ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΕΤΟΣ ΔΑΡΒΙΝΟΥ»

Η ζωή μ ε τ ά τον Δαρβίνο

150 χρόνια από την «Καταγωγή των ειδών»

¹⁸⁵⁹²⁰⁰⁹Η ΡΑ Κ Λ Ε Ι Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ 20-21 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009

Ο Ρ Γ Α Ν Ω Σ Η

◆ Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστημίου Kρήτης

◆ Tμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης

◆ Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Βιοηθικής Πανεπιστημίου Κρήτης

◆ Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης

◆ Tεχνολογικό Eκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηρακλείου (T.E.I.)

◆ Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (Ι.Μ.Μ.Β.) – Ίδρυμα Tεχνολογίας και Έρευνας

◆ Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής (Ι.ΘΑ.ΒΙ.Γ.) – Ελληνικό Kέντρο Θαλασσίων Eρευνών

◆ Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου (Ι.Π.Φ.Η.) – Εθνικό Ίδρυμα Αργοτικής Έρευνας

◆ Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Π.Ε.Κ.) – Ίδρυμα Tεχνολογίας και Έρευνας

◆ Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Ηρακλείου (Ε.Λ.Μ.Ε.)

◆ Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (Π.Ε.Β.)

Ο Ρ Γ Α Ν Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η Δ Ι Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ

ΠΡ ΟΕΔ Ρ ΟΣ

ΖΟΥ Ρ ΟΣ Ε Λ ΕΥΘΕ ΡΙ ΟΣ Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, Aντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Μ Ε Λ Η

Α ΓΑ Π Α Κ Η Σ Δ Η Μ ΗΤ ΡΗ Σ Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, Πρόεδρος ΕΛΜΕ Ν. Ηρακλείου

Γ Κ Ι ΟΥ ΡΕ ΜΟΥ Κ Α Λ Λ Ι ΑΚαθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης

ΚΟΛ Λ Α Ρ ΟΣ Δ Η Μ ΗΤ ΡΗ Σ Αναπληρωτής Καθηγητής Οικολογίας, ΤΕΙ Ηρακλείου Κρήτης

ΛΟΥ Η Σ Χ ΡΗ ΣΤΟΣ Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

– Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΤΕ)

Μ Α ΓΟΥΛ Α Σ Α Ν ΤΩΝ Η ΣΔιευθυντής Iνστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας & Γενετικής (ΕΛΚΕΘΕ)

ΜΥΛ ΩΝΑ Σ Μ ΩΥ ΣΗ ΣΚαθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Διευθυντής Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης

ΣΤΟΥ ΡΝΑ ΡΑ Σ Χ ΡΗ ΣΤΟΣΚαθηγητής, Διευθυντής Τομέα Βασικών Επιστημών, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τ ΡΑΧΑ ΝΑ Σ ΣΤ ΕΦΑ ΝΟΣΔιευθυντής Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ITE)

Τ Σ Α Γ Κ Α ΡΑ ΚΟΥ ΝΑΤΑ ΣΣ Α Ερευνήτρια, Eθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας

Τ ΣΙ ΝΟΡΕ Μ Α ΣΤΑΥ Ρ ΟΥΛ ΑΑν. Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Επιστημών,

Διευθύντρια Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Βιοηθικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Γ ΡΑ Μ Μ ΑΤ Ε Ι Α

Δ Α ΣΚ Α ΛΟΥ Δ Ι Ο Ν Υ ΣΙ ΑΠανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ITE)

ΜΥ ΡΩΝΑ Κ Η ΕΥ Τ Υ Χ Ι ΑΙνστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας & Γενετικής (ΕΛΚΕΘΕ)

Chair: Stavroula Tsinorema, University of Crete

5:00 μ.μ. Argyris Efstratiadis, Scientific Director, Biomedical Research Foundation,

Academy of Athens

A brief Introduction totheUnfinished Evolutionary Synthesis

6:00 μ.μ. Costas Krimbas, University of Athens,

Academy of Athens

ΤheSynthesis: an Almostcomplete and fertile theory

6:50 μ.μ. Helena Cronin,

London School of Economics

Why sex differencesmatter: ΑnEvolutionary perspective

Παρασκευή20/11/2009ΑμφιθέατροΙΤΕ,ΒασιλικάΒουτών

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α

3:00 μ.μ. Παναγιώτης Στασινάκης, Εκπαιδευτικός – Βιολόγος, MSc,

Υποψήφιος Διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών

ΟβίοςτουΚάρολουΔαρβίνου

3:15 μ.μ. Αλέξης Καλοκαιρινός, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Δαρβινικήπροβληματικήγιατηγλώσσα,τονόημα καιτηνεπικοινωνία

3:50 μ.μ. Ηλίας Κούβελας, Πανεπιστήμιο Πατρών

Αναζητώνταςτονουμέσααπότηνεξέλιξη

4:25 μ.μ. Σταύρος Ιωαννίδης, Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΟικονομικήΕπιστήμηκαιΘεωρίεςτηςΕξέλιξης: Έναςαιώναςέρωτακαιμίσους

5:00 μ.μ. Δ ι ά λ ε ι μ μ α

Προεδρευων: Χρήστος Λούης, Πανεπιστήμιο Κρήτης

6:00 μ.μ. Ιωάννης Ζηζιούλας, Μητροπολίτης Περγάμου, Ακαδημαϊκός

Ηθεωρίατηςεξέλιξηςκαιηοικολογικήκρίση: Μιαθεολογικήπροσέγγιση

6:45 μ.μ. Γιώργος Χριστοφίδης & Φώτης Καφάτος (Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας - ομιλητής),

Ιmperial College - London

AπότουςσπίνουςτουΔαρβίνουστηνεξέλιξημοριακών συστημάτωνστουςοργανισμούς

7:30 μ.μ. ΣτΡΟΓΓΥΛΗ τΡΑΠΕΖΑ ΣυντονιΣτηΣ: Λευτέρης Ζούρος, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Σάββατο21/11/2009Ξενοδοχείο«Ατλαντίς»,Ηράκλειο

Προεδρευων: Μωυσής Μυλωνάς, Πανεπιστήμιο Κρήτης

A Brief Introduction to the Unfinished Evolutionary Synthesisor

From Empedocles to Darwin and Beyond

Argiris Efstratiadis“What did Darwin really say?” This short talk, which was specifically designed for a general audience, aims to present some basic introductory information by making a clear distinction between Evolution and Evolutionary Theories. Evolution is a fact; a blind process without design or direction, characterized by chance, opportunism and compromise. Evolutionary Theories, which began to appear in antiquity, simply attempt to explain the mechanism(s) of Evolution. Neo-darwinism, a marriage bet-ween Darwin’s seminal idea of Natural Selection and genetics, with contributions from paleontology, ecology and other fields, is today a generally accepted theory that is consistent with a variety of observations as we know and interpret them. Nevertheless, this synthetic theory is still incomplete. There is no satisfactory mechanistic answer yet to the question “how did a primitive dinosaur become a bird?”

Μια Σύντομη Εισαγωγή στη Συνθετική Εξελικτική Θεωρίαπου δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί

ήΑπό τον Εμπεδοκλή μέχρι τον Δαρβίνο και Μετά

Αργύρης Ευστρατιάδης

«Τι είπε στ’ αλήθεια ο Δαρβίνος;» Αυτή η σύντομη ομιλία, που σχεδιάστηκε ειδικά για ένα γενικό ακροατήριο, στοχεύει στο να παρουσιάσει κάποιες βασικές εισαγωγικές πληροφορίες, κάνοντας μια ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στην Εξέλιξη και στις Εξελι-κτικές Θεωρίες. Η Εξέλιξη είναι ένα γεγονός: μια τυφλή διαδικασία χωρίς σχέδιο ή κα-τεύθυνση, που χαρακτηρίζεται από τυχαία συμβάντα, καιροσκοπία και συμβιβαστικές λύσεις. Οι Εξελικτικές Θεωρίες, που άρχισαν να εμφανίζονται στην αρχαιότητα, απλά προσπαθούν να εξηγήσουν το μηχανισμό της εξέλιξης. Ο νεο-δαρβινισμός, μια συνέ-νωση ανάμεσα στη δημιουργική ιδέα του Δαρβίνου για τη Φυσική Επιλογή και στη γενετική, με συνεισφορές από την παλαιοντολογία, την οικολογία και άλλους τομείς, είναι σήμερα μια γενικά αποδεκτή θεωρία που συμφωνεί με διάφορες παρατηρήσεις όπως τις ξέρουμε και τις ερμηνεύουμε. Ωστόσο, αυτή η συνθετική θεωρία είναι ακόμα ελλιπής. Δεν υπάρχει ακόμα καμία ικανοποιητική μηχανιστική απάντηση στην ερώτη-ση «πώς ένας πρωτόγονος δεινόσαυρος έγινε πουλί;»

The Synthesis, an Almost Complete and Fertile Theory

Costas B. Krimbas

The formulation of the Synthetic Theory of Evolution is summarily narrated and its subsequent strengthening from molecular biology and population genetics is mentioned. Two proposals that might be viewed as challenging the Synthesis, the punctuated equilibria and the neutral theory of molecular evolution, are critically presented. The paper concludes that the Synthesis remains a valid and fertile theory, the best we have today.

Η Σύνθεση, μια σχεδόν ολοκληρωμένη και γόνιμη θεωρία

Kώστας Β. Κριμπάς

Παρουσιάζεται συνοπτικά η οικοδόμηση της Συνθετικής Θεωρίας της Εξελίξεως και η περαιτέρω ενίσχυσή της από τις περιοχές της μοριακής βιολογίας και της γενετικής των πληθυσμών. Ακολούθως, εξετάζονται οι δυο κύριες πηγές αμφισβητήσεώς της, η θεωρία της διαλείπουσας ισορροπίας και η θεωρία της ουδετερότητας, οι οποίες ανα-πτύσσονται κριτικά. Η παρουσίαση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Σύνθεση αποτε-λεί μια αξιόπιστη και παραγωγική θεωρία, η καλύτερη που έχουμε μέχρι σήμερα.

Why sex Differences matter: An Evolutionary perspective Outline

Helena Cronin

By and large, in science, men are the physicists, women the psychologists; and, in medi-cine, men the surgeons, women the paediatricians. Similarly, right across the workplace, there are typically «men’s» and «women’s» fields. And, whatever the field –whether work or leisur– men are overwhelmingly at the top. What’s more, such sex differences are universal – cross-culturally and historically. Why?

The standard answer is ‘bias and barriers’, such as sexist prejudice (too much) and child-care (too little). Well, perhaps such forces play some role. But they can by no means be the full story.

Why not? Because, in addition, men and women on average have different psychol-ogies – different Talents, Tastes and Temperaments. Talents: men are more mathemati-cal, technical; women more verbal. Tastes: men more interested in things; women in people. Temperaments: men more competitive, risk-taking, status-conscious; women more temperate, balanced. So these three Ts will be distributed differently across the two groups, giving rise to average differences between the sexes. And these differences are reinforced by a fourth T: ‘tails’. Women are all rather alike; they cluster round the average. Men are more varied; there’s far more difference between the worst and the best. Thus the tail-ends of the male distribution curves will always be much further apart than the tails of the female curves. So –whether for height, intelligence or what-ever– there are almost bound to be more males than females both at the bottom, at the worst end, and at the top, the best.

All of these sex differences are the product of evolution. So Darwinian theory holds the key to understanding the innate differences between males and females in our spe-cies and what they look like in the modern world.

Such an understanding is vital in helping us to tackle the social problems of today. Science does not dictate goals. But it can help us to achieve our goals. And, when it comes to policy, the Darwinian understanding of human nature –male and female– is indispensable.

Γιατί οι διαφορές των φύλων είναι σημαντικές: μια εξελικτική προσέγγιση

Helena Cronin

Μια ματιά στη συμμετοχή των δύο φύλων στις επιστήμες δείχνει ότι μεταξύ των Φυσι-κών πλειοψηφούν οι άντρες και μεταξύ των Ψυχολόγων οι γυναίκες, οι άντρες μεταξύ των Χειρουργών και οι γυναίκες μεταξύ των Παιδιάτρων. Κατά κανόνα το ίδιο συμ-βαίνει με κάθε επάγγελμα: οι άντρες βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτό παρατηρείται διαχρονικά σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες. Τι εξήγηση μπορούμε να δώσουμε;

Οι συνηθισμένες απαντήσεις, όπως κοινωνικές προκαταλήψεις και ανισότητες που προκύπτουν από το βιολογικό ρόλο της μητρότητας, αποτελούν μόνο μέρος του προβλήματος. Θα πρέπει να προχωρήσουμε πιο βαθιά και να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών στις ικανότητες, τα εν-διαφέροντα και τα συναισθήματα. Σε γενικές γραμμές, οι άντρες έχουν εντονότερη κλίση στα μαθηματικά και την τεχνολογία, οι γυναίκες στις κοινωνικές σχέσεις· οι άντρες ενδιαφέρονται περισσότερο για τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων και οι γυναίκες για την κοινωνική· οι άντρες είναι πιο ανταγωνιστικοί και ριψοκίνδυνοι, ενώ οι γυναίκες είναι συναισθηματικά πιο ισορροπημένες. Ακόμα, και ίσως αυτή να είναι η σημαντικότερη διαπίστωση, οι γυναίκες είναι πιο όμοιες μεταξύ τους (οι διαφορές από τον μέσο όρο είναι μικρότερες) ενώ οι άντρες είναι πιο διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον (οι διαφορές από τον μέσο όρο είναι πολύ μεγαλύτερες). Το αποτέλεσμα είναι ότι υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντοτε περισσότεροι άντρες των “άκρων”, του χειρότερου και του καλύτερου άκρου.

Όλες αυτές οι διαφορές είναι αποτέλεσμα της εξελικτικής ιστορίας του είδους μας· για να τις κατανοήσουμε πρέπει να τις δούμε μέσα από τη Νεοδαρβινική θεωρία της εξέλιξης.

Αυτή η κατανόηση αποτελεί προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των κοινωνικών μας προβλημάτων. Η επιστήμη δεν θέτει σκοπούς, όμως οι σκοποί δύσκολα επιτυγχά-νονται χωρίς την επιστήμη.

Ο βίος του Κάρολου Δαρβίνου

Παναγιώτης Στασινάκης

Πριν από 200 χρόνια, στις 12 Φεβρουαρίου 1809 γεννιέται στο Σρούσμπερυ της Βρετανίας ο Κάρολος Δαρβίνος. Είναι το πέμπτο παιδί από τα έξι και ο δεύτερος γιος ενός επιστήμονα γιατρού, του Ροβέρτου Γουάρινγκ Δαρβίνου

και της Σουζάνα Γουέτζγουντ. Πριν από 150 χρόνια, στις 24 Νοεμβρίου του 1859, ο εκδοτικός οίκος του Τζον Μάρεϊ θα δημοσιεύσει στο Λονδίνο το βιβλίο του Κάρολου Δαρβίνου με τίτλο: «Περί της Καταγωγής των Ειδών μέσω της Φυσικής Επιλογής ή η Διατήρηση των Ευνοημένων Φυλών στην Πάλη της Επιβίωσης».

Σε ηλικία 16 χρονών ο πατέρας του τον στέλνει στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούρ-γου για να σπουδάσει γιατρός. Σύντομα τα παρατάει και, σε ηλικία 18 ετών, πηγαίνει στο Κολλέγιο του Χριστού στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ προκειμένου να μπορέσει να γίνει εφημέριος. Μα και πάλι οι νέες του ασχολίες δεν τον ενθουσιάζουν, αν και τα χρόνια αυτά στο Κέμπριτζ βρίσκει άλλα ενδιαφέροντα: ταξίδια, βόλτες στην ύπαιθρο και εμπλουτισμός της συλλογής του από σκαθάρια, ιππασία και αέναες συζητήσεις με τον Βοτανολόγο Στήβενς Χένσλοου και τον Γεωλόγο Άνταμ Σέντγουηκ.

Το Δεκέμβριο του 1831 ο νεαρός Κάρολος Δαρβίνος επιβιβάζεται για ένα μακρινό ταξίδι στο πλοίο Μπιγκλ, ως απεσταλμένος του Βρετανικού Μουσείου Φυσικής Ιστο-ρίας για τη συλλογή εκθεμάτων. Μετά από πέντε χρόνια, στις 2 Οκτωβρίου του 1836, επιστρέφει πίσω στη Βρετανία έχοντας κατορθώσει να γυρίσει πολλές περιοχές στον κόσμο. Μεταξύ 1836 και 1858 ο Δαρβίνος θα παντρευτεί την ξαδέλφη του Έμμα, θα κάνει μαζί της οικογένεια και θα μελετήσει αναλυτικότερα τα ευρήματά του. Τον Ιού-νιο του 1858 λαμβάνει ένα επιστημονικό άρθρο από τον Άλφρεντ Γουάλας ο οποίος του περιγράφει πώς έχει καταλήξει στο μηχανισμό της Φυσικής Επιλογής. Αποφασίζει να ανατρέψει το αρχικό του σχέδιο και να περιοριστεί σε μια περίληψη των παρατη-ρήσεών του και των θεωριών του. Έτσι εκδίδει στις 24 Νοεμβρίου του 1859 το βιβλίο «Περί της Καταγωγής των Ειδών μέσω της Φυσικής Επιλογής ή η Διατήρηση των Ευνοημένων Φυλών στην Πάλη της Επιβίωσης».

Θα ακολουθήσουν περαιτέρω εκδόσεις της «Καταγωγής», ενώ ο Δαρβίνος θα συ-νεχίσει το συγγραφικό του έργο προσφέροντας σημαντικό αριθμό βιβλίων. Στις 19 Απριλίου του 1882 θα κηδευτεί στο Αβαείο του Γουέστμινστερ, δίπλα σε σημαντικές προσωπικότητες, έχοντας προσφέρει στην ανθρωπότητα το σημαντικό του έργο.

Δαρβινική προβληματική για τη γλώσσα, το νόημα και την επικοινωνία

Αλέξης Καλοκαιρινός

Η γλώσσα είναι ένας βασικός προσδιορισμός της ανθρώπινης ιδιότητας. Φαίνεται αφενός να μετέχει στην ανθρώπινη φύση και αφετέρου να συγκροτείται στον ανθρώ-πινο πολιτισμό. Είναι η γλώσσα φύσει ή θέσει; Μια σύντομη επισκόπηση των γενικών χαρακτηριστικών της γλώσσας θα μας βοηθήσει να μετακινηθούμε από το διπολικό αυτό ερώτημα, σε μια ‘φυσιοκρατική’ προοπτική: Ο πυρήνας της γλώσσας εμφανίζεται ως ένα ‘βιολογικό όργανο’, που διαμεσολαβεί ανάμεσα σε δυο τελείως διαφορετικές οντότητες, τον ήχο και το νόημα.

Η μεσολάβηση γίνεται μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα, ως επικοινωνία. Μια κοι-νωνική δραστηριότητα, χρησιμοποιώντας το ‘γλωσσικό όργανο’, εγκαθιστά την ίδια ή παρόμοια πληροφορία σε περισσότερα μυαλά και δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο σύ-μπαν γνώσης και δράσης, και εντέλει ένα θεσμικό πλέγμα, που χαρακτηρίζει την αν-θρώπινη κατάσταση. Έτσι, επανερχόμαστε στο παλιό ζήτημα της σχέσης της «φύσης» με τον «πολιτισμό», που είναι κατ’ αρχήν δυνατό να το θεωρήσουμε από μια νεοδαρ-βινική προοπτική. Η γλώσσα, στη βάση μιας βιολογικής υποδομής, και η γλωσσική δραστηριότητα, που αποτελεί μια μορφή συνεργασίας, συνιστούν εκ πρώτης όψεως ένα προνομιακό πεδίο για την ενιαία (ή, τουλάχιστον, από κοινού) εφαρμογή της γο-νιδιακής και της ‘μιμιδιακής’ προσέγγισης (genes & memes).

Αλλά, όπως θα δούμε, η μονιστική νατουραλιστική προοπτική βρίσκει κάποια από τα όριά της όταν επανεισάγονται ‘σκληρά’ ερωτήματα τα οποία σχετίζονται με τη σύ-σταση του νοήματος, που δεν είναι εξ ολοκλήρου γλωσσική, και την αγκύρωσή του στις έννοιες της πρόθεσης (intention) και της δέσμευσης (commitment) που προϋ-ποθέτουν την έννοια της ελεύθερης βούλησης. Τα προσκόμματα αυτά επαναφέρουν τη συζήτηση στην περιοχή της φιλοσοφίας, σε απορίες που ίσως δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να εξαλείψουμε με μόνο τον επιστημονικό οπλισμό της βιολογίας, παρά τη γόνιμη προσαρμογή του στο θεωρησιακό πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών.

Aναζητώντας το νου μέσα από την εξέλιξη

Ηλίας Δ. ΚούβελαςΑναγνωρίζουμε ως πρόγονό μας τον Homo habilis και όχι στον συγκάτοικό του τον Αυ-στραλοπίθηκο διότι είχε την ικανότητα να κατασκευάζει πέτρινα εργαλεία. Η ικανότητα αυτή υποδεικνύει ότι αυτός ο μακρινός μας πρόγονος που έζησε πριν από 2,5 εκατομ-μύρια χρόνια διέθετε σημαντικές νοητικές ικανότητες, μεταξύ των οποίων και τη συνεί-δηση ανώτερης τάξης. Ως συνείδηση ανώτερης τάξης ορίζεται η ικανότητα αναγνώρισης του εαυτού ως ένα συνεχές από το παρελθόν στο παρόν και το μέλλον. Πρόκειται για την ιδιότητα που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος και αναδύεται στη φύση με την εμφάνιση του Homo habilis. H ανάδυση της συνείδησης ανώτερης τάξης συμπίπτει με την εμφάνι-ση στο εγκέφαλο τού Homo habilis μιας περιοχής που αντιστοιχεί στην «περιοχή Broca» του Homo sapiens. Στον Homo sapiens η «περιοχή Βroca» συμμετέχει στην εκφορά του λόγου. Ο Homo habilis όμως δεν «μιλούσε». Επομένως, το σενάριο ενδεχομένως είναι ότι η ανάδυση της πρόδρομης «περιοχής Broca» δίδει την ικανότητα στον Ηοmo habilis να κατασκευάζει πέτρινα εργαλεία και τη συνείδηση ανώτερης τάξης, ενώ η «απόγονός» της στον Homo sapiens συμμετέχει, σε συνεργασία με άλλες εγκεφαλικές περιοχές, που αναπτύχθηκαν στο μεταξύ, στις διαδικασίες της γλώσσας.

Οικονομική Επιστήμη και Θεωρίες της Εξέλιξης: Ένας αιώνας έρωτα και μίσους

Σταύρος ΙωαννίδηςΗ σύγχρονη οικονομική επιστήμη διαμορφώνεται κατά το τελευταίο τρίτο του 19ου αι., μια εποχή που στην ιστορία της οικονομικής σκέψης περιγράφεται ως η «οριακή επα-νάσταση» (marginalist revolution). Την περίοδο αυτή εισάγονται μια σειρά καινοτόμων αντιλήψεων για τη λειτουργία της οικονομίας, οι οποίες επιτρέπουν τη μαθηματική διατύ-πωση θεωρημάτων, καθώς οι οικονομολόγοι της εποχής προσπαθούν ρητά να μιμηθούν την ακρίβεια της Νευτώνειας Φυσικής. Ωστόσο, ήδη από εκείνη την εποχή διατυπώνο-νται σοβαρές διαφωνίες ενάντια στην «στατικότητα» του κυρίαρχου παραδείγματος και υπέρ μιας «εξελικτικής» προσέγγισης των οικονομικών φαινομένων. Τον επόμενο αιώνα το κυρίαρχο παράδειγμα αποκτά πλέον τον χαρακτήρα της ορθοδοξίας, χωρίς όμως αυτό να μειώνει την ένταση των φωνών υπέρ της εξελικτικής προσέγγισης, οι οποίες μάλιστα ενισχύονται τις τελευταίες δεκαετίες. Το ενδιαφέρον φαινόμενο που θα παρουσιαστεί στην εισήγηση είναι ότι κάποιες φορές οι ίδιοι θεωρητικοί υπερασπίζονται με φανατισμό το ορθόδοξο παράδειγμα σε κάποιες επιστημονικές περιοχές, ενώ απαιτούν την εισαγω-γή εξελικτικών ιδεών σε κάποιες άλλες. Σκοπός της εισήγησης είναι να παρουσιάσει την ιστορική διαδρομή αυτών των συζητήσεων και να αναδείξει εκείνες τις εξελικτικές ιδέες οι οποίες, στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των θεω-ρητικών οικονομολόγων και επιχειρήθηκε να εφαρμοστούν στην οικονομική θεωρία.

Η αντίσταση στον Δαρβίνο

Νίκος Δήμου

Από ό,τι λένε οι ειδικοί, η εξελικτική θεωρία είναι μία από τις πιο τεκμηριωμένες και επιβεβαιωμένες επιστημονικές θέσεις. Δεν έχει συναντηθεί ακόμα με το κριτήριο δια-ψευσιμότητας του Πόπερ –αντίθετα, 150 χρόνια μετά την πρώτη της διατύπωση εξα-κολουθεί να ερμηνεύει και να φωτίζει τα φαινόμενα– ιδιαίτερα μετά τη διεύρυνσή της με πιο σύγχρονους επιστημονικούς κλάδους.

Ωστόσο, ενώ παραμένει επιστημονικά έγκυρη και ισχυρή, εξακολουθεί όχι μόνο να αμφισβητείται αλλά και να απορρίπτεται εξ ολοκλήρου από ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Άλλες θεωρίες πολύ πιο καινοτόμες, λιγότερο επιβεβαιωμένες, έχουν γίνει αποδεκτές και διδάσκονται στα σχολεία. Μετά τη δίκη του Γαλιλαίου κανείς δεν έσυρε στα δικαστήρια τον Νεύτωνα, τον Φρόυντ, τον Αϊνστάιν – όμως οι εξελικτικοί αντιμετωπίζουν ακόμα δίκες, διώξεις και απαγορεύσεις. Κανείς δεν κατηγόρησε τον Γκαίντελ που με το θεώρημα της μη πληρότητας γκρέμισε τις μαθηματικές βεβαιότη-τες. Αλλά ο Δαρβίνος παραμένει αντικείμενο σκανδαλισμού ακόμα και σήμερα.

Η πρώτη προφανής απάντηση θα καταδείξει τους λόγους ως θρησκευτικούς. Πραγματικά η εξελικτική θεωρία συγκρούεται τόσο με τη Χριστιανική όσο και με όλες τις μονοθεϊστικές ή πολυθεϊστικές αφηγήσεις για την καταγωγή του ανθρώπου.

Όμως και άλλες επιστημονικές θεωρίες ήρθαν σε αντίθεση με κρατούσες θρησκευ-τικές δοξασίες – αλλά τελικά έγιναν αποδεκτές ή έστω ανεκτές. Η εκκλησία αντέδρα-σε στον Κοπέρνικο αλλά και στον Φρόυντ, όχι όμως με το ίδιο πείσμα και την ίδια πίε-ση. Και καμία θεωρία δεν οδήγησε στη γένεση μιας ολόκληρης ψευδοεπιστήμης –του δημιουργισμού, ή ευφυούς σχεδιασμού (creationism / intelligent design)– με χιλιάδες οπαδούς, και εκτενέστατη βιβλιογραφία από αξιόλογους επιστήμονες.

Αυτό ιδιαίτερα το γεγονός, η δημιουργία μιας παράλληλης παραεπιστήμης, με την συνεργασία ενός σημαντικού μέρους της επιστημονικής κοινότητας, είναι μοναδικό γεγονός στην ιστορία των επιστημών.

Κάτι βαθύτερο συμβαίνει εδώ. Τί όμως; Στην εισήγησή μου θα προσπαθήσω να διερευνήσω τα απώτερα αίτια της απόρριψης.

Aπό τους σπίνους του Δαρβίνου στην εξέλιξη μοριακών συστημάτων στους οργανισμούς

Γιώργος Χριστοφίδης – Φώτης Καφάτος

Η ομιλία αυτή διαμορφώθηκε από τους Γιώργο Χριστοφίδη και Φώτη Καφάτο. Στηρί-ζεται σε μελέτες του κοινού μας εργαστηρίου και των συνεργατών μας, στο Imperial College του Λονδίνου. Συνδέει τους δυο πυλώνες των Βιοεπιστημών, τη Μοριακή και Εξελικτική Βιολογία, και παρουσιάζει την εξέλιξη της ενδογενούς ανοσοαντίδρασης στα έντομα, ιδίως στα κουνούπια-φορείς ασθενειών.

Δύο γένη κουνουπιών, Anopheles (Ανωφελής) και Aedes (Αήδης), διαδίδουν αντίστοι-χα το κύριο παράσιτο της ελονοσίας (Plasmodium falciparum) και 4 ιούς του Δά-γκειου και άλλων τροπικών πυρετών, καθώς και εγκεφαλίτιδων. Ο Δάγκειος υπήρξε μάστιγα και στη χώρα μας παλαιότερα, και ακόμα μαστίζει πολυπληθείς, αναπτυσ-σόμενες κυρίως νότιες περιοχές της γης: την κεντρική Αμερική, τις Ινδίες, τη νότια Ασία και το νότιο μισό της Αφρικής, αλλά και τα νησιά του Ειρηνικού και τα βόρεια της Αυστραλίας. Υπολογίζεται ότι 1-3 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως προκαλούνται από τα παράσιτα και τους ιούς που διαδίδουν αυτά τα 2 γένη κουνουπιών. Πρόσφατα αναγνωρίστηκαν και νέες επιδημίες που επίσης μεταδίδονται από τα ίδια γένη, όπως η εγκεφαλίτιδα του Δυτικού Νείλου και η ταχύτατα διαδιδόμενη Chikungunia.

Είναι ενδιαφέρον ότι και τα κουνούπια έχουν ενδογενές ανοσοποιητικό σύστη-μα, το οποίο μελέτες από το δικό μας και άλλα εργαστήρια δείχνουν ότι μειώνει τον πολλαπλασιασμό των ιών και των παρασίτων. Γι’ αυτό και οι μελέτες του συστήματος αυτού, της εξέλιξης και της λειτουργίας του, έχουν ιδιαίτερη σημασία. Διαπιστώνουμε, έτσι, ότι τόσο τα κουνούπια όσο και τα παράσιτα και οι ιοί τους εξελίσσονται, και ακό-μα ότι η εξέλιξη δεν είναι πάντα ανέλιξη.

Το 2009 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέν-νηση του Κάρολου Δαρβίνου (12 Φεβρουαρίου 1809) και 150 χρόνια από τη δημοσίευση του βι-

βλίου του Για την Καταγωγή των Ειδών (24 Νοεμβρίου 1859). Οι εορτασμοί τής επετείου ανά τον κόσμο ξεπέρα-σαν κάθε προηγούμενο. Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαί-ρεση. Χαιρετίζοντας τη μεγάλη τομή του Δαρβίνου στην προσπάθεια του ανθρώπου να ερμηνεύσει τη ζωή και τον άνθρωπο, τα Εκπαιδευτικά και τα Ερευνητικά Ιδρύματα του Ηρακλείου προσκάλεσαν διακεκριμένους ομιλητές από την Ελλάδα και το Εξωτερικό να καταθέσουν την άποψή τους για την επίδραση που είχε ο μεγάλος στο-χαστής του 19ου αιώνα πάνω σ’ ένα ευρύτατο φάσμα της επιστήμης και της διανόησης.

Η Οργανωτική Επιτροπή ευχαριστεί θερμά τους ομιλητές και τις Αρχές του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Ηρακλεί-ου, του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ-ΙΤΕ), την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ) και την Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Ηρα-κλείου.

Επιπλέον, ευχαριστεί την ΑΕGEAN Airlines, την LAB SUPPLIES Scientific, το ATLANTIS Hotel και το LATO Boutique Hotel για τη γενναιόδωρη υποστήριξή τους.

Εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής

Λευτέρης ΖούροςΟμότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης

Χ Ο Ρ Η Γ Ο Ι

•

•

•