตรวจอาหารสตวน าเปนประจ า แตอยางไรกตามกอาจจะเกดกรณการป ลอมปนยาและสารเคมดงกลาวได เกษตรกรจงควรระแวดระวงและปฏบตตามขอก าหนด ดงน

เกณฑก าหนดท 1: ตองใชปจจยการผลต เช น อาหาร อาหารเสรม วตามน ฯลฯ ทขนทะเบยนกบทางราชการ (ในกรณทก าหนดใหปจจยการผลตนนตองขนทะเบยน )

เนองจากโรงงานผลตอาหารสตวทงสตวบกและสตวน าทกโรงงานตองมการขนทะเบยนกบกรมปศสตวหรอกรมประมงตามกฎหมายเกยวกบพระราชบญญตควบคมค ณภาพอาหารสตว พ .ศ. 2525 และฉบบแกไข พ.ศ. 2542 ขณะเดยวกนในอาหารสตวน าหามใสยาปฏชวนะทกประเภทในการผลตอาหารสตวน าในโรงงานฯ ซง

Page 18: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

โรงงานผลตฯ เหลานตองถกสมตรวจอาหารสตวเปนระยะ ๆ จากทางราชการเพอใหมนใจไดวาอาหารสตวทผลตยงคงรกษาคณภาพและความปลอดภยอยเสมอ ดงนน เกษตรกรทใชอาหารสตวจาก โรงงานทมการขนทะเบยนจงมนใจไดวาเปนอาหารทมคณภาพและคณคาทางโภชนาการเหมาะสมตอสตวน าชนดนน ๆ ท าใหสตวน าทเลยงเจรญเตบโตด อกทงมนใจไดวาอาหารทซอไมมการปลอมปนของ ยาปฏชวนะหรอสารเคมทเปนอนตรายตอสตวน าเองและผบรโภค

ขอแนะน า เกณฑก าหนดนใชส าหรบเกษตรกรทใชอาหารส าเรจรปเลยงปลานล เกษตรกรควรซออาหารส าเรจรปจากโรงงานทมการผลตอยางมคณภาพ ซงสามารถพจารณาไดจากขางถงบรรจอาหารปลานลท

1) “หมายเลขทะเบยนอาหารสตว” ทงทออกโดยจากกรมปศสตวหรอกรมประมง 2) “วน เดอน ป ทผลต และลวงอาย ” ซงปรากฏอยทฉลากขางถงหรอบนตวถง ค าวาลวงอายเปน

ภาษาทางวชาการหมายถง หมดอาย นอกจากน เกษตรกรควรมการบนทกรายละเอยดของอาหารส าเรจรป ไดแก ช นดอาหาร, ยหอ,

จ านวน, คณภาพอาหาร, วนผลตและวนหมดอายทขางถง เปนอยางนอย

เกณฑก าหนดท 2: ปจจยการผลตตองปลอดจากการปนเปอนของยาและสารตองหามในการเพาะเลยงสตวน าตามประกาศทางราชการ

เกณฑก าหนดนมความส าคญตอการปฏบตตามมาตรฐานการปฏบตท างประมงทดส าหรบการเลยงปลานลเพราะหากมการใชยาปฏชวนะและหรอสารเคมตองหามตามประกาศ ฯ จะมผลตอสขภาพผบรโภคปลานลซงหากมการสะสมในตวมนษย มากแลวจะกอใหเกดโรคในคนได ดงเชน โรคมะเรง เปนตน

เกณฑก าหนดน เปนเกณฑส าคญขอหนงทตองผ านการประเมน หากพบวาในอาหารเสรม และสารตางๆ ทผสมลงไปในอาหารมยาและสารเคมตองหาม ฟารมนนจะไมไดรบการรบรองตามมาตรฐานน

ขอแนะน า เนองจากการใชอาหารเสรมและสารตาง ๆ ผสมในอาหารทใชเลยงปลานล ชวยท าใหปลานลสามารถใชประโยชนอาหารทไดรบอยาง มประสทธภาพ อนงเกษตรกรควรใชอาหารเสรมและสารตางๆ ทขนทะเบยนกบทางราชการ โดยพจารณาจากใบรบรองทออกใหโดยหนวยงานราชการ และควรซอจากแหลงผลต/แหลงจ าหนายทเชอถอได เพอใหมนใจในระดบหนงวาอาหารเสรมหรอสารนนๆ ไมมการปนเปอนของยาและสารเคมตองหาม

ตวอยางซองสารผสมลวงหนา

ตวอยางถงบรรจอาหารสตวน า

Page 19: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เกณฑก าหนดท 3: อาหารทผลตใชเองตองมกระบวนการผลตทดมคณภาพเหมาะสมกบระบบการเลยง ถกสขอนามย และปลอดภยตอการบรโภค

เกณฑนใชส าหรบเกษตรกรทสามารถผลตอาหารปลา นลขนใชเองภายในฟารม ซงตองค านงถงคณภาพทเหมาะสมตรงตามความตองการทางโภชนาการของปลานล และไมผสมยาปฏชวนะหรอสารเคมททางราชการประกาศไมใหใชโดยค านงถงความปลอดภยตอผบรโภค นอกจากนเกษตรกรพงระวงการใชยาปฏชวนะหรออาหารเสรมทอาจจะมการแอบปลอมปนผสมยาปฏชวนะหรอสารเคมตองหามโดยเกษตรกรไมทราบไวดวย

ตวอยางฉลากทตดบนถงอาหารสตวน า ตวอยางฉลากทตดบนซองอาหารเสรม

การพจารณาเลขทะเบยนอาหารสตว (ทกรมประมงเปนผออก) วนเดอนปทผลต และวนหมดอายทระบอยบนสลาก

การพจารณาเลขทะเบยนอาหารสตว (ทกรมประมงหรอกรมปศสตวเปนผออก) วนเดอนปทผลต และวนหมดอาย

Page 20: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ขอแนะน า เกณฑก าหนดนใชส าหรบเกษตรกรทผ ลตอาหารขนใชเอง เกษตรกรควรผลตอาหารทใชสตรอาหารทมคณภาพ เหมาะสมกบความตองการของปลานลในแตละชวงอาย เชน ค านงถงเปอรเซนตของโปรตน ไขมน กาก เถา เปนตน ดงตวอยางในตารางขางลางน

ตารางท 1 สตรอาหารทเหมาะสมกบความตองการของปลานลในแตละชวงอาย

น าหนกปลา % โปรตนในอาหาร

ปรมาณอาหารทให (% ของ น.น.ปลา)

จ านวนมอ /วน

ระยะเวลาทใหอาหารปลาประมาณ (วน)

อาย (เดอน)

นอยกวา 1 กรม 40 30 – 10 8 7 - 1 -5 กรม 35 10 - 6 6 7 - >5 – 20 กรม 30 6 - 4 4 16 1 >20 – 100 กรม 30 4 - 3 3 – 4 60 3 >100 – 200 กรม 28 3.0 2 - 3 30 4 >200 – 700 กรม 28 2.5 2 - 3 60 6 >700 – 1,000 กรม 25 2.0 2 - 3 60 8 >1,000 – 1,500 กรม 25 1.5 2 - 3 - - หมายเหต : การใหอาหารปลานลควรพจารณาถงสภาพอากาศ อณหภม คณภาพน า และการใหอาหารเปนส าคญ

เกษตรกรควรใชวตถดบชนดทมคณภาพด ซงสามารถสงเกตไดดวยสายตาในเบองตนเปนอยางนอย เชน พจารณาความสดใหม ไมมวสดแปลกปลอมปนเปอน เปนตน และค วรทราบแหลงทมาของวตถดบ (ถาเปนไปได) โดยพจารณาจากใบรบรอง หรอใบก ากบคณภาพ หรอหลกฐานอน ๆ เชน ใบเสรจ เปนตน (ถาม) และจดเกบเปนหลกฐาน เพอใหสามารถสบคนยอนกลบไดเมอประสบปญหาในการเลยงปลานลทเกดจากอาหารทใช อยางไรกตามเกษตรกรควรระวงไมใชยาปฏชวนะและสารเคมตองหามทางราชการ และเชอโรคทกอใหเกดโรคในมนษยได ในการผลตอาหา รปลานลขนใชเอง อกทงตองระวงการใชวสดดบผลตอาหารทมการแอบปนเปอนยา และสารเคมตองหามจากผจ าหนายหรอพนกงานฝายขายหรอฝายสงเสรมของบรษ ทรานคา

นอกจากน เกษตรกรควรมการจดบนทกรายละเอยดของอาหารทผลตขน ไดแก สตรอาหาร , ชนดและจ านวนวตถดบทใชในการผลต , วนทผลต, แหลงทมาของวตถดบ, จ านวนทผลตได, การจดเกบ และการใชอาหาร เปนอยางนอย ดงตวอยางตารางบนทกขอมลในภาคผนวก

เกณฑก าหนดท 4: มการจดเกบปจจยการผลตอยางถกสขลกษณะ

นอกจากอาหารส าหรบเลยงปลานลเปนสวนส า คญในการเลยงปลานลแลว การจดเกบอาหารหรอวตถดบกมความส าคญเชนกน ถงแมวาอาหารปลานลทผลตขนมาจะมคณภาพดสกปานใด หากการจดเกบรกษาทงวตถดบและอาหารสตวน าไมถกตองเหมาะสม กยอมมผลท าใหอาหารปลาสญเสยคณภาพและเปนแหลงใหเชอราและแบคทเรยเจรญเตบโตได ซงแนนอนวายอมมผลกระทบไปถงการเจรญเตบโตและคณภาพเนอของปลานลทเกษตรกรเลยง และความปลอดภยตอผบรโภค

ขอแนะน า

Page 21: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

1. กรณเกษตรกรจดซออาหารส าเรจรปมาเลยงภายในฟารม เกษตรกรควรมโรงเกบอาหารส าเรจรปทสะอาด มระเบยบ ถกหลกสขอนามย สามารถกนแดดและฝน ไมอบชน มอากาศถายเทไดด ไมมหน นก แมลงสาบ หรอสตวเลยง จดเกบอาหารบนพาเลตต (เปนโครงฐานรองพนกอนวางกระสอบ อาหารเพอไมใหกระสอบอาหารสมผสกบพนโดยตรงอาหาร อาจท าดวยแผนไมหรอแผนพลาสตกตเปนชอง ๆ ใหอากาศถายเทได เพอปองกนความชน) และควรมการจดบนทกในการจดเกบตามตารางตวอยางในภาคผนวก

หากเกษตรกรไมมโรงเกบอาหารส าเรจรป ควรจดแบงสดสวนไวเปนพนทเกบโดยเฉพาะโดยมการจดใหเปนระเบยบ สะอาด มการปองกนหน นก แมลงสาบ หรอสตวเลยง เขามาเกยวของในทจดเกบอาหาร สามารถปองกนฝน แดด ความรอน ความชน และควรมการจดบนทกการจดเกบตามตารางตวอยางในภาคผนวก

2. กรณเกษตรกรผลตอาหารขนใชเองภาย ในฟารม เมอผลตอาหารเสรจแลว ควรรบน าอาหารไปเลยงปลานลโดยเรวทสด แตหากตองเกบไว ควรจดเกบอาหารใหสามารถคงสภาพความสดและสะอาด เชน เกบในตแชเยน เกบในทรมเยน ไวชวคราว เปนตน นอกจากน ควรมการจดบนทกการผลต การเกบรกษา และการน าไปใช

ขอก าหนดท 4: การจดการดแลสขภาพสตวน า

การดแลสขภาพของปลานลนบวาเปนปจจยส าคญในการเลย งปลานลใหไดผลผลตด เนองจากหากดแลจดการไมดกจะท าใหปลาออนแอ เปนโรค และตาย ซงจะกอใหเกดความเสยหาย และไดผลผลตไมเปนไปตามแผนทวางไว

เกณฑก าหนดท 1: มการเตรยมบออยางถกวธเพอปองกนโรคระหวางการเลยง (กรณบอดน)

ปจจยหนงทเปนสาเหตท าใหปลาเปนโรค ไดแก สภาพแวดลอมในบอเลยงไมเหมาะสม เชน คณภาพน า ดน ซงจะสงผลใหปลาอยในภาวะเครยด ออนแอ และเปนโรคไดงาย เชน หลงจากการเล ยงปลาไปแลวหลายรนท าใหเกดการหมกหมมของเศษอาหารเพมขนเมอมการยอยสลายเศษอาหารเหลานนโดยแบคทเรย ซงขบวนการยอยสลายนมการดงเอาออกซเจนในน าไปใช ท าใหอาจเกดปญหาปลาขาดออกซเจน ปลาออนแอ และเกดโรคในทสด นอกจากนการยอยสลายเศษอาหารท าใหเก ดแอมโมเนย ไนไตรท ไฮโดรเจนซลไฟด เพมมากขนจนท าใหปลาตายได ดงนนหลงจากเกบเกยวผลผลตแลว กอนทจะเลยงปลารนตอไปจงตองมการเตรยมบอ ปรบสภาพบอใหเหมาะสม ในกรณทเปนบอใหม สภาพดน และคณสมบตทางเคมของดนอาจไมเหมาะสม สงผลใหคณภาพน าทใชเลยงปลามคณสมบตไมเหมาะสมกบการเลยงปลานล ซงแนนอนวาตองมการเตรยมบอเชนกน

ขอแนะน า กอนการน าลกปลาลงเลยงผเลยงควรมการเตรยมบอเตรยมน าใหมความเหมาะสม และควรบนทกรายละเอยดการเตรยมบอไวดวย เพอจะไดเปนขอมลในการสบหาสา เหตและวางแผนปองกนแกไขเมอประสบปญหาดานสขภาพของปลานลทเลยง

การเตรยมบอมอยหลายรปแบบขนอยกบสภาพพนท เทคนค และวธการ ตวอยางเชน - ในกรณบอใหมทยงไมเคยเลยง หากในพนทนนมสภาพดนเปนกรด ซงสามารถสงเกตไดจากสของ

ดนบางสวนมสนมเหลกสสมแดง โดยจะมคาความเปนกรดเปนดาง 2-3 มวธแกไขสภาพดนกรดโดยเปดน าเขา

Page 22: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

บอใหทวมพนบอ กกไวประมาณ 7 วน แลวระบายน าออกจากบอ หลงจากนนเตมปนขาวหรอปนเผาเพอปรบสภาพดนใหเหมาะสม

- ในกรณบอเกาทมการเลยงปลาอยแลว พบวาสวนใ หญแลวบอมเลนมาก หลงจากจบปลาออกแลวจงควรมการน าเลนออกจากบอ หรอใชการไถพลกดนกนบอเพอใหไดรบออกซเจน ตากบอใหแหงประมาณ 2 สปดาห หากสภาพดนมความเปนกรดเปนดางเหมาะสมทจะเลยงปลาอยแลวกไมตองใชปนขาวในการปรบสภาพบอ หลงจากนนใหเตม น าเขาบอโดยตองมการกรองน าดวยถงกรองมงเขยว เบอร 24-26 (ขนาดชองตา 24-26 ชองตาตอนว) กนซอนไวหรอสวมไว 2 ชน ทปลายทอน าเขา เพอปองกนศตรปลาหรอลกปลาชนดอน เตมน าจนไดระดบประมาณ 1-1.5 เมตร

สวนบอทยงมศตรปลาหรอมปลาชนดอนเหลออย ควรก าจดใหหมดโดยใชกากชาความเขมขน 15-25 สวนในลานสวนหรออาจใชโลตนกได

กรณกระชง ตองมการเตรยมและวางกระชงอยางถกตองเหมาะสมเพอปองกนปญหาสงแวดลอมและโรคระบาด

ขอแนะน า ตองมการท าความสะอาดกระชงกอนน ามาใชงาน และในการจดวางกระชงตอง ไมวางตดกนเกนไป หรอหนาแนนเกนไป เพอไมใหเกดปญหา การไหลหมนเวยนของน าทงในและนอกกระชง ซงจะกอใหเกดการหมกหมมของเสย เศษอาหารปลา สงผลใหเกดปญหาน าเสยและปญหาดานระบบนเวศน การด ารงชวตของสตวน าธรรมชาตในแหลงน านนๆ รวมทงสงผลกระทบตอปลาทเลยงในกระชง ดวย และกระชงทไมไดใชงานควรน าขนเกบเพอใหมพนทการไหลเวยนของน าไดสะดวก

เกณฑก าหนดท 2: มการเฝาระวงและดแลสขภาพปลานลทเลยงอยางสม าเสมอ ในกรณทพบวาปลานลมอาการผดปกตใหด าเนนการแกไขทนท เชนพจารณาปรบสภาพแวดลอมในบอ และลดปรมาณอาหารกอน

พจารณาการใชยา (กรณบอดน และกระชง)

ตวอยางการเตรยมบอกอนการเลยงปลา โดยการโรยปนขาว และตากบอ

Page 23: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ในการเลยงปลาผเลยงสวนใหญจะ นยมใชยาและสารเคมในการรกษาปลาทมอาการผดปกต ซงเปนแนวทางการแกไขปญหาทไมถกตอง และอาจกอใหเกดปญหาอนๆ ตามมา เ ชน ปญหาการดอยาซงจะท าใหตองใชยาในปรมาณมากขนหรออาจไมสามารถใชยา ชนดเดมรกษาใหหายไดอกตอไป เปนตน ซงปญหาการเกดโรค หรอมอาการผดปกต มสาเหตส าคญคอ สภาพแวดลอมในบอ คณภาพน า คณภาพดนไมเหมาะสม ท าใหปลาออนแอและเกดการตดเชอไดงาย การใชยาและสารเคมยงกอใหเกดการตกคางของยาและสารเคมในบอทเลยง ในน า รวมทงในเนอปลาดวย ซงยาและสารเคมบางชนดเปนอนตรายตอ มนษย เชน เปนสารกอมะเรง เป นตน เกณฑก าหนดนจงมงเนนใหแกไขปญหาโดยการปรบสภาพแวดลอมในการเลยงใหเหมาะสม ลดกา รใชยาลง เพอไมใหเปนอนตรายตอผบรโภค

ขอแนะน า ในระหวางการเลยงผเลยงควรหมนสงเกตอาการ ผดปกตของปลาทเลยง และควรบนทกลกษณะอาการทพบไวดวย หากพบวามอาการผดปกตผเลยงควร พจารณาขอมลจากบนทกคณภาพน าและบนทกการสงเกตอาการยอนหลง เพอคนหาสาเหตเบองตน แลวรบด าเนนการปรบสภาพแวดลอมในบอ /กระชงใหมความเหมาะสม และควรลดปรมาณอาหารลงเนองจากในชวงทปลาปวยปลาจะกนอา หารนอยลง ซงจะมอาหารเหลอในบอ/กระชง เกดการหมกหมมของของเสย และท าใหคณภาพน าเสยไปดวย เชน หากเมอสงเกต อาการของปลาทเลยงแลวพบวาปลามการลอยหวในชวงเวลาเชามดมากผดปกต แสดงวาในบอมปรมาณออกซเจนไมเพยงพอ จะสงผลใหปลาเครยด ออนแอ และตดเชอไดงาย ดงนนจงควรมการปรบสภาพแวดลอม เชน มการเปลยนถายน า หรอเตมน าใหมเพมในบอ หรอมการใชเคร องตน าเพอเพมอากาศ เปนตน การระบายน าออกจากบอไมควรปลอยออกสแหลงน าภายนอกโดยตรงควรมการบ าบดใหคณภาพน าทจะทงใหมคาไมเกนคามาตรฐาน และปรบลดปรมาณอาหาร

ส าหรบในกระชงหากปลานลมอาการผดปกต ควรลดปรมาณอาหารทใหลง ลดปรมาณความหนาแนน โด ยการกระจายปลานลไปกระชงอนทวาง และหากมปญหาการขาดออกซเจนควรใชเครองเพมอากาศเพมออกซเจนในกระชงนนๆ และปรบลดปรมาณอาหารลงเพอไมใหมอาหารเหลอ

เกณฑก าหนดท 3: และ 4: ในกรณทจ าเปนตองใชยาสตว ตองเปนยาสตวทไดรบการขนทะเบยน

อยางถกตองตามกฎหมาย ปฏบตตามค าแนะน าทระบบนฉลากและเอกสารก ากบยา รวมถงระยะหยดยาอยาง

เครงครด ไมใชยาหรอสารเคมตองหาม (ตามประกาศทางราชการ) ณ ปจจบนตลาดยาสตวทขายในทองตลาดมยาปลอม ยาทไมไดมาตรฐาน ยา ทหามใชในมนษย หรอ

ต ารบยาทไมถกตอง ไมไดรบอนญาต ท าใหเกษตรกรประสบปญหาในการใชยาและสารเคมรกษาโรค นอกจากนเกษตรกรสวนใหญยงมการใชยาอยางไมถกตอง ซงมผลท าใหเกดการดอยาในสตวน า รวมทงท าให มการตกคางของยาและสารเคมในเนอสตวน าซงจะสงผลใหเกดอนตรายแกผบรโภค

ขอแนะน า เมอมปลาตายผดปกต ผเลยงตองปรกษากบสตวแพทย หรอนกวชาการประมง เพอวนจฉยโรควาเกดจากสาเหตใด และควรแกไขอยางไร ซงหากตองใชยาและสารเคมในการรกษา ผเลยงตองซอยาและสารเคมจากรานทมทะเบยนอนญาตใหขายยาสตวหรอสารเคม และตองใชยารกษาสตวน าหรอสารเคมทอนญาตใหใชในการเพาะเลยงสตวน า ทขนทะเบยนกบหนวยงานราชการ ดงตวอยางตามภาคผนวก และควรบนทกรายละเอยดการใชยาและสารเคมไวทกครง

Page 24: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

การใชยาและสารเคมอยางไมถกตอง ไดแก ใชยาและสารเคมโดยไมไดมการวนจฉยหาสาเห ตของโรคกอน ใชยา ตานจลชพในการรกษาโรคไวรส การเลอกใชยาและสารเคมทไมเหมาะสมกบเชอทกอใหเกดโรค ใชยาและสารเคมไมถกวธ ใชยาและสารเคมไมครบตามปรมาณหรอก าหนดระยะเวลาในการรกษา ใชยาและสารเคมไมตรงตามทฉลากระบ

เกณฑก าหนดน เปนเกณฑส า คญขอหนงทตองผานการประเมน หากพบวามการใชยาและสารเคมตองหามตามประกาศของทางราชการ ฟารมนนจะไมไดรบการรบรองตามมาตรฐานน

เกณฑก าหนดท 5: มการท าความสะอาดกระชงเปนระยะๆ ตลอดการเลยง (กรณกระชง)

ขอแนะน า ระหวางการเลยงเกษตรกรตองหมนท า ความสะอาดกระชง การท าความสะอาดกระชงจะเปนการชวยลดการสะสมของเศษอาหาร หรอสงสกปรกตางๆ ทเกาะอยตามกระชง ซงอาจน าเชอโรคมาสปลาทเลยง นอกจากนการท าความสะอาดกระชงยงชวยใหมการระบายถายเทน าไดด ดงนนจงควรท าความสะอาดกระชงเปนประจ าอยางนอยเดอนละ 1 ครง และควรมการจดบนทกรายละเอยดการท าความสะอาดกระชงเพอจะไดเปนขอมลในการสบหาสาเหตและวางแผนปองกนแกไขเมอประสบปญหาดานสขภาพของปลานลทเลยง

เกณฑก าหนดท 6: เมอมการระบาดของโรคทท าใหปลานลตายตองแจงเจาหนาททรบผดชอบท นท

และมวธการจดการซากและน าทงทเหมาะสม (กรณบอดน และกระชง ) ขอแนะน า เมอเกษตรกรพบวาในฟารมของตนเองหรอภายนอกฟารมมปลานลตายจ านวนมาก

ผดปกต ผเลยงตองแจงเจาหนาท ภาครฐทรบผดชอบ เชน เจาหนาทกรมประมง ในพนท เปนตน ทราบในทนท เพอหาสาเหต แหลงเกดโรคระบาดนน พรอมกบหาแนวทางการปองกนไมใหเกดการแพรระบาดไดอยางถกตองและทนทวงท

ในกรณทพบวาปลานลในบอเลยงเปนโรคระบาด น าในบอไมควรปลอยออกสภายนอก ผเลยงตองพกน าไวในบอกอน และท าการฆาเชอตามค าแนะน าของนกวชาการประมง หรอเจาหนาทของหนวยงานภาครฐทรบผดชอบกอนปลอยสภายนอกเพอปองกน ไมใหเกดการแพรกระจายของเชอโรคไปสแหลงอน และส าหรบผทเลยงปลาในกระชงกควรมการ กกน าในกระชง โดยใชผาพลาสตก หรอผาใบขงรอบตวกระชงทงดานขาง และดานลางเพอไมใหน าระบายออกจากกระชง หลงจากนนท าการฆาเชอโรค และพกน าไวสกระยะตามค าแนะน าของเจาหนาท แลวจงคอยน าผาพลาสตกหรอผาใบออกเพอระบายน าทง

สงส าคญในการปองกนการแพร กระจายของโรคระบาด คอ การก าจดซากสตวน าทตาย โดยตองน าซากสตวน าขนจากบอหรอกระชงและฝงกลบ หรอเผาท าลายซาก ไมควรอยางยงทจะน าซากสตวน าทงลงในแหลงน าเพอไมใหเกดการแพรกระจายของโรคไปสแหลงน าสาธารณะ หรอแมกระทงฟารมเลยงสตวน าใกลเคยง ซงเปนการแพรกระจายเชอโรคอยางไม มทสนสด

Page 25: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ขอก าหนดท 5: สขลกษณะฟารมปลานล

นอกจากอาหารสตวน าทถอวามความส าคญในการท าให ผลผลตมความปลอดภยตอผบรโภคแลว ยงมประเดนส าคญอกประการหนงทท าใหผลผลตปลานลมคณภาพ ปลอดภยตอผบรโภค คอ การ จดการสขลกษณะภายในฟารม เกษตรกรจงควรมการเอาใจใสสขลกษณะภายในฟารมซงมขอควรปฏบต ดงน

เกณฑก าหนดท 1: มการจดการน าทงทเหมาะสม ทางระบายน าทงจากทอยอาศยตองแยกจาก

ระบบการเลยง (กรณบอดน) น าทงจากการเพาะเลยงปลานล หรอแมกระทงน าทงจากบานเรอนทอยอาศย กอาจเปนแหล งท

กอใหเกดการปนเปอนของเชอโรค ยา หรอ สารเคมจากบอน าทงและจากบานเรอนไปสระบบการเลยง ดงนนในระหวางการเลยง เกษตรกรควรมระบบการจดการระบายน าทงหรอมระบบการบ าบดน าทงกอนปลอยออกนอกฟารมหรอน ากลบไปใชใหม สงทตองระวงอยางมากอก อยางหนง คอ ทางระบายน าทงจากทอยอาศยตองแยกออกจากทางสงน าหรอระบบการเลยง

ขอแนะน า

1. ในสวนของพนทการเลยงปลานล เกษตรกรควรมการวางแผนและวางผง ในระบบน าทงจากบอเลยงลงสบอบ าบด (ถาม) หรอออกสภายนอกฟารมอยางเหมาะสม สามารถระบายน าท งไดสะดวกทกเวลาทตองการ และอยางมประสทธภาพ เชน มคน าทงกวาง ถาหากคน าแคบไมควรมวชพชหรอสงกดขวางทางน าทง สามารถระบายน าทงไดโดยไมมการเออลนคนค และรวซมไปยงพนทเลยง เปนตน อกทง ควรม การเขยนผงระบบระบายน าทงของฟารมในแผนผงฟารมอยางชดเจนเพอสะดวกในการจดการน าทง การท าความเขาใจกบลกจางในฟารม และงายตอการการตรวจประเมน

เกษตรกรควรค านงถงเรองสงแวดลอมภายนอกทอาจไดรบผลกระทบจากการปลอยน าทงออกนอกฟารม ถาหากเปนไปไดควรมระบบการบ าบดน าทงจากการเพาะเ ลยง เชน บอบ าบดน าทง หรอ พนทชมน า หรอ บอปรบสภาพน าใหมคณสมบตด เปนตน อยางไรกตามส าหรบเกษตรกรทมพนทจ ากด ยอมไมสามารถจะจดท าระบบบ าบดได อยางนอยกควรเกบน าไปตรวจวเคราะหกอน หากพบวาน ากอนทงมสภาพไมเหมาะสมก

ตวอยางการโรยปนขาวและฝงกลบซากปลาทเปนโรคระบาดเพอปองกนการแพรกระจายของเชอโรค

Page 26: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ควรด าเนนการปรบสภาพน าทจะทงใหเหมาะสมกอนระบายทง เชน การใหอากาศ , การปรบสภาพความเปนกรดเปนดาง, การใสปนขาวฆาเชอโรค เปนตน

2. ในสวนของพนทนอกเขตการเลยง เชน พนทบาน พนท ทใชท าการเกษตรอน ๆ เปนตน ควรมแผนผง และระบบการวางทอน าทงจากบานเรอนทอยอาศย และหรอจากกจกรรมอน ๆ ลงสทอน าทงหรอทางน าทงหรอบอบ าบด (ถาม) หรอคน าทงหรอทางน าทงสภายนอกฟารม โดยหามอยางเดดขาดในการระบายน าทงเหลานรวมทงเศษเหลอจากครวเรอน หรอจากหองน าสบอเลยงปลานล หรอทางน าเขาบอเลยงโดยตรง ดงนน เกษตรกรจงควรมทอ หรอทางระบายน าทงแยกตางหากจากระบบทางน าเขาของฟารม หรอบอเลยง สภาพของทอ หรอทางน าทงนควรระบายน าทงไดอยางด มประสทธภาพ ไมมการ เหลอคางภายในทอหรอทางน าทง และไมมการเออลนรวซม นอกจากนเกษตรกรตองมวธการปองกนและแกไข น าทงลงสระบบการเลยงปลานลหากเกดเหต หรอปญหาในการระบายน าทงโดยไมคาดหมาย

เกณฑก าหนดท 2: หองสขาแยกเปนสดสวนตองหางจากบอเลยงทสามารถปองกนการปนเปอนและมระบบจดการของเสยอยางถกสขลกษณะ (กรณบอดนและกระชง)

หองสขาเปนแหลงตนตอทกอใหเกดปญหาการปนเปอนของเชอโรคทเปนอนตรายมนษย เชน โรคทองรวง (ซงเกดเชอ E. coli) เปนตน โดยทบคคลทอยในฟารมอาจมเชอ โรคทกอใหเกดโรคในระบบทางเดนอาหารของมนษยหรอเชอโรคอน ๆ เมอขบถ ายหรอช าระลางรางกาย เชอด งกลาวอาจปะปนอยในหองสขา ทอน าทง หรอระบบบ าบดของเสย หาก เชอโรคเหลานปะปนเขาส ระบบการเลยงปลานล เชอโรคจะเขาสตวปลานลซงจะเปนพาหะน าโรคสมนษย เกษตรกรจงควรใหความสนใจในเรองน

ขอแนะน า

1. เกษตรกรควรจดหองสขาแยกเปนสดสวน และควรตงอยหางจากพนทเลยงปลานล ไมจดตงอยตามคนบอเลยง อกทงการจดวางทอระบายน าทงและของเสยจากหองสขา หรอจากระบบบ าบดของเสยหองสขาตองไมปลอยลงบอเลยง หรอระบบสงน าเขาพนทเลยงปลานล เพอปองกน การปนเปอนของเชอโรคทางเดนอาหาร หากเกษตรกรไมสามารถแกไขใหหองสขาอยหางจากพนทเลยงปลานลได เกษตรกรตองมนใจวาน าทง ของเสย และน าจากระบบบ าบดของเสยไมปลอยลงในพนทเลยงปลานล เชน มทอระบายน าทงจากหองสขา และระบบบ าบดของเสยแยกออกจากระบบน าของบอเลยง เปนตน และตองมนใจวาไมมการแตกรวซมของทอน าทง ของเสย และระบบบ าบดของเสยจากหองสขาปนเป อนเขาสระบบการเลยงปลานล อกทงควรมวธการปองกน และแกไขการรวซมหากเกดปญหาท ไมคาดหมาย

2. หองสขาตองมระบบการจดการของเสยอยางถกสขลกษณะ เชน มการใชถงบ าบดของเสยจากหองสขาแทนการใชถงสวมซม หรอทงของเสยโดยตรง หรอหากใชสวมซมตองมทอระบายน าจากถงบ าบดแยกออกจากระบบน าของบอเลยง เปนตน และตองมนใจวาไมมการแตกรวซมของทอน าทง ของเสย และระบบบ าบดของเสยปนเปอนเขาสระบบการเลยงปลานล

Page 27: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ในกรณเลยงปลานลในกระชง หองน าควรอยบนฝง และมการจดการระบบของเสยเชนเดยวกนกบกรณเลยงปลานลในบอดน แตตองพงระวงไมปลอยของน าทง ของเสย และน าจากระบบบ าบดลงสแหลงน าทใชเลยงปลา และควรมวธการปองกน แกไขการรวซมหากเกดปญหาท ไมคาดหมาย

เกณฑก าหนดท 3: จดอปกรณ เคร องมอ รวมทงปจจยการผลตตาง ๆ ในบรเวณฟารมใหมระเบยบ

สะอาด ถกสขลกษณะอยเสมอ (กรณบอดนและกระชง)

ขอแนะน า เกษตรกรควรท าความสะอาดวสดอปกรณ และเครองมอท ใชในการอนบาล และเลยงปลานลทงกอนและหลงการใชงาน และจดเกบอยางเปนระเบยบไวในสถานทเกบทสะอาด และถกสขลกษณะทกครง เชน ลางสว ง ถงบรรจปลานล และน าเกบ ไวบนชนทจดอยางเปนระเบยบ , ลางและตากอวนรวบรวมปลาใหแหงกอนน าไปเกบไวในโรงเรอน หรอบรเวณเกบอวนทมอากาศถายเท เปนตน อกทง ปจจยการผลต เชน ปนขาว, เกลอ, ยาปองกนและรกษาโรค , วตามนเกลอแร , อาหารเสรม, อาหารส าเรจรปเปนตน ตองมการจดเกบอยางเหมาะสม, สะอาด และเปนระเบยบอยเสมอ ตวอยางเชน วตามนผสมอาหารปลานล ควรเกบในตเยน, ยาปองกนรกษาโรคส าหรบสตวจดเกบในตเกบยาส าหรบรกษาสตว ทจดวางไวในทมอณหภมเหมาะสมตามท ระบในสลากขางถง ซงสามารถหยบใชงานไดสะดวกและหางจากมอเดก เปนตน

เกณฑก าหนดท 4: มถงขยะ ระบบการจดเกบ และการก าจดขยะทด มฝ าปดมดชด ปองกนแมลงวน

หน แมลงสาบ และการคยเขยของสตวเลยง (กรณบอดน)

ขอแนะน า

1. เกษตรกรควรจดใหภายในฟารมมถงขยะส าหรบทงเศษขยะไวหลาย ๆ จด และถงขยะเหลานตองมฝาปดมดชดเพอปองกนแมลง หน หรอสตวทเปนพาหะน าโรค และปองกนสตวเ ลยงคยเขยใหขยะกระจายเกลอน ซงอาจท าใหเชอโรคแพรกระจาย

2. นอกจากมการจดวางถงขยะไวทว ๆ ฟารมแลว เกษตรกรควรมบรเวณหรอสถานทเกบรวบรวมขยะภายในฟารมซงมการจดแบงพนทเปนสดสวน ม ปองกนแมลงและหน รวมทง สตวเลยงเพอไมใหมาคยเขย และมระบบจดการขยะทเหมาะสม เชน มการแยกประเภทขยะททง , มการก าหนดระยะเวลาในการก าจดขยะ, มวธการจดเกบ, มวธการขนสงขยะไปท าลาย เปนตน

การก าจดขยะเปนสงส าคญอกขนตอนหนง เกษตรกรควรมการก าจดขยะทด อาจจะโดยวธการเผา หรอการฝงดนภายในฟารมหรอภายนอกฟารมโดยไมกอความยงยากล าบากใหเพอนบาน ฟารมใกลเคยง หรอชมชน เชน ไม น าขยะไปทงบรเวณนอกฟารมจนสงกลนเห มนรบกวนชมชนในบรเวณททงขยะ หรอการเผาขยะทไมไดแยกสารเคมอนตรายออก เปนตน

Page 28: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เกณฑก าหนดท 5: ไมทงขยะและสงปฏกลในบร เวณกระชงเลยงปลานล และน าขยะและสงปฏกล

มาทงหรอท าลายบนบกอยางถกตอง (กรณกระชง)

ขอแนะน า

1. ส าหรบเกษตรกรผเลยงปลานลในกระชง ไมควรทงขยะและสงปฏกลในบรเวณกระชง หรอในแหลงน าทวางกระชง เพอปองกนการแพรกระจายหรอการปนเปอนเชอโรคใ นพนททเลยง ดงนน ควรมถงขยะ หรอภาชนะเกบขยะวางไวเปนจด ๆ ในบรเวณทเลยง

2. หลงจากรวบรวมขยะสงปฏกลไดจ านวนมาก เกษตรกรตองน าขยะสงปฏกลดงกลาวขนมาท าลายบนฝงโดยการเผา หรอขดหลมฝง และควรระวงการไหลซมกลบของขยะทท าลายแลวลงสแหล งเลยงเมอมฝนตก

ขอก าหนดท 6: การเกบเกยวและการขนสง การจบและการดแลหลงการจบเปนอกขนตอนหนงของชวงการเลยงทมโอกาสเกดการปนเปอนท าให

อาหารไมปลอดภยตอผบรโภค เกษตรกรจงควรระมดระวงและปฏบตอยางมหลกเกณฑ ดงน

เกณฑก าหนดท 1: วางแผนเกบเกยวผลผลตตามความตองการของตลาด ขอแนะน า เกษตรกรควรมการวางแผนการจบลวงหนา โดยค านงถงความตองการของตลาด และควร

เลอกผจบหรอหองเยนทเชอถอได เกณฑก าหนดท 2: มหนงสอก ากบการจ าหนายสตวน าและลกพนธสตวน า

หนงสอก ากบการจ าหนายสตวน า และลกพนธสตวน า เปนกระบวนการหนงทกรมประมงไดพฒนาขน เพอใหสามารถสบยอนกลบไดหากสนคาสตวน ามการปนเปอน หรอกอใหเกดอนตรายตอ ผบรโภค ซงจะท าใหทราบไดวาปลานลมาจากฟารมใด และลกพนธทใชเลยงมาจากทใด

ขอแนะน า เมอเกษตรกรซอลกปลานลมาเลยงควรมการรองขอหนงสอก ากบการจ าหนายลกพนธสตวน า (FMD) จากโรงเพาะฟกนนๆ ทกครง และเมอจะจบจ าหนายเกษตรกรตองตดตอหนวยงานของกรมประมง เพอขอหนงสอก ากบการจ าหนายสตวน า (MD) ซงควรด าเนนการทกครงทมการจบจ าหนาย

เกณฑก าหนดท 3: ผลผลตสตวน าทเกบเกยวตองไมมยาหรอสารเคมตกคางเกนมาตรฐานก าหนด เกณฑก าหนดน หากพบวาในปลานลทจบขนมาจ าหนายหรอบรโภค มยาและสารเคมตองหามตกคาง

เกนเกณฑมาตรฐานทก าหนด ฟารมนนจะไมไดรบการรบรองตามมาตรฐานน

เกณฑก าหนดท 4: มการจดการและดแลรกษาสตวน าอยางถกสขลกษณะระหวางการเกบเกยวและ

การขนสง เพอใหไดผลผลตทมคณภาพและปลอดภยตอผบรโภค

ขอแนะน า เกษตรกรควรใชเครองมอและเทคนคในการจบปลานลทมประสทธภาพโดยไมท าใหปลาบอบช าอนมผลกระทบตอคณภาพเนอของปลานล อกทงไมทรมานปลานลทจบเพอการบรโภค หรอจ าหนาย

Page 29: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

เชน การตอวนรวบรวมปลานลจ านวนมากแลวพกปลานลไวในอวนทงขามคน หร อน าไปกกขงในทแคบ ๆ เปนเวลานานซงมผลตอคณภาพเนอของปลานล เปนตน

ควรใชภาชนะและอปกรณรวบรวมปลานลท ไมท าใหปลานลเสยหาย เชน ไมใชอวนท าจากวสดเนอหยาบกระดางซงท าใหเกลดหลด , ผวหนงเปนแผล หรอครบฉกขาด เปนตน ดานการเกบรกษา ควรมการใชภาชนะทสามารถเกบรกษาความเยน เพอใหปลาคงความสดไดนานทสดเทาทจะท าได เชน การใชถงโฟม หรอ ถงพลาสตกขนาดใหญทมโฟมเปนฉนวน เปนตน และควรมการดแลรกษาภาชนะและอปกรณใหสะอาดอยเสมอเพอปองกนเชอโรค , สารเคมหรอยาปฏชวนะทอาจจะปนเปอนได

เมอจบและรวบรวมปลานลจากกระชง หรอบอขนจ าหนายเกษตรกรตองรกษาความสดของ ปลานล โดยใชน าแขงทนท ซงน าแขงทใชตองผลตมาจากน าสะอาด เพอปองกนเชอโรคโดยเฉพาะเชอโรคทอาจกอใหเกดโรคทางเดนอาหารปนเปอนในตวปลานล อกทงปรมาณน าแขงสะอาดทใชตองเหมาะสมกบปรมาณปลานล และระยะเวลาในการขนสง เพอรกษาความสดของปลานลไว ระหวางการขนสงไปยงตลาดหรอโรงงานแปรรป ดงนน เกษตรกรควรทราบ และบนทกขอมลแหลงทมาของน าแขง คณภาพความสะอาด ปรมาณและสดสวนทใชในการรกษาความสดปลานล ระยะเวลาในการเกบรกษาปลาตงแตเรมออกจากบอ หรอกระชงจนถงปลายทาง และอณหภมทใชระหวางการขนสง เปนตน

กอนการขนสงปลานลไปจ าหนายหรอบรโภค เกษตรกรหรอผประกอบการตองท าความสะอาดอปกรณและยานพาหนะทใชในการขนสงดวยน าสะอาด เพอปองกนการปนเปอนของเช อโรคทเปนอนตรายตอผบรโภค โดยเฉพาะเชอโรคทกอใหเกดโรคทางเดนอาหารในมนษย , ยาปฏชวนะและ/หรอสารเคมทอาจปนเปอนไดโดยเหตสดวสย อยางไรกตามเกษตรกรหรอผประกอบการตองไมใชสารเคมหรอยาปฏชวนะเพอชวยคงความสด หรอในกรณขนสงปลามชวต เพอลดความเครยด ซงสารเคมและยาปฏชวนะเหลานอาจมผลตกคางในเนอปลานล และเมอผบรโภครบประทานเนอปลาน ลเหลานในระยะยาว จะเกดการสะสมของสารเหลานขน และกอใหเกดโรค กบผบรโภค เชน โรคมะเรง เปนตน

ในการขนสงปลานล เกษตรกรหรอผประกอบการควรใชรถท าความเยนทมประสทธภาพหรอใชน าแขงทผลตดวยน าสะอาดผลต เพอปองกนเชอโรค โดยเฉพาะเชอโรคทอาจกอใหเกดโรคทางเดนอาหารปนเปอนในตวปลานล อกทงเกษตรกรควรค านงถงระดบความเยนภายในหองเยน หรอปรมาณน าแขงสะอาดทเหมาะสมกบปรมาณปลานลและระยะเวลาในการขนสง เพอพยายามรกษาความสดของปลานลไวระหวางการขนสงไปยงตลาดหรอโรงงานแปรรป ดงนน เกษ ตรกรควรทราบและบนทกขอมลถงแหลงทมาของน าแขง, คณภาพความสะอาดของน าแขง, ระดบความเยนในหองเยนหรอปรมาณและสดสวนน าแขงทใชในการรกษาความสดปลานล, ระยะเวลาในการเกบรกษาปลาตงแตเรมขนสงจนถงปลายทาง และอณหภมทใชระหวางการขนสง

Page 30: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้

ขอก าหนดท 7: การเกบขอมล

การบนทกขอมลเปนประเดนท ควรปฏบตใหเปนนสย การบนทกขอมลเปนประโยชนอยางมากในการวเคราะหสงทมแนวโนมจะเกดขนในการเลยง รนตอไป และยงสามารถปองกนปญหาตางๆ กอนทจะเกดความเสยหายมากเกนไป อกทงยงชวยในการว เคราะหปญหาทเกดขนระหวางการเลยงปลานลเพอสามารถหาทางแกไขไดอยางถกตองเหมาะสม

เกณฑก าหนดท 1: บนทกการจดการ การเลยง การใหอาหาร การตรวจสขภาพ การใชยาและ

สารเคม อยางสม าเสมอ และบนทกขอมลใหเปนปจจบน

ขอแนะน า เกษตรกรตองมการบนท กขอมลรายละเอยดทจ าเปนในแตละขนตอนการผลตปลานลตงแตการเตรยมบอไปจนถงการขนสง ซงไดมการแสดงตวอยางตารางบนทกตางๆไวในภาคผนวก จดประสงคของขอก าหนดน เพอใหเกษตรกรน าขอมลมาใชวเคราะหปญหาอปสรรค และปรบปรงวธการเลยง , การขนสง, ตนทน และคาใชจายในการผลต

Page 31: การปฏิบัติทางประมงที่ดี ... · 2014. 7. 18. · การปฏิบัติทางการเพาะเลี้ยงสัตว์น้